iOS - And

roid

AKILLI TAHT A DİJİTAL KİTA P DESTEĞİ

Win - Pard u

s - macO

S

1. Fasikül

Üçgen Akademi Video Çözüm Uygulamasını İndirin!

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

App Store

Google Play

Tamamı

Konu

Model

Özetleri

Sorular

Kazanım

Tarihçinin

Yeni Nesil

Testleri

Notları

Sorular

Video Çözümlü

Bu kitabın tüm hakları Üçgen Akademi’ye aittir. Kitabın tamamının ya da bir kısmının elektronik, mekanik, fotokopi ya da diğer herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması, depolanması yasaktır. Üçgen Akademi, Bora Yayıncılık Dağıtım Paz. San. ve Tic. Ltd. Ş’nin tescilli markasıdır.

Yayın Koordinatörü Musa ÖZDEMİR www.musaozdemir.com.tr [email protected]

Yazarlar Üçgen Akademi Tarih Zümresi

Editör Fatma USLU

Grafik Tasarım Üçgen Akademi Grafik Birimi

ISBN 978-625-7152-57-0

Adres Yenibosna Merkez Mah.

Telefon (PBX) +90 212. 451 4100

Prof. Dr. Mustafa Nevzat Pisak Cad. No.: 11 / 1 34197 Bahçelievler / İstanbul

Faks +90 212. 451 4108-58

ucgenakademi.com

/ucgenakademi

[email protected]

/ucgenakademi

BASKI: WPC Matbaacılık | Tel: (0212) 886 83 30 | İstanbul

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE

1. ÜNİTE: DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ (1595–1774) A. 1595 – 1700 Yılları Arasındaki Siyasal Gelişmeler ������������������������������������������������������������������ 6 B. Uzun Savaşlardan Diplomasiye ����������������������������������������������������������������������������������������������� 6 Kazanım Testi 1 (Uzun Savaşlardan Diplomasiye)����������������������������������������������������������������� 14 C. Avrupa’da Din Savaşlarından Modern Devlete ��������������������������������������������������������������������� 16 Kazanım Testi 2 (Avrupa’da Din Savaşlarından Modern Devlete)������������������������������������������ 19 D. XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik Faaliyetleri ��������� 21 Kazanım Testi 3 (XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik Faaliyetleri)�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 24 E. Fetihlerden Savunmaya ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 26 Kazanım Testi 4 (Fetihlerden Savunmaya)����������������������������������������������������������������������������� 32 Test 1 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)������������������������������� 34 Test 2 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)������������������������������� 36 Test 3 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)������������������������������� 38 Test 4 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)������������������������������� 40 Test 5 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)������������������������������� 42 Test 6 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)������������������������������� 44 Yeni Nesil Sorular 1 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)�������� 46 Yeni Nesil Sorular 2 (Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)�������� 51

2. ÜNİTE: DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI 2. ÜNİTE

A. Avrupa’da Değişim Çağı ��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 56 Kazanım Testi 1 (Avrupa’da Değişim Çağı)���������������������������������������������������������������������������� 61 B. Avrupa’ya Akan Servet ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 63 Kazanım Testi 2 (Avrupa’ya Akan Servet)������������������������������������������������������������������������������� 67 C. Osmanlı Devleti’nde İsyanlar ve Düzeni Koruma Çabaları �������������������������������������������������� 69 Kazanım Testi 3 (Osmanlı Devleti’nde İsyanlar ve Düzeni Koruma Çabaları)������������������������ 76 Test 1 (Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı)������������������������������������������������������������������������������� 78 Test 2 (Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı)������������������������������������������������������������������������������� 80 Test 3 (Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı)������������������������������������������������������������������������������� 82 Test 4 (Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı)������������������������������������������������������������������������������� 84 Test 5 (Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı)������������������������������������������������������������������������������� 86 Yeni Nesil Sorular 1 (Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı)������������������������������������������������������� 88 Yeni Nesil Sorular 2 (Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı)������������������������������������������������������� 92 Cevap Anahtarı ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 96

18. Yüzyıl Genel Görünüm “Aydınlıklar Yüzyılı”. İşte, XVIII. yüzyıl deyince ilk akla gelen niteleyiş! «Aydınlıklar»! O devrin kültür adamlarının başlıca kaygısı da budur; «Aydınlıkların artması», «Aydınlıkların yayılması» Michelet, buna bakıp «Büyük Yüzyıl» diye adlandıracaktır o devri; ama Voltaire için XVII. yüzyılın yaptığı, bir öncekinin yarattığını çoğaltmak, yaymak ve kitlelere ulaştırmaktır bir bakıma. Kim haklı? Michelet mi Voltaire mi? Aslında, modern tarihin büyük devrimci yüzyılı XVII. yüzyıldır; XVII. yüzyıldadır ki insan soyunun düşüncesinde köklü bir değişim olmuştur: Galilei, nesnelerin düşüşü kanununu, dinamiğin bu ilk kanununu bulup dile getirdiğinde gerçekliğin ölçülür, hesaplanır olduğunu gözler önüne serdiğinde, insan aklının önüne yeni bir yol açar; modern bilimi kanatlandırır, giderek yeni bir dünya koyar insanoğlunun karşısına. Evet, gerçekten XVII. yüzyıldır «Büyük Yüzyıl»; Voltaire doğruyu görmüştür. Ne var ki, bunu söylemek, XVIII. yüzyıl insanlarının yaptıklarını hiç de küçültmez ve o devrin önemini azaltmaz. Gerçekten, XVII. yüzyılın başlarında bir dere olan akış, o yüzyılın sonlarında sel haline gelir ve XVIII. yüzyılda bir ırmak olup çıkar. XVIII. yüzyıl, akılcılığa yürekten bağlanışı, deneysel yöntem kaygısı ile XIV ve XV. yüzyılın büyük nominalistlerinin, Ockham’lı Guilaume’un, Paris Okulu’nun, Jean Buridan’ın, Saxe’li Albert’in başlattığı eseri tamamlamış; Aristoteles’in büyük yorumlarının, XV ve XVI. yüzyılda Padus Okulu’nun, İbni Rüştçülerin ve Pomponazzi’nin akılcı çabalarını bir sonuca erdirmiştir. [...] Hâlâ feodal düzenin kalıntılarıyla sıkboğaz, hareketsiz gibi görünen bir yapının mirasçısı olan XVIII. yüzyıl Avrupası, eski düzenden yavaş yavaş sıyrılır ve eleştirici düşünceyle bilimsel ilerlemecilerin yanı sıra, ticari yayılışın ve fatih bir ekonominin, yani kapitalizmin genişlettiği bir dünyaya açılır. Coğrafi durumları, yaşadıkları tarihin ağırlığı ya da iktisadi düzey bakımından, eşitsiz bir gelişme hızı içindeki toplumların Avrupasıdır bu. Direnen yığınla öge vardır sosyal düzende; dahası, uzun yüzyılların biriktirip koyulaştırdığı anlayışlara direnmektedir. Öyle de olsa, toplum derinden derine kımıldanmakta, hukuksal çerçeveler çatırdamakta, giderek karanlıklar gerilemektedir. Yeni bir düzen oluşmaktadır özetle. Gerçekten, XVII. yüzyıldakinden pek farklı bir hızlanış içindedir toplumdaki değişme. Gerçi, XIV. Louois’nin ölümünü izleyen ilk otuz yılda, olayların hızında -gözle görünür- bir yavaşlama vardır; 1715 ile 1748 yılları arasında, Avrupa’nın siya-

sal yaşamında sonuçları çarpıcı pek az olaya rastlanır. Ne var ki, aynı dönemde -çağdaşları farkına varmamış da olsa- alttan alta önemli değişmeler olmaktadır. Başta iktisadi durumda 1640 yılında başlayan -uzun süreli- fiyatlarda düşüş ve iktisadi durgunluk döneminin arkasından, fiyatlarda yükseliş ve refah dönemi gelir. Bir demografik devrim vardır: Nüfusun yüzyıllardır süren eski durumunda, çok doğumun yanı sıra, büyük bir ölüm oranı -dikkat çekici- bir denge içindeyken, onun yerine artık yeni bir süreç geçmiştir; doğumların sayısı yine pek yüksek kalırken, ölüm oranı hızlı bir azalış içindedir; bütün Avrupa ülkelerinde, insan yaşamının ortalama süresindeki artış bakımından halkın sayısı hızla çoğalmaktadır.  Tarımda bır devrim vardır XV ve XVI. yüzyıllardaki coğrafi buluşla arkasından Avrupa’ya getirilen yeni bitkiler, tarıma girerler, giderek beslenmede kullanılırlar; onların ekilip biçilmesi, doğaldır ki, demograflk devrimin hem nedenlerinden biridir, hem de sonuçlarından biri. Bilimsel gelişmeler ve teknik ilerleme sayesinde, Sanayi Devrimi’nin başlarındayız. İşte bütün bu köklü oluşumlar, insanlar farkına varmaya başlar başlamaz, düşünceyi harekete geçiren bir etken olup çıkarlar; XVIII. yüzyılın ikinci yarısındaki -o gerçekten görkemli- parlaklık bunun sonucudur. Öte yandan, Avrupa’daki bu gelişme, yaşlı kıtayı, dünya hakkındaki bilgisine çeki-düzen vermeye, giderek dünya üzerindeki egemenliğini sağlamlaştırmaya götürür; bir başka deyişle, XVI. yüzyılın sonlarında başlamış olan bir gelişim tamamlanmaktadır.  Söylemeye hacet yok: Bütün bu değişiklikler, iç içedirler ve sıkı sıkıya bağlıdırlar birbirlerine; ve yine bütün bu değişiklikler, XVIII. yüzyılın ikinci yarısında, 1770’ten 1815 yılına değin sürecek bir siyasal ve sosyal devrimler dönemini açıp, damgasını vuracaktır onlara. 1789 Fransız Devrimi, en çarpıcı örneğidir bunların. Önemli olduğu için hatırlatalım: Bütün bu oluşumlarda, başta İngiltere ile Fransa arasında bir farklılık vardır; Fransa, Aydınlıklar Avrupa’sına damgasına vuracak denli sanatta ve felsefede üstünlük içindedir; İngiltere ise daha çok iktisadi alanda dizginleri eline geçirmiştir ve öyle olduğu için de “Sanayi Devrimi” önce orada başlayacaktır. Öte yandan, Avrupa’nın ortasına ve doğusuna doğru gidildikçe, özellikle iktisadi bakımdan durgunluk da artar. [……] Yüzyılların Gerçeği ve Mirası Server Tanilli Cem Yayınları

1. ÜNİTE: DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ (1595–1774)

A. 1595–1700 Yılları Arasındaki Siyasal Gelişmeler 1595

1612 Nasuh Paşa Antlaşması

Haçova Savaşı

1606 Zitvatoruk Antlaşması

1621 Hotin Antlaşması

1618 Serav Antlaşması

1664 Vasvar Antlaşması

1639 Kasr–ı Şirin Antlaşması

1676 Bucaş Antlaşması

1669 Girit’in Fethi

1681 Bahçesaray Antlaşması

1683 II. Viyana Kuşatması

1700 İstanbul Antlaşması

1699 Karlofça Antlaşması

Kavram Bilgisi Mütakabiliyet

: Karşılıklı denk olma anlamına gelen diplomatik bir terimdir.

Makyavelizm

: Siyasi bir hedefe ulaşmak için bütün araçların kullanılmasını meşru sayan bakış açısıdır. Ünlü İtalyan siyasetçi, tarihçi ve yazar N. Machiavelli’nin (1469–1527) geliştirdiği, siyaseti ahlaktan ayıran ve her türlü ahlak kuralını yok sayan siyasal yaklaşımdır.

Strateji

: Siyasal bir amaca ulaşabilmek için kullanılması gerekli olan askeri yöntem ve araçların belirlenmesidir.

Tehdit

: Bir ülkenin rejimini kısmen veya tümden değiştirebilecek, topraklarının bir bölümünü veya tümünü işgal edebilecek silahlı gücün varlığıdır.

Konjoktürel İttifak : Uluslararası siyasette günün koşullarına göre ülkelerin kendi çıkarları doğrultusunda oluşturdukları ittifaklardır. Sömürgecilik

: Bir devletin, kendi sınırları dışında kalan genelde deniz aşırı toprakları askeri müdahale veya çeşitli yollarla ele geçirerek bütün yer altı ve yer üstü kaynaklarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanmasıdır.

B. Uzun Savaşlardan Diplomasiye • 962 yılında kurulan Kutsal Roma Germen İmparatorluğu tahtına 1516’da Şarlken’in geçmesiyle Habsurg Hanedanı Avrupa’da etkin bir politik güç konumuna gelmiştir. Avusturya ise bu hanedanlığa bağlı ve amacı Osmanlılarla mücadele etmek olan bir siyasal güç olarak ortaya çıkmıştır. • Avusturya Arşidük’lüğü olarak adlandırılan bu yapı 1804–1867 yılları arasında Avusturya İmparatorluğu, 1867–1918 arasında ise Avusturya – Macaristan İmparatorluğu olarak adlandırılmıştır. • Kanuni Sultan Süleyman’ın 1526 Mohaç Meydan Savaşı ile Macar Krallığı’na son vermesi Osmanlı – Habsburg mücadelesinin başlamasına yol açmıştır. 1526 Mohaç Meydan Savaşı

Dikkat

Habsburgların, İngiltere ve Fransa gibi ulusal monarşilerle giriştiği mücadeleler, Katolik inancın karşısında yeni bir mezhep olan Protestanlığın yayılması, Osmanlı Devleti’nin siyasal ve ekonomik politikalarında belirleyici etkenler olarak öne çıkmıştır.

• Bu dönemde Osmanlıların doğu–batı yönünde izlediği genişleme siyasetine Orta Avrupa’da Habsburglar, doğuda Safeviler (İran) önemli bir engel teşkil ederken kuzeyde ise Rusya yeni bir güç olarak ortaya çıkmıştır.

Dikkat Osmanlıların 1578–1590 arasında Safevilerle gerçekleştirdikleri savaşlar, Osmanlıların batıdaki sorunlarla ilgilenmesini engellemiştir.

6

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) • XVI. yüzyılın sonunda Fransa’nın İspanya’nın egemenliğine girmesini engellemek isteyen Osmanlı Devleti, Hanri de Navarre’yi Fransa tahtına geçmesi için desteklemiştir.

Avusturya ile Uzun Savaşlar Dönemi • Avusturya’nın Osmanlı Devleti’ne ödemekle yükümlü olduğu vergiyi 1591 yılından itibaren ödememesi ve Osmanlı sınırlarına yönelik saldırılar düzenlemesi üzerine 1593 yılında başlayan savaşlar 1596’da Haçova Meydan Savaşı’nda Osmanlıların zaferiyle sona ermiştir. Buna rağmen Osmanlı–Avusturya savaşları on yıl daha devam etmiştir. • Anadolu’da yaşanan isyanlar ve Safevilerle doğuda 1603 yılında başlayan mücadele üzerine Osmanlı Devleti, Avusturya ile 1606 Zitvatoruk Antlaşması’nı imzalamıştır. Zitvatoruk Antlaşması : 1606 Dönemin Padişahı

: I. Ahmet

Dönemin Sadrazamı

: Murat Paşa

Önemi

: Osmanlı Devleti Avrupa diplomasisinde mütekabiliyet ilkesini kabul ederek dış politikada önemli bir prestij kaybı yaşamıştır. Antlaşma Avusturya’nın büyük devlet statüsünü kazanmasına ve Osmanlı Devleti ile diplomatik protokolde eşit olmasını sağlamıştır.

Osmanlı – Safevi Savaşları (1578 – 1639) Akkoyunlu Devleti’nin yıkılmasından sonra İran’da egemenlik kuran Safevilerin;

a. Doğudaki ticaret yolları üzerinde denetim kurmak istemeleri,



b. Osmanlı Devleti’ne karşı oluşturulan ittifaklar içinde yer almaları,



c. Anadolu’da Şii propagandasına ağırlık vermeleri

gibi etkenler Osmanlı – Safevi mücadelesinin nedenlerini oluşturmuştur.

Dikkat XVI. – XVIII. yüzyıllar arasında Osmanlı – Safevi ilişkilerini jeopolitik, ekonomik ve dini etkenler belirlemiştir.

• 1555 Amasya Antlaşması ile başlayan Osmanlı – Safevi barış süreci III. Murat Dönemi’nde İran’ın, Anadolu’da Şii propagandasına ağırlık vermesi ve İran topraklarından geçen ticaret kervanlarına saldırması üzerine sona ermiştir. Bu etkenlerden dolayı yaşanan savaşlar 1590 Ferhat Paşa Antlaşması ile sona ermiştir. Ferhat Paşa Antlaşması : 1590 Dönemin Padişahı

: III. Murad

Dönemin Sadrazamı

: Koca Sinan Paşa

Önemi

: Osmanlı Devleti; Azerbaycan, Dağıstan ve Gürcistan’ı egemenliği altına alarak doğudaki en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

• 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra Safevilerin, ipek ihracatını yasaklayarak Osmanlı ekonomisine darbe vurmaları üzerine Osmanlı Devleti, İran’a bakır ve maden satışını yasaklamıştır.

7

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) • Osmanlıların dışarda Habsburglarla mücadele halinde olması içerde ise Celali isyanlarının yaşanması gibi etkenlerden yararlanan Safeviler Şirvan, Azerbaycan ve Gürcistan’ı geri almışlardır. Anadolu’da düzeni yeniden sağlayan Kuyucu Murat Paşa, İran Seferi’ne çıkmış ve Safevilerin talebi üzerine 1612 Nasuh Paşa Antlaşması imzalanmıştır. Nasuh Paşa Antlaşması : 1612 Dönemin Padişahı

: I. Ahmet

Dönemin Sadrazamı

: Nasuh Paşa

Önemi

: Osmanlı Devleti ve İran 1555 Amasya Antlaşması’ndaki sınırlarına geri dönmüşlerdir.

Dikkat Nasuh Paşa Antlaşması ile Ferhat Paşa Antlaşması’nda alınan topraklar İran’a bırakılırken İran, Osmanlı Devleti’ne iki yüz deve yükü ipek vergi ödemeyi kabul etmiştir.

• 1615 yılından sonra İran’ın Nasuh Paşa Antlaşması’nın şartlarına uymaması üzerine başlayan savaşlar 1618 Serav Antlaşması’yla sona ermiştir. Antlaşmanın en önemli özelliği, Nasuh Paşa Antlaşması’nda yer alan iki yüz deve yükü ipek vergi ödenmesi maddesinin yüz deve yükü olarak yeniden düzenlenmesidir.

Sınırları Çizen Antlaşma : Kasr-ı Şirin (1639) • Osmanlı Devleti’ndeki isyanlardan yararlanan İran, 1623 yılında Bağdat dahil bütün Irak’ı Osmanlılardan geri almıştır.

Dikkat Bu dönemde Basra’ya saldıran Safeviler’e karşı Osmanlılar, Portekizlilerle ittifak yaparak saldırıyı etkisiz hâle getirmişlerdir.

• Devlet üzerinde mutlak otoritesini sağlayan IV. Murad, İran Seferi’ne çıkarak 1635’de Revan, 1638’de ise Bağdat’ı ele geçirmiştir. Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti ile İran 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’nı imzalamışlardır. Kasr-ı Şirin Antlaşması : 1639 Dönemin Padişahı

: IV. Murad

Dönemin Sadrazamı

: Kemankeş Kara Mustafa Paşa

Önemi

: Antlaşmaya göre Bağdat, Basra ve Şehrizar Osmanlı Devleti’nde kalırken Revan İran’a bırakılmış ve günümüz Türk – İran sınırı büyük ölçüde çizilmiştir.

Dikkat 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile ticari yasaklar kaldırılarak tarihi ticaret yollarının yeniden canlanması sağlanmıştır.

8

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Dış Politikası • 1618–1648 yılları arasında Avrupa’da yaşanan Otuz Yıl Savaşları ekonomik, siyasi ve askeri güç kaybeden Osmanlı Devleti’nin batıda gücünü korumasını sağlamıştır. • Otuz Yıl Savaşları’ndan sonra Osmanlı Devleti batıdaki stratejik rakibi olan Avusturay ile Erdel sorunu yüzünden karşı karşıya gelmiştir. • Avusturya’nın Erdel’in iç işlerine karışması üzerine çıkılan Avusturya Seferi’nde 1663’te Uyvar fethedilerek eyalet konumuna getirilmiştir. Bu gelişme sonrasında imzalanan 1664 Vasvar Antlaşması ile Erdel’deki Osmanlı egemenliği onaylanmıştır. • Osmanlı Devleti’nin Lehistan ile dostça gelişen ilişkileri; a) Kırım hanının, Lehistan topraklarına seferler düzenlemesi, b) Lehistan’ın himayesindeki Kazakların Osmanlı kıyılarını yağmalaması, c) Lehistan’ın Eflak ve Boğdan’ın iç işlerine karışması

Uyvar Kalesi

gibi etkenlerden dolayı XVII. yüzyılın ilk çeyreğinde bozulmuştur. • Lehistan sorununu çözmek isteyen II. Osman (Genç Osman) Hotin Seferi’ne çıkmıştır. Seferin sonucunda imzalanan 1621 Hotin Antlaşması ile Kanuni Dönemi’ndeki sınırlar temel alınarak sorun geçici de olsa çözülmüştür.

II. Osman (Genç Osman)

Dikkat

Hotin Seferi sırasında Kapıkulu Ordusu’nun disiplinsiz davranışlarına tanık olan II. Osman, Kapıkulu Ocaklarını kaldırmak istemiştir. Ancak padişahın bu girişiminden rahatsız olan çevrelerin isyanıyla tahttan indirilen II. Osman, kapıkullar tarafından Yedi Kule Zindanları’nda öldürülmüştür.

• Ukrayna’yı yöneten Kazakların 1668’de Osmanlı Devleti’nden yardım talebi üzerine Lehistan, Ukrayna’yı işgal etmiştir. Bu gelişme üzerine sefere çıkan IV. Mehmet, Kamaniçe ve Podolya’yı ele geçirmiştir. İmzalanan 1672 Bucaş ve 1676 Zoravna Antlaşmalarıyla; a) Podolya ile Kamaniçe Osmanlı Devletine, b) Ukrayna, Osmanlı himayesindeki Kazaklara bırakılmıştır.

Bucaş Antlaşması’ndan sonra Osmanlı

9

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) • Osmanlı himayesindeki Kazak Beyi’nin Rusya ile yakınlaşması üzerine çıkılan Çehrin Seferi’nde, Rusya’nın talebiyle 1681 Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması imzalanmıştır.

Dikkat Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan ilk antlaşma Bahçesaray Antlaşması’dır.

• Osmanlı–Venedik ilişkileri, iki devlet için de stratejik öneme sahip olan Akdeniz’de üstünlük kurma anlayışı çerçevesinde şekillenmiştir. • II. Selim Dönemi’nde Kıbrıs’ın alınması üzerine Venediklilerin, Girit’e yerleşerek Osmanlı Devleti’nin Akdeniz ticaretine darbe vurması üzerine 1645 yılında Girit Adası kuşatılmıştır. Yirmi dört yıl süren kuşatma sonucunda 1669’da Girit Adası fethedilmiştir.

Dikkat Yirmi dört yıl süren bu mücadele döneminde Venediklilerin Boğazlar bölgesini kuşatması, İstanbul’da büyük bir kıtlık sorununun yaşanmasına yol açmıştır.

Kutsal İttifak Osmanlılara Karşı • Orta Macaristan’da Protestan Macarların lideri olan Tökeli İmre’nin, Katolik Avusturya’ya karşı Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi üzerine Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Viyana üzerine sefere çıkmıştır. • Avusturya Kralı’nın Avrupa’dan yardım talebi üzerine Papa’nın çağrısıyla harekete geçen Lehistan, Venedik ve Alman prenslikleri bu talebe olumlu yanıt vermişlerdir. Fransa doğrudan olmasa da sessiz kalarak bu oluşuma dolaylı destek sağlamıştır.

Dikkat 1683 yılında gerçekleşen II. Viyana Kuşatması’nın başarısız olmasında;

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa

a) Bazı komutanların sadrazama gerekli desteği vermemesi, b) Osmanlı ordusunda lojistik ve disiplin sorunlarının yaşanması, c) Ganimet düşüncesiyle hareket eden askerlerin asıl görevlerini yerine getirmemesi, d) Viyana’nın dört yönden kuşatılmayacak kadar geniş bir alana sahip olması gibi etkenler belirleyici olmuştur.

• Kuşatmanın başarısız olması üzerine Osmanlı Devleti’ni Avrupa’dan atmak amacıyla papanın desteği ile Avusturya, Rusya, Lehistan, Venedik ve Malta’nın yer aldığı Kutsal İttifak adı verilen blok oluşturulmuştur. Kutsal İttifak’la yapılan savaşlarda başarısız olan Osmanlı Devleti 1699 Karlofça Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalmıştır. Karlofça Antlaşması : 1699 Dönemin Padişahı

: III. Mustafa

Dönemin Sadrazamı

: Köprülü Amcazade Hacı Hüseyin Paşa

Önemi

: Osmanlı Devleti Tameşvar hariç Macaristan ve Erdeli Avusturya’ya, Podolya ve Ukrayna’yı Lehistan’a, Mora ve Dalmaçya kıyılarını ise Venedik’e bırakmıştır.

10

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) Rusya Avusturya

Erdel

Budin Vasvar

Ukrayna

Podolya

Azak

Özi Macaristan

Akkirman Kili

Venedik

AZAK DENİZİ Bahçesaray Kefe

Da

lm

aç ya

Belgrad Saraybosna

Pasarofça

KARADENİZ

Varna Sofya Filibe

Roma Selanik Otranto

Kavala

Edirne

OSM

Avlonya

ANL

Amasra

I DE V Bursa

LETİ

EGE DENİZİ Atina

Trabzon Ankara

Sivas

Konya

Mora Antalya

AKDENİZ

Girit

Kıbrıs

0

170 km

Karlofça Antlaşması’ndan sonra Osmanlı İmparatorluğu

Dikkat XVII. yüzyılın başında 1606 Zitvatoruk Antlaşması’yla Avusturya İmparatoru’na, Roma Sezarı şeklinde hitap etmeyi kabul eden Osmanlılar için Macaristan ve Tuna boylarının kaybı, dış politikada ve diplomaside yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur.

• Karlofça görüşmelerine katılan Rus temsilci, yetkisi olmadığını öne sürerek antlaşmayı imzalamamıştır. Daha sonra Rusya ile 1700 İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. İstanbul Antlaşması ile Azak Kalesi Rusya’ya bırakılmış ve Ruslara İstanbul’da sürekli elçi bulundurma hakkı verilmiştir.

Karlofça’yla Değişen Siyaset • Osmanlı Devleti Karlofça Antlaması ile yeni bir döneme girmiş ve tarihinde ilk kez yabancı devletlerin (İngiltere – Hollanda) aracılığını kabul etmek zorunda kalmıştır. Bu kabullenme, Karlofça’ya kadar hiçbir devleti kendisiyle eşit görmeyen Osmanlı Devleti için önemli bir itibar kaybıdır. • Daha önce barış koşullarını dikte ettiren Osmanlı Devleti, masa başı diplomasisi ile tanışmıştır. Bu durum Osmanlı yönetiminde bürokratik unsurların askeri unsurlara göre daha önemli hâle gelmesine yol açmıştır. • Karlofça Antlaşması ile Osmanlı tarihinde ilk büyük toprak kaybı yaşanmıştır. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti bir daha toparlanamayacağı uzun bir savunma dönemine girmiş ve Avrupa için tehlike yaratan bir güç olmaktan çıkmaya başlamıştır. • Karlofça Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti İngiltere, Hollanda, Fransa gibi güçlü devletlerin izlediği politikaların etkisinde kalarak denge politikasına yönelmiştir. • XVII. yüzyıldan sonra Avrupa’da Haçlı zihniyeti zayıflamış İngiltere, İsveç, Hollanda gibi Protestan yapılar, Osmanlı Devleti ile iyi ilişkiler geliştirme politikasına yönelmişlerdir. • Birden fazla Avrupa devleti ile aynı anda savaşacak güçten yoksun olduğunu gören Osmanlı Devleti, Avrupa siyasetindeki mevcut duruma göre, dönemin koşullarını kendi çıkarları doğrultusunda değerlendirerek konjöktürel ittifaklar kurmuştur. • 1718 Pasarofça Antlaşması’na kadar kaybettiği toprakları geri alma politikası izleyen Osmanlı Devleti, bu tarihten sonra barış siyasetine yönelerek mevcut durumunu korumaya çalışmıştır.

Dikkat Osmanlı Devleti bu süreçte 1736 – 1739 yılları arasında Avusturya ve Rusya ile savaşsa da savaşı başlatan taraf olmamış ve 1768 – 1774 Osmanlı – Rus Savaşı’na kadar sürecek olan siyasal tarihinin en uzun barış sürecini yaşamıştır.

11

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) MODEL SO­RU 1

ÇÖZÜM

1621’de yeniçeriler orduda bazı değişikliklere gitmesi olasılığından ürktükleri II. Osman’ı tahttan indirerek öldürmüş, yerine bir zavallıyı, Mustafa’yı geçirmişlerdir. Sultanın kulları ilk kez bir sultanı öldürmüş oluyorlardı. O tarihe değin yeniçeriler, hanedandan birinin işareti üzerine ve onun adına ayaklanırlardı. Şimdi ise anlaşılıyordu ki, askerler ve ulema, hanedanı kuran Osman’ın kanına olan saygıyı yitirmişlerdi.

II. Osman’ın kapıkulları tarafından tahttan indirilerek öldürülmesi merkezi otoritenin gücünü kaybettiğini ve devlete asker, ulema, sivil bürokrasiden oluşan güç odaklarının hakim olmaya başladığını göstermektedir. Doğal olarak bu gelişme Osmanlı geleneksel devlet yapısının eski geleneklerinden koparak yeni bir sürece evrildiğinin kanıtıdır.

Cevap: E

Osmanlı yönetim kadrolarında yaşanan bu anlayış değişikliği; I. merkezi otoritenin güç kaybettiği, II. padişahın kullarının itaat eden değil Osmanlı siyasetine müdahale eden güç rolüne soyundukları, III. devletin geleneksel yapısının değişmeye başladığı yaklaşımlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 2

ÇÖZÜM

Osmanlı–Avusturya ilişkileri Kanuni Dönemi’nde Mohaç Meydan Savaşı (1526) ile başlamış ve Avusturya 1533 İstanbul Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin üstünlüğünü kabul etmişti. Uzun süre ılımlı seyreden Osmanlı–Avusturya ilişkileri 1593’te sınır ihlalleri ve vergiler nedeniyle yeniden bozuldu. Bunun üzerine Padişah III. Mehmet, Erdel ile Avusturya arasındaki bağlantıyı kesmek için Eğri Kalesi’ni aldı. Ardından 1596’da Avusturya ile yapılan Haçova Savaşı kazanıldı. Bu zaferden sonra Kanije ve Estergon Kaleleri Osmanlı güçleri tarafından fethedildi. Avusturya’nın barış talebi üzerine Sultan I. Ahmet Dönemi’nde, 1606 Zitvatoruk Antlaşması imzalandı.

Metinde yer alan Eğri Kalesi’nin alınması, Haçova Savaşı’nın kazanılması, Kanije ve Estergon kalelerinin ele geçirilmesi gibi bilgiler, Osmanlı Devleti’nin Avusturya’ya karşı askeri üstünlüğünü sürdürdüğünü kanıtlamaktadır. Bu durum I. öncülde aktarılan çıkarımın doğru olduğunu kanıtlamaktadır.

Cevap: A

Metinde aktarılan bilgiler; I. Osmanlı Devleti’nin Avusturya’ya karşı askeri üstünlüğünü sürdürdüğü, II. III. Mehmet’in elde ettiği askeri başarıların I. Ahmet Dönemi’nde siyasal bir soruna dönüştüğü, III. Osmanlı Devleti’nin Avusturya karşısındaki siyasal üstünlüğünü kaybettiği yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

12

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) MODEL SO­RU 3

ÇÖZÜM

Osmanlı Devleti’nin doğu komşusu olan İran’la arasındaki mücadelenin nedenleri arasında aşağıdaki etkenlerden hangisi yer almamıştır?

Osmanlı Devleti’nin doğu komşusu olan Safevi Devleti ile yaşadığı sorunlar arasında; Safevilerin Anadolu’ya egemen olma düşüncesi, Anadolu’da yoğun bir Şii propagandasının devreye sokulması ve İpek yolu egemenliği gibi etkenler yer almıştır. Kapıkulu Ordusu, Hristiyan

A) Safevilerin Anadolu’ya hakim olma düşüncesi

ailelerden alınan çocukların devşirme sistemi içinde Müslümanlaştırı-

B) İpek Yolu üzerinde denetim kurma isteği

lan askerlerden oluştuğu için bu orduda İran asıllı askerlerin yer alma-

C) Safevilerin Osmanlı Devleti’ne karşı oluşturulan ittifaklarda yer alması

sı söz konusu değildir.

Cevap: E

D) Anadolu’daki Şii toplulukların İran tarafından yönlendirilmesi E) Kapıkulu Ordusu içindeki İran asıllı askerlerin tasfiye edilmesi

MODEL SO­RU 4

ÇÖZÜM

III. Murat Dönemi’nde Tebriz, Karabağ, Dağıstan ve Şirvan gibi bölgelerin egemenlik altına alınmasını sağlayarak, Osmanlı Devleti’nin doğudaki en geniş sınırlarına ulaşmasında belirleyici olan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Kasr-ı Şirin

B) Nasuh Paşa

D) Ferhat Paşa

Osmanlı Devleti’nin doğuda en geniş sınırlarına ulaşmasını sağlayan antlaşma Ferhat Paşa Antlaşması’dır.

Cevap: D

C) Serav

E) Amasya

MODEL SO­RU 5

ÇÖZÜM

1606 Zitvatoruk Antlaşması’nın Avusturya tarafından Osmanlı Devleti’ne ödenen yıllık verginin kaldırılması ve Avusturya İmparatoru’nun ilk kez Osmanlı padişahına denk sayılması hükümlerini içermesi;

Osmanlı Devleti 1606 Zitvatoruk Antlaşması’yla Avusturya’ya karşı 1533 İstanbul Antlaşması’yla elde ettiği siyasal üstünlüğü kaybetmiş, diplomatik protokolde Avusturya ile denkliği kabul etmiş ve uluslararası politikada mütekabiliyet ilkesiyle hareket etmeye başlamıştır.

Cevap: E

I. Osmanlı Devleti’nin Avusturya’ya karşı siyasi üstünlüğünün sona erdiği, II. Avusturya ile Osmanlı Devleti’nin diplomatik protokolde eşit konuma geldiği, III. Osmanlı Devleti’nin uluslararası politikada mütekabiliyet ilkesini kabul ettiği yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) Yalnız III E) I, II ve III

13

Ünite 1

Kazanım Testi

1

Uzun Savaşlardan Diplomasiye

1 Uluslararası politikada karşılıklı denk olma olarak tanımlanan diplomatik terim aşağıdakilerden hangisidir? A) Strateji

B) Tehdit

C) Liyakat

D) Mütekabiliyet

4 III. Mehmet Dönemi’ndeki iç isyanlar ile Osmanlı–Avusturya savaşlarından yararlanarak Tebriz, Nahcivan ve Erivan’ı ele geçiren siyasal yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Memlûkler

E) İttifak

I. Batılılaşma hareketlerinin başlaması,

II. Konjöktürel İttifak,

III. Avusturya ve İranla yapılan savaşlar

III. İdeolojik Ortaklık

gibi gelişmelerden hangileri yer almıştır?



D) I ve II

adlarından hangileri verilmiştir?

C) Yalnız III

A) Yalnız I

E) II ve III

II. İran, Doğu Anadolu bölgesini egemenliği altına almıştır. III. Osmanlı Devleti Bağdat dahil Irak topraklarını İran’a

III. Dürüstlük politik mücadelenin temel ilkesi olmalıdır.

bırakmıştır.

yargılarından hangileri doğrudur?

D) II ve III

E) I, II ve III

I. Antlaşma büyük oranda günümüz Türk–İran sınırının çizilmesini sağlamıştır.

II. Politik mücadelede ahlak kuralları hiçe sayılarak gerekirse dürüstlük ve ahlaktan yoksun hareket edilmelidir.



C) Yalnız III

6 Osmanlı Devleti ile İran arasında imzalanan 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’nda yer alan maddeleri inceleyen bir araştırmacının aktardığı,

I. Politik bir hedefe ulaşmak için kulanılacak bütün yöntemler meşrudur.

B) Yalnız II

B) Yalnız II D) I ve II



3 Ünlü İtalyan siyaset adamı ve tarihçi Machiavelli’nin geliştirdiği kurama göre,

A) Yalnız I

E) Venedik

I. Kutsal İttifak,

II. merkezi otoritenin güç kaybetmesi,

B) Yalnız II

D) Akkoyunlular

C) Rusya

5 Bir devletin içinde bulunduğu dönemin koşullarını analiz ederek kendi çıkarları doğrultusunda geliştirdiği siyasal iş birliğine;

2 XV. yüzyılın sonlarında Osmanlı Devleti’nin güç kaybetmesine yol açan etkenler arasında;

A) Yalnız I

B) Safeviler

bilgilerden hangileri doğrudur?

C) I ve II

B) Yalnız II

A) Yalnız I

E) I, II ve III



14

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

Uzun Savaşlardan Diplomasiye 7 Basra’ya saldıran Safevilere karşı Osmanlılar aşağıdaki devletlerden hangisiyle ittifak yaparak saldırıyı etkisiz kılmışlardır? A) İspanya

D) Hollanda

B) Fransa

10 II. Osman’ın tahttan indirilerek öldürülmesine giden yolu açan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

C) Portekiz

A) Bucaş Seferi

B) Viyana Kuşatması

C) Serav Antlaşması

D) Celali İsyanları

E) İngiltere

E) Hotin Seferi

8 Osmanlıların 1578–1590 arasında Safevilerle gerçekleştirdikleri savaşların yol açtığı sonuçlar arasında yer alan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

11 XVI. yüzyılın sonunda Fransa’nın İspanya’nın egemenliğine girmesini engellemek isteyen Osmanlı Devleti; Hanri de Navarre’yi Fransa tahtına geçmesi için desteklemiştir.

A) Osmanlıların batıdaki sorunlara duyarsız kalması

Aktarılan bu bilgi Osmanlı Devleti’yle ilgili olarak,

B) Akdeniz üstünlüğünün kaybedilmesi

I. Avrupa’daki siyasal gelişmelere dönük aktif bir politika izlemiştir.

C) Anadolu’daki Şii Türkmenlerin Rumeliye sürülmesi D) Memlûklerle askeri ittifak antlaşmasının imzalanması

II. İspanya’nın güçlenmesini engellemeye dönük adımlar atmıştır.

E) Azınlık ayaklanmalarının başlaması

III. Fransa’nın iç işlerine müdahale etmiştir. yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III



C) I ve II

E) I, II ve III

12 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra Safevilerin, ipek ihracatını yasaklayarak Osmanlı ekonomisine darbe vurmaları üzerine Osmanlı Devleti, İran’a bakır başta olmak üzere maden satışını yasaklamıştır.

9 Otuz Yıl Savaşları’ndan sonra Osmanlı Devleti batıdaki stratejik rakibi olan Avusturya ile arasında Erdel sorunu gündeme gelmiştir. Avusturya’nın Erdel’in iç işlerine karışması üzerine çıkılan Avusturya Seferi’nde 1663’te Uyvar fethedilerek eyalet konumuna getirilmiştir. Bu gelişme sonrasında imzalanan 1664 Vasvar Antlaşması ile Erdel’deki Osmanlı egemenliği onaylanmıştır.

Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra yaşanan bu gelişme; I. ekonominin uluslararası ilişkilerde yaptırım aracı olarak kullanıldığı,

Avusturya ile yaşanan bu tarihsel süreç aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

II. Osmanlı topraklarının madenler açısından zengin olduğu, III. İran’ın ipek satışından elde ettiği gelirin azaldığı

A) Avusturya Erdel’e yönelik yayılmacı politikalar izlemektedir.

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır?

B) Osmanlı Devleti Avusturya’ya dönük askeri üstünlüğünü sürdürmektedir.

B) Yalnız II

A) Yalnız I

C) Uyvar Osmanlı topraklarına katılmıştır.

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

D) Otuz Yıl Savaşları Avusturya’nın politik açıdan güçlenmesine yol açmıştır. E) Avusturya Erdel üzerindeki Osmanlı egemenliğini onaylamıştır.

15

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

C. Avrupa’da Din Savaşlarından Modern Devlete • XII. yüzyılla birlikte İngiltere ve Fransa Roma Hukuku’na dayanan bir yönetim anlayışı geliştirerek Papalık’tan bağımsız hareket etmek istemiştir. Avrupa’da gelişen bu süreç, kilise ile krallıklar arasında oldukça sert bir mücadele döneminin başlamasına ve kilisenin gücünü kaybederek güvenilirliğini yitirmesine yol açmıştır. • XV. yüzyılla birlikte halkın kiliseye yönelik tepkileri artmış ve din eksenli siyasal mücadeleler dönemi başlamıştır. XVII. yüzyıl ortalarına kadar süren bu mücadelenin sonucunda Habsburg Hanedanı (Kutsal Roma Germen İmparatorluğu) Avrupa’ya egemen olamamış ve kıtada siyasal çeşitlilik oluşmaya başlamıştır. • Protestanlarla Alman imparatoru arasında yirmi beş yıl boyunca devam eden çatışmalar 1555 Ogsburg Antlaşması ile sona ermiş Protestan mezhebi ve kilisesi Almanya’da resmen tanınmıştır.

Dikkat Ogsburg Antlaşması ile Almanya’daki prenslere istedikleri mezhebi seçme özgürlüğü verilirken halk ise ya bağlı bulunduğu prensin mezhebine girmeye ya da kendi mezhebinden olan prenslerin topraklarına göç etmeye zorlanmıştır.

• Ogsburg Antlaşması, Protestanlarla Katolikleri eşit konuma getirmesine rağmen iki farklı Almanya’nın ortaya çıkmasına yol açmıştır. Antlaşmanın imzalanmasından kısa bir süre sonra sağlık sorunları ortaya çıkan İmparator Şarlken, İspanya tahtını oğlu II. Philip’e, Kutsal Roma İmparatorluğu’nu ise kardeşi Ferdinand’a bırakmıştır. • Martin Luther’in Almanya’da başlattığı hareket Fransa’da Calvin önderliğinde Kalvenizmin, İngiltere’de ise Anglikanizm’in gelişmesine yol açmış ve siyasal yetkilerin kiliseye değil krallara ait olduğu kabul edilmiştir. • Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın ülkesinde mezhep birliğini sağlamak amacıyla Protestanlığı ortadan kaldırmak istemesi üzerine 1618 – 1648 yılları arasında yaşanacak olan Otuz Yıl Savaşları gündeme gelmiştir. • Otuz Yıl Savaşları’nda Alman imparatorunu Avusturya ve İspanya desteklerken, Protestan Alman prenslerine ise Danimarka, İsveç, Norveç, İngiltere ve Hollanda destek vermiştir. Almanya’nın güçlenmesinden çekinen Katolik Fransa’da Protestanların yanında yer alınca savaşı Protestanlar kazanmıştır.

Dikkat Fransa’nın Katolik olmasına rağmen Protestan güçlerle birlikte hareket etmesi tarafların yalnızca dini etkenlerle değil siyasal amaçlar doğrultusunda da hareket ettiklerini kanıtlamaktadır.

• Çok taraflı diplomasinin ilk örneği olan Westphalia (Vestfalya) Barışı ile 24 Kasım 1648’de Otuz Yıl Savaşları sona ermiştir. • Westphalia Konferansı’nda yer alan devletler aralarındaki sorunları dinin etkisi altında kalmadan tartışmışlardır. Papa’nın temsilcilerinin yer almadığı konferansta antlaşma metinleri de papaya imzalatılmamıştır. Atılan bu adımla kilisenin gücü sınırlandırılmıştır. • 1648 Westphalia Antlaşması’yla; a) 1555 Ogsburg Barışı’nın maddeleri yenilenmiş, Avrupa’da tam anlamıyla inanç ve ibadet özgürlüğü tanınmıştır. b) Fransa kıta Avrupası’nın en etkin siyasal gücü konumuna gelmiştir. c) İngiltere güçlü bir devlet olarak Avrupa politikasında etkili olmaya başlamıştır. d) Kutsal Roma İmparatorluğu’nun birleşik Avrupa politikası sona ermiş bu politikanın yerini denge politikası almıştır. e) Purusya’nın temelleri atılmıştır. f) Hollanda ve İsviçre’nin bağımsızlığı onaylanmıştır.

Westphalia Konferansı

g) Modern devletler hukukunun temelleri atılmıştır. h) Evrensel imparatorluklar yerini ulusal krallıklara ve ulusal devletlere bırakmıştır.

16

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) Modern Devlet Avrupa’da modern devlet anlayışı Westphalia Barışı’ndan sonra ortaya çıkmıştır. Modern devlet anlayışında kilisenin, devlet ve toplum üzerindeki etkisinin azaltılması temel alınmıştır. Bu yaklaşımla merkezi otoritenin, ülkedeki tek egemen güç konumuna gelmesi sağlanmıştır. Modern devletlerde merkezi bir ordu oluşturulmuş ve merkezi otoritenin koyduğu hukuk kuralları geçerli kılınmıştır.

Dikkat Modern devletler hukukunda Westphalia modeli olarak adlandırılan sistemde, a) Devletler uluslararası hukukun eşit özneleri olarak kabul edilmiştir. b) Devletler arası hukukun, devletlerin kendi istekleriyle taraf oldukları antlaşmalarla belirlenmesine karar verilmiştir. Westphalia düzeni ile Avrupa’da kendi yasalarına göre hareket eden, kendi ekonomik ve siyasi çıkarlarını gözeten, istediği tarafta yer alan, ittifaklar kuran ve bozan egemen uluslar dönemi başlamıştır.

MODEL SO­RU 1

ÇÖZÜM

Avrupa’da Kilise – devlet ayrışması olarak ortaya çıkan Otuz Yıl Savaşı’nın sonucunda imzalanan Westphalia Antlaşması, Avrupa’da ulus – devlet anlayışının temellerini ortaya atan yeni bir sistem inşa etmiştir.

Westphalia Antlaşması ile din temelli devlet anlayışı tasfiye edilirken, ulus devletlerinin oluşması için gerekli olan koşullar oluşmaya başlamıştır.

Cevap: E

Bu yeni oluşan sistemin din eksenli çok uluslu devletlerde yarattığı sonuç aşağıdakilerden hangisidir? A) Kiliseyi devletten bağımsız hale getirmiştir. B) Angolo-sakson dünyada yeni bir çağ başlatmıştır. C) Günümüz millet sisteminin temellerini oluşturmuştur. D) Mezhep özgürlüğünün yaygınlaşmasını sağlamıştır. E) Ulus devletlerin oluşmasına ortam hazırlamıştır.

MODEL SO­RU 2

ÇÖZÜM

Din konusunda varılan Ogsburg Barışı, Almanya’da bir süre için belli bir siyasal denge yarattı. Ancak, öylesine de geçiciydiki bu denge! Prensleri imparatorluk iktidarına karşı çıkaracak, ayrıca prensleri, Katolikleri ve Protestanları kendi aralarında birbirine düşürecek yeni uyuşmazlıklar mayalanıyordu.

Almanya’da inanç birliğinin sağlanamaması Katolikler ve Protestanlar arasında dinsel nitelikli sorunların yaşanmasını sağlamıştır. Ayrıca imparatorluk çatısı altında yer alan prensliklerle merkezi otorite arasında yaşanan egemenlik sorunu da ülkede kaos ortamının oluşmasında etkili olmuştur.

Cevap: E

Almanya’da yaşanan bu sürece dönük olarak yapılan, I. Ogsburg Barışı kalıcı bir siyasal istikrarın oluşmasını sağlamıştır. II. Almanya’nın içinde bulunduğu inanç farklılıkları siyasal sorunların yaşanmasına yol açmıştır. III. Siyasal iktidarla merkezin dışında kalan yerel güçler arasında uzlaşma sağlanamamıştır. yorumlardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III E) II ve III 17

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) MODEL SO­RU 3

ÇÖZÜM

1555 Ogsburg Antlaşması ile Protestan mezhebi ve kilisesi Almanya’da resmen tanınmıştır. Almanya’daki prenslere istediği mezhebi seçme özgürlüğü verilmiş ve Lutherci prenslerle Katolik prensler arasında barış sağlanmaya çalışılmıştır. Halk ise ya bağlı bulunduğu prensin mezhebine girmiş ya da zorunlu olarak göç etmiştir.

Kavimler Göçü sonrasında özellikle Batı Avrupa’da dinsel ve siyasal

Ogsburg Antlaşması’yla ortaya çıkan bu yeni durum;

halka dönük inanç zorlaması yapılması, ya prensinin mezhebini seç

I. Avrupa’ya egemen olan Katolik inancının baskıcı politikalarının çözülmeye başladığı,

olarak sağlanamadığını göstermektedir.

II. atılan adımlara rağmen din ve mezhep özgürlüğünün tam olarak sağlanamadığı,

toplumsal uzlaşmaya dönük bir çabanın olduğunu kanıtlamaktadır.

alanda etkin güç konumuna gelen Katolik Kilisesi’nin izlediği yanlış politikalar toplumsal bir karşı koyuşa yol açmış ve yeni mezheplerin doğmasını sağlamıştır. Atılan adımlarla Katoliklerin baskıcı politikaları çözülmesine rağmen ya da yaşadığın toprağı terk et dayatması mezhep özgürlüğünün tam Almanya’da yaşanan çatışmaların sonrasında imzalanan antlaşma

Cevap: E

III. toplumsal uzlaşmanın sağlanmasına dönük adımlar atıldığı yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 4

ÇÖZÜM

Katolik ve Protestanlar arasındaki dini ve siyasi ayrışma bütün Avrupa’da sertleşmiş, uzun süre devam eden mücadeleler tüm Avrupa’yı sefalet içerisinde bırakmıştır. Dinsel etkenlerle başlayan mücadelelerde din faktörü zamanla önemini kaybetmiş ve siyasi etkenler öne çıkmıştır.

1618–1648 yılları arasında yaşanan Otuz Yıl Savaşları’nın dinsel zeminden siyasal ortama savrulduğunu kanıtlayan gelişme, Katolik Fransa’nın Katoliklere karşı Protestanlarla birlikte savaşmasıdır. Fransa’nın burdaki temel amacı en büyük rakibi olan Kutsal Roma İmparatorluğu’nun gücünü kırarak Avrupa’nın en etkili siyasal gücü konumuna gelmektir.

Otuz Yıl Savaşları’nda, yaşanan bu değişimi kanıtlayan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

Cevap: B

A) Alman prenslerinin Osmanlı Devleti’ne sığınması B) Katolik Fransa’nın Protestanlarla birlikte hareket etmesi C) Martin Luther’in Papa tarafından afaroz edilmesi D) İngiliz Kilisesi’nin Roma’dan ayrılması E) Osmanlı – Venedik ittifakının İspanya’yı işgal etmesi

18

Kazanım Testi

Avrupa’da Din Savaşlarından Modern Devlete

1 Modern devletlerin ortaya çıkmasında Avrupa’da yaşanan aşağıdaki gelişmelerden hangisi etkili olmuştur?

4 1648 Westphalia Barışı’nın yol açtığı sonuçlar arasında yer almayan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

A) İstanbul’un Fethi

A) Avrupa’da inanç ve ibadet özgürlüğünün sağlanması

B) Otuz Yıl Savaşları

B) Hollanda ve İsviçre’nin bağımsızlığının onaylanması

C) Yüzyıl Savaşları

C) Birleşik Avrupa politikasının sona ermesi

D) Alman Siyasi Birliği’nin kurulması

D) Modern devletler hukukunun temellerinin atılması

E) Papa’nın krallar tarafından atanması

E) İngiltere’nin Avrupa’ya mal satışının engellenmesi

2 Otuz Yıl Savaşları’nın sonucunda Fransa, Avrupa siyasetine yön veren devlet konumuna yükselirken İngiltere de güçlü bir devlet olarak Avrupa’da etkili olmaya başlamıştır.

5 Westphalia Barışı’nda yer alan devletler, savaş ve iktidar sorunlarını dinin etkisi altında kalmadan tartışmışlardır. Papalık temsilcisi, konferansta dinlenmediği gibi antlaşma metinleri de papaya imzalattırılmamıştır.

Avrupa’da oluşan bu yeni durum;

Aktarılan bu bilgi;

I. Avrupa’da siyasal güç dengelerini değişmiştir. II. İngiltere ve Fransa uluslararası politikada birlikte hareket etmiştir.

I. Kilise’nin gücü sınırlandırılmıştır.

III. İngiltere kıta Avrupası’nda yayılma politikasına yönelmiştir

III. Din’in uluslararası politika üzerindeki baskısı sona ermiştir

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

A) Yalnız I

A) Yalnız I



B) Yalnız II D) I ve III

II. Papa antlaşmayı imzalayan delegeleri afaroz etmiştir.

C) Yalnız III

E) I, II ve III



B) Yalnız II D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

6 Modern devletler hukukunda Westphalia modeli olarak adlandırılan sistemde;

3 Otuz Yıl Savaşları sürerken Katolik Alman prensliklerinin bir kısmının Kutsal Roma İmparatorluğu’ndan desteğini çekmesi, Kutsal Roma İmparatorluğu’nun direncinin kırılmasına yol açmıştır. Bu gelişme barış görüşmelerini hızlandırmış ve Westphalia sürecinin gündeme gelmesine yol açmıştır.

I. Devletler uluslararası hukukun eşit özneleri olarak kabul edilmiştir.

I. Katolik cephede kırılmalar yaşandığı,

II. Devletler arası hukukun, devletlerin kendi istekleriyle taraf oldukları antlaşmalarla belirlenmesine karar verilmiştir.

II. Kutsal Roma İmparatorluğu’nun askeri yenilgiyi kabullendiği,

III. Milliyetçilik akımlarının desteklenmemesi ve bu akımların bastırılmasında birlikte hareket edilmesi kararı alınmıştır

III. Westphalia sürecine Alman prenslerinin direnç gösterdiği

bilgilerinden hangileri yanlıştır?

yaklaşımlarından hangilerini doğrulamaktadır?

A) Yalnız I

Otuz Yıl Savaşları’nda yaşanan bu gelişme;

A) Yalnız I

2

B) Yalnız II D) I ve II



C) Yalnız III

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III E) II ve III

E) I, II ve III 19

Ünite 1

Avrupa’da Din Savaşlarından Modern Devlete 9 Avrupa’da tam anlamıyla inanç ve ibadet özgürlüğünün sağlanmasında;

7 “Saksonya’da doğan Luther, günahların satın alınabileceği kanısını veren af belgesi (endüljans) satışı yüzünden Papalığa karşı etkili bir mücadele başlatmıştır. Papa’nın yanılmaz olduğu ilkesini reddeden Luther, Alman imparatorunun kendisini papayla uzlaştırmaya dönük bütün girişimlerini de yanıtsız bırakmıştır.”

I. Ogsburg Barışı, II. Westphalia Barışı, III. Viyana Kongresi gelişmelerinden hangileri etkili olmuştur?

Server Tanilli’nin Uygarlık Tarihi adlı kitabından yapılan bu alıntı,

A) Yalnız I

I. Kilise dinsel ve ahlaksal işlevlerini ekonomik çıkarlar doğrultusunda kullanmıştır.



B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

II. Luther Papa’nın kutsallığını reddetmiştir. III. Alman imparatoru kiliseye karşı Luther’i desteklemiştir yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

8 Westphalia Barışı sonrası Fransa ile İspanya 1659’a kadar savaşmaya devam etmiştir. Çünkü XIV. Louis reşit olana kadar fiilen Fransa’nın hükümdarı olan Kardinal Mazarin, İspanya tamamen yok edilmeden Fransa’nın rahat edemeyeceğini düşünmüştür. İspanya’nın askeri üstünlüğü ve yeniden büyük imparatorluk kurma hayali bu antlaşmayla sona ermiştir.

10 Avrupa’da Otuz Yıl süren kaos ortamına 1648 Westphalia Barışı ile son verilmiştir. Westphalia Barışı bir çok devlet delegesinin imzaladıkları tek bir antlaşma değildir. Habsburg elçilerinin Fransa ve İsveç’le ayrı ayrı imzaladıkları ikili antlaşmalara verilen genel bir tanımlamadır. 1815 Viyana Kongresi’nde uygulanacak olan “Konferans Diplomasisi” için Westphalia Barışı bir model oluşturmuştur.

Paragrafta aktarılan bilgiler aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

Westphalia Barışı’nın bu özellikleri incelendiğinde aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Fransa yönetimi fiilen Fransız Kilisesi’nin denetimi altındadır.

A) Avrupa’da yaşanan iç karışıklıklar ve savaşlar Westphalia Barışı ile sona ermiştir.

B) İspanya kıta Avrupa’sına egemen olma iddiasını kaybetmiştir.

B) Westphalia Barışı’nın ruhunu Habsburg elçilerinin Fransa ve İsveçle imzaladıkları antlaşmalar oluşturmuştur.

C) Westphalia Barışı ile birleşik Avrupa düşüncesi devreye girmiştir.

C) Westphalia Barışı Avrupa’da yaşanacak sonraki gelişmeler için örnek teşkil etmiştir.

D) Fransa kendi güvenliği açısından İspanya’yı bir tehdit unsuru olarak görmüştür.

D) Otuz Yıl Savaşları Habsburg Hanedanlığı’nın Avusturya’daki egemenliğine son vermiştir.

E) Otuz Yıl Savaşları İspanya’nın askeri üstünlüğünü kaybetmesine yol açmıştır.

E) Webstphalia Konferansı çoklu diplomasinin ilk örneğidir.

20

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

D. XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik Faaliyetleri Sömürgecilik Hızlanıyor • Avrupa’nın önemli güçleri arasında yer alan İspanya, Portekiz, Hollanda, Fransa ve İngiltere XVII. yüzyılın başından itibaren izledikleri stratejilerle dünya denizlerinde küresel çapta ekonomik ve askeri faaliyetlere yönelmişlerdir. • Coğrafi Keşifler sonucunda Portekiz ve İspanya yeni ülkeler, kıtalar ve deniz yolları bularak sömürgeler oluşturmuşlardır. İspanya, Amerika kıtasında gerçekleştirdiği sömürgecilik hareketleri sonucunda dünyanın en zengin ülkelerinden biri konumuna gelmiştir. • İspanya ve Portekiz’in oluşturdukları sömürge imparatorlukları uzun soluklu olmamıştır. Bunun nedeni XVII. yüzyıldan itibaren sömürgecilik hareketlerine katılan İngiltere ve Hollanda’nın bu devletlere ait sömürgelere el koymasıdır. • Portekiz ve İspanya ile başlayan İngiltere, Hollanda ve Fransa’nın katılımıyla hızlanan sömürgecilik hareketleri sonucunda Amerika kıtası dışında; Hindistan, Endonezya, Çin ve Uzak Doğu’da bulunan çok sayıda ada da sömürgeleştirilmiştir. • İspanyolların Amerika’ya, Portekizlilerin ise Hint Okyanusu’na düzenledikleri seferler ileri düzeyde denizcilik faaliyetlerini zorunlu kılmıştır. Bu nedenle XVI. yüzyılda İngiltere, Hollanda ve Fransa sömürgecilik faaliyetlerini sürdürmek ve geliştirmek için büyük paralar harcamaya başlamışlardır. XVI. yüzyılın sonuna gelindiğinde iyi silahlanmış ve ekonomik açıdan desteklenmiş okyanus denizciliği Avrupa siyaseti üzerinde önemli bir etki yaratmıştır. • XVI. yüzyılın sonunda İngiltere, İspanya’nın deniz egemenliğine son vererek dünya ticaretine açılmış ve İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’ni kurarak İngiliz sömürgeciliğinin temelini atmıştır. • Hollanda, XVI. yüzyılın sonunda İspanyol ve Portekiz sömürgelerine saldırmaya başlamıştır. Bu saldırılara paralel olarak XVII. yüzyılın başında Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’ni kuran Hollandalılar, Ümit Burnu’ndan Doğu Hint adalarına kadar uzanan bir sömürge imparatorluğu oluşturmuşlardır. • XVI. yüzyıldan itibaren deniz aşırı bölgelerde yayılma faaliyetlerine yönelen Fransa, Amerika kıtasına açılarak ekonomik yapısını güçlendirmeye çalışmıştır. • XVII. yüzyılın ortalarında dünyanın en büyük deniz ticaret filosunu oluşturan Hollanda, dünya ticaretini kontrol etmeye başlamıştır. Bu gelişmeden tedirgin olan İngiltere’nin saldırısıyla başlayan savaşların sonucunda sömürgelerinin bir bölümünü İngiltere’ye kaptıran Hollanda okyanuslardaki gücünü kaybetmeye başlamıştır. • Amerika ve Asya’da yayılma politikasını sürdüren İngiltere, XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Kuzey Amerika’daki Fransız sömürgelerini ele geçirmiştir. Bu gelişmeyle İngiltere dünya sömürge lideri konumuna gelmiştir. • XVIII. yüzyılda okyanuslardaki mücadelelerin dışında Akdeniz’de de üstünlük mücadelesi gündeme gelmiştir. Doğu ticaretini kontrol altına almak isteyen İngiltere, Fransa ve Rusya arasında sert bir rekabet yaşanmıştır. • Akdeniz’de yaşanan bu rekabet kaşısında Osmanlı Devleti, bölgedeki önemli topraklarını bu devletlere karşı koruma politikasına yönelmiştir.

Osmanlı Denizciliğinde Kadırgadan Kalyona Geçiş Kadırga : Genellikle Akdeniz’de kullanılan asıl hareket mekanizması kürek olan kadırgalarda yelken yardımcı unsur olarak kullanılmıştır. Kalyon : Kadırgaya göre daha uzun bir gövdeye sahip olan kalyonlar, kadırgadan farklı olarak büyük yelkenlere ve toplara sahiptir. Manevra kabiliyeti kısıtlı olan kalyonlar kadırgalar kadar hızlı hareket etme özelliğine sahip değillerdir.

Kadırga

Kalyon

21

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) • Osmanlı gemiciliğinin birinci dönemi XVII. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiş ve bu dönemde kürekli gemiler kullanılmıştır. İkinci dönem XIX. yüzyılın ortalarına kadar süren yelkenli gemiler dönemidir. Birinci dönemde kadırgalar ikinci dönemde ise kalyonlar kullanılmıştır. • XVI. yüzyılın sonlarında Avrupalı devletler kadırgalardan yelkenli gemilere geçerek kalyonları birer top bataryasına dönüştürmüşlerdir. Bu dönüşümün nedeni kadırgaların okyanus koşullarına uygun olmamasıdır. • Akdeniz koşullarına uygun olan ve zaman içerisinde geliştirilen kadırgalar, uzunca bir süre kullanılmıştır. XVI. yüzyıldan itibaren Akdeniz’e giren İngiltere ve Hollanda’nın kalyonları, kadırgalara üstünlük sağlayarak Akdeniz’e egemen olmaya başlamıştır. Bu devletlerin gemilerini kiralayan Venedik, Girit kuşatmasında Osmanlı donanmasına üstünlük sağlamıştır. Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti kadırgadan kalyona geçiş sürecini başlatmıştır.

Dikkat Girit Seferi, Osmanlı gemi teknolojisindeki değişimde ve donanma stratejisinde dönüm noktası olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin Denizlerdeki Egemenliği Zayıflıyor • XVI. yüzyılda Akdeniz’e egemen olan Osmanlı donanması, Fas’a kadar etki alanını genişletmiştir. Atlas Okyanusu’na inmesine rağmen okyanuslara açılma politikasına yönelmeyen Osmanlılar, 1645 Girit Kuşatması’na kadar büyük bir sefer için Akdeniz’e çıkmamış sahillerini koruma politikası izlemiştir. • Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki etkinliğini kaybetmesinde; a) XVII. yüzyılda yaşanan siyasal ve ekonomik sorunlar, b) Batı gemiciliğinde yaşanan teknolojik gelişmelerin uzağında kalınması, c) Kara gücüyle siyasal amaçlarını gerçekleştirebileceği düşüncesi, d) Donanmasını kullanma ve geliştirme konusunda geç kalması gibi etkenler belirleyici olmuştur. • Osmanlı donanmasında kalyonların devreye girmesiyle Karlofça Antlaşması’yla Venedik’e verilen Mora geri alınmıştır. 1717’de Venediklilerle yapılan üç deniz savaşını da Osmanlılar kazanmıştır. • Osmanlı donanması, 1770 yılında Çeşme’de Rus donanması tarafından yakılıncaya kadar Akdeniz egemenliğini elinde tutmuştur. • Çeşme Baskını sonrasında 1774-1789 yılları arasında Osmanlı Devleti’nde gemi yapımında önemli gelişmeler yaşanmıştır. III. Mustafa, deniz subayı yetiştirmek ve donanmayı iyileştirmek amacıyla Baron de Tott isimli Fransız mühendisi görevlendirmiştir. Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından, 1773 yılında Tersane Hendesehanesi kurularak Deniz Harp Okulunun temeli atılmıştır.

Heybeliada / Deniz Harp Okulu

22

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) MODEL SO­RU 1

ÇÖZÜM

XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Portekiz ve İspanya’nın çekilmek zorunda kaldığı sömürge alanlarında siyasi ve ekonomik etkinlik;

XVII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Portekiz ve İspanya’nın sömürge alanlarında etkinlik kuran siyasal yapılar İngiltere ve Fransa’dır.

Cevap: D

I. İngiltere, II. Fransa, III. Rusya devletlerinden hangilerinin eline geçmiştir? B) Yalnız II

A) Yalnız I

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 2

ÇÖZÜM

XVII. yüzyıldan itibaren Avrupalı büyük güçlerin arasında yaşanan savaşlarda öne çıkan etkenler arasında;

XVII. yüzyıldan itibaren İngiltere, Hollanda, Fransa, İspanya ve Portekiz gibi güçlerin arasında yaşanan mücadelelerin temel nedenleri ulusal çıkarlarını koruyarak yeni sömürge alanları elde etmektir.

I. yeni sömürgeler elde etme,

Cevap: D

II. Hristiyanlığı geniş alanlara yayma, III. ulusal çıkarlarını koruma düşüncelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 3

ÇÖZÜM

Avrupa’nın önemli güçleri arasında yer alan İspanya, Portekiz, Hollanda, Fransa ve İngiltere XVII. yüzyılın başından itibaren izledikleri stratejilerle dünya denizlerinde küresel çapta ekonomik ve askeri faaliyetlere yönelmişlerdir.

Avrupa’nın önemli siyasal güçlerinin küresel çapta ekonomik ve askeri faaliyetlere yönelmeleri, sömürgecilik yarışının hızlanmasına yol açmıştır.

Cevap: A

Bu durumun yol açtığı sonuç aşağıdakilerden hangisidir? A) Sömürgecilik yarışının hızlanması B) Avrupa’nın yoksullaşması C) Avrupa’da nüfus yoğunluğunun artması D) Kölecilik uygulamasının sona ermesi E) Avrupa’da demokrasinin gelişmesi

23

Ünite 1

Kazanım Testi

3

XVIII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik Faaliyetleri

1 Ümit Burnu’ndan Doğu Hint adalarına kadar uzanan büyük bir sömürge imparatorluğu kuran devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Belçika

B) Fransa

D) İngiltere

4 XVII. yüzyılın ortalarında dünyanın en büyük deniz ticaret filosunu oluşturan Hollanda’nın, dünya ticaretini kontrol etmesinden rahatsız olan siyasal güç aşağıdakilerden hangisidir?

C) Portekiz

A) İngiltere

E) Hollanda

2 XVI. yüzyılın Avrupalı denizci devletleri kadırgalardan yelkenli gemilere geçerek kalyonları birer top bataryasına dönüştürmüşlerdir.

C) Portekiz

D) Fransa

E) Belçika

5 Üst üste alınan yenilgilerden sonra III. Mustafa, deniz subayı yetiştirmek ve donanmayı geliştirmek amacıyla Baron de Tott isimli Fransız mühendisi görevlendirmiştir.

Bu dönüşümün nedeni ile ilgili olarak yapılan;

Osmanlı Devleti’nde donanmaya dönük atılan bu adımlar;

I. Kadırgaların okyanus koşullarına uygun olmaması,

I. denizlerde yeniden etkin güç konumuna gelmek,

II. Topları taşıyacak büyüklükte ve dayanıklılıkta olmaları,

II. denizcilik alanında yaşanan teknolojik gelişmelere ayak uydurmak,

III. Kadırgaların maliyetinin oldukça yüksek olması

III. Fransa ile diplomatik ilişkileri güçlendirmek

yorumlarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) İspanya

B) Yalnız II D) I ve II

amaçlarından hangilerini geçerli kılmaya yöneliktir?

C) Yalnız III

A) Yalnız I

E) II ve III

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

3 İspanyolların Amerika’ya Portekizlilerin ise Hint Okyanusu’na düzenledikleri seferler ileri düzeyde denizcilik faaliyetlerini zorunlu kılmıştır. Bu nedenle XVI. yüzyılda İngiltere, Hollanda ve Fransa sömürgecilik faaliyetlerini sürdürmek ve geliştirmek için büyük paralar harcamaya başlamışlardır. XVII. yüzyılın sonuna gelindiğinde iyi silahlanmış ve ekonomik açıdan desteklenmiş okyanus denizciliği Avrupa siyaseti üzerinde önemli bir etki yaratmıştır.

6 Akdeniz koşullarına uygun olan ve zaman içerisinde geliştirilen kadırgalar uzunca bir süre kullanılmıştır. XVI. yüzyıldan itibaren Akdeniz’e giren İngiltere ve Hollanda’nın kalyonları, kadırgalara üstünlük sağlayarak Akdeniz’e egemen olmaya başlamıştır. Bu devletlerin gemilerini kiralayan Venedik, Girit

Avrupa’da yaşanan bu gelişme aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

Metinde aktarılan bilgi aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

A) Sömürgecilik faaliyetleri denizcilik alanında önemli gelişmelerin yaşanmasına yol açmıştır.

A) Osmanlı gemi teknolojisinde değişime yol açan gelişme Girit kuşatmasıdır.

B) Denizlerde yaşanan güç savaşları silah teknolojisinin gelişmesinde etkili olmuştur.

B) İngiltere ve Hollanda geliştirdikleri gemi teknolojisi ile Akdeniz’de etkinliklerini artırmışlardır.

C) Sömürgeci politikalarını sürdürmek isteyen güçler finansman sorununu vergilerle çözmüşlerdir.

C) Venedikliler, İngiltere ve Hollanda’dan kiraladıkları kalyonlarla, Girit kuşatmasında Osmanlıya üstünlük sağlamışlardır.

kuşatmasında Osmanlı donanmasını engelleyerek üstünlük sağlamıştır. Bu gelişme üzerine Osmanlı Devleti kadırgadan kalyona geçiş sürecini başlatmıştır.

D) Okyanuslarda yaşanan mücadele kıta Avrupası’nda önemli siyasal gelişmelere yol açmıştır.

D) Osmanlı kadırgaları Akdeniz’de XVIII. yüzyılın sonuna kadar etkin bir şekilde kullanılmıştır.

E) Yeni keşfedilen ve sömürgeleştirilen topraklara yaşanan göç Avrupa ekonomisinin zayıflamasında etkili olmuştur.

E) Kadırgadan kalyona geçiş Osmanlı ekonomisine ciddi bir yük getirmiştir. 24

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik Faaliyetleri 7 Osmanlı donanmasının Akdeniz egemenliğini sona erdiren olay aşağıdakilerden hangisidir?

10 Portekizlilere, sömürgeci yayılışta öteki Avrupa ülkelerinden önce davranma olanağını veren özellik aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çeşme Baskını (1770) B) Karlofça Antlaşması (1699)

A) Katolik Kilisesi’nin desteği

C) Sinop Baskını (1853)

B) Coğrafi konumu

D) Aynalı Kavak Tenkihnamesi (1779)

C) İtalyan bankerlerin finansman desteği

E) Fransa’nın Mısır’ı işgali (1798)

D) Papa’nın aforozuna uğramaları E) Hızlı nüfus artışı

11 XVIII. yüzyılın sonunda Akdeniz’de doğu ticaretini kontrol etmek için mücadele eden İngiltere, Fransa ve Rusya, Osmanlı toprak bütünlüğünü tehdit eden siyasal güçlerdir.

8 Amerika ve Asya’da yayılma politikasını sürdüren İngiltere, XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Kuzey Amerika’daki Fransız sömürgelerini ele geçirmiştir. Bu gelişmeyle İngiltere dünya sömürge lideri konumuna gelmiştir.

Osmanlı Devleti bu güçler karşısında,

İngiltere’nin büyük bir sömürge imparatorluğuna dönüşmesi,

I. Saldırgan bir politika izleyerek toprak bütünlüğünü korumuştur.

I. Askeri harcamalarının artmasına yol açmıştır.

II. Denge politikasına yönelerek bölgedeki topraklarını korumaya çalışmıştır.

II. Dünya siyasetinde oyun kuran güç olmasını sağlamıştır.

III. Almanya’nın Kuzey Afrika’da izlediği yayılmacı politikaya destek vermiştir.

III. Demokrasinin gelişmesini engellemiştir. yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

bilgilerinden hangileri doğrudur?

C) I ve II

A) Yalnız I

E) I, II ve III

9 Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki etkinliğini kaybetmesine yol açan etkenler arasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi yer almamıştır?

B) Yalnız II D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

A) Osmanlı Devleti’nin yaşadığı siyasal ve ekonomik sorunlar

12 Coğrafi Keşifler geniş bir sömürgeci yayılışı beraberinde getirmiştir. Bu yayılışta üstünlüğü ele geçirmek isteyen güçlerin denizcilik alanında yaptıkları yatırım güçlü silahlarla donatılmış yeni gemilerin yapılmasını sağlamıştır.

B) Gemicilik alanında yaşanan teknolojik gelişmelerin dışında kalması

Denizlerde yaşanan bu rekabette yer almayan güç aşağıdakilerden hangisidir?

C) Kara gücüyle siyasal hedeflerine ulaşabileceği düşüncesi

A) İspanya

D) Donanmasını geliştirecek yeterli finansman kaynaklarına sahip olmaması



D) İngiltere

B) Portekiz

C) Hollanda E) Ceneviz

E) Donanmasının tamamını Kuzey Afrikalı askerlerin oluşturması

25

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

E. Fetihlerden Savunmaya

1711

1718

Prut Antlaşması

1730

Pasarofça Antlaşması

1740

Kapitülasyonların Sürekli Hale Getirilmesi

1732

Patrona Halil İsyanı

1746

1770

Kerden Antlaşması

1739

Ahmet Paşa Antlaşması

Çeşme Baskını

Belgrad Antlaşması

1774

Küçük Kaynarca Antlaşması

• Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılın başlarından itibaren Karlofça Antlaşması’yla kaybedilen toprakları geri alma politikasına yönelmiştir. • 1700 İstanbul Antlaşması’nı kendi açısından yeterli bulmayan Rusya, Avrupalı devletlerden Osmanlı Devleti’ne karşı yeni bir savaş açılmasını istemiş ancak bu isteği sonuçsuz kalmıştır. Osmanlı Devleti’yle tek başına mücadele etme riskini göze alamayan Rusya, Baltık politikasına ağırlık vererek İsveç’e savaş açmıştır. • 1709 Poltova Savaşı’nda Ruslara yenilen İsveç Kralı XII. Şarl Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır. Rusya, İsveç kralının teslim edilmesini istemiş ancak Sultan III. Ahmet bu isteği reddetmiştir. • Rusya’nın, İstanbul Antlaşması’na (1700) aykırı bir biçimde Azak ve Dinyeper’de yeni kaleler ve donanma inşa ederek Kırım topraklarına saldırılar düzenlemesi üzerine Osmanlı Devleti, 1710’da Rusya’ya savaş açmaya karar vermiştir. • 1711’de Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, Prut’ta Rus Ordusu’nu imha etmek üzereyken Rusya barış talebinde bulunmuştur. • Baltacı Mehmet Paşa; a) Rus ordusuna yardım gelebileceği kuşkusu, b) Yeniçerilere güvenememesi, c) Kırımlıların bağımlılıklarından şüphe duyması gibi etkenlerden dolayı Rusların barış önerisini kabul etmiştir. Purut Antlaşması’na göre; a) Ruslar işgal ettikleri topraklardan geri çekilecektir. b) Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmayacaktır. c) Rus tüccarları Osmanlı ülkesinde serbestçe ticaret yapabilecektir. Baltacı Mehmet Paşa

d) İsveç Kralı XII. Şarl ülkesine özgürce dönecektir.

Dikkat Osmanlılar 1711 Prut Antlaşması’yla, 1700 İstanbul Antlaşması’nda kaybettiği toprakları geri almıştır. Rusya’ya karşı sağlanan bu üstünlük Osmanlılarda Karlofça Antlaması ile kaybedilen yerlerin de geri alınabileceği düşüncesini güçlendirmiştir.

26

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) Prut Sonrası Gelişmeler • Karlofça Antlaşması ile Venedik’e bırakılan Mora Yarımadası’nda yaşayan Ortodoks halk, Katolik Venedik baskısı karşısında Osmanlı Devleti’nden yardım talebinde bulunmuştur. Bu talep ve Venedik himayesindeki korsanların, Doğu Akdeniz’de ticaret ve hac gemilerine düzenlediği saldırılar üzerine, Karlofça Antlaşması’nın ihlal edildiğini öne süren Osmanlı Devleti 1714 yılında Venedik’e savaş ilan etmiştir. • Yapılan savaşlar sonucunda Osmanlı güçleri 1715 yılında Mora ve çevresindeki adaları Venedik’ten geri almıştır. Osmanlı Devleti’nin Karlofça sonrasında elde ettiği başarılardan tedirgin olan Avusturya, 1716 yılında Venedik’le ittifak antlaşması imzalayarak savaşa girmiş ve Osmanlı Ordusu’nu Petervaradin’de ağır bir yenilgiye uğratmıştır. • Bu gelişme sonrasında Sadrazam İbrahim Paşa’nın barış talebi üzerine İngiliz ve Hollanda elçilerinin girişimiyle 1718 Pasarofça Antlaşması imzalanmıştır. • 1718 Pasarofça Antlaşması’yla; a) Belgrad, Semendire dahil Kuzey Sırbistan ve Temeşvar Avusturya’ya bırakılmıştır. b) Avusturya, Osmanlı topraklarında konsolosluk açma hakkına ve ticari ayrıcalıklara sahip olmuştur. c) Dalmaçya kıyıları Venediklilerde kalmıştır. d) Mora Yarımadası Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştır.

AZAK DENİZİ

Kırım

Sohum

Küçük KARADENİZ Kaynarca Bosna Niğbolu Sinop Karadağ Trabzon Edirne Makedonya İstanbul Sivas Selanik Ankara EG

Korfu

Mora Yarımadası

İzmir

E

Pasarofça Antlaşması ile kaybedilen topraklar

Halep Hama

Rodos

Zİ

Girit Osmanlı Devleti

Diyarbakır

Antalya

Nİ

Modon

DE

Sicilya

dan

ya

Macaristan Erdel Petervaradin Eflak Belgrad

rab

YA AÇ M

L DA İtalya

Boğ

sa

Avusturya Venedik

Rusya

Be

Lehistan Yaş

Kıbrıs

Beyrut Şam

AKDENİZ 0

200

400 km

Pasarofça Antlaşması sonrası Osmanlı haritası

• 1733 yılında Avusturya ve Rusya gizil bir ittifak antlaşması ile Osmanlı topraklarını kendi aralarında paylaşmışlardır. Bu gelişmeden sonra 1711 Prut Antlaşması’nı tanımadığını açıklayan Rusya’nın Azak ve Kırım’a saldırması üzerine I. Mahmut Rusya’ya savaş ilan etmiştir.

I. Mahmut

• Osmanlı Devleti ile Rusya arasında başlayan savaşa Eflak, Sırbistan ve Bosna’ya saldıran Avusturya’da katılınca savaşın alanı genişlemiştir. Buna rağmen Osmanlı ordusu hem Rusya hem de Avusturya karşısında önemli başarılar elde etmiştir. Osmanlıların Semendire ve Belgrad’ı ele geçirmesi üzerine Avusturya, 1739 Belgrad Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekilmiştir. 27

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) • Avusturya 1739 Belgrad Antlaşması ile, Pasarofça Antlaşması’yla aldığı toprakları Osmanlı Devleti’ne geri vermiş ve Tuna Nehri iki ülke arasında sınır olarak kabul edilmiştir.

Belgrad Antlaşması sonrası Osmanlı haritası

•

Avusturya’nın savaştan çekilmesi üzerine Rusya, Fransa aracılığıyla barış talebinde bulunmuştur. Bu talep üzerine Rusya ile de Belgrad Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile Rusya, Azak dahil işgal ettiği bütün toprakları Osmanlı Devleti’ne bırakmış ayrıca Azak Denizi ve Karadeniz’de donanma ve ticaret gemisi bulundurmamayı kabul etmiştir.

Dikkat • Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı en kazançlı antlaşmalar 1739 Belgrad Antlaşmalarıdır. • Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’deki üstünlüğünü vurgulayan son antlaşma 1739 Belgrad Antlaşması’dır. • 1736 – 1739 arasında yaşanan savaşlarda Osmanlı Devleti’nin, Avusturya ve Rusya’ya karşı üstünlük sağlamasında, I. Mahmut’un askeri alanda gerçekleştirdiği batılı tarzda ıslahatların katkısı söz konusudur.

Doğu’da Mücadele ve Safevilerin Sonu • Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile başlayan barış süreci ticaret yollarının yeniden canlanmasını sağlamıştır. Osmanlıların, Safevilerle siyasi ve ticari ilişkilerini geliştirmek isteyen Sultan III. Ahmet’in bu yöndeki girişimleri; İran’da yaşanan Afgan ayaklanmaları ve siyasi krizler yüzünden sonuçsuz kalmıştır. • İran’ın içinde bulunduğu kriz döneminden yararlanmak isteyen Rusya ve Osmanlı Devleti, Kafkasya ve Batı İran’a dönük yayılmacı politikalarını geçerli kılmak için harekete geçmişlerdir. • 1723 yılında Rusya, Kafkasya’ya yönelerek Derbent ve Bakü’yü işgal etmiştir. Osmanlı Devleti ise Tiflis, Revan ve Nahcivan’ı aldıktan sonra Tebriz ve Güney Azerbaycan’ı da topraklarına katarak Batı İran’ı ele geçirmiştir. • Osmanlı ve Rus ordularının İran topraklarında yürüttükleri askeri faaliyetler birbirleriyle çatışma olasılığını güçlendirince Fransa, devreye girerek Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1724 İstanbul Antlaşması’nın imzalanmasını sağlamıştır. • İran’ın topraklarını paylaşmak amacıyla yapılan 1724 İstanbul Antlaşmasıyla; a) Gürcistan, Şirvan ve Azerbaycan Osmanlı Devleti’nde kalmış, b) Hazar bölgesi Rusya’ya bırakılmış c) Osmanlı Devleti ve Rusya, II. Tahmasb’ı İran Şah’ı olarak tanımışlardır. • 1724 İstanbul Antlaşması’nı tanımayan Şah Tahmasb, Horasan Türkmenleri ve Avşar boyu lideri Nadir Han’ın desteğiyle Afganları ülkesinden çıkardıktan sonra Revan’a saldırmıştır. Osmanlı ordusu karşısında başarısız olan İran Şahı barış talebinde bulunmuştur. Şah Tahmasb’la yapılan 1732 Ahmet Paşa Antlaşması ile; a) Tebriz dahil Batı İran ve Azerbaycan İran’a bırakılmış, b) Kafkasya Osmanlı Devleti’nde kalmıştır. 28

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) • 1732 Ahmet Paşa Antlaşması’nı tanımayan Nadir Han, Şah Tahmasb’ı tahttan indirerek iktidarı ele geçirmiştir. Bu gelişmeyle İran’da 236 yıl süren Safevi hanedanlığı sona ermiştir.

Dikkat 1732 Ahmet Paşa Antlaşması, savaşı kazanan Osmanlı Devleti’nin masa başında savaşı kaybetmesine neden olmuştur. Bu durum Osmanlı diplomasi anlayışının henüz istenilen düzeyde olmadığını göstermektedir. • Nadir Şah’ın 1743’te Kerkük, Musul ve Bağdat’a saldırmasıyla yeniden başlayan Osmanlı-İran savaşları 1746 Karden Antlaşması ile sona ermiştir. Bu antlaşma ile 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması temel alınarak Osmanlı – İran mücadelesi sona erdirilmiştir.

1768 – 1774 Osmanlı-Rus Savaşı • Rus Çariçesi II. Katerina’nın kendisine bağlı bir Leh soylusunu Lehistan krallığına getirmesi üzerine Leh milliyetçileri Osmanlı Devleti’nden yardım talebinde bulunmuşlardır. Ayrıca Rusların yayılmacı politikalarından rahatsız olan Kırım Hanı da Osmanlı Devleti’nden Rusya’ya karşı harekete geçmesini isteyince Osmanlı Devleti, 1768’de Rusya’ya sefer yapılmasına karar vermiştir. • Savaş sırasında Kırım’dan yeterli ölçüde destek alamayan Osmanlı Devleti, Sadrazam Mehmed Emin Paşa’nın; ordunun sevk ve idaresinde yetersiz kalması, askerlerin maaşlarının zamanında ödenmemesi ve lojistik yetersizliklerden dolayı savaş gücünü büyük ölçüde kaybetmiştir. • Balkanlarda Osmanlı – Rus mücadelesi devam ederken Rus donanması İngilizlerin yardımıyla Akdeniz’e açılarak 1770’de Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmıştır. Bu gelişme sonrasında Ege Denizi’nde faaliyetlerini yoğunlaştıran Ruslar, Ege adalarının bir bölümünü işgal ederek, Çanakkale Boğazı’nı kuşatmış ve İstanbul’u tehdit etmeye başlamışlardır. Gelişen bu durum karşısında Osmanlı Devleti 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’nı imzalamak zorunda kalmıştır.

Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) • Kırım bağımsız olacak ancak Kırım halkı dinsel açıdan Osmanlı Avusturya

halifesine bağlılığını sürdürecektir. ATLAS

• Rus ticaret gemileri boğazlardan serbest geçiş hakkına sahip Fransa OKYANUSU

Viyana

Mohaç

Venedik

Kili

Trabzon

Ankara

Revan Van

Tunus

Sicilya

Zİ

• Rusya diğer devletlere tanınan ayrıcalıklardan (kapitülasyon)

Kars

Selanik

Nİ DE

Otranto

KARADENİZ Edirne

R ZA HA

Sofya

Roma

İspanya

yararlanacaktır.

Rusya

Akkirman

Karlofça Belgrad

• Rusya Karadeniz’de donanma bulundurma ve tersane kurma

Ukrayna

Vasvar

olacaktır. hakkına sahip olacaktır.

Podolya

Uyvar

Atina Musul

• Rusya gerekli gördüğü yerlerde konsolosluk açma hakkına sa-

Tahran

Kıbrıs Safevi Devleti

AKDENİZ

hip olacaktır. Bingazi

• Ruslar İstanbul’da sürekli bir elçi bulundurabilecek ve kendi hi-

Basra

mayelerinde bir Ortodoks Kilise’si kurma hakkına sahip olacak-

Kahire

Küçük Kaynarca Antlaşması sonrası Osmanlı haritası ZI

325 km

E LD

0

Nİ

• Rus vatandaşlar, kutsal yerleri serbestçe ziyaret edebileceklerdir.

Z

• Rusya, Kafkaslardaki birliklerini geri çekecek, savaş sırasında işgal ettiği Eflak, Boğdan’ı, Kili ve Akkirman kaleleri ile Akdeniz’de ele geçirdiği yerleri Osmanlı Devleti’ne iade edecektir. • Osmanlı Devleti, Rusya’ya 4,5 milyon ruble savaş tazminatı ödeyecektir.

29

Ünite 1

A SR Zİ BA RFE KÖ

KI

lardır.

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) Dikkat 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile; a) Osmanlı Devleti uluslararası politikada halifelik yetkisini ilk kez siyasal bir yetki olarak kullanmıştır. b) Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale etme şansını elde etmiştir. c) Rusya’ya ilk kez kapitülasyonlardan yararlanma hakkı tanınmıştır. d) Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. e) Karadeniz’in Türk gölü olma özelliği sona ermiştir.

MODEL SO­RU 1

ÇÖZÜM

1700 İstanbul Antlaşması’nı kendi açısından yeterli bulmayan Rusya, Avrupalı devletlerden Osmanlı Devleti’ne karşı yeni bir savaş açılmasını istemiş ancak bu isteği sonuçsuz kalmıştır. Osmanlı Devleti’yle tek başına mücadele etme riskini göze alamayan Rusya, Baltık politikasına ağırlık vererek İsveç’e savaş açmıştır.

1700 İstanbul Antlaşması’ndan sonra Rusya’nın, Osmanlı Devleti’ne yönelik yeni bir savaş açılması talebinin Avrupalı güçler tarafından reddedilmesi, Osmanlı Devleti’nin çekinilen bir güç olma özelliğini her şeye rağmen sürdürdüğünü kanıtlamaktadır.

Cevap: A

Rusya’nın, Osmanlı Devleti’ne dönük izlediği bu politika, I. Osmanlı Devleti’nin bütün olumsuzluklara rağmen çekinilen bir güç olduğunu kanıtlamaktadır. II. Avrupalı güçlerin Osmanlı Devleti’ne karşı izlediği politikayla çelişmektedir. III. Osmanlı – İsveç ittifakını dağıtmaya dönüktür. yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? B) Yalnız II

A) Yalnız I

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 2

ÇÖZÜM

Osmanlılar 1711 Prut Antlaşması’yla, 1700 İstanbul Antlaşması’nda kaybettiği toprakları geri almıştır.

Osmanlı Devleti’nin 1700 İstanbul Antlaşması’yla kaybettiği toprakları 1711 Prut Antlaşması’yla geri alması, Osmanlı yöneticilerinde Karlofça Antlaşması’yla kaybedilen yerlerin de geri alınabileceği düşün-

Rusya’ya karşı sağlanan bu üstünlük,

cesini güçlendirmiştir.

I. Mora Yarımadası’nın yeniden Osmanlı topraklarına katılmasını sağlamıştır.

Cevap: B

II. Osmanlılarda, Karlofça Antlaşması’yla kaybedilen yerlerinde geri alınabileceği düşüncesini güçlendirmiştir. III. Venediklilerin Karadeniz ticaretinde etkinliklerini artırmalarına yol açmıştır. yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) I ve II E) I, II ve III

30

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) MODEL SO­RU 3

ÇÖZÜM

Avusturya’nın Osmanlı topraklarında konsolosluk açma hakkına ve ticari ayrıcalıklara sahip olmasına yol açan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Prut

B) Belgrad D) Karlofça

Avusturya’nın, Osmanlı topraklarında konsolosluk açma ve ticari ayrıcalıklar elde etmesini sağlayan gelişme 1718 Pasarofça Antlaşması’dır.

Cevap: C

C) Pasarofça E) İstanbul

MODEL SO­RU 4

ÇÖZÜM

İsveç Kralı XII. Şarl’ın Osmanlı topraklarına sağınmasına yol açan olay aşağıdakilerden hangisidir?

İsveç Kralı XII. Şarl, Rusya ile gerçekleşen 1709 Poltova Savaşı’nı kaybedince Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır.

Cevap: D

A) Prut Savaşı B) Belgrad Antlaşması C) Pasarofça Antlaşması D) Poltova Savaşı E) Viyana Kuşatması

MODEL SO­RU 5

ÇÖZÜM

1768–1774 Osmanlı–Rus Savaşı’nda, Rus donanmasını Cebelitarık Boğazı’ndan geçirerek 1770 yılında Çeşme’de, Rusların Osmanlı donanmasını yakmasına katkı sağlayan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Fransa

B) İngiltere D) Hollanda

1768–1774 Osmanlı – Rus Savaşı sırasında İngilizler, Rus donanmasının Cebelitarık Boğazı’ndan geçerek Akdeniz’e çıkmasına yardımcı olmuşlardır.

Cevap: B

C) İspanya E) Avusturya

MODEL SO­RU 6

ÇÖZÜM

Rusya’nın Karadeniz’de tersane kurma ve donanma bulundurma hakkından yoksun bırakıldığı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Karlofça

D) Küçük Kaynarca

B) Prut

Rusya’ya Karadeniz’de donanma ve tersane bulundurma yasağı 1739 Belgrad Antlaşması’yla getirilmiştir.

Cevap: E

C) Pasorafça E) Belgrad

31

Ünite 1

Kazanım Testi

4

Fetihlerden Savunmaya

1 Rus ordusunu imha edebilecek güce sahip olan Baltacı Mehmet Paşa’nın, Rusya’nın barış talebini kabul ederek 1711 Prut Antlaşması’nı imzalamasında;



4 Sadrazam İbrahim Paşa’nın talebi üzerine devreye girerek 1718 Pasarofça Antlaşması’nın imzalanmasında Osmanlı Devleti’ne;

I. yeniçerilere güvenememesi,

I. İngiliz,

II. Ruslara yardım geleceği düşüncesi,

II. Fransız,

III. Kırımlıların bağlılıklarından şüphe duyması

III. Hollanda

gibi etkenlerden hangileri belirleyici olmuştur?

elçilerinden hangileri yardımcı olmuştur?

A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III



2 Osmanlı Devleti’nin batıda toprak kazanamayacağı gerçeğini görerek mevcut topraklarını koruma politikasına yönelmesine yol açan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

5 Osmanlı – İran mücadelesini büyük ölçüde sona erdiren antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639)

A) Karlofça Antlaşması

B) Karden Antlaşması (1746)

B) Pasarofça Antlaşması

C) İstanbul Antlaşması (1724)

C) Belgrad Antlaşması

D) Ahmet Paşa Antlaşması (1732)

D) Prut Antlaşması

E) Amasya Antlaşması (1555)

E) İstanbul Antlaşması

6 1768 – 1774 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Kırım’dan yeterli ölçüde destek alamayan Osmanlı Devleti, Sadrazam Mehmet Emin Paşa’nın ordunun sevk ve idaresinde yetersiz kalması, askerlerin maaşlarının zamanında ödenmemesi ve lojistik yetersizliklerden dolayı savaş gücünü büyük ölçüde kaybetmiştir.

3 Karlofça Antlaşması ile Venedik’e bırakılan Mora Yarımadası’nda yaşayan Ortadoks halk, Katolik Venedik baskısı karşısında Osmanlı Devleti’nden yardım talebinde bulunmuştur. Bu talep ve Venedik himayesindeki korsanların, Doğu Akdeniz’de ticaret ve hac gemilerine düzenlediği saldırılar üzerine, Karlofça Antlaşması’nın ihlal edildiğini öne süren Osmanlı Devleti 1714 yılında Venedik’e savaş ilan etmiştir.

Metinde aktarılan bilgi aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

Metinde aktarılan bilgi aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmıştır?

A) Kırım kuvvetleri ile Osmanlı güçleri arasında yeterli koordinasyon sağlanamamıştır.

A) Hristiyan mezhepleri arasında önemli sorunlar yaşanmıştır. B) Osmanlı Devleti, Mora Ortodokslarının yardım çağrısına olumlu yanıt vererek büyük devlet refleksi göstermiştir.

B) Ordu’nun yönetiminde yaşanan idari ve teknik yetersizlikler başarısızlığın temel nedenlerinden birini oluşturmuştur.

C) Venedikliler Doğu Akdeniz’de Osmanlı Devleti’ni sıkıntıya sokan bir politika izlemişlerdir.

C) Yeniçeri Ordusu’nun dağıtılmış olması Osmanlı savaş gücünün önemli ölçüde zayıflamasını sağlamıştır.

D) Osmanlı Devleti, Mora’yı ele geçirerek Orta Avrupa’ya egemen olmak istemiştir.

D) Askerlerin maaşları için yeterli kaynağın yaratılmaması askerlerin savaş motivasyonunu kaybetmelerine yol açmıştır.

E) Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması’nın ihlal edildiğini öne sürerek Venedik’e savaş ilan etmiştir.

E) Ordunun savaşması için gerekli olan malzemelerin yetersizliği ciddi sıkıntı yaratmıştır. 32

Fetihlerden Savunmaya 7 Osmanlı ve Rus ordularının İran topraklarında yürüttükleri askeri faaliyetler birbirleriyle çatışma olasılığını güçlendirince aşağıdaki devletlerden hangisi devreye girerek 1724 İstanbul Antlaşması’nın imzalanmasını sağlamıştır? A) Fransa

B) İngiltere

D) Hollanda

10 Osmanlı Devleti’nin 1740 yılında Kudüs’teki Katolik Hristiyanlara ait kutsal yerlerin yönetilmesi ayrıcalığını verdiği devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Rusya

C) Avusturya



E) Venedik

si için Lehistan’a, Kırım’a, Balkanlara ve İstanbul’a sahip olma zorunluluğu Osmanlı Devleti’yle karşı karşıya gelmesine yol açmıştır.

I. Osmanlı Devleti, Karadeniz’deki egemenliğini güçlendirmiştir. II. Rusya ekonomik açıdan Osmanlı Devleti’ne bağımlı hâle gelmiştir.

Metinde aktarılan bu bilgi; I. Rusya’nın temel amacı sömürgeci bir güç olmaktır.

III. Rusya’nın Karadeniz egemenliği sona ermiştir.

II. I. Petro’nun temellerini attığı bu politika Osmanlı–Rus savaşlarına ortam hazırlamıştır.

yaklaşımlarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II D) I ve III

D) Avusturya

11 XVII. yüzyılda Rus Çarı I. Petro, sıcak denizlere inme politikasını devreye sokmuştur. Rusya’yı bir Avrupa devleti konumuna getirmek isteyen I. Petro, Slavları ve Ortodoksları birleştirme düşüncesini bu politik hedefin bir aracı olarak kullanmaya başlamıştır. Rusya’nın sıcak denizlere ulaşabilme-

1739 Belgrad Antlaşması’nın bu özelliklerini yorumlayan bir tarihçinin,



C) İngiltere

E) Lehistan

8 Rusya, Azak dahil işgal ettiği bütün toprakları Osmanlı Devleti’ne bırakmış ayrıca Azak Denizi ve Karadeniz’de donanma ve ticaret gemisi bulundurma hakkını kaybetmiştir.

A) Yalnız I

B) Fransa

III. Osmanlı Devleti Kuzey’de Rusya ile kesintisiz bir mücadele sürecine girmiştir.

C) Yalnız III

E) I, II ve III

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I 9 Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması ile başlayan barış süreci, ticaret yollarının yeniden canlanmasını sağlamıştır. Osmanlıların Safevilerle siyasi ve ticari ilişkilerini geliştirmek isteyen Sultan III. Ahmet’in bu yöndeki girişimleri, İran’da yaşanan Afgan ayaklanmaları ve siyasi krizler yüzünden sonuçsuz kalmıştır.



III. Ahmed’in Safevilere yönelik oluşturmaya çalıştığı bu politikayla ilgili,

II. Başarısız olmasında İran’da yaşanan iç karışıklıklar etkili olmuştur. III. Afgan ayaklanması doğu ticaret yolları üzerindeki Osmanlı egemenliğine son vermiştir.



D) I ve III

E) I, II ve III

Rusya’nın Akdeniz’e çıkarak Osmanlı devleti üzerinde baskısını artırmasında etkili olan güç aşağıdakilerden hangisidir?

yargılardan hangileri doğrudur? B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

12 Rus donanmasının Akdenize açılarak 1770’de Çeşme’de Osmanlı donanmasını yakmasından sonra Ege Denizi’nde faaliyetlerini yoğunlaştıran Ruslar, Çanakkale Boğazı’nı kuşatarak İstanbul’u tehdit etmeye başlamışlardır.

I. Temel amacı Osmanlı ekonomisini güçlendirmektir.

A) Yalnız I

B) I ve II

A) Fransa

C) I ve II

E) I, II ve III 33

B) Venedik D) İngiltere

C) İspanya E) Portekiz

Ünite 1

Test 1 TARİHÇİNİN

NOTLARI • Osmanlı Devleti’nde ordunun başında sefere çıkmayan ilk padişah II. Selim’dir.

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

4. İran’ın Ferhat Paşa Antlaşması’yla kaybettiği toprakları Osmanlı Devleti’nden geri aldığı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

1. Osmanlı Devleti ile Avusturya arasındaki diplomatik ilişkilerde mütekabiliyet ilkesinin uygulandığı ilk antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? A) Ziştovi

B) Yaş

D) Zitvatoruk

C) Karlofça

E) Belgrad

A) Nasuh Paşa

B) Karden

C) Ahmet Paşa

D) İstanbul

E) Kasr-ı Şirin

• 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’nda, İran’da yaşayan sünnilere dönük baskı yapılmamasına yönelik bir madde yer almıştır.

2. Avusturya, Rusya, Venedik, Lehistan ve Malta’nın yer aldığı Kutsal İttifak’la Osmanlı Devleti arasında yaşanan savaşlar sonucunda imzalanan Karlofça Antlaşması’yla Osmanlı Devleti, Podolya ve Ukrayna’yı Lehistan’a bırakmıştır.

• Yirmi beş yıl süren Girit Kuşatması, Osmanlı donanmasının eski gücünü kaybettiğini göstermektedir.

5. XVII. yüzyılda yaşanan ekonomik ve siyasi bunalım ayrıca Safevilerle yaşanan savaşlar, Osmanlı Devleti’ne karşı mücadele eden Rusya’nın elini güçlendirmiştir. Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda içinde bulunduğu bu durum;

Bu durum,

I. Osmanlı Devleti’nin dış politikada sıkıntılı bir süreç yaşadığı,

I. Osmanlı Devleti birden fazla cephede savaşmıştır.

II. Rusya’nın Osmanlı karşısındaki konumunu güçlendirdiği,

II. Lehistan Bucaş Antlaşması ile kaybettiği toprakları geri almıştır.

III. Osmanlı devletinin güç kaybettiği

III. Rusya, Osmanlının Baltık egemenliğine son vermiştir.

yaklaşımlarından hangilerini doğrulamaktadır?

bilgilerinden hangileri doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

A) Yalnız I

C) I ve II



E) I, II ve III

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

6. Osmanlı Devleti’nin imzaladığı Karlofça Antlaşması’ndan sonra, devlet yönetiminde sivil bürokrasinin askeri bürokrasiden daha önemli hâle gelmesinde belirleyici olan temel etken aşağıdakilerden hangisidir?

3. Osmanlı – Venedik ilişkilerinde belirleyici olan temel etken aşağıdakilerden hangisidir? A) İpek Yolu ticaretini kontrol etme düşüncesi B) Hint deniz yollarını ele geçirme mücadelesi

A) Diplomasinin öne çıkması

C) Akdeniz’e egemen olma düşüncesi

B) Hanedan değişikliği

D) Katolik inancın Balkanlarda hamiliğini elde etme isteği

C) Rejimin değişmesi D) Kapıkulu ordusunun dağıtılması

E) Ortodoks Kilisesi’nin Vatikan tarafından aforoz edilmesi

E) Askeri politikaların terk edilmesi

34

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 7. Mora, Dalmaçya kıyıları, Podolya, Ukrayna ve Macaristan’ın büyük bir bölümünün kaybedilmesine yol açan antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

10. Kutsal Roma İmparatorluğu’nun Vatikan merkezli birleşik Avrupa tezini sona erdiren gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

B) Otuz Yıl Savaşları

B) Belgrad Antlaşması

C) Viyana Kongresi

C) Karlofça Antlaşması

D) Yedi Yıl Savaşları

D) Küçük Kaynarca Antlaşması

E) İşçi İhtilalleri

NOTLARI • II. Viyana Kuşatması’nda başarısız olan Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Belgrad’da idam edilmiştir.

A) Yüzyıl Savaşları

A) Pasarofça Antlaşması

TARİHÇİNİN

E) Bucaş Antlaşması 11. Ali kendisine sorulan soruya, “Papa’nın temsilcilerinin yer almadığı ve papanın onayının alınmadığı bu belge ilk laik diplomasi belgesidir.” yanıtını vermiştir.

8. Rusya’nın 1700 İstanbul Antlaşması ile Azak Kalesi ve çevresinde etkin güç konumuna gelmesi, I. Baltık kıyılarının Rus egemenliğine girmesine yol açmıştır.

Ali’ye sorulan bu belge aşağıdakilerden hangisidir?

II. Rusya’nın Karadeniz’e inme şansını elde etmesine ortam hazırlamıştır.



A) Viyana Kongresi kararları

III. Kırım’ın Osmanlı Devleti’ne bağlanmasını sağlamıştır.

B) Paris Antlaşması

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

D) Londra Sözleşmesi

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

E) Westphalia Antlaşması

C) Yalnız III

E) I, II ve III 12. Avrupa’da yaşanan Otuz Yıl Savaşları’nın temelinde, mezhepler arası mücadele var gibi görünse de savaşan ülkelerin çoğu dinsel değil siyasal amaçlar doğrultusunda hareket etmişlerdir. Bu durumu doğrulayan olaylar arasında; I. Katolik Fransa’nın Protestan güçlerle ortak hareket etmesi,

Parçada aktarılan bilgi,

II. Ortodoks Rusya’nın Katolik cephede yer alması,

I. Reform hareketleri toplumsal ve siyasal değişime ortam hazırlamıştır.

III. Habsburg hanedanının Protestanlığa geçişi

II. Protestanlık dinsel statükoyu güçlendirmiştir.

gelişmelerinden hangileri yer almıştır?

III. Papalık kurumuna son verilmiştir.

A) Yalnız I

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?



• Alman imparatorunun Lutherciliği yasaklaması üzerine başlayan protesto hareketlerinden dolayı Luther taraftarı olan Hristiyanlara Protestan adı verilmiştir.

C) Witenberg Bildirgesi

9. Avrupa’da yaşanan Reform süreci Katolik Kilisesi’ne dönük eleştirilerle birlikte, sosyal kurumların yeniden yapılandırılması düşüncesini de gündeme getirmiştir. Krallar ve prenslerin bir bölümü bu düşünceden hareket ederek devlet otoritesini papalıktan ayırmak amacıyla, Protestanlığa destek vererek Reform hareketlerinin siyasallaşmasını sağlamışlardır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

• XVII. yüzyılın ilk yarısında Safevilerle mücadele eden Osmanlılar, Otuz Yıl Savaşları ile uğraşan Avrupa’nın güçsüz durumundan yararlanamamıştır.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 35

Ünite 1

Test 2 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

1. Osmanlı Devleti, Mora Yarımadası’nı aşağıdaki gelişmelerden hangisinin sonucunda Venedik’e bırakmıştır?

• Sömürgecilik faaliyetleriyle dünya ticaretini büyük ölçüde ele geçiren İngiltere, XX. yüzyıl ortalarına kadar uluslararası politikada yönlendirici güç konumuna gelmiştir.

4. Osmanlı Devleti’nin Karlofça Antlaşması’ndan sonra Rusya ve Venedik karşısında elde ettiği başarılardan rahatsız olarak Osmanlı – Venedik Savaşı’nda yer alan devlet aşağıdakilerden hangisidir?

A) Küçük Kaynarca Antlaşması B) Pasarofça Antlaşması C) Belgrad Antlaşması

A) Portekiz

D) Karlofça Antlaşması



E) Serav Antlaşması

B) Lehistan

D) Fransa

C) Malta

E) Avusturya

• Coğrafi Keşiflere öncülük yaparak ilk sömürge imparatorlukları kuran devletler Portekiz ile İspanya’dır.

2. 1768 – 1774 Osmanlı – Rus Savaşı’nın Kırım üzerindeki etkisi aşağıdakilerden hangisidir?

5. Sömürgecilik hareketlerinin sonucu olarak gittikçe güçlenen tüccar ve bankerler Hollanda’da aristokratik bir cumhuriyet yönetiminin temellerini atmışlardır.

A) Kırım’ın Rusya’ya bağlanması

• Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyılda uluslararası ticaret şirketleriyle ortaklıklar kurarak ve kapitülasyonları yaygınlaştırarak Akdeniz ticaretinde etkinlik kurma politikasına yönelmiş ancak başarısız olmuştur.

B) Osmanlı Devleti’nin Kırım’ın özerkliğini tanıması

Bu durumun yol açtığı sonuçlar arasında;

C) Kırım’ın bağımsız olması

II. sermayenin siyasal yapıyı şekillendirmesi,

I. Avrupa’da feodal sistemin sona ermesi,

D) İngiltere ve Rusya’nın Kırım’ı serbest ticaret alanına dönüştürmesi

III. Hollanda monarşizminin güçlenmesi

E) Kırım’da hanedan değişikliğinin yaşanması

gelişmelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

D) I ve II

I. Akdeniz üstünlüğünün kaybedilmesi, II. okyanuslara açılma politikası,

A) Haçlı Seferleri

III. İngiliz sömürgelerini ele geçirme düşüncesi

B) Coğrafi Keşifler

olgularından hangileri yer almıştır?

D) Yüzyıl Savaşları

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I ve III

6. XVI. yüzyılda dünyanın değişik bölgelerinin Avrupalı güçler tarafından sömürgeleştirilmesine zemin hazırlayan olay aşağıdakilerden hangisidir?

3. Osmanlı Devleti’nde kadırgadan kalyona geçilmesinde belirleyici olan etkenler arasında;



B) Yalnız II

C) Endüstri Devrimi E) Süveyş Kanalının açılması

C) I ve II

E) I, II ve III 36

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 7. Papa’dan yetki alan ve üst otorite olarak Vatikan’ı gören Avrupalı egemenler, kendi kiliselerini ulusallaştırarak dini, kendi tekellerine alıp bölgelerinin tek egemen gücü konumuna gelmişlerdir.

9. XVII. yüzyıl Avrupası’nda üç büyük olay meydana gelmiştir. Otuz Yıl Savaşları ve ardından imzalanan Vestfalya Barış Antlaşması, İngiliz İç Savaşı ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’dan çekilmesi. Tüm bu gelişmelerin getirdiği dönüşüm Karlofça Antlaşması ile perçinlenmiştir.

Avrupa’da yaşanan bu değişim sürecini başlatan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

Parçadaki anlatım;

A) 1830 İhtilalleri

TARİHÇİNİN

NOTLARI • İngiltere ve Fransa 1337-1453 yılları arasında gerçekleştirdikleri Yüzyıl Savaşları’ndan sonra kendi içlerindeki feodal beyleri ortadan kaldırarak merkeziyetçi krallıklar haline gelmişlerdir.

I. Avrupa’da din savaşlarının sona ermesiyle yeni bir sürecin başladığı,

B) 1789 Fransız İhtilalleri

II. Karlofça Antlaşması’yla Avrupa’nın eski dinamik güçlerinden biri olan Osmanlı Devleti’nin temellerinden sarsıldığı,

C) 1848 İşçi İhtilalleri D) 1815 Viyana Kongresi E) Westphalia Antlaşması

III. İngiltere’nin iç politikada siyasal sorunlar yaşadığı

• Ticaretin iç denizlerden okyanus kıyılarına taşınmasında iki önemli unsur pusula ve gemi yapım tekniğinin gelişmesidir.

çıkarımlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

I. Westphalia Antlaşması modern diplomasinin başlangıcını oluşturmuştur. II. Uluslararası ilişkilerde ortak değerler değil çıkarlar belirleyici olmaya başlamıştır.

II. Osmanlı Devleti’nin ham madde ihraç eden bir ülke konumuna düşmesi,

III. Katolik Kilisesi’nin kıta dışındaki faaliyetleri sona erdirilmiştir.

III. sömürgecilik yarışının hızlanması



D) II ve III

• Halklar, gruplar ya da egemen devletler arasında ortak faydayı sağlayacak karşılıklı çıkarlara dayalı kurulmuş ilişkilere ittifak adı verilmiştir.

Metindeki bilgiyi değerlendiren bir araştırmacının,

I. uluslararası ticaret pazarlarının diğer devletlerin lehine genişlemesi,

B) Yalnız II

E) I, II ve III

yasalarına göre davranan, ekonomik ve siyasi politikalarını kendi çıkarlarına göre belirleyen, ittifaklar kuran ve bozan modern bağımsız devletler süreci başlamıştır. Bu durum Avrupalı güçler üzerinde papalık kurumunun ve dinin etkisini zayıflatmıştır.

İngiltere’nin bu gelişimi;

A) Yalnız I

D) I ve II

C) Yalnız III

10. Westphalia Antlaşması’yla Avrupa’da kendi

8. Sömürgecilik hareketlerinde öne çıkan İngiltere’nin siyasi ve askeri gücüne dayanan İngiliz asıllı yatırımcılar 1580’de Levant Company (Doğu Akdeniz Ticaret Şirketi)’i kurmuşlardır. Bu şirket XVII. yüzyıldan itibaren neredeyse ticari bir tekele dönüşmüştür. Böylece İngiltere, doğudan batıya büyük bir coğrafyada kaynakları kontrol eden bir imparatorluk konumuna gelmiştir.

sonuçlarından hangilerinin gelmesine yol açmıştır?

B) Yalnız II

gündeme

yorumlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

C) I ve II

E) I, II ve III 37

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Ünite 1

Test 3 TARİHÇİNİN

NOTLARI • Osmanlı ordusunun kazandığı son büyük meydan savaşı Haçova Meydan Savaşı’dır. (1596)

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

1. Rusya, Küçük Kaynarca Antlaşması ile İstanbul’da bir Ortodoks Kilisesi inşa ederek burada ibadet edenleri himayesi altına alma hakkını elde etmiştir. Küçük bir taviz olarak algılanan bu durum, Rusya’nın daha sonraları Osmanlı Devleti’ne müdahale etme hakkına sahip olduğu iddiasının gerekçesini oluşturmuştur.

3. Uzun savaş yılları Osmanlı Devleti’nin, Habsburglar karşısında askeri zaaflarını ortaya çıkarmıştır. Yeni savaş teknolojisini kullanan Avusturya askeri karşısında eski yöntemlerle savaşan Tımarlı Sipahilerin yetersizliği ortaya çıkmıştır. Bu gelişme üzerine Osmanlı hükümeti, Anadolu’da tüfek kullanabilen sekban askeri toplamak zorunda kalmıştır.

Paragrafta aktarılan bu bilgi,

Parçada aktarılan bilgi;

I. Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine müdahale edebileceği hukuki bir gerekçe yaratmıştır.

• Annesinin ve eşlerinin adı bilinmeyen tek Osmanlı padişahı I. Mustafa’dır.

• Türk şiirinin ustalarından Nef’i, yazdığı hicivler yüzünden IV. Murat emriyle 27 Ocak 1635’de boğdurulmuştur.

I. Osmanlı askeri yapısında zorunlu bir değişim süreci yaşandığı,

II. Osmanlı Devleti, sınırları içinde yaşayan Ortodoksların saygınlığını kazanmıştır.

II. gelişen savaş teknolojisi ve yöntemleri karşısında Tımarlı Sipahilerin yetersiz kaldığı,

III. Rusya, bütün Ortodoksları Rus Ortodoks Kilisesi’ne bağlamıştır.

III. Yeniçeri birliklerinin tasfiye edildiği yaklaşımlarından hangilerini geçersiz kılmıştır?

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

A) Yalnız I

C) I ve II



Osmanlı Devleti’nin izlediği bu politika,

I. Habsburglar karşısında Osmanlılar için açıkça bir gerilemedir.

I. Rus ve Safevi tehditlerini ortadan kaldırarak devletin bütünlüğünü korumayı amaçlamıştır.

II. Osmanlı ekonomisinin güçlenmesini sağlamıştır.

II. Rusya’ya karşı İran’la ittifak kurmuştur.

III. Osmanlı Devleti Baltık kıyılarında egemenliğini kaybetmiştir.

III. Rusya ve İran’ın Karadeniz kıyılarına ulaşmasını engellemeye çalışmıştır.

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? B) Yalnız II

D) I ve III

E) I, II ve III

4. Safevi Devleti, XVI. yüzyıl sonlarından itibaren Karadeniz kıyılarına çıkmak için tüm Kafkasya’yı ve Batı Türkistan’ı ele geçirmek isteyen bir politika izlemiştir. Osmanlı Devleti ise Kafkasya’yı ele geçirerek Hazar Denizi’ne ulaşmayı ve böylece hem Rusya’nın güneye inmesini hem de Safevilerin Kafkasya’ya ve Batı Türkistan’a doğru yayılmasını engellemek istemiştir.

Yaşanan bu gelişme,



D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

2. Zitvatoruk Antlaşması ile Osmanlılar, Macaristan’da durumunu korumuş hatta Eğri ve Kanije adlarında iki yeni beylerbeylik oluşturmuştur. Ancak Osmanlılar; eski Macaristan Krallığı’ndan Habsburglarda kalan topraklar üzerindeki iddialarından ve bunun için ödenen yıllık 30 bin altından vazgeçmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

C) Yalnız III

A) Yalnız I

E) I, II ve III 38

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 8. 1687’de Mora’yı işgal eden Venedik; Papalık, Malta ve Fransa donanmalarının desteğiyle Sakız Adası’nı ele geçirmiştir.

5. XVI. ve XVIII. yüzyıllar arasında Osmanlıİran ilişkilerinde; I. jeopolitik,

Osmanlı Devleti bu gelişmeden sonra aşağıdaki antlaşmalardan hangisini imzalayarak Mora’nın Venedik’e bırakılmasını hukuken onaylamıştır?

II. dini, III. ekonomik etkenlerden hangileri belirleyici olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

A) Pasarofça

B) Karlofça

C) Belgrad

D) Çehrin

E) I, II ve III

TARİHÇİNİN

NOTLARI • IV. Murat’ın isteği üzerine Bağdat seferi anısına Topkapı Sarayı içinde Bağdat Köşkü yapılmıştır.

E) İstanbul

6. 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra ülkesinde siyasi istikrarı sağlayan I. Abbas, Osmanlı askeri sistemini örnek alarak daimi askeri birlikler kurmuş ve ordusunu ateşli silahlarla takviye etmiştir.

9. 1578’den beri aralıklarla devam eden 61 yıllık Osmanlı – İran savaşları 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması’yla sona ermiştir. Bu antlaşma ticari yasakları da kaldırıp eski ticaret yollarının yeniden canlanmasını sağlamıştır.

Yaşanan bu gelişme aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır? A) İran, Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra yaşadığı iç karışıklıkları sona erdirmiştir.

• IV. Murat Dönemi’nde Hazarfen Ahmet Çelebi, taktığı kanatlarla Galata Kulesi’nden Üsküdar’a kadar uçmuştur. Yine aynı dönemde İstanbullu Lâgari Hasan Çelebi insan taşıyan ilk roketi yapmıştır.

Bu bilgiye göre Kasr-ı Şirin Antlaşması’yla ilgili olarak,

B) İran, Osmanlı askeri yapısını örnek alarak yeni düzenlemeler yapmıştır.

I. Osmanlı Devleti’nin askeri giderleri azalmıştır.

C) Ferhat Paşa Antlaşması, Osmanlı Devleti ile İran arasında kalıcı barış sürecinin başlamasını sağlamıştır.

II. Ticari yasakların kaldırılması iki ülkenin de ekonomik yapısına olumlu katkı sağlamıştır.

D) Osmanlı Devleti askeri açıdan İran’dan gelişmiş bir yapıya sahiptir.

III. Osmanlı ve İran güçleri Kafkaslarda Rusya’ya karşı askeri güç birliği oluşturmuşlardır.

E) İran ordusu teknik açıdan desteklenmiştir.

yargılarından hangileri doğrudur? 7. Şah Abbas Osmanlı Devleti’ne karşı Almanya ve Fransa ile ittifak kurmaya çalışırken Osmanlıları kuzeyden sıkıştırmak için de Rusya ile ittifak arayışına yönelmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Bu durum, I. İran, Hristiyan güçlerle ittifak arayışındadır.

10. Osmanlı Devleti, Venedik ve Ceneviz gibi devletlerin ekonomik yapısında ciddi sarsıntılar yaratan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

II. Osmanlı diplomatik alanda yanlızlığa itilmiştir. III. İran – Rus ittifak güçleri Doğu Anadolu’yu işgal etmiştir

A) Otuz Yıl Savaşları B) Yüzyıl Savaşları

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Reform hareketleri

C) Yalnız III

D) Yedi Yıl Savaşları

E) I, II ve III

E) Coğrafi Keşifler 39

Ünite 1

Test 4 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

1. Osmanlı Devleti, aşağıdaki gelişmelerden hangisiyle Avrupalılar için tehlike olmaktan çıkmaya başlamıştır?

• Sultan İbrahim kalp ağrısı nedeniyle üfürükçülere giderken karışıklık yarattıkları gerekçesiyle arabaların dolaşmasını yasaklamıştır. Ancak emrine rağmen her nasılsa karşısına bir araba çıkınca çok kızıp bunu önlemediği için Sadrazam Salih Paşa’yı idam ettirmiştir.

3. 1555 Ogsburg Antlaşması’nın Almanya açısından yol açtığı olumsuz sonuç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Girit Kuşatması

A) Protestan mezhebi ve kilisesi Almanya’da resmen tanınmıştır.

B) Karlofça Antlaşması

B) Almanya’da yaşanan çatışmalar sona ermiştir.

C) Pasarofça Antlaşması D) Celali İsyanları

C) Biri Protestan diğeri Katolik olmak üzere iki Almanya ortaya çıkmıştır.

E) İstanbul Antlaşması

D) Alman prenslere istediği mezhebe girme hakkı tanınmıştır. E) Protestanlar Katoliklerle eşit konuma gelmiştir.

• Sultan İbrahim Dönemi’nde azl edilen Hazarpare Ahmet Paşa idam edilmiştir. At Meydanı’nda teşhir edilen cesedi parçalanarak romatizma ilacı olarak dağıtılmıştır. Bu yüzden Hazarpare (Bin parça) unvanıyla anılmıştır.

2. Köprülü Fazıl Mustafa Paşa, 1689 – 1691 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır. İstanbul’da iyi bir medrese öğrenimi görmüş, devlet kademelerinde önemli görevlerde bulunmuştur. Devletin zorluklar yaşadığı bir dönemde Sultan II. Süleyman, Fazıl Mustafa Paşa’yı sadrazamlığa getirmiştir. Ağır vergilerin bir bölümünü kaldıran Paşa, Yeniçeri Ocağı’nı düzene koymuştur. İleri görüşlü bir devlet adamı olan Fazıl Mustafa Paşa, merkezi yönetimde ve orduda yaptığı düzenlemelerin yanı sıra ülke içindeki Hristiyanların yaşam koşullarını iyileştirmek için büyük çaba harcamış, ayanların güçlenmesini engellemiştir.

4. 1768 – 1774 Osmanlı – Rus Savaşı’na kadar tarihinin en uzun barış sürecini yaşamış olan Osmanlı Devleti, barışı korumak için Avrupa devletlerinin kendi aralarında yaptıkları Veraset ve Yedi Yıl savaşlarını bile değerlendirmeyi düşünmemiştir. Hatta bu süreçte Fransa’nın, Rusya ve Avusturya’ya karşı ittifak girişimlerine bile karşılık vermemiştir. Çünkü Fransa, yaptığı diplomatik hamlelerle Osmanlı’nın güvenini sarsmış bu yüzden de Osmanlı Devleti, Avrupa’nın yükselen gücü Prusya’ya yaklaşmak istemiştir.

Köprülü Fazıl Mustafa Paşa’nın izlemiş olduğu bu politika,

A) Osmanlı Devleti dış politikada yeni arayışlara yönelmiştir.

I. Halkın refah düzeyini yükseltmeyi amaçlamıştır.

B) Avrupa siyasal karışıklıklar içindedir.

Metinde aktarılan bilgiler aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

C) Barış sürecini korumak isteyen Osmanlı Devleti, pasif bir politika izlemiştir.

II. Gayrimüslüm toplulukların devletle olan bağlarını güçlendirmiştir.

D) Prusya Avrupa’nın en etkili siyasal gücü konumuna gelmiştir.

III. Ayan olarak tanımlanan yerel egemenlerin halk üzerinde baskı ve sömürü düzeni kurmasını engellemiştir.

E) Fransa’nın izlediği dış politika Osmanlı Devleti’ni tedirgin etmiştir.

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 40

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 5. Amerika kıtasındaki sömürgecilik faaliyetleriyle XVI. yüzyılın sonunda dünyanın en zengin ülkesi konumuna gelen siyasal yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Portekiz

B) İspanya

D) İngiltere

8. Osmanlı Padişahı III. Mustafa’nın deniz subayı yetiştirmek ve donanmayı güçlendirmek amacıyla yabancı uzmanlardan yardım almasında ve Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından, 1773 yılında Tersane Hendesehanesi’nin temelinin atılmasında etkili olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

C) Fransa

E) Hollanda

TARİHÇİNİN

NOTLARI • Osmanlı Devleti’nde ilk bütçe taslağı IV. Mehmet Dönemi’nde Tarhuncu Ahmet Paşa tarafından 1652 yılında yapılmıştır.

A) Mora’nın kaybedilmesi 6. Coğrafi Keşifler sonucunda Portekizliler ve İspanyolların yeni yerler ve deniz yolları keşfetmeleri,

B) Kırım’ın kaybedilmesi C) Çeşme Olayı

• IV. Mehmet Dönemi’nde Çanakkale Boğazı’nın güvenilğini sağlamak amacıyla “Seddülbahir” ve “Kilidülbahir” kaleleri inşa edilmiştir.

D) Fransa’nın Mısır’ı işgali

I. Sömürge imparatorluklarının kurulmasına yol açmıştır.

E) Girit Kuşatması

II. Değişik kültürlerin tanınmasını sağlamıştır. III. Yeni ırklar, bitkiler ve hayvan türleri ile karşılaşılmıştır. yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III 9. 1602 yılında kurulan Hollanda Doğu Hindistan Şirketi, Hollanda hükümeti tarafından Ümit Burnu ile Macellan Boğazı arasında kalan bölgede ticaret yapma, askeri amaçlı birlikler bulundurma, Hollanda adına savaş açma, kaleler inşa etme ve Asya’daki yerel hükümdarlarla antlaşma imzalama gibi bağımsız bir devletin sahip olduğu yetkilerle donatılmıştır.

7. Orta Çağ Avrupası’nda; XI. yüzyıldan itibaren kültürel, ekonomik, toplumsal ve siyasi alanlarda art arda hareketlenmeler başlamıştır. Bilimsel ve teknik ilerlemeler, coğrafi keşifler ve gelişen ticari faaliyetler Avrupa’da nüfusu artırmıştır. Bu süreçte yaşanan gelişmelerin ilki İstanbul’un fethi olmuştur. Fetihte kullanılan topların önemini fark eden krallarla ilgili,



Metinde aktarılan bilgiler;

I. Avrupa’da soylulara boyun eğdirmek ve merkezi krallıklarını güçlendirmek için topları kullanmışlardır.

I. Hollanda’nın Asya kıtasındaki sömürgecilik faaliyetlerini Doğu Hindistan Şirketi üzerinden yürüttüğü,

II. Osmanlı Devleti’nin askeri ve ekonomik yükselişini önlemek için daha dayanaklı surlar inşa etmişlerdir.

II. Doğu Hindistan Şirketi’nin kendisine bağlı askeri bir güç oluşturma yetkisine sahip olduğu,

III. Osmanlı top ustalarını yüksek ücretler ödeyerek kendi ordularında görevlendirmişlerdir.

III. Doğu Hindistan Şirketi’nin diplomatik bir misyon üstlendiği

bilgilerinden hangileri doğrudur?

yaklaşımlarından hangilerini doğrulamaktadır?

A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

• İstanbul’da yaşanan en büyük yangın felaketi 14 Temmuz 1660 yılında yaşanmış, 300 saray ve konak, 360 cami ve mescit, 100 han ve kervansaray, 80.000 ev, 40 hamam yanmış, yaklaşık 4000 insan ölmüştür.

C) I ve II

E) I, II ve III 41

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Ünite 1

Test 5 TARİHÇİNİN

NOTLARI • II. Ahmet, padişahlığı boyunca İstanbul’a hiç gitmemiştir.

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

1. Hollandalılar ve İngilizler başlangıçta iyi silahlanmış yelkenli ticaret gemilerini savaşlarda kullanarak donanmalarındaki gemi sayılarını arttırmışlardı. XVII. yüzyıl sonlarına kadar devam eden savaşlarda, tüccar kaptanlara güvenilmeyeceğini anlayan bu iki devlet, askeri disiplini sağlamaya dönük önlemler almışlardır.

3. XVII. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı donanmasının bel kemiğini kadırgaların oluşturmasında; I. koylarda ve küçük limanlarda kullanılmaya elverişli olması, II. kürek ağırlıklı gemiler oldukları için durgun havalarda da yol alabilmesi, III. gemi yapım tekniğinin gelişmemiş olması

Bu önlemler arasında; • Osmanlı Devleti’nde ilk tütün ithalı 1605 yılında yapılmıştır. Tütün, İngiliz gemiciler tarafından Türkiye’ye getirilmiştir.

özelliklerinden hangileri yer almıştır?

I. tüccar kaptanlar yerine deniz subayların kullanılması,

A) Yalnız I

II. savaş gemisi yapımının başlatılması,

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

III. deniz aşırı ticaretin sınırlandırılması durumlarından hangileri yer almıştır? A) Yalnız I • Avrupa’da İspanyol yönetimine karşı ilk isyanlar 1560 – 1570’li yıllarda Hollanda, Belçika ve Lüxemburg’da başlamıştır.



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

4. XVII. yüzyılın başlarında Lehistan’ın, Osmanlı Devleti’nin himayesi altında olan Eflak, Boğdan ve Erdel’in iç işlerine karışması ve Osmanlı sınırlarına saldırılar düzenleyen Kazakları koruması üzerine, II. Osman 1621’de Lehistan Seferi’ne çıkmıştır. Net bir sonucun alınamadığı bu seferden sonra Osmanlı – Lehistan mücadelesi ufak sınır çatışmaları şeklinde devam etmiştir.

2. Zitvatoruk Antlaşması hakkında yapılan yorumların ortak noktası, antlaşmanın Osmanlı diplomasisi standartlarının dışında bir metin olduğudur. Bu yorumu doğrulayan özellikler arasında; I. antlaşmaların padişahın bulunduğu yerde düzenlenmesi ilkesinin çiğnenmesi,

Aktarılan bu bilgi aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

II. her iki tarafın hukuki eşitliği ilkesinin benimsenmesi,

A) Lehistan etki alanını genişletme politikasına yönelmiştir.

III. Avusturya hükümdarlarının Roma Sezarı (imparator) unvanını kullanması

B) Osmanlı sınırlarına yönelik saldırılar

durumlarından hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

düzenleyen Kazaklar, Lehistan tarafından korunmuştur.

C) I ve II

C) Osmanlı Devleti’ne karşı yıpratma politikası izleyen Lehistan’ın arkasındaki güç Rusya’dır.

E) I, II ve III

D) Osmanlı askeri gücü eski etkinliğini yitirmeye başlamıştır. E) 1621’de düzenlenen sefer Osmanlı– Leh ilişkilerinin ivme kaybetmesine yol açmıştır. 42

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 5. “İslam dünyasının Sünni ve Şii olarak bölünmüş olması ve iki ana devletin İslam’ın farklı yorumlarını resmi ideoloji olarak benimsemeleri bu çatışmayı kaçınılmaz kılmıştır. İslam dünyası dışarıya karşı bir bütünlük arz etmediği gibi, Osmanlı ve İran XV. – XVII. yüzyıllarda birbirleriyle uğraşmışlar ve birbirlerini zayıflatmışlardır. Osmanlı Devleti’nde özellikle XVI. ve XVII. yüzyılda sayıca artan ve devletin askeri ve ekonomik kaynaklarının israfına yol açan ayaklanmaların arkasında bu dinsel bölünüşlüğün de etken olduğu unutulmamalıdır.

7. Rusya’nın XVI. yüzyılın ortalarında Orta Asya’daki Kazan ve Astrahan Müslüman hanlıklarını ele geçirmesi, Kazakları himaye altına alması, tüm Volga bölgesinin ticaretini denetlemesi ve en son 1638’de doğudan Pasifik kıyılarına kadar uzanması, Osmanlı Devleti’nin kuzeyine bir “duvar” örülmesine yol açmıştır. Osmanlı duraklama dönemi yaşarken, giderek güçlenen Rusya güneye yayılacak bu da Osmanlı Devleti’nin 1699’dan sonra toprak kayıpları yaşamasını hazırlayan etkenlerden biri olacaktır. Paragrafta aktarılan bilgi,

Osmanlı Devleti’nin güç kaybetmesindeki etkenleri inceleyen bir tarih araştırmacısının bu yaklaşımı aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmaktadır?

TARİHÇİNİN

NOTLARI • 1620 yılından itibaren Kuzey Amerika’da ilk İngiliz kolonileri kurulmuştur.

• Protestanlığa yönelik karşı reformasyon saldırısını başlatan Katolik Kilisesi Konsili, Trento Konsili’dir.

I. Topraklarını genişleten Rusya, ekonomik ve askeri açıdan güçlenmiştir. II. Osmanlı Devleti’nin Orta Asya’daki Müslüman Türk topluluklarıyla bağlantısı kesilmiştir.

A) İslam dünyasının iki kutuplu siyasal yapısı batı karşısında güç kaybına yol açmıştır. B) İran ve Osmanlı Devleti’nin mezhepsel farklılıkları siyasal çatışmalara ortam hazırlamıştır

III. Osmanlı Devleti’nin Karlofça Antlaşması’ndan sonra toprak kayıpları hızlanmıştır.

C) Anadolu’daki mezhepsel nitelikli ayaklanmalar, Osmanlı Devleti’nin ekonomik ve askeri açıdan güç kaybetmesine yol açmıştır.

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

D) Osmanlı Devleti ve İran arasında yaşanan savaşlar sonucunda İslam dünyasının liderliği Osmanlılara geçmiştir.

B) Yalnız II

D) II ve III

• 16. yüzyılda ilk defa kalıcı diplomatik temsilciliklerin kurulması, siyasette etkisi artmakta olan ulusallaşmanın bir işaretidir.

C) Yalnız III

E) I, II ve III

E) Osmanlı Devleti’nin Anadolu’da karşı karşıya kaldığı ayaklanmalarda İran etkisi görülmüştür. 8. Osmanlı Devleti’nde, gerileme sürecinin devam etmesi, devlet kurumlarının ve toplumsal yapının reforme edilmesi gerçeğinin Osmanlı yöneticileri tarafından da kabul edilmesine yol açmıştır.

6. XVIII. yüzyılın son çeyreğine kadar yabancı devlet gemilerine kapalı bir Türk gölü olarak kalan ve özel istisnalar dışında yabancı gemilerin çıkmasına izin verilmeyen Karadeniz, aşağıdaki antlaşmalardan hangisiyle ilk defa Rus gemilerinin kullanımına açılmıştır?

Bu değişimin ilk işareti olarak; I. Karlofça’dan sonra sivil bürokrasinin iç ve dış politikada etkin olması, II. askeri bürokrasinin dış politikayı belirleyen temel güç konumuna gelmesi,

A) Prut Antlaşması B) Küçük Kaynarca Antlaşması

III. Osmanlı Devleti’nin Avrupa’dan koparak içe kapanması

C) İstanbul Antlaşması

gelişmelerinden hangileri gösterilebilir?

D) Belgrad Antlaşması

A) Yalnız I

E) Pasarofça Antlaşması

43

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

Ünite 1

Test 6 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

1. Fransa, Avusturya, Lehistan ve Rusya’ya gönderilen Osmanlı elçileri;

3. Baltacı Mehmet Paşa’nın azline ve hayatının sona ermesine yol açan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

I. Avrupa diplomasisi,

• Worms Fermanı ile Luther sapkın dini inanışlara sahip biri olarak mahkum edilmiştir.

II. askeri teknoloji,

A) Prut Antlaşması

III. kültür ve sanat

B) Küçük Kaynarca Antlaşması C) Karlofça Antlaşması

gibi konulardan hangilerinde önemli bilgiler aktararak Osmanlı devlet aklının zenginleşmesine katkıda bulunmuşlardır? • Şah Abbas 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra Osmanlı idari ve askeri yapısını örnek almış ve köklü değişiklikler gerçekleştirerek Safevi Devleti’ni güçlendirmiştir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

D) İstanbul Antlaşması E) Yaş Antlaşması

C) Yalnız III

E) I, II ve III 4. Osmanlı Devleti 1718 Pasarofça Antlaşması’ndaki kayıpların bir kısmını aşağıdaki gelişmelerin hangisiyle geri alma başarısını göstermiştir? A) Belgrad Antlaşması

• Osmanlı Devleti’nin Fransa elçisi Süleyman Ağa’nın yanında çalışan Pascal adlı bir Ermeni’nin açtığı “Kahve Evi” kısa sürede büyük ilgi görmüş ve çok sayıda kahvehanenin açılmasına yol açmıştır.

B) Yedi Yıl Savaşları C) Bucaş Antlaşması

2. Osmanlı’da Karlofça sonrası dönemin farklılığı, diplomasi anlayışından değil uygulanan diplomasi tekniğinden ileri gelmektedir. Bu dönemden sonra imzalanan antlaşmaların görüşme teknikleri değişmiştir. Karlofça’ya kadar Osmanlı’nın Avrupa devletleri ile yaptığı antlaşmalar hukuken mütareke niteliğinde ve geçici sözleşme içeriğindeydi. Bunlar sultan tarafından bağışlanan tek taraflı silah bırakma belgeleridir. Karlofça Antlaşması’nda taraflar eşit bir şekilde barış masasına oturmuş ve antlaşma ikili görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir.

D) Poltova Savaşı E) Prut Antlaşması

5. XVI. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren, Osmanlı Devleti fiilen Avrupa devletler sisteminin bir parçası haline gelmiş; Avrupalı devletler de Osmanlı İmparatorluğu’nu, kendi aralarındaki güç mücadelelerinde önemli bir faktör olarak görmeye başlamışlardır.

Osmanlı diplomasisine dönük aktarılan bu bilgi,

Bu durumun ortaya çıkmasında;

I. Osmanlı Devleti diplomasi alanındaki üstünlüğünü kaybetmiştir.

I. Avrupa’da milli monarşilerin ortaya çıkışı,

II. Karlofça sonrası Osmanlı diplomasisinde siyasal denklik ilkesi geçerlidir.

II. Protestanlığın ortaya çıkışıyla, Hristiyan dünyasının bir kez daha bölünmesi,

III. Osmanlı Devleti güçlülerin hukuku anla-

III. Osmanlı Devleti’nin özümsemesi

yışını reddetmiştir.



batı

kültürünü

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

gelişmelerinden hangileri belirleyici olmuştur?

A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 44

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 6. Osmanlıların Habsburglara karşı üstünlüğünü sona erdiren gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

9. İran topraklarında Osmanlı Devleti ve Rusya arasında yaşanan gerginliğin, doğu ticaretine zarar vereceğini düşünerek devreye giren ve 1724 İstanbul Antlaşması’nın imzalanmasını sağlayan devlet, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Zitvatoruk Antlaşması B) Karlofça Antlaşması C) Pasarofça Antlaşması

A) İngiltere

D) Belgrad Antlaşması



E) Ziştovi Antlaşması

B) Hollanda

D) Avusturya

C) Fransa

E) Prusya

7. Zengin Fenerli tüccar Rum aileleri ve Venedik baskısından yakınan Mora ve Ege adaları halkının şikayetleri aşağıdaki gelişmelerden hangisine yol açmıştır?

10. Avusturya 18 Eylül 1739’da Osmanlı Devleti’yle imzaladığı bu antlaşma ile Pasarofça Antlaşması’yla elde ettiği tüm kazançlarını kaybetmiştir.

A) Avusturya ile diplomatik ilişkilerin kesilmesine

Aktarılan bu bilgide sözü edilen antlaşma aşağıdakilerden hangisidir?

B) Venedik’e savaş açılmasına

A) Prut Antlaşması

C) Rusya’yla ittifak kurulmasına

B) Karlofça Antlaşması

D) İngiltere’nin adaları işgal etmesine

C) Kerden Antlaşması

E) Avusturya-Venedik ittifakının dağılmasına

D) Ziştovi Antlaşması E) Belgrad Antlaşması

8. Genelde Osmanlıların yabancı ülkelere gönderdiği elçiler çavuş, müteferrika ve kapıcıbaşı gibi düşük rütbeli devlet görevlilerinden seçilirken Pasarofça Antlaşması’ndan sonra yüksek rütbeli kişiler elçi olarak görevlendirilmişlerdir.

I. Osmanlılar güç kaybettikçe diplomasiye ağırlık vermişlerdir.



• 17. yüzyılın ilk yarısında çok sayıda kapıkulu isyanı çıkmış ve bu isyanların sonucunda I. Mustafa, II. Osman ve Sultan İbrahim tahttan indirilmiştir.

• Venedikle süren savaşın yarattığı ekonomik dar boğaz ve siyasi kriz 1648 – 1656 yılları arasında on üç sadrazamın göreve getirilmesine yol açmıştır.

A) Belgrad Antlaşmaları

III. Diplomatik ilişkileri sivil bürokrasinin yönlendirmesinden rahatsız olmuşlardır.

B) Prut Antlaşması

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

D) Ziştovi Antlaşması

D) I ve II

• Köprülü ailesi iktidarın üst basamaklarında bulundukları sırada kurduğu vakıflarla önemli miktarda para ve mal biriktirerek etraflarında güçlü bir kapı halkı bulundurmuş ve uzun yıllar Osmanlı siyasetinin belirleyici gücü olmuşlardır.

Paragraftaki anlatımı doğrulayan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

II. Uluslararası ilişiklerin önemini kavramışlardır.

B) Yalnız II

NOTLARI

11. Osmanlılar 1699’daki Karlofça hezimetinden sonra ilk defa iki güçlü devletle başa çıkabilmiş ve onları geri çekilmeye mecbur bırakmıştır. Bu durum Karlofça ve Pasarofça Antlaşmaları ile kaybedilen toprakların bir kısmının telafisi anlamına geldiği için Osmanlı kamuoyunda sevinçle karşılanmıştır.

Bu durum,

A) Yalnız I

TARİHÇİNİN

C) Vasvar Antlaşması E) Zitvatoruk Antlaşması

C) Yalnız III

E) I, II ve III 45

Ünite 1

Yeni Nesil Sorular 1

1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) Avusturya

İran Ferhat Paşa Antlaşması

Rusya

Zitvatoruk Antlaşması

İstanbul Antlaşması

Diyagramda aktarılan verilerle ilgili olarak yapılan, I. Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşması’yla doğudaki en geniş sınırlarına ulaşmıştır. II. Zitvatoruk Antlaşması’yla Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında uluslararası politikada siyasal denklik sağlanmıştır. III. Rusya, İstanbul Antlaşmasıyla Azak Kalesi üzerindeki haklarından vazgeçmiştir. yorumlardan hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

2 Aslı, Osmanlı Devleti’nin yapmış olduğu antlaşmalar ile devletleri eşleştirdiği bir etkinlik çalışması yapmıştır. Yaptığı çalışma sonrası sıralaması;



I.

Küçük Kaynarca – Rusya

II.

Pasarofça – İran

III.

Ahmet Paşa – Venedik

IV.

Belgrad – Avusturya

şeklinde olmuştur. Buna göre Aslı’nın eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

46

D) II ve III

E) III ve IV

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 3

Lehistan Yaş

Be

AÇ LM DA

Macaristan Erdel Petervaradin Eflak Belgrad

dan

YA

E EG

Korfu

Modon

Sinop

Diyarbakır Halep Hama

Rodos Kıbrıs

Beyrut Şam

AKDENİZ

Pasarofça Antlaşması ile kaybedilen topraklar

Trabzon

Sivas

Ankara

Antalya

Girit Osmanlı Devleti

KARADENİZ

İzmir

Zİ Nİ DE

Sicilya

Mora Yarımadası

Kırım

Sohum Küçük Kaynarca

Bosna Niğbolu Karadağ Edirne Makedonya İstanbul Selanik

İtalya

AZAK DENİZİ

a by

Boğ

ra sa

Avusturya Venedik

Rusya

0

200

400 km

Yukarıda verilen harita göz önünde bulundurulduğunda Pasarofça Antlaşması’yla kaybedilen topraklar, I. Osmanlı Devleti’nin Kırım üzerindeki hakimiyetinin sarsılmasına yol açmıştır. II. Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki egemenlik alanı daralmıştır. III. Yunanistan kıyıları Osmanlı egemenliğinden çıkmıştır. yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

4

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

I

Küçük Kaynarca Antlaşması

Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez savaş tazminatı ödemiştir. Rusya Karadeniz'de donanma bulundurma hakkına sahip olmuştur.

II

Kasr-ı Şirin Antlaşması Büyük oranda günümüz Türk-İran sınırının çizilmesini sağlayan antlaşmadır. III

Karlofça Antlaşması Osmanlı Devleti Orta Avrupa egemenliğini kaybetmiştir. Diyagramda yer alan bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

47

D) I ve II

E) I, II ve III

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 5 18. Yüzyıla girilirken Osmanlı Devleti’nin sosyal ve ekonomik sorunları göz ardı edilemez boyutlara ulaşmıştı. Devletin içinde bulunduğu durum doğal olarak diplomasideki etkinliğine de yansımaya başlamıştır. Artık tek taraflı diplomasi yürütülememekte, ittifaklar aranmakta ve Kırım’da olduğu gibi İslam nüfusu barındıran toprak kayıpları bile onaylanabilmekteydi.

17. ve 18. Yüzyıl Osmanlı idarecileri ve aydınları, kendi şanlı mazileri ile kendilerinden üstün Avrupa gerçeği arasında sıkışmıştı. Bir yandan, mükemmel olarak kabul ettikleri Fatih-Yavuz-Kanuni dönemlerinin klasik sisteminden kopamıyor ve reformlarla özlemini duydukları geçmişe dönmeyi ve canlandırmayı istiyorlar; öbür yandan savaş meydanlarında üstünlüğünü ispat etmiş Avrupa gerçeğini de kabullenmek durumunda kalıyorlardı.

İki metin birlikte değerlendirildiğinde Osmanlı diplomasisi ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Osmanlı Devleti’nin yaşadığı iç sorunlar etkili bir dış politika izlenmesini olanaksız hale getirmiştir. B) Osmanlı Devleti klasik dönem dış politikasını reformize ederek 18. yüzyıla taşımıştır. C) Tek taraflı diplomasi yeteneğini kaybeden Osmanlı Devleti, Müslümanların yaşadığı toprakların elinden çıkmasına seyirci kalmaya başlamıştır. D) Osmanlı Devleti batının askeri üstünlüğünü kabullenen bir dış politika izlemeye yönelmiştir. E) Osmanlı dış politikası içinde çelişkiler barındıran tutarlıktan yoksun bir nitelik taşımaktadır.

6

Antlaşma

Bilgi

F

Karlofça Antlaşması

Mora Yarımadası kaybedilmiştir.

G

Küçük Kaynarca Antlaşması

Kırım bağımsız olmuştur.

H

Vasvar Antlaşması

Avusturya’ya karşı askeri üstünlük son kez vurgulanmıştır.

K

Kasr-ı Şirin Antlaşması

Doğuda en geniş sınırlara ulaşılmıştır.

L

Buçaş Antlaşması

Batı’da en geniş sınırlara ulaşılmıştır.

Tabloda verilen antlaşmalar ve bilgiler değerlendirildiğinde aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) F

B) G

C) H

48

D) K

E) L

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 7 Pasarofça ile Osmanlı, Avusturya cephesinde çok önemli lojistik ve stratejik merkezleri kaybetmiş oldu. Belgrad dâhil Kuzey Sırbistan ve Kuzey Bosna, Temeşvar ile Batı Eflak gibi önemli topraklar elden çıktı. Ayrıca antlaşmadaki ticari imtiyazlar kapsamında Katolik papazlara Osmanlı topraklarında geniş ayrıcalıklar tanınması, uzun vadede iç işlerine müdahale ve daha farklı sorunlara zemin hazırladı. Pasarofça sonrası, Osmanlının Batı sınırlarında yeni bir denge oluşmuştur. Osmanlı, Avrupa cephelerinde kendisini fazlasıyla yıpratan genişleme siyasetini bırakmış; önce Avusturya daha sonra Rusya’nın genişlemesini önleyecek savunma önlemlerine odaklanmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nin izlemiş olduğu politikayla ilgili olarak, I. Batı’da toprak elde edilemeyeceği somut olarak görülmüştür. II. Dış güçlerin iç politikaya yönelik müdahaleleri için gerekli ortam oluşmaya başlamıştır. III. Toprak kaybı ekonomik güç kaybını da beraberinde getirmiştir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

8

B) Yalnız II

C) Yalnız III

Ogsburg Antlaşması

D) I ve II

E) I, II ve III

Westphalia Antlaşması

I. Alman prenslere istedikleri mezhebi seçme hakkı tanınmıştır. II. Fransa'da Katolik Kilisesi etkin güç konumuna gelmiştir. III. İspanya Avrupa'da din birliği politikasını başarıya ulaştırmıştır.

IV. Birleşik Avrupa tezi sona ermiştir. V. Modern diplomasisinin temelleri atılmıştır.

Diyagramda yer alan bilgilerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

49

D) II ve III

E) IV ve V

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 9

Osmanlı Donanması’nda değişimin önünü açan ve süreci hızlandıran temel gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Girit Kuşatması

B) Hint Deniz Seferleri

D) Küçük Kaynarca Antlaşması

C) Malta Kuşatması E) Kıbrıs’ın Fethedilmesi

10 Antlaşma ile Kırım’ın, Osmanlı Devleti’yle olan bağlılığına son veriliyor, bağımsız bir hanlık haline getiriliyordu. Kırım Tatarları kendi hanlarını seçebilecekti. Bununla beraber dinî bakımdan Hilafet kurumuna bağlılıkları ve hutbenin Padişah adına okunması kabul edilmişti. Her iki devlet Kırım’ın iç işlerine karışmayacaktı. Kılburun Kalesi ve Kerç ile Yenikale, Küçük ve Büyük Kabartaylar Rusya’ya bırakılmaktaydı. Rusya, Kafkaslar’daki kuvvetlerini geri çekecek ve bu bölgenin iç işlerine karışmayacaktı. Ayrıca savaş sürecinde ele geçirmiş olduğu Eflak-Boğdan , Besarabya, Akkerman, Kili, İsmail ve Bender kalelerini, işgal ettiği Akdeniz Adalarını iade edecekti.

Nesrin Öğretmen, okuduğu metinde yer alan bilgilerin hangi antlaşmaya ait olduğunu sormuş ve öğrencilerinden; Karlofça

Semih



Küçük Kaynarca

Pasorafça

Aylin

Belgrad

Deniz

Prut

Filiz

Ceylin

yanıtlarını almıştır. Öğrencilerden hangisi Nesrin Öğretmenin sorusuna doğru yanıt vermiştir? A) Ceylin

B) Filiz

C) Deniz

50

D) Semih

E) Aylin

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774)

Yeni Nesil Sorular

2

1 XVII. yüzyılın ilk yarısında Avrupa’da yaşanan Otuz Yıl Savaşları sonunda Westfalya Barışı ile yeni bir anlayış ortaya çıkmıştır. Osmanlılar ise 1606’dan itibaren kuzey politikasındaki girişimler dışında dış siyasette özellikle İran’a ağırlık vermişler, Batılı devletlerle siyasî ve ticarî açıdan dostluk ilişkilerini sürdürmüşlerdir. Bu da doğal olarak diplomatik ilişkilerin seyrini ve niteliğini etkilemiştir. Bu politikanın yol açtığı sonuçlar arasında yer alan gelişmelerden hangisi Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki üstünlüğünü de yitirdiğini kanıtlamaktadır? A) Belgrad Antlaşması

B) Küçük Kaynarca Antlaşması

D) Çehrin Antlaşması

C) Nasuh Paşa Antlaşması

E) Pasarofça Antlaşması

2 Pasarofça Antlaşması

Belgrad Antlaşması

Vasvar Antlaşması

Karlofça Antlaşması

Diyagramda belirtilen antlaşmaların tamamında yer alan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) Avusturya

B) Venedik

C) Lehistan

D) Rusya

E) İran

3 Osmanlı donanmasında kalyonların devreye girmesiyle Mora Yarımadası Venediklilerden geri alınmıştır.

1709 Poltova Savaşı'nda Ruslara yenilen İsveç Kralı XII. Şarl Osmanlı Devleti'ne sığınmıştır.

Kırım'ın bağımsızlığı Osmanlı Devleti tarafından onaylanmıştır.

Fransızlara tanınan kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.

Diyagramda yer alan bilgileri değerlendiren bir araştırmacının, I. Müslümanların yaşadığı bir toprak parçası Osmanlı egemenliğinden çıkmıştır. II. Osmanlı Devleti büyük bir devlet olma özelliğini sürdürmektedir. III. Ekonomik alanda tanınan ayrıcalıklar Osmanlı Devleti’nin zayıflamasına yol açmıştır. IV. Mora’nın alınmasıyla Akdeniz üstünlüğü yeniden Osmanlı Devleti’ne geçmiştir. yorumlarından hangileri tarihsel gerçeklikle bağdaşmamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız IV

C) I ve II 51

D) II ve III

E) III ve IV

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 4 Osmanlılar ilk kez, barış görüşmelerinde büyük toprak kayıplarını tanımak durumundaydı. Kuruluş ve gelişmesindeki meşruiyetini sınırlarını sürekli genişletmek üzerinde temellendiren bir devlet için toprak tavizleri vermek çok acı verici idi. Ne var ki, askerî alanda alınan hezimetler onları barışa zorlamıştı. Öte yandan Osmanlıların barış müzakereleri konusunda yeterince eğitimli personeli de yoktu.

Metinde aktarılan bilgi aşağıda verilen antlaşmalardan hangisiyle ilişkilendirilmelidir? A) Karlofça

B) Küçük Kaynarca

C) Pasarofça

D) Serav

5

E) Ferhat Paşa

Rusya Avusturya

Erdel

Budin Vasvar

Ukrayna

Podolya

Azak

Özi Macaristan

Akkirman Kili

Venedik

AZAK DENİZİ Bahçesaray Kefe

A

dr

Da

lm

iy

at

aç ya

Belgrad Saraybosna

Pasarofça

KARADENİZ

Varna Sofya

ik

Filibe

Roma Selanik Otranto

Kavala

Edirne

OSM

Avlonya

ANL

Amasra

I DE VLET Bursa

EGE DENİZİ

Trabzon

İAnkara

Atina

Sivas

Konya

Mora

Osmanlı Devleti

Antalya

Avusturya’ya verilen yerler Lehistan’a verilen yerler Venediklilere verilen yerler

AKDENİZ

Girit

Kıbrıs

0

170 km

Yukarıda verilen harita göz önünde bulundurulduğunda Osmanlı Devleti’nin Karlofça Antlaşması’yla ilgili olarak, I. Orta Avrupa egemenliği kaybedilmiştir. II. Venedik Adriyatik kıyılarında etkinliğini artırmıştır. III. Lehistan Karadeniz’e inme şansını elde etmiştir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

52

D) I ve II

E) I, II ve III

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 6 Ülke dışta ve içte askeri ve mali önemli sorunlarla boğuşuyordu. Donanma genel olarak zayıf durumdaydı ve deniz kuvvetleri Osmanlı askeri stratejisi çerçevesinde her zaman kara kuvvetlerine nazaran ikinci derecedeydi. Bu anlayışa bağlı olarak askeri kaynakların tahsisi öncelikle kara kuvvetlerine yapılıyordu. Donanma tahsisatının önemli bir kısmı kara kuvvetlerinin sefer finansmanına ayrıldı. İşte Girit seferi süresince zayıf Osmanlı donanmasının adayı bir türlü abluka altına almayı başaramamasının ve Venedik donanmasıyla baş edememesinin altında öncelikle bu temel gerçek yatıyordu. Osmanlı gemi teknolojisi Batı’daki gelişmelere ayak uyduramamıştı. Batı ülkelerinin yüksek güverteli kalyonları, savaşta Osmanlı kadırgaları karşısında avantajlı durumdaydı. 1645-1669 yılları arasında yaşanan Girit sorununa dönük aktarılan bu bilgi aşağıdaki yargılardan hangisini geçersiz kılmıştır? A) Osmanlı Devleti’nin yaşadığı askeri ve ekonomik sorunlar belirlenen politik hedeflere ulaşılmasını zorlaştırmıştır. B) Donanmaya yeterli kaynak ayrılmadığı için kuşatmaya gerekli olan araç gereç temininde ciddi sıkıntılar yaşanmıştır. C) Osmanlı gemi teknolojisinin batının gerisinde kalması kuşatmanın süresini uzatmıştır. D) Osmanlılar kara ordusuna deniz kuvvetlerinden daha fazla önem verdikleri için donanmayı ihmal etmişlerdir. E) Venediklilerin Kıbrıs’ı lojistik destek noktası olarak kullanmaları Girit’in fethedilmesini geciktirmiştir.

7

1699 KARLOFÇA ANTLAŞMASI 1774 KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI

1718 PASAROFÇA ANTLAŞMASI

Piramitte yer alan antlaşmalara dönük bir performans çalışmasından aktarılan bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Mora Yarımadası, Karlofça Antlaşması’yla Venedik’e devredilmiştir. B) Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım Rusya’ya bırakılmıştır. C) Belgrad’ın Avusturya’ya bırakıldığı antlaşma Pasarofça’dır. D) Küçük Kaynarca Antlaşması’yla Rusya’ya kapitülasyonlardan yararlanma hakkı tanınmıştır. E) Pasarofça Antlaşması sonucunda Mora, Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştır.

53

Ünite 1

Değişen Dünya Dengeleri Karşısında Osmanlı Siyaseti (1595–1774) 8

Rusya Karadeniz'de donanma bulundurma hakkına sahip olacaktır. Eflak – Boğdan ile Akdeniz'de Rus işgali altında bulunan adalar Osmanlı Devleti'ne bırakılacaktır. Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecektir.

Yukarıda belirtilen maddelerin yer aldığı antlaşma aşağıdakilerden hangisidir? B) Prut Antlaşması

A) İstanbul Antlaşması

D) Küçük Kaynarca Antlaşması

C) Belgrad Antlaşması

E) Çehrin Antlaşması

9 Antlaşmanın hükümlerine göre; İmparator ne savaş ilan edebilecek, ne de vergi ve asker toplayabilecek gibi hükümlerle imparatorluğun neredeyse tüm yetkileri elinden alınmıştır. Fransız yazar Voltaire’in şu sözleri bu durumu çok güzel özetlemektedir. Kutsal Roma – Germen İmparatorluğu “Artık ne Kutsal ne Romalı ne de İmparatorluktu”. Ayrıca İspanya, Hollanda’nın bağımsızlığını resmen tanımış ve İspanya – Hollanda arasındaki Seksen Yıl Savaşları sona ermiştir.

Bu durumun oluşmasında belirleyici olan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Westphaila Antlaşması

B) Viyana Kongresi

D) Berlin Konferansı



C) Paris Konferansı

E) Londra Konferansı

10 Büyük Britanya, 1600’lü yılların başından itibaren batıda ve doğuda sömürgecilik faaliyetlerini yoğunlaştırmış, birbiri ardınca ele geçirdiği yabancı topraklarda ilk sömürge idarelerini tesise başlamıştı. 1670’lere gelindiğinde, bugünkü ABD ve Kanada’dan Hindistan’a kadar uzanan geniş bir coğrafyada, İngilizlerin artık kalıcı hale gelmiş ayak izlerine rastlamak mümkündü. İngiltere’nin özellikle Hindistan ve çevresinde mücadele ettiği sömürgeci güç aşağıdakilerden hangisidir? A) Portekiz

B) İspanya

C) Hollanda

54

D) Fransa

E) Belçika

2. ÜNİTE: DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI Kavram Bilgisi Reform : Katolik Kilisesi’nin dinsel ve ahlaksal amaçlarından uzaklaşması üzerine XVI. yüzyılda Almanya’da başlayarak Avrupa’ya yayılan dinsel alandaki yeniliklerdir. Rönesans : XV. yüzyılda hümanizmin etkisiyle İtalya’da başlayarak bilim, edebiyat ve sanat alanında gelişen akımdır. Hümanizm : İnsanı asıl değer kabul eden ve insanla ilgili sorunlara öncelik veren sanat ve edebiyat akımıdır. Kapitülasyon : Bir devletin bir antlaşmaya bağlı olarak başka devletlere tanıdığı ekonomik ve sosyal ayrıcalıklardır. Lale Devri

: 1718-1730 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin batı ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerini geliştirdiği yenileşme hareketlerinin yaşandığı dönemdir.

Sekülerleşme : Dinden bağımsız olan toplumsal yaşam biçimidir. Merkantilizm : Bir ülkenin zenginliği ve refahını sahip olduğu altın ve gümüş gibi değerli madenlere bağlayan ekonomik modeldir.

A. Avrupa’da Değişim Çağı • XVI. yüzyılın başlarında Avrupa’da siyasi, sosyal ve ekonomik alanda Roma Katolik Kilisesi ve Papalık tek otoriter güç konumundadır. • Bu durum kilisenin, her alanda yetkilerini genişletmesine ve Orta Çağ Avrupa’sını şekillendirmesine yol açmıştır. • Papalık XVI. yüzyılın ilk yıllarından itibaren uyguladığı etkili politikalarla İtalya’nın en önemli siyasal güçlerinden biri konumuna gelmiştir. • Özellikle eğitim alanında Oxford, Paris ve Bologne gibi önemli üniversitelerde etkin olan papalık Aristo ve Batlamyus’un eserlerini okutmuştur. • Giderek dinsel ve ahlaksal işlevlerinden uzaklaşan kilise ekonomik ve siyasal bir güce dönüşmüştür. Ancak İngiltere ve Fransa gibi merkezi otoritenin güçlü olduğu ülkelerde Papalığın etkisi sınırlı kalmıştır.

Kilise

• Kilise, dini yaşamın temeli olarak algıladığı için ekonomik faaliyetleri önemsiz görerek ortaklık mülkiyetini temel almış başkalarına ait olan malları kendi hazinesine aktararak mülkiyet sisteminin tartışılmasını yasaklamıştır.

Dikkat Kiliseye göre gerekli olandan fazlasını istemek hırs ve günah olarak kabul edilmiştir.

• Avrupa’da giderek güçlenen burjuvazi kilisenin bu baskıcı tavrından kurtulmak amacıyla, savaşlar için paraya ihtiyaç duyan krallara ve asillere borç vermiştir. Krallar ve asiller tüccarlardan borç aldıkları sürece tüccarların isteklerini kabul ederek onların koşullarını iyileştirmiş ve serbest ticaretin gelişmesine göz yummuşlardır.

Dikkat Yaşanan bu gelişme Avrupa’da burjuvazinin aristokratlara karşı yükselişini hızlandırmıştır. Yeni Çağ’da Avrupalı tüccar

• Burjuvazinin güçlendiği dönemde Avrupa, İslam kültürü ve uygarlığıyla kurduğu ilişki sonucunda Arapça eserleri Latinceye çevirerek Antik Yunan Felsefesi’ni yeniden keşfetmiştir. Bu gelişme Avrupa’nın Orta Çağ boyunca üzerinde baskı kuran otoritelere karşı çıkarak bilimsel aydınlanma yolunda önemli adımlar atmasına yol açmıştır.

56

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Rönesans ve Reform • Yeniden doğuş anlamına gelen Rönesans XV. yüzyılın sonunda İtalya’da başlamıştır. Rönesans, Avrupa ülkelerinde bilim, sanat ve edebiyat alanında yaşanan değişim sürecidir. • İslam dünyasına ait eserler aracılığıyla Yunan ve Roma kültürünü yeniden keşfeden Avrupalılar Roma, Venedik ve Fransa’da ilk akademileri ve halk kütüphanelerini kurmuşlardır. • Avrupa’daki değişim sürecini başlatan bu akım Hümanizm olarak adlandırılmıştır. Şair ve yazar olan Petrarca ile başlayan bu akım matbaanın gelişmesiyle yaygınlaşmıştır. • Rönesans ile Yunan ve Roma kültürüne yönelik artan ilgi; edebiyat, resim ve heykel alanında önemli adımlar atılmasını sağlamıştır. • İtalya’da başlayan Rönesans; Fransa, Hollanda, Almanya ve İngiltere gibi ülkelerde de etkisini göstermiştir.

Dikkat

Petrarca

Rönesans sanatçıları dinsel ve toplumsal tabuyu önemsemeden sanat yapmayı ilke edinmişlerdir. • Hümanistler, inanç açısından İncil’e ve ilk azizlerin öğretilerine bağlı kalınması gerektiğini savunmuşlardır. Hümanistlerin inançla ilgili bu düşünceleri, Reform hareketinin ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Bilgilendiren Soru Rönesans’ın İtalya’da başlamasına yol açan etkenler nelerdir?

CEVAP Rönesans’ın İtalya’da başlamasına yol açan etkenler: a) İtalya’nın Antik Roma Uygarlığı’nın merkezi olması, b) Coğrafi konumundan dolayı İslam dünyası ile etkileşim halinde bulunması, c) Düşünce ve ifade özgürlüğünün gelişmiş olması, d) Mesen (Burjuvazi) sınıfının bilim insanlarını ve sanatçıları desteklemesidir.

Reform • Yeniden düzenleme anlamına gelen reform, XVI. yüzyılda Almanya’da başlayan ve Avrupa’nın geneline yayılarak Katolik Kilisesi’nin otoritesine karşı koyan dinsel bir harekettir. • Ruhban sınıfında reform yapılması gerektiğini savunan Katolik Kilisesi’ne bağlı hümanistler, İncil’in ve Hristiyanlık inancını içeren metinlerin orjinal şekillerine dönüştürülmesini istemişlerdir. Bu yönde yapılan çalışmalarla kutsal kabul edilen metinlerin büyük bir bölümünün ilahi kaynaktan alıntılanmadığı sonradan düzenlenen ve geçerliliği olmayan metinler olduğu anlaşılmıştır. • Reform hareketlerinin sonucunda; a) Dinin temel kaynağı Tanrı’nın sözleridir. b) Tanrı’nın sözlerine havarilerin ve ilk Hristiyan azizlerin yorumundan başka bir şey katılamaz. c) Din ve ibadet herkesin vicdanına aittir. ilkeleri benimsenmiştir. • Reform olarak tanımlanan bu dinsel hareket Protestanlık mezhebinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. • Protestanlığın ortaya çıkması ile Papalık, Hristiyanların üzerindeki dini, siyasi ve ekonomik üstünlüğünü kaybetmiştir. Bu durum Avrupa’da sekülerleşme sürecinin ilk adımını oluşturmuştur.

57

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Bilgilendiren Soru Avrupa’da reform sürecinin gündeme gelmesinde belirleyici olan etkenler nelerdir?

CEVAP Avrupa’da reform sürecinin başlamasında; a) Matbaa’nın yeni düşünceleri geniş halk kitlelerine yayması, b) Latince olan İncil’in ulusal dillere çevrilmesi, c) Katolik Kilisesi’nin dinsel ve ahlaksal işlevlerinden uzaklaşarak ekonomik ve siyasal bir güce dönüşmesi, d) Kilise’nin endüljans, enterdi ve aforoz gibi yetkilerine Martin Luther gibi ilerlemeci ilahiyatçıların karşı çıkması gibi etkenler belirleyici olmuştur.

Dikkat Reform’un Avrupa’da yol açtığı sonuçlar arasında; a) Protestan ülkelerde eğitimin kilisenin denetiminden çıkartılarak laikleştirilmesi, b) Skolastizmin etkisini kaybetmesiyle bilimsel çalışmaların hız kazanması, c) Avrupa’da mezhep birliğinin dağılarak Protestanlık, Kalvenizim, Anglikanizm ve Presbiteryenlik gibi yeni mezheplerin ortaya çıkması, d) Avrupa’da uzun yıllar sürecek olan mezhep savaşlarının başlaması, e) Gücünü korumak isteyen Katolik Kilisesi’nin Cizvit Tarikatı’nı kurarak misyonerlik faaliyetlerine yönelmesi ve Engizisyon mahkemelerini devreye sokması gibi gelişmeler yer almıştır.

Bilim Devrimi • Rönesans hareketine de öncülük eden rasyonalizm (akılcılık) Bilim Devrimi’nin temelini oluşturmuştur. • Rasyonalistlere göre akıl, işleyişini engelleyen dış etkenler olmadığı takdirde doğru düşünmeyi sağlayacak tek kaynaktır. Aklın doğru bilgiye ulaşmasını engelleyen faktörler; kilise, hukuk kurallarına dayanmayan devlet, batıl inançlar, bilgisizlik ve ön yargılardır. • Rönesans ve Reform’un ortaya çıkarttığı düşünsel gelişmeyle birlikte filozoflar, geliştirdikleri kuramlarla dünyayı nasıl anlayabileceklerini araştırmışlardır. Bu filozofların “İnsanlık yaşamı bilimle anlayabilir.” düşüncesi, bilimde önemli bir gelişmeye ve değişime yol açmıştır. • Bilimin yeni kanunlar ortaya koymak için kullanılması, bu dönemin Akıl Çağı olarak adlandırılmasını sağlamıştır. Akıl Çağı’nda Galileo, Kepler, Copernicos ve Newton gibi bilim insanları Avrupa’da Bilim Devrimi’ni gerçekleştirmişlerdir.

Dikkat Newton’un Kütle Çekim Yasası, astronomi ve fizik tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bu yüzden Newton XVIII. yüzyıl Bilim Devrimi’nin mimari olarak adlandırılmıştır.

Ulus Devletlerinin Ortaya Çıkışı • Rönesansla siyasi güç kazanan krallar ve asiller arasında devletin kiliseden ayrı olabileceği düşüncesi gelişmiştir. Bu düşünce derebeylerin yerini, devleti bir merkezden yöneten kralların almasına ve merkezi yönetim anlayışının güç kazanmasına yol açmıştır. • Kralların yönetimi altında yaşayan halklar ulus olarak tanımlanmış ve kral, otoritesini ulusa dayandırmıştır. Güç ve yetkilerini artıran krallar bu ulus devletlere mutlakiyetçi bir karakter kazandırmışlardır. 58

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı • Ulus devletlerin kurulma sürecinde yaşanan mali sorunlar bu devletlerin sömürgeciliğe yönelmesine yol açarken sürekli ve merkezi bir ordu bulundurmayı da zorunlu kılmıştır. Bu durum hazinede sürekli altın bulundurulmasını gerekli kılmış ve bu gereklilik merkantilizmin ortaya çıkmasına yol açmıştır. • Bu sistemde devletler, altın külçesini para olarak uluslararası ticareti de altın elde etmenin bir yolu olarak görmüşlerdir. Paralı askerlerden oluşan ordularda ödemeler ve donanmanın giderleri altınla karşılanmıştır.

Altın ve gümüş akçe

Dikkat Merkantilizm, ülkelerin güç ve zenginliğinin sahip olduğu değerli madenlerle ölçüldüğü ekonomik sistemdir. • Merkantilist ekonomik sistemle birlikte bu sistemin sonucu olarak Avrupa’da nüfusu artırmaya dönük adımlar atılmıştır. Burdaki temel amaç ucuz iş gücü, fazla üretim, çok kazanç ve asker sayısını artırmaktır. • Merkantilizmin Avrupa’ya hakim olduğu dönemde nüfus hareketliliği yasaklanmıştır. Devletlerin üretimi ve ihracatı artırmak amacıyla kurdukları atölyeler, kentleri büyük yerleşim merkezleri konumuna getirmiştir. Bu merkezlerin gereksinim duyduğu iş gücü, köyden kente göç hareketinin hızlanmasına yol açmıştır. • Feodal düzenden merkantilizme geçişte, Avrupa’da yaşanan askeri ve teknik dönüşüm, savaş araç ve gereçlerinin üretiminde de önemli gelişmelere yol açmıştır. • XV. yüzyılın ikinci yarısında barutlu silahlar, savaşın zorunlu araçları olmuştur. Ateşli silahların etkin bir biçimde kullanılması Avrupa’da Askeri Devrim’in başlangıcı olarak kabul edilmiştir. • Askeri ve teknolojik gelişmeler donanmaya da yansımıştır. XVI. yüzyılda, uzun menzilli toplarla güçlendirilen üç direklilerin ve kalyonların kullanılması denizlerdeki mücadelede Avrupalıları öne çıkarmıştır.

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa Düşünürleri • Aydınlanma düşüncesinin ortaya çıkışında; Copernicus, Machiavelli, Thomas Moore, Immanuel Kant ve Jean Jacques Rousseau gibi düşünür ve bilim insanları önemli rol oynamışlardır. Bu düşünürler eserleriyle burjuvazinin siyasal iktidarını meşrulaştırmışlardır.

Nicolas Copernicus (1473 – 1543) Güneş Sistemi’ni keşfetmiş, Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve Güneş’in etrafında döndüğünü Görsel Kürelerin Devinimleri Üzerine adlı eserinde kanıtlamıştır. Copernicus bu teorisiyle kilise dogması haline gelen Aristo ve Batlamyus’un öğretilerine karış çıkmıştır. Bu nedenle Copernicus’un ortaya attığı bu teori, modern bilimsel devrimin başlangıcını oluşturmuştur.

Machiavelli (1469 – 1527) Yazdığı eserlerle Aydınlanma Dönemi’nde yeni devletin ve toplumun oluşmasına katkı sağlamıştır. Prens adlı kitabında, İtalya’da siyasi birliğin güçlü bir liderle sağlanabileceğini öne sürmüştür. “Hükümdarın önünde onu sınırlayacak hiçbir engel olmamalıdır.” diyen Machiavelli, din ve etik kuralların bile hükümdarı durdurmaması gerektiğini ileri sürmüştür. Machiavelli, bir yandan siyaseti laikleştirmiş bir yandan da dini, devletin denetimine alarak iktidarın bir aracı haline getirmeye çalışmıştır. Ona göre, temel görev devletin birliğinin sağlanmasıdır.

Thomas Moore (1478 – 1535) İngiltere’de sanayileşmenin getirdiği sorunlardan etkilenerek Ütopya adlı eserini yazmıştır. Eserinde, özel mülkiyetin bulunmadığı bir devleti hayal eden Moore, İngiltere’deki toplum düzenini ve adalet sistemini eleştirmiştir. Ütopya’da herkes devlet adına ürettiği için para geçerli değildir. Üretilenlerden herkes ihtiyacı kadar alır. Moore, insanların bu şekilde mutlu olacakları ütopik bir düzen hayal etmiştir. 59

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Immanuel Kant (1724 – 1804) Aydınlanma düşüncesini felsefeyle buluşturan kişidir. XVIII. yüzyılda “Aklını kendin kullanma cesaretini göster.” söylemiyle Alman filozof Kant, Saf Aklın Eleştirisi eserinde “ön yargılardan, dinsel inançlarından ve skolastik baskıdan kurtulan insan, aklını kullanarak yeni bir toplum inşa etme sürecine girmiştir.” yaklaşımıyla dikkat çekmiştir.

Jean Jacques Rousseau (1712 – 1778) Halkın iktidarını, her alanda eşitliğini ve mutlak demokrasiyi savunmuştur. Toplum Sözleşmesi adlı yapıtında, insanların toplum içinde özgür ve eşit yaşaması için birlikte oluşturacakları bir sözleşmenin olması gerektiğini öne sürmüştür. Bu sözleşmeyle insanlar, kendilerini nasıl bir gücün yöneteceğine karar vereceklerdir. Böylece devlet, halkın egemenliği ile ortaya çıktığı için meşru olacaktır. Rousseau’nun bu düşüncesi, kan soyluluğuna bağlı ayrıcalıkların ortadan kaldırılması, mutlak monarşist yönetimlerin sona ermesi anlamına geliyordu. Burdaki amaç ekonomik güce sahip bulunan burjuvaziyi, hukuksal ayrıcalıkları kaldırarak siyasal bir güç konumuna getirmektir.

MODEL SO­RU 1

ÇÖZÜM

Katolik Kilisesi’nin dinsel ve ahlaksal amaçlarından uzaklaşması üzerine XVI. yüzyılda bütün Avrupa’yı etkisi altına alan reform hareketlerinin başladığı merkez aşağıdakilerden hangisidir? A) İspanya

B) Avusturya

D) Almanya

Katolik Kilisesi’nin dinsel ve ahlaksal işlevlerinden uzaklaşarak siyasal ve ekonomik bir aygıta dönüşmesi üzerine gündeme gelen reform hareketlerinin başladığı merkez Almanya’dır.

Cevap: D

C) Fransa E) Hollanda

MODEL SO­RU 2

ÇÖZÜM

Kilise, dini, yaşamın temeli olarak algıladığı için ekonomik faaliyetleri önemsiz görerek ortaklık mülkiyetini temel alan bir anlayışla başkalarına ait olan malları kendi hazinesine aktararak mülkiyet sisteminin tartışılmasını yasaklamıştır.

Kilise’nin ortak mülkiyet anlayışını devreye sokarak kendisine ait olmayan malları kilise hazinesine aktarması; haksız kazanç elde edildiğini ve özel mülkiyet güvenliğinin dikkate alınmadığını kanıtlamaktadır. Ayrıca oluşan bu sistemin tartışılmasının yasaklanması halkın baskı altına alındığının açık kanıtıdır.

Kilise’nin izlemiş olduğu bu politika;

Cevap: E

I. haksız kazanç elde ettiği, II. özel mülkiyet güvenliğinin ortadan kalktığı, III. toplumun baskı altına alındığı yaklaşımlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) Yalnız III E) I, II ve III

60

Kazanım Testi

Avrupa’da Değişim Çağı 1 XV. yüzyılda hümanizm akımının etkisiyle İtalya’da başlayarak bilim, edebiyat ve sanat alanında önemli değişikliklerin yaşandığı süreç aşağıdakilerden hangisidir? A) Reform

B) Rönesans

D) Resterasyon

1

4 Kütle Çekim Yasası, astronomi ve fizik tarihinde bir dönüm noktasıdır. Bu yasayı geliştiren ve bilim devriminin mimarı olarak adlandırılan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?

C) Aydınlanma

E) Merkantilizm

A) Galileo

B) Kepler

C) Newton

D) Copernicus

E) Luther

5 Protestanlığın ortaya çıkması ile Papalık, Hristiyanlar üzerindeki dini, siyasi ve ekonomik üstünlüğünü kaybetmiştir.

2 XVI. yüzyılın başlarında Avrupa’da siyasi, sosyal ve ekonomik alanda Roma Katolik Kilisesi ve Papalık tek otoriter güç konumundadır.

Bu durum Avrupa’da,

Bu durum kilisenin;

I. Sekülerleşme sürecinin ilk adımını oluşturmuştur.

I. her alanda yetkilerini genişletmesi,

II. Kiliselerin kapatılmasına yol açmıştır.

II. Orta Çağ Avrupası’nı şekillendirmesi, III. dinden bağımsız bir yaşam biçimi oluşturması

III. Demokratikleşme sürecinin kesintiye uğramasına ortam hazırlamıştır.

gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır?

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

A) Yalnız I

C) I ve II

E) I, II ve III

3 Burjuvazinin güçlendiği dönemde Avrupa, İslam kültürü ve uygarlığıyla kurduğu ilişki sonucunda Arapça eserleri Latinceye çevirerek Antik Yunan Felsefesi’ni yeniden keşfetmiştir. Bu gelişme Avrupa’nın Orta Çağ boyunca üzerinde baskı kuran otoritelere karşı çıkarak bilimsel aydınlanma yolunda önemli adımlar atmasına yol açmıştır.

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

6 Reform hareketlerinin Avrupa’da yol açtığı sonuçlar arasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi yer almamıştır? A) Protestan ülkelerde laik eğitim anlayışına geçilmesi B) Skolastizmin etkisini kaybetmesiyle bilimsel çalışmaların hız kazanması C) Avrupa’da mezhep birliğinin dağılması

Avrupa’da yaşanan bu süreci analiz eden bir araştırmacının,

D) Uzun yıllar sürecek olan mezhep savaşlarının başlaması E) Katoliklerin İtalya dışında kilise kurmalarının yasaklanması

I. Avrupa’nın Antik Yunan kültürünü keşfetmesinde İslam uygarlığının kültürel birikimi etkili olmuştur. II. Orta Çağ Avrupa’sında toplum üzerindeki baskının ana kaynağı burjuvazidir. III. Avrupa’da bilimsel aydınlanma kültürel zenginleşme ve ilerlemeyle gerçekleşmiştir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III E) II ve III 61

Ünite 2

Avrupa’da Değişim Çağı 7 “Aklını kendin kullanma cesaretini göster.” söylemiyle aydınlanma düşüncesini felsefeyle buluşturan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?

10 İngiltere’deki toplum düzenini ve adalet sistemini eleştirerek özel mülkiyetin bulunmadığı bir devlet hayal eden düşünür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Rousseau

B) Machiavelli

A) Thomas Moore

B) Immanuel Kant

C) Immanuel Kant

D) Thomas Moore

C) Machiavelli

D) Rousseau

E) Röklen

E) Copernicus

8 Hümanistler, inanç açısından İncil’e ve ilk azizlerin öğretilerine bağlı kalınması gerektiğini savunmuşlardır.

11 Rasyonalistlere göre akıl, işleyişini engelleyen dış etkenler olmadığı takdirde doğru düşünmeyi sağlayacak tek kaynaktır.

Hümanistlerin inançla ilgili bu düşünceleri; I. reform,

Aklın doğru bilgiye ulaşmasını engelleyen faktörler arasında aşağıdaki etkenlerden hangisi yer almamıştır?

II. rönesans,

A) Kilise

III. aydınlanma

B) Batıl inançlar

gelişmelerinden hangilerine ortam hazırlamıştır?

C) Demokratik olmayan devlet

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

D) Kültürel çeşitlilik

C) Yalnız III

E) Bilgisizlik

E) II ve III

12 Ulus devletlerin kurulma sürecinde yaşanan mali sorunlar bu devletlerin sömürgeciliğe yönelmesine yol açarken sürekli ve merkezi bir ordu bulundurmayı da zorunlu kılmıştır. Bu durum hazinede değerli maden birikimini temel sermaye konumuna getirmiştir.

9 Avrupa’da yaşanan reform hareketlerinin sonucunda, I. Dinin temel kaynağı Tanrı’nın sözleridir. II. Din ve ibadet herkesin vicdanına aittir. III. Tanrı’nın sözlerine havarilerin ve ilk Hristiyan azizlerin yorumundan başka bir şey katılamaz.

Bu anlayış üzerinde gelişen ekonomik sistem aşağıdakilerden hangisidir?

ilkelerinden hangileri benimsenmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) Yalnız III

A) Liberalizm

E) I, II ve III



62

B) Merkantilizm

D) Kapitalizm

C) Sosyalizm

E) Feodalizm

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

B. Osmanlı Devleti’nde Değişim • XV. yüzyıl sonlarında Yeni dünya’ya ulaşan ilk denizci olan Kristof Colomb buranın yeni bir kıta olduğunu anlamamış ve Hindistan’a ulaştığını düşünmüştür. Colomb’dan sonra Floronsalı Amerigo Vespucci buranın yeni bir kıta olduğunu keşfetmiştir. • Amerika kıtasının keşfi uzun süredir çıkmazda olan Avrupa ekonomisi için yeni bir umut kaynağı olmuştur. • İspanya, Fransa, İngiltere, Hollanda ve Portekiz gibi güçler bu yeni bulunan kıtada yayılarak koloniler kurmaya başlamışlardır. • Başta İspanya ve Portekiz olmak üzere Hollanda, İngiltere gibi devletler ele geçirdikleri bölgelerin yer altı ve yer üstü kaynaklarına el koymuşlardır. • İspanya, coğrafi konumu ve sömürgecilik etkinliğiyle Avrupa ekonomisinde öne çıkan siyasal güç olmuştur. Amerika’ya giden ya da dönen tüm gemilerin zorunlu olarak uğradıkları Sevilla şehri, İspanya – Amerika ticaretinin merkezi konumuna gelmiştir. • Yeni dünyanın servetlerinden en çok yararlanan ülke olan İspanya, dünyanın en zengin ve güçlü ülkesi olmuştur. • İspanya XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren güç kaybetmeye başlamıştır. Bu güç kaybına yol açan etkenler; sömürgelerinden gelen değerli madenlerin paylaşılmasını sağlayacak sağlıklı bir sistemin kurulmaması ve İngiltere ile denizlerde yaşanan mücadeledir. • Yeni dünyanın zenginlikleri Hollanda, Fransa ve İngiltere arasında sert bir mücadelenin yaşanmasına yol açmıştır. • Amerika’nın keşfinden sonra yaşanan gelişmeler Avrupa’da ve Osmanlı Devleti’nde önemli değişimlerin yaşanmasına yol açsa da bu dönemde Osmanlı Devleti mevcut gücünü korumayı başarmıştır. • Amerika’dan gelen gümüşün, giderek artan miktarda Osmanlı piyasasına girmesi akçenin değerinin düşmesine ve Osmanlı Devleti’nin ticari dengelerinin olumsuz etkilenmesine yol açmıştır. • Orhan Bey Dönemi’nde ilk gümüş parayı bastıran Osmanlılar, Fatih Dönemi ile birlikte altın para basmaya başlamıştır. Bu paraların gümüşten kesilenlerine akçe adı verilmiştir. Akçe Osmanlı ekonomisinin temel para birimi olarak kabul edilmiş ve padişahın izniyle darphanede basılmıştır. Bu paraların dışında, ülkede yabancı altın ve gümüş paralar da serbestçe kullanılmıştır.

Dikkat Akçe, tedavülde geçerli bir para olduğu gibi piyasada geçerli olan diğer sikkelerin de değerlerini belirleyen bir ölçüt konumundadır.

• Osmanlı Devleti’nde parayla ilgili bütün değişiklikler akçe üzerinden yapıldığı için ülkede bulunan altın ve gümüş miktarı ile paranın değeri arasında çok sıkı bir ilişki oluşmuştur. • Osmanlı Devleti değişik dönemlerde para değerlerinde ayarlamalar yapmıştır. Bu para ayarlamalarına sikke tashihi adı verilmiştir. Bazen de altın ve gümüş sikkelerin bakır oranı artırılmış ya da sikkelerin hacmi küçültülerek sikke tağşişi politikası uygulanmıştır. • Amerika’dan aktarılan madenler kıtalar arasında yoğun bir maden ticaretinin gelişmesini sağlamış ve bu ticaret Osmanlı Devleti’nde büyük fiyat artışlarına yol açmıştır. • Sömürgecilik faaliyetleri sonucunda Osmanlılar, Batı karşısında ekonomik üstünlüklerini kaybetmeye başlamış ve 1574’de ilk kez 6,5 milyon akçe bütçe açığı vermişlerdir.

Dikkat Akçenin değer kaybı; ulufeli (maaşlı) askerlerin, özellikle kapıkullarının sık sık ayaklanmalarına neden olmuştur.

• XVI. yüzyıldan itibaren ekonomik krize giren Osmanlı Devleti nakit para ihtiyacını gidermek amacıyla tımar toprakları mukataa topraklar konumuna getirerek hazineye yeni gelir kaynakları yaratmaya çalışmıştır. Bu toprakların vergi gelirleri, iltizam sistemiyle doğrudan hazineye aktarılmıştır. XVI. yüzyılın sonlarından itibaren tımar ve zeamet topraklarının iltizama verilmesi sonucunda bazı kişiler zenginleşerek güç sahibi olmuşlardır.

Dikkat İltizam bir kişinin devlete ait herhangi bir vergi gelirini belirli bir yıllık bedel karşılığında toplama görevini üstlenmesidir.

63

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Osmanlı’da Askeri ve Ekonomik Dönüşüm • Avrupa’nın ordu sisteminde ve savaş yöntemlerinde ateşli silahlara dayalı değişiklikler yapması “Askeri Devrim” olarak adlandırılmıştır. • Avrupa’da 1598 – 1648 yıllarında yaşanan savaşlar Askeri Devrim’in gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. • Ateşli silahların devreye girmesiyle savaşlarda saf düzenine geçilmiş ve askerler bu düzene dönük olarak eğitilmişlerdir. • Ekonomik açıdan güçlenerek Askeri Devrim’i gerçekleştiren Avrupalılar, Osmanlı ordusuyla denk ordular kurmaya başlamışlardır. Osmanlılar, 1593 – 1606 yılları arasında Habsburglarla yapılan savaşlarda, Avrupa’nın değişen savaş taktikleri ve teknolojileri ile ilk kez karşılaşmışlardır. • Avrupa’da yaşanan bu askeri değişim Osmanlı Devleti’nde ekonomik ve toplumsal sorunların yaşanmasına yol açmıştır. Bu sorunları çözmek ve askeri açıdan kendisini Avrupa’yla dengelemek isteyen Osmanlı Devleti, silahlı yeniçerilerin sayısını artırmış ve ateşli silahlar kullanabilen sarıca, sekban ve levent adı verilen yeni birlikler oluşturmuştur.

Yeniçerilerin Sayısındaki Artış • Yeniçeriler 1593–1606 Avusturya savaşlarında, Avusturya’nın tüfekli piyade askeri karşısında başarısız olunca Osmanlı Devleti, yeniçeri sayısını önce 30.000’e daha sonra ise 50.000’e çıkarmıştır. • Bu dönemde devşirme sistemi, Yeniçeri Ocağı’nın asker ihtiyacını karşılamada yetersiz kalınca yoksul gençlerden asker ihtiyacı karşılanmıştır. Bu durum ocağın yapısının bozulmasına ulufe (maaş) yükünün artmasına yol açmıştır. • Osmanlı Devleti’nde bozulan kurumlardan biri de tımar sistemidir. Devletin temel kurumlarından olan tımar sistemi ile toplanan gelirler hazinenin önemli bir kısmını oluşturmuştur. Ayrıca tımar sistemi sayesinde Osmanlı ordusunun büyük bir bölümü kendi kendini finanse etmiştir. • Hafif tüfekle savaşan ordular karşısında kılıçla savaşan Tımarlı Sipahilerin yetersiz olduğunun görülmesi bu ordunun önemini kaybetmesine ve tımar sisteminin ihmal edilmesine yol açmıştır. Yeniçeri

Bilgilendiren Soru Tımar sisteminin bozulmasına yol açan etkenler nelerdir?

CEVAP Tımar sisteminin bozulmasına yol açan etkenler; a) Tımarların asker olmayan kişilere verilmesi, b) Tımarların, saray görevlilerinin kontrolüne geçerek özel mülk veya vakfa dönüştürülmesi ve rüşvet karşılığı verilmesi, c) Dirliklerin parayla alınıp satılır hale gelmesi, d) Sipahilerin servet biriktirme hırsları, e) Hızlı nüfus artışı, f) Enflasyon artışı ve paranın değer kaybetmesi, g) Geleneksel silahlarla savaşan sipahilerin, ateşli silah eğitimine ayak uyduramaması, h) Uzun süren savaşların yaşanmasıdır.

Kapitülasyonların Sürekli Hâle Getirilmesi • Osmanlı Devleti yabancı güçlere XIV. yüzyıldan itibaren ayrıcalıklar tanımıştır. İlk gerçek kapitülasyon 1569 yılında Fransızlara verilmiştir. Fransızlara tanınan bu kapitülasyonlar III. Murad, III. Mehmed, I. Ahmed ve IV. Mehmed dönemlerinde yenilenmiştir. İngiliz, İspanyol, Portekiz, Katalan ve Sicilyalı tüccarlar da Osmanlı topraklarında Fransız bayrağı altında ticaret yapmışlardır. • 1569’da Fransa’ya verilen ticari ayrıcalıklardan sonra 1580’de İngiltere, 1612’de ise Hollanda’ya ayrıcalıklar verilmiştir. 64

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı • Osmanlı Devleti, Avusturya ve Rusya ile giriştiği 1736 – 1739 savaşları sonucunda imzalanan Belgrad Antlaşmaları’nda Fransız elçisinin aktif rol oynaması üzerine, 29 Mayıs 1740’ta imzalanan antlaşmayla Fransızlara verilen kapitülasyonlar genişletilmiştir. Ayrıca bu antlaşmayla kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir. Atılan bu adımla Sultan I. Mahmut kendisinden sonra gelecek padişahlar adına da kapitülasyonları onaylamıştır. • Kapitülasyonlar, İngiltere’ye tanınan 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nda yer alan ayrıcalıklarla en geniş halini almıştır. • XVIII. yüzyıla kadar Osmanlı ekonomisine olumsuz etkisi görülmeyen kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte Osmanlı topraklarının ham madde kaynağına ve açık pazar konumuna dönüşmesine yol açmıştır. • XIX. yüzyılda, Batılı devletler kapitülasyonları kullanarak her alanda Osmanlı Devleti’ne müdahale etmeye başlamışlardır. Ayrıca Osmanlı Bankası ve Alman Doğu Bankası gibi kuruluşlar, kapitülasyonlardan yararlanarak yabancı sermayenin Osmanlı’ya girişini kolaylaştırmışlardır. Yabancı sermayeye tanınan demiryolları imtiyazları da Osmanlı ekonomisinin çökmesinde etkili olmuştur.

Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Tedbirler • Klasik dönem Osmanlı ekonomisi toprağa dayalıdır. Bu dönemde fethedilen topraklar miri araziye dönüştürülmüş ve tahrir yapıldıktan sonra kanunnamelerle koyulacak vergiler belirlenmiştir. • Osmanlı vergi sistemi örfi ve şeri olmak üzere iki ana bölüme ayrılmıştır. Öşür, haraç ve cizye gibi şeri vergiler; ayni veya nakdi olarak tahsil edilmiştir. Örfi vergiler ise devletin gerekli gördükçe halktan topladığı vergilerdir.

Dikkat Devlet savaş, deprem ve kıtlık gibi özel durumlarda ek vergiler koymak zorunda kalmıştır. • XVII. yüzyıldan itibaren Osmanlı devlet bütçesi açık vermeye başlamıştır. Büyük ordular kurma zorunluluğu Osmanlı Devleti’nin finansal yapısını bozarken uzun süren savaşlar da ekonomik sorunların daha da ağırlaşmasına yol açmıştır. • Yaşanan ekonomik sorunlara bağlı olarak devletin nakit ihtiyacının artması, tımar toprakların merkezi hazineye bağlanmasına yani iltizama daha sonra da malikane topraklara dönüştürmesine ortam hazırlamıştır. • İltizam, toprağın gelirlerinin açık artırma yoluyla bir süreliğine kiraya verilmesidir. Açık artırmayla iltizam hakkını alan kişiye mültezim adı verilmiştir. Devletin sıcak para ihtiyacını karşılayan mültezimler giderek zenginleşmiş ve güç sahibi olmuşlardır.

Dikkat Geliri dirlik olarak kişilere verilmeyen ve doğrudan hazineye aktarılan vergi ve vergi kaynaklarına mukataa adı verilmiştir. • Mukataalar başlangıçta en fazla üç yıllık bir dönem için iltizama verilmiştir. Hazinenin nakit ihtiyacının giderek artmasıyla devlet, mukataaları mültezimlere ömür boyu vermeye başlamıştır. Mukataaların ömür boyu kiralanma uygulanmasına malikâne sistemi adı verilmiştir.

Dikkat Malikâne sistemi ile ekonomik güç sahibi olan kişiler, Anadolu’da denetim altına alınamayan sekban, sarıca ve levent gibi askeri grupları da yanlarına alarak askeri güce de sahip olmuşlardır. XVIII. yüzyılda birçok âyan, büyük mukataa gelirleri olan bu mültezimlerin arasından çıkmıştır. • Başlangıçta olağanüstü hallerde hem Müslüman hem de gayrimüslimlerden alınan avarız vergisi zamanla düzenli vergi konumuna getirilmiştir. Salgın ya da salma olarak adlandırılan aynî veya hizmet olarak da ödenebilen avarız vergileri, XVII. yüzyıldan itibaren nakdi olarak ödenmiştir. Avarız vergileri, hazine açıklarının kapatılmasında önemli bir paya sahip olmuştur. • Osmanlı Devleti’nde sefer giderlerini karşılamak için koyulan ve zenginlerden alınan imdad-ı seferiyye vergisi XVIII. yüzyıldan itibaren sürekli hale getirilmiştir. Ulemanında bu vergiyi ödemesine karar verilmesi üzerine ulemalar, büyük bir tepki göstererek padişah dahil yöneticileri sert bir biçimde eleştirince, ulema sınıfı bu vergiden muaf tutulmuştur. Bu gelişmeyle imdadiye vergisi, zamanla adeta zenginlerden alınan bir varlık vergisine dönüşmüştür. 65

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Âyanların Yönetime Karşı Yükselişi • Osmanlı Devleti mutlak otoritenin padişaha ait olduğu merkeziyetçi bir sistem kurmuştur. Osmanlıların merkeziyetçi ve mutlakiyetçi devlet yapısı, birbirini dengeleyen ve denetleyen grupların ittifakına dayanmıştır. • Bölgelerindeki güç (nüfuz) sahibi aileler, uç beylerinin soyundan gelen kimseler, sipahiler ve yeniçeriler gibi guruplar bu ittifakı sağlamışlardır. Osmanlı Devleti bu grupların güçlenerek feodal bir yapı oluşturmalarını engelleyen bir sistem kurmuştur. • Kuruluş Dönemi’ndeki ilkelerden uzaklaşıldığı için zamanla bu sistem bozulmuş ve seçkin bir grup olan âyan ve eşraf zümresi (sınıfı) güç kazanmıştır. • XV. yüzyıldan itibaren var olan âyan ve eşraf, sosyal ve ekonomik yapıdaki bozulmalarında etkisiyle merkezi otoritenin yanında gücünü artırmıştır. • Merkezi otoritenin zayıfladığı, iç ve dış sorunların yoğunlaştığı dönemlerde devlet; âyan ve eşraflardan yardım alarak bu grubun güçlenmesine yol açmıştır. Devlet; asker ve vergi toplanmasında, şehirlerin ve yolların korunmasında, eşkiyaların etkisiz hale getirilmesinde âyanlardan sık sık yardım istemiştir. • Tımar ve zeamet topraklarını mukataa topraklara dönüştüren devletin, mukataa toprakları iltizama vermeye başlamasıyla âyanlar, toprak satın alarak zenginleşmişlerdir. Merkezden gönderilen ve merkezi otoriteyi temsil eden beylerbeyleri, sancak beyleri, Tımarlı Sipahilerin de yavaş yavaş ortadan kalkması ile âyanlar güçlerini daha da artırmışlardır. • Bölgelerinde devletin yerini alan âyanlar, üretimden alacakları payı artırmak için köylüler üzerinde baskı kurarak daha fazla para toplamaya başlamışlardır. XVIII. yüzyıl; merkezi otoriteye karşı askeri, idari ve ekonomik güçlerini artıran ayan ve eşrafların egemen olduğu bir dönem olmuştur. MODEL SO­RU 1

ÇÖZÜM

Amerika’dan gelen gümüşün, giderek artan miktarda Osmanlı piyasasına girmesi;

Dışarıdan gelen gümüşün Osmanlı piyasasına girmesi paranın de-

I. akçenin değerinin düşmesi,

nın satın alma değerinin azalması ve yeniçerilere ayarı düşük akçey-

ğerinin düşmesine, ticari dengelerin bozulmasına yol açmıştır. Parale maaş ödenmesi, yeniçerilerin ayaklanmasına yol açan etkenler ara-

II. Osmanlı ticaret dengelerinin olumsuz etkilenmesi,

sında yer almıştır.

III. Yeniçeri ayaklanmaları

Cevap: E

gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II



C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 2

ÇÖZÜM

Osmanlı Devleti’nde devlete ait herhangi bir vergi gelirinin belirli bir yıllık bedel karşılığında toplanması görevinin kişilere devredildiği sistem aşağıdakilerden hangisidir? A) İltizam

B) Mukataa D) Has

Osmanlı Devleti’nde herhangi bir vergi gelirinin açık artırma yoluyla belli bir süre için kişilere devredilmesini sağlayan sisteme iltizam adı verilmiştir.

C) Zeamet

Cevap: A

E) Mültezim

MODEL SO­RU 3

ÇÖZÜM

Osmanlı Devleti’nde geliri dirlik olarak kişilere verilmeyen ve doğrudan hazineye aktarılan vergi ve vergi kaynaklarına verilen ad aşağıdakilerden hangisidir? A) Has

B) Vakıf D) Mukataa

Osmanlı Devleti’nde gelirleri doğrudan hazineye aktarılan vergi kaynağı mukataa’dır.

Cevap: D

C) Zeamet E) Tımar 66

Kazanım Testi

Osmanlı Devleti’nde Değişim

1 Amerika kıtasında sömürgeci politikalar izleyen siyasal güçler arasında yer almayan devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İspanya

B) Fransa

4 İspanya – Amerika ticaretinin merkezi konumuna gelen ve Avrupa ekonomisinde İspanya’nın öne çıkmasını sağlayan kent aşağıdakilerden hangisidir?

C) Portekiz

D) İngiltere

A) Las Palmas

E) Belçika

D) Sevilla



2 Osmanlı Devleti’nde gümüş ve altın paranın piyasaya sürüldüğü dönemlerin doğru olarak belirtildiği seçenek aşağıdakilerden hangisidir?

B) Cordoba

C) Granada

E) Barcelona

5 Devşirme sistemi, Yeniçeri Ocağı’nın asker ihtiyacını karşılamakta yetersiz kalınca yoksul gençlerden asker ihtiyacı karşılanmıştır.

A) Osman – I. Murad

Osmanlı Devleti’nin başvurduğu bu yöntem,

B) Ohan – I. Bayezid

I. Ocağın yapısının bozulmasına yol açmıştır.

C) I. Bayezid – II. Murad

II. Hazinenin maaş yükü artmıştır.

D) Orhan – II. Mehmed

III. Tımarlı Sipahilerin önemli hale gelmesini sağlamıştır.

E) II. Mehmed – I. Selim

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

3 İspanya XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren güç kaybetmeye başlamıştır. Bu güç kaybına yol açan etkenler; sömürgelerinden gelen değerli madenlerin paylaşılmasını sağlaya-

B) Yalnız II D) II ve III



C) I ve II

E) I, II ve III

6 Avrupa’da yaşanan askeri değişim Osmanlı Devleti’nde ekonomik ve toplumsal sorunların yaşanmasına yol açmıştır.

cak sağlıklı bir sistemin kurulamaması ve İngiltere ile denizlerde yaşanan mücadeledir.

Bu sorunları çözmek ve askeri açıdan kendisini Avrupa’yla dengelemek isteyen Osmanlı Devleti’nin aldığı ilk önlemler arasında;

İspanya’nın güç kaybına yönelik bu analizden hareketle yapılan,

I. silahlı yeniçerilerin sayısının artırılması, II. sarıca, sekban ve levent adı verilen yeni birlikler oluşturulması,

I. İspanya’nın elde ettiği zenginlikleri yatırıma dönüştüremediği.

III. kapıkulu ordusunun dağıtılması

II. İspanya’nın askeri teknolojisini geliştiremediği.

uygulamalarından hangileri yer almıştır?

III. Kendisini Katolik inancın merkezine koyan İspanya’nın bütün kaynaklarını kiliseye aktardığı.

A) Yalnız I

yorumlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

2

B) Yalnız II D) II ve III

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III E) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

67

Ünite 2

Osmanlı Devleti’nde Değişim 7 Kapitülasyonların en geniş haliyle yer aldığı 1838 Balta Limanı Antlaşması aşağıdaki devletlerden hangisiyle imzalanmıştır? A) Fransa

B) Rusya

10 Tımarlar saray görevlilerinin kontrolüne geçerek özel mülk veya vakfa dönüştürülerek rüşvet karşılığında dağıtılmıştır. Bu durumun yol açtığı sonuçlar arasında;

C) Hollanda

D) İngiltere

I. Tımar Sistemi’nin bozulması,

E) Prusya

II. rüşvetin idamla cezalandırılması, III. bir avuç insanın devlet kaynaklarını sömürmesi gelişmelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

8 Osmanlı Devleti, Avusturya ve Rusya ile giriştiği 1736– 1739 savaşları sonucunda imzalanan Belgrad Antlaşmaları’nda Fransız elçisinin aktif rol oynaması üzerine 28 Mayıs

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

11 Osmanlı Devleti’nde sefer giderlerini karşılamak için koyulan ve zenginlerden alınan imdad-ı seferiye vergisi XVIII. yüzyıldan itibaren sürekli hale getirilmiştir.

1740’ta imzalanan bir sözleşmeyle Fransızlara tanınan kapitülasyonları sürekli hale getirmiştir.

Yaşanan bu gelişme;

I. Mahmut Dönemi’nde yaşanan bu gelişme;

I. İmdad-ı seferiye vergisinin zamanla bir varlık vergisine dönüştüğü,

I. I. Mahmut’un kendisinden sonra gelecek padişahların hareket alanını daralttığı,

II. Osmanlı’nın askeri giderleri karşılamakta zorlanmaya başladığı,

II. Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını kaybettiği, III. Avusturya – Osmanlı savaşlarının sona erdiği

III. bürokratik kadroların zenginleşerek devlet üzerinde baskı oluşturdukları

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır?

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır?

A) Yalnız I

A) Yalnız I



B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III



B) I ve II D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

12 Avrupa’da önemli değişimlere yol açan Coğrafya Keşifleri’nin Osmanlı Devleti’ne dönük sonuçları arasında;

9 “XIX. yüzyılda batılı güçler kapitülasyonları kullanarak her alanda Osmanlı Devleti’ne müdahale etmeye başlamışlardır. Osmanlı Bankası ve Alman Doğu Bankası gibi kuruluşlar yabancı sermayenin Osmanlıya girişini kolaylaştırmış ve bu sermaye gruplarına tanınan demiryolları imtiyazları Osmanlı ekonomisinin çöküşünde etkili olmuştur.”

I. Akdeniz limanlarının ve ticaretinin önemini kaybetmesi, II. Osmanlı parasının değer kaybetmesi, III. gümrük vergi gelirlerinin azalması

Osmanlı ekonomisine dönük bu analiz,

gelişmelerinden hangileri yer almıştır?

I. Ekonomik ayrıcalıklar Avrupalı güçlerin Osmanlı iç işlerine müdahalesine yol açmıştır.

A) Yalnız I

II. Ekonomik yapının bozulmasına yol açan etkenler arasında demiryolları imtiyazları da yer almıştır. III. Yabancı sermayenin ülkeye girişinde finans kuruluşları etkili olmuştur. yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 68

B) Yalnız II D) I ve II

E) I, II ve III

C) Yalnız III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

C. Osmanlı Devleti’nde İsyanlar ve Düzeni Koruma Çabaları • XVI ve XVII. yüzyıllarda Avusturya ve İran ile savaşan Osmanlı Devleti aynı zamanda merkezde Yeniçeri, Anadolu’da ise Celâli ve Suhte isyanlarıyla uğraşmak zorunda kalmıştır.

Celâli İsyanları • Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Bozoklu Şeyh Celâl ayaklanmasından sonra Anadolu’da çıkan ayaklanmalar halk arasında Celâli İsyanları olarak adlandırılmıştır. • Şeyh Celâl İsyanı, Osmanlı yönetiminden mutlu olmayan guruplarla Şii Türkmen toplulukların çıkarttığı ayaklanmalardır. Bu ayaklanmaların çıkmasında dönem dönem Safevilerin, Anadolu’ya yönelik izledikleri şiileştirme siyaseti de etkili olmuştur. • XVI. yüzyılda Anadolu’da yaşanan hızlı nüfus artışı karşısında kaynakların yetersiz kalması ve fetihlerin azalması, toplum düzeninin bozulmasına ve işsizliğin artmasına yol açmıştır. Bu nüfus artışına, 1591–1595 yılları arasında yaşanan kuraklık da eklenince Anadolu’da Celâli İsyanları yaygınlaşmıştır. • Anadolu’da topraksız kalan köylüler ya orduya yazılarak sekban, sarıca, levent adıyla ücretli asker olmuş ya da devletin dini gruplara tanıdığı ayrıcalıklardan yararlanmak için medreselere kayıt olmuşlardır. • XVII. yüzyılda ekonomik sıkıntılar nedeniyle toprağını terk eden köylüler, tımarına el konulan sipahiler, suhteler ve ücretli askerler ayaklanmışlardır. • Ayaklanmalar devlet düzenini veya hanedanı değiştirmek amacı taşımamış, devletten birtakım ayrıcalıklar ya da görevler almaya dönük olarak gelişmiştir. İsyana katılanlar bir gün celâli iken ertesi gün devlet hizmetinde bir görevli veya itaatli bir reaya olabilmiştir. Aynı şekilde isyancı önderler de sancak beyi konumuna gelmişlerdir. • Haçova Savaşı’nda, Sivas sancak beyine vekâlet etmiş paralı bir asker olan Karayazıcı’nın çıkarttığı ayaklanma ilk büyük Celâli İsyanı’dır. • Celâli İsyanları; devletin para sıkıntısı çekmesine, ürünlerin fiyatlarının yükselmesine ve Anadolu’da toplumsal düzenin bozulmasına yol açmıştır. • Celâli İsyanları’nın yol açtığı en önemli sonuçlardan biri Büyük Kaçgun adı verilen Anadolu köylüsünün göç hareketidir. Göç eden halkın büyük bir bölümü vergi tahsildarlarının ulaşamayacağı dağlara çekilmiş bir kısmı şehirlere göç etmiş kalanlar ise isyancılara katılmıştır. Bu göçler başta İstanbul olmak üzere şehirlerde ciddi asayiş sorunlarının yaşanmasına yol açmıştır.

Yeniçeri İsyanları • Yeniçeri İsyanları ağırlıklı olarak İstanbul’da çıkmıştır. • İsyanlara yol açan temel etkenler, devlet yöneticileri arasında yaşanan güç savaşları ve ekonomik sıkıntılardır. • İlk yeniçeri isyanlarına Fatih Dönemi’nde rastlansa da XV ve XVI. yüzyıllarda merkezi otorite güçlü olduğu için yeniçeriler etkili olamamıştır. • III. Murad Dönemi’nde ayarı düşük akçeyle ulufe (maaş) almak istemeyen Kapıkulu Ordusu ayaklanarak defterdar ve sadrazamın idamını istemiştir. İstekleri yerine getirilen yeniçeriler, XVII. yüzyıl boyunca devlet üzerinde baskı oluşturarak istedikleri kişiyi göreve getirmiş hatta tahta kimin çıkacağı kararında bile etkili olmuşlardır. • Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak disiplinli bir ordu kurmak isteyen II. Osman’ın bu düşüncesini öğrenen yeniçeriler II. Osman’ı tahttan indirerek öldürmüşlerdir. • IV. Mehmed Dönemi’nde saray ağaları ve kadınlarının devlet yönetiminde etkili olmalarından rahatsız olan yeniçeriler ayaklanarak IV. Mehmed’den saray ağalarının idamını istemişlerdir. İdam edilenlerin cesetleri Sultan Ahmet Meydanı’ndaki çınar ağacına asıldığı için bu olaya Çınar Vakası (Vaka-i Vakvakiye) adı verilmiştir. • Yeniçeri İsyanları, önemli devlet adamlarının idam edilmesine, liyakat sahibi olmayan kişilerin üst makamlara getirilmesine yol açmıştır. Ayrıca sık sık padişah değişikliklerinin yaşanması merkezi otoritenin ve devlet yönetiminin bozulmasına ve yapılan ıslahatların sonuçsuz kalmasına neden olmuştur.

Suhte İsyanları • İşsiz kalan medrese öğrencilerinin (suhte) çıkarttıkları ayaklanmalardır. • İsyanlar ve sosyal sorunlar medrese eğitimini ve öğretimini aksatmıştır. Bundan dolayı hem nitelikli hoca yetişmemiş hem de medreselerin ilim merkezleri olma özellikleri sona ermiştir.

69

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Ekber ve Erşed Sistemi • Osmanlı Devleti’nde düzenli veraset sisteminin olmaması sık sık taht kavgalarının yaşanmasına yol açmıştır. • Taht kavgalarının devletin bütünlüğü ve varlığını tehdit etmesi üzerine Fatih, “kardeş katli” olarak bilinen uygulamayı devreye sokmuştur. Bu uygulamaya göre tahta çıkan hükümdara, ülkenin bütünlüğü ve geleceği için kardeşlerini ve tahtta hak iddia edebilecek hanedan üyelerini öldürme yetkisi verilmiştir. • Kanuni Dönemi’nde, Şehzade Bayezid’in ayaklanmasından sonra padişahın en büyük oğlu sancaklara gönderilmiş diğer şehzadeler ise sarayda tutulmuştur. • Sancakta yetişerek tahta çıkan son Osmanlı padişahı III. Mehmed’dir (1595). III. Mehmed Dönemi’nde sancağa çıkma uygulamasına son verilmiştir. III. Mehmed’in oğlu I. Ahmed sancağa çıkmayan ve sarayda kafes sistemiyle yetişen ilk Osmanlı padişahıdır. • 1617’de I. Ahmed’in ölümünden sonra devlet yöneticilerinin isteğiyle kardeşi Mustafa tahta çıkarılmıştır. Bu gelişmeyle veraset sisteminde bir ilk gerçekleşmiş ve hanedanın en yaşlı üyesinin tahta çıkması kuralı getirilmiştir. Bu kurala “Ekber ve Erşed” sistemi adı verilmiştir.

Dikkat Ekber ve Erşed sistemi, kardeş katlini sona erdirmesine rağmen sarayda hapis hayatı yaşayan, devlet deneyiminde ve dünyadan haberdar olmayan niteliksiz padişahların tahta çıkmasına yol açmıştır.

Çözüm Arayışları ve Layihalarda Osmanlı • XVI. yüzyılın sonlarında Klasik Dönem Osmanlı düzeni çözülmeye ve değişmeye başlamıştır. Yaşanan bu süreç devletin büyük bir krize sürüklenmesine yol açmıştır. Bu kriz karşısında kalıcı önlemler alınması gerektiğini düşünen devlet adamları, nasihatname tarzında raporlar düzenlemişlerdir. Bu raporlara layiha ve risale adı verilmiştir. • Hazırlanan layihalar, XVI. yüzyıldan itibaren yaşanan sorunları geleneksel devlet ve toplum düzeninin terk edilmesine bağlamıştır. Sorunların iç etkenlerden kaynaklandığını belirten bu raporlarda çözümün Klasik Dönem’deki uygulamalarda olduğu belirtilmiş ve bu uygulamalara aykırı adımlar atılmaması gerektiği ifade edilmiştir. • Osmanlı sadrazamlarından Lütfi Paşa, Osmanlı Devleti’nin sorunlarını ve çözüm yollarını Âsafnâme adlı risalesinde anlatmıştır. Lütfi Paşa bütçe açığını temel sorun olarak ele almış ve devlet gelirlerinin giderlerinden fazla olması gerektiğini belirtmiştir. • XVI. yüzyıl aydınlarından Gelibolulu Mustafa Ali ise layihasında temel sorunun liyakat sahibi olmayan kişilerin devlet yönetiminde görevlendirilmesi olduğunu ifade etmiştir. • IV. Murad ve I. İbrahim döneminde yaşamış olan XVII. yüzyılın önemli devlet adamlarından Koçi Bey ise birden fazla risale hazırlayarak devlet düzenindeki bozulmaların nedenini Kanuni Dönemi’ne kadar götürerek somut çözüm önerileri ortaya koymuştur. Koçi Bey: a) Zeamet ve tımarların ehline verilmediği için toprak sisteminin bozulduğunu, b) Askeri yapının III. Murad Dönemi’nden itibaren bozulduğunu ve ulufeli (maaşlı) asker sayısındaki artışın hazine üzerinde büyük bir yük oluşturduğunu, c) Reaya’dan (köylü) alınan vergilerin artırılmasının halkın yoksullaşmasına yol açtığını belirterek ekonomik yapıdaki aksaklıklar giderilmeden devletin sorunlarının çözülmeyeceğini ifade etmiştir. • Defterdar Sarı Mehmed Paşa, XVIII. yüzyılın başlarında yazdığı risalesinde tarımsal üretimi temel almış ve ülkede ki bütün atıl toprakların tarıma açılması gerektiğini vurgulamıştır. Paşaya göre “Sultana devlet adamları, devlet adamlarına mal lazımdır. Mal bayındırlıkla bayındırlık ise adalet ve iyi yönetimle olur.” • Layiha yazarlarının ortak görüşü, Kanuni Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin kanun ve adaletle yönetilen ve mükemmel işleyen bir devlet yapısına sahip olduğudur. Kanuni sonrası dönemin ise rüşvet, adaletsizlik ve düzensizliğin yaygın olduğu bir dönem olduğudur.

Lâle Devri Yenilikleri • Osmanlı tarihinde 1718 Pasarofça Antlaşması’yla başlayan 1730 Patrona Halil İsyanı ile sona eren süreç Lâle Devri olarak adlandırılmıştır. • Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın sadrazam olarak görev yaptığı bu dönem de Batı ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkileri geliştirecek adımlar atılmıştır. 70

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı • Osmanlı yöneticileri ve aydınları ilk kez bu dönemde batının üstünlüğünü kabul ederek bunun nedenlerini araştırmaya başlamışlardır. Bu yeni açılım, Osmanlı Devleti’nin batı standartlarını yakalaması için gerekil ıslahatların (yenilik) yapılmasını ve toplumsal değişimin zorunlu olduğunu ortaya koymuştur. • Avrupa tarzında ilk yenileşme hareketlerinin başladığı Lale Devri’nde ortaya atılan ıslahat fikirleri, sonraki yenileşme çabalarına yön vererek bu yenilikler için gerekli olan ortamın oluşmasına zemin hazırlamıştır.

Dikkat Askeri alanda yaşanan başarısızlıklar XVIII. yüzyılın ilk yıllarından itibaren Osmanlı devlet yönetiminde askeri bürokrasinin (seyfiye sınıfı) önemini kaybetmesine sivil bürokrasinin (kalemiye sınıfı) öne çıkmasına yol açmıştır. Bu dönemde siyasal ilişkilerde diplomasiye ağırlık verilmesi reisülküttaplık (dış işler bakanlığı) kurumunun önem kazanmasını sağlamıştır. Mehmet Raif Efendi’nin reisulküttaplıktan sadrazamlığa atanmasıyla kalemiye sınıfı giderek güçlenmeye başlamıştır.

Dikkat Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Batı’da toprak kazanamayacağı gerçeğini görerek Avusturya ve Rusya gibi güçlerin Osmanlı topraklarını tehdit etmesini engelleyecek savunma önlemleri almıştır. Devletin ileri gelen yönetim kadroları, Osmanlı tarihinde ilk defa savaştan çok barışı korumak amacıyla Avrupa siyasetiyle yakından ilgilenmişlerdir.

Dikkat Avrupa’yı tanımanın Osmanlı dış politikası ve ticareti açısından önemli olduğunu gören ve bu yönde harekete geçen ilk Osmanlı sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.

Lâle Devri’nde, a) Çeşitli ülkelere elçiler gönderilmiştir. Elçiler yalnızca diplomatik ve ticari görüşmelerde bulunmamış, Avrupa’da yaşanan bütün gelişmeleri hazırladıkları raporlarla Osmanlı yönetimine sunmuşlardır. Avrupa’ya gönderilen ilk elçi Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’dir. 1720 – 1721 yılları arasında Paris’e gönderilen Çelebi Mehmed Efendi’nin hazırladığı rapor, Osmanlı Devleti’nin aydınlanmasında en etkili rapor olmuştur. b) Lâle Devri ile birlikte Avrupa’ya duyulan ilgi sonucunda zenginler arasında batı tarzında ev eşyaları, giysiler, resim ve tablolar yaygınlaşmıştır. c) İbrahim Müteferrika ve Said Efendi’nin girişimiyle Müslümanlara ait ilk matbaa faaliyete geçmiş ve Türkçe eserler basılmıştır. d) Topkapı Sarayı ve Yeni Cami’de iki kütüphane kurulmuştur. e) Kültürel ve bilimsel eserlerin Türkçeye çevrilmesi için bir kurul oluşturulmuştur. f) Padişah III. Ahmed ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, dönemin bilim ve sanat insanlarını himayelerine almış ve onları çalışmaya teşvik etmiştir. g) Hekimlerin alanlarındaki yeterliliklerini ölçmek için sınav uygulaması başlatılmıştır. h) İstanbul yeniden imar edilmiş, yeni yollar, binalar ve köşkler yapılmış, bahçe düzenlenmesi önem kazanmıştır. ı) Yeniçeri Ocağı’na bağlı Tulumbacılar adıyla ilk defa düzenli bir itfaiye teşkilatı kurulmuştur. i) İstanbul’da başta mimari olmak üzere her alanda Fransız etkisi, süsleme sanatında ise barok ve rokoko tarzları kendini göstermiştir. 1748 – 1755 yılları arasında inşa edilen Nur-u Osmaniye Camisi ilk Barok tarzı camidir. j) İstanbul’da çini, kumaş ve çuha atölyeleri kurulmuştur. Nur-u Osmaniye Cami

71

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Dikkat Lâle Devri’nde yaşanan bu olumlu gelişmelere rağmen lüks merakı ve israflarından dolayı sadrazam ve devlet adamlarına dönük tepkilerin artması sonucunda çıkan 1730 Patrona Halil İsyanı ile Lâle Devri sona ermiştir. Dönemin sembolü haline gelen Sadâbad Sarayı isyancılar tarafından yıkılmıştır.

Dikkat Dönemin coşkusunu ve duygularını gazellerinde dile getiren Nedim, Lâle Devri’nin önemli şairlerinden biridir. Levni ise minyatür sanatında önemli eserler üretmiştir.

Matbaa ve Bilginin Üretilmesi • Modern Avrupa’nın oluşumunda özgür düşünceye dayalı bilgi üretimi belirleyici olmuştur. • Üretilen bilginin geniş kitlelere ulaştırılmasını sağlayan gelişme matbaanın icadıdır. • Matbaa Çin’de ortaya çıkmasına rağmen geliştirilememiştir. Bunun temel nedeni Çin alfabesinin matbaada kullanıma uygun olmamasıdır. • Modern anlamda ilk matbaa Avrupa’da Gutenberg tarafından 1450’lerin başında geliştirilmiştir. XV. yüzyılda Hollanda ve İtalya’da hareketli harflerle kitap basıldığı bilinmektedir. Doğal olarak Gutenberg, Avrupa’daki ilk matbaacı değil matbaacılık tekniğini geliştirerek modern matbaayı kuran kişidir. • Avrupa’da, XV. yüzyıldan sonra özellikle Almanya ve İtalya’da matbaanın kullanımı yaygınlaşmıştır. Bu gelişmeyle insanlar geniş ölçüde okuma olanağı bulmuş ve o zamana kadar soylularla din adamlarının ulaşabildiği kitaplar artık halkın da kullanımına sunulmuştur. • Matbaadan önce Avrupa’da kitap çoğaltma işi manastırların yazı atölyelerinde yapılmış ve kitap yazımı, daha çok bir kilise görevi olarak algılanmıştır. Kilisenin el yazması kitaplar üzerindeki etkisi, Orta Çağ boyunca sürmüştür.

Bilgilendiren Soru Avrupa’da matbaanın geliştirilmesiyle ortaya çıkan sonuçlar nelerdir?

CEVAP Matbaanın geliştirilmesiyle; a) Bilginin kayıt altına alınması kolaylaşmıştır. b) Kısa sürede çok sayıda kitap üretilmiştir. c) Kağıt ucuzlamış kağıt üretimi yaygınlaşmıştır. • Matbaanın yaygınlaşması, kütüphaneleri de olumlu etkilemiştir. Bilginin, kültürün ve bilimin korunarak yaygınlaştırılmasında kitap sayısındaki artış önemli bir katkı sağlamıştır. • Osmanlı gayrimüslimleri içerisinde matbaayı kullanan ilk topluluk Yahudilerdir. İlk Yahudi matbaası İstanbul’da 1493 yılında kurulmuştur. Osmanlı Ermenileri ilk matbaalarını 1567’de Kumkapı’da, Rumlar ise 1627 yılında İstanbul’da açmışlardır. • Padişah III. Ahmed, 1727 yılında dini kitaplar basılmaması şartıyla matbaanın açılmasına izin vermiştir. Bu izne dayalı olarak İbrahim Müteferrika ve Said Efendi tarafından ilk Müslüman matbaası kurulmuştur. • Müteferrika’nın kurduğu matbaanın bastığı ilk kitap Vankulu Lûgatı olmuştur (1729). Müslümanların işlettiği bu matbaa 1729 – 1741 yılları arasında toplam 17 kitap yayımlanmıştır. • Osmanlı Devleti’nde okuyucu kitlesinin sınırlı olması matbaanın yaygınlaşmasını engellemiştir.

72

Topkapı Saray Kütüphanesi

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı Bilgilendiren Soru Matbaanın Osmanlı Devleti’nde Müslümanlar tarafından geç kullanılmaya başlamasının temel sebepleri nelerdir?

CEVAP Osmanlı Devleti’nde Müslümanların matbaayı geç kullanmasına yol açan etkenler; a) Hattatlığın yaygın bir meslek olması, b) Dini tutuculuk, c) Okur – yazar oranının düşük olmasıdır.

Dikkat Kağıt ihtiyacı ve yetişmiş eleman sayısının yetersizliği Osmanlı’da matbaanın geç kullanılmasında etkili olan teknik nedenlerdir.

İlim İrfan Erleri Osmanlı Devleti’nde alimler, devletin kuruluş aşamasında genelde yönetici olarak görev almışlardır. Bu dönemde ülke dışından gelen alimler matematik, tıp, hukuk, astronomi, din gibi alanlarda önemli çalışmalar yaparak Osmanlı toplumunun ihtiyaçlarını karşılamışlardır.

XVII. yüzyıldan itibaren Osmanlı bilim ve düşünce hayatı gerilemiş ve pozitif (aklî) bilimler ikinci plana atılmıştır. Merkezi otoritenin zayıflamasıyla ortaya çıkan sosyal ve ekonomik sorunlar, bilimsel gelişmeye engel olmuştur.

Dönemin önemli bilim merkezleri olan Türkistan, Irak, Mısır, Suriye ve İran’da eğitim gören bilim insanlarının katkısıyla Osmanlı bilim geleneği şekillenmiştir.

Avrupa ile Osmanlı bilim dünyası arasındaki makasın açıldığını gören ilk bilim insanı, Avrupa’da “Hacı Kalfa” ismi ile tanınan Katip Çelebi’dir. Osmanlı ilim ve irfan geleneğindeki yenilik arayışlarının ilk adımını atan Kâtip Çelebi, Osmanlıyı Batı’daki gelişmelerden haberdar etmeye çalışarak dönemin aydınlarını eleştirmiştir. Osmanlı bilim ve düşünce yaşamında önemli bir yer edinen Kâtip Çelebi’nin “Keşfü’z Zunûn” adlı eseri, bir bibliyografya ve bilimler ansiklopedisi özelliği taşımaktadır.

1655 – 1716 yılları arasında yaşayan Naima Efendi, Osmanlı Devleti’nin ilk vakanüvisti yani resmi tarihçisidir. Tarih biliminin önemi üzerinde duran Naima, tarih yazarlarında doğru sözlü olmak ve iyi araştırmacılık gibi özelliklerin bulunması gerektiğini vurgulamıştır. “Târîh-i Naimâ” adlı eserinde olayları kronolojik çizgide ve çok yönlü değerlendirmelerle ele alarak kişiler ve kurumlara dönük önemli bilgiler aktarmıştır.

XVII. yüzyılda yaşamış Evliya Çelebi önemli Osmanlı aydınlarındandır. Evliya Çelebi edebiyatçı, halk tarihçisi, halk bilimci ve hattat kimliğiyle öne çıkmıştır. Önemli bir seyyah da olan Evliya Çelebi, on cilt ve dört bin sayfaya yakın olan “Seyahatname-i Evliya Çelebi” adlı eseriyle kırk iki yılda gezdiği bölgelerle ilgili çok detaylı bilgiler aktarmıştır. Günümüze kadar bu hacimde bir seyahat metni yazılmamıştır.

XVIII. yüzyılda Lale Devri’nde Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından kurulan tercüme kurulunun başına getirilen Yanyalı Esad Efendi, Aristo’nun bazı eserlerini Grekçeden Arapçaya çevirmiştir.

73

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı MODEL SO­RU 1

ÇÖZÜM

XVI. yüzyılda Anadolu’da yaşanan hızlı nüfus artışı karşısında kaynakların yetersiz kalması ve fetihlerin azalması, toplum düzeninin bozulmasına ve işsizliğin artmasına yol açmıştır.

Anadolu’da XVI. yüzyılda yaşanan olumsuzluklar sonucunda yoksul-

XVI. yüzyıl Osmanlı tarihi üzerine çalışan bir araştırmacı metindeki verilerden hareketle aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşmıştır?

Cevap: C

laşan ve işsiz kalan kitlelerin tepkisi, Celâli İsyanları’nın yaşanmasına yol açmıştır.

A) Osmanlı Devleti nitelikli iş gücüne sahip olmuştur. B) Azınlıklar arasında milliyetçilik düşüncesi güçlenmeye başlamıştır. C) Anadolu’da Celâli İsyanları yaygınlaşmıştır. D) Tımar sistemini güçlendiren önlemler alınmıştır. E) Kapitülasyonlar kaldırılmıştır.

MODEL SO­RU 2

ÇÖZÜM

Yeniçeri isyanları, önemli devlet adamlarının idam edilmesine, liyakatsız kişilerin üst makamlara getirilmesine yol açmıştır. Ayrıca sık sık padişah değişikliklerin yaşanması, merkezi otoritenin ve devlet yönetiminin bozulmasına ve yapılan ıslahatların sonuçsuz kalmasına neden olmuştur.

Yeniçeri İsyanları, Osmanlı siyasetine yön vermiş, deneyimsiz yöneticilerin göreve gelmesine ve merkezi otoritenin güç kaybetmesine yol açmıştır. Merkezi otoritenin güç kaybı ise ıslahatların başarılı olmasını engellemiştir.

Cevap: E

Yeniçeri İsyanları’na dönük aktarılan bu bilgi; I. askeri yapının Osmanlı siyasetini yönlendirdiği, II. yeterli bilgi birikimine ve deneyime sahip olmayan kişilerin önemli görevlere atandığı, III. ıslahatların sonuçsuz kalmasına merkezi otoritenin bozulmasının yol açtığı çıkarımlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 3

ÇÖZÜM

Koçi Bey hazırladığı risalesinde “Kadılık yolunda vasıta bilgidir yaş, soy ve sop değildir.” belirlemesi devlet görevlerinin dağıtılmasında;

Koçi Bey hazırladığı risalesinde devlet görevlerinin dağıtılmasında temel kriterin liyakat olması gerektiğini belirtmiştir.

Cevap: C

I. sadakat, II. biat, III. liyakat özelliklerinden hangilerine önem verilmesi gerektiğini ifade etmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve III

C) Yalnız III E) I, II ve III 74

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı MODEL SO­RU 4

ÇÖZÜM

XVI. yüzyılda yaşanan önemli gelişmeler arasında maaşların zamanında ödenmemesini gerekçe gösteren kapıkulları savaşlara katılmamış ve sık sık ayaklanarak padişah değişikliklerinin yaşanmasında etkili olmuşlardır.

XVI. yüzyılda yaşanan ekonomik sıkıntılardan etkilenen kapıkullarının dönem dönem savaşlara katılmayarak ayaklanmaları, kişisel çıkarlarını devletin çıkarlarından üstün tuttuklarını ve merkezi otoritenin güç kaybettiğini kanıtlamaktadır.

Kapıkullarının ortaya koydukları bu tavır;

Cevap: E

I. kişisel çıkarlarını devletin çıkarlarından üstün tuttukları, II. merkezi otoritenin güç kaybettiği, III. ekonomik sıkıntıların iç karışıklıklara yol açtığı yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

MODEL SO­RU 5

ÇÖZÜM

Yeniçerilerin II. Osmanı tahttan indirerek öldürmeleri;

Yeniçerilerin II. Osmanı tahttan indirerek öldürmeleri Osmanlı merkezi otoritesinin güç kaybetmesine yol açmıştır.

I. Osmanlı Devleti’nde hanedan değişikliğinin yaşanması,

Cevap: C

II. Kapıkulu Ordusu’nun fesh edilmesi, III. merkezi otoritenin güç kaybetmesi gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II



C) Yalnız III E) I, II ve III

MODEL SO­RU 6

ÇÖZÜM

Osmanlı Devleti’nde görülen sahte isyanlarını değerlendiren Ayça Öğretmen’in;

Osmanlı medreselerine ihtiyaç fazlası öğrenci alınması ve bu öğrencilerin mezun olduktan sonra işsizlik gerçeğiyle yüz yüze gelmeleri sahte isyanlarının çıkmasında etkili olmuştur.

I. Osmanlı Devleti’nde eğitimin planlanmasında ciddi sorunların yaşandığı,

Cevap: D

II. işsizlerin büyük bir bölümünü medrese mezunlarının oluşturduğu, III. isyanların dış güçler tarafından çıkarıldığı yorumlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III

75

Ünite 2

Kazanım Testi

3

Osmanlı Devleti’nde İsyanlar ve Düzeni Koruma Çabaları

1 Osmanlı gayrimüslimleri içerisinde matbaayı kullanan ilk topluluk aşağıdakilerden hangisidir? A) Rumlar

B) Sırplar

D) Yahudiler



5 XVIII. yüzyılda Batı ile siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkileri geliştirecek ilk adımların atıldığı dönem aşağıdakilerden hangisidir?

C) Ermeniler E) Bulgarlar

A) Tanzimat Dönemi

B) Meşrutiyet Dönemi

C) Islahat Dönemi

D) Lâle Devri

E) İstibdat Dönemi

6 Osmanlı Devleti’nde matbaanın geç kullanılmasına yol açan teknik etkenler arasında;

2 Osmanlı Devleti’nde sık sık görülen Yeniçeri İsyanları’nın nedenleri arasında; I. devlet yöneticileri arasında yaşanan güç savaşları,

I. teknik eleman sayısının yetersiz olması,

II. ekonomik sıkıntılar,

II. yeterli kağıt üretiminin olmaması,

III. hanedanı değiştirme düşüncesi

III. okur – yazar oranının düşük olması

gibi etkenlerden hangileri yer almıştır?

gibi özelliklerden hangileri yer almıştır?

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) II ve III



A) Yalnız I

C) I ve II

E) I, II ve III

3 1617’de I. Ahmed’in ölümünden sonra devlet yöneticilerinin isteğiyle kardeşi Mustafa tahta çıkarılmıştır. Bu gelişmeyle veraset sisteminde bir ilk gerçekleşmiş ve hanedanın en yaşlı üyesinin tahta çıkması kuralı getirilmiştir.

E) I, II ve III

Paragrafta özellikleri aktarılan dönem aşağıdakilerden hangisidir?

I. Ekber ve Erşed, II kafes,

A) Nizam-ı Cedit Dönemi

III. sancağa çıkma

B) II. Osman Dönemi

adlarından hangileri verilmiştir?



D) I ve II

C) Yalnız III

7 Osmanlı yöneticileri ve aydınlar ilk kez bu dönemde batının üstünlüğünü kabul ederek bunun nedenlerini araştırmaya başlamışlardır. Bu yeni açılım Osmanlı Devleti’nin batı standartlarını yakalaması için gerekli ıslahatların yapılmasını ve toplumsal değişimin zorunlu olduğunu ortaya koymuştur.

Getirilen bu yeni kurala;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Lâle Devri

B) Yalnız II D) I ve II

C) Yalnız III

D) Tanzimat Dönemi

E) II ve III

E) II. Mahmut Dönemi

8 Osmanlı Devleti’nde geçici elçilik uygulamasının başlatıldığı dönem aşağıdakilerden hangisidir?

4 Osmanlı Devleti’nde barok tarzında inşa edilen ilk cami aşağıdakilerden hangisidir? A) Sultan Ahmet Cami

A) Tanzimat Dönemi

B) Selimiye Cami

B) Meşrutiyet Dönemi

C) Bayezid Cami

C) III. Selim Dönemi

D) Fatih Cami

D) Lâle Devri

E) Nur-u Osmaniye Cami

E) II. Mahmut Dönemi 76

Osmanlı Devleti’nde İsyanlar ve Düzeni Koruma Çabaları 9 Avrupa’yı tanımanın Osmanlı dış politikası ve ticareti açısından önemli olduğunu gören ve bu yönde harekete geçen ilk Osmanlı devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?

12 Avrupa ile Osmanlı bilim dünyası arasındaki farkın açıldığını gören ve Avrupa’da “Hacı Kalfa” adıyla tanınan Osmanlı bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nevşehirli Damat İbrahim Paşa

A) Evliya Çelebi

B) Merzifonlu Kara Mustafa Paşa

B) Katip Çelebi

C) Sokullu Mehmet Paşa

C) Yanyalı Esad Efendi

D) Köprülü Mehmet Paşa

D) Naima Efendi

E) Kuyucu Murat Paşa

E) Ali Kuşçu

13 Modern Avrupa’nın oluşumunda özgür düşünceye dayalı bilgi üretimi belirleyici olmuştur.

10 Reaya’dan alınan vergilerin artırılmasının halkın yoksullaşmasına yol açtığını belirterek ekonomik yapıdaki aksaklıklar giderilmeden devletin sorunlarının çözülemeyeceğini ifade eden devlet adamı aşağıdakilerden hangisidir?

Üretilen bilginin geniş kitlelere ulaştırılmasını sağlayan gelişme aşağıdakilerden hangisidir? A) Fransız İhtilali

A) Defterdar Sarı Mehmed Paşa

B) Endüstri Devrimi

B) Koçi Bey

C) Matbaanın geliştirilmesi

C) Lütfi Paşa

D) Skolastizmin etkisini kaybetmesi

D) Gelibolulu Mustafa Ali

E) Coğrafi Keşifler

E) II. Mehmed

14 Askeri alanda yaşanan başarısızlıklar XVIII. yüzyılın ilk yarısından itibaren Osmanlı devlet yönetiminde askeri bürokrasinin önemini kaybetmesine yol açmıştır. Bu dönemde siyasal ilişkilerde diplomasiye ağırlık verilmesi, reisülküttaplık makamının önem kazanmasına yol açmıştır.

11 Osmanlı sadrazamlarından Lütfi Paşa, devletin sorunlarını ve çözüm yollarını “Âsafnâme” adlı risalesinde açıklamıştır. Lütfi Paşa bu raporunda temel sorun olarak; I. bütçe açığı, II. askeri yapının bozulması,

Bu bilgiyi doğrulayan olaylar arasında;

III. beşik ulemalığı

I. Raif Efendi’nin reisülküttaplıktan sadrazamlığa atanması,

olgularından hangilerini ele almıştır?

II. seyfiye sınıfının yönetimdeki etkinliğinin artması,

A) Yalnız I

B) Yalnız II D) I ve II

III. medreselerin kapatılması

C) Yalnız III

E) I, II ve III

gelişmelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I 77

B) Yalnız II D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Ünite 2

Test 1 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 1. Avrupa’da XVI. ve XVII. yüzyıllar arasında yaygın olarak uygulanan ekonomik sistem aşağıdakilerden hangisidir?

• Tasavvuf düşüncesinde evrenin sırlarını bilme ve anlama gücüne irfan adı verilmiştir.

• Lojistik; mal ve hizmetlerin sağlanmasına yönelik etkinliklerin yönetimi, planlanması ve örgütlenmesidir.

4. Osmanlı Devleti’nde herhangi bir konuda görüş bildiren yazılı raporlara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sosyalizm

B) Liberalizm

A) Ferman

B) Berat

C) Tımar

D) Kapitalizm

C) Risale

D) Adaletname

E) Merkantalizm

E) İltizam

2. Osmanlı toprak sisteminde, bir kişiye yaşamı boyunca satmamak ve miras bırakmamak koşuluyla gelirleri bırakılan büyük topraklara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

5. Orta Çağ Avrupası’nda eğitim, öğretim ve bilimsel gelişmelerin, Katolik Kilisesi’nin kontrolü altında olması,

• Osmanlı Devleti’nin Rönesans sürecini analiz etmekte yetersiz kalması bilimsel ve teknolojik açıdan Avrupa’nın gerisinde kalmasına yol açmıştır.

A) Tımar

B) Zeamet

C) Has

D) Malikane

I. Kilise doğmalarının engellemiştir.

sorgulanmasını

II. Kültürel etkinliklerin tabana yayılmasını sağlamıştır. III. Özgür düşünce ortamının oluşmasını engellemiştir.

E) Vakıf

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? • Abraham Lincoln, “Gümrük tarifelerinden anlamam, ancak İngiltere’den bir palto alırsam palto bende param İngiltere’de kalacak. ABD’den bir palto alırsam paltom da parası da ABD’de kalacaktır.” söylemiyle merkantalist anlayışı özetlerken bu politikanın devletçi, himayeci ve aşırı derecede milliyetçi bir öze sahip olduğunu vurgulamıştır.

A) Yalnız I

olarak tanımlanmıştır. Metinde aktarılan bilgiyi yorumlayan bir tarihçinin;

I. merkezi otoritenin bozulmuş olduğu, II. ekonomik sıkıntıların ordunun teknolojik açıdan yenilenmesini engellediği,

II. Protestanların dini yaklaşımlarında referans olarak Hz. İsa ve İncil’i temel aldıkları,

III. ordunun ağırlıklı olarak gayrimüslimlerden oluştuğu

III. Hristiyanların dinsel söylemlerinde ekonomik çıkarımların belirleyici olduğu

yaklaşımlarından hangilerini doğrulamaktadır?

yorumlarından hangileri doğrudur?



D) II ve III

E) I, II ve III

Osmanlı askeri yapısında gözlemlenen bu çözülme;

I. Katolik Kilisesi’nin dinsel ve ahlaksal işlevlerinden uzaklaştığı,

B) I ve II

D) I ve III

C) Yalnız III

6. Tımar sisteminin bozulmasıyla Osmanlı ordusu, Avrupa’nın disiplinli ve donanımlı orduları karşısında etkisiz kalmaya başlamıştır. Kapıkulu Ocaklarına kanunların dışında asker alımı, devlet hazinesine büyük bir yük getirmiş ayrıca ocakların disiplin ve saygınlığını olumsuz bir biçimde etkilemiştir.

3. Protestanlığın ortaya çıkmasında Kalvin ve Luther gibi din adamlarının, Katolik Kilisesi’nin yozlaşmış gelenekçi yaklaşımlarına dönük eleştirileri etkili olmuştur. Protestan inanç, İncil’e ve Hz. İsa’ya dönüş harekatı

A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

C) I ve III

E) I, II ve III 78

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 7. Saraylarda görkemli bir yaşam sürmeye başlayan papalar, bu yaşantının giderlerini karşılamak için Hristiyan halktan para toplamış ve kilise topraklarından belirli oranlarda vergi almıştır.

9. Orta Çağ Avrupa’sında kilisenin Aristo’nun; “Tanrılar gökyüzünde yaşadığı için gezegenler ve yıldızlar mükemmel yapıdadır. Dünya, evrenin merkezindedir ve tüm gök cisimleri Dünya’nın çevresinde döner.” teorisini benimsemesi;

Papaların izlemiş olduğu bu politika;

III. kilisenin etkinliğini kaybetmesi gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır?

III. yoksul kitlelere daha fazla sosyal yardım yapıldığı

A) Yalnız I

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır?



D) II ve III

• Katolik Kilisesi’nin ilkelerini ve öğretilerini reddedenlerin Papanın onayı ile dinden çıkartılmasına afaroz adı verilmiştir.

II. Ortodoks Rusya’nın bilimde ilerlemesi,

II. ruhban sınıfın zenginleşmesine halkın yoksullaşmasına yol açtığı,

B) I ve II

NOTLARI

I. bilimsel gelişmenin engellenmesi,

I. dinin bir sömürü aracı olarak kullanıldığı,

A) Yalnız I

TARİHÇİNİN



B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

• Katolik Kilisesi misyonerlik sistemiyle Hristiyanlığı, Coğrafi Keşiflerle bulunan yeni topraklarda yayarak Avrupa’da kaybettiği etkinliğini dünyanın değişik bölgelerinde yeniden elde etmeye çalışmıştır.

C) I ve III

E) I, II ve III • Sömürgecilik hareketlerinin yaygınlaşmasında Avrupa’nın askeri gücü belirleyici olmuştur.

10. Rönesans ile birlikte Yunan ve Roma kültürünün yeniden keşfedilmesi, Avrupa’da edebiyatın yanında resim ve heykel gibi sanatların da gelişmesine yol açmıştır. Rönesans sanatçıları, herhangi bir dini ve toplumsal tabuyu önemsemeden sanat yapmayı ilke edinmişlerdir.

8. Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra yaşanan otorite boşluğu, Avrupalıların kilise etrafında bütünleşmelerine yol açmıştır. Avrupa halkı, kiliseye ve kilise mensuplarına saygılı davranarak kurtuluşa ereceğine inanmıştır. Böylece kilise, her alanda yetkilerini genişletmeye ve Orta Çağ Avrupası’nı şekillendirmeye başlamıştır.

Metinde aktarılan bu bilgi,

Avrupa’da yaşanan bu gelişmenin sonucunda,

I. Rönesans, antik Yunan ve Roma kültürü üzerinde gelişmiştir.

I. Kilise mutlak egemen güç konumuna gelmiştir.

II. Özgür sanat anlayışı benimsenmiştir. III. Kilise rönesans hareketini desteklemiştir.

II. Asillerle kilise arasında güç savaşı yaşanmıştır.

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

III. Kilisenin egemenliğinde Birleşik Avrupa Krallığı kurulmuştur.

A) Yalnız I

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 79

Ünite 2

Test 2 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 1. Coğrafi Keşiflerin sonuçlarını yorumlayan Aylin’in, I. Sömürgecilik hareketleri hız kazanmıştır.

• Avrupa’da askeri devrim sürecinin başlamasında 1450 ile 1650 yılları arasında kalan dönemde, savaşın ticarileşmesi ve devletlerin ticari ilişkilerinde yaşanan niteliksel değişimler etkili olmuştur.

II. Köle ticareti başlamıştır.

A) Tanzimat Dönemi

III. Rönesansın gelişimi yavaşlamıştır.

B) Meşrutiyet Dönemi

yorumlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

• XVIII. yüzyıl Osmanlı kaynaklarında Lâle Devri adı ile bir dönem tanımlaması bulunmamaktadır. Bu tanım ilk kez Yahya Kemal Beyatlı tarafından kullanılmıştır.

4. Osmanlı Devleti’nde Avrupa’da yaygın olarak kullanılan barok ve rokoko tarzlarının kullanıldığı ilk dönem aşağıdakilerden hangisidir?

B) Yalnız II

D) II ve III

C) II. Mahmut Dönemi

C) I ve II

D) Lâle Devri

E) I, II ve III

E) III. Selim Dönemi

2. XVIII. yüzyılda savaşlardan ve uluslararası ticaretten elde ettiği gelirleri azalan

5. Osmanlı Devleti’nde XVIII. yüzyılda yaşanan Patrona Halil İsyanı’nın yol açtığı sonuç aşağıdakilerden hangisidir?

Osmanlı Devleti’nin, nakit para ihtiyacını karşılamak için aldığı önlem aşağıdakilerden hangisidir? • Osmanlı Devleti’nde dini kitapların matbaada basımı yasaklanmıştır. Bunun nedeni hattatların işsiz kalmasını önleme düşüncesidir.

A) Lâle Devri’nin sona ermesi B) III. Selim’in tahttan indirilmesi

A) Kapitülasyonları kaldırmak B) İltizam sistemini yaygınlaştırmak

C) Ulema sınıfının politik etkinliğinin sona ermesi

C) Kapıkulu Ocaklarını kapatmak

D) Batılılaşma hareketlerinin başlatılması

D) Gümrük vergilerini artırmak

E) Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması

E) Veraset anlayışını değiştirmek • Kopernik, Dünya’nın değil Güneş’in evrenin merkezinde yer aldığını, bütün gezegenlerin kendi etrafında ve Güneş’in etrafında döndüklerini öne sürmüştür.

3. Feodalizmden merkantilizme uzanan dönemde, Avrupa’da yaşanan askeri ve teknolojik dönüşüm, savaş teçhizatlarının üretiminde büyük gelişmelere neden olmuştur. XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren barutlu silahlar, savaşların zorunlu araçları hâline gelmiştir.

6. XVIII. yüzyıla gelindiğinde matbaanın kurulması, askeri okullarda yabancı dil eğitiminin zorunlu tutulması ve Avrupa’ya elçiler gönderilmesi gelişmeleri dikkate alındığında, I. Osmanlı Devleti, askeri alanda önemli değişimlere dönük ciddi adımlar atmaya başlamıştır.

Bu paragrafa uygun başlık aşağıdakilerden hangisi olabilir?

II. Batı dünyasındaki değişim sürecini doğru okuyabilme ihtiyacı öne çıkmıştır.

A) Avrupa’da Askeri Devrim

III. Klasik Osmanlı kültürünü güçlendirmeye dönük önlemler alınmıştır.

B) Din ve Ekonomi C) Teknolojik Değişim D) Sömürgeye Giden Yol

yargılarından hangileri doğrudur?

E) Savaş ve Barış

A) Yalnız I 80

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 7. Osmanlı Devleti’nde uygulanan malikâne sisteminin sonuçları arasında;

10. 1543’te yayımladığı “Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine” adlı eserinde Güneş sistemini keşfederek, Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve Güneş’in etrafında döndüğünü kanıtlayan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?

I. taşrada âyan adı verilen zenginlerin ortaya çıkması, II. merkezi otoritenin güç kaybetmesi, III. bütçe açığının kapatılması gelişmelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

D) Kant

NOTLARI • Koçi Bey, yeniçerilerin bozulmasının temel nedenini 1583’te Sultan III. Murad’ın oğlu Şehzade Mehmed’in sünnet düğününde halkı eğlendirenlerin yeniçeri olarak ocağa kaydedilmesi olarak açıklamıştır.

E) I, II ve III

11. XVIII. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin bütçe açığının giderek büyümesinde ve izlenen ekonomik politikaların sonuçsuz kalmasında;

II. toprak sisteminin bozulması,

III. merkezi otoritenin bölgede yaşadığı güç kaybı

III. kapitülasyonların yaygınlaşması gibi etkenlerden hangileri belirleyici olmuştur?

gelişmelerinden hangileri yer almıştır? B) Yalnız II

• Kapitülasyonlar, Osmanlı topraklarında suç işleyen Avrupalıların, Osmanlı mahkemelerinde yargılanmalarını engellemiştir.

I. askeri giderlerin sürekli artması,

II. vergilerin ağırlaştırılması,

D) II ve III

C) Moore

E) Newton

I. tımar sisteminin bozulması,



B) Machiavelli

C) Yalnız III

8. XVII. yüzyılda Anadolu topraklarında yaygınlaşan Celali İsyanlarına yol açan etkenler arasında;

A) Yalnız I

A) Copernicus

TARİHÇİNİN

C) Yalnız III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

12. Newton doğa olaylarını neden – sonuç ilişkisine oturtarak belirli yasalara bağlamış ve doğadaki değişimleri Tanrı’nın iradesine bağlayan Hristiyan öğretisini derinden sarsmıştır.

9. Aydınlanma; Avrupa’da ilk olarak İngiltere’de toplumsal değişimle başlamış, Fransa’da özgürlük harekatına dönüşmüş ve Almanya’da da felsefi temelleri atılmıştır. Böylece aydınlanma düşüncesi, tüm dünyayı etkileyecek bir modernleşme hareketi hâline gelmiştir.

• İstanbul’daki İngiltere elçisinin eşi Lady Montagu, “Türkiye Mektupları” adlı eserinde Türkiye’de çiçek hastalığına karşı aşı yapıldığı bilgisini aktarmıştır.

• Osmanlı Devleti’nin yeni askeri organizasyonlar kurmasında tımarlı sipahi sisteminin bozulması ve Avrupalı güçler karşısında yaşanan yenilgiler belirleyici olmuştur.

Avrupa’da yaşanan bu değişim;

Aydınlanma süreciyle ilgili aktarılan bu bilgi;

I. doğa olaylarının oluşumunda dinsel bakış açısının iflas ettiği,

I. Aydınlanma hareketinin düşünsel alt yapısının Almanya’da oluştuğu,

II. bilim ve dinin çeliştiği, III. kilisenin dinsel söylemlerini terk ettiği

II. Aydınlanma düşüncesinin Fransız İhtilali’yle bir özgürlük harekatına dönüş-

yaklaşımlarından hangilerini geçerli kılmaktadır?

tüğü,

A) Yalnız I

III. dünyayı etkileyen modernleşme hareketinin aydınlanma düşüncesiyle geliştiği



B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III 81

Ünite 2

Test 3 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 1. Tımar sisteminin bozulmasının ekonomik sonuçları arasında;

II. savaş maliyetlerinin yükselmesi,

Avrupa’da sekülerleşme sürecinin ilk adımları arasında;

III. vergi gelirlerinin düşmesi

I. Haçlı Seferleri,

gelişmelerinden hangileri yer almıştır?

II. Rönesans,

I. üretimin azalması,

• Polonya’nın Torun kentinde doğan Kopernik çağdaş astronominin kurucusu olarak kabul edilmiştir.

A) Yalnız I • Askeri Devrim, toplumsal ve ekonomik yapılarda uzun vadeli sonuçlar doğurarak Avrupa’daki finansal ve askeri yapılarda köklü bir değişiklik meydana getirmiştir.

4. Sekülerleşme günlük hayatın ya da siyasi düzenin dinden arındırılmasıdır.

B) Yalnız II

D) II ve III

III. Reform

C) Yalnız III

olgularından hangileri yer almıştır?

E) I, II ve III

A) Yalnız I

2. IV. Mehmet Dönemi’nde Yeniçeriler ekonominin bozulmasından sorumlu tuttukları otuz kadar devlet adamının idamını istediler.

D) I ve II

E) II ve III

ulaşabileceğini savundu. Ona göre devletin görevleri, insanların yaşam, mülkiyet ve hürriyet haklarını korumaktır. Locke bu düşüncesiyle aşağıdaki akımlardan hangisinin önde gelen temsilcileri arasında yer almıştır?

A) Çınar Vakası B) Edirne Olayı C) Kabakçı Mustafa İsyanı D) Patrona Halil Ayaklanması

A) Sosyalizm

B) Liberalizm

C) Kapitalizm

E) Emperyalizm E) Faşizm

E) Şah Kulu İsyanı

3. Feodalitenin ortaya çıkardığı siyasi bölünmüşlük kilisenin güçlenmesine ortam hazırlamıştır. Derebeyleri güçlerini koruyabilmek için kilise ile iş birliği yaparken krallar da kilisenin desteği ile derebeyleri ve halk üzerinde otorite kurmak amacıyla kilisede düzenlenen törenle taç giymişlerdir.

6. Avrupa’dan Amerika’ya göçün temel nedeni ekonomik sıkıntılardır. Amerika’ya göç eden insanların birçoğunun yol parasını, ileride işçi olarak çalışıp ödemek şartıyla Virginia Company ve Massachusetts Bay Company gibi şirketler üstlenmiştir. Bu durum;

Metinde aktarılan bilgi;

I. Avrupa’nın büyük bir çaresizlik içinde olduğu,

I. kilisenin siyasal bir otoriteye dönüştüğü, II. kralların dini meşruiyet dayanağı olarak kullandıkları,



C) Yalnız III

5. İngiliz düşünür John Locke, insanların doğru bilgiye sezgiyle değil, deneyim yoluyla

Listedeki isimlerin idamıyla sonuçlanan bu ayaklanma aşağıdakilerden hangisidir?

• İstanbul’da ilk Rum matbaası Nikodimus Metakis tarafından 1627’de açılmıştır. Beyoğlu’nda açılan bu matbaanın bastığı ilk eser “Museviler Aleyhine Bir Risale” adlı kitaptır.

B) Yalnız II

II. Avrupa’da ağır bir yoksulluğun yaşandığı,

III. kilisenin kralların otoritesi altına girdiği

III. Amerikalı yatırımcıların ucuz iş gücü yarattıkları

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır?

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır?

A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

82

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 7. Osmanlı yöneticileri XVIII. yüzyıl boyunca kapıkulu askerlerinin sayısını azaltmaya dönük bir politika izlemişlerdir.

9. Merkantilist anlayışı benimseyen ülkelerin ekonomik alandaki uygulamaları arasında yer almayan özellik aşağıdakilerden hangisidir?

Devlet adamlarının bu girişimlerinin temel amacı,

A) Ham maddeyi ülke dışından ucuza almışlardır.

I. Hazinenin üzerindeki yükü hafifletmektir.

B) İşlenmiş malları ülke dışına yüksek fiyatlarla satmışlardır.

II. Kapıkulu Ordusunu feshetmektir. III. Tımarlı Sipahilerle, yeniçeriler arasında denge kurmaktır.

C) İthalatı oldukça sınırlandırmışlardır. D) Dışardan ham madde alımına son ver-

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

mişlerdir.

C) Yalnız III

TARİHÇİNİN

NOTLARI • Yeniçerilerin öldürdüğü ilk Osmanlı padişahı II. Osman’dır.

• Mazeretsiz olarak üç yıl üst üste toprağını ekmeyen köylünün elinden toprağı alınmış ve Çift Bozan Vergisi ödemekle yükümlü kılınmıştır.

E) İhracatın artması için önlem almışlardır.

E) I, II ve III

• Topkapı Sarayı’nda şehzadelerin kafes hayatı yaşadıkları bölgeye Şimşirlik adı verilmiştir.

10. “Toplum Sözleşmesi” adlı eserinde Rousseau, insanların toplum içinde özgür ve eşit yaşaması için ortaklaşa oluşturacakları bir sözleşmenin şart olduğunu öne sürmüştür. Buna göre, bireyler, kendilerinin nasıl bir güç tarafından yönetilecekleri kararına ulaşacaklardır. Böylece devlet, halkın ege-

8. Devletin temel kurumlarından olan tımar sistemi ile toplumun gelirleri, hazinenin önemli bir kısmını oluşturmuştur. 1527– 1528 bütçesinin hemen hemen yarısı bu sistemden elde edilmiştir. Ayrıca tımar sistemi sayesinde Osmanlı ordusunun büyük bir bölümü kendi kendini finanse edebilmişti. Ancak XVII. yüzyıldan itibaren tımar sisteminde aksaklıklar görülmeye başlanmıştır. 1527–1528’de seferlere katılan Tımarlı Sipahi sayısı 37.000 civarındayken 1655’e gelindiğinde bu sayı 6.000’e kadar düşmüştür.

• Katolik inancı korumak ve yaymak amacıyla kurulan tarikat Cizvit Tarikatı’dır.

menliği ile yükseldiğinde meşru olacaktır. Rousseau’nun bu düşüncesi; I. kan soyluluğuna bağlı ayrıcalıkların ortadan kaldırılması, II. mutlak monarşik yönetimlerin sona ermesi,

Metinde aktarılan bilgi,

III. otoriter bir egemenlik anlayışının güçlendirilmesi

I. Tımar sistemi, askeri giderlerin önemli bir bölümünü karşılamıştır.

hedeflerinden hangilerini yansıtmaktadır?

II. Osmanlı asker sayısında görülen azalmanın temel nedeni Balkan topraklarının kaybedilmesidir.

A) Yalnız I

III. Osmanlı bütçesi üzerinde büyük bir yük oluşturan askeri giderler azalmıştır.



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

yargılarından hangilerini geçersiz kılmaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 83

Ünite 2

Test 4 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 1. Klasik düzende oluşan aksaklıklarda belirleyici olan dış etkenler arasında;

3. Saray içindeki devlet adamları ve ulemaların sayesinde ocakta yerini alan yeniçeriler, onların saray içindeki güç kurma mücadelelerinde en önemli destekçileri olmuşlardır.

I. merkantilist politikaların Osmanlı ekonomisine zarar vermesi,

• Değeri ve alım gücü düşen akçeye “Züyüf Akçe” adı da verilmiştir.

II. merkezi otoritenin bozulması,

Bu durum;

III. devşirme sisteminin aksaması

I. devlet adamları ve ulemanın yönlendirmesiyle yeniçeri isyanlarının çıkması,

olgularından hangileri yer almıştır? • IV. Murad Dönemi’nde ayaklanarak saraya yürüyen yeniçeriler, Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı IV. Murad’ın huzurunda parçalamışlardır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

II. merkezi otoritenin güçlenmesi,

C) Yalnız III

III. Tımarlı Sipahi birliklerinin önem kazanması

E) I, II ve III

gelişmelerinden hangilerine yol açmıştır? A) Yalnız I

D) II ve III

• Celâli İsyanları sırasında çok sayıda köy ve kasaba yakılmıştır. Dirlik ve düzenin bozulduğu Anadolu’da köylülerin büyük bir bölümü toprağını terk ederek şehirlere göç etmişlerdir. Osmanlı tarihinde bu olaya “Büyük Kaçgun” adı verilmiştir.

2. XVI. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı klasik devlet düzeni yavaş yavaş değişmeye başlamıştır. Bu değişim bir bozulma değil, değişen çağa ayak uydurma çabasıdır. Daha açık bir söylemle, Coğrafi Keşifler ile başlayıp Rönesans ve Reformlarla hızlanan değişimi yakalama kavgasıdır. Bu dönemde kaleme alınan layihalar düzendeki sıkıntılara ve bu sıkıntılara nasıl çözüm bulunacağına dair bilgiler içermektedir.

I. Akdeniz ticaretinin önemini kaybetmesi Osmanlı – Portekiz mücadelesi yol açmıştır. II. XVII. yüzyılda İngiltere ve Hollanda’nın okyanus ticaretinde öne çıkması Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemiştir.

II. Osmanlı Devleti değişen koşullara uyum sağlamak amacıyla batılılaşma politikasına yönelmiştir.

III. Osmanlı Devleti, Akdeniz ticaretinde etkinliğini sürdürebilmek için Hollanda ile iş birliğine yönelmiştir.

III. Osmanlı Devleti’nin yapısal sorunlarını belirleyen ve çözüm yolları öneren önemli raporlar hazırlanmıştır.

yargılarından hangilerini doğrulamakta-

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?



D) I ve III

E) I, II ve III

Metinde aktarılan bilgi,

I. XVI. yüzyılda yaşanan hızlı değişim Osmanlı devletinde siyasal, ekonomik ve askeri yapının sarsılmasına yol açmıştır.

B) Yalnız II

C) I ve II

4. XVI. yüzyılda dünyanın ekonomik düzeni değişti. Coğrafi Keşiflerle birlikte Akdeniz bölgesinde Hindistan bağlantılı ekonomik sistem ortadan kalktı. Osmanlılar, Portekizlilerle mücadele ederek bir süre daha Akdeniz ticaretini canlı tuttular. Ancak XVII. yüzyıldan itibaren Hollanda ve İngiltere’nin okyanus ticaretine el atmaları hem Akdeniz ticaretine hem de Osmanlı ekonomisine büyük bir darbe vurdu.

XVI. yüzyılı niteleyen bu metin Osmanlı Devleti ile ilgili,

A) Yalnız I

B) Yalnız II

dır? A) Yalnız I

C) I ve II



E) I, II ve III 84

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 5. Kapitülasyonların etkisiyle ihracatın artması Osmanlı altın ve gümüşünün yurt dışına çıkışını hızlandırmıştır.

7. Osmanlı Devleti, Yeniçeri Ocağı ile dünyanın ilk modern düzenli ordusunu kurmasına rağmen, Avrupa’daki askeri dönüşüme ayak uyduramamış ve çağın gerisinde kalmıştır.

Osmanlı Devleti’nin bu gelişme karşısındaki tutumuyla ilgili olarak aktarılan,

Bu durumun nedenleri arasında;

I. Tahşiş yöntemine geçerek akçenin içine değersiz madenleri karıştırmıştır.

I. ekonomik sorunların çözülememesi,

II. Kapitülasyonların bir kısmını iptal etme politikasına yönelmiştir.

II. siyasal istikrarın sağlanamaması,

olgularından hangileri yer almıştır?

yargılardan hangileri doğrudur?



B) Yalnız II

D) I ve II

A) Yalnız I

C) Yalnız III



II. çarpık kentleşme sürecinin başlaması,

E) I, II ve III

• Osmanlı Devleti’nde bir padişahın ölümünden sonra tahta çıkan padişah; sadrazam, devlet ileri gelenleri, ulema ve Kapıkulu Ocaklarına kanuna göre belli miktarlarda ikramiye vermiştir. Cülûs bahşişi adı verilen bu uygulama ilk kez Yıldırım Bayezid tarafından başlatılmış, Fatih döneminde ise kanun hâline getirilmiştir.

• Ekonomik bunalıma giren devletlerin bütçe açıklarını kapatabilmek için karşılıksız para basmaları enflasyona yol açmıştır.

I. Ayan adı verilen yerel güçler ortaya çıkmıştır.

III. asayişle ilgili sorunların artması gelişmelerinden hangileri yer almıştır? B) Yalnız II

• I. Mustafa, II. Osman ve IV. Murad dönemlerinde Osmanlı hazinesi cülûs bahşişi veremeyecek kadar boşalmıştır. Bu sorunu çözmek için saray mutfağındaki altın malzemeler bile eritilerek sikke bastırılmıştır.

Osmanlı Devleti’nde yaşanan bu gelişmenin sonucunda,

I. işsizliğin artması,

D) II ve III

D) I ve II

C) Yalnız III

8. Devlet, gerek nakit ihtiyacını karşılamak gerekse bozulan tımar sistemine alternatif bir üretim sistemi oluşturabilmek için iltizamı yaygınlaştırdı. İltizam topraklarının, malikâne adıyla ömür boyluğuna kiralanması yeni bir sorunu beraberinde getirdi. Devletin, zafiyetinden yararlanan malikâne sahipleri bölgelerinde mahalli güç haline geldiler. Bunlar sekban ve saruca adlı ücretli askerler sayesinde de askeri güç oluşturdular.

Bu demografik hareketin yol açtığı sonuçlar arasında;



B) Yalnız II

E) I, II ve III

6. XVII. ve XVIII. yüzyıl Osmanlı’da nüfus artışının hızlı olduğu bir dönemdir. Toprak sisteminde yaşanan aksaklıklar tarımsal üretimi önemli ölçüde düşürdüğü için mevcut kaynaklar nüfusu yeterince besleyememiştir. Bu durum, köyden kente göçü hızlandırdığı gibi toplumsal alanda çıkan isyanları da tetiklemiştir.

A) Yalnız I

NOTLARI

III. yeniçerilerin yenileşme çabalarına engel olmaları

III. İran ve Rusya’ya mal satışını yasaklamıştır.

A) Yalnız I

TARİHÇİNİN

II. Üretim ekonomisi güçlenmiştir.

C) Yalnız III

III. Özel mülkiyet üzerindeki bütün kısıtlamalar kaldırılmıştır.

E) I, II ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

85

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

Ünite 2

Test 5 TARİHÇİNİN

NOTLARI

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 1. İstanbul isyanlarının sonuçları arasında yer almayan gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

• XVII. yüzyılda yaşanan Eyalet İsyanları’nın hiçbirinde milliyetçilik kavramı öne çıkmamıştır.

• XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan önemli Celali İsyanları; Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Ahmet, Canbolatoğlu, Vardar Ali Paşa ve Abaza Mehmet Paşa İsyaları’dır.

4. Osmanlı Devleti’nde düzenlenen layihalarda belirlenen sorunlar arasında aşağıdakilerden hangisi yer almamıştır?

A) Halkın devlete olan güveninin azalması

A) Rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması

B) Islahat girişimlerinin başarısız olması

B) İsraf ve lüksün artması

C) Merkezi otoritenin güç kaybetmesi

C) Askeri ve idari yapının bozulması

D) Batılılaşma hareketlerinin başlaması

D) Kanun-i Kadime bağlı kalınması

E) İstanbul’un tahrip edilmesi

E) Tımar sisteminin bozulması

2. Osmanlı şehzadelerinin yetişmesinde büyük öneme sahip olan sancağa çıkma uygulamasını sona erdiren gelişme aşağıdakilerden hangisidir?

5. Anadolu’da yaşanan Celali İsyanları’nın nedenleri arasında; I. tımar sisteminin bozulması, II. yeni vergilerin yürürlüğe konulması,

A) Kardeş Katli Yasası’nın çıkarılması

III. Anadolu’da can ve mal güvenliğinin ortadan kalkması

B) Kanun-i Kadim’in uygulanması C) Ekber ve Erşad Sistemi’ne geçilmesi

• I. Murad “Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.” anlayışının yerine “Ülke hükümdar ve oğullarının malıdır.” anlayışını getirerek merkezi otoriteyi güçlendirmeye çalışmıştır.

gelişmelerinden hangileri yer almıştır?

D) Nizam-i Cedid yeniliklerinin devreye sokulması

A) Yalnız I

E) Sahn-ı Seman Medresesi’nin açılması

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

6. 1730’da Patrona Halil adındaki bir hamam tellağının etrafına topladığı ayak takımıyla çıkardığı isyan, halkı da kışkırtmasıyla büyümüş, matbaa ve birkaç mimari eser dışında her şey yakılarak ve yıkılarak yok edilmiştir. Eski bir yeniçeri olan Patrona Halil, “Davamız Şer’idir. Ümmeti Muhammed’den olanlar bize gelsinler.” söylemiyle isyanın etkisini artırmış ve adeta devleti teslim almıştır.

3. III. Mehmet tahta çıktığında on dokuz erkek kardeşini öldürtmesi hem sarayda hem de halk arasında büyük bir tepkiye yol açmıştır. Bu durumdan etkilenen I. Ahmet tahta geçtiğinde kardeş katli uygulamasına son vermiştir. Osman Bey’den I. Ahmet’e kadar babadan oğula geçen taht, bundan sonra hanedanın en büyük ve aklı başındaki üyesine bırakılmıştır. Ekbar ve Erşed adlı bu sistem,

Paragrafta aktarılan bu bilgi,

I. Osmanlı Devleti’nde veraset sistemindeki belirsizliği ortadan kaldırarak taht

I. İsyanda dini motiflerin kullanılması isyana dönük kitle desteğinin artmasına yol açmıştır.

kavgalarını sona erdirmiştir.

II. İsyancılar, Lâle Devri yeniliklerine değil, lüks ve israfa dayalı yönetim tarzına tepki göstermişlerdir.

II. Şehzadelerin devlet yönetiminde önemli görevlere getirilmesini sağlamıştır. III. Hanedan içinde iktidarı ele geçirmek amacıyla güç savaşları ve siyasal suikastler yaşanmıştır.



B) Yalnız II

III. Patrona Halil İsyanı’nın temel amacı, Osmanlı devlet düzenini değiştirmektir.

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır?

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır?

A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III 86

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 7. Celali İsyanları’nın sonuçlarını inceleyen bir araştırmacının aktardığı bilgilerden hangisi yanlıştır?

9. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde görülen isyanların en önemli nedeni devlet otoritesinin zayıflamasıdır. Devlet otoritesinin zayıflamasına yol açan etkenler arasında yer almayan ge-

A) Üretim azalmıştır. B) Köylerden kentlere göç hızlanmıştır.

lişme aşağıdakilerden hangisidir?

C) Vergi oranlarında indirime gidilmiştir.

A) Tahta çıkan padişahların yönetim deneyimine sahip olmamaları

D) Ekonomik durgunluk yaşanmıştır. E) İşsizlik artmıştır.

TARİHÇİNİN

NOTLARI • Fatih Sultan Mehmet, “Ülke hükümdarın malıdır.” anlayışını getirirken başa geçen padişahın taht kavgalarıyla uğraşmasını engellemek için “Kardeş Katli” yasasını uygulamaya koymuştur.

B) Ekonomik yapının bozulması C) Yaşanan toprak kayıpları D) Ordudaki bozulmalar

8. Osmanlı Devleti’nde, medrese öğrencilerinin çıkardıkları isyanlara Suhte İsyanlar’ı denilmektedir. II. Selim Dönemi’nde başlayıp III. Murad Dönemi’nde yoğunluk kazanan Suhte İsyanlar’ı, XVII. yüzyılda büyük karışıklıklara neden olmuştur. Osmanlı Devleti’nde eğitim sisteminde başlayan aksaklıklar, Suhte İsyanları’nın en önemli nedenini oluşturmuştur. Medreselere ihtiyaçtan daha fazla alınan öğrenciler mezun olduklarında iş bulamadıkları için isyan etmişlerdir. Özellikle Anadolu’da imarethanelerin etrafında toplanıp düzen aleyhinde konuşmalar yapan Suhteler, sosyal ve ekonomik sorunları bahane edenlere önderlik ederek isyanlar çıkartmışlardır.

E) Milliyetçilik akımından etkilenen azınlıkların ayaklanması

• Lâle Devri’nde eğitim ve askeri alanlarda köklü bir yenileşme adımı atılmamıştır.

10. Lâle Devri’nde yaşanan gelişmelerden hangisi Osmanlı halkının kültürel açıdan gelişmesine ortam hazırlamıştır?

• İbrahim Müteferrika’dan sonra Üsküdar’da ilk devlet matbaası “Darüt-Tıbaat-ül Amire” adıyla III. Selim Dönemi’nde kurulmuştur.

A) Çiçek aşısının bulunması B) Çini atölyelerinin açılması C) Matbaanın kullanılması D) Çuha atölyelerinin kurulması E) İtfaiye teşkilatının oluşturulması

Suhte İsyanları’na yönelik aktarılan bu bilgi,

11. Osmanlı bütçesi üzerinde çalışan bir tarihçi 1687–1688 bütçesini incelerken devletin gelirleriyle giderleri arasında 200.943.000 akçe negatif fark bulmuştur.

I. Osmanlı Devleti’nde görülen yoğun işsizlik toplumsal sorunları tetiklemiştir. II. Anadolu halkının bir bölümü, siyasal düzenden rahatsız oldukları için Suhte İsyanları’na destek vermişlerdir.

Yapılan bu çalışmayla ilgili, I. Bütçe açık vermiştir.

III. Osmanlı eğitim sisteminde pozitif bilimlere ağırlık verilmesi medrese öğrencilerinin ayaklanmasına yol açmıştır.

II. Hazine gelirlerinde artış görülmüştür. III. Osmanlı Devleti pozitif yönde büyümüştür.

yargılarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

yorumlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

C) Yalnız III



E) I, II ve III

87

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Ünite 2

Yeni Nesil Sorular

1

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

1 Dinin yanı sıra Martin Luther eğitimin de laikleşmesini istemiştir. Martin Luther, eğitimin yararlarını hararetle savunurken “İyi okullar hayattaki tüm doğru davranışların çiçek açtığı bir ağaçtır ve ağaçların çürümesi durumunda dinde ve tüm sanat kollarında körelme kaçınılmazdır.” ifadesiyle okulların ve okumanın büyük bir aydınlık kaynağı olduğu düşüncesini yaymaya çalışmıştır. Martin Luther’in eğitime bakış açısı,

I. Avrupa’da kilisenin denetimi altında bulunan eğitimin özgürleşmesini sağlamıştır.



II. Toplumsal çürümenin temel nedeni bilimsellikten yoksun eğitim anlayışıdır.



III. Eğitim toplumsal aydınlanmanın temel anahtarıdır.

Martin Luther

yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

2



I. Antik Roma Uygarlığının merkezi olması



II. İslam dünyası ile etkileşim halinde bulunması



III. Mesen sınıfının bilim insanları ile sanatçıları desteklemesi Öncüllerde aktarılan özelliklerden hangileri Rönesans hareketlerinin İtalya’da başlamasında etkili olmuştur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

3 ENDÜLJANS

AFOROZ

ENTERDİ

Diyagramda yer alan kavramlarla ilgili,

I. Katolik kilisesinin günahlardan arındırma belgesi olarak insanlara sunduğu af kağıdına enterdi adı verilmiştir.



II. Papanın bir Hristiyan’ı dinden çıkarma yetkisi aforoz olarak tanımlanmıştır.



III. Kilise enterdi adı verilen silahlı birlikler oluşturmuştur. bilgilerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III 88

D) II ve III

E) I, II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 4 Kilise

Batıl İnançlar

Despotik Devlet

Orta Çağ Avrupası’nı eleştiren rasyonalistlere göre yukardaki kavramların yol açtığı sonuç aşağıdakilerden hangisidir? A) Aklın doğru bilgiye ulaşmasının engellenmesi

B) Feodal yapının çözülmesi

C) Seküler düşüncenin güçlenmesi

D) Ahlak kurallarının oluşması E) Demokratik toplum yapısının çözülmesi

5 Genellikle ulus devletin Fransız Devrimi sırasında tarih sahnesine çıkmış olduğu kabul edilir. Bu aynı zamanda feodalizmden kapitalizme geçiş sürecini belirleyen dönemdir. Feodal devlette egemen olan meşrutiyet anlayışına göre devletin sahibi ve meşruiyetinin kaynağı monarşi idi. Feodal sistemin zayıflamaya başlamasıyla birlikte güçlenen burjuvazi sınıfı, politik etkinliğini pekiştirmek için kitlelerin desteğini arkasına almak zorunda idi. Buradan hareketle egemenliğin kraldan alınarak halka verilmesi süreci içinde milliyetçi akımların güç kazanması, milli egemenlik fikrinin kitlelerde geniş yankı bulmasını sağlamıştır. Ancak ulusun mu yoksa ulus devletin mi önce ortaya çıktığı tartışmalı bir konudur. Milliyetçi görüşler genellikle ulusun önceden var olduğunu iddia ederler, ulus devlet bu ulusun egemenlik taleplerini karşılayacak bir model olarak ortaya çıkmıştır. Ancak modernleşme odaklı teorilere göre ulusal kimlik daha önceden var olan devletin politikalarının bir ürünü olarak görülmektedir. Ulus devlet kavramı üzerinde araştırma yapan bir sosyal bilimcinin aktardığı bilgiler değerlendirildiğinde,

I. Ulus devlet, feodalizmden kapitalizme geçişin zorunlu araçlarından biridir.



II. Burjuvazi politik etkinliğini güçlendirmek için ulus devlet kavramını hayata geçirmiştir.



III. Modern yaklaşıma göre ulusal kimlik devlet aygıtının oluşturduğu bir kavramdır. sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

6

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

Merkantilistler güçlü bir devletten yana olmuşlardır. Güçlü bir devlete sahip olabilmek için Merkantilistler, devletin güçlü bir ordu ve donanmaya sahip olmasını arzulamışlardır. Coğrafi keşiflerin ve buna bağlı olarak ortaya çıkan sömürgecilik faaliyetlerinin revaçta olduğu bir dönemde güçlü bir ordu, gerek sömürgeler elde etmek gerekse yapılan ticareti kontrol edebilmek için son derece önemlidir. Bu politikayı etkin olarak uygulayan güçler arasında yer almayan siyasal yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fransa

B) İngiltere

C) Hollanda

89

D) Osmanlı

E) İspanya

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 7



Güneş Sistemi’ni keşfederek, Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve Güneş’in etrafında döndüğünü “ Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine” adlı eserinde kanıtlayan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kant

B) Newton

C) Copernicus

8

D) Moore

E) Rousseau

Norveç

Kuzey Amerika

Rusya Avrupa Macaristan

Portekiz AT

Çin Osmanlı Devleti

LA S

BÜ

Hindistan Kalikut

Afrika

O

YÜ

KY

K

SU

AN

HİNT OKYANUSU

U

KY

AN

O

Güney Amerika

Sibirya Asya

U S

Ümit Burnu

Avustralya

Osmanlı Devleti Yeni Ticaret Yolları Baharat Yolu İpek Yolu

Görselde yer alan haritayı inceleyen Aylin’in,

I. İpek ve Baharat yolları önemini kaybetmiştir.



II. Coğrafi Keşifler Akdeniz ticaretinin canlanmasına yol açmıştır.



III. Osmanlı Devleti’nin jeopolitik önemi artmıştır. yorumlarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

90

D) II ve III

E) I, II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 9

Osmanlı paraları

Yeniçeri kıyafeti



Osmanlı akçesi ile yeniçeri arasında bağlantı kurmaları istenen öğrencilerden; Asuman : Yeniçeriler devletten düzenli maaş alan askerlerdir. Arda

: Osmanlı akçesinin değer kaybetmesi yeniçerilerin ayaklanmasına yol açmıştır.

Elif

: Osmanlı Devleti’nin en önemli gelir kaynağı yeniçerilerin kullandıkları silahlardır.

şeklinde yorumlar yapmışlardır. Konuyu doğru olarak yorumlayan öğrenciler hangileridir? A) Asuman

B) Arda

C) Elif

D) Asuman ve Arda

E) Asuman ve Elif

10 Ekonomik kriz

Tımar

Mukataa

İltizam

Malikâne

Ağır vergiler

Celali isyanları

Çift bozan

?

Diyagramdaki bilgilerden hareketle boş bırakılan kürede yer alması gereken sonuç aşağıdakilerden hangisidir? A) Veraset sisteminin değişmesi B) Merkezi otoritenin zayıflaması C) Hanedan değişikliği D) Üretimin artması E) Sancak sisteminin uygulanması

91

Ünite 2

Yeni Nesil Sorular 1

İstanbul

2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı

Fransa

Büyük Britanya

17

14

5

5

İzmir

Hollanda Venedik

Prusya

Avusturya

Danimarka

İsveç

Sicilya

Toplam

1

4

–

4

4

3

52

9

1

1

1

1

8

4

36

Halep

6

12

9

6

2

1

1

5

5

47

Selanik

3

4

2

–

2

–

1

3

5

20

Mora

3

3

4

–

2

–

–

–

–

10

Sidon–Akra –Beyrut

3

–

–

–

1

–

–

2

–

6

Kıbrıs

2

1

1

1

1

1

1

4

1

13

Khios

1

–

1

–

–

1

–

1

–

4

Trablus

4

2

–

–

1

1

–

–

–

8

Yanina

2

–

–

–

–

–

1

1

1

5

Girik

2

1

–

–

1

–

–

2

2

8

Atina

–

2

–

–

1

–

–

2

2

7

Diğer limanlar

1

–

–

–

3

2

3

14

8

31

Toplam

50

44

31

9

17

7

12

46

31

247

1793 yılında Osmanlı Devleti’nden iş belgesi alan yabancı tüccar dağılımını gösteren çizelgeyi inceleyen bir araştırmacının kapitülasyonlara dönük olarak yaptığı,

I. Osmanlı limanlarında gerçekleşen ticaret ağırlıklı olarak Fransa, İngiltere ve İsveç’in kontrolü altındadır.



II. Yabancı tüccarların başlıca tercih ettikleri limanlar İstanbul ve Halep’tir.



III. Dış ticaretin en zayıf olduğu bölge Kıbrıs’tır. yorumlardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

92

D) II ve III

E) I, II ve III

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 2

Tekel sistemi kaldırıldı. Britanyalılara diledikleri miktarda ham maddeyi satın alma imkânı verildi.

Britanya malları için bir defa gümrük ödendikten sonra mallar alıcı tarafından nereye götürülürse götürülsün bir daha gümrük ödenmeyecekti.

Britanyalılarla olan transit ticaretten alınan resmi vergi kaldırıldı.

1838 Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi’nde yer alan maddelerle ilgili,

I. Osmanlı gümrük vergi gelirleri azalmıştır.



I. Osmanlı, ham madde ihraç eden ülke konumuna düşmüştür.



III. Yerli tüccarların yabancı sermaye ile rekabet gücü ortadan kalkmıştır.



IV. Osmanlı ekonomisi dış ticaret alanında kendisini güçlendirecek önemli bir adım atmıştır.



V. İngiltere Osmanlı pazarlarında etkin güç konumuna gelmiştir. yargılardan hangisi yanlıştır? A) I 3

B) II

C) III

D) IV

E) V

Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren tımar sistemi ve iltizam usulü gibi çeşitli toprak sistemleri ve vergi çeşitlerini uygulamaya koyarak devletin gelir – gider akışını dengede tutmaya çalışmıştır. 17. yüzyıla kadar uygulanan bu sistemler uzun süren savaşlar ve başarısızlıklarla birlikte malikane sistemine dönüşecektir. Temeli mukataa arazilerinin devlet tarafından yapılan müzayedede en fazla miktarı (muaccele) veren kişiye kayd-ı hayat şartıyla satılmasına dayanan bu sistem ilk zamanlar başarıyla uygulansa da bir süre sonra bu uygulama da yerini yeni bir sisteme bırakacaktır. Metinde aktarılan bilgi,



I. Osmanlı toprak sisteminin bozulmasındaki etkenlerden biri uzun süren savaşlardır.



II. Devlete ait olan topraklar açık artırma yöntemi ile kişilere yaşamları boyunca devredilmiştir.



III. Osmanlı bütçe gelirlerinin önemli bir bölümünü toprak gelirleri oluşturmuştur. yorumlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

4 Kâtib Çelebi’nin tarih felsefesini ve toplum görünüşünü açıklaması bakımından önemli olan yapıtı Düsturü’l-Amel li-Islahi’l-Halel’dir. Kısa kısa dört bölümden oluşan bu küçük risalede İbn Haldun’un etkisi açıkça görülür. Toplumların da canlılar gibi doğup, gelişip, öldüğü görüşünü yineleyen Kâtib Çelebi, bu dönemlerin uzunluğunun ya da kısalığının toplumlara ve kişilere göre değiştiğini de ekler. Risalede Osmanlı toplumunun ömrünün uzaması için de reaya, asker ve hazine konularında alınması gerekli önlemleri sıralar, öğütler verir. Kâtib Çelebi’nin Osmanlı Devleti’ne dönük analizinde sorunların yoğunlaştığı;

I. ekonomik,



II. toplumsal,



III. askeri alanlardan hangilerinde önlem alınmasının gerekli olduğu vurgulanmıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

93

D) II ve III

E) I, II ve III

Ünite 2

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 5 Yeniçeri Ocağı kanunnamelerinin yerini yeni geleneklerin alması XVII. yüzyıldan itibaren Yeniçeri Ocağını devletin temel dayanağı olmaktan çıkarmıştı. “Ocak devlet içindir.” anlayışının yerini “Devlet ocak içindir.” anlayışı almıştı. XVII. yüzyıldan itibaren devşirme sisteminin terk edilmesi Yeniçeri Ocağı’nın saraya karşı ulemanın yanında yer almasına ve yenilikleri reddeden bir yapı haline dönüşmesine neden olmuştur. Bundan dolayı ıslahat yapmak isteyen padişah ve devlet adamları bu uğurda canlarını kaybetmişlerdi. Yeniçeriler üzerinde çalışan bir araştırmacının aktardığı bu bilgiyi yorumlaması istenilen öğrencinin,

I. Askerler yönetim üzerinde vesayet oluşturmuşlardır.



II. Ocağın yapısının bozulması sonucunda yeniçeriler saraya karşı ulema sınıfının yanında yer alarak devletin modernleşme çabalarını sekteye uğratmışlardır.



III. Yeniçeriler hanedan değişikliklerinde önemli roller üstlenmişlerdir. yorumlarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III

6 şalvarı şaltak Osmanlı eyeri kaltak Osmanlı ekmede biçmede yok yemede ortak Osmanlı



Anadolu halkının dile getirdiği bu dörtlük aşağıdaki gelişmelerden hangisinin nedenini oluşturmuştur? A) İstanbul İsyanları





B) Suhte İsyanları



D) Celali İsyanları



E) Azınlık İsyanları

C) Eyalet İsyanları

7

Osmanlı tarihinin görselde belirtilen döneminde gerçekleşen olaylar arasında aşağıdaki gelişmelerden hangisi yer almamıştır? A) Ordu’da batılı tarzda yenilik hareketlerinin başlatılması B) Çeşitli ülkelere elçiler gönderilmesi C) Osmanlı Müslümanlarına ait ilk matbaanın kurulması D) Barok tarzı mimari eserlerin yapılması E) Çiçek aşısının kullanılması

94

Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı 8 Osmanlı padişahına sunulan ilk yazılı rapor olan Koçi Bey Risalesi, 17. yüzyıla kadar Osmanlı’da bu tarzda bir rapor verme anlayışı olmamasından ötürü önem kazanmaktadır. Risalede III. Murad sonrasında devlet yönetiminde baş gösteren aksaklıklar incelenmiş ve önceki padişahların uygulamaları eleştirilmiştir. Koçi Bey’in ilk risalesindeki ana eleştiri konuları; adam kayırma, irtikap, zimmet ve rüşvettir. IV. Murad’ın annesi Kösem Sultan’ın etkisinden çıkarak devletin yönetiminde daha etkin olması, içki ve tütünü yasaklaması da bu ilk risaleyi okumasından sonradır. Aktarılan bu bilgi;

I. Osmanlı Devleti’nin idari yapısının sorunlu olduğu,



II. rüşvet ve iltimasın yaygınlaştığı,



III. devlet yapısındaki aksaklıkları eleştiren raporların dikkate alındığı yaklaşımlarından hangilerini doğrulamaktadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

9 1448’de Gutenberg, Mainz’a döner. Johann Fust adında zengin bir yatırımcıdan, bir matbaa dükkanı açmak için borç alır. Asıl müşterisinin kilise olduğunu bilen Gutenberg, İncil basmaya karar verir. Latince gramer gibi başka bazı metinlerin baskı denemelerinden sonra Gutenberg, İncil üzerinde çalışmaya 1452 yılında başlar. İncil’in düşük fiyatı ve kaliteli baskısı, Gutenberg’in yeni teknolojisinin başarıya ulaşmasını sağlar ve teknoloji kısa zamanda bütün Avrupa’ya yayılır. 1500 yılına dek milyonlarca kitap basılacaktır. Gutenberg böylece ilk medya devrimini gerçekleştirmiştir. Gutenberg’in gerçekleştirdiği medya devriminin sonuçları arasında;

I. bilginin kayıt altına alınmasının kolaylaşması,



II. değişik düşüncelerin geniş kitlelere ulaşması,



III. kağıt üretiminin artması ve kağıt fiyatlarının ucuzlaması gelişmelerinden hangileri yer almıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

10 Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından 1720 yılında Fransa’ya elçi olarak gönderilen Yirmisekiz Mehmed Çelebi, yanında oğlu Mehmed Said Efendi’yi de götürmüştü. Said Efendi orada boş durmamış ve birçok yeniliğin Osmanlı İmparatorluğu’na taşınmasını sağlamıştır. Aynı zamanda Paris’te bir matbaayı ziyaret etmiş ve İstanbul’a dönüşünde bu konuda çalışmaya karar vermiştir. İstanbul’a döndüğünde Müteferrika ile tanışarak Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın desteği ile (Tek şartı; dini olmayan eserler basmak şartıydı.) bir matbaa kurmak için gerekli olan adımı atmıştır. Bu metinde aktarılan bilgiye dayalı olarak yapılan, I. Dini kitapların matbaada basımı yasaklanmıştır. II. Avrupa’daki değişimler Osmanlı’ya taşınmıştır. III. Yenileşme çabaları devlet tarafından desteklenmiştir. yorumlardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve III 95

Ünite 2

CEVAP ANAHTARI 1. ÜNİTE: DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ (1595–1774)

2. ÜNİTE: DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI

KAZANIM TESTİ - 1 (Sayfa 14) 2. E 3. C 4. B 5. B 8. A 9. D 10. E 11. E

1. B 7. C

KAZANIM TESTİ - 1 (Sayfa 61) 2. C 3. D 4. C 5. A 8. A 9. E 10. A 11. D

6. E 12. B

1. E 7. D

KAZANIM TESTİ - 2 (Sayfa 67) 2. D 3. C 4. D 5. C 8. A 9. E 10. C 11. B

6. D 12. E

1. D 7. C

6. A 12. C

KAZANIM TESTİ - 2 (Sayfa 19) 2. A 3. D 4. E 7. D 8. C 9. D

1. B 6. C

5. D 10. D

KAZANIM TESTİ - 3 (Sayfa 24) 1. E

2. C

3. E

4. A

5. D

6. D

7. A

8. C

9. E

10. B

11. B

12. E

1. E 7. A

KAZANIM TESTİ - 4 (Sayfa 32) 2. B 3. D 4. D 5. B 8. A 9. C 10. B 11. E

6. C 12. D

1. D 7. C

2. C 8. B

TEST - 1 (Sayfa 34) 3. C 4. A 9. A 10. B

6. A 12. A

5. E 11. E

TEST - 2 (Sayfa 36) 3. A 4. E 8. B 9. E

1. D 6. B

2. C 7. E

1. A 6. C

TEST - 3 (Sayfa 38) 2. A 3. D 4. D 7. A 8. B 9. D

1. B 6. E

2. E 7. A

1. C

2. D

1. E 7. B

2. C 8. D

7. E

8. A

5. D 11. A

6. A

1. C 6. D

YENİ NESİL SORULAR - 1 (Sayfa 46) 2. D 3. B 4. E 7. E 8. D 9. A

5. B 10. C

1. B 6. E

YENİ NESİL SORULAR - 2 (Sayfa 51) 2. A 3. B 4. A 7. B 8. D 9. A

5. D 10. C

Sayfa 17 - 18 Sayfa 23 Sayfa 30 - 31

1. E

2. A

1. E

2. E

1. D 1. A

3. E

2. B

3. C

4. D

TEST - 3 (Sayfa 82) 3. C 4. E 8. D 9. D

TEST - 5 (Sayfa 86) 3. A 4. D 9. E 10. C

5. B 10. C 7. E

8. A

5. E 11. A

6. C

YENİ NESİL SORULAR - 1 (Sayfa 88) 2. E 3. C 4. A 7. C 8. A 9. D

5. E 10. B

1. C 6. D

YENİ NESİL SORULAR - 2 (Sayfa 92) 2. D 3. E 4. E 7. A 8. E 9. E

5. C 10. E

Sayfa 74 - 75

4. B 3. A 5. B

6. C 12. D

1. E 6. D

Sayfa 60

5. E

3. E

5. A 11. E

TEST - 4 (Sayfa 84) 3. A 4. B 5. A 6. E

2. C 8. D

Sayfa 66

4. D

2. D

2. D

5. D 10. D

MODEL SORULARIN CEVAPLARI

MODEL SORULARIN CEVAPLARI Sayfa 12 - 13

2. A 7. A

1. D 7. C

5. B

TEST - 2 (Sayfa 80) 3. A 4. D 9. E 10. A

2. B 8. E

1. E 6. E 1. A

7. C 14. A

TEST - 1 (Sayfa 78) 2. D 3. B 4. C 7. B 8. A 9. A

1. C 7. D

5. E 10. E

TEST - 5 (Sayfa 42) 3. E 4. C 5. D 6. B

KAZANIM TESTİ - 3 (Sayfa 76) 2. C 3. A 4. E 5. D 6. D 9. A 10. B 11. A 12. B 13. C

1. E 6. D

5. B 10. D

TEST - 4 (Sayfa 40) 3. C 4. D 8. C 9. E

TEST - 6 (Sayfa 44) 3. A 4. A 9. C 10. E

1. D 8. D

6. E

96

1. D

2. E

1. E 1. C

2. E

2. A 3. C

4. E

3. D 5. C

6. D