Công Ty Samsung Trân trọng gửi đến bạn cuốn sách này.

Phiên bản ebook này được thực hiện theo bản quyền xuất bản và phát hành ấn bản tiếng Việt của công ty First News - Trí Việt với sự tài trợ độc quyền của công ty TNHH Samsung Electronics Việt Nam. Tác phẩm này không được chuyển dạng sang bất kỳ hình thức nào hay sử dụng cho bất kỳ mục đích thương mại nào.

THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE: Powerful Lessons in Personal Change by Stephen R. Covey Copyright © 2004 by FranklinCovey Company FranklinCovey and the FC logo and trademarks are trademarks of FranklinCovey Co. and their use is by permission. Vietnamese Edition © 2007 by First News - Tri Viet. Published by arrangement with FranklinCovey Co., USA. All rights reserved.

THE 7 HABITS OF HIGHLY EFFECTIVE PEOPLE

7 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT Cöng ty First News - Trñ Viïåt giûä baãn quyïìn xuêët baãn vaâ phaát haânh êën baãn tiïëng Viïåt trïn toaân thïë giúái theo húåp àöìng chuyïín giao baãn quyïìn vúái FranklinCovey Co., Hoa Kyâ. Bêët cûá sûå sao cheáp, trñch dêîn naâo khöng àûúåc sûå àöìng yá cuãa First News vaâ FranklinCovey àïìu laâ bêët húåp phaáp vaâ vi phaåm Luêåt Xuêët baãn Viïåt Nam, Luêåt Baãn quyïìn Quöëc tïë vaâ Cöng ûúác Baão höå Baãn quyïìn Súã hûäu Trñ tuïå Berne. CÖNG TY VÙN HOA Á SAN Á G TAO Å TRÑ VIÏT Å - FIRST NEWS

11HNguyïîn Thõ Minh Khai, Quêån 1, TP. Höì Chñ Minh Tel: (84.8) 822 7979 - 822 7980 - 823 3859 - 823 3860 Fax: (84.8) 822 4560; Email: [email protected] Website: www.firstnews.com.vn

Biïn dõch: VUÄ TIÏËN PHUÁC Ban Biïn Dõch First News Hiïåu àñnh: Töí Húåp Giaáo Duåc PACE

FIRST NEWS

NHAÂ XUÊËT BAÃN TREÃ

LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU êìu nhû ài bêët kyâ quöëc gia naâo trïn thïë giúái baån cuäng dïî daâng nhêån ra taác phêím nöíi tiïëng 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt (The 7 Habits of Highly Effective People) cuãa taác giaã Stephen R. Covey luön àûúåc moåi ngûúâi àoán àoåc vaâ àaánh giaá rêët cao nhû möåt cêím nang reân luyïån àïí ài àïën thaânh cöng.

H

Thêåt vêåy, tûâ lêìn xuêët baãn àêìu tiïn, 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt àaä trúã thaânh möåt trong nhûäng cuöën saách coá giaá trõ vaâ nöíi tiïëng nhêët thïë giúái vïì thïí loaåi self-help - tûå reân luyïån baãn thên àïí thaânh cöng trong cuöåc söëng. Vúái 20 triïåu baãn phaát haânh, àûúåc dõch ra hún 40 thûá tiïëng trïn khùæp thïë giúái, taác phêím àaä coá sûác lan toãa vö cuâng röång lúán, khöng chó trong lônh vûåc reân luyïån, phaát triïín tñnh caách con ngûúâi maâ coân àûúåc bònh choån laâ möåt trong 10 cuöën saách vïì quaãn trõ coá giaá trõ nhêët tûâ trûúác àïën nay. Tiïën sô Stephen R. Covey laâ möåt bêåc thêìy thïë giúái vïì reân luyïån tñnh caách, khaã nùng laänh àaåo vaâ caác vêën àïì têm lyá cuöåc söëng. Öng coân laâ möåt nhaâ giaáo duåc taâi nùng, möåt chuyïn gia tû vêën vïì quaãn lyá con ngûúâi, Stephen R. Covey àaä cöëng hiïën troån àúâi mònh àïí giaãng daåy phûúng phaáp söëng vaâ quaãn trõ lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm àïí coá àûúåc cuöåc söëng haånh phuác vaâ sûå nghiïåp thaânh àaåt.

6

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Con ngûúâi luön khao khaát thaânh cöng, nhûng nïëu khöng nhêån thûác àûúåc baãn chêët cuãa thaânh cöng maâ cûá muâ quaáng theo àuöíi thò thêåt vö nghôa. Stephen R. Covey àaä nhêån ra vaâ phên tñch möåt caách cûåc kyâ sêu sùæc cöåi nguöìn cuãa thaânh cöng, giuáp cho haâng chuåc triïåu ngûúâi trïn thïë giúái xêy dûång àûúåc cuöåc söëng myä maän tûâ nïìn taãng tñnh caách cuãa chñnh möîi ngûúâi. Tñnh caách cuãa chuáng ta vïì cú baãn bùæt nguöìn tûâ nhûäng thoái quen. Àoá laâ möåt chuöîi phaãn ûáng dêy chuyïìn bùæt àêìu tûâ suy nghô, dêîn àïën haânh àöång, taåo nïn thoái quen, àõnh hònh tñnh caách - vaâ cuöëi cuâng - taåo nïn söë phêån. Trong dêy chuyïìn àoá, thoái quen laâ yïëu töë quan troång vò chuáng töìn taåi trong phaåm truâ vö thûác, mang tñnh bïìn vûäng. Chuáng taác àöång vaâo àúâi söëng sinh hoaåt haâng ngaây vaâ aãnh hûúãng maånh meä àïën caá tñnh, àöìng thúâi hònh thaânh, xaác àõnh nùng lûåc, tñnh caách vaâ baãn lônh möîi ngûúâi. Nhûng thoái quen khöng thïí hònh thaânh möåt caách nhanh choáng, tûác thúâi maâ liïn quan mêåt thiïët àïën quaá trònh reân luyïån. Vò vêåy, thoái quen coá möåt sûác maånh vaâ aãnh hûúãng rêët lúán; nïëu chuáng ta biïët caách vêån duång àuáng seä àem laåi nhûäng hiïåu quaã àùåc biïåt àöëi vúái sûå caãi thiïån tñnh caách vaâ phaát triïín nùng lûåc möîi ngûúâi. 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt laâ cuöën saách coá giaá trõ thûåc tiïîn lúán lao, mang laåi cho chuáng ta nhûäng kiïën thûác cú baãn vïì caách cû xûã àuáng àùæn, phûúng phaáp

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

7

laâm viïåc hiïåu quaã, àöìng thúâi giuáp chuáng ta chuã àöång nùæm vûäng vaâ xûã lyá tònh huöëng möåt caách coá cú súã khoa hoåc. Cuöën saách cuäng àûa ra nhûäng quy tùæc ûáng xûã tuyïåt vúâi, phuâ húåp vúái chên lyá cuöåc söëng nïn taåo àûúåc hiïåu quaã vïì mùåt têm lyá, dêîn àïën thaânh cöng trong cöng viïåc vaâ caác möëi quan hïå giûäa con ngûúâi. Bùçng viïåc phên tñch caác quy luêåt chi phöëi möåt caách rêët thûåc tïë, 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt seä khúi dêåy nhûäng nùng lûåc tiïìm êín trong baån, chó ra con àûúâng thûåc tïë vaâ vûäng bïìn àïí baån àaåt túái thaânh cöng. Moåi thaânh cöng trong cuöåc söëng coá thïí noái gêìn nhû luön àûúåc bùæt nguöìn hoùåc ñt nhiïìu àïìu coá liïn quan àïën 7 thoái quen quan troång naây. Taåo dûång àûúåc 7 thoái quen coân laâ phûúng caách giuáp baån coá thïí giaãi quyïët möåt caách hiïåu quaã nhêët moåi vûúáng mùæc trong cöng viïåc, trong cuöåc söëng gia àònh, trong giao tiïëp xaä höåi àöìng thúâi nhêån àûúåc sûå quyá troång vaâ thiïån caãm cuãa nhûäng ngûúâi xung quanh. Vúái 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt cuâng nhûäng taác phêím nöíi tiïëng khaác nhû First Things First (Ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêët), Principle Centered Leadership (Laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm), 7 Habits of Highly Effective Family (7 Thoái quen cuãa gia àònh haånh phuác), Living the 7 Habits (Söëng theo 7 thoái quen), The 8th Habit – from Effectiveness to Greatness (Thoái quen thûá 8 – Tûâ thaânh àaåt àïën vô àaåi)… àaä taåo nïn möåt tïn tuöíi Stephen R. Covey coá

8

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

möåt khöng hai trong nhûäng taác giaã àûúng àaåi viïët vïì cuöåc söëng vaâ àaä àûúåc taåp chñ Time cöng nhêån laâ möåt trong 25 ngûúâi Myä coá aãnh hûúãng nhêët thïë giúái trong 20 nùm trúã laåi àêy. First News vaâ Trûúâng Doanh Nhên & Giaám Àöëc PACE trên troång giúái thiïåu àïën baån àoåc Viïåt Nam taác phêím 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt cuãa Tiïën sô Stephen R. Covey. Hy voång cuöën saách coá giaá trõ to lúán naây seä giuáp caác baån thay àöíi cuöåc àúâi mònh theo hûúáng tñch cûåc, nhùçm àaåt àûúåc thaânh cöng trong cuöåc söëng. Chuác caác baån thaânh cöng! - First News

LÚÂI TAÁC GIAÃ

Cuöåc söëng ngaây caâng phûác taåp, cùng thùèng vaâ khùæc nghiïåt khi con ngûúâi chuyïín tûâ thúâi àaåi cöng nghiïåp sang thúâi àaåi cöng nghïå thöng tin cuâng vúái caác hïå quaã cuãa noá. Nïìn kinh tïë tri thûác ra àúâi, keâm theo àoá laâ haâng loaåt caác vêën àïì múái laâm aãnh hûúãng maånh meä àïën àúâi söëng xaä höåi, àem àïën cho con ngûúâi nhûäng ûáng duång tñch cûåc cuäng nhû taåo ra thïm möåt söë khoá khùn vaâ thaách thûác. Nhûäng khoá khùn vaâ thaách thûác êëy khöng chó khaác vïì lûúång maâ coân khaác vïì chêët. Nhûäng àöíi thay sêu sùæc cuãa xaä höåi vaâ caác biïën àöång trïn thûúng trûúâng toaân cêìu trong thúâi àaåi kyä thuêåt söë àaä khiïën nhiïìu ngûúâi nghi ngúâ tñnh phuâ húåp cuãa nhûäng nguyïn tùæc, nhûäng thoái quen àûúåc àûa ra trong cuöën saách naây. Theo töi, cuöåc söëng caâng coá nhiïìu biïën àöång, nhûäng thaách thûác chuáng ta gùåp phaãi caâng lúán thò 7 Thoái Quen caâng coá giaá trõ àöëi vúái têët caã moåi ngûúâi. Vò caác khoá khùn, thaách thûác luön töìn taåi vaâ ngaây caâng phöí biïën nïn caác giaãi phaáp àûa ra àïìu dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc mang tñnh quy luêåt, hiïín nhiïn, bêët biïën, vaâ phaát triïín lêu daâi trong lõch sûã. Töi khöng phaãi laâ ngûúâi saáng taåo ra caác nguyïn tùæc àoá maâ chó laâ ngûúâi nhêån ra vaâ sùæp xïëp chuáng laåi theo möåt trêåt tûå húåp lyá.

10

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Sau nhûäng traãi nghiïåm, töi àuác kïët àûúåc möåt baâi hoåc sêu sùæc trong cuöåc söëng: Nïëu muöën vûúåt qua moåi thaách thûác àïí àaåt àûúåc nhûäng khaát voång lúán lao, baån phaãi biïët nhêån diïån vaâ vêån duång àuáng caác nguyïn lyá hay quy luêåt tûå nhiïn vaâo caác muåc tiïu cuãa mònh. Vêån duång thaânh cöng möåt quy luêåt naâo àoá phuå thuöåc rêët nhiïìu vaâo trñ tuïå, khaã nùng vaâ sûå saáng taåo cuãa tûâng ngûúâi, nhûng àiïìu quan troång nhêët laâ phaãi biïët kïët húåp haâi hoâa caác nguyïn tùæc vúái nhau. Trïn thûåc tïë, nhûäng giaãi phaáp àûa ra tûâ caác nguyïn lyá luön traái ngûúåc vúái löëi suy nghô phöí biïën cuãa chuáng ta hiïån nay. Sûå àöëi lêåp naây àûúåc chûáng minh qua nhûäng thaách thûác phöí biïën dûúái àêy: - Súå haäi vaâ tûå ti; - Ûúác muöën vaâ tham voång súã hûäu; - Tröën traánh traách nhiïåm; - Tuyïåt voång; - Mêët cên bùçng trong cuöåc söëng; - Tñnh võ kyã; - Khao khaát àûúåc lùæng nghe; - Xung àöåt vaâ khaác biïåt; - Bïë tùæc cuãa baãn thên. Töi mong caác baån haäy lûu têm àïën caã nhûäng thaách thûác chung cuäng nhû nhûäng nhu cêìu vaâ khoá khùn cuãa riïng mònh. Khi laâm nhû vêåy, caác baån seä tòm ra caác giaãi phaáp vaâ phûúng hûúáng lêu daâi cho baãn thên. Baån cuäng seä thêëy sûå khaác biïåt ngaây caâng roä giûäa caách tiïëp cêån phöí biïën hiïån nay vúái caách tiïëp cêån dûåa theo nhûäng nguyïn tùæc bêët biïën trong moåi thúâi àaåi. Cuöëi cuâng, töi muöën nhùæc laåi möåt cêu hoãi maâ töi thûúâng nïu ra trong nhûäng buöíi thuyïët trònh cuãa mònh:

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

11

Coá bao nhiïu ngûúâi trûúác khi truát húi thúã cuöëi cuâng muöën coá thïm thúâi gian àïí laâm viïåc, hay xem ti-vi? Cêu traã lúâi laâ chùèng coá ai caã. Luác àoá, hoå chó nghô vïì ngûúâi thên, gia àònh vaâ caã nhûäng ngûúâi maâ hoå hïët loâng phuång sûå. Ngay caã nhaâ têm lyá hoåc vô àaåi Abraham Maslow vaâo cuöëi àúâi mònh cuäng àaä coi haånh phuác, sûå hoaân thaânh nhiïåm vuå vaâ cöëng hiïën cho hêåu thïë quan troång hún sûå tûå thïí hiïån baãn thên (self-actualization - nhu cêìu àêìu tiïn cuãa “Hïå thöëng cêëp àöå nhu cêìu” nöíi tiïëng cuãa öng). Öng goåi noá laâ baãn ngaä siïu viïåt (self-transcendence). Àiïìu naây cuäng àuáng vúái töi. Cho àïën nay, taác àöång lúán nhêët vaâ myä maän nhêët cuãa caác nguyïn tùæc trong 7 Thoái quen àûúåc thïí hiïån qua cuöåc söëng cuãa con chaáu töi chñnh laâ niïìm haånh phuác lúán nhêët cuãa töi. Chùèng haån, àûáa chaáu gaái 19 tuöíi cuãa töi, Shannon, luön bõ “cuöën huát” vaâo caác hoaåt àöång tònh nguyïån, sùén saâng xa nhaâ àïën giuáp àúä nhûäng treã möì cöi úã àêët nûúác Rumani xa xöi. Shannon viïët thû cho chuáng töi vaâ noái rùçng: “Con khöng muöën söëng möåt cuöåc söëng ñch kyã, chó biïët coá riïng mònh. Con seä daânh caã cuöåc àúâi naây cho hoaåt àöång cûáu trúå”. Caác con töi giúâ àaä lúán khön, àaä lêåp gia àònh vaâ chuáng àïìu àõnh hûúáng cuöåc söëng theo muåc àñch phuåc vuå con ngûúâi. Àoá laâ àiïìu laâm chuáng töi rêët àöîi vui mûâng. Cuöën saách 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt chùæc chùæn seä mang àïën cho baån möåt haânh trònh hoåc hoãi lyá thuá. Haäy aáp duång ngay vaâ chia seã vúái ngûúâi thên, baån beâ nhûäng àiïìu baån hoåc àûúåc. Haäy nhúá: hoåc maâ khöng haânh thò khöng phaãi laâ thûåc hoåc, biïët maâ khöng laâm thò khöng thêåt sûå laâ biïët. Söëng theo 7 Thoái quen laâ möåt cuöåc àêëu tranh khöng ngûâng búãi vò khi baån caâng tiïën böå thò baãn chêët cuãa caác thaách

12

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thûác baån gùåp phaãi cuäng thay àöíi. Möîi ngaây, töi àïìu söëng, laâm viïåc vaâ àêëu tranh dûåa trïn caác thoái quen àaä àûúåc àïì cêåp trong cuöën saách naây. Vò thïë, töi seä luön coá mùåt trong cuöåc haânh trònh cuãa caác baån.

- Stephen R. Covey

CHÛÚNG MÖÅT

NHÛÄNG KHAÁI NIÏÅM TÖÍNG QUAN

CAÁNH CÛÃA CUÃA SÛÅ THAY ÀÖÍI “Khöng ai coá thïí thuyïët phuåc ngûúâi khaác thay àöíi. Möîi caánh cûãa cuãa sûå thay àöíi vöën chó coá thïí múã àûúåc tûâ bïn trong baãn thên möîi ngûúâi. Duâ bùçng lyá leä hay sûå löi keáo tònh caãm, baån cuäng khöng thïí múã caánh cûãa àoá cuãa ngûúâi khaác.” - Marilyn Ferguson

Nhûäng thaách thûác cuãa kyã nguyïn múái

SÚÅ

HAÄI VAÂ

TÛÅ

TI

Rêët nhiïìu ngûúâi söëng trong thúâi àaåi ngaây nay luön mang têm traång lo êu, súå haäi. Hoå lo lùæng vïì tûúng lai: súå bõ mêët viïåc laâm, súå khöng coân khaã nùng chu cêëp cho gia àònh … Chñnh thaái àöå tûå ti naây àaä àûa hoå àïën möåt löëi söëng an phêån vaâ dûåa dêîm vaâo ngûúâi khaác, caã trong cöng viïåc vaâ trong gia àònh. Nhû vêåy, theo nïìn vùn hoáa cuãa chuáng ta, tñnh tûå lêåp caâng àûúåc xem laâ giaãi phaáp phöí biïën cho vêën àïì naây. “Töi söëng vò töi. Töi laâm töët cöng viïåc cuãa töi, vaâ töi coá quyïìn têån hûúãng nhûäng thuá vui cuãa cuöåc söëng”. Tñnh tûå lêåp mang möåt yá nghôa vö cuâng quan troång, thêåm chñ coân mang tñnh söëng coân. Tuy nhiïn, chuáng ta àang söëng trong möåt thûåc taåi tûúng thuöåc vaâ àïí àaåt àûúåc nhûäng thaânh quaã quan troång, ngoaâi khaã nùng hiïån coá, baãn thên möîi ngûúâi phaãi biïët söëng húåp taác vaâ höî trúå lêîn nhau.

ÛÚÁC

MUÖËN VAÂ

THAM

VOÅNG SÚÃ HÛÄU

“Töi muöën coá tiïìn. Töi muöën coá möåt ngöi nhaâ thêåt àeåp, möåt chiïëc ötö sang troång, möåt trung têm giaãi trñ lúán nhêët vaâ hiïån àaåi nhêët. Töi muöën coá têët caã vaâ töi xûáng àaáng àûúåc hûúãng thuå moåi thûá”. Mùåc duâ ûúác muöën cuãa con ngûúâi laâ vö haån vaâ tham voång àûúåc súã hûäu luön sùén saâng; mùåc duâ trong thúâi àaåi “theã tñn duång” ngaây nay, ngûúâi ta coá

18

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thïí dïî daâng “mua trûúác traã sau”; mùåc duâ ai cuäng cöë gùæng laâm viïåc chùm chó… nhûng cuöëi cuâng, chuáng ta cuäng phaãi àöëi diïån vúái möåt thûåc tïë chua xoát laâ sûác mua khöng theo kõp sûác saãn xuêët; thaânh quaã àaåt àûúåc vêîn khöng thïí àuã so vúái nhu cêìu. Vúái töëc àöå thay àöíi nhanh choáng vaâ caånh tranh khöng ngûâng do toaân cêìu hoáa trong lônh vûåc thõ trûúâng vaâ khoa hoåc kyä thuêåt, chuáng ta khöng nhûäng phaãi àûúåc àaâo taåo, maâ coân phaãi liïn tuåc tûå àaâo taåo vaâ tûå laâm múái baãn thên. Chuáng ta phaãi phaát triïín trñ tuïå vaâ trau döìi kyä nùng àïí traánh bõ àaâo thaãi. Nhu cêìu taåo ra cuãa caãi laâ nhu cêìu trûúác mùæt, nhûng àïí thaânh cöng, cêìn phaãi phaát triïín bïìn vûäng lêu daâi. Baån hoaân toaân coá khaã nùng àaåt àûúåc caác chó tiïu haâng quyá, nhûng àiïìu quan troång laâ liïåu baån àaä àêìu tû àuáng hûúáng àïí coá àûúåc sûå bïìn vûäng vaâ thaânh cöng keáo daâi àïën 5 hay 10 nùm sau hay khöng? Thïë maâ thöng thûúâng, moåi ngûúâi chó chuá troång àïën kïët quaã trûúác mùæt. Tuy nhiïn, nguyïn tùæc têët yïëu dêîn àïën nhûäng thaânh tûåu trong tûúng lai - traái ngûúåc vúái löëi suy nghô trïn - chñnh laâ taåo sûå cên bùçng giûäa viïåc thoãa maän caác yïu cêìu trûúác mùæt vúái viïåc àêìu tû vaâo caác khaã nùng tiïìm êín. Àiïìu naây cuäng àuáng khi aáp duång cho caác vêën àïì khaác cuãa con ngûúâi nhû sûác khoãe, baãn thên, gia àònh vaâ caác nhu cêìu xaä höåi.

TRÖËN

TRAÁNH TRAÁCH NHIÏÅM

Möîi khi coá chuyïån gò khöng hay xaãy ra, ngûúâi ta thûúâng ài tòm nhûäng lyá do khaách quan àïën tûâ hoaân caãnh bïn ngoaâi maâ “quïn” xem xeát laåi chñnh mònh. Xaä höåi ngaây nay àêìy rêîy nhûäng keã luön cho mònh laâ naån nhên nhû thïë, hoå luön tòm caách àöí löîi: “Giaá nhû sïëp töi khöng phaãi laâ möåt gaä ngöëc vaâ nghiïm khùæc nhû thïë… Giaá nhû töi khöng sinh ra trong möåt gia àònh ngheâo khoá nhû thïë… Giaá nhû töi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

19

àûúåc söëng úã möåt núi töët hún… Giaá nhû töi khöng thûâa hûúãng caái tñnh noáng naãy àoá cuãa cha töi… Giaá nhû caác con töi khöng bûúáng bónh nhû thïë… Giaá nhû nïìn kinh tïë cuãa chuáng ta khöng xuöëng döëc nhû thïë naây… Giaá nhû caác nhên viïn cuãa töi khöng lûúâi biïëng vaâ thiïëu nhiïåt huyïët trong cöng viïåc nhû vêåy… Giaá nhû vúå töi thöng caãm vúái töi hún…”. Nhûäng mïånh àïì àoá dêìn dêìn trúã thaânh caách noái quen thuöåc úã möåt vaâi ngûúâi. Hoå xem nhûäng khoá khùn vaâ thaách thûác xaãy ra vúái mònh laâ do ngûúâi khaác gêy nïn. Cuäng coá thïí khi nghô nhû thïë, taåm thúâi hoå caãm thêëy nheå nhoäm, nhûng vïì lêu daâi seä troái buöåc hoå vaâo nhûäng rùæc röëi khöng thïí naâo thaáo gúä àûúåc. Haäy cho töi biïët möåt ngûúâi daám nhêån traách nhiïåm vïì nhûäng viïåc laâm cuãa mònh hoùåc coá àuã duäng khñ àïí vûúåt qua thûã thaách, töi seä cho baån thêëy sûác maånh phi thûúâng trong tinh thêìn ngûúâi êëy.

TUYÏÅT

VOÅNG

Ngûúâi thûúâng xuyïn àöí löîi cho hoaân caãnh laâ ngûúâi luön hoaâi nghi vaâ maäi söëng trong vö voång. Nhûäng ai mang tû tûúãng mònh laâ naån nhên cuãa hoaân caãnh vaâ dïî àêìu haâng trûúác khoá khùn seä nhanh choáng àaánh mêët niïìm tin vaâo cuöåc söëng, àaánh mêët àöång lûåc vûún lïn vaâ cam chõu söëng trong bïë tùæc. “Töi chó laâ möåt quên cúâ, möåt con röëi dûúái sûå àiïìu khiïín cuãa ngûúâi khaác, möåt keã thêëp cöí beá hoång chùèng thïí laâm gò àûúåc!”. Thêåm chñ nhiïìu ngûúâi thöng minh, coá hoåc thûác cuäng suy nghô nhû vêåy vaâ chñnh suy nghô àoá àaä biïën hoå thaânh ngûúâi nhu nhûúåc, thiïëu nhiïåt tònh. Theo löëi suy nghô laåc hêåu thöng thûúâng, giaãi phaáp cho vêën àïì naây laâ chó cêìn haå thêëp moåi tham voång, ûúác muöën

20

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

cuãa baån xuöëng mûác thêëp nhêët – àïën nöîi khöng coân ai, khöng coân àiïìu gò coá thïí laâm baån thêët voång nûäa. Tuy nhiïn, theo nguyïn tùæc tñch cûåc chöëng laåi giaãi phaáp trïn, baån cêìn phaãi khùèng àõnh rùçng: “Töi chñnh laâ àöång lûåc saáng taåo cuãa cuöåc àúâi mònh”.

MÊËT

CÊN BÙÇNG TRONG CUÖÅC SÖËNG

Cuöåc söëng thúâi cöng nghïå thöng tin àang ngaây caâng phûác taåp, cùng thùèng vaâ khùæc nghiïåt. Chuáng ta luön cöë gùæng têån duång töët quyä thúâi gian cuãa mònh, nöî lûåc laâm viïåc vaâ àûúng nhiïn cuäng gùåt haái nhiïìu thaânh cöng nhúâ vaâo nhûäng thaânh tûåu cöng nghïå hiïån àaåi. Thïë thò taåi sao chuáng ta laåi luön luön thêëy mònh röëi muâ vò nhûäng chuyïån lùåt vùåt vïì sûác khoãe, cuöåc söëng gia àònh, phêím chêët àaåo àûác, vaâ nhiïìu àiïìu khaác laâm aãnh hûúãng àïën cuöåc söëng? Sûå thêåt, nguyïn nhên khöng phaãi do cöng viïåc – vöën laâ àöång lûåc àïí duy trò cuöåc söëng, hay do sûå biïën àöång phûác taåp cuãa xaä höåi hiïån taåi, maâ do löëi suy nghô phöí biïën trong nïìn vùn hoáa hiïån àaåi nhû: “Haäy àïën cöng súã súám hún, úã laåi lêu hún, laâm viïåc töët hún vaâ hy sinh nhiïìu hún”. Chñnh löëi suy nghô naây àaä lêëy ài sûå cên bùçng trong cuöåc söëng vaâ sûå thanh thaãn trong möîi têm höìn. Chó nhûäng ai coá möåt yá thûác roä raâng vïì khaát voång vaâ quyïët têm theo àuöíi noá bùçng têët caã sûác lûåc, têm huyïët múái coá thïí tûå taåo ra cho mònh möåt cuöåc söëng cên bùçng, thanh thaãn.

TÑNH

VÕ KYÃ

Trong nïìn vùn hoáa chuáng ta, nïëu muöën àaåt àûúåc möåt àiïìu gò àoá thò baån phaãi “ài tòm vaâ àaåt cho bùçng àûúåc àiïìu töët nhêët”. Vaâ cuäng theo nïìn vùn hoáa êëy, cuöåc söëng laâ möåt troâ chúi, möåt cuöåc chaåy àua, möåt cuöåc caånh tranh, vaâ baån

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

21

phaãi thùæng trong caác cuöåc àoå sûác àoá. Nhûäng ngûúâi baån cuâng lúáp, caác àöìng nghiïåp, thêåm chñ caã nhûäng thaânh viïn trong gia àònh àïìu coá thïí trúã thaânh àöëi thuã cuãa nhau – nïëu hoå thùæng caâng nhiïìu thò phêìn coân laåi daânh cho baån caâng ñt. Têët nhiïn, chuáng ta vêîn luön thïí hiïån sûå vui mûâng trûúác nhûäng thùæng lúåi cuãa keã khaác – nhû möåt ngûúâi röång lûúång. Tuy vêåy, rêët nhiïìu ngûúâi trong chuáng ta vêîn ngêëm ngêìm ghen tyå khi ngûúâi khaác thaânh cöng. Trong lõch sûã àaä coá nhiïìu thaânh tûåu vô àaåi àaåt àûúåc nhúâ vaâo sûác lûåc vaâ têm huyïët cuãa möåt ngûúâi laâm viïåc àöåc lêåp, nhûng trong thúâi àaåi ngaây nay, nhûäng cú höåi thaânh cöng lúán vaâ nhûäng thaânh tûåu vö giaá chó daânh cho nhûäng ai thêëu hiïíu àûúåc nghïå thuêåt “húåp taác”. Song, cho duâ coá úã thúâi àaåi naâo ài nûäa thò sûå vô àaåi chên chñnh cuäng chó coá thïí àaåt àûúåc nhúâ vaâo möåt têm höìn röång múã, laâm viïåc quïn mònh, tön troång lêîn nhau vaâ vò lúåi ñch chung.

NIÏÌM

KHAO KHAÁT ÀÛÚÅC LÙÆNG NGHE

Bêët kyâ ai trong chuáng ta cuäng mong muöën nhûäng yá kiïën cuãa mònh àûúåc ngûúâi khaác lùæng nghe, thêëu hiïíu, àûúåc àaánh giaá cao vaâ taåo nïn aãnh hûúãng. Chòa khoáa àïí gêy aãnh hûúãng nùçm úã khaã nùng giao tiïëp – trònh baây quan àiïím möåt caách roä raâng, àuã sûác thuyïët phuåc ngûúâi khaác. Nhûng baån coá nhêån ra rùçng trong khi ngûúâi khaác àang noái chuyïån vúái baån, thay vò chuá têm lùæng nghe àïí hiïíu roä yá kiïën cuãa hoå, baån laåi têåp trung vaâo viïåc chuêín bõ àïí àûa ra yá kiïën cuãa mònh khöng? Viïåc gêy àûúåc aãnh hûúãng chó thûåc sûå bùæt àêìu khi ngûúâi khaác nhêån thêëy rùçng hoå àaä laâm cho baån têåp trung chuá yá, thêëy àûúåc úã baån sûå chia seã, lùæng nghe möåt caách chùm chuá, chên thaânh vaâ cúãi múã. Thïë nhûng, do caãm xuác dïî bõ taác àöång nïn hêìu hïët moåi ngûúâi àïìu khöng àuã kiïn nhêîn àïí

22

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

lùæng nghe vaâ hiïíu roä yá kiïën ngûúâi khaác trûúác khi àûa ra yá kiïën cuãa mònh. Nïìn vùn hoáa cuãa chuáng ta kïu goåi, thêåm chñ àoâi hoãi phaãi thêëu hiïíu vaâ gêy aãnh hûúãng. Tuy nhiïn, theo nguyïn tùæc gêy aãnh hûúãng, àïí thêëu hiïíu nhau thò trûúác hïët, phaãi chuá yá lùæng nghe.

XUNG

ÀÖÅT VAÂ KHAÁC BIÏÅT

Con ngûúâi cuâng chia seã nhiïìu àiïím chung nhûng àöìng thúâi cuäng coá nhiïìu neát khaác biïåt. Ngûúâi ta suy nghô khöng giöëng nhau, quan niïåm vïì caác giaá trõ khaác nhau, coá caác àöång cú vaâ muåc àñch khaác nhau. Nhûäng àiïím khaác biïåt naây àûúng nhiïn seä dêîn àïën xung àöåt. Àïí giaãi quyïët nhûäng xung àöåt êëy, ngûúâi ta thûúâng sûã duång nhûäng caách thûác nhùçm “thu lúåi ñch vïì mònh caâng nhiïìu caâng töët”. Mùåc duâ coá nhiïìu kïët quaã töët àaåt àûúåc bùçng nghïå thuêåt àaâm phaán, khi maâ hai bïn tranh chêëp àïìu toã ra nhûúång böå àïí ài àïën thoãa thuêån chung, nhûng thêåt ra, khöng bïn naâo hoaân toaân haâi loâng vúái kïët quaã àaåt àûúåc. Vêåy taåi sao khöng tòm ra àiïím chung nhêët tûâ nhûäng khaác biïåt nïu trïn? Vêåy taåi sao laåi khöng aáp duång nguyïn tùæc húåp taác saáng taåo àïí tòm ra caác giaãi phaáp töët hún caã dûå tñnh ban àêìu cuãa caã hai bïn?

BÏË

TÙÆC CUÃA BAÃN THÊN

Baãn chêët cuãa con ngûúâi àûúåc thïí hiïån úã böën yïëu töë: thïí xaác (body), trñ tuïå (mind), têm höìn (heart) vaâ tinh thêìn (spirit). Haäy so saánh nhûäng khaác biïåt vaâ kïët quaã theo hai caách tiïëp cêån khaác nhau dûúái àêy:

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

23

Xu hûúáng chung

Nguyïn tùæc

Thïí xaác

Duy trò löëi söëng. Nïëu bõ bïånh thò ài khaám vaâ chûäa bïånh.

Phoâng ngûâa bïånh têåt vaâ caác vêën àïì sûác khoãe bùçng caách àiïìu chónh löëi söëng phuâ húåp vúái caác quy tùæc baão vïå sûác khoãe àaä àûúåc thûâa nhêån.

Trñ tuïå

Xem ti-vi àïí giaãi trñ.

Àaâo sêu kiïën thûác, khöng ngûâng hoåc hoãi.

Têm höìn

Sûã duång caác möëi quan hïå vúái ngûúâi khaác nhùçm truåc lúåi caá nhên.

Lùæng nghe, tön troång vaâ giuáp àúä ngûúâi khaác seä àem laåi sûå haâi loâng vaâ caãm giaác haånh phuác.

Tinh thêìn

Khuêët phuåc chuã nghôa thïë tuåc vaâ chuã nghôa hoaâi nghi àang ngaây caâng phaát triïín.

Nhêån ra rùçng nguöìn göëc cuãa nhu cêìu tòm hiïíu vïì yá nghôa vaâ nhûäng àiïìu töët àeåp trong cuöåc söëng nùçm ngay trong caác nguyïn tùæc.

Àêu laâ giaãi phaáp? Trûúác khi chuáng ta bùæt tay vaâo nghiïn cûáu 7 Thoái Quen Àïí Thaânh Àaåt, töi muöën gúåi yá hai sûå biïën àöíi mö thûác coá thïí laâm gia tùng hiïåu quaã khi baån sûã duång cuöën saách naây. Trûúác hïët, töi àïì nghõ caác baån khöng nïn “xem” têåp taâi liïåu naây nhû möåt cuöën saách chó viïåc àoåc xong röìi cêët lïn kïå saách, vò noá coá thïí trúã thaânh möåt ngûúâi àöìng haânh vúái baån trong quaá trònh thay àöíi vaâ phaát triïín. Nöåi dung trong cuöën saách naây àûúåc sùæp xïëp theo trònh tûå tùng dêìn mûác àöå sêu sùæc, vaâ úã cuöëi möîi phêìn àïìu coá nhûäng gúåi yá aáp duång àïí baån coá thïí nghiïn cûáu vaâ têåp trung vaâo tûâng thoái quen cuå thïí cuãa riïng mònh.

24

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Khi àaä hiïíu sêu vaâ vêån duång töët, baån coá thïí quay trúã laåi caác nguyïn tùæc trong tûâng thoái quen àïí nghiïn cûáu sêu hún vïì kiïën thûác, kyä nùng vaâ khaát voång cuãa baãn thên. Thûá hai, töi muöën gúåi yá rùçng baån nïn thay àöíi mö thûác cuãa viïåc tham gia vaâo têåp taâi liïåu naây, nghôa laâ chuyïín tûâ vai troâ cuãa ngûúâi hoåc sang vai troâ cuãa ngûúâi daåy. Baån cuäng nïn aáp duång quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” – thay àöíi nhêån thûác cuãa chñnh mònh – vaâ cuâng chia seã hay thaão luêån vúái möåt ngûúâi naâo àoá nhûäng àiïìu baån hoåc àûúåc trong voâng 48 giúâ sau àoá. Vñ duå, nïëu baån biïët trûúác rùçng seä daåy cho ai àoá vïì nguyïn tùæc cên bùçng P/PC (saãn phêím/nùng lûåc saãn xuêët) trong voâng 48 giúâ, thò àiïìu naây coá laâm cho viïåc àoåc cuãa baån khaác ài khöng? Haäy cöë gùæng laâm àiïìu naây ngay khi baån àoåc phêìn cuöëi cuãa cuöën saách. Haäy àoåc noá vúái suy nghô baån cêìn coá àuã thöng tin vaâ hiïíu biïët thêëu àaáo àïí giaãng giaãi cho vúå/ chöìng hay con caái, àöìng sûå, nhên viïn cuãa mònh thöng suöët möåt vêën àïì naâo àoá ngay höm nay hoùåc ngaây mai. Töi baão àaãm rùçng nïëu tiïëp cêån taâi liïåu naây theo caách trïn, baån seä khöng chó nhúá lêu hún nhûäng gò àaä àoåc maâ têìm nhòn cuãa baån cuäng seä àûúåc múã röång, sûå hiïíu biïët cuãa baån seä sêu sùæc hún vaâ hiïåu quaã aáp duång nhûäng àiïìu àaä hoåc seä tùng lïn roä rïåt. Ngoaâi ra, khi chia seã möåt caách cúãi múã vaâ chên thûåc àiïìu àaä hoåc àûúåc vúái ngûúâi khaác, baån seä ngaåc nhiïn nhêån ra rùçng nhûäng thaânh kiïën hoùåc nhêån thûác tiïu cûåc maâ ngûúâi khaác coá thïí coá vïì baån hêìu nhû biïën mêët. Nhûäng ngûúâi àûúåc baån chia seã seä nhòn thêëy úã baån möåt con ngûúâi àang thay àöíi, trûúãng thaânh hún vaâ hoå seä höî trúå baån hïët loâng àïí àûa 7 Thoái quen hoâa nhêåp vaâo cuöåc söëng cuãa baån.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

25

Chuáng ta coá thïí kyâ voång àiïìu gò? Nïëu baån quyïët àõnh múã “caánh cûãa cuãa sûå thay àöíi” àïí thûåc sûå hiïíu vaâ söëng theo caác nguyïn tùæc àûúåc trònh baây trong 7 Thoái quen thò töi coá thïí yïn têm baão àaãm vúái baån rùçng nhiïìu àiïìu tñch cûåc seä àïën vúái baån. Trûúác tiïn, sûå trûúãng thaânh cuãa baån seä diïîn ra, tuy chêåm raäi theo chu trònh cuãa noá nhûng taác duång thay àöíi laåi trúã nïn rêët maånh meä vaâ toaân diïån. Hïå quaã cuöëi cuâng cuãa viïåc múã “caánh cûãa cuãa sûå thay àöíi” àöëi vúái 3 thoái quen àêìu tiïn - caác thoái quen cuãa thaânh tñch caá nhên - seä laâm tùng sûå tûå tin möåt caách àaáng kïí. Baån seä hiïíu baãn thên hún vúái nhûäng yá nghôa sêu xa vïì baãn chêët, giaá trõ vaâ nùng lûåc cöëng hiïën cuãa mònh. Khi söëng theo caác mö thûác thò yá thûác vïì caá tñnh, tñnh tûå chuã vaâ sûå tûå àõnh hûúáng trong baån seä ngêëm sêu vaâo bïn trong, giûä cho tinh thêìn baån àûúåc bònh yïn, bònh yïn trong sûå phêën chêën. Baån seä nhêån diïån baãn thên mònh tûâ bïn trong thay vò thöng qua yá kiïën cuãa ngûúâi khaác hay bùçng caách so saánh vúái nhûäng ngûúâi khaác. “Sai” hay “Àuáng” seä khöng aãnh hûúãng gò lúán àïën nhûäng gò baån àaä tòm thêëy. Möåt khi khöng coân quan têm nhiïìu vïì nhûäng àiïìu ngûúâi khaác nghô vïì mònh, baån seä quan têm nhiïìu hún vïì nhûäng àiïìu ngûúâi khaác nghô vïì baãn thên hoå vaâ vïì thïë giúái cuãa hoå, kïí caã möëi quan hïå cuãa hoå vúái baån. Baån seä khöng coân xêy dûång cuöåc söëng tònh caãm cuãa mònh dûåa trïn sûå yïëu keám cuãa ngûúâi khaác. Baån seä caãm thêëy dïî daâng hún vaâ sùén saâng hún àöëi vúái sûå thay àöíi, búãi vò coá caái gò àoá - nùçm sêu

26

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

bïn trong baån - vïì cú baãn khöng hïì àöíi thay. Khi tûå mònh àoán nhêån 3 thoái quen tiïëp theo - caác thoái quen vïì thaânh tñch têåp thïí, baån seä khaám phaá vaâ giaãi phoáng caã yá muöën lêîn nguöìn lûåc àïí haân gùæn vaâ xêy dûång laåi caác möëi quan hïå quan troång àaä bõ xoái moân, hay sùæp bõ phaá vúä. Coân caác möëi quan hïå töët àeåp chùæc chùæn seä àûúåc caãi thiïån, trúã nïn sêu sùæc, vûäng chùæc hún, saáng taåo vaâ lyá thuá hún. Thoái quen thûá baãy, nïëu tiïëp thu möåt caách sêu sùæc, seä àem laåi sûác söëng múái cho 6 thoái quen àêìu tiïn, seä laâm cho baån thûåc sûå trúã thaânh möåt ngûúâi àöåc lêåp vaâ coá àûúåc hiïåu quaã töët àeåp trong caác möëi quan hïå höî tûúng. Qua àoá, baån cuäng coá thïí tûå hoaân thiïån baãn thên mònh. Duâ hoaân caãnh hiïån taåi cuãa baån thïë naâo ài nûäa, töi vêîn tin rùçng baån khöng phaãi laâ möåt ngûúâi thuã cûåu vúái caác thoái quen cuä kyä cuãa mònh. Baån coá thïí thay àöíi chuáng bùçng nhûäng khuön mêîu múái, nhûäng thoái quen múái cuãa sûå thaânh àaåt, haånh phuác vaâ caác möëi quan hïå dûåa trïn sûå tin cêåy lêîn nhau. Vúái sûå quan têm thêåt sûå, töi mong rùçng sau khi nghiïn cûáu caác thoái quen naây, baån seä múã àûúåc caánh cûãa cuãa sûå thay àöíi àïí trûúãng thaânh hún. Roä raâng, moåi sûå thay àöíi àïìu khoá coá thïí thûåc hiïån àûúåc ngay, nhûng töi baão àaãm vúái caác baån rùçng baån seä caãm thêëy coá lúåi vaâ àûúåc nhêån vïì nhûäng phêìn thûúãng xûáng àaáng. Haäy kiïn nhêîn vúái chñnh mònh vò khöng coá sûå àêìu tû naâo lúán hún thïë. “Chuáng ta thûúâng khöng quyá nhûäng gò coá àûúåc möåt caách dïî daâng. Chó coá sûå cao quyá múái laâm cho moåi thûá trúã nïn coá giaá trõ.” (Thomas Paine)

MÖ THÛÁC VAÂ NGUYÏN TÙÆC “Khöng coá sûå xuêët sùæc thêåt sûå naâo töìn taåi trïn àúâi maâ taách biïåt vúái caách söëng àuáng àùæn.” - David Starr Jordan

Bùæt àêìu tûâ bïn trong

rong hún 25 nùm laâm viïåc, töi àaä gùåp vaâ tiïëp xuác vúái nhiïìu ngûúâi rêët thaânh àaåt. Hoå laâ doanh nhên, giaãng viïn àaåi hoåc, baån beâ vaâ caã ngûúâi thên trong gia àònh töi. Tuy thaânh àaåt nhû vêåy nhûng bïn trong hoå vêîn luön bûâng chaáy khao khaát àûúåc maän nguyïån vaâ bònh yïn núi têm höìn cuäng nhû coá àûúåc möëi quan hïå töët àeåp vúái nhûäng ngûúâi xung quanh.

T

Coá leä vêën àïì hoå chia seã vúái töi cuäng giöëng nhû nhûäng trùn trúã cuãa caác baån: Töi àaä àaåt àûúåc caác muåc tiïu vaâ gùåt haái nhûäng thaânh cöng vûúåt bêåc trong nghïì nghiïåp cuãa mònh, nhûng laåi chùèng coân chuát thúâi gian naâo daânh cho vúå con, cuäng nhû àïí hiïíu àûúåc baãn thên vaâ nhêån ra àêu laâ àiïìu quan troång nhêët àöëi vúái cuöåc àúâi mònh. Nhiïìu lêìn töi tûå hoãi: moåi thûá coá àaáng àïí töi àaánh àöíi nhû vêåy khöng? Töi laåi bùæt àêìu möåt chïë àöå ùn kiïng múái - lêìn thûá nùm trong nùm nay. Töi biïët mònh thûâa cên, vaâ töi muöën thay àöíi. Töi àoåc têët caã caác thöng tin múái vïì ùn kiïng. Töi àùåt ra caác muåc tiïu, tûå khñch lïå chñnh mònh bùçng möåt thaái àöå söëng tñch cûåc vaâ tûå nhuã seä thûåc hiïån thaânh cöng. Nhûng röìi töi cuäng khöng laâm àûúåc túái núi túái chöën; sau vaâi tuêìn thûåc hiïån, töi àaä boã cuöåc. Dûúâng nhû töi cuäng khöng thïí giûä nöîi möåt lúâi hûáa vúái chñnh mònh. Töi tham dûå hïët khoáa àaâo taåo naây àïën khoáa huêën luyïån khaác vïì quaãn trõ hiïåu quaã. Töi cöë àöëi xûã töët vaâ taåo möëi quan hïå thên

30

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

tònh vúái nhên viïn cuãa mònh, kyâ voång vaâo nùng lûåc cuãa hoå nhûng töi khöng thêëy ai trung thaânh vúái mònh caã. Töi nghô nïëu töi bõ öëm nùçm nhaâ möåt ngaây, hoå seä tha höì maâ taán gêîu vúái nhau suöët buöíi. Taåi sao töi khöng thïí reân luyïån hoå biïët laâm viïåc möåt caách tûå giaác vaâ coá tinh thêìn traách nhiïåm - hay tòm àûúåc ngûúâi coá nhûäng àûác tñnh àoá? Cêåu quyá tûã nhaâ töi vûâa quêåy phaá laåi vûâa nghiïån ngêåp. Duâ töi àaä cöë hïët caách nhûng vêîn khöng caãi taåo àûúåc noá. Töi phaãi laâm gò bêy giúâ? Coá quaá nhiïìu viïåc phaãi laâm nhûng thúâi gian khöng bao giúâ àuã caã. Töi caãm thêëy aáp lûåc àeâ nùång vaâ bûác böëi suöët ngaây, suöët tuêìn. Töi dûå caác höåi thaão vïì quaãn trõ thúâi gian hiïåu quaã vaâ àaä thûã aáp duång nûãa taá phûúng phaáp hoaåch àõnh thúâi gian khaác nhau, nhûng vêîn khöng caãm thêëy mònh àang söëng möåt cuöåc söëng haånh phuác, hûäu ñch vaâ yïn bònh nhû mong muöën. Töi muöën daåy caác con töi giaá trõ cuãa lao àöång, nhûng möîi khi nhúâ chuáng laâm viïåc gò, töi àïìu phaãi theo doäi vaâ chõu àûång nhûäng lúâi kïu ca phaân naân cho túái khi chuáng laâm xong viïåc. Nïëu töi tûå laâm chùæc hùèn seä dïî daâng hún nhiïìu. Taåi sao boån treã khöng thïí vui veã vaâ tûå giaác laâm viïåc? Töi bêån, rêët bêån, nhûng thónh thoaãng töi laåi tûå hoãi liïåu nhûäng gò mònh àang laâm vïì lêu daâi coá taåo ra sûå khaác biïåt naâo khöng. Töi rêët muöën nghô rùçng cuöåc àúâi mònh coá möåt yá nghôa naâo àoá, rùçng duâ thïë naâo ài chùng nûäa, moåi thûá seä khaác ài vò sûå coá mùåt cuãa töi. Khi thêëy baån beâ vaâ ngûúâi thên àaåt àûúåc möåt söë thaânh cöng trong cuöåc söëng hoùåc àûúåc thûâa nhêån trong xaä höåi, töi móm cûúâi vaâ chuác mûâng hoå vúái caã têëm loâng. Nhûng trong thêm têm, töi laåi ganh tõ vúái hoå. Taåi sao töi laåi coá nhûäng phûác caãm nhû vêåy?

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

31

Töi laâ ngûúâi coá caá tñnh maånh. Töi biïët rùçng töi coá thïí kiïím soaát àûúåc kïët quaã trong hêìu hïët caác tònh huöëng giao tiïëp. Töi coá thïí taác àöång ngûúâi khaác thuêån theo yá mònh. Töi suy ngêîm tûâng tònh huöëng vaâ thûåc sûå thêëy rùçng nhûäng yá kiïën mònh nïu lïn thûúâng laâ nhûäng yá kiïën hay nhêët àïí moåi ngûúâi nghe theo. Nhûng töi vêîn khöng caãm thêëy thoaãi maái vaâ luön tûå hoãi khöng biïët moåi ngûúâi nghô gò vïì mònh vaâ caác yá tûúãng cuãa mònh. Cuöåc hön nhên cuãa töi trúã nïn nhaåt nheäo. Chuáng töi khöng mêu thuêîn hay luåc àuåc gò vúái nhau caã, nhûng khöng coân yïu nhau nûäa. Duâ àaä nhúâ àïën Trung têm tû vêën hön nhên gia àònh vaâ thûåc hiïån möåt söë caách, chuáng töi vêîn khöng thïí nhoám lïn ngoån lûãa nöìng êëm maâ caã hai tûâng coá. Nhûäng vêën àïì nïu trïn àïìu phûác taåp vaâ röëi rùæm nïn khöng thïí duâng nhûäng biïån phaáp cöë àõnh, nhanh choáng àïí giaãi quyïët. Vaâi nùm trûúác, vúå chöìng töi cuäng rúi vaâo möåt hoaân caãnh tûúng tûå. Cêåu con trai cuãa chuáng töi hoåc rêët keám, thêåm chñ noá khöng thïí hiïíu cêu hoãi trong baâi kiïím tra. Trong giao tiïëp haâng ngaây, thùçng beá quaá nhuát nhaát vaâ thûúâng toã ra böëi röëi trûúác caã nhûäng ngûúâi gêìn guäi nhêët vúái mònh. Trong hoaåt àöång thïí thao, noá rêët öëm yïëu, vuång vïì, khöng biïët caách phöëi húåp àöìng àöåi. Vñ duå, khi chúi boáng chaây, boáng chûa àûúåc neám maâ noá àaä vung gêåy lïn àúä. Vò thïë boån treã thûúâng cûúâi nhaåo noá. Hai vúå chöìng töi ra sûác tòm caách giuáp con trai vò theo quan àiïím cuãa chuáng töi, nïëu “thaânh cöng” laâ möåt yïëu töë quan troång trong cuöåc söëng, thò noá cuäng vö cuâng quan troång àöëi vúái vai troâ laâm cha meå cuãa chuáng töi. Do vêåy, chuáng töi cöë gùæng duâng thaái àöå vaâ haânh vi cuãa mònh taác àöång àïën con vaâ ra sûác aáp duång caác liïåu phaáp têm lyá tñch

32

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

cûåc cöí vuä tinh thêìn thùçng beá: “Naâo cöë lïn con! Böë meå biïët con coá thïí laâm àûúåc maâ! Cêìm gêåy cao hún möåt chuát, mùæt nhòn thùèng vaâo boáng. Àûâng vuåt gêåy cho túái khi con thêëy quaã boáng bay túái gêìn trûúác mùåt”. Vaâ nïëu thùçng beá coá möåt chuát tiïën böå, chuáng töi àöång viïn ngay: “Töët lùæm. Cûá chúi nhû thïë nheá!”. Khi boån treã xung quanh cûúâi nhaåo noá, chuáng töi la rêìy chuáng: “Haäy àïí noá yïn. Noá múái têåp chúi maâ.” Luác àoá, cêåu nhoác nhaâ töi chó biïët khoác vaâ khùng khùng baão rùçng noá khöng thïí naâo chúi töët àûúåc, rùçng noá chûa bao giúâ thñch chúi boáng chaây caã. Nhûäng gò chuáng töi cöë gùæng laâm cho con dûúâng nhû chùèng coá taác duång gò àaáng kïí, vaâ àiïìu naây khiïën cho chuáng töi thêåt sûå lo lùæng. Chuáng töi coá thïí thêëy àûúåc nhûäng viïåc naây aãnh hûúãng àïën loâng tûå troång cuãa noá. Duâ chuáng töi luön àöång viïn, höî trúå vaâ toã veã laåc quan nhûng vêîn liïn tiïëp thêët baåi. Cuöëi cuâng, chuáng töi àaânh boã cuöåc vaâ cöë gùæng nhòn nhêån vêën àïì theo möåt goác àöå khaác. Vaâo thúâi àiïím àoá, töi cuäng àang tham gia giaãng daåy caác khoáa hoåc vïì phaát triïín kyä nùng laänh àaåo cho nhiïìu cöng ty khaác nhau khùæp nûúác Myä. Töi thiïët kïë nhûäng khoáa hoåc (möîi khoáa caách nhau 2 thaáng) vïì giao tiïëp vaâ nhêån thûác cho caác hoåc viïn trong chûúng trònh “Phaát Triïín Laänh Àaåo” cuãa IBM. Trong khi nghiïn cûáu vaâ chuêín bõ nhûäng baâi thuyïët trònh, töi àùåc biïåt quan têm tòm hiïíu sûå hònh thaânh cuãa nhêån thûác, aãnh hûúãng cuãa nhêån thûác àïën caách nhòn nhêån möåt vêën àïì; tûâ àoá, tòm hiïíu xem caách nhòn nhêån vêën àïì chi phöëi haânh vi nhû thïë naâo. Àiïìu naây dêîn dùæt töi àïën viïåc nghiïn cûáu lyá thuyïët kyâ voång - hay coân goåi laâ “Hiïåu ûáng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

33

Pygmalion”(*) cuäng nhû tòm caách lyá giaãi cêu hoãi: Sûå tûå nhêån thûác cuãa chuáng ta àûúåc khùæc sêu nhû thïë naâo? Cêu traã lúâi àaä giuáp töi múã ra möåt nhêån thûác múái meã: Chiïëc lùng kñnh maâ chuáng ta sûã duång àïí ngùæm nhòn thïë giúái xung quanh seä àõnh hûúáng caách chuáng ta diïîn dõch vïì thïë giúái. Tûâ caác khaái niïåm töi àang giaãng daåy cho IBM, vúå chöìng töi liïn hïå trûåc tiïëp àïën trûúâng húåp con trai mònh. Chuáng töi bùæt àêìu nhêån ra rùçng caách chuáng töi trúå giuáp con khöng haâi hoâa vúái nhêån thûác thêåt sûå cuãa chuáng töi vïì thùçng beá. Theo nhêån thûác cuãa chuáng töi, vïì cú baãn, noá laâ möåt àûáa treã thiïíu nùng vaâ coá phêìn “tuåt hêåu” so vúái nhûäng àûáa treã khaác. Do àoá, moåi cöë gùæng cuãa chuáng töi àaä khöng mang laåi kïët quaã gò. Duâ cho nhûäng haânh àöång vaâ lúâi noái cuãa vúå chöìng töi àïìu mang tñnh khñch lïå, àöång viïn, nhûng thûåc chêët, thöng àiïåp maâ chuáng töi truyïìn cho con laåi laâ: “Con khöng thïí laâm àûúåc. Con cêìn phaãi àûúåc giuáp àúä”. Vò vêåy, nïëu muöën thay àöíi tònh hònh, trûúác tiïn chuáng ta phaãi thay àöíi baãn thên; vaâ àïí thay àöíi baãn thên möåt caách coá hiïåu quaã, chuáng ta phaãi bùæt àêìu tûâ viïåc thay àöíi nhêån thûác cuãa mònh.

1. ÀAÅO

ÀÛÁC NHÊN CAÁCH VAÂ

ÀAÅO

ÀÛÁC TÑNH CAÁCH

Bïn caånh viïåc nghiïn cûáu vïì nhêån thûác, töi coân bõ cuöën huát vaâo möåt cöng trònh nghiïn cûáu chuyïn sêu caác taâi liïåu vïì thaânh cöng kïí tûâ nùm 1776(**) àïën nay. Töi àaä àoåc vaâ raâ soaát (*) Hiïåu ûáng Pygmalion laâ möåt quaá trònh taåo ra úã ngûúâi khaác nhûäng mong àúåi, maâ thêåt ra àoá laâ kïët quaã cuãa möåt tri giaác ñt hay nhiïìu roä raâng vïì àöëi tûúång cuãa mònh - Theo “Nhûäng khaái niïåm cú baãn cuãa Têm lyá hoåc xaä höåi”; Huyïìn Giang dõch, NXB Haâ Nöåi, 1998. (**) 04/07/1776: ngaây thaânh lêåp Húåp chuãng quöëc Hoa Kyâ, göìm 13 bang àêìu tiïn.

34

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

haâng trùm cuöën saách, haâng ngaân baâi baáo vaâ tiïíu luêån trong caác lônh vûåc nhû: tûå lûåc, tûå hoaân thiïån baãn thên, têm lyá hoåc phöí thöng… Töi coá trong tay möåt böå sûu têåp tû liïåu maâ hêìu hïët moåi ngûúâi àïìu cho rùçng noá chûáa àûång chiïëc chòa khoáa dêîn túái thaânh cöng. Tûâ nhûäng traãi nghiïåm cuãa chñnh mònh vaâ chûáng kiïën traãi nghiïåm cuãa rêët nhiïìu ngûúâi khaác, töi tòm ra àûúåc nhûäng phûúng phaáp vûâa khoa hoåc vaâ thûåc tiïîn, vûâa mang tñnh chên lyá vïì quaá trònh mûu cêìu sûå thaânh cöng cuãa con ngûúâi. Trong 150 nùm àêìu tiïn tûâ sau ngaây thaânh lêåp Húåp chuãng quöëc Hoa Kyâ, hêìu hïët caác saách noái vïì thaânh cöng àïìu têåp trung khai thaác quan àiïím Àaåo àûác tñnh caách (Character Ethic) - bao göìm sûå chñnh trûåc, àûác khiïm töën, loâng trung thaânh, sûå mûåc thûúác, loâng can àaãm, sûå cöng bùçng, sûå cêìn cuâ, tñnh giaãn dõ, loâng thêåt thaâ cuâng böå Quy tùæc vaâng vïì ûáng xûã xaä höåi (Golden Rule) - àûúåc xem laâ nïìn taãng cuãa thaânh cöng. Tûå truyïån cuãa Benjamin Franklin(*) laâ möåt àaåi diïån tiïu biïíu cho traâo lûu naây. Vïì cú baãn, àoá laâ cêu chuyïån vïì möåt ngûúâi cöë gùæng kïët húåp caác nguyïn tùæc söëng vaâ nhûäng thoái quen cöë hûäu vúái tñnh caách cuãa mònh. Theo quan àiïím Àaåo àûác tñnh caách, coá möåt söë nguyïn tùæc söëng cú baãn. Àïí söëng thêåt sûå haånh phuác vaâ thaânh cöng, con ngûúâi phaãi biïët gùæn nhûäng nguyïn tùæc naây vaâo tñnh caách riïng cuãa mònh. Sau Thïë chiïën thûá nhêët, quan àiïím chuã àaåo vïì thaânh cöng chuyïín tûâ Àaåo àûác tñnh caách sang Àaåo àûác nhên caách (Personality Ethic). Luác bêëy giúâ, moåi ngûúâi cho rùçng thaânh (*) Benjamin Franklin (1706 - 1790) laâ möåt trong nhûäng nhaâ lêåp quöëc cuãa nûúác Myä. Öng laâ möåt nhaâ baáo, nhaâ khoa hoåc, nhaâ phaát minh, nhaâ hoaåt àöång xaä höåi, nhaâ ngoaåi giao nöíi tiïëng thïë kyã XVIII.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

35

cöng chuã yïëu laâ do nhên caách, hònh aãnh xaä höåi, thaái àöå vaâ haânh vi, caác kyä nùng vaâ bñ quyïët giuáp quaá trònh giao tiïëp giûäa con ngûúâi vúái nhau àûúåc thöng suöët hún. Quan àiïím naây göìm hai xu hûúáng: möåt laâ caác quy tùæc ûáng xûã caá nhên vaâ xaä höåi, hai laâ thaái àöå söëng tñch cûåc (PMA – Positive Mental Attitude). Möåt vaâi nöåi dung cuãa triïët lyá naây àûúåc diïîn dõch thaânh nhûäng cêu chêm ngön tuyïn truyïìn rêët coá giaá trõ, chùèng haån nhû: “Thaái àöå quyïët àõnh têìm nhòn”, “Möåt nuå cûúâi laâ mûúâi ngûúâi baån”, “Nhûäng gò con ngûúâi nhêån thûác àûúåc vaâ tin, hoå seä laâm àûúåc”… Trong àoá cuäng coá caã viïåc hûúáng dêîn sûã duång caác tiïíu xaão àïí lêëy loâng ngûúâi, hay giaã vúâ quan têm àïën nhûäng thuá vui cuãa ngûúâi khaác àïí àûúåc phêìn mònh, hoùåc sûã duång “sûác maånh aánh mùæt” àïí chinh phuåc hay doåa dêîm ngûúâi khaác. Möåt söë saách theo quan àiïím Àaåo àûác nhên caách cuäng thûâa nhêån tñnh caách laâ möåt trong nhûäng yïëu töë cuãa thaânh cöng, nhûng laåi haå thêëp vai troâ nïìn taãng hay tñnh xuác taác cuãa noá àöëi vúái thaânh cöng Do àoá, trong nhûäng cuöën saách naây, Àaåo àûác tñnh caách dûúâng nhû trúã thaânh nhûäng lúâi noái suöng vaâ caác taác giaã chó nhêën maånh caác kyä xaão gêy aãnh hûúãng caá nhên, êm mûu quyïìn lûåc, kyä nùng giao tiïëp vaâ thaái àöå tñch cûåc. Sau khi suy nghô sêu hún vïì sûå khaác nhau giûäa caác quan àiïím Àaåo àûác nhên caách vaâ Àaåo àûác tñnh caách, vúå chöìng töi àaä nhêån ra sai lêìm khi cöë gùæng taách nhûäng lúåi ñch vïì mùåt xaä höåi ra khoãi haânh vi tñch cûåc cuãa con trai. Chuáng töi nghô rùçng thùçng beá khöng àuã khaã nùng àïí tûå laâm bêët cûá möåt àiïìu gò. Chuáng töi àaä àùåt hònh aãnh baãn thên vaâ vai troâ laâm cha meå cao hún lúåi ñch cuãa thùçng beá. Chuáng töi chó chuá yá àïën caách nhòn nhêån vaâ caách xûã lyá vêën àïì cuãa mònh maâ khöng quan têm àïën haånh phuác cuãa con. Àiïìu naây khöng mang laåi sûå

36

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thay àöíi tñch cûåc naâo cho thùçng beá maâ coân coá taác àöång ngûúåc àïën nhên caách cuãa noá. Khi Sandra vaâ töi noái chuyïån vúái nhau, chuáng töi múái àau khöí nhêån ra rùçng chuáng töi bõ aãnh hûúãng maånh meä búãi tñnh caách, àöång cú vaâ nhêån thûác chuã quan vïì con mònh. Chuáng töi biïët rùçng caác àöång cú so saánh mang tñnh xaä höåi khöng phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ riïng cuãa chuáng töi. Àiïìu naây dêîn àïën viïåc chuáng töi yïu thûúng con khöng àuáng caách vaâ caâng laâm cho thùçng beá caãm thêëy mònh vö duång. Do àoá, chuáng töi quyïët àõnh têåp trung hïët sûác vaâo chñnh mònh, vaâo nhûäng àöång cú vaâ nhêån thûác cuãa mònh vïì thùçng beá. Thay vò tòm caách thay àöíi con trai, chuáng töi àûáng ra xa, quan saát vaâ caãm nhêån diïån maåo, caá tñnh, nhûäng neát riïng vaâ giaá trõ cuãa baãn thên noá. Bùçng nhûäng nhêån thûác àoá cuäng nhû qua viïåc luyïån têåp loâng tin, chuáng töi bùæt àêìu nhòn con theo caách khaác. Chuáng töi nhêån ra rêët nhiïìu tiïìm nùng coá thïí àûúåc khuyïën khñch phaát triïín song haânh cuâng vúái quaá trònh trûúãng thaânh cuãa con. Chuáng töi quyïët àõnh búát quan têm vaâ khöng caãn àûúâng thùçng beá nûäa maâ àïí tûå noá böåc löå nhên caách. Chuáng töi nhêån ra thiïn chûác cuãa caác bêåc cha meå laâ àïí khùèng àõnh, chia seã vaâ àaánh giaá khaã nùng cuãa con mònh. Chuáng töi cuäng xem xeát laåi caác àöång cú cuãa mònh möåt caách coá yá thûác hún, àöìng thúâi, nuöi dûúäng sûác maånh tinh thêìn àïí caãm nhêån caác giaá trõ cuãa con maâ khöng bõ nhûäng haânh vi “khöng thïí chêëp nhêån àûúåc” cuãa thùçng beá chi phöëi. Khi tûâ boã nhêån thûác cuä, chuáng töi àaä coá nhiïìu thay àöíi: khöng so saánh con vúái nhûäng àûáa treã cuâng trang lûáa khaác, khöng phaán xeát theo nhûäng khuön mêîu, khöng àùåt vaâo con kyâ voång hay mong muöën cuãa chuáng töi, vaâ khöng tòm caách thuác eáp con phaãi laâm theo nhûäng mö thûác naây noå.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

37

Chuáng töi àïí thùçng beá tûå quyïët àõnh moåi haânh vi, ûáng xûã cuãa mònh. Bûúác àêìu, chuáng töi nhêån thêëy rùçng con mònh vïì cú baãn cuäng coá àêìy àuã tû chêët àïí coá thïí àûúng àêìu vúái cuöåc söëng. Do àoá, chuáng töi khöng coân tòm caách che chúã, traánh cho thùçng beá khoãi bõ trïu choåc nhû trûúác kia nûäa. Chuáng töi thêëy rùçng thónh thoaãng noá cuäng coá vaâi biïíu hiïån thu mònh, vaâ chuáng töi chêëp nhêån maâ khöng cêìn phaãi phaãn ûáng laåi. Chuáng töi ngêìm cho con biïët rùçng: “Cha meå khöng cêìn phaãi che chúã con. Con coá thïí tûå mònh vûúåt qua àûúåc”. Ngaây thaáng tröi qua, thùçng beá dêìn dêìn caãm thêëy tûå tin hún. Noá bùæt àêìu coá nhûäng haânh àöång tûå khùèng àõnh mònh, thïí hiïån qua sûå tiïën böå vïì caác mùåt hoåc haânh, quan hïå xaä höåi vaâ hoaåt àöång thïí thao. Vaâi nùm sau, noá àûúåc bêìu laâm thuã lônh cuãa nhiïìu töí chûác hoåc sinh, trúã thaânh vêån àöång viïn cêëp quöëc gia, àem vïì nhaâ àuã caác loaåi bùçng khen. Con trai chuáng töi àaä tûå phaát triïín nhên caách, vaâ gêy àûúåc caãm tònh vúái moåi ngûúâi. Vúå chöìng töi tin rùçng nhûäng thaânh tñch “rêët êën tûúång vïì mùåt xaä höåi” cuãa con trai chñnh laâ biïíu hiïån cuãa caãm giaác muöën tòm hiïíu baãn thên mònh, hún laâ chó àïí nhêån àûúåc phêìn thûúãng cuãa xaä höåi. Àoá laâ möåt kinh nghiïåm àaáng quyá vaâ laâ möåt baâi hoåc coá tñnh giaáo duåc cao, khöng nhûäng cho chuáng töi maâ coân cho nhiïìu bêåc phuå huynh khaác. Noá giuáp chuáng töi nhêån thûác àûúåc sûå khaác biïåt quan troång giûäa Àaåo àûác nhên caách vaâ Àaåo àûác tñnh caách. Coá möåt cêu trong thaánh ca diïîn taã rêët àuáng nhêån thûác naây: “Haäy chuá yá lùæng nghe lúâi cuãa traái tim mònh vò moåi vêën àïì trïn àúâi àïìu naãy sinh tûâ àoá”.

38

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

2. CHÑNH

YÏËU VAÂ THÛÁ YÏËU

Nhúâ kinh nghiïåm tûâ trûúâng húåp con trai mònh, kïët húåp vúái caác nghiïn cûáu vïì khaã nùng nhêån thûác vaâ àoåc caác saách viïët vïì thaânh cöng, töi tñch luäy àûúåc nhiïìu baâi hoåc thuá võ vaâ bêët ngúâ vïì con àûúâng ài àïën thaânh cöng. Töi bêët chúåt nhêån ra aãnh hûúãng maånh meä cuãa quan àiïím Àaåo àûác nhên caách vaâ hiïíu roä sûå khaác biïåt tinh tïë giûäa nhûäng gò trûúác kia töi cho laâ àuáng – nhûäng giaá trõ töi àûúåc daåy döî tûâ têëm beá vaâ àaä ùn sêu vaâo tiïìm thûác – vúái nhûäng triïët lyá hiïån hûäu haâng ngaây trong cuöåc söëng. Khi laâm viïåc vúái nhiïìu ngûúâi, töi hiïíu sêu hún lyá do taåi sao quan àiïím cuãa töi laåi mêu thuêîn vúái suy nghô chung cuãa hoå. Àoá laâ vò nhûäng quy tùæc trong thuyïët Àaåo àûác nhên caách àaä ùn sêu vaâo tiïìm thûác cuãa nhiïìu thïë hïå, aãnh hûúãng àïën viïåc giaáo duåc cuãa caác bêåc phuå huynh àöëi vúái quaá trònh trûúãng thaânh cuãa con em hoå. Thïm nûäa, khi sûã duång triïåt àïí nùng lûåc cuãa nhên loaåi àïí xêy dûång nïìn taãng cho nhûäng thïë hïå trûúác àêy, cha öng chuáng ta àaä quaá têåp trung vaâo hònh thûác ngöi nhaâ cuãa mònh maâ thiïëu quan têm àïën phêìn moáng, chuáng ta quen thu hoaåch nhûäng caái coá sùén maâ quïn ài sûå cêìn thiïët cuãa viïåc gieo haåt. Töi khöng coá yá noái rùçng caác nöåi dung cuãa Àaåo àûác nhên caách nhû sûå phaát triïín nhên caách, reân luyïån kyä nùng giao tiïëp, giaáo duåc caác phûúng caách gêy aãnh hûúãng, tû duy tñch cûåc… laâ khöng hiïåu quaã. Búãi vò, trïn thûåc tïë àöi khi Àaåo àûác nhên caách cuäng cêìn thiïët cho sûå thaânh cöng, nhûng àoá chó laâ yïëu töë phuå maâ thöi. Nïëu chuáng ta cöë yá sûã duång caác phûúng caách gêy aãnh hûúãng buöåc ngûúâi khaác laâm àiïìu mònh muöën, àïí khuyïën khñch hoå laâm viïåc töët hún, hay àïí hoå yïu thñch chuáng ta, trong khi baãn thên chuáng ta coân nhiïìu khiïëm khuyïët, nhêët laâ tñnh giaã döëi, thò ruát cuåc chuáng ta cuäng khöng thïí thaânh cöng. Tñnh giaã döëi seä dêîn àïën sûå thiïëu tin cêåy. Do àoá, moåi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

39

viïåc chuáng ta laâm, thêåm chñ caã viïåc taåo dûång möëi quan hïå töët vúái ngûúâi khaác cuäng seä àûúåc coi laâ giaã taåo. Duâ cho yá àõnh cuãa chuáng ta coá töët àïën àêu ài nûäa nhûng möåt khi noá chó àûúåc thiïët lêåp dûåa trïn sûå lûâa döëi, khöng trung thûåc vaâ thiïëu tin cêåy thò seä khöng thïí taåo dûång nïìn taãng thaânh cöng vûäng bïìn. Baån thûã nghô xem moåi chuyïån seä nhû thïë naâo nïëu baån quïn gieo tröìng vaâo muâa xuên, rong chúi suöët muâa heâ vaâ ra sûác laâm vaâo muâa thu àïí kõp thu hoaåch trûúác muâa àöng? Àöìng ruöång, cuäng nhû têët caã moåi quy trònh khaác, àïìu coá quy luêåt cuãa noá: Chó coá cöng sûác thêåt sûå múái coá thïí mang laåi kïët quaã nhû mong àúåi. Àïí gùåt haái kïët quaã, chuáng ta phaãi bùæt àêìu tûâ viïåc gieo haåt! Nguyïn tùæc trïn àuáng vúái caã haânh vi cuãa con ngûúâi lêîn caác möëi quan hïå giûäa con ngûúâi vúái nhau. Chùèng haån úã trûúâng hoåc, moåi hoåc sinh àïìu coá thïí vûúåt qua caác kyâ thi nïëu nghiïm tuác thûåc hiïån caác quy chïë hoåc têåp vaâ thi cûã. Trong hêìu hïët caác möëi quan hïå thoaáng qua giûäa con ngûúâi vúái nhau, ngûúâi ta thûúâng sûã duång caác quy tùæc cuãa Àaåo àûác nhên caách àïí àûúåc viïåc cho mònh hoùåc àïí gêy êën tûúång vúái àöëi phûúng nhúâ sûå duyïn daáng vaâ kheáo leáo. Nhûng caách naây khöng thïí xêy dûång àûúåc möëi quan hïå lêu daâi. Nïëu khöng coá sûå trung thûåc vaâ sûác maånh tñnh caách cú baãn thò nhûäng thaách thûác trong cuöåc söëng seä laâm böåc löå nhûäng àöång cú êín giêëu bïn trong vaâ khi àoá, thêët baåi seä thay thïë cho nhûäng thùæng lúåi nhêët thúâi. Nhiïìu ngûúâi chó àaåt àûúåc nhûäng thaânh tñch thûá yïëu – àûúåc xaä höåi nhòn nhêån nùng lûåc - nhûng laåi thiïëu caái chñnh yïëu, tûác nhûäng phêím chêët tñch cûåc cú baãn. Súám muöån gò con ngûúâi thûåc cuãa hoå cuäng seä böåc löå qua caác möëi quan hïå lêu daâi, bêët kïí vúái àöëi taác kinh doanh, vúå chöìng, baån beâ, hay vúái con caái. Theo Emerson, “Tñnh caách cuãa baån lêën aát caã

40

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

nhûäng lúâi baån noái”. Do àoá, tñnh caách laâ cöng cuå giao tiïëp hiïåu quaã nhêët. Tuy nhiïn, nïëu möåt ngûúâi coá baãn chêët töët, tñnh caách töët, thoái quen töët nhûng thiïëu kyä nùng giao tiïëp thò chùæc chùæn seä aãnh hûúãng àïën caác möëi quan hïå. Nhûng nhûäng aãnh hûúãng naây chó laâ thûá yïëu. Toám laåi, tñnh caách bïn trong coá sûác thuyïët phuåc hún nhiïìu so vúái haânh àöång vaâ lúâi noái. Möåt khi biïët roä tñnh caách töët àeåp cuãa ai àoá thò mùåc nhiïn chuáng ta hoaân toaân tin tûúãng úã hoå, vaâ laâm viïåc rêët thaânh cöng vúái hoå bêët kïí hoå coá khaã nùng giao tiïëp kheáo leáo hay khöng. Àiïìu naây quaã àuáng nhû lúâi cuãa William George Jordan: “Thiïån vaâ aác coá möåt sûác maånh kyâ laå êín bïn trong möîi con ngûúâi; àoá laâ sûå taác àöång thêìm lùång, vö thûác vaâ vö hònh àöëi vúái cuöåc àúâi hoå. Àoá chñnh laâ sûå phaãn aánh baãn chêët thêåt cuãa möåt con ngûúâi, chûá khöng phaãi laâ sûå giaã taåo cuãa hoå”.

3. AÃNH

HÛÚÃNG CUÃA MÖ THÛÁC

Cuöën saách 7 Thoái Quen Àïí Thaânh Àaåt chûáa àûång nhûäng nguyïn tùæc cú baãn, nhûäng thoái quen chuã yïëu goáp phêìn xêy dûång möåt cuöåc söëng tñch cûåc cho möîi ngûúâi. Àïí hiïíu roä 7 thoái quen naây, trûúác hïët, chuáng ta cêìn phaãi hiïíu mö thûác cuãa baãn thên vaâ caách thay àöíi mö thûác àoá. Hai khaái niïåm Àaåo àûác tñnh caách vaâ Àaåo àûác nhên caách nïu trïn laâ vñ duå vïì mö thûác xaä höåi. Thuêåt ngûä mö thûác (paradigm) coá xuêët xûá tûâ tiïëng Hy Laåp. Àêy laâ möåt thuêåt ngûä khoa hoåc, ngaây nay thûúâng àûúåc duâng vúái nghôa laâ mö hònh, lyá thuyïët, nhêån thûác, giaã thuyïët hay khung tham chiïëu. Noái möåt caách dïî hiïíu hún, mö thûác laâ caách chuáng ta “nhòn” thïë giúái – khöng phaãi bùçng trûåc giaác maâ bùçng nhêån thûác, sûå

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

41

hiïíu biïët vaâ theo caách lyá giaãi cuãa riïng chuáng ta. Caách àún giaãn nhêët àïí hiïíu àûúåc khaái niïåm mö thûác laâ xem noá nhû möåt têëm baãn àöì. Chuáng ta àïìu biïët baãn àöì khöng phaãi laâ laänh thöí, noá àún giaãn chó laâ sûå sao chuåp vaâ giaãi thñch möåt söë khña caånh nhêët àõnh naâo àoá cuãa laänh thöí. Àoá cuäng chñnh laâ yá nghôa cuãa mö thûác. Giaã sûã baån muöën ài àïën möåt àõa àiïím cuå thïí taåi thaânh phöë Chicago vaâ baån phaãi sûã duång têëm baãn àöì àûúâng phöë Chicago. Thïë nhûng, giaã sûã nhû ngûúâi ta àûa cho baån têëm baãn àöì sai. Do löîi in êën, têëm baãn àöì thaânh phöë Chicago thûåc ra laâ baãn àöì thaânh phöë Detroit chùèng haån, baån coá hònh dung ra sûå bûåc böåi, sûå bêët lûåc cuãa mònh trong viïåc cöë tòm ra àiïím cêìn àïën nhû thïë naâo khöng? Vúái têëm baãn àöì Detroit trong tay, baån bùæt àêìu sûã duång haânh vi cuãa mònh - nöî lûåc tòm kiïëm àiïím cêìn àïën úã thaânh phöë Chicago. Nhûng cöë gùæng àoá chó àûa baån àïën sai chöî nhanh hún maâ thöi. Röìi baån sûã duång àïën thaái àöå – suy nghô tñch cûåc hún - nhûng vêîn khöng àïën àûúåc àuáng núi cêìn àïën. Song, baån vêîn giûä àûúåc thaái àöå tñch cûåc vaâ caãm thêëy vui veã, bêët luêån baån àang úã àêu. Tuy nhiïn, vêën àïì úã àêy laåi chùèng liïn quan gò àïën haânh vi hay thaái àöå cuãa baån. Baån àang bõ laåc àûúâng: nguyïn do laâ baån sûã duång têëm baãn àöì sai. Nïëu coá trong tay têëm baãn àöì àuáng cuãa thaânh phöë Chicago thò haânh vi nöî lûåc tòm kiïëm cuãa baån laåi trúã nïn àaáng trên troång. Vaâ khi gùåp phaãi nhûäng trúã ngaåi trïn àûúâng ài thò thaái àöå tñch cûåc cuãa baån seä coá yá nghôa. Nhûng, chuáng ta chûa vöåi xeát àïën nhûäng giaã àõnh àoá. Àiïìu trûúác tiïn vaâ quan troång nhêët laâ baån phaãi coá trong tay möåt têëm baãn àöì chñnh xaác, nghôa laâ baån cêìn phaãi xêy dûång möåt mö thûác àuáng àùæn trûúác khi bùæt tay vaâo haânh àöång.

42

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Trong têm trñ möîi chuáng ta àïìu coá vö söë nhûäng “têëm baãn àöì” tûúng tûå nhû thïë. Coá thïí chia chuáng thaânh hai loaåi chuã yïëu: baãn àöì thûåc taåi vaâ baãn àöì giaá trõ. Chuáng ta thûúâng lyá giaãi moåi viïåc thöng qua hai têëm baãn àöì naây nhûng ñt khi nhêån ra sûå hiïån diïån cuäng nhû ñt nghi ngúâ vïì àöå chñnh xaác cuãa chuáng. Hêìu nhû chuáng ta coá thoái quen nhòn nhêån chuã quan rùçng thïë naâo moåi viïåc cuäng tiïën triïín theo àuáng nhûäng gò mònh nhòn thêëy; àoá cuäng chñnh laâ nguöìn göëc cuãa thaái àöå vaâ haânh vi cuäng nhû caách thûác chuáng ta suy nghô vaâ haânh àöång. Àïí laâm roä hún vïì vêën àïì naây, chuáng ta haäy tham gia möåt thñ nghiïåm vïì tûå nhêån thûác vaâ caãm giaác qua hònh 1 (trang 44), hònh 2 (trang 47) vaâ hònh 3 (trang 72). Àêìu tiïn, chuáng ta seä daânh vaâi giêy quan saát hònh 1, sau àoá nhòn hònh 2 vaâ mö taã tó mó nhûäng gò àaä àûúåc nhòn thêëy úã hònh 2 qua möåt söë cêu hoãi gúåi yá nhû: Baån thûã àoaán ngûúâi phuå nûä naây bao nhiïu tuöíi? Diïån maåo thïë naâo? Coá àeo trang sûác gò khöng? Vaâ ngûúâi phuå nûä naây coá vai troâ gò trong xaä höåi? Coá thïí baån seä mö taã ngûúâi phuå nûä úã bûác tranh thûá hai laâ vaâo khoaãng 25 tuöíi, tröng rêët dïî thûúng, coá phêìn thúâi thûúång vúái caái muäi xinh xinh vaâ möåt daáng veã àoan trang. Nïëu baån àöåc thên, coá thïí baån rêët thñch múâi cö êëy ài chúi. Nïëu baån kinh doanh trong ngaânh thúâi trang, coá leä baån muöën thuï cö êëy laâm ngûúâi mêîu. Nhûng nïëu töi noái rùçng baån hoaân toaân sai thò sao? Nïëu töi noái àêy laâ bûác tranh veä möåt ngûúâi phuå nûä 60 hay 70 tuöíi, coá neát mùåt buöìn baä vúái caái muäi to, vaâ baâ ta àang cêìn ngûúâi dêîn qua àûúâng thò sao? Ai àuáng? Haäy xem laåi hònh veä lêìn nûäa. Baån coá nhòn ra möåt baâ laäo khöng? Nïëu chûa, baån haäy cöë lêìn nûäa. Baån coá

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

43

nhòn thêëy caái muäi to cuãa baâ êëy? Baån coá thêëy chiïëc khùn truâm àêìu cuãa baâ? Nïëu chuáng ta trûåc tiïëp noái chuyïån vúái nhau, chuáng ta coá thïí cuâng mö taã, thaão luêån, trao àöíi vïì nhûäng gò chuáng ta nhòn thêëy trong bûác tranh êëy. Nhûng chuáng ta khöng thïí laâm àûúåc àiïìu àoá, vò vêåy baån haäy lêåt àïën hònh 3 (trang 72) vaâ quan saát thêåt kyä bûác veä naây, röìi trúã laåi nhòn hònh 2 möåt lêìn nûäa. Baån àaä nhêån ra baâ laäo trong bûác veä naây chûa? Lêìn àêìu tiïn töi àûúåc thûåc hiïån baâi têåp thûã nghiïåm naây laâ taåi Khoa Kinh doanh cuãa trûúâng Àaåi hoåc Harvard caách àêy nhiïìu nùm. Võ giaáo sû daåy chuáng töi luác êëy àaä duâng phûúng phaáp naây àïí chûáng minh möåt caách roä raâng vaâ thuyïët phuåc rùçng hai ngûúâi coá thïí coá hai caái nhòn khaác nhau vïì cuâng möåt sûå vêåt, vaâ caã hai àïìu àuáng. Àêy khöng phaãi laâ vêën àïì lö-gñc, maâ laâ vêën àïì têm lyá hoåc. Öng àem vaâo lúáp hoåc möåt têåp caác baãn veä lúán veä cö gaái treã nhû baån nhòn thêëy úã hònh 1 (trang 44) vaâ veä baâ laäo nhû hònh 3 (trang 72). Öng chia lúáp hoåc laâm hai nhoám, nhoám 1 nhêån hònh veä cö gaái treã, nhoám 2 nhêån hònh veä baâ laäo, vaâ yïu cêìu chuáng töi xem kyä bûác veä nhêån àûúåc trong voâng mûúâi giêy, sau àoá, uáp xuöëng baân. Àoaån, öng chiïëu lïn maân aãnh hònh 2 (trang 47), vaâ yïu cêìu caã lúáp mö taã nhûäng gò hoå nhòn thêëy trïn hònh veä àoá. Vaâ kïët quaã laâ hêìu hïët nhûäng ngûúâi úã nhoám 1 àïìu cho rùçng àaä nhòn thêëy hònh aãnh möåt cö gaái trïn hònh chiïëu, coân nhoám 2 thò nhòn thêëy möåt baâ laäo trïn maân aãnh. Tiïëp àïën, võ giaáo sû yïu cêìu àaåi diïån hai nhoám mö taã nhûäng gò àaä nhòn thêëy vaâ möåt cuöåc tranh luêån khaá gêy cêën àaä diïîn ra. Möåt bïn noái rùçng: “Cö êëy khöng quaá 20 hay 22 tuöíi, xinh xùæn vaâ àaáng yïu”, coân möåt bïn thò khùng khùng: “Baâ êëy phaãi hún 70, coá leä 80 tuöíi, giaâ nua vaâ xêëu xñ.”.

44

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Hònh 1

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

45

Àïí chûáng minh cho quan àiïím cuãa nhoám mònh, möåt sinh viïn thuöåc nhoám 1 bûúác àïën trûúác maân aãnh vaâ chó vaâo àûúâng veä: “Àêy laâ chuöîi haåt cuãa cö gaái”. Caác sinh viïn nhoám 2 nhao nhao phaãn àöëi: “Khöng phaãi, àoá laâ caái miïång cuãa baâ cuå”… Tuy nhiïn, cuäng coá möåt vaâi sinh viïn cöë gùæng nhòn bûác tranh theo möåt khung tham chiïëu khaác, hoå nhêån ra hònh ngûúâi phuå nûä trïn maân aãnh laâ sûå löìng gheáp kheáo leáo cuãa hònh cö gaái vaâ hònh baâ laäo. Bùçng sûå trao àöíi bònh tônh, tön troång lêîn nhau vaâ phên tñch sêu vaâo caác chi tiïët, hoå giuáp cho tûâng ngûúâi trong lúáp nhòn ra vaâ thûâa nhêån quan àiïím cuãa nhûäng ngûúâi coá caái nhòn khaác vúái mònh. Pheáp thûã vïì nhêån thûác naây giuáp chuáng ta hiïíu àûúåc sûå quen thuöåc coá aãnh hûúãng maånh meä nhû thïë naâo àïën nhêån thûác vaâ mö thûác cuãa chuáng ta. Nïëu nhû sûå quen thuöåc chó trong thúâi gian 10 giêy coân coá aãnh hûúãng àïën caách chuáng ta nhòn sûå vêåt nhû vêåy, thò thûã hoãi sûå quen thuöåc caã àúâi seä coá sûác aãnh hûúãng maånh meä àïën nhûúâng naâo? Trong cuöåc söëng, chuáng ta thûúâng bõ aãnh hûúãng búãi gia àònh, trûúâng hoåc, nhaâ thúâ, möi trûúâng laâm viïåc, baån beâ, cöång sûå, vaâ caác mö thûác xaä höåi hiïån haânh (vñ duå: mö thûác Àaåo àûác nhên caách) möåt caách vö thûác. Têët caã nhûäng àiïìu àoá hònh thaânh trong chuáng ta möåt khung tham chiïëu, möåt mö thûác, vaâ möåt têëm baãn àöì nhêån thûác riïng. Noá cuäng cho thêëy mö thûác laâ nguöìn göëc cuãa thaái àöå vaâ haânh vi. Chuáng ta khöng thïí haânh àöång trung thûåc bïn ngoaâi khuön khöí cuãa mö thûác. Chuáng ta khöng thïí duy trò àûúåc sûå nhêët quaán nïëu nhûäng gò ta noái vaâ laâm khaác vúái àiïìu ta nhêån thêëy. Nïëu nhû baån nùçm trong söë nhûäng ngûúâi nhòn ra ngûúâi phuå nûä trong bûác tranh gheáp laâ möåt cö gaái treã thò chùæc rùçng baån seä khöng hïì nghô àïën viïåc giuáp àúä cö êëy bùng qua àûúâng vò thaái àöå lêîn haânh vi cuãa baån phaãi phuâ húåp vúái caách nhòn cuãa baån àöëi vúái “cö gaái treã” naây.

46

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thñ nghiïåm trïn chó roä àiïím sai soát cú baãn cuãa caác quy tùæc trong Àaåo àûác nhên caách. Viïåc cöë gùæng thay àöíi thaái àöå vaâ haânh vi bïn ngoaâi seä khöng coá mêëy hiïåu quaã nïëu chuáng ta khöng xem xeát laåi caác mö thûác cú baãn hònh thaânh thaái àöå vaâ haânh vi cuãa chuáng ta. Àöìng thúâi, noá cuäng cho thêëy caác mö thûác coá aãnh hûúãng maånh meä nhû thïë naâo àïën caách thûác chuáng ta àöëi xûã vúái ngûúâi khaác. Nhû möåt thoái quen, chuáng ta thûúâng quan saát vaâ suy nghô vïì sûå vêåt theo quan àiïím riïng cuãa mònh, vaâ chuáng ta cuäng phaãi thûâa nhêån rùçng ngûúâi khaác cuäng coá caái nhòn theo quan àiïím riïng cuãa hoå. Nhû vêåy, viïåc àaánh giaá möåt sûå viïåc, sûå vêåt laâ tuây thuöåc vaâo goác nhòn cuãa möîi ngûúâi. Mùåt khaác, ai trong chuáng ta cuäng coá xu hûúáng nghô rùçng mònh nhòn nhêån sûå vêåt möåt caách khaách quan, àuáng nhû baãn chêët vöën coá cuãa chuáng, nhûng quaã thêåt khöng phaãi vêåy. Chuáng ta nhòn sûå vêåt theo nhûäng quy ûúác do chñnh chuáng ta àùåt ra vaâ mö taã chuáng theo suy nghô, nhêån àõnh, mö thûác riïng cuãa mònh. Vò thïë, khi gùåp sûå phaãn baác, hay khöng àöìng tònh tûâ phña ngûúâi khaác, ngay lêåp tûác chuáng ta cho rùçng hoå sai. Tuy nhiïn, pheáp thûã vïì nhêån thûác trïn cuäng cho thêëy nhûäng ngûúâi chên thaânh, têm trñ saáng suöët luön nhòn nhêån sûå vêåt theo nhiïìu caách khaác nhau qua lùng kñnh kinh nghiïåm cuãa riïng mònh. Àiïìu naây khöng coá nghôa laâ chên lyá hay sûå thêåt khöng töìn taåi. Trong pheáp thûã noái trïn, khi hai ngûúâi thuöåc hai nhoám cuâng nhòn bûác veä thûá ba, hoå àïìu nhêån ra möåt sûå thêåt àöìng nhêët thïí hiïån qua tûâng àûúâng neát, caác maãng maâu àen, trùæng cuãa bûác tranh, nhûng möîi ngûúâi laåi diïîn giaãi vïì hònh veä dûåa theo caái nhòn ban àêìu cuãa hoå.

7

Hònh 2

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

47

48

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Toám laåi, khi chuáng ta caâng hiïíu roä caác mö thûác cú baãn, caác “baãn àöì”, hay caác giaã thuyïët do mònh àùåt ra, cuâng vúái mûác àöå aãnh hûúãng cuãa kinh nghiïåm, thò chuáng ta caâng coá traách nhiïåm nhiïìu hún àöëi vúái nhûäng mö thûác àoá - xem xeát, kiïím nghiïåm, àöëi chiïëu thûåc tïë, lùæng nghe vaâ tiïëp thu yá kiïën ngûúâi khaác. Bùçng caách àoá, chuáng ta múái coá caái nhòn töíng quan vaâ khaách quan hún vïì caác vêën àïì àang diïîn ra.

4. THAY

ÀÖÍI MÖ THÛÁC

Coá leä àiïìu quan troång nhêët ruát ra tûâ pheáp thûã vïì nhêån thûác nïu trïn laâ phaåm vi thay àöíi mö thûác, coá thïí taåm goåi laâ kinh nghiïåm “AÂ haá!” (“Aha!” experience) - khi ai àoá nhòn nhêån sûå viïåc bùçng möåt caái nhòn khaác, múái meã vaâ saáng taåo hún. Noá giöëng nhû möåt luöìng saáng bêët ngúâ loáe lïn trong boáng töëi nïn nhûäng ai caâng bõ raâng buöåc suy nghô vaâo nhêån thûác ban àêìu thò kinh nghiïåm “AÂ haá” caâng coá taác duång maånh meä. Thuêåt ngûä sûå biïën àöíi mö thûác (Paradigm shift) do Thomas Kuhn giúái thiïåu trong cuöën saách Cêëu truác cuãa cuöåc caách maång khoa hoåc kyä thuêåt (The Structure of Scientific Revolutions), àaánh dêëu möåt bûúác ngoùåt lúán trong lônh vûåc khoa hoåc kyä thuêåt. Kuhn àaä chó ra rùçng, hêìu hïët nhûäng àöåt phaá coá yá nghôa trong lônh vûåc khoa hoåc trûúác hïët laâ do sûå phaá vúä caác têåp tuåc truyïìn thöëng laåc hêåu, löëi tû duy saáo moân vaâ nhûäng mö thûác cuä kyä. Nhúâ sûå biïën àöíi àoá maâ haâng loaåt caác phaát minh, saáng chïë ra àúâi vaâ coá giaá trõ cho àïën ngaây nay. Theo nhaâ thiïn vùn hoåc vô àaåi cuãa Ai Cêåp, Ptolemy, thò traái àêët laâ trung têm cuãa vuä truå. Nhûng Copernicus(*) àaä gêy chêën àöång trong giúái khoa hoåc luác bêëy giúâ, vaâ bêët chêëp sûå phaãn àöëi cuãa giaáo höåi, khi àûa ra möåt mö thûác múái: mùåt

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

49

trúâi múái laâ trung têm cuãa vuä truå. Mö thûác naây hoaân toaân traái ngûúåc vúái mö thûác trûúác kia. Vaâ ngay lêåp tûác, moåi thûá àïìu coá caách giaãi thñch khaác ài. Mö hònh vêåt lyá cuãa Newton laâ nïìn taãng cuãa nïìn khoa hoåc kyä thuêåt hiïån àaåi nhûng noá chûa hoaân haão. Sau naây, mö thûác vïì thuyïët tûúng àöëi cuãa Einstein múái thûåc sûå laâ möåt cuöåc caách maång cuãa thïë giúái khoa hoåc vò coá giaá trõ tiïn àoaán vaâ giaãi thñch khoa hoåc cao hún. Trûúác khi lyá thuyïët vi truâng hoåc àûúåc nghiïn cûáu, tyã lïå tûã vong úã saãn phuå vaâ treã sú sinh rêët cao nhûng khöng ai giaãi thñch àûúåc nguyïn nhên. Trong caác cuöåc àuång àöå quên sûå, söë binh sô chïët do caác vïët thûúng nheå vaâ bïånh têåt nhiïìu hún söë chïët vò troång thûúng núi tiïìn tuyïën. Nhûng ngay sau khi lyá thuyïët vi truâng hoåc ra àúâi, möåt mö thûác, möåt nhêån thûác hoaân toaân múái, tiïën böå hún, àaä xuêët hiïn vaâ giuáp ngaânh y gùåt haái àûúåc nhûäng thaânh quaã quan troång. Ngaây nay, nhiïìu quöëc gia phaát triïín nhúâ coá sûå thay àöíi mö thûác. Quan niïåm truyïìn thöëng vïì nhaâ nûúác qua nhiïìu thïë kyã àaä coá nhiïìu thay àöíi tiïën böå, tûâ nïìn quên chuã, quyïìn lûåc tuyïåt àöëi nùçm trong tay vua chuáa, chuyïín sang nïìn dên chuã lêåp hiïën - nhaâ nûúác cuãa dên, do dên vaâ vò dên. Bûúác ngoùåt naây giaãi phoáng àaáng kïí nguöìn lûåc vaâ trñ tuïå con ngûúâi, taåo ra caác chuêín mûåc khaác nhau cuãa cuöåc söëng, cuãa tûå do vaâ dên chuã, cuãa aãnh hûúãng vaâ hy voång trong lõch sûã thïë giúái. (*) Nicolaus Copernicus (1473 - 1543) sinh taåi Ba Lan. Öng laâ möåt nhaâ thiïn vùn hoåc, toaán hoåc, vêåt lyá hoåc, luêåt hoåc, kinh tïë hoåc, ngoaåi giao, vaâ laâ möåt chiïën binh löîi laåc thúâi Phuåc Hûng. Hoåc thuyïët Thaái dûúng hïå (mùåt trúâi laâ trung têm) cuãa öng laâ möåt phaát minh gêy sûãng söët giúái khoa hoåc thúâi àoá vaâ laâm giaáo höåi nöíi giêån vò hoåc thuyïët naây àaä laâm àaão löån moåi giaáo lyá cuãa hoå vïì vuä truå (rùçng traái àêët laâ trung têm).

50

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Tuy nhiïn, khöng phaãi têët caã moåi sûå thay àöíi mö thûác àïìu coá xu hûúáng tñch cûåc. Chùèng haån nhû sûå thay àöíi tûâ Àaåo àûác tñnh caách sang Àaåo àûác nhên caách àaä khiïën chuáng ta ài chïåch ra khoãi con àûúâng dêîn àïën thaânh cöng vaâ haånh phuác. Nhûng duâ sûå thay àöíi mö thûác diïîn ra theo hûúáng tñch cûåc hay tiïu cûåc, àuáng hay sai, nhanh hay chêåm, chuáng vêîn coá nguöìn göëc tûâ thaái àöå vaâ haânh vi, tûâ möëi quan hïå cuãa chuáng ta vúái ngûúâi khaác vaâ laâm cho chuáng ta thay àöíi nhêån thûác. Töi nhúá möåt cêu chuyïån nhoã vïì sûå thay àöíi mö thûác xaãy ra trïn möåt chuyïën xe àiïån ngêìm vaâo möåt buöíi saáng chuã nhêåt. Luác àoá, moåi haânh khaách àang ngöìi im lùång – ngûúâi àoåc baáo, ngûúâi trêìm ngêm suy nghô, möåt vaâi ngûúâi khaác thò tranh thuã chúåp mùæt - trong bêìu khöng khñ thêåt yïn tônh. Röìi möåt ngûúâi àaân öng cuâng caác con bûúác lïn, ngay lêåp tûác, sûå tônh lùång bõ phaá vúä. Ngûúâi àaân öng noå ngöìi xuöëng caånh töi, nhùæm mùæt laåi nhû khöng coá chuyïån gò xaãy ra. Trong khi àoá, boån treã tiïëp tuåc kïu gaâo, neám caác àöì vêåt vaâo nhau vaâ thêåm chñ coân giêåt túâ baáo cuãa möåt haânh khaách. Caãnh tûúång thêåt khoá chõu. Tuy vêåy, ngûúâi àaân öng ngöìi caånh töi vêîn khöng coá phaãn ûáng gò. Töi vaâ moåi ngûúâi trïn xe àïìu caãm thêëy bûåc böåi, khöng thïí hiïíu nöíi taåi sao ngûúâi àaân öng naây laåi khöng coá haânh àöång gò ngùn chùån sûå quêåy phaá cuãa àaám treã. Cuöëi cuâng, khi sûå kiïn nhêîn vaâ chõu àûång àaä vûúåt quaá giúái haån, töi quay sang noái vúái öng êëy: “Thûa öng, caác con öng àang laâm phiïìn rêët nhiïìu ngûúâi úã àêy. Öng coá thïí laâm ún baão chuáng giûä trêåt tûå àûúåc khöng?”. Ngûúâi àaân öng ngûúác mùæt nhòn lïn nhû thïí trêën tônh laåi vaâ noái nheå nhaâng: “ÖÌ phaãi röìi, öng noái àuáng. Töi phaãi baão chuáng im lùång múái phaãi. Chuáng töi vûâa úã bïånh viïån ra,

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

51

núi meå chuáng vûâa mêët caách àêy vaâi tiïëng àöìng höì. Töi thò nhû ngûúâi mêët höìn, vaâ chùæc boån chuáng cuäng khöng coân biïët gò nûäa”. Baån coá thïí hònh dung luác àoá töi caãm thêëy thïë naâo khöng? Mö thûác cuãa töi vïì sûå viïåc àoá nhanh choáng thay àöíi. Töi nhòn sûå viïåc khaác ài vaâ vò vêåy, töi cuäng thay àöíi suy nghô, caãm xuác vaâ haânh vi cuãa mònh. Sûå bûåc tûác biïën mêët. Möåt tònh caãm thûúng xoát vaâ àöìng caãm tuön traâo. “Xin löîi! Töi xin thaânh thêåt chia buöìn! Liïåu töi coá thïí giuáp gò öng khöng?”, töi chên thaânh noái. Nhiïìu ngûúâi cuäng traãi qua nhûäng thay àöíi mö thûác tûúng tûå trong tû tûúãng khi hoå gùåp khoá khùn hoùåc khi àaãm nhêån vai troâ múái trong gia àònh hoùåc trong cöng viïåc. Chuáng ta coá thïí boã ra haâng tuêìn, haâng thaáng, thêåm chñ haâng nùm àïí reân luyïån Àaåo àûác nhên caách nhùçm muåc àñch thay àöíi thaái àöå vaâ haânh vi cuãa mònh nhûng chuáng ta laåi khöng tòm caách tiïëp cêån baãn chêët cuãa sûå thay àöíi, vöën xaãy ra tûå nhiïn khi chuáng ta thay àöíi caách nhòn sûå viïåc. Àiïìu naây chûáng toã nïëu muöën taåo ra nhûäng thay àöíi nhoã trong cuöåc söëng, chuáng ta nïn têåp trung chuá yá àïën thaái àöå, haânh vi cuãa mònh. Nhûng nïëu muöën coá sûå thay àöíi lúán, coá yá nghôa vaâ mang tñnh àöåt phaá, chuáng ta cêìn phaãi xem xeát laåi nhûäng mö thûác cú baãn do mònh taåo ra. Theo lúâi cuãa Thoreau: “Möåt ngaân nhaát buáa böí vaâo caânh laá khöng bùçng möåt nhaát vaâo göëc rïî”. Chuáng ta chó coá thïí àaåt àûúåc thaânh tûåu lúán lao trong cuöåc söëng nïëu chuá têm vaâo thay àöíi nhûäng mö thûác cú baãn – cöåi rïî cuãa thaái àöå vaâ haânh vi.

52

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

5. NHÊÅN

THÛÁC VAÂ TÑNH CAÁCH

Khöng phaãi têët caã caác quaá trònh thay àöíi mö thûác àïìu diïîn ra ngay tûác khùæc nhû sûå thay àöíi nhêån thûác nhanh choáng cuãa töi trïn chuyïën xe àiïån ngêìm maâ töi àaä kïí, ngûúåc laåi, sûå thay àöíi mö thûác coá khi laâ möåt quaá trònh diïîn ra chêåm chaåp, àêìy khoá khùn vaâ cêìn phaãi àûúåc cên nhùæc kyä lûúäng nhû trong trûúâng húåp cuãa vúå chöìng töi àöëi vúái con mònh. Nhêån thûác ban àêìu cuãa chuáng töi vïì con xuêët phaát tûâ aãnh hûúãng cuãa nhiïìu nùm tiïëp thu vaâ reân luyïån Àaåo àûác nhên caách. Àoá laâ möåt mö thûác àaä ùn sêu vaâo quan niïåm cuãa caác bêåc cha meå vïì thaânh cöng trong viïåc giaáo duåc con caái cuäng nhû vïì thûúác ào thaânh cöng cuãa con caái: hoå muöën bao boåc con caái, khöng hoaân toaân tin vaâo khaã nùng thûåc sûå cuãa chuáng vaâ cho rùçng chuáng nïn tuên theo moåi quyïët àõnh cuãa mònh. Tuy nhiïn, chó khi chuáng ta thay àöíi nhûäng mö thûác cú baãn, thay àöíi nhêån thûác thò chuáng ta múái coá thïí taåo ra nhûäng thay àöíi mang tñnh àöåt phaá cho baãn thên vaâ hoaân caãnh cuãa mònh. Vò vêåy, àïí thay àöíi nhêån thûác vïì con, chuáng töi bùæt àêìu thay àöíi mö thûác cú baãn - thay àöíi chñnh tñnh caách cuãa chuáng töi. Vaâ möåt mö thûác múái ra àúâi trong quaá trònh naây. Mö thûác khöng taách rúâi khoãi tñnh caách. Trong baãn thên cuãa möåt con ngûúâi, tñnh caách vaâ nhêån thûác coá möëi quan hïå höî tûúng: tñnh caách quyïët àõnh nhêån thûác vaâ nhêån thûác coá liïn quan mêåt thiïët àïën tñnh caách. Chuáng ta khöng thïí thay àöíi nhêån thûác maâ khöng thay àöíi tñnh caách vaâ ngûúåc laåi. Ngay caã trûúâng húåp thay àöíi mö thûác coá veã tûác thúâi cuãa töi vaâo buöíi saáng höm àoá trïn xe àiïån ngêìm, thò viïåc thay àöíi êëy cuäng laâ hïå quaã vaâ bõ giúái haån búãi tñnh caách cú baãn cuãa töi.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

53

Coá thïí khöng phaãi ai cuäng cû xûã giöëng töi trïn chuyïën xe àiïån ngêìm höm êëy. Töi tin chùæc rùçng möåt vaâi ngûúâi cuöëi cuâng röìi cuäng hiïíu ra àûúåc hoaân caãnh cuãa cha con ngûúâi àaân öng noå, nhûng cuâng lùæm hoå chó caãm thêëy thûúng xoát chuát ñt maâ thöi. Laåi coá nhûäng ngûúâi nhaåy caãm hún, nhanh choáng nhêån ra baãn chêët cuãa vêën àïì, àïën chia seã vaâ giuáp àúä ngûúâi àaân öng noå trûúác caã töi. Qua caác lêåp luêån trïn, chuáng ta caâng thêëy àûúåc sûác maånh cuãa caác mö thûác, vò chuáng taåo ra möåt lùng kñnh giuáp chuáng ta quan saát thïë giúái theo caách riïng cuãa möîi ngûúâi. Sûác maånh cuãa sûå thay àöíi mö thûác chñnh laâ sûác maånh chuã yïëu taåo ra sûå thay àöíi mang tñnh àöåt phaá, duâ àoá laâ sûå thay àöíi nhanh choáng hay laâ möåt quaá trònh diïîn ra tûâ tûâ vaâ thêån troång.

6. LÊËY

NGUYÏN TÙÆC LAÂM TRUNG TÊM

Àaåo àûác tñnh caách hònh thaânh dûåa trïn khaái niïåm cú baãn vïì nhûäng nguyïn tùæc chi phöëi tñnh hiïåu quaã cuãa con ngûúâi. Àoá laâ caác quy luêåt tûå nhiïn töìn taåi, bêët biïën vaâ khöng cêìn tranh caäi trong baãn chêët con ngûúâi, cuäng giöëng nhû àõnh luêåt vaån vêåt hêëp dêîn chùèng haån. Ngûúâi ta tòm thêëy yá tûúãng vïì sûå töìn taåi vaâ aãnh hûúãng cuãa caác nguyïn tùæc naây trong möåt cêu chuyïån vïì sûå thay àöíi mö thûác cuãa Frank Koch àùng trïn taåp chñ Proceedings cuãa Hoåc viïån Haãi quên. Hai chiïëc taâu chiïën àûúåc àiïìu àöång àïën höî trúå möåt cuöåc têåp trêån daâi ngaây trïn biïín trong àiïìu kiïån thúâi tiïët xêëu. Töi phuåc vuå trïn chiïëc taâu chó huy vaâ àûúåc giao nhiïåm vuå àûáng gaác trïn boong khi maân àïm buöng xuöëng. Têìm nhòn haån chïë vò sûúng muâ bao phuã nïn võ thuyïìn trûúãng

54

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

cuäng úã laåi trïn boong taâu àïí theo doäi moåi hoaåt àöång. Khöng lêu sau khi trúâi töëi, hoa tiïu maån phaãi baáo caáo: “Coá àöëm saáng bïn phaãi muäi taâu”. “Àöëm saáng caâng gêìn hay xa dêìn so vúái taâu chuáng ta?”, thuyïìn trûúãng hoãi laåi. “Thûa thuyïìn trûúãng, caâng gêìn!”, hoa tiïu traã lúâi vaâ àiïìu naây coá nghôa taâu cuãa chuáng töi coá nguy cú va vaâo möåt con taâu naâo àoá. Võ thuyïìn trûúãng ra lïånh cho tñn hiïåu viïn: “Phaát tñn hiïåu cho con taâu àoá: caã hai taâu àang chaåy hûúáng thùèng vaâo nhau, yïu cêìu hoå àöíi hûúáng 20 àöå”. Tñn hiïåu ngay lêåp tûác àûúåc truyïìn ài, vaâ chuáng töi nhanh choáng nhêån àûúåc tñn hiïåu traã lúâi cuãa chiïëc taâu kia: “Yïu cêìu taâu caác öng àöíi hûúáng 20 àöå”. Thuyïìn trûúãng ra lïånh: “Truyïìn tñn hiïåu: Töi laâ thuyïìn trûúãng, töi yïu cêìu taâu caác anh àöíi hûúáng 20 àöå”. Bïn kia traã lúâi: “Töi laâ binh nhò, töi àïì nghõ caác öng phaãi àöíi hûúáng 20 àöå!”. Àïën luác naây thò võ thuyïìn trûúãng nöíi caáu, öng heát lïn: “Truyïìn tñn hiïåu: Chuáng töi laâ taâu chiïën. Caác anh phaãi àöíi hûúáng 20 àöå ngay lêåp tûác!”. Àeân tñn hiïåu bïn kia nhêëp nhaáy: “Töi laâ haãi àùng”. Thïë laâ chuáng töi buöåc phaãi àöíi hûúáng. Sûå thay àöíi mö thûác cuãa võ thuyïìn trûúãng, vaâ caã cuãa chuáng ta khi àoåc baâi tûúâng thuêåt naây, khiïën chuáng ta xem xeát tònh huöëng theo möåt quan àiïím hoaân toaân khaác. Chuáng ta coá thïí thêëy rùçng thûåc taåi àaä bõ thay thïë búãi nhêån

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

55

thûác haån chïë cuãa öng êëy – möåt thûåc taåi quan troång àöëi vúái chuáng ta trong viïåc hiïíu cuöåc söëng haâng ngaây cuäng nhû àöëi vúái võ thuyïìn trûúãng trong nhiïåm vuå àiïìu khiïín con taâu giûäa sûúng muâ. Caác nguyïn tùæc cuäng giöëng nhû ngoån haãi àùng. Chuáng laâ nhûäng quy luêåt tûå nhiïn phaãi àûúåc con ngûúâi tuên thuã. Cuäng nhû Cecil B. de Mille nhêån xeát vïì caác nguyïn tùæc trong böå phim nöíi tiïëng cuãa öng, “Mûúâi àiïìu rùn cuãa Chuáa” (The Ten Commandments), rùçng: “Chuáng ta phaãi tuên theo caác quy luêåt àaä àûúåc àùåt ra, nïëu chöëng laåi nhûäng quy luêåt êëy, coá nghôa chuáng ta àang chöëng laåi chñnh mònh”. Trong khi möîi ngûúâi coá thïí nhòn vaâo cuöåc söëng cuãa baãn thên, vaâo caác möëi quan hïå qua laåi dûúái lùng kñnh cuãa mö thûác hay “baãn àöì” - vöën hònh thaânh tûâ kinh nghiïåm hay sûå quen thuöåc - thò nhûäng “têëm baãn àöì” naây laåi khöng phaãi laâ “laänh thöí” maâ chó laâ nhûäng “thûåc taåi chuã quan” diïîn taã “laänh thöí” maâ thöi. “Thûåc taåi khaách quan” hay “laänh thöí” bao göìm caác nguyïn tùæc, quy luêåt tûå nhiïn chi phöëi sûå phaát triïín vaâ haånh phuác cuãa con ngûúâi. Àiïìu naây coá nghôa caác quy luêåt naây àaä hoâa quyïån vaâo cêëu truác cuãa moåi xaä höåi vùn minh trong suöët chiïìu daâi lõch sûã vaâ laâ nguöìn göëc cuãa moåi gia àònh vaâ thïí chïë xaä höåi. Àöå chñnh xaác cuãa “têëm baãn àöì” miïu taã “laänh thöí” khöng aãnh hûúãng gò àïën sûå töìn taåi cuãa “laänh thöí”. Nhû vêåy, sûå töìn taåi cuãa caác nguyïn tùæc, caác quy luêåt tûå nhiïn nïu trïn àaä trúã nïn roä raâng àöëi vúái bêët cûá ai coá suy nghô sêu sùæc vaâ biïët xem xeát caác chu kyâ lõch sûã cuãa xaä höåi. Nhûäng nguyïn tùæc, quy luêåt naây thónh thoaãng laåi xuêët hiïån trong àúâi söëng. Tuây theo mûác àöå nhêån thûác vaâ thñch nghi

56

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

cuãa con ngûúâi, chuáng àûa hoå phaát triïín theo hûúáng töìn taåi vaâ öín àõnh, hoùåc àêíy hoå àïën chöî tan raä vaâ diïåt vong. Nhûäng nguyïn tùæc töi àang noái àïën tuyïåt nhiïn khöng phaãi laâ nhûäng àiïìu khoá hiïíu, bñ hiïím, hay mang maâu sùæc cuãa möåt tön giaáo àùåc biïåt naâo àoá, maâ laâ nhûäng àiïìu hiïín nhiïn àöëi vúái moåi tön giaáo, trong caác triïët lyá xaä höåi vaâ caác hïå thöëng àaåo àûác àaä coá tûâ lêu àúâi. Nhûäng nguyïn lyá hay quy luêåt tûå nhiïn naây gêìn nhû laâ möåt phêìn trong àiïìu kiïån söëng cuãa con ngûúâi, cuãa yá thûác vaâ lûúng têm con ngûúâi. Chuáng gêìn nhû töìn taåi trong möîi caá nhên, khöng phuå thuöåc vaâo àiïìu kiïån xaä höåi vaâ yá muöën chuã quan cuãa con ngûúâi, cho duâ chuáng coá thïí bõ vuâi dêåp hay laâm cho tï liïåt búãi nhûäng àiïìu kiïån bêët lúåi hay sûå phaãn khaáng naâo àoá. Vñ duå, khi töi noái vïì nguyïn tùæc cöng bùçng thò seä naãy sinh ra khaái niïåm cöng bùçng vaâ cöng lyá. Dûúâng nhû treã con cuäng coá möåt yá thûác bêím sinh vïì sûå cöng bùçng, cho duâ àûúåc reân luyïån trong àiïìu kiïån ngûúåc laåi. Tuy coá möåt sûå khaác biïåt rêët lúán giûäa àõnh nghôa vaâ viïåc thûåc hiïån cöng bùçng, nhûng nhêån thûác vïì sûå cöng bùçng laåi laâ möåt nhêån thûác chung. Nguyïn tùæc trung thûåc vaâ lûúng thiïån taåo cú súã cho sûå tin cêåy - àiïìu cöët yïëu cho sûå húåp taác, phaát triïín bïìn vûäng trong baãn thên cuãa möåt con ngûúâi vaâ trong caác möëi quan hïå cuãa con ngûúâi vúái nhau. Möåt nguyïn tùæc nûäa laâ nhên quyïìn. Khaái niïåm cú baãn trong Tuyïn ngön àöåc lêåp cuãa Hoa Kyâ àaä nïu roä giaá trõ cuãa nguyïn tùæc naây: “Chuáng töi khùèng àõnh möåt chên lyá hiïín nhiïn rùçng: moåi ngûúâi sinh ra àïìu bònh àùèng, rùçng taåo hoáa àaä ban cho hoå nhûäng quyïìn têët yïëu vaâ bêët khaã xêm phaåm, trong àoá coá quyïìn söëng, quyïìn àûúåc tûå do vaâ mûu cêìu haånh phuác”.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

57

Ngoaâi ra coân coá möåt söë nguyïn tùæc khaác nhû: phuång sûå, hoùåc yá tûúãng muöën cöëng hiïën, nguyïn tùæc chêët lûúång hay hoaân haão. Nguyïn tùæc tiïìm nùng cho rùçng chuáng ta laâ phöi thai coá thïí lúán lïn, phaát triïín, taåo ra ngaây caâng nhiïìu nguöìn lûåc. Gùæn liïìn vúái nguyïn tùæc tiïìm nùng laâ nguyïn tùæc phaát triïín – tûác laâ quaá trònh giaãi phoáng tiïìm nùng vaâ phaát triïín taâi nùng. Quaá trònh naây cuäng cêìn àïën caác nguyïn tùæc nhû kiïn trò, böìi dûúäng vaâ khuyïën khñch. Nguyïn tùæc khöng phaãi laâ thûåc haânh, vò thûåc haânh laâ möåt hoaåt àöång àùåc trûng, möåt haânh àöång cuå thïí. Thûåc haânh coá thïí thaânh cöng trong trûúâng húåp naây nhûng chûa chùæc àaä thaânh cöng trong trûúâng húåp khaác, nhû viïåc cha meå khöng nhêët thiïët phaãi nuöi àûáa con thûá hai giöëng nhû caách nuöi àûáa con àêìu loâng. Nïëu thûåc haânh laâ viïåc laâm cuå thïí trong tûâng hoaân caãnh thò nguyïn tùæc laåi laâ chên lyá cú baãn, sêu sùæc vaâ coá tñnh phöí biïën, coá thïí aáp duång cho tûâng caá nhên, gia àònh, töí chûác... Khi chên lyá thêm nhêåp vaâo caác thoái quen, chuáng seä giuáp con ngûúâi taåo ra khaã nùng thûåc haânh, xûã lyá hiïåu quaã caác vêën àïì khaác nhau trong cuöåc söëng. Nguyïn tùæc khöng phaãi laâ giaá trõ. Vñ duå: Möåt bùng cûúáp coá thïí chia nhau caác giaá trõ (vêåt cûúáp àûúåc) nhûng chuáng àaä phaåm vaâo caác nguyïn tùæc cú baãn (vi phaåm phaáp luêåt). Nguyïn tùæc laâ laänh thöí, coân giaá trõ laâ baãn àöì. Khi chuáng ta xem troång caác nguyïn tùæc àuáng,– tûác hiïíu biïët sûå vêåt àuáng vúái baãn chêët vöën coá cuãa noá – thò chuáng ta seä tòm ra chên lyá. Nguyïn tùæc àõnh hûúáng caách ûáng xûã cuãa con ngûúâi. Chuáng coá giaá trõ lêu daâi, bïìn vûäng vaâ laâ nhûäng vêën àïì cú baãn, hiïín nhiïn. Chuáng ta coá thïí nhanh choáng hiïíu àûúåc

58

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

tñnh hiïín nhiïn cuãa nguyïn tùæc nïëu xem xeát sûå vö lyá khi cöë gùæng àaåt àûúåc thaânh cöng bùçng caách laâm ngûúåc laåi caác nguyïn tùæc naây. Thêåt vö lyá nïëu chuáng ta coi sûå bêët cöng, lûâa àaão, heân haå, vö duång, têìm thûúâng, hay suy àöìi laâ nïìn taãng vûäng chùæc cho thaânh cöng vaâ haånh phuác lêu daâi. Mùåc duâ ngûúâi ta coá thïí tranh caäi vúái nhau vïì caách àõnh nghôa, caách thïí hiïån vaâ thûåc hiïån caác nguyïn tùæc naây, nhûng chuáng luön töìn taåi trong nhêån thûác cuãa hoå. Caác “baãn àöì” hay mö thûác cuãa chuáng ta caâng gùæn kïët chùåt cheä vúái caác nguyïn tùæc, quy luêåt naây bao nhiïu thò chuáng caâng chñnh xaác vaâ coá hiïåu quaã bêëy nhiïu. Nhûäng “baãn àöì” chñnh xaác seä coá aãnh hûúãng lêu daâi àïën sûå thaânh àaåt cuãa caá nhên vaâ duy trò caác möëi quan hïå bïìn vûäng hún nhiïìu so vúái nöî lûåc thay àöíi thaái àöå vaâ haânh vi cuãa chuáng ta.

7. NGUYÏN

TÙÆC THAY ÀÖÍI VAÂ PHAÁT TRIÏÍN

Súã dô thuyïët Àaåo àûác nhên caách coá sûác löi cuöën maånh meä laâ do nhiïìu ngûúâi cho rùçng noá hûúáng dêîn caách àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu trong cuöåc söëng nhû giaâu coá, thaânh àaåt vaâ coá möëi quan hïå khùng khñt vúái nhûäng ngûúâi xung quanh möåt caách nhanh choáng, dïî daâng maâ khöng cêìn phaãi traãi qua quaá trònh phêën àêëu hay trûúãng thaânh theo quy luêåt tûå nhiïn. Tuy nhiïn, àoá laâ möåt lyá thuyïët khöng thûåc tïë, aão tûúãng vaâ lûâa döëi. Duâng kyä xaão vaâ nhûäng biïån phaáp vöåi vaâng àïí àaåt àûúåc thaânh cöng cuäng chùèng khaác gò tòm nhaâ ngûúâi quen úã thaânh phöë Chicago maâ laåi duâng têëm baãn àöì cuãa thaânh phöë Detroit. Theo Erich Fromm, möåt nhaâ phaãn biïån sùæc saão vïì nguyïn nhên vaâ kïët quaã cuãa lyá thuyïët Àaåo àûác nhên caách thò:

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

59

Höm nay, chuáng töi gùåp möåt ngûúâi coá haânh vi giöëng nhû möåt ngûúâi maáy, anh ta khöng biïët vaâ khöng hiïíu mònh laâ ai. Con ngûúâi duy nhêët maâ anh ta biïët àïën chñnh laâ con ngûúâi maâ anh ta muöën àûúåc ngûúâi khaác nhòn nhêån, àoá laâ con ngûúâi vúái nhûäng lúâi ba hoa saáo röîng thay thïë cho nhûäng lúâi chên thaânh, nuå cûúâi giaã taåo thay thïë cho tiïëng cûúâi trung thûåc, vaâ àiïåu böå thêët voång thay thïë cho nöîi àau thûåc sûå. Coá thïí diïîn taã con ngûúâi naây qua hai cêu sau: Möåt laâ, anh ta coá nhûäng khiïëm khuyïët khöng thïí sûãa àûúåc vïì caá tñnh vaâ baãn tñnh tûå nhiïn. Hai laâ, anh ta cuäng chùèng khaác gò haâng triïåu ngûúâi khaác quanh ta. Cuöåc àúâi con ngûúâi luön phaát triïín theo möåt trònh tûå nhêët àõnh. Möåt àûáa treã biïët lêåt, ngöìi, boâ, ài trûúác khi biïët chaåy. Nhûng möîi bûúác phaát triïín êëy àïìu quan troång vaâ phaãi diïîn tiïën theo trònh tûå thúâi gian, khöng thïí boã qua möåt bûúác naâo caã. Àiïìu naây cuäng àuáng vúái moåi giai àoaån cuãa cuöåc söëng, moåi caá nhên, gia àònh vaâ töí chûác cuäng nhû trong moåi lônh vûåc. Chuáng ta dïî daâng biïët vaâ chêëp nhêån chên lyá hay nguyïn tùæc vïì quaá trònh cuãa caác sûå vêåt trong thïë giúái vêåt chêët, nhûng àïí hiïíu àûúåc noá trong lônh vûåc tònh caãm, trong möëi quan hïå giûäa con ngûúâi vúái con ngûúâi vaâ thêåm chñ, trong tñnh caách caá nhên laâ àiïìu khöng àún giaãn. Ngay caã khi chuáng ta àaä hiïíu àûúåc noá, thò viïåc chêëp nhêån vaâ chung söëng vúái noá laåi coân khoá khùn hún nûäa. Do vêåy, àöi khi chuáng ta muöën tòm möåt con àûúâng tùæt, vúái hy voång coá thïí boã qua möåt söë bûúác quan troång nhùçm tiïët kiïåm thúâi gian vaâ cöng sûác maâ vêîn gùåt haái àûúåc kïët quaã mong muöën. Àiïìu gò seä xaãy ra khi chuáng ta cöë ài tùæt, boã qua möåt söë giai àoaån cuãa quaá trònh tùng trûúãng vaâ phaát triïín tûå nhiïn?

60

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nïëu baån chó laâ möåt ngûúâi chúi quêìn vúåt haång trung bònh maâ laåi quyïët àõnh chúi úã haång cao hún nhùçm gêy êën tûúång töët hún, kïët quaã seä laâ gò? Liïåu tinh thêìn laåc quan coá àuã àïí baån àaánh baåi möåt tay vúåt chuyïn nghiïåp hay khöng? Baån beâ cuãa baån seä nghô gò nïëu baån noái vúái hoå rùçng baån coá thïí biïíu diïîn taåi nhaâ haát lúán, trong khi baån chó múái hoåc chúi dûúng cêìm? Cêu traã lúâi quaá roä raâng. Àún giaãn laâ khöng thïí naâo ài ngûúåc caác quy luêåt tûå nhiïn, vaâ viïåc cöë tònh ài àûúâng tùæt chó dêîn àïën nhûäng kïët quaã àaáng thêët voång vaâ laâm baån thïm naãn loâng. Trïn möåt chiïëc thang 10 bêåc, töi àang úã bêåc 2 vaâ muöën chuyïín lïn bêåc 5, viïåc àêìu tiïn töi phaãi laâm laâ bûúác lïn bêåc thang thûá ba àaä. Ngaån ngûä coá cêu: “Haânh trònh vaån dùåm bùæt àêìu tûâ bûúác chên àêìu tiïn” vaâ chuáng ta chó coá möåt caách an toaân nhêët laâ bûúác ài tûâng bûúác möåt maâ thöi. Nïëu baån khöng cho thêìy giaáo biïët trònh àöå cuãa baån àang úã mûác naâo – bùçng caách àùåt cêu hoãi hay thuá nhêån sûác hoåc têåp cuãa mònh – baån seä khöng thïí naâo hoåc khaá hún hay tiïën böå hún. Baån khöng thïí che giêëu maäi yïëu keám cuãa mònh, vò trûúác sau gò cuäng bõ phaát hiïån. Cho nïn, thûâa nhêån noá chñnh laâ bûúác àêìu tiïn àïí hoåc hoãi. Thoreau tûâng noái rùçng: “Trong quaá trònh phaát triïín, laâm sao coá thïí che giêëu nhûäng yïëu keám cuãa mònh khi chuáng ta luön phaãi sûã duång kiïën thûác trong moåi luác?”. Töi nhúá coá lêìn hai cö gaái treã, con cuãa möåt ngûúâi baån, àïën gùåp töi trong nûúác mùæt giaân giuåa, phaân naân vïì sûå haâ khùæc vaâ thiïëu thöng caãm cuãa cha mònh. Hai cö khöng daám múã miïång noái vúái cha meå mònh trong khi hai cö laåi àang rêët cêìn tònh yïu, sûå thöng caãm vaâ lúâi khuyïn cuãa hoå. Töi noái chuyïån vúái ngûúâi cha vaâ nhêån thêëy öng ta rêët

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

61

hiïíu vêën àïì àang xaãy ra. Nhûng trong khi öng ta thûâa nhêån mònh noáng tñnh thò laåi chöëi boã traách nhiïåm vïì viïåc naây vaâ khöng chõu thûâa nhêån laâ mûác àöå phaát triïín caãm xuác cuãa öng coân thêëp. Tñnh tûå aái khöng cho pheáp öng ta coá bûúác ài àêìu tiïn dêîn àïën sûå thay àöíi. Àïí coá àûúåc möëi quan hïå töët àeåp vúái vúå, chöìng, con caái, baån beâ hay caác àöìng sûå, chuáng ta phaãi hoåc caách lùæng nghe. Àïí lùæng nghe, chuáng ta cêìn àïën caác mûác àöå caãm xuác khaác nhau nhû: kiïn trò, cúãi múã vaâ toã yá thöng caãm. Àêy laâ nhûäng phêím chêët bêåc cao cuãa tñnh caách. Seä dïî daâng hún nhiïìu khi ngûúâi ta haânh àöång úã mûác àöå caãm xuác thêëp vaâ àûa ra lúâi khuyïn úã mûác àöå cao. Mûác àöå tiïën böå cuãa möåt ngûúâi trong caác lônh vûåc nhû chúi tennis hay dûúng cêìm laâ àiïìu rêët dïî nhêån thêëy, vò quaá trònh àoá khöng thïí coá sûå giaã taåo. Nhûng mûác àöå phaát triïín tñnh caách vaâ caãm xuác thò khöng dïî nhêån ra. Chuáng ta coá thïí “àoáng kõch” vúái ngûúâi laå, vúái àöìng sûå, hay vúái ai àoá trong möåt khoaãng thúâi gian ngùæn, hoùåc thêåm chñ cuäng coá thïí tûå lûâa döëi baãn thên. Nhûng theo töi, trong thêm têm, chuáng ta biïët roä con ngûúâi thêåt cuãa mònh vaâ cuäng seä bõ nhûäng ngûúâi thûúâng xuyïn tiïëp xuác, laâm viïåc vúái chuáng ta phaát hiïån ra. Viïåc cöë gùæng ài àûúâng tùæt trong quaá trònh phaát triïín tûå nhiïn thûúâng dêîn àïën möåt söë hêåu quaã trong thïë giúái kinh doanh. Nhiïìu nhaâ quaãn lyá doanh nghiïåp tòm caách “mua” möåt thûá vùn hoáa múái vïì caãi tiïën nùng suêët lao àöång, chêët lûúång, tinh thêìn laâm viïåc vaâ caách phuåc vuå khaách haâng bùçng caác baâi diïîn vùn huâng höìn, luyïån têåp caách cûúâi, vaâ nhûäng sûå can thiïåp bïn ngoaâi khaác, hoùåc qua viïåc saáp nhêåp, mua laåi, hay thêu toám cöng ty. Thïë nhûng, hoå laåi xem nheå bêìu khöng khñ thiïëu tin cêåy phaát sinh tûâ nhûäng hoaåt àöång àoá.

62

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Khi thêët baåi, hoå laåi tòm kiïëm caác phûúng phaáp khaác trong Àaåo àûác nhên caách maâ hoå tin rùçng seä mang laåi thaânh cöng. Tuy nhiïn, hoå luön xem nheå vaâ vi phaåm caác nguyïn tùæc vaâ quy trònh tûå nhiïn, vöën laâ cú súã àïí xêy dûång möåt nïìn vùn hoáa coá àöå tin cêåy cao. Nhiïìu nùm trûúác, baãn thên töi cuäng tûâng vi phaåm nguyïn tùæc naây trong lêìn sinh nhêåt lêìn thûá ba cuãa con gaái töi. Höm àoá, töi vïì nhaâ vaâ nhòn thêëy con beá àang àûáng trong goác phoâng khaách, ngang ngaånh giûä chùåt caác goái quaâ tùång, khöng cho nhûäng àûáa treã khaác cuâng chúi. Àiïìu àêìu tiïn töi àïí yá laâ coá nhiïìu phuå huynh trong phoâng àang chûáng kiïën haânh àöång ñch kyã cuãa con mònh. Töi caãm thêëy mêët mùåt vúái caác phuå huynh khaác vaâ töi biïët hoå àang mong àúåi àiïìu gò úã töi. Khöng khñ trong phoâng thêåt sûå cùng thùèng. Nhûäng àûáa treã khaác chaåy quanh con töi, àoâi àûúåc chúi caác tùång phêím, coân con beá thò cûúng quyïët khöng chõu. Töi thêìm nghô: “Chùæc chùæn mònh phaãi daåy cho con beá biïët chia seã. Giaá trõ sûå chia seã laâ möåt trong nhûäng àiïìu cú baãn nhêët maâ mònh coi troång”. Do àoá, àêìu tiïn töi thûã àûa ra möåt yïu cêìu thêåt nheå nhaâng: “Con gaái cûng cuãa böë, cho caác baån chúi chung àöì chúi caác baån tùång con nheá?”. “Khöng!”, con beá traã lúâi thùèng thûâng. Tiïëp theo, töi chuyïín sang caách khuyïn noá keâm theo möåt ñt lyá luêån: “Naây con, nïëu con chia àöì chúi vúái caác baån, lêìn sau khi con àïën nhaâ baån, caác baån cuäng seä chia àöì chúi vúái con”. Möåt lêìn nûäa, con beá lùåp laåi cêu traã lúâi cuä. Töi trúã nïn húi luáng tuáng, vò roä raâng con beá khöng hïì nghe töi. Caách thûá ba, töi àûa ra möåt àiïìu kiïån àïí “höëi löå”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

63

noá: “Con aâ, nïëu con chia seã àöì chúi vúái baån, böë seä coá möåt moán quaâ thêåt àùåc biïåt daânh cho con. Böë seä tùång con keåo cao su”. “Con khöng thñch keåo cao su!”, con beá theát lïn. Àïën nûúác naây thò töi nöíi caáu thêåt sûå. Töi duâng àïën biïån phaáp uy hiïëp vaâ àe doåa noá: “Nïëu con khöng chõu cho caác baån chúi cuâng, böë seä phaåt con möåt trêån”. “Con khöng súå!”, con beá gaâo to, “Têët caã quaâ tùång laâ cuãa con. Con khöng muöën chia cho ai caã!”. Cuöëi cuâng, töi phaãi duâng àïën sûác maånh. Töi giêåt lêëy vaâi moán àöì chúi trïn tay con beá vaâ àûa cho boån treã: “Àêy, caác chaáu chúi ài!”. Coá thïí cö con gaái nhoã cuãa töi cêìn coá kinh nghiïåm súã hûäu àöì vêåt trûúác khi noá coá thïí cho ngûúâi khaác mûúån. (Trong thûåc tïë, nïëu chuáng ta khöng súã hûäu möåt vêåt naâo àoá thò liïåu chuáng ta coá thêåt sûå cho ngûúâi khaác mûúån hay khöng?). Con beá cêìn töi vúái tû caách laâ möåt ngûúâi cha coá àöå chñn chùæn cao hún vïì caãm xuác àïí daåy cho noá àiïìu naây. Nhûng luác àoá, töi coi troång yá nghô cuãa caác bêåc phuå huynh àang àûáng xung quanh vïì caách xûã sûå cuãa töi hún sûå trûúãng thaânh vaâ phaát triïín cuãa con cuäng nhû hún möëi quan hïå giûäa hai cha con töi. Àún giaãn laâ töi cho rùçng mònh laâm nhû vêåy laâ àuáng vaâ haânh àöång cuãa con beá laâ sai. Con beá phaãi chia àöì chúi cho caác baån. Coá leä theo thang ào cuãa riïng töi, töi àang úã mûác àöå caãm xuác thêëp vò töi khöng thïí cho con loâng kiïn nhêîn hay sûå thöng caãm. Do àoá, töi àaä kyâ voång con gaái mònh úã mûác cao hún - àoá laâ noá seä cho caác baån àöì chúi. Àïí cöë gùæng buâ àùæp nhûäng yïëu keám cuãa baãn thên, töi àaä “mûúån” sûác maånh tûâ uy

64

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

quyïìn cuãa möåt ngûúâi cha àïí eáp buöåc con laâm theo yá mònh. Nhûng vay mûúån sûác maånh laåi laâ minh chûáng cuãa sûå yïëu keám, búãi noá gia tùng tñnh phuå thuöåc vaâo caác yïëu töë bïn ngoaâi, buöåc ngûúâi khaác phaãi nhûúång böå, laâm caån kiïåt sûå phaát triïín cuãa lyá trñ àöåc lêåp, sûå trûúãng thaânh vaâ tñnh kyã luêåt cuãa caã baãn thên vaâ ngûúâi xung quanh. Vaâ cuöëi cuâng noá seä taåo ra sûå yïëu keám trong möëi quan hïå, sûå súå haäi thay thïë cho sûå húåp taác, vaâ caã hai bïn seä trúã nïn tuây tiïån vaâ thuã thïë vúái nhau. Vaâ àiïìu gò seä xaãy ra khi sûác maånh bõ vay mûúån – sûác maånh vêåt chêët, àõa võ, uy quyïìn, sûå tñn nhiïåm, biïíu tûúång, hònh daáng bïì ngoaâi, thaânh tñch quaá khûá… – thay àöíi hay khöng àûúåc duy trò nûäa? Nïëu töi chñn chùæn hún, töi àaä dûåa vaâo sûác maånh nöåi taåi cuãa mònh – sûå hiïíu biïët cuãa baãn thên vïì sûå chia seã, vïì sûå trûúãng thaânh, tònh yïu thûúng vaâ sûå chùm soác – vaâ cho pheáp àûáa con gaái beá nhoã cuãa mònh àûúåc tûå do lûåa choån coá muöën chia seã hay khöng. Coá thïí sau khi cöë gùæng lyá giaãi vúái con beá, töi nïn chuyïín sûå chuá yá cuãa mêëy àûáa treã vaâo caác troâ chúi lyá thuá khaác nhùçm truát boã moåi sûác eáp têm lyá khoãi con beá. Möåt khi treã con coá àûúåc caãm giaác súã hûäu thûåc sûå, chuáng seä tûå nguyïån chia seã àöì chúi cho nhau maâ khöng möåt chuát àùæn ào. Tûâ àoá, töi nghiïåm ra rùçng coá nhûäng luác treã con cêìn àûúåc daåy baão nhûng coá nhûäng luác cuäng nïn àïí chuáng tûå suy xeát. Khi möëi quan hïå cuãa chuáng ta vúái boån treã trúã nïn cùng thùèng trong möåt bêìu khöng khñ àêìy xuác caãm thò viïåc cöë daåy baão chuáng thûúâng bõ xem nhû laâ möåt sûå trûâng trõ hay phaãn baác. Nhûng nïëu chuáng ta keáo àûáa treã ra möåt goác kñn àaáo, kiïn nhêîn lùæng nghe vaâ noái chuyïån vúái noá thò coá leä

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

65

seä mang laåi kïët quaã töët hún. Trong cêu chuyïån kïí trïn, töi àaä khöng àuã chñn chùæn vïì mùåt tònh caãm, thiïëu sûå nhêîn naåi vaâ kiïìm chïë àïí coá thïí laâm àûúåc àiïìu àoá. Coá leä yá thûác súã hûäu nïn àûúåc daåy döî trûúác yá thûác chia seã. Trong quan hïå hön nhên vaâ gia àònh, nhiïìu ngûúâi àaä cho ài möåt caách maáy moác hay tûâ chöëi chia seã vò hoå chûa bao giúâ traãi qua kinh nghiïåm àûúåc laâm chuã baãn thên hay hiïíu àuáng vïì giaá trõ baãn thên. Àïí giuáp con em chuáng ta trûúãng thaânh, chuáng ta cêìn phaãi àuã kiïn nhêîn giaãng daåy chuáng yá thûác súã hûäu vaâ giaá trõ cuãa viïåc chia seã. Ngoaâi ra, baãn thên chuáng ta cuäng phaãi laâm gûúng cho chuáng.

8. NHÒN

NHÊÅN VÊËN ÀÏÌ

Ngûúâi ta thûúâng bõ cuöën huát vaâo nhûäng chuyïån töët àeåp cuãa caác caá nhên, gia àònh vaâ töí chûác söëng dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc vûäng chùæc. Hoå ngûúäng möå nhûäng caá nhên coá sûác maånh, chñn chùæn, nhûäng gia àònh biïët àuâm boåc, àoaân kïët, nhûäng töí chûác coá nïìn vùn hoáa àöìng têm hiïåp lûåc. Vaâ thûúâng thò hoå muöën biïët ngay mö thûác cú baãn cuãa nhûäng caá nhên, têåp thïí, töí chûác àoá bùçng caác cêu hoãi nhû: “Laâm thïë naâo anh thûåc hiïån àûúåc àiïìu àoá? Haäy cho töi biïët phûúng phaáp cuãa anh?”, cuäng coá nghôa laâ: “Haäy hûúáng dêîn töi caách giaãi quyïët vêën àïì nhanh nhêët cuãa anh àïí töi coá thïí giaãi quyïët nhûäng vûúáng mùæc töi àang gùåp phaãi”. Hoå cöë gùæng hoåc têåp vaâ aáp duång nhûäng kyä nùng naây. Trong möåt thúâi gian ngùæn, chuáng dûúâng nhû coá hiïåu quaã. Tuy nhiïn, àiïìu àoá chùèng khaác naâo viïåc sûã duång thuöëc aspirin hoùåc cao daán àïí chûäa nhûäng cún àau thùæt tûác thúâi maâ khöng thïí naâo triïåt tiïu àûúåc cùn bïånh kinh niïn àïí röìi cuöëi cuâng caác triïåu chûáng cêëp tñnh múái seä xuêët hiïån. Vò vêåy,

66

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

caâng têåp trung vaâo nhûäng vêën àïì vaâ cún àau cêëp tñnh bao nhiïu thò chuáng caâng goáp phêìn laâm cho cùn bïånh kinh niïn thïm trêìm troång bêëy nhiïu. Àiïìu naây coá nghôa laâ coá vêën àïì trong caách nhòn nhêån vêën àïì cuãa chuáng ta. Chuáng ta haäy xem laåi lêìn nûäa möåt söë àiïím cêìn lûu yá àaä àûúåc nïu ra úã chûúng naây vaâ taác àöång cuãa tû duy Àaåo àûác nhên caách. “Töi tham dûå hïët khoáa àaâo taåo naây àïën khoáa huêën luyïån khaác vïì quaãn trõ hiïåu quaã. Töi cöë àöëi xûã töët vaâ taåo möëi quan hïå thên tònh vúái nhên viïn cuãa mònh, kyâ voång vaâo nùng lûåc cuãa hoå nhûng töi khöng thêëy ai trung thaânh vúái mònh caã. Töi nghô nïëu töi bõ öëm nùçm nhaâ möåt ngaây, hoå seä tha höì maâ taán gêîu vúái nhau suöët buöíi. Taåi sao töi khöng thïí reân luyïån hoå biïët laâm viïåc möåt caách tûå giaác vaâ coá tinh thêìn traách nhiïåm - hay tòm àûúåc ngûúâi coá nhûäng àûác tñnh àoá?” Thuyïët Àaåo àûác nhên caách daåy rùçng töi coá thïí aáp duång möåt söë haânh àöång quyïët liïåt hún nhû chêën chónh laåi cöng viïåc hay siïët chùåt kyã luêåt - nhûäng viïåc coá thïí laâm cho caác nhên viïn cuãa töi trúã nïn nïì nïëp hún vaâ haâi loâng vúái nhûäng gò hoå àang coá. Hoùåc töi coá thïí tòm kiïëm caác chûúng trònh huêën luyïån xêy dûång àöång cú laâm viïåc àïí giuáp nhên viïn coá traách nhiïåm hún, thêåm chñ coá thïí sa thaãi nhên viïn cuä vaâ tuyïín nhên viïn múái coá khaã nùng laâm viïåc töët hún. Nhûng, vúái nhûäng nhên viïn thiïëu trung thaânh naây thò liïåu hoå coá hiïíu nhûäng àiïìu töi laâm laâ vò quyïìn lúåi cuãa hoå hay khöng? Hoå coá caãm thêëy töi àang àöëi xûã vúái hoå nhû vúái nhûäng cöî maáy khöng? Coá phaãi töi àaánh giaá hoå nhû thïë laâ hoaân toaân àuáng? Cuäng coá thïí chñnh caách nhòn nhêån cuãa töi àöëi vúái nhên viïn laåi coá vêën àïì.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

67

“Coá quaá nhiïìu viïåc phaãi laâm nhûng thúâi gian khöng bao giúâ àuã caã. Töi caãm thêëy aáp lûåc àeâ nùång vaâ bûác böëi suöët ngaây, suöët tuêìn. Töi dûå caác höåi thaão vïì quaãn trõ thúâi gian hiïåu quaã vaâ àaä thûã aáp duång nûãa taá phûúng phaáp hoaåch àõnh thúâi gian khaác nhau, nhûng vêîn khöng caãm thêëy mònh àang söëng möåt cuöåc söëng haånh phuác, hûäu ñch vaâ yïn bònh nhû mong muöën.” Thuyïët Àaåo àûác nhên caách nhùæc töi phaãi chuêín bõ sùén àiïìu gò àoá àïën tûâ bïn ngoaâi - möåt trúå lyá hoaåch àõnh chiïën lûúåc kinh doanh múái hay möåt cuöåc höåi thaão chùèng haån - coá thïí giuáp töi giaãi toãa caác aáp lûåc naây möåt caách hiïåu quaã hún. Nhûng liïåu nhûäng hiïåu suêët àoá coá phaãi laâ cêu traã lúâi khöng? Liïåu laâm àûúåc nhiïìu viïåc hún trong khoaãng thúâi gian ngùæn hún coá àem laåi nhûäng thay àöíi thêåt sûå khöng, hay chó caâng àêíy töi àïën viïåc phaãn ûáng laåi nhûäng con ngûúâi, nhûäng tònh huöëng coá veã nhû àang kiïím soaát cuöåc söëng cuãa töi? Phaãi chùng coá àiïìu gò khaác töi cêìn phaãi xem xeát thêëu àaáo hún, cùn baãn hún – chùèng haån nhû möåt mö thûác naâo àoá trong töi coá aãnh hûúãng àïën caách töi nhòn nhêån thúâi gian, cuöåc söëng vaâ baãn chêët cuãa chñnh mònh? “Cuöåc hön nhên cuãa töi trúã nïn nhaåt nheäo. Chuáng töi khöng mêu thuêîn hay luåc àuåc gò vúái nhau caã, nhûng khöng coân yïu nhau nûäa. Duâ àaä nhúâ àïën Trung têm tû vêën hön nhên gia àònh vaâ thûåc hiïån möåt söë caách, chuáng töi vêîn khöng thïí nhoám lïn ngoån lûãa nöìng êëm maâ caã hai tûâng coá.” Thuyïët Àaåo àûác nhên caách maách baão töi rùçng chùæc phaãi coá vaâi cuöën saách hay vaâi cuöåc thaão luêån múái giuáp töi böåc baåch nhûäng têm sûå àïí vúå töi coá thïí hiïíu töi hún. Nhûng cuäng coá khaã nùng chuáng khöng giuáp àûúåc gò, vaâ chó khi yïu ngûúâi khaác thò töi múái coá àûúåc tònh caãm mònh àang tòm kiïëm.

68

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nhûng liïåu vúå töi coá phaãi laâ nguyïn nhên thêåt sûå cuãa vêën àïì khöng? Liïåu coá phaãi töi àang chùm chùm vaâo caác nhûúåc àiïím cuãa vúå mònh vaâ biïën cuöåc söëng gia àònh thaânh ra khöí súã nhû thïë naây? Liïåu töi coá àang àùåt ra möåt mö thûác cú baãn naâo àoá vïì vúå mònh, vïì cuöåc hön nhên, vïì möåt tònh yïu thûåc sûå àïí röìi cuöåc söëng gia àònh mònh bõ noá chi phöëi quaá nhiïìu? Baån coá nhêån ra mö thûác Àaåo àûác nhên caách coá aãnh hûúãng quan troång nhû thïë naâo àïën caách chuáng ta nhòn nhêån vaâ giaãi quyïët vêën àïì khöng? Duâ coá nhêån ra hay khöng thò cuäng coá nhiïìu ngûúâi aão tûúãng vïì nhûäng hûáa heån saáo röîng cuãa thuyïët Àaåo àûác nhên caách. Töi tûâng ài àïën nhiïìu núi, laâm viïåc vúái nhiïìu töí chûác, gùåp gúä nhiïìu ngûúâi vaâ phaát hiïån ra rùçng, caác nhaâ quaãn lyá coá têìm nhòn chiïën lûúåc lêu daâi thûúâng chaán caác diïîn giaã chó biïët taác àöång têm lyá vaâ khñch lïå ngûúâi khaác bùçng nhûäng cêu chuyïån vö võ mang tñnh giaãi trñ. Àiïìu hoå cêìn laâ giaá trõ thûåc chêët bïn trong – möåt quaá trònh – hún laâ liïìu thuöëc aspirin hay cao daán. Mong muöën chuã yïëu cuãa hoå laâ giaãi quyïët caác vêën àïì nan giaãi vaâ têåp trung vaâo caác nguyïn tùæc coá thïí àem laåi hiïåu quaã lêu daâi.

9. NÊNG

CAO TRÒNH ÀÖÅ TÛ DUY

Theo Albert Einstein, “Chuáng ta khöng thïí giaãi quyïët àûúåc vêën àïì quan troång maâ chuáng ta àûúng àêìu bùçng trònh àöå tû duy giöëng nhû khi chuáng ta gêy ra nhûäng vêën àïì àoá”. Thêåt vêåy, khi quan saát sûå vêåt xung quanh vaâ xem xeát laåi chñnh baãn thên mònh, chuáng ta seä nhêån ra rùçng nhûäng vêën àïì naãy sinh khi söëng vaâ cû xûã theo quan àiïím Àaåo àûác nhên caách laâ nhûäng vêën àïì cú baãn, coá chiïìu sêu vaâ khöng thïí

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

69

àûúåc giaãi quyïët úã mûác àöå tû duy húâi húåt nhû khi chuáng múái phaát sinh. Chuáng ta cêìn coá möåt trònh àöå tû duy múái sêu sùæc hún – möåt mö thûác dûåa trïn caác nguyïn tùæc miïu taã chñnh xaác phaåm truâ con ngûúâi vaâ caác möëi quan hïå qua laåi coá hiïåu quaã – àïí giaãi quyïët chuáng. Trònh àöå tû duy múái chñnh laâ vêën àïì maâ cuöën saách 7 Thoái Quen Àïí Thaânh Àaåt àïì cêåp àïën. Àêy laâ quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” - lêëy nguyïn tùæc laâm trung têm vaâ lêëy tñnh caách con ngûúâi laâm nïìn taãng - nhùçm mang laåi sûå thaânh àaåt cuãa caá nhên vaâ sûå thaânh cöng trong möëi quan hïå giûäa caác caá nhên vúái nhau. Quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” chuá troång yá thûác bùæt àêìu tûâ baãn ngaä vaâ quan troång hún, bùæt àêìu tûâ phêìn cöët loäi cuãa baãn ngaä: nhûäng mö thûác, tñnh caách vaâ àöång cú cuãa con ngûúâi. Quan àiïím naây cho rùçng nïëu muöën coá möåt cuöåc hön nhên haånh phuác, baån haäy laâ ngûúâi taåo ra caác mùåt tñch cûåc vaâ biïët boã qua nhûäng chuyïån khöng vui. Nïëu muöën con mònh ngoan ngoaän hún, àaáng yïu hún, baån haäy laâ bêåc cha meå hiïíu vaâ thöng caãm vúái chuáng, kiïn àõnh hún vaâ yïu quyá chuáng hún. Nïëu muöën coá àûúåc quyïìn tûå chuã hún trong cöng viïåc thò baån haäy laâ möåt nhên viïn coá traách nhiïåm hún, biïët giuáp àúä àöìng nghiïåp vaâ cöëng hiïën nhiïìu hún. Nïëu muöën àûúåc ngûúâi khaác tin cêåy, baån haäy laâ ngûúâi àaáng tin cêåy. Nïëu muöën coá àûúåc caái thûá yïëu laâ taâi nùng àûúåc thûâa nhêån, thò trûúác hïët, baån haäy têåp trung vaâo caái chñnh yïëu tñnh caách cuãa baån. Quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” cho rùçng nïn àùåt Thaânh tñch caá nhên lïn trïn Thaânh tñch têåp thïí, rùçng hûáa vaâ nïn giûä lúâi hûáa vúái chñnh mònh trûúác khi hûáa vaâ giûä lúâi hûáa vúái ngûúâi khaác. Theo quan àiïím naây, seä laâ vö ñch nïëu chuáng ta muöën coá nhên caách trûúác khi coá tñnh caách, muöën caãi

70

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thiïån caác möëi quan hïå trûúác khi hoaân thiïån baãn thên. “Bùæt àêìu tûâ bïn trong” laâ möåt quaá trònh àöíi múái liïn tuåc dûåa trïn caác quy luêåt tûå nhiïn chi phöëi sûå trûúãng thaânh vaâ tiïën böå cuãa con ngûúâi. Noá phaát triïín theo àûúâng xoùæn öëc, nêng cao caách söëng àöåc lêåp, coá traách nhiïåm vaâ phuå thuöåc lêîn nhau coá hiïåu quaã. Töi coá cú höåi laâm viïåc vúái nhiïìu ngûúâi khaác nhau - coá ngûúâi rêët tuyïåt vúâi, coá ngûúâi rêët taâi nùng, coá ngûúâi mong muöën sûå thaânh àaåt vaâ haånh phuác, coá ngûúâi àang ài tòm haånh phuác, coá ngûúâi àang khiïën ngûúâi khaác àau khöí nhûng töi chûa bao giúâ thêëy coá giaãi phaáp naâo, coá niïìm haånh phuác, sûå thaânh cöng naâo töìn taåi lêu daâi dûåa trïn quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn ngoaâi”. Quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn ngoaâi” thûúâng mang laåi nhûäng kïët quaã tiïu cûåc trong thaái àöå vaâ caách cû xûã cuãa nhiïìu ngûúâi. Hoå thûúâng caãm thêëy mònh laâ ngûúâi khöng coá haånh phuác, laâ naån nhên vaâ bêët lûåc; hoå chó têåp trung vaâo nhûúåc àiïím cuãa ngûúâi khaác vaâ luön cho rùçng hoaân caãnh khoá khùn, tònh traång trò trïå maâ mònh phaãi chõu àûång thuöåc vïì traách nhiïåm cuãa ai àoá. Chuáng ta coá thïí nhòn thêëy roä nhêët úã nhûäng cùåp vúå chöìng khöng coá haånh phuác, àoá laâ vò caã hai khöng biïët chêëp nhêån nhau, ngûúâi naây muöën ngûúâi kia phaãi thay àöíi, ngûúâi naây kïí töåi ngûúâi kia, ngûúâi kia tòm caách sûãa àöíi tñnh nïët cuãa ngûúâi naây… Àoá laâ möåt möëi quan hïå thiïëu tin cêåy lêîn nhau. Caác thaânh viïn trong gia àònh chuáng töi àaä tûâng söëng úã ba àõa àiïím “noáng boãng” nhêët trïn traái àêët - Nam Phi, Israel, vaâ Ireland - vaâ töi tin rùçng nguöìn göëc cuãa caác vêën àïì àang diïîn ra úã ba núi khaác nhau naây chñnh laâ sûå thöëng trõ cuãa mö thûác xaä höåi “bùæt àêìu tûâ bïn ngoaâi”. Caác bïn liïn quan àïìu

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

71

tin rùçng “vêën àïì” nùçm úã “bïn ngoaâi” vaâ nïëu “hoå” (tûác phña bïn kia) chõu “sûãa àöíi” theo khuön pheáp hay àöåt nhiïn “bõ loaåi” khoãi cöång àöìng thò “vêën àïì” seä àûúåc giaãi quyïët. Quan àiïím “bùæt àêìu tûâ bïn trong” laâ sûå thay àöíi mö thûác quan troång àöëi vúái hêìu hïët moåi ngûúâi, phêìn lúán laâ do aãnh hûúãng maånh meä tûâ mö thûác xaä höåi hiïån haânh cuãa Àaåo àûác nhên caách. Nhûng theo kinh nghiïåm cuãa riïng töi – ruát ra tûâ nhûäng chuyïån caá nhên cuäng nhû khi laâm viïåc vúái haâng ngaân ngûúâi khaác – vaâ bùçng sûå nghiïn cûáu sêu sùæc vïì nhûäng caá nhên vaâ hònh thaái xaä höåi àaä thaânh cöng trong lõch sûã, töi tin rùçng nhiïìu nguyïn tùæc thïí hiïån trong 7 Thoái quen naây àaä tûâng ùn sêu trong möîi con ngûúâi chuáng ta, trong lûúng têm vaâ yá thûác xaä höåi cuãa chuáng ta. Àïí nhêån ra vaâ phaát triïín chuáng, àïí aáp duång chuáng vaâo viïåc giaãi quyïët caác möëi quan têm sêu sùæc nhêët cuãa loaâi ngûúâi, chuáng ta cêìn phaãi tû duy khaác ài, phaãi chuyïín nhûäng mö thûác cuä thaânh nhûäng mö thûác múái, sêu sùæc hún - mö thûác “bùæt àêìu tûâ bïn trong”. Chuáng ta khöng àûúåc dûâng cuöåc thaám hiïím, vò muåc àñch cuãa chuáng ta laâ ài àïën núi chuáng ta àaä xuêët phaát àïí khaám phaá noá möåt lêìn nûäa. (T.S. Eliot)

72

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Hònh 3

TÖÍNG QUAN VÏÌ “7 THOÁI QUEN” “Möîi ngûúâi thïí hiïån mònh qua nhûäng viïåc thûúâng laâm. Thïë nïn, sûå xuêët sùæc cuãa möåt con ngûúâi khöng phaãi laâ úã haânh àöång, maâ laâ thoái quen.” - Aristotle

ïì cú baãn, tñnh caách cuãa chuáng ta laâ möåt böå phêån cuãa thoái quen. Ngaån ngûä coá cêu: “Gieo suy nghô, gùåt haânh àöång; gieo haânh àöång, gùåt thoái quen; gieo thoái quen, gùåt tñnh caách; gieo tñnh caách, gùåt söë phêån”.

V

Coá thïí noái, thoái quen laâ khuön mêîu nhêët quaán, àöi khi vö thûác, thïí hiïån tñnh caách cuãa chuáng ta möåt caách thûúâng xuyïn, haâng ngaây vaâ quyïët àõnh tñnh hiïåu quaã hay khöng hiïåu quaã trong moåi hoaåt àöång, taåo nïn sûác maånh bïn trong cuãa chuáng ta. Horace Mann, möåt nhaâ sû phaåm vô àaåi tûâng noái: “Thoái quen cuäng giöëng nhû dêy thûâng. Haâng ngaây chuáng ta bïån tûâng súåi nhoã vaâ bïån caâng nhiïìu thò súåi dêy thûâng caâng khoá àûát”. Baãn thên töi khöng àöìng yá vúái phêìn cuöëi cuãa cêu noái naây. Töi cho rùçng noá coá thïí bõ àûát, cuäng nhû thoái quen laâ thûá coá thïí hoåc vaâ cuäng coá thïí tûâ boã, nhûng viïåc àoá àoâi hoãi phaãi coá möåt quaá trònh vaâ möåt quyïët têm cao.

74

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nhûäng ai tûâng theo doäi haânh trònh àöí böå cuãa con ngûúâi tûâ taâu Apollo 11 lïn mùåt trùng röìi trúã vïì traái àêët chùæc hùèn àïìu sûäng súâ trûúác sûå kiïån lõch sûã naây. Hoå seä thöët lïn “Thêåt laâ phi thûúâng!” hay “Khöng thïí tin àûúåc!”. Thïë nhûng, nhûäng ngön tûâ àoá vêîn chûa àuã àïí diïîn taã nhûäng giêy phuát àaáng ghi nhúá àoá. Àïí coá àûúåc thaânh cöng vô àaåi êëy, caác nhaâ du haânh vuä truå àaä phaãi vûúåt qua sûác huát cûåc lúán cuãa traái àêët. Nùng lûúång boã ra trong vaâi phuát àêìu tiïn khi con taâu rúâi khoãi bïå phoáng vaâ trong nhûäng dùåm àêìu tiïn cuãa cuöåc haânh trònh coân nhiïìu hún töíng söë nùng lûúång àûúåc duâng trong nhiïìu ngaây sau àoá àïí thûåc hiïån cuöåc haânh trònh daâi nûãa triïåu dùåm. Thoái quen cuäng vêåy, noá coá sûác huát rêët lúán - lúán hún nhiïìu so vúái nhûäng gò chuáng ta coá thïí nhêån thêëy. Möåt chuát yá chñ hay möåt vaâi thay àöíi trong cuöåc söëng chûa àuã àïí xoáa boã nhûäng thoái quen àaä ùn sêu vaâo baãn thên nhû: sûå thiïëu quyïët têm, thiïëu kiïn nhêîn, tñnh kiïu ngaåo vaâ ñch kyã. Moåi sûå “cêët caánh” àïìu cêìn möåt nöî lûåc phi thûúâng. Chó cêìn vûúåt qua àûúåc sûác huát cuãa thoái quen, sûå tûå do cuãa chuáng ta seä àûúåc àêíy lïn möåt têìm cao múái. Cuäng nhû caác nguöìn nùng lûúång tûå nhiïn khaác, sûác huát cuãa troång lûåc coá thïí coá lúåi hoùåc coá haåi. Lûåc huát cuãa troång lûåc coá thïí caãn trúã con ngûúâi àïën vúái vuä truå àêìy bñ êín nhûng cuäng chñnh noá laåi coá khaã nùng liïn kïët thïë giúái naây thaânh möåt thïí thöëng nhêët, vaâ giûä traái àêët nùçm àuáng quyä àaåo, taåo ra möåt trêåt tûå nhêët àõnh trong vuä truå. Thoái quen cuäng vêåy. Àoá laâ möåt lûåc huát rêët lúán, nïëu biïët sûã duång möåt caách hiïåu quaã, chuáng ta coá thïí duâng noá àïí taåo sûå gùæn kïët vaâ trêåt tûå cêìn thiïët nhùçm mang laåi thaânh cöng trong cuöåc söëng cuãa chuáng ta.

7

1. “THOÁI

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

75

QUEN” LAÂ GÒ?

Trong phaåm vi cuöën saách naây, chuáng ta xem thoái quen laâ giao àiïím cuãa tri thûác, kyä nùng vaâ khaát voång. Trong àoá, tri thûác laâ möåt mö thûác lyá thuyïët, tûác laâm gò vaâ taåi sao; kyä nùng laâ laâm nhû thïë naâo; coân khaát voång laâ àöång cú, laâ yá muöën haânh àöång. Muöën taåo möåt thoái quen trong cuöåc söëng, chuáng ta cêìn phaãi coá caã ba yïëu töë naây. Quan hïå cuãa chuáng ta vúái caác àöìng nghiïåp, vúå/chöìng, con caái khöng mêëy töët àeåp coá thïí laâ vò chuáng ta coá thoái quen aáp àùåt yá kiïën cuãa mònh maâ khöng bao giúâ thûåc sûå lùæng nghe hoå. Nhûng duâ biïët cêìn phaãi lùæng nghe ngûúâi khaác ài nûäa, coá kyä nùng lùæng nghe ài nûäa thò töi cuäng cêìn coá mong muöën giao tiïëp thûåc sûå, nïëu khöng, töi cuäng khöng thïí reân luyïån àûúåc thoái quen naây. Vò vêåy, àïí xêy dûång àûúåc möåt thoái quen cêìn phaãi coá caã ba yïëu töë: tri thûác - kyä nùng - khaát voång. Sûå thay àöíi cuãa hiïån tûúång/baãn chêët laâ möåt quaá trònh ài lïn. Baãn chêët laâm thay àöíi hiïån tûúång, vaâ ngûúåc laåi, hiïån tûúång cuäng coá thïí laâm thay àöíi baãn chêët. Chuáng ta phaát triïín theo möåt àûúâng xoùæn öëc. Nhúâ coá tri thûác, kyä nùng vaâ khaát voång, chuáng ta coá thïí phaá boã àûúåc nhûäng mö thûác cuä - vöën laâ chöî dûåa giaã taåo trong nhiïìu nùm qua - àïí àaåt àûúåc caác bûúác tiïën múái cuãa baãn thên vaâ trong möëi quan hïå vúái ngûúâi khaác.

76

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Tri thûác (laâm gò, taåi sao)

THOÁI QUEN Kyä nùng (laâm nhû thïë naâo)

Khaát voång (muöën laâm gò)

NHÛÄNG THOÁI QUEN HIÏÅU QUAÃ Caác nguyïn tùæc vaâ mö hònh ûáng xûã àûúåc lônh höåi

Àöi khi, sûå thay àöíi laâ möåt quaá trònh àêìy gian truên, nhûng noá àûúåc thuác àêíy búãi möåt muåc àñch cao caã hún, búãi mong muöën hy sinh caái hiïån taåi àïí àaåt àûúåc thaânh tûåu lúán trong tûúng lai vaâ noá mang laåi haånh phuác - muåc tiïu àïí chuáng ta töìn taåi. Haånh phuác coá thïí àûúåc àõnh nghôa laâ kïët quaã cuãa khaát voång vaâ khaã nùng hy sinh hiïån taåi cho nhûäng àiïìu töët àeåp trong tûúng lai.

7

2. TÑNH

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

77

LIÏN TUÅC CUÃA QUAÁ TRÒNH TRÛÚÃNG THAÂNH

Baãy thoái quen khöng phaãi laâ möåt têåp húåp caác cöng thûác têm lyá rúâi raåc, chùæp vaá maâ àoá laâ phûúng phaáp tiïëp cêån tõnh tiïën, liïn tuåc vaâ àûúåc kïët húåp chùåt cheä nhiïìu mùåt trong viïåc nêng cao tñnh hiïåu quaã cuãa tûâng caá nhên, cuãa caác möëi quan hïå. Kïët húåp haâi hoâa vúái nhûäng quy luêåt phaát triïín tûå nhiïn, 7 thoái quen giuáp chuáng ta liïn tuåc tiïën lïn trong caác bûúác cuãa quaá trònh trûúãng thaânh, tûâ phuå thuöåc sang àöåc lêåp röìi àïën tûúng höî. Khi bùæt àêìu cuöåc söëng, möîi chuáng ta àïìu laâ möåt àûáa treã sú sinh, hoaân toaân phuå thuöåc vaâo cha meå (hoùåc ngûúâi àúä àêìu). Àûúåc daåy döî, nuöi dûúäng vaâ nêng àúä, theo nùm thaáng, chuáng ta trúã nïn cûáng caáp hún, àöåc lêåp hún - vïì thïí chêët, tinh thêìn vaâ caã vïì taâi chñnh - cho àïën khi chuáng ta coá thïí tûå chùm soác baãn thên mònh vaâ trúã thaânh möåt con ngûúâi tûå chuã, tûå lûåc. Caâng trûúãng thaânh, chuáng ta caâng nhêån thûác àûúåc rùçng moåi sûå vêåt trïn àúâi àïìu taác àöång qua laåi lêîn nhau, rùçng coá möåt hïå sinh thaái chi phöëi caã tûå nhiïn vaâ xaä höåi. Chuáng ta phaát hiïån ra rùçng viïåc nêng mònh lïn möåt têìm cao múái phuå thuöåc rêët nhiïìu vaâo möëi quan hïå vúái nhûäng ngûúâi xung quanh - nghôa laâ cuöåc söëng cuãa con ngûúâi luön coá sûå tûúng höî. Nhòn töíng thïí, sûå phaát triïín cuãa con ngûúâi tûâ thúâi thú êëu àïën khi trûúãng thaânh laâ phuâ húåp vúái quy luêåt tûå nhiïn. Tuy nhiïn, coá nhiïìu chiïìu hûúáng phaát triïín. Chùèng haån, sûå trûúãng thaânh vïì thïí chêët khöng nhêët thiïët ài liïìn vúái trûúãng thaânh vïì tònh caãm hay trñ tuïå. Mùåt khaác, möåt ngûúâi chêåm phaát triïín vïì thïí chêët khöng hùèn laâ keám trûúãng thaânh vïì mùåt trñ tuïå hay tònh caãm.

78

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Trïn con àûúâng phaát triïín liïn tuåc cuãa sûå trûúãng thaânh, phuå thuöåc laâ mö thûác thuöåc vïì ngûúâi khaác - anh chùm soác töi, anh àïën hoùåc khöng àïën vúái töi, töi traách anh vïì hêåu quaã xaãy ra… Coân àöåc lêåp múái chñnh laâ mö thûác cuãa töi töi coá thïí laâm viïåc naây, töi chõu traách nhiïåm, töi biïët tûå lûåc, töi coá quyïìn lûåa choån… Nhûng, tûúng thuöåc laâ mö thûác thuöåc vïì chuáng ta - chuáng ta coá thïí cuâng laâm viïåc, chuáng ta coá thïí húåp taác vúái nhau, chuáng ta coá thïí kïët húåp taâi nùng vaâ nùng lûåc laåi àïí cuâng laâm nhûäng viïåc lúán hún. Ngûúâi phuå thuöåc dûåa vaâo ngûúâi khaác àïí àaåt àiïìu mònh muöën. Ngûúâi àöåc lêåp luön coá àûúåc caái mònh muöën bùçng chñnh nöî lûåc cuãa baãn thên. Coân Ngûúâi tûúng thuöåc thò biïët kïët húåp nöî lûåc cuãa mònh vúái nhûäng nöî lûåc cuãa ngûúâi khaác àïí àaåt thaânh cöng lúán nhêët. Nïëu bõ phuå thuöåc vïì thïí chêët, chùèng haån bõ baåi liïåt hay têåt nguyïìn, töi seä phaãi cêìn àïën sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi khaác. Nïëu bõ phuå thuöåc vïì tònh caãm, töi seä cêìn àïën nhêån xeát cuãa ngûúâi khaác àïí caãm thêëy mònh coá giaá trõ vaâ an têm. Nïëu laâ ngûúâi phuå thuöåc vïì trñ tuïå, töi seä phaãi nhúâ ngûúâi khaác suy nghô höå moåi vêën àïì trong cuöåc söëng. Ngûúåc laåi, nïëu laâ möåt ngûúâi àöåc lêåp, vïì mùåt thïí chêët, töi coá thïí tûå mònh laâm lêëy moåi viïåc; vïì trñ tuïå, töi coá thïí tûå suy nghô, tû duy möåt caách saáng taåo, coá oác phên tñch vaâ sùæp xïëp cuäng nhû trònh baây yá kiïën cuãa mònh möåt caách dïî hiïíu; vïì tònh caãm, töi seä tûå laâm chuã baãn thên, caãm nhêån àûúåc chñnh mònh vaâ seä khöng bõ chi phöëi búãi cêu hoãi töi coá àûúåc ngûúâi khaác yïu mïën hay àöëi xûã töët khöng. Coá thïí dïî daâng nhêån thêëy rùçng ngûúâi coá tñnh àöåc lêåp toã ra chñn chùæn hún nhiïìu so vúái ngûúâi coá tñnh phuå thuöåc.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

79

Reân luyïån àûúåc tñnh àöåc lêåp laâ möåt thaânh cöng lúán nhûng àoá khöng phaãi laâ têët caã. Hiïån nay, tñnh àöåc lêåp àang laâ mö thûác àûúåc xaä höåi àïì cao. Hêìu hïët saách, baáo viïët vïì caách söëng àïìu suâng baái tñnh àöåc lêåp - nhû thïí giao tiïëp, laâm viïåc nhoám, hay húåp taác àïìu keám giaá trõ hún. Hoå xem tñnh àöåc lêåp nhû muåc tiïu töëi thûúång maâ moåi caá nhên vaâ xaä höåi cêìn hûúáng túái. Nhûng thûåc chêët, viïåc nhêën maånh tñnh àöåc lêåp phêìn nhiïìu xuêët phaát tûâ phaãn ûáng trûúác sûå phuå thuöåc, nhû möåt caách chöëng àöëi viïåc kiïím soaát, chi phöëi vaâ khöëng chïë cuãa ngûúâi khaác àöëi vúái chuáng ta. Nhiïìu ngûúâi hiïíu khöng thêëu àaáo vïì khaái niïåm tûúng thuöåc, thûúâng liïn tûúãng, thêåm chñ àöìng nhêët noá vúái sûå phuå thuöåc. Vò vêåy, chuáng ta thêëy coá nhûäng ngûúâi nhên danh àöåc lêåp, giaãi phoáng con ngûúâi, nhûng thûåc chêët laâ vò ñch kyã caá nhên, tû lúåi maâ ly hön, boã rúi con caái vaâ laãng traánh moåi traách nhiïåm xaä höåi. Phaãn ûáng úã nhûäng ngûúâi coá tham voång thoaát khoãi sûå goâ boá - àïí “tûå khùèng àõnh mònh” vaâ “laâm nhûäng viïåc mònh muöën” - thûúâng böåc löå nhiïìu sûå phuå thuöåc cú baãn. Trong khi cöë gùæng àaåt àûúåc muåc tiïu, hoå laåi böåc löå nhiïìu àiïím yïëu: àïí nhûäng sûå kiïån nùçm ngoaâi khaã nùng kiïím soaát cuãa baãn thên chi phöëi. Têët nhiïn, chuáng ta cêìn phaãi thay àöíi hoaân caãnh. Thïë nhûng, phuå thuöåc laåi laâ möåt vêën àïì thuöåc vïì quaá trònh trûúãng thaânh cuãa tûâng caá nhên maâ ñt liïn quan àïën hoaân caãnh. Ngay caã trong hoaân caãnh thuêån lúåi hún thò sûå phuå thuöåc vêîn thûúâng àûúåc duy trò. Tuy nhiïn, noá coá thïí àûúåc giaãi phoáng bùçng sûå àöåc lêåp thêåt sûå trong tñnh caách chuáng ta, khiïën cho chuáng ta coá thïm sûác maånh àïí chuã àöång

80

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

haânh àöång hún laâ bõ àöång àöëi phoá. Àoá laâ möåt muåc tiïu töët àeåp nhûng khöng phaãi laâ muåc tiïu töëi thûúång cuãa möåt cuöåc söëng thaânh àaåt. Tû duy àöåc lêåp àún thuêìn khöng thïí phuâ húåp vúái thûåc taåi coá tñnh tûúng thuöåc. Nhûäng ngûúâi coá tñnh àöåc lêåp maâ khöng àuã trûúãng thaânh àïí suy nghô vaâ haânh àöång möåt caách tûúng thuöåc thò hoå chó coá thïí laâ nhûäng caá nhên töët, chûá khöng thïí laâ nhûäng nhaâ laänh àaåo hay àöìng àöåi töët. Vò hoå khöng xuêët thên tûâ mö thûác cuãa sûå tûúng thuöåc cêìn thiïët cho sûå thaânh cöng trong caác möëi quan hïå hön nhên, gia àònh, töí chûác. Vïì baãn chêët, cuöåc söëng coá tñnh tûúng thuöåc cao nïn viïåc tòm caách àaåt àûúåc hiïåu quaã töëi àa bùçng tñnh àöåc lêåp thò chùèng khaác naâo tòm caách chúi quêìn vúåt bùçng chiïëc gêåy àaánh gön - nghôa laâ phûúng phaáp khöng thñch húåp vúái thûåc tiïîn. Tñnh tûúng thuöåc laâ möåt khaái niïåm chñn chùæn vaâ tiïën böå hún nhiïìu so vúái tñnh àöåc lêåp. Nïëu tûúng thuöåc vïì thïí chêët, duâ laâ ngûúâi tûå lûåc vaâ coá khaã nùng, chuáng ta cuäng seä liïn kïët sûác maånh àïí coá àûúåc kïët quaã töët hún trong cöng viïåc. Nïëu tûúng thuöåc vïì tònh caãm, duâ nhêån ra yá nghôa cuãa baãn thên, chuáng ta cuäng cêìn chia seã tònh caãm vúái ngûúâi khaác. Nïëu tûúng thuöåc vïì trñ tuïå, chuáng ta seä biïët kïët húåp nhûäng yá tûúãng tuyïåt vúâi nhêët cuãa ngûúâi khaác vúái nhûäng yá tûúãng cuãa riïng mònh. Do àoá, nïëu coá tñnh tûúng thuöåc, chuáng ta seä coá cú höåi àïí chia seã baãn thên mònh vúái ngûúâi khaác möåt caách sêu sùæc vaâ coá yá nghôa, seä tiïëp cêån àûúåc caác nguöìn lûåc vaâ tiïìm nùng lúán lao cuãa nhûäng ngûúâi xung quanh. Chó coá nhûäng ngûúâi söëng àöåc lêåp múái reân luyïån àûúåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

81

tñnh tûúng thuöåc. Ngûúâi phuå thuöåc thûúâng khöng coá àûúåc nhûäng möëi quan hïå tûúng thuöåc vò hoå khöng thïí liïn kïët vúái ngûúâi khaác trong khi chûa àuã khaã nùng laâm chuã baãn thên. Àoá cuäng laâ lyá do vò sao caác thoái quen 1, 2, 3 trong caác chûúng tiïëp theo laåi xoay quanh vêën àïì laâm chuã baãn thên. Nhúâ caác thoái quen naây, ngûúâi ta coá thïí chuyïín tûâ phuå thuöåc sang àöåc lêåp trûúác khi coá thïí coá àûúåc tñnh tûúng thuöåc. Chuáng laâ nhûäng thaânh tñch caá nhên - cöët loäi cuãa sûå phaát triïín tñnh caách - vaâ thaânh tñch caá nhên seä dêîn àïën thaânh tñch têåp thïí. Cuäng nhû gieo haåt röìi múái thu hoaåch àûúåc, baån khöng thïí àaão ngûúåc quaá trònh naây. Àoá laâ möåt quaá trònh “bùæt àêìu tûâ bïn trong”. Khi thêåt sûå àöåc lêåp, baån seä coá nïìn taãng vûäng chùæc cho tñnh tûúng thuöåc, coá möåt tñnh caách cú baãn giuáp baån àaåt àûúåc nhûäng “thaânh tñch têåp thïí” theo àõnh hûúáng nhên caách khi laâm viïåc nhoám, húåp taác, giao tiïëp xaä höåi… àûúåc nïu trong caác thoái quen 4, 5, 6. Nhûng àiïìu naây khöng coá nghôa laâ baån phaãi reân luyïån caác thoái quen 1, 2, 3 möåt caách hoaân haão trûúác khi têåp luyïån caác thoái quen 4, 5, 6. Nùæm àûúåc sûå liïn tuåc cuãa caác thoái quen seä giuáp baån laâm chuã àûúåc sûå phaát triïín cuãa mònh möåt caách hûäu hiïåu. Baån coá thïí luyïån têåp cuâng möåt luác caã 6 thoái quen. Laâ möåt phêìn cuãa thïë giúái tûúng thuöåc, haâng ngaây, chuáng ta vêîn giao tiïëp vúái thïë giúái àoá. Tuy nhiïn, caác vêën àïì nöíi cöåm úã àoá coá thïí dïî daâng laâm lu múâ nhûäng thoái quen hònh thaânh nïn tñnh caách. Hiïíu àûúåc taác àöång cuãa baãn thên àïën caác möëi quan hïå coá tñnh tûúng thuöåc giuáp baån têåp trung nöî lûåc theo àuáng trònh tûå vaâ phuâ húåp vúái caác quy luêåt phaát triïín tûå nhiïn.

82

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thoái quen thûá baãy laâ thoái quen cuãa sûå àöíi múái - möåt sûå àöíi múái thûúâng xuyïn vaâ coá tñnh cên àöëi böën chiïìu - göìm ba chiïìu khöng gian vaâ chiïìu coân laåi laâ thúâi gian - cuãa cuöåc söëng. Noá xoay quanh vaâ bao haâm têët caã caác thoái quen khaác. Àoá laâ thoái quen hoaân thiïån khöng ngûâng, taåo ra möåt quaá trònh phaát triïín theo àûúâng xoùæn öëc àïí nêng baån lïn möåt trònh àöå hiïíu biïët múái vaâ söëng theo tûâng thoái quen khi baån nhòn nhêån noá úã goác àöå cao hún. Biïíu àöì dûúái àêy laâ sûå thïí hiïån bùçng hònh aãnh theo trònh tûå vaâ tñnh tûúng thuöåc cuãa 7 thoái quen. Noá seä àûúåc sûã duång xuyïn suöët cuöën saách naây, khi chuáng ta khaão saát caã hai khña caånh: möëi quan hïå coá trònh tûå giûäa caác thoái quen vaâ sûå kïët húåp vêån àöång cuãa chuáng. Khi liïn kïët vúái nhau, 7 thoái quen seä taåo ra àûúåc nhûäng hònh thûác múái cuãa nhau vaâ laâm tùng giaá trõ cho nhau. Möîi khaái niïåm hay möîi thoái quen seä àûúåc trònh baây roä raâng trong nhûäng phêìn tiïëp theo.

7 Re nâ gi uäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6 TÊÅP THÏÍ Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH 2 CAÁ NHÊN Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

MÖ THÛÁC 7 THOÁI QUEN

7

3. ÀÕNH

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

83

NGHÔA VÏÌ TÑNH HIÏÅU QUAÃ

Baãy thoái quen chuáng ta seä àïì cêåp trong cuöën saách naây laâ nhûäng thoái quen cuãa sûå thaânh àaåt, búãi vò chuáng àûúåc xêy dûång dûåa trïn caác nguyïn tùæc, mang laåi cho chuáng ta nhûäng lúåi ñch töëi àa vaâ lêu daâi. Chuáng trúã thaânh nïìn taãng cuãa tñnh caách con ngûúâi, taåo nïn möåt trung têm cung cêëp nhûäng “têëm baãn àöì” chñnh xaác. Àöìng thúâi, nhûäng thoái quen naây laâ cú súã àïí möîi caá nhên coá thïí tûå giaãi quyïët caác vêën àïì cuãa mònh möåt caách hiïåu quaã, têån duång töëi àa caác cú höåi, khöng ngûâng hoåc têåp cuäng nhû kïët húåp àûúåc caác nguyïn tùæc khaác trong quaá trònh phaát triïín cuãa mònh. Baãy Thoái quen àïí thaânh àaåt cuäng àûúåc xêy dûång dûåa trïn mö thûác cuãa tñnh hiïåu quaã, phuâ húåp vúái möåt quy luêåt tûå nhiïn, möåt nguyïn tùæc töi goåi laâ sûå cên bùçng P/PC. Àïí dïî daâng hiïíu àûúåc nguyïn tùæc naây, chuáng ta coá thïí liïn hïå vúái cêu chuyïån nguå ngön Ngöîng àeã trûáng vaâng cuãa Aesop. Möåt baác nöng dên ngheâo möåt höm phaát hiïån möåt quaã trûáng bùçng vaâng lêëp laánh trong öí con ngöîng cuãa mònh. Luác àêìu, öng nghô ai àoá muöën chúi khùm öng. Nhûng khi nhùåt lêëy quaã trûáng àõnh neám ài, öng àaä kõp nghô laåi. Quaã trûáng àuáng laâ bùçng vaâng thêåt! Ngûúâi nöng dên khöng thïí tin nöíi vaâo vêån may lúán àang àïën vúái mònh. Cûá möîi ngaây tröi qua, ngay sau khi thûác dêåy, öng laåi chaåy böí àïën öí ngöîng vaâ thu àûúåc möåt quaã trûáng vaâng. Chùèng mêëy chöëc, baác nöng dên trúã nïn giaâu coá. Tuy nhiïn, caâng giaâu thò loâng tham cuãa öng caâng lúán, öng khöng coân àuã kiïn nhêîn àïí chúâ tûâng ngaây tröi qua nûäa. Öng quyïët àõnh giïët chïët con ngöîng àïí lêëy têët caã söë trûáng trong buång noá. Nhûng khi öng möí buång con ngöîng ra thò bïn trong tröëng röîng, tuyïåt nhiïn khöng coá quaã trûáng

84

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

vaâng naâo. Vaâ, àiïìu töìi tïå hún nûäa laâ tûâ àoá vïì sau öng khöng coân lêëy àûúåc quaã trûáng vaâng naâo nûäa vò àaä giïët chïët con ngöîng röìi. ÊÍn àùçng sau cêu chuyïån nguå ngön naây laâ möåt quy luêåt tûå nhiïn, möåt nguyïn tùæc - möåt àõnh nghôa cú baãn vïì tñnh hiïåu quaã. Nhiïìu ngûúâi nhòn hiïåu quaã tûâ mö thûác “quaã trûáng vaâng”: Caâng saãn xuêët, caâng thu lúåi nhuêån thò hiïåu quaã àaåt àûúåc caâng cao. Cêu chuyïån nguå ngön trïn cho thêëy tñnh hiïåu quaã phuå thuöåc vaâo hai yïëu töë: saãn phêím (caác quaã trûáng vaâng) vaâ phûúng tiïån/nùng lûåc (con ngöîng) àïí saãn xuêët ra saãn phêím àoá. Nïëu baån choån kiïíu söëng chó chuá troång vaâo “nhûäng quaã trûáng vaâng” maâ boã qua “con ngöîng”, baån seä súám mêët ài phûúng tiïån saãn xuêët ra caác quaã trûáng vaâng Mùåt khaác nïëu baån chó chùm soác con ngöîng maâ khöng coá muåc àñch àaåt àûúåc caác quaã trûáng vaâng, baån seä súám khöng coân gò àïí nuöi söëng baãn thên hay con ngöîng. Tñnh hiïåu quaã nùçm trong sûå cên bùçng töi goåi laâ sûå cên bùçng P/PC. P laâ saãn phêím (Production), maâ úã àêy laâ “nhûäng quaã trûáng vaâng”. Coân PC laâ chûä viïët tùæt cuãa nùng lûåc saãn xuêët (Production Capability), tûác “con ngöîng” – nùng lûåc taåo ra “nhûäng quaã trûáng vaâng”.

4. BA

LOAÅI TAÂI SAÃN

Vïì cú baãn, coá ba loaåi taâi saãn: taâi saãn vêåt chêët, taâi saãn taâi chñnh vaâ taâi saãn con ngûúâi. Chuáng ta cuâng lêìn lûúåt xeát tûâng loaåi möåt. Caách àêy vaâi nùm, töi mua möåt taâi saãn vêåt chêët - àoá laâ möåt chiïëc maáy cùæt coã. Töi sûã duång thûúâng xuyïn chiïëc maáy

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

85

naây maâ chùèng hïì baão dûúäng gò caã. Thïë nïn, sau hai vuå muâa, noá bùæt àêìu hoãng hoác. Trong lêìn sûãa chûäa àêìu tiïn, àöång cú chó coân möåt nûãa cöng suêët ban àêìu. Nhû vêåy, vïì cú baãn, chiïëc maáy khöng coân duâng àûúåc nûäa. Töi nhêån ra rùçng, giaá nhû chõu àêìu tû vaâo PC (nùng lûåc saãn xuêët) - tûác chùm soác vaâ baão dûúäng chiïëc maáy, thò töi coá thïí àûúåc hûúãng P (saãn phêím) cuãa noá - möåt sên coã àeåp. Vò khöng súám nhêån ra àiïìu àoá nïn hêåu quaã laâ töi phaãi boã ra nhiïìu thúâi gian vaâ tiïìn baåc hún àïí mua möåt chiïëc maáy cùæt coã múái. Roä raâng àêy laâ möåt viïåc khöng hiïåu quaã. Vò theo àuöíi caác lúåi ñch hay kïët quaã trûúác mùæt, chuáng ta thûúâng huãy hoaåi nhûäng taâi saãn vêåt chêët coá giaá trõ nhû möåt chiïëc xe húi, möåt caái maáy vi tñnh, maáy giùåt, thêåm chñ caã cú thïí vaâ möi trûúâng söëng cuãa chuáng ta. Giûä cên bùçng giûäa P vaâ PC seä taåo ra sûå khaác biïåt lúán trong viïåc sûã duång coá hiïåu quaã caác taâi saãn vêåt chêët. Sûå cên bùçng P vaâ PC cuäng taác àöång maånh meä àïën viïåc sûã duång coá hiïåu quaã caác taâi saãn taâi chñnh. Chuáng ta thûúâng lêîn löån giûäa vöën göëc vaâ laäi úã mûác naâo? Coá bao giúâ baån sûã duång thêm vaâo vöën göëc cuãa mònh àïí tùng mûác söëng? Trong kinh doanh, nïëu chuáng ta giaãm vöën göëc thò thûúâng keáo theo khaã nùng giaãm lúåi nhuêån, tûác laâ giaãm thu nhêåp, vaâ nguöìn vöën seä ngaây caâng caån dêìn cho àïën khi khöng coân àuã àïí cung cêëp cho caác nhu cêìu cú baãn nûäa. Loaåi taâi saãn taâi chñnh quan troång nhêët chñnh laâ khaã nùng taåo ra thu nhêåp cuãa möîi chuáng ta. Nïëu khöng àêìu tû liïn tuåc vaâo viïåc tùng PC, khaã nùng lûåa choån cuãa chuáng ta seä bõ giúái haån rêët nhiïìu. Chuáng ta seä bõ troái buöåc vaâo hoaân caãnh, súå phaãi nghe yá kiïën cuãa moåi ngûúâi tûâ cêëp trïn àïën àöìng nghiïåp vaâ cêëp dûúái, súå bõ phuå thuöåc vïì kinh tïë vaâ rúi

86

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

vaâo thïë bõ àöång. Vaâ àêy cuäng laâ möåt viïåc khöng hiïåu quaã. Trong lônh vûåc con ngûúâi, sûå cên bùçng P vaâ PC coân quan troång hún nûäa vò con ngûúâi laâ chuã thïí kiïím soaát taâi saãn vêåt chêët vaâ taâi saãn taâi chñnh. Vñ duå, nïëu hai ngûúâi kïët hön vúái nhau chó vò “nhûäng quaã trûáng vaâng” – vò lúåi ñch – maâ khöng quan têm àïën viïåc xêy àùæp möëi quan hïå tònh caãm thò hoå thûúâng trúã nïn thiïëu nhaåy caãm vaâ thiïëu suy nghô, boã qua nhûäng cûã chó quan têm, chùm soác tuy nhoã nhûng rêët quan troång àöëi vúái möëi quan hïå sêu sùæc. Hoå trúã thaânh àöëi thuã cuãa nhau, kiïím soaát nhau, chó quan têm àïën nhu cêìu cuãa riïng mònh, àïí biïån baåch cho mònh vaâ “búái löng tòm vïët” sai lêìm cuãa ngûúâi kia. Tònh yïu, sûå dõu daâng vaâ thanh thoaát taân luåi dêìn. “Con ngöîng vaâng” bõ bïånh ngaây caâng nùång hún. Coân möëi quan hïå cha meå vúái con caái thò sao? Khi coân nhoã, boån treã hoaân toaân phuå thuöåc vaâo ngûúâi lúán vaâ chuáng rêët dïî bõ töín thûúng. Ngûúâi lúán dïî lú laâ nhiïåm vuå PC - tûác daåy döî, trao àöíi, troâ chuyïån vaâ lùæng nghe con caái. Caác bêåc phuå huynh thûúâng cho rùçng hoå àûúåc quyïìn laâm nhûäng àiïìu hoå muöën. Möåt söë ngûúâi thûúâng xuyïn quaát mùæng, aáp àùåt con caái; söë khaác laåi quaá nuöng chiïìu, sùén saâng àaáp ûáng moåi àoâi hoãi, duâ vö lyá, cuãa chuáng. Trong caã hai trûúâng húåp àoá, boån treã seä lúán lïn maâ khöng hïì yá thûác àûúåc vïì caác chuêín mûåc hay sûå kyâ voång, khöng coá quyïët têm, kyã luêåt vaâ traách nhiïåm vúái moåi ngûúâi, vúái chñnh cuöåc àúâi cuãa chuáng. Duâ bùçng caách naâo ài nûäa – àöåc àoaán hay dïî daäi – ngûúâi ta àaä mang trong mònh têm lyá “quaã trûáng vaâng”. Hoùåc laâ laâm theo yá mònh muöën hoùåc laâ theo caách mònh àûúåc ûa thñch. Nhûng trong khi àoá caái gò seä xaãy ra cho “con ngöîng”? Nïëu àûáa beá lang thang ngoaâi àûúâng vaâi nùm thò tinh thêìn traách nhiïåm, yá thûác tûå giaác, niïìm tin vaâo nùng lûåc cuãa mònh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

87

àïí coá sûå lûåa choån àuáng hay àaåt àûúåc nhûäng muåc tiïu quan troång seä nhû thïë naâo? Vaâ coân möëi quan hïå cuãa cêåu beá vúái cha meå thò sao? Khi bûúác sang möåt bûúác ngoùåt múái, àoá laâ tuöíi thiïëu niïn, thò seä naãy sinh vêën àïì vïì nhên daång. Liïåu cêåu beá coá cho rùçng cha meå seä lùæng nghe mònh maâ khöng phaán xeát, rùçng cha meå seä thûåc sûå quan têm àïën mònh nhû möåt con ngûúâi, rùçng cha meå laâ ngûúâi àaáng tin cêåy trûúác bêët cûá àiïìu gò xaãy ra? Liïåu möëi quan hïå coá àuã maånh àïí cha meå trao àöíi, troâ chuyïån vaâ taåo aãnh hûúãng vúái cêåu? Giaã sûã baån muöën con mònh tûå tay doån deåp saåch seä cùn phoâng cuãa noá. Khi àoá, cùn phoâng saåch seä laâ P (saãn phêím hoùåc “quaã trûáng vaâng”) vaâ àûáa con chñnh laâ PC (nùng lûåc laâm ra saãn phêím hoùåc “con ngöîng”). Khi P vaâ PC cên bùçng nhau, nghôa laâ con baån doån deåp cùn phoâng möåt caách vui veã maâ khöng cêìn baån phaãi nhùæc nhúã thò noá laâ taâi saãn coá giaá trõ (tûác laâ möåt con ngöîng coá thïí àeã ra nhûäng quaã trûáng vaâng). Nhûng nïëu mö thûác cuãa baån têåp trung vaâo P (saãn phêím) möåt cùn phoâng ngùn nùæp, coá thïí baån seä la rêìy vaâ bùæt buöåc con baån phaãi laâm viïåc àoá. Àiïìu naây coá nghôa laâ àïí àaåt àûúåc mong muöën cuãa mònh laâ quaã trûáng vaâng, baån àaä xem nheå, thêåm chñ laâm hao töín sûác khoãe vaâ nùng lûåc (PC) cuãa con ngöîng. Töi muöën chia seã möåt kinh nghiïåm PC thuá võ cuãa töi vúái con gaái mònh. Töi muöën noái chuyïån riïng vúái con gaái mònh nïn àaä lïn kïë hoaåch cho cuöåc gùåp. Töi cûá àinh ninh rùçng seä khöng gùåp trúã ngaåi gò. Do àoá, khi gùåp con, töi baão: “Höm nay laâ buöíi töëi böë daânh cho con. Con thñch ài àêu naâo?”. “ÖÌ, böë, sao böë trõnh troång thïë?”, con gaái töi toã veã ngaåc nhiïn.

88

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Thêåt àêëy, böë noái nghiïm tuác maâ!” “Vêng aå… Nhûng…”, con beá êëp uáng, “Àiïìu con muöën laâm… chùæc böë khöng thñch àêu”. “Vêåy sao?”, töi noái söët sùæng, “Töëi nay, böë seä laâm moåi thûá con muöën”. “Con muöën ài xem phim Chiïën tranh giûäa caác vò sao”, con beá traã lúâi, “Nhûng con biïët böë khöng thñch. Lêìn trûúác ài xem, böë cûá nguã suöët. Böë khöng thñch phim giaã tûúãng… Nhûng thöi, mònh khöng ài cuäng àûúåc böë aå!”. “ÖÌ, khöng, nïëu con thñch, böë con mònh seä cuâng ài.” “Böë àûâng bêån têm. Àêu phaãi luác naâo böë con mònh cuäng coá thúâi gian vúái nhau thïë naây àêu”, con beá ngûâng möåt luác röìi noái tiïëp, “Nhûng böë coá biïët taåi sao böë khöng thñch phim àoá khöng? Vò böë khöng hiïíu àûúåc triïët lyá cuãa Chiïën binh Jedi”. “Con noái sao?” “Böë coân nhúá nhûäng gò böë thûúâng giaãng daåy khöng? Àoá chñnh laâ nhûäng gò Chiïën binh Jedi àûúåc huêën luyïån.” “Thêåt thïë sao? Vêåy thò böë con mònh phaãi ài xem Chiïën tranh giûäa caác vò sao múái àûúåc!” Thïë laâ chuáng töi àïën raåp chiïëu phim. Con beá ngöìi caånh töi vaâ truyïìn cho töi mö thûác àoá. Töi trúã thaânh hoåc troâ cuãa noá. Àiïìu àoá thêåt kyâ diïåu. Töi bùæt àêìu nhêån ra möåt mö thûác múái maâ toaân böå triïët lyá cú baãn vaâ sûå luyïån têåp cuãa Chiïën binh Jedi àûúåc thïí hiïån trong nhûäng hoaân caãnh khaác nhau. Kinh nghiïåm naây khöng phaãi laâ kinh nghiïåm vïì P àûúåc vaåch sùén. Àoá laâ kïët quaã bêët ngúâ cuãa viïåc àêìu tû vaâo

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

89

PC. Àoá laâ sûå gùæn boá vaâ rêët àaáng haâi loâng. Nhûng chuáng töi cuäng àûúåc hûúãng caã nhûäng quaã trûáng vaâng nûäa, khi maâ con ngöîng – chêët lûúång cuãa möëi quan hïå – àûúåc nuöi dûúäng töët.

5. NGUYÏN

TÙÆC

PC

TRONG TÖÍ CHÛÁC

Möåt trong nhûäng khña caånh coá giaá trõ lúán lao cuãa bêët kyâ möåt nguyïn tùæc àuáng àùæn naâo laâ noá húåp lyá vaâ coá thïí aáp duång àûúåc trong moåi hoaân caãnh. Trong cuöën saách naây, töi muöën chia seã vúái caác baån möåt söë caách aáp duång caác nguyïn tùæc trong möåt töí chûác, gia àònh hay baãn thên baån. Khi khöng tön troång sûå cên bùçng P/PC trong viïåc sûã duång caác taâi saãn vêåt chêët cuãa möåt töí chûác, ngûúâi ta seä laâm giaãm ài hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa töí chûác àoá vaâ thûúâng àïí laåi cho ngûúâi khaác hêåu quaã - “nhûäng con ngöîng” àang giaäy chïët. Vñ duå, möåt ngûúâi phuå traách taâi saãn vêåt chêët laâ möåt chiïëc maáy saãn xuêët. Do àang haáo hûác gêy êën tûúång vúái cêëp trïn nïn anh ta àaä cho chiïëc maáy laâm viïåc vúái cöng suêët töëi àa, caã ngaây lêîn àïm - khöng cho maáy nghó hay baão dûúäng. Sau möåt thúâi gian ngùæn, saãn lûúång tùng lïn àaáng kïí, chi phñ saãn xuêët giaãm, vaâ lúåi nhuêån tùng voåt, àöìng thúâi anh ta àûúåc thùng chûác. Àuáng laâ “nhûäng quaã trûáng vaâng”! Nhûng nïëu baån laâ ngûúâi kïë nhiïåm cuãa anh ta. Baån seä thûâa hûúãng möåt “con ngöîng” öëm yïëu, kiïåt sûác – möåt caái maáy àaä àïën luác bõ gó seát vaâ bùæt àêìu hoãng hoác. Baån phaãi àêìu tû nhiïìu chi phñ vaâ thúâi gian cho viïåc baão trò, baão dûúäng. Saãn lûúång khöng àaáp ûáng yïu cêìu, chi phñ tùng voåt, lúåi nhuêån giaãm xuöëng àöåt ngöåt. Vêåy ai laâ ngûúâi bõ lïn aán vò àaä gêy töín thêët nhûäng quaã trûáng vaâng naây? Chñnh laâ baån.

90

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Ngûúâi tiïìn nhiïåm cuãa baån múái thêåt sûå laâ ngûúâi gêy töín thêët cho taâi saãn, nhûng hïå thöëng kïë toaán chó baáo caáo àún võ saãn lûúång, chi phñ vaâ lúåi nhuêån maâ thöi. Sûå cên bùçng P/PC cuäng àùåc biïåt quan troång khi aáp duång vaâo taâi saãn con ngûúâi trong möåt töí chûác - caã nhên viïn lêîn khaách haâng. Töi biïët coá möåt hiïåu ùn phuåc vuå moán xuáp trai tuyïåt haão vaâ luön chêåt cûáng ngûúâi vaâo möîi buöíi trûa. Nhûng vò möåt lyá do caá nhên, ngûúâi chuã àaä baán laåi cûãa haâng cho ngûúâi khaác. Ngûúâi chuã múái chuá troång vaâo “nhûäng quaã trûáng vaâng”: öng ta quyïët àõnh pha thïm nûúác vaâo moán xuáp. Trong thaáng àêìu tiïn, chi phñ giaãm xuöëng vaâ doanh thu khöng àöíi nïn lúåi nhuêån tùng lïn. Nhûng thaáng tiïëp theo, khaách haâng bùæt àêìu vùæng ài. Sûå tin cêåy khöng coân vaâ doanh söë gêìn nhû bùçng khöng. Ngûúâi chuã múái cöë gùæng möåt caách tuyïåt voång àïí khöi phuåc laåi uy tñn nhûng vö phûúng cûáu chûäa. Nguyïn do laâ vò öng êëy àaä xem thûúâng khaách haâng, àaánh mêët loâng tin vaâ sûå trung thaânh cuãa hoå. Öng êëy khöng coân “con ngöîng” àïí saãn sinh ra “nhûäng quaã trûáng vaâng” nûäa. Coá nhiïìu töí chûác rêët quan têm àïën khaách haâng nhûng laåi hoaân toaân xem nheå nhûäng nhên viïn laâm viïåc trûåc tiïëp vúái khaách haâng. Nguyïn tùæc PC laâ luön luön cû xûã vúái caác nhên viïn cuãa baån nhû caách baån muöën hoå cû xûã vúái nhûäng khaách haâng thên thiïët nhêët. Ngûúâi ta coá thïí mua àûúåc “caánh tay” cuãa ngûúâi khaác, nhûng khöng thïí mua àûúåc traái tim. Traái tim chñnh laâ núi chûáa àûång sûå nhiïåt tònh vaâ loâng trung thaânh. Ngûúâi ta coá thïí mua “àöi vai” cuãa ngûúâi khaác, nhûng khöng thïí mua àûúåc khöëi oác cuãa hoå. Núi àoá êín chûáa sûác saáng taåo, trñ thöng minh vaâ taâi thaáo vaát. Nhiïåm vuå PC trong trûúâng húåp naây laâ

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

91

cû xûã vúái nhên viïn nhû nhûäng ngûúâi tònh nguyïån, cuäng nhû baån cû xûã vúái khaách haâng nhû nhûäng ngûúâi tònh nguyïån. Hoå seä tònh nguyïån dêng hiïën caã con tim vaâ khöëi oác cho baån cuäng nhû cho cöng viïåc maâ hoå àang àaãm traách. Lêìn noå, khi chuáng töi àang hoåp nhoám thò coá ngûúâi àûa ra vêën àïì: “Caác anh seä laâm gò àïí trõ nhûäng nhên viïn lûúâi biïëng vaâ keám nùng lûåc?”. Möåt ngûúâi àaáp: “Cho hoå hònh phaåt àñch àaáng!”. Vaâ nhiïìu ngûúâi khaác cuäng àöìng tònh vúái löëi quaãn lyá theo quan àiïím “chêën chónh - töëng khûá” naây. Cuöåc tranh luêån bùæt àêìu vaâ trúã nïn söi nöíi. Nhûng möåt ngûúâi khaác trong nhoám laåi àùåt cêu hoãi: “Thïë ai laâ ngûúâi ài tuyïín nhûäng cuãa núå àoá?”. “Hoå khöng phaãi laâ cuãa núå!”, möåt ngûúâi phaãn àöëi. “Àûúåc röìi, thïë taåi sao anh khöng laâm nhû vêåy vúái caác khaách haâng cuãa anh? Vñ duå anh coá thïí noái ‘Nghe naây, nïëu öng khöng mua thò múâi öng ài khoãi àêy cho.’” “Duâ sao cuäng khöng àûúåc laâm thïë vúái khaách haâng!” “Thïë taåi sao anh laåi laâm nhû vêåy vúái nhên viïn cuãa mònh?” “Vò hoå laâ ngûúâi laâm thuï cho töi.” “Thïë aâ? Thïë nhên viïn cuãa anh coá têån tuåy laâm viïåc cho anh khöng? Töëc àöå thay ngûúâi úã cöng ty anh nhû thïë naâo?” “Anh àuâa aâ? Thúâi buöíi naây laâm sao tòm àûúåc ngûúâi töët? Töëc àöå thay thïë nhên viïn phaãi noái laâ quaá lúán, röìi vùæng mùåt vaâ nghó khöng pheáp, töi buöåc phaãi cho tùng ca vaâo ban àïm. Töi thêëy hoå chùèng maâng gò túái cöng viïåc caã.” Viïåc chuá troång vaâo “nhûäng quaã trûáng vaâng” úã nhûäng

92

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

ngûúâi coá quan àiïím “chêën chónh vaâ töëng khûá” nhû trïn hoaân toaân khöng àuã àïí khai thaác nguöìn nùng lûúång to lúán trong möîi traái tim vaâ khöëi oác cuãa nhên viïn. Lúåi nhuêån trûúác mùæt laâ quan troång nhûng khöng phaãi laâ têët caã. Tñnh hiïåu quaã nùçm trong sûå cên bùçng. Nïëu quaá têåp trung vaâo P thò seä laâm töín haåi sûác khoãe, laâm hû hoãng maáy moác, laâm caån kiïåt vöën liïëng vaâ phaá vúä caác möëi quan hïå. Nïëu quaá têåp trung vaâo PC thò cuäng giöëng nhû möåt ngûúâi chaåy ba hay böën giúâ möîi ngaây, röìi khoaác laác vïì viïåc keáo daâi thïm tuöíi thoå 10 nùm, maâ quïn rùçng ngêìn êëy thúâi gian cuäng chó duâng àïí chaåy. Giûä àûúåc sûå cên bùçng P/PC – sûå cên bùçng giûäa “quaã trûáng vaâng” (saãn lûúång) vúái sûác khoãe vaâ nùng lûåc cuãa “con ngöîng” (nùng lûåc saãn xuêët) – thûúâng laâ möåt viïåc khoá. Nhûng àoá thûåc chêët laâ àiïìu cöët loäi cuãa tñnh hiïåu quaã. Noá cên bùçng lúåi ñch trûúác mùæt vaâ lúåi ñch lêu daâi, cên bùçng giûäa viïåc lêëy àiïím vaâ àoáng hoåc phñ khi ài hoåc, cên bùçng giûäa yá muöën coá möåt cùn phoâng saåch seä vaâ viïåc xêy dûång möëi quan hïå vúái àûáa treã àïí noá laâm cöng viïåc àoá möåt caách vui veã, tûå nguyïån, khöng cêìn ngûúâi khaác chó baão. Coá möåt nguyïn tùæc luön hiïån diïån trong cuöåc söëng cuãa möîi chuáng ta: nïëu gùæng sûác laâm viïåc àïí coá àûúåc nhiïìu “quaã trûáng vaâng” thò seä chuöëc lêëy sûå öëm àau vaâ kiïåt sûác. Ngûúåc laåi, nïëu laâm viïåc möåt caách khoa hoåc, chuáng ta seä coá möåt cú thïí khoãe maånh, möåt giêëc nguã ngon – nguöìn nùng lûúång cho möåt ngaây laâm viïåc múái. Baån coá thïí nhòn thêëy sûå töìn taåi cuãa nguyïn tùæc naây khi cöë aáp àùåt suy nghô cuãa mònh cho ngûúâi khaác vaâ caãm thêëy sûå tröëng röîng trong möëi quan hïå; hay khi baån thûåc sûå boã thúâi gian àïí àêìu tû vaâo möëi quan hïå àïí röìi tòm thêëy yá muöën vaâ

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

93

khaã nùng laâm viïåc cuâng nhau, hay quan hïå giao tiïëp coá möåt bûúác tiïën àöåt phaá. Sûå cên bùçng P/PC chñnh laâ cöët loäi cuãa tñnh hiïåu quaã. Noá coá giaá trõ trong moåi lônh vûåc cuãa cuöåc söëng. Chuáng ta coá thïí laâm theo noá hoùåc chöëng laåi noá, nhûng noá vêîn cûá töìn taåi. Noá laâ möåt ngoån haãi àùng. Noá laâ àõnh nghôa, laâ mö thûác cuãa sûå thaânh àaåt, vaâ laâ cú súã hònh thaânh 7 Thoái quen àûúåc trònh baây trong cuöën saách naây.

CHÛÚNG HAI

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

TÊÅP THÏÍ

7 R enâ

giuäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂ N H TÑCH 5 6 Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Thoái quen thûá nhêët LUÖN CHUÃ ÀÖÅNG

Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6

TÊÅP THÏÍ

7 Re nâ

giuäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc

Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH 2 CAÁ NHÊN Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Caác nguyïn tùæc vïì têìm nhòn caá nhên “Khöng möåt sûå thêåt naâo àaáng khñch lïå hún laâ khaã nùng cuãa con ngûúâi trong viïåc nêng cao cuöåc söëng cuãa mònh bùçng sûå nöî lûåc coá yá thûác.” - Henry David Thoreau

hi àoåc cuöën saách naây, baån haäy cöë gùæng thoaát ra khoãi con ngûúâi cuãa baån, cöë gùæng àûa yá thûác vûúåt lïn vaâ soi roåi baãn thên bùçng chñnh àöi mùæt cuãa têm höìn mònh, vaâ àoåc. Liïåu baån coá thïí nhòn baãn thên bùçng aánh mùæt cuãa möåt ngûúâi khaác khöng?

K

Bêy giúâ, baån haäy suy nghô vïì têm traång cuãa mònh. Baån coá thïí nhêån diïån àûúåc noá khöng? Baån caãm thêëy thïë naâo? Baån coá thïí mö taã têm traång hiïån taåi cuãa mònh khöng? Tiïëp theo, baån haäy daânh möåt phuát àïí nghô xem trñ oác cuãa mònh laâm viïåc nhû thïë naâo? Liïåu noá coá nhanh nhaåy vaâ tónh taáo khöng? Baån coá caãm thêëy àang bõ giùçng co giûäa viïåc luyïån têåp khaã nùng tû duy vaâ viïåc àaánh giaá yá nghôa cuãa hoaåt àöång trñ tuïå naây khöng? Khaã nùng laâm àûúåc àiïìu nïu trïn chó àùåc biïåt coá úã con ngûúâi, chuáng ta coá thïí goåi àoá laâ “sûå tûå nhêån thûác” - khaã nùng tûå suy nghô trong toaân böå quaá trònh tû duy cuãa baãn

100

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thên. Àoá laâ nguyïn nhên vò sao con ngûúâi chiïëm lônh àûúåc moåi thûá trïn thïë giúái vaâ coá nhûäng bûúác tiïën khöng ngûâng tûâ thïë hïå naây sang thïë hïå khaác. Vaâ àoá cuäng laâ lyá do taåi sao chuáng ta coá thïí àaánh giaá vaâ hoåc têåp àûúåc kinh nghiïåm cuãa ngûúâi khaác, cuäng nhû taåo ra hoùåc tûâ boã nhûäng thoái quen cuãa mònh. Chuáng ta khöng phaãi laâ àiïìu maâ chuáng ta caãm thêëy. Chuáng ta khöng phaãi laâ têm traång chuáng ta àang mang. Chuáng ta cuäng khöng phaãi laâ caái maâ chuáng ta nhêån thûác. Chuáng ta coá khaã nùng tû duy vïì caãm xuác, têm traång, vaâ yá nghô, coá khaã nùng tûå nhêån thûác, vaâ chñnh àiïìu naây àaä taách chuáng ta ra khoãi con ngûúâi mònh vaâ ra khoãi thïë giúái àöång vêåt àïí xem xeát caách chuáng ta nhòn nhêån vïì baãn thên mònh. Àoá laâ mö thûác baãn ngaä – mö thûác quan troång nhêët, cú baãn nhêët cuãa sûå thaânh àaåt. Noá coá aãnh hûúãng khöng chó àïën thaái àöå vaâ haânh vi cuãa chuáng ta maâ coân àïën caách chuáng ta nhòn nhêån ngûúâi khaác. Noá laâ “têëm baãn àöì” chi phöëi baãn chêët cú baãn cuãa con ngûúâi. Thêåt vêåy, chó khi quan têm àïën caách nhòn nhêån baãn thên (vaâ caách chuáng ta nhòn ngûúâi khaác) thò chuáng ta múái coá thïí hiïíu àûúåc caách nhòn vaâ caãm nhêån cuãa ngûúâi khaác vïì hoå vaâ thïë giúái cuãa hoå. Nïëu khöng, chuáng ta seä coá thaânh kiïën àöëi vúái haânh vi cuãa hoå vaâ xem haânh vi cuãa chuáng ta laâ khaách quan. Àiïìu naây seä laâm haån chïë àaáng kïí tiïìm lûåc cuãa baãn thên vaâ khaã nùng giao tiïëp vúái ngûúâi khaác. Nhûng nhúâ khaã nùng àùåc biïåt cuãa con ngûúâi laâ sûå tûå nhêån thûác nïn chuáng ta coá thïí xem xeát mö thûác cuãa mònh àïí xaác àõnh xem chuáng laâ thûåc taåi - dûåa trïn cú súã nhûäng nguyïn tùæc - hay chuáng phuå thuöåc vaâo àiïìu kiïån vaâ hoaân caãnh.

7

1. LÙNG

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

101

KÑNH XAÄ HÖÅI

Nïëu chuáng ta nhòn baãn thên thöng qua lùng kñnh xaä höåi - theo mö thûác xaä höåi àûúng thúâi hay theo caác yá kiïën, nhêån thûác vaâ mö thûác cuãa nhûäng ngûúâi xung quanh - thò chuáng ta chùèng khaác naâo hònh aãnh phaãn chiïëu trong phoâng cûúâi taåi caác lïî höåi. “Baån chùèng bao giúâ àuáng giúâ caã!” “Taåi sao con khöng bao giúâ ngùn nùæp àûúåc nhó?” “Baån phaãi laâ möåt nghïå sô múái xûáng!” “Töi khöng tin laâ anh àaä thùæng!” “Àiïìu naây thêåt àún giaãn. Taåi sao anh/chõ laåi khöng hiïíu?” Thïë àêëy! Nhûäng hònh aãnh vïì chuáng ta thu àûúåc tûâ xung quanh thûúâng rúâi raåc vaâ khöng cên àöëi. Chuáng thûúâng laâ nhûäng lúâi nhêån xeát theo kiïíu phoãng àoaán vïì nhûäng gò àang diïîn ra, xoay quanh nhûäng möëi quan têm vaâ sûå húâi húåt trong caách nhòn cuãa ngûúâi àûa ra thöng tin hún laâ phaãn aánh chñnh xaác sûå thêåt. Sûå phaãn aánh cuãa mö thûác xaä höåi àûúng thúâi cho thêëy baãn chêët con ngûúâi àûúåc quyïët àõnh phêìn lúán búãi àiïìu kiïån vaâ hoaân caãnh söëng. Thûâa nhêån vai troâ quyïët àõnh cuãa àiïìu kiïån söëng vaâ cho rùçng mònh khöng thïí naâo kiïím soaát àûúåc sûác aãnh hûúãng cuãa noá laâ möåt quan àiïím, möåt “têëm baãn àöì” hoaân toaân khaác. Thûåc ra coá ba loaåi “baãn àöì” xaä höåi - ba hoåc thuyïët vïì chuã nghôa têët àõnh - àûúåc thûâa nhêån röång raäi, àöåc lêåp hoùåc kïët húåp, àïí giaãi thñch baãn chêët con ngûúâi. Àoá laâ: Thuyïët Quy àõnh Di truyïìn cho rùçng baãn chêët con ngûúâi

102

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

àûúåc di truyïìn tûâ töí tiïn. Àoá laâ lyá do vò sao baån coá phêím chêët, tñnh caách nhû thïë naây maâ khöng phaãi thïë khaác. Hay noái caách khaác, tñnh caách cuãa öng baâ baån hiïån diïån trong nhiïîm sùæc thïí (ADN) cuãa baån. Thïm vaâo àoá, baån thuöåc nhoám dên töåc naâo thò baãn chêët cuãa baån thuöåc vïì baãn chêët cuãa dên töåc àoá. Thuyïët Quy àõnh Têm lyá vïì cú baãn cho rùçng baãn chêët cuãa baån laâ do cha meå baån taåo ra. Nhûäng gò baån àûúåc dûúäng duåc tûâ thúâi thú êëu seä àùåt nïìn moáng cho nhûäng khuynh hûúáng caá nhên vaâ caá tñnh cuãa baån. Chùèng haån, baån ngaåi nguâng khi àûáng trûúác àaám àöng, àoá laâ vò caách cha meå baån àaä daåy döî baån; hay khi laâm sai àiïìu gò, baån caãm thêëy mònh coá löîi khuãng khiïëp, àoá laâ vò baån “nhúá laåi” nhûäng töín thûúng do hònh phaåt maâ baån àaä traãi qua… Thuyïët Quy àõnh Möi trûúâng cho rùçng súã dô baån trúã thaânh con ngûúâi nhû thïë naây laâ do sûå taác àöång cuãa “ngoaåi caãnh” - sïëp cuãa baån, vúå/chöìng baån, beâ baån, hoùåc do hoaân caãnh kinh tïë cuãa caá nhên vaâ gia àònh baån, vaâ caã caác chñnh saách quöëc gia. Ai àoá hoùåc àiïìu gò àoá phaãi chõu traách nhiïåm vïì baãn chêët con ngûúâi baån chûá khöng phaãi laâ baån. Caã ba “têëm baãn àöì” nïu trïn àïìu dûåa vaâo lyá thuyïët phaãn xaå coá àiïìu kiïån cuãa Pavlov (trong thñ nghiïåm vúái caác con choá). YÁ tûúãng cú baãn úã àêy laâ chuáng ta àûúåc taåo àiïìu kiïån àïí phaãn ûáng laåi möåt taác nhên kñch thñch naâo àoá bùçng möåt caách àùåc biïåt naâo àoá.

Kñch thñch

Phaãn ûáng

Nhûäng “baãn àöì” cuãa caác thuyïët têët àõnh naây mö taã

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

103

“biïn giúái laänh thöí” möåt caách àuáng àùæn vïì mùåt chûác nùng vaâ chñnh xaác àïën mûác naâo? Nhûäng têëm gûúng naây phaãn chiïëu baãn chêët con ngûúâi ra sao? Liïåu chuáng coá trúã thaânh nhûäng lúâi tiïn àoaán tûå thûåc hiïån khöng? Liïåu chuáng coá dûåa trïn caác nguyïn tùæc maâ chuáng ta coá thïí vêån duång vaâo chñnh baãn thên mònh?

2. GIÛÄA

NHÊN TÖË KÑCH THÑCH VAÂ PHAÃN ÛÁNG LAÂ GÒ?

Àïí traã lúâi caác cêu hoãi nïu trïn, töi muöën chia seã vúái caác baån cêu chuyïån coá tñnh chêët xuác taác cuãa Viktor Frankl. Frankl, möåt nhaâ têët àõnh hoåc ngûúâi Do Thaái theo trûúâng phaái têm lyá hoåc Freud, cho rùçng bêët cûá àiïìu gò xaãy ra vúái baån khi coân treã seä àõnh hònh caá tñnh vaâ nhên caách cuãa baån, seä chi phöëi cú baãn toaân böå cuöåc àúâi baån. Nhûäng giúái haån vaâ caác thöng söë cuãa cuöåc àúâi baån àaä àûúåc xaác lêåp vaâ coá thïí noái, baån khöng thïí naâo thay àöíi àûúåc. Frankl cuäng laâ möåt nhaâ têm thêìn hoåc. Öng tûâng bõ giam trong caác traåi têåp trung cuãa Àûác quöëc xaä, núi öng phaãi chûáng kiïën nhûäng haânh àöång ghï túãm cuãa boån phaát xñt. Cha meå, em trai vaâ vúå cuãa öng àïìu chïët trong traåi têåp trung. Caã gia àònh chó coân laåi cö em gaái vaâ öng. Baãn thên öng àaä phaãi chõu àûång nhiïìu cûåc hònh vaâ öng khöng biïët mònh bõ seä bõ àûa vaâo loâ hoãa thiïu hay may mùæn nùçm trong söë nhûäng ngûúâi “àûúåc söëng” àïí laâm cöng viïåc khiïng xaác hoùåc xuác tro nhûäng ngûúâi xêëu söë. Möåt ngaây noå, khi àang trêìn truöìng möåt mònh trong phoâng giam nhoã, öng bùæt àêìu nhêån thûác ra àiïìu maâ sau naây öng goåi laâ “sûå lûåa choån cuöëi cuâng trong caác quyïìn tûå do cuãa con ngûúâi” - sûå lûåa choån maâ boån cai nguåc quöëc xaä khöng bao giúâ cûúáp ài àûúåc.

104

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Frankl cho rùçng, boån chuáng coá thïí kiïím soaát hoaân toaân möi trûúâng söëng cuãa öng, coá thïí laâm bêët cûá àiïìu gò chuáng muöën trïn thên thïí öng, nhûng laâ möåt con ngûúâi biïët tûå nhêån thûác, öng coá thïí nhòn hoaân caãnh cuãa mònh tûâ goác àöå cuãa möåt ngûúâi quan saát bïn ngoaâi. Tûå öng coá thïí quyïët àõnh têët caã nhûäng chuyïån àang xaãy ra coá aãnh hûúãng àïën baãn thên öng hay khöng vaâ nïëu coá thò noá aãnh hûúãng úã mûác àöå naâo. Giûäa nhûäng àiïìu àaä xaãy ra vúái öng (nhên töë kñch thñch) vaâ phaãn ûáng cuãa öng àöëi vúái chuáng laâ sûå tûå do hay quyïìn lûåa choån phaãn ûáng. Bùçng kinh nghiïåm söëng, Frankl hònh dung vïì mònh trong caác hoaân caãnh khaác nhau. Chùèng haån öng seä lïn lúáp giaãng baâi cho sinh viïn sau khi ra khoãi traåi têåp trung. Öng seä giaãng nhûäng baâi hoåc maâ mònh àaä àuác kïët àûúåc trong suöët quaäng thúâi gian bõ tuâ àaây. Thöng qua sûå reân luyïån trñ oác, tònh caãm vaâ tinh thêìn nhû vêåy, chuã yïëu bùçng trñ nhúá vaâ sûå tûúãng tûúång, öng àaä luyïån têåp àïí coá àûúåc sûå tûå do cho chñnh mònh. Coá thïí boån cai nguåc àang raão bûúác qua laåi ngoaâi xaâ lim kia coá nhiïìu tûå do vïì thên thïí vaâ nhiïìu sûå lûåa choån hún öng, nhûng öng laåi coá àûúåc sûå tûå do vïì tinh thêìn vaâ sûác maånh bïn trong àïí thûåc hiïån nhûäng lûåa choån cho tûúng lai cuãa mònh. Öng trúã thaânh nguöìn caãm hûáng cho nhûäng ngûúâi xung quanh, thêåm chñ möåt söë cai nguåc cuäng ngûúäng möå öng. Öng giuáp ngûúâi khaác tòm ra yá nghôa cuöåc söëng trong nöîi àau bõ haânh haå do hoaân caãnh tuâ àaây. Frankl àaä sûã duång khaã nùng thiïn phuá cuãa con ngûúâi vïì sûå tûå nhêån thûác àïí khaám phaá ra möåt nguyïn tùæc cú baãn trong baãn chêët con ngûúâi: Giûäa kñch thñch vaâ phaãn ûáng laâ quyïìn tûå do lûåa choån phaãn ûáng cuãa con ngûúâi.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

105

Trong sûå tûå do lûåa choån laâ nhûäng khaã nùng thiïn phuá maâ chó con ngûúâi múái coá. Ngoaâi sûå tûå nhêån thûác, chuáng ta coân coá trñ tûúãng tûúång - khaã nùng saáng taåo ngoaâi thûåc tiïîn. Chuáng ta coân coá yá thûác - sûå hiïíu biïët sêu sùæc vïì caái àuáng caái sai, vïì caác nguyïn tùæc chi phöëi haânh vi, vaâ vïì mûác àöå phuâ húåp cuãa suy nghô vaâ haânh àöång cuãa chuáng ta àöëi vúái caác nguyïn tùæc àoá. Chuáng ta cuäng coân coá yá chñ àöåc lêåp - laâ khaã nùng haânh àöång dûåa trïn cú súã cuãa sûå tûå nhêån thûác maâ khöng chõu aãnh hûúãng cuãa caác yïëu töë khaác. Ngay caã nhûäng àöång vêåt thöng minh nhêët cuäng khöng coá àûúåc nhûäng khaã nùng thiïn phuá naây. Noái theo ngön ngûä maáy tñnh thò chuáng àûúåc “lêåp trònh” bùçng baãn nùng vaâ/hoùåc bùçng sûå luyïån têåp. Chuáng coá thïí àûúåc luyïån têåp àïí coá traách nhiïåm, nhûng khöng thïí luyïån têåp àïí chõu traách nhiïåm vïì viïåc huêën luyïån àoá. Noái caách khaác, chuáng khöng thïí àiïìu khiïín, khöng thïí thay àöíi àûúåc viïåc chûúng trònh hoáa vaâ thêåm chñ cuäng khöng biïët àûúåc àiïìu àoá. Nhûng vúái con ngûúâi thò khaác. Nhúâ coá nhûäng khaã nùng thiïn phuá, chuáng ta coá thïí viïët ra caác chûúng trònh múái cho mònh möåt caách hoaân toaân khaác vúái caác baãn nùng vaâ sûå luyïån têåp cuãa mònh. Àoá laâ lyá do vò sao khaã nùng cuãa àöång vêåt tûúng àöëi haån chïë, coân khaã nùng cuãa con ngûúâi laâ vö têån. Nhûng nïëu söëng nhû caác con vêåt, chó dûåa vaâo baãn nùng, hoaân caãnh vaâ caác àiïìu kiïån söëng, thò khaã nùng cuãa chuáng ta cuäng seä bõ haån chïë. Mö thûác cuãa chuã nghôa têët àõnh xuêët phaát tûâ viïåc nghiïn cûáu caác loaåi àöång vêåt (chuöåt, khó, böì cêu, choá…) vaâ nhûäng ngûúâi bõ chûáng röëi loaån thêìn kinh hay mùæc bïånh têm thêìn. Trong khi nhûäng nghiïn cûáu naây coá thïí àaáp ûáng möåt söë tiïu chñ nhêët àõnh cuãa möåt vaâi nhaâ nghiïn cûáu do noá coá thïí ào lûúâng vaâ dûå àoaán àûúåc, thò lõch sûã loaâi ngûúâi vaâ sûå tûå

106

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

nhêån thûác cuãa chuáng ta giuáp chuáng ta nhêån ra “têëm baãn àöì” naây chùèng mö taã möåt khu vûåc laänh thöí naâo caã. Nhûäng khaã nùng àùåc biïåt chó coá úã con ngûúâi êëy nêng chuáng ta vûúåt ra khoãi thïë giúái àöång vêåt. Sûå luyïån têåp vaâ phaát triïín nhûäng khaã nùng thiïn phuá giuáp chuáng ta coá thïm sûác maånh àïí hoaân thiïån caác tiïìm nùng cuãa mònh. Nùçm úã võ trñ giûäa sûå kñch thñch vaâ phaãn ûáng laâ sûác maånh lúán nhêët cuãa chuáng ta: quyïìn tûå do lûåa choån.

3. ÀÕNH

NGHÔA “TÑNH CHUÃ ÀÖÅNG”

Àïí khaám phaá nguyïn tùæc cú baãn vïì baãn chêët con ngûúâi, Frankl àaä mö taã möåt “baãn àöì” baãn thên chñnh xaác. Tûâ àoá, öng bùæt àêìu phaát triïín thoái quen àêìu tiïn vaâ cú baãn nhêët cuãa möåt con ngûúâi thaânh àaåt trong moåi hoaân caãnh, àoá laâ thoái quen luön úã thïë chuã àöång. Thuêåt ngûä tñnh chuã àöång trúã nïn khaá phöí biïën trong ngaânh quaãn trõ hoåc, nhûng khöng dïî tòm thêëy trong moåi cuöën tûâ àiïín. Khöng chó coá nghôa àún thuêìn laâ sûå chuã àöång, tñnh chuã àöång coân mang yá nghôa vïì tû caách con ngûúâi, vïì traách nhiïåm vúái cuöåc àúâi. Haânh vi laâ kïët quaã cuãa nhûäng quyïët àõnh àûa ra, khöng chõu aãnh hûúãng búãi hoaân caãnh nïn chuáng ta cêìn chuã àöång vaâ coá traách nhiïåm laâm cho moåi viïåc trúã nïn hiïåu quaã. Ngûúåc laåi, nïëu cuöåc söëng cuãa chuáng ta phuå thuöåc vaâo àiïìu kiïån vaâ hoaân caãnh thò löîi thuöåc vïì chuáng ta, vò chuáng ta àïí cho nhûäng sûå viïåc khaách quan àiïìu khiïín möåt caách coá yá thûác. Khi àûa ra sûå lûåa choån, ngûúâi ta dïî bõ möi trûúâng vêåt chêët quanh mònh taác àöång ngûúåc trúã laåi. Nïëu thuêån lúåi, hoå seä caãm thêëy dïî chõu, kïët quaã cöng viïåc töët, vaâ ngûúåc laåi. Nhûäng ngûúâi luön úã thïë chuã àöång coá thïí taåo ra sûå cên bùçng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

107

cho mònh. Àöëi vúái hoå, duâ àiïìu kiïån khaách quan suön seã hay trúã ngaåi thò têm traång vaâ cöng viïåc cuãa hoå cuäng vêîn tiïën triïín. Vò hoå àûúåc thuác àêíy búãi giaá trõ cuãa baãn thên. Nïëu giaá trõ àoá quyïët àõnh chêët lûúång cuãa cöng viïåc thò bêët kyâ hoaân caãnh naâo cuäng khöng thïí gêy aãnh hûúãng àïën àiïìu àoá.

Kñch thñch

Quyïìn tûå do lûåa choån

Phaãn ûáng

Tûå nhêån thûác

YÁ chñ àöåc lêåp Trñ tûúãng tûúång

Lûúng têm

MÖ HÒNH TÑNH CHUÃ ÀÖÅNG

Nhûäng ngûúâi thuå àöång – luön chõu sûå chi phöëi tûâ bïn ngoaâi – thûúâng bõ aãnh hûúãng búãi möi trûúâng xaä höåi, hay coân goåi laâ “àõnh kiïën xaä höåi”. Khi ngûúâi khaác àöëi xûã töët vúái hoå, hoå caãm thêëy vui; nhûng khi ngûúâi khaác àöëi xûã khöng töët, hoå liïìn lui vïì thïë phoâng thuã hoùåc chöëng àúä. Hoå xêy dûång cuöåc söëng tònh caãm cuãa mònh dûåa vaâo haânh vi cuãa ngûúâi khaác vaâ nhùæm vaâo nhûúåc àiïím cuãa ngûúâi khaác àïí chi phöëi hoå. Ngûúâi chuã àöång coá khaã nùng àùåt giaá trõ lïn trïn caãm xuác. Hoå àûúåc thuác àêíy búãi caác giaá trõ àaä àûúåc suy nghô thêëu àaáo, choån loåc, vaâ tiïëp thu. Coân nhûäng ngûúâi bõ àöång thûúâng bõ aãnh hûúãng búãi tònh caãm, hoaân caãnh, àiïìu kiïån vaâ

108

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

möi trûúâng söëng. Tuy nhiïn, ngûúâi chuã àöång vêîn bõ taác àöång búãi nhûäng kñch thñch bïn ngoaâi, bêët kïí vïì mùåt vêåt chêët, xaä höåi hay têm lyá. Nhûng phaãn ûáng cuãa hoå, duâ coá yá thûác hay vö thûác, luön luön laâ sûå lûåa choån hay phaãn ûáng dûåa trïn cú súã giaá trõ. Theo Eleanor Roosevelt, “Khöng ai coá thïí laâm töín thûúng baån nïëu baån khöng àöìng yá”. Coân Gandhi noái: “Hoå khöng thïí lêëy ài sûå tûå troång cuãa chuáng ta nïëu chuáng ta khöng cho hoå caái quyïìn àoá”. Chñnh sûå tûå nguyïån cho pheáp hay àöìng tònh cuãa chuáng ta khiïën chuáng ta àau khöí hún nhiïìu so vúái baãn thên sûå viïåc xaãy ra. Töi thûâa nhêån rùçng àêy laâ àiïìu khoá chêëp nhêån vïì mùåt tònh caãm, àùåc biïåt nïëu chuáng ta cûá kïí lïí vïì nöîi bêët haånh cuãa mònh hïët ngaây naây sang ngaây khaác, àöí löîi cho hoaân caãnh hay haânh vi cuãa ngûúâi khaác. Nhûng khöng ai coá thïí noái “Töi coá sûå lûåa choån khaác” cho àïën khi hoå thûâa nhêån möåt caách sêu sùæc vaâ thaânh thêåt rùçng: “Söë phêån cuãa töi ngaây höm nay chñnh laâ do sûå lûåa choån cuãa töi ngaây höm qua”. Coá möåt lêìn taåi Sacramento, khi töi àang noái chuyïån vïì àïì taâi tñnh chuã àöång thò möåt ngûúâi phuå nûä trong söë cûã toåa àûáng lïn phaát biïíu möåt caách rêët kñch àöång. Moåi ngûúâi quay sang nhòn, cö êëy nhû sûåc tónh, luáng tuáng vaâ vöåi ngöìi xuöëng. Nhûng hònh nhû cö khöng thïí kiïìm chïë àûúåc caãm xuác vaâ tiïëp tuåc baân luêån vúái nhûäng ngûúâi ngöìi xung quanh. Töi caãm thêëy noáng loâng muöën giúâ nghó àïën nhanh àïí tòm hiïíu xem àiïìu gò àaä xaãy ra vúái cö. Giúâ giaãi lao, töi bûúác xuöëng vaâ hoãi cö coá muöën chia seã àiïìu gò khöng. Vaâ cö àöìng yá kïí cho töi nghe cêu chuyïån cuãa mònh. “Öng khöng thïí hiïíu chuyïån gò àaä xaãy ra vúái töi àêu! Töi laâ möåt y taá. Töi àang chùm soác möåt ngûúâi bïånh bêët haånh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

109

vaâ vö ún nhêët tûâ trûúác àïën nay. Bêët cûá àiïìu gò töi laâm, anh ta cuäng khöng cho laâ àuã. Anh ta khöng bao giúâ biïët caãm ún, cuäng khöng cêìn biïët töi àang laâm nhiïåm vuå cuãa mònh. Anh ta luön kïu ca, phaân naân vaâ luön kiïëm chuyïån vúái töi. Ngûúâi àaân öng naây laâm cho cuöåc söëng cuãa töi àaão löån, töi thûúâng mang vïì nhaâ nöîi bûåc doåc cuãa cöng viïåc. Caác y taá khaác cuäng coá têm traång tûúng tûå. Chuáng töi gêìn nhû ai cuäng muöën ruä boã “cuåc núå” àoá súám chûâng naâo hay chûâng êëy. Thïë maâ öng vûâa noái rùçng khöng àiïìu gò coá thïí xuác phaåm àûúåc töi, laâm töi àau khöí nïëu khöng coá sûå àöìng yá cuãa töi, trûâ phi chñnh töi àaä lûåa choån cho mònh sûå bêët haånh àoá. Vêng, nhûng töi khöng coân caách naâo khaác. Töi àaä suy nghô rêët nhiïìu vïì àiïìu naây vaâ bùæt àêìu tûå hoãi, liïåu mònh coá quyïìn lûåa choån phaãn ûáng cho mònh hay khöng. Cuöëi cuâng, töi cuäng nhêån ra rùçng töi coá quyïìn àoá. Haånh phuác hay bêët haånh àïìu xuêët phaát tûâ sûå lûåa choån cuãa chuáng ta. Töi àaä thay àöíi suy nghô vaâ caãm thêëy nhû mònh vûâa thoaát khoãi nhaâ tuâ San Quentin. Töi muöën kïu to lïn cho caã thïë giúái biïët rùçng: Töi àaä àûúåc tûå do! Töi àaä thoaát khoãi nhaâ tuâ! Töi seä khöng coân àïí baãn thên mònh bõ chi phöëi búãi caách cû xûã cuãa ngûúâi khaác.” Khöng phaãi do baãn thên sûå viïåc xaãy ra, maâ laâ do caách phaãn ûáng cuãa chuáng ta trûúác sûå viïåc àoá laâm chuáng ta àau khöí. Têët nhiïn, coá nhûäng sûå viïåc xaãy ra khöng nhûäng laâm chuáng ta àau khöí vïì thïí xaác, töín thêët vïì kinh tïë maâ coân töín thûúng caã vïì tinh thêìn, nhûng tñnh caách, baãn chêët cuãa chuáng ta khöng viïåc gò phaãi chõu àau khöí. Nhûäng kinh nghiïåm khoá khùn nhêët maâ chuáng ta traãi qua laåi trúã thaânh loâ töi luyïån tñnh caách, phaát triïín sûác maånh bïn trong, àem laåi cho chuáng ta quyïìn tûå do àïí xûã lyá caác tònh huöëng khoá khùn trong tûúng lai vaâ thuác àêíy nhûäng ngûúâi khaác laâm

110

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

theo mònh. Frankl laâ möåt trong söë nhûäng ngûúâi laâm àûúåc àiïìu àoá. Chuáng ta tûâng biïët nhûäng ngûúâi gùåp hoaân caãnh khöng may nhû mùæc bïånh nan y, bõ khiïëm khuyïët vïì thïí xaác, hoùåc quaá ngheâo khoá nhûng vêîn giûä àûúåc möåt yá chñ àaáng khêm phuåc… Vaâ nhûäng phêím giaá cao quyá àoá cuãa hoå àaä truyïìn cho chuáng ta nguöìn caãm hûáng maånh meä. Khöng gò gêy êën tûúång maånh meä vaâ thuyïët phuåc bùçng nhûäng cêu chuyïån coá thêåt vïì nhûäng con ngûúâi duâ phaãi chõu söë phêån vaâ hoaân caãnh bêët haånh, nhûng vêîn vûún lïn bùçng yá chñ cao nhêët. Sandra vaâ töi coá möåt khoaãng thúâi gian àaáng nhúá hún 4 nùm khi cuâng chia seã vúái nöîi bêët haånh cuãa möåt ngûúâi baån thên, Carol. Cö êëy mùæc bïånh ung thû àaä di cùn. Khi bïånh tònh cuãa Carol chuyïín sang giai àoaån cuöëi, Sandra àaä daânh thúâi gian chùm soác ngûúâi baån taåi giûúâng bïånh, àöång viïn vaâ giuáp cö êëy viïët tiïíu sûã caá nhên. Carol cöë gùæng giaãm thiïíu viïåc duâng thuöëc giaãm àau àïí coá thïí keáo daâi sûå minh mêîn vaâ duy trò tinh thêìn öín àõnh. Cö tranh thuã thúâi gian àïí viïët nhûäng bûác thû àùåc biïåt daânh cho nhûäng àûáa con cuãa mònh, thò thêìm vaâo maáy ghi êm hoùåc noái vúái Sandra àïí Sandra ghi cheáp laåi. Carol quaã thûåc laâ möåt con ngûúâi luön chuã àöång, duäng caãm vaâ quan têm àïën ngûúâi khaác. Cö laâ nguöìn caãm hûáng thûåc sûå cho chuáng töi vaâ nhiïìu ngûúâi xung quanh. Töi khöng thïí naâo quïn àûúåc aánh mùæt cuãa Carol möåt ngaây trûúác khi cö mêët vaâ caãm nhêån nöîi àau sêu thùèm cuãa möåt con ngûúâi coá sûác maånh nöåi têm vö cuâng to lúán. Töi coá thïí nhêån ra trong àöi mùæt êëy möåt cuöåc àúâi àêìy tñnh caách, sûå cöëng hiïën, hy sinh cuäng nhû tònh yïu, sûå quan têm vaâ caãm kñch daânh cho nhûäng ngûúâi thên yïu.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

111

Trong nhûäng cuöåc noái chuyïån sau àoá, töi thûúâng hoãi nhiïìu ngûúâi rùçng: “Coá ai àaä tûâng chûáng kiïën möåt ngûúâi coá möåt thaái àöå söëng tuyïåt vúâi cho àïën giêy phuát cuöëi cuâng khöng? Möåt phêìn tû söë ngûúâi tham dûå traã lúâi rùçng coá. Töi hoãi trong söë hoå coá bao nhiïu ngûúâi caãm thêëy coá sûå thay àöíi úã chñnh mònh, duâ laâ taåm thúâi, nhúâ nguöìn caãm hûáng tûâ haânh àöång duäng caãm cuãa con ngûúâi àoá cuäng nhû caãm nhêån àûúåc sûå trùæc êín sêu sùæc àïí coá nhûäng haânh àöång cao àeåp. Têët caã hoå àïìu traã lúâi “coá”. Viktor Frankl cho rùçng trong cuöåc söëng coá ba giaá trõ trung têm. Àoá laâ giaá trõ kinh nghiïåm - giaá trõ àïën tûâ bïn ngoaâi, giaá trõ saáng taåo - giaá trõ do chuáng ta taåo ra, vaâ giaá trõ thaái àöå, tûác giaá trõ tûâ phaãn ûáng cuãa chuáng ta trûúác nhûäng hoaân caãnh khoá khùn, chùèng haån nhû úã phuát cuöëi àúâi. Kinh nghiïåm cuãa töi vïì con ngûúâi cho thêëy quan àiïím cuãa Frankl laâ àuáng - tûác giaá trõ cao nhêët trong ba giaá trõ naây laâ giaá trõ thaái àöå, xeát vïì yá nghôa mö thûác hay khuön mêîu nhêån thûác. Noái caách khaác, àiïìu quan troång nhêët laâ caách chuáng ta phaãn ûáng nhû thïë naâo àöëi vúái nhûäng gò chuáng ta traãi nghiïåm. Nhûäng hoaân caãnh khoá khùn thûúâng taåo ra caác thay àöíi vïì mö thûác, taåo ra nhûäng khung tham chiïëu hoaân toaân múái meã. Dûåa vaâo àoá, ngûúâi ta nhòn thïë giúái, baãn thên vaâ nhûäng ngûúâi khaác, cuäng nhû tòm hiïíu xem cuöåc söëng xung quanh àoâi hoãi nhûäng gò úã hoå. Têìm nhòn cuãa hoå phaãn aãnh giaá trõ thaái àöå, laâ giaá trõ nêng cao vaâ taåo nguöìn caãm hûáng cho têët caã moåi ngûúâi.

4. NÙÆM

THÏË CHUÃ ÀÖÅNG

Baãn chêët cú baãn cuãa con ngûúâi laâ chuã àöång haânh àöång

112

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

chûá khöng phaãi bõ àöång àöëi phoá. Cuäng nhû chuáng ta coá quyïìn lûåa choån phaãn ûáng phuâ húåp vúái hoaân caãnh vaâ coá àûúåc sûác maånh àïí taåo ra caác hoaân caãnh. Nùæm thïë chuã àöång khöng coá nghôa laâ tûå àïì cao chñnh mònh, xuác phaåm ngûúâi khaác hay toã ra hung hùng thö baåo maâ laâ nhêån thêëy traách nhiïåm cuãa mònh àïí laâm cho sûå viïåc xaãy ra. Trong nhiïìu nùm, töi àaä tû vêën cho nhûäng ngûúâi muöën tòm cöng viïåc töët hún laâ hoå phaãi toã ra chuã àöång hún, chùèng haån nhû, laâm caác baâi trùæc nghiïåm vïì mûác àöå quan têm vaâ nùng lûåc, nghiïn cûáu vïì ngaânh nghïì, thêåm chñ vïì nhûäng vêën àïì cuå thïí cuãa töí chûác maâ hoå xin viïåc àang gùåp phaãi. Vaâ sau àoá, töi hûúáng dêîn hoå laâm möåt baãn tûå giúái thiïåu thêåt thuyïët phuåc trong àoá nïu roä nhûäng nùng lûåc cuãa hoå seä giuáp giaãi quyïët caác vêën àïì cuãa töí chûác naây nhû thïë naâo. Baãn tûå giúái thiïåu àoá àûúåc goåi laâ “tiïëp thõ caác giaãi phaáp” vaâ laâ möåt mö thûác then chöët àïí àaåt àûúåc thaânh cöng trong kinh doanh. Caách laâm trïn thûúâng mang laåi hiïåu quaã. Coá thïí noái àêy laâ möåt caách tiïëp cêån aãnh hûúãng maånh meä àïën caác cú höåi tòm viïåc laâm, hay sûå tiïën thên. Nhûng nhiïìu ngûúâi àaä khöng coá nhûäng bûúác ài cêìn thiïët, àoá laâ chuã àöång taåo ra caác tònh huöëng. Hoå gùåp möåt vaâi vêën àïì nhû: “Töi khöng biïët laâm caác baâi trùæc nghiïåm vïì mûác àöå quan têm vaâ nùng lûåc úã àêu.” “Laâm sao töi coá thïí nghiïn cûáu caác vêën àïì chuyïn mön cuãa töí chûác naây àûúåc? Chùèng ai giuáp töi caã.” “Töi khöng biïët phaãi viïët àiïìu gò trong baãn tûå giúái thiïåu àïí coá thïí gêy êën tûúång töët vúái nhaâ tuyïín duång.”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

113

Rêët nhiïìu ngûúâi chó ngöìi chúâ viïåc tûå àïën, hay chúâ ai àoá quan têm giuáp àúä hoå. Coân nhûäng ngûúâi chuã àöång luön kiïëm àûúåc viïåc laâm töët. Hoå àûa ra caác giaãi phaáp àïí giaãi quyïët vêën àïì, chûá khöng phaãi chó nïu ra vêën àïì. Nhûäng ngûúâi nùæm thïë chuã àöång laâm bêët cûá viïåc gò cêìn thiïët, phuâ húåp vúái caác nguyïn tùæc àuáng àùæn àïí hoaân thaânh cöng viïåc. Möîi khi boån treã nhaâ töi, duâ laâ àûáa beá nhêët, coá thaái àöå vö traách nhiïåm, chó ngöìi chúâ ai àoá àïën laâm giuáp, chuáng töi liïìn baão: “Haäy duâng R vaâ I cuãa mònh ài!”(*) Reân luyïån tinh thêìn traách nhiïåm khöng phaãi laâ haå thêëp phêím giaá maâ laâ khùèng àõnh phêím giaá. Tñnh chuã àöång laâ möåt phêìn cuãa baãn chêët con ngûúâi, bùçng caách tön troång baãn chêët chuã àöång cuãa ngûúâi khaác, chuáng ta seä àem laåi cho hoå ñt nhêët möåt hònh aãnh phaãn chiïëu roä raâng khöng bõ nhiïîu tûâ chiïëc gûúng xaä höåi. Têët nhiïn, àiïìu àoá coân tuây thuöåc mûác àöå trûúãng thaânh cuãa möîi ngûúâi. Chuáng ta khöng thïí kyâ voång sûå húåp taác saáng taåo úã mûác àöå cao tûâ nhûäng ngûúâi quaá lïå thuöåc vïì mùåt tònh caãm. Nhûng ñt ra, chuáng ta vêîn coá thïí khùèng àõnh baãn chêët cú baãn cuãa hoå vaâ taåo ra möåt bêìu khöng khñ dïî chõu àïí hoå coá thïí nùæm bùæt caác cú höåi vaâ tûå giaãi quyïët vêën àïì.

5. CHUÃ

ÀÖÅNG HAÂNH ÀÖÅNG HAY BÕ ÀÖÅNG ÀÖËI PHOÁ?

Sûå khaác nhau giûäa ngûúâi chuã àöång vaâ bõ àöång cuäng giöëng nhû sûå khaác nhau giûäa ngaây vaâ àïm. Töi khöng noái àïën sûå khaác nhau úã mûác àöå 25 àïën 50% cuãa tñnh hiïåu quaã, maâ laâ tûâ 5.000% trúã lïn, àùåc biïåt nïëu nhûäng ngûúâi chuã àöång laâ ngûúâi thöng minh, hiïíu biïët vaâ nhaåy caãm trong giao tiïëp. (*) R laâ chûä viïët tùæt cuãa Resourcefulness - coá nghôa laâ sûå thaáo vaát; I laâ chûä viïët tùæt cuãa Initiative - nghôa laâ sûå chuã àöång.

114

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Cêìn chuã àöång àïí coá thïí taåo ra sûå cên bùçng P/PC cuãa sûå thaânh àaåt trong cuöåc söëng vaâ xêy dûång 7 Thoái quen. Khi nghiïn cûáu 6 thoái quen àêìu tiïn, baån seä thêëy möîi thoái quen àïìu phuå thuöåc vaâo sûác maånh cuãa tñnh chuã àöång úã baån. Möîi thoái quen àïìu àùåt ra traách nhiïåm àïí baån haânh àöång. Nïëu chó ngöìi chúâ, baån seä luön rúi vaâo thïë bõ àöång àöëi phoá. Khi àoá, sûå phaát triïín vaâ cú höåi seä àïën vúái ngûúâi khaác, úã chöî khaác. Coá möåt lêìn, töi tham dûå cuöåc gùåp mùåt haâng quyá cuãa nhûäng ngûúâi laâm viïåc trong ngaânh xêy dûång dên duång, àïën tûâ 20 töí chûác khaác nhau. Vò àang trong thúâi kyâ suy thoaái kinh tïë nïn ngaânh naây chõu taác àöång rêët nùång nïì, vaâ nhûäng ngûúâi tham dûå àïìu mang möåt têm traång àêìy chaán naãn. Trong ngaây àêìu, chuã àïì thaão luêån cuãa chuáng töi laâ: “Àiïìu gò àang xaãy ra vúái chuáng ta? Àöång lûåc kinh doanh nùçm úã àêu?”. Rêët nhiïìu chuyïån xaãy ra do sûác eáp cuãa möi trûúâng kinh tïë. Naån thêët nghiïåp lan traân, nhiïìu ngûúâi trong söë nhûäng ngûúâi tham dûå cuöåc hoåp cuäng àang phaãi sa thaãi nhên viïn, thêåm chñ laâ caã baån beâ, ngûúâi thên cuãa mònh àïí duy trò sûå söëng coân cuãa doanh nghiïåp. Vaâo cuöëi ngaây thûá nhêët, moåi ngûúâi rêët bi quan. Ngaây thûá hai, chuáng töi nïu ra cêu hoãi: “Àiïìu gò seä xaãy ra trong tûúng lai?”. Chuáng töi nghiïn cûáu caác xu hûúáng cuãa tònh hònh kinh tïë vaâ giaã àõnh rùçng nhûäng àiïìu naây seä taåo nïn tûúng lai cuãa hoå. Vaâo cuöëi ngaây thûá hai, têm traång chung coân bi àaát hún. Sûå viïåc thûúâng hïët sûác töìi tïå trûúác khi khaá hún lïn, vaâ moåi ngûúâi àïìu biïët àiïìu àoá. Do vêåy, ngaây thûá ba, chuáng töi quyïët àõnh chuyïín sang nhûäng cêu hoãi mang tñnh chuã àöång: “Phaãn ûáng cuãa chuáng ta laâ gò? Chuáng ta seä laâm gò? Chuáng ta seä chuã àöång haânh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

115

àöång trong tònh huöëng naây nhû thïë naâo?”. Buöíi saáng, chuáng töi thaão luêån vïì caách quaãn lyá vaâ cùæt giaãm chi phñ. Buöíi chiïìu, chuáng töi baân àïën caách laâm tùng thõ phêìn. Chuáng töi têåp trung vaâo nhûäng vêën àïì thûåc tïë vaâ dïî thûåc hiïån nhêët. Cuöåc hoåp ài àïën kïët thuác trong sûå phêën chêën, niïìm hy voång vaâ möåt thïë chuã àöång múái. Vaâo cuöëi ngaây thûá ba, chuáng töi töíng kïët höåi nghõ bùçng cêu traã lúâi cho cêu hoãi “Tònh hònh kinh doanh ra sao?”. Cêu traã lúâi naây coá ba phêìn. Phêìn 1: Hiïån taåi, tònh hònh àöëi vúái chuáng töi laâ khöng töët, caác xu hûúáng coá veã töìi tïå hún trûúác khi coá thïí laåc quan. Phêìn 2: Tuy nhiïn, nhûäng biïån phaáp chuáng töi àang baân thaão laâ rêët töët, giuáp quaãn lyá töët hún, giaãm caác chi phñ, tùng àûúåc thõ phêìn. Phêìn 3: Vò thïë, tònh hònh kinh doanh seä töët hún. Àûáng trûúác vêën àïì naây, möåt ngûúâi bõ àöång seä noái gò? “ÖÌ, sao vêåy, haäy àöëi mùåt vúái thûåc tïë ài. Nhûäng suy nghô tñch cûåc vaâ caách tûå àöång viïn tinh thêìn cuãa anh cuäng chó àïën thïë thöi. Trûúác sau gò cuäng phaãi àöëi mùåt vúái hiïån thûåc.” Àoá chñnh laâ sûå khaác biïåt giûäa tû duy chuã àöång vaâ tû duy bõ àöång. Chuáng töi àöëi mùåt vúái thûåc tïë àêëy chûá. Chuáng töi àaä àöëi mùåt vúái thûåc tïë vïì tònh hònh hiïån nay vaâ vaåch kïë hoaåch cho tûúng lai. Chuáng töi coá sûác maånh àïí lûåa choån phaãn ûáng tñch cûåc àöëi vúái nhûäng hoaân caãnh, tònh huöëng àaä àûúåc tiïn liïåu, chûá khöng nghô rùçng nhûäng gò àang xaãy ra trong möi trûúâng kinh doanh seä quyïët àõnh söë phêån cuãa chuáng töi. Caác doanh nghiïåp, caác cöång àöìng dên cû, töí chûác, gia àònh vaâ tûâng caá nhên àïìu coá thïí luön úã thïë chuã àöång. Cêìn biïët kïët húåp sûå saáng taåo vaâ nùng nöí cuãa nhûäng caá nhên coá

116

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

tinh thêìn chuã àöång àïí taåo ra möåt nïìn vùn hoáa thûåc sûå coá tñnh chuã àöång trong töí chûác. Khöng nïn phoá mùåc cho hoaân caãnh! Moåi ngûúâi cêìn chuã àöång haânh àöång àïí àaåt àûúåc nhûäng giaá trõ vaâ muåc àñch chung.

6. LÙÆNG

NGHE CHÑNH MÒNH

Thaái àöå vaâ haânh vi bùæt nguöìn tûâ nhûäng mö thûác, nïn qua quaá trònh tûå nhêån thûác, möîi ngûúâi seä tûå tòm thêëy “têëm baãn àöì” cuãa baãn thên. Vñ duå, ngön tûâ cuãa möåt ngûúâi coá thïí laâ thûúác ào chñnh xaác vïì mûác àöå chuã àöång cuãa ngûúâi àoá. Ngön ngûä cuãa nhûäng ngûúâi luön bõ àöång laâ thoaái thaác vaâ tröën traánh traách nhiïåm:“Töi laâ thïë àoá. Töi chùèng thïí laâm gò khaác hún.” (Khöng phaãi töi maâ laâ ngûúâi khaác quyïët àõnh). “Anh ta laâm töi muöën phaát àiïn!” (Töi khöng chõu traách nhiïåm. Cuöåc söëng tònh caãm cuãa töi bõ chi phöëi búãi nhûäng sûå viïåc nùçm ngoaâi têìm kiïím soaát cuãa töi). “Töi khöng thïí laâm àûúåc àiïìu àoá àêu. Töi khöng coá thúâi gian.” (Coá gò àoá bïn ngoaâi –vñ duå nhû thúâi gian haån heåp – àang chi phöëi töi). “Töi phaãi laâm viïåc àoá”. (Hoaân caãnh hay ngûúâi khaác buöåc töi phaãi laâm. Töi khöng àûúåc tûå do lûåa choån haânh àöång). Nhûäng ngön tûâ àoá bùæt nguöìn tûâ möåt mö thûác cú baãn cuãa thuyïët têët àõnh vaâ bao truâm noá laâ sûå thoaái thaác traách nhiïåm. Töi khöng chõu traách nhiïåm, töi khöng thïí lûåa choån phaãn ûáng cuãa mònh.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

117

Ngön tûâ bõ àöång

Ngön tûâ chuã àöång

- Töi khöng thïí laâm àûúåc gò nûäa.

- Haäy tòm caách khaác xem sao.

- Töi laâ nhû thïë àoá.

- Töi coá thïí choån caách khaác.

- Anh ta laâm töi phaát àiïn.

- Töi biïët kiïìm chïë caãm xuác cuãa mònh.

- Hoå khöng cho pheáp àiïìu àoá.

- Töi coá thïí trònh baây vêën àïì thêåt thuyïët phuåc.

- Töi phaãi laâm àiïìu àoá.

- Töi seä lûåa choån möåt phaãn ûáng thñch húåp.

- Töi khöng thïí…

- Töi choån…

- Töi buöåc phaãi…

- Töi thñch…

- Giaá nhû…

- Töi seä laâm…

Coá lêìn, möåt sinh viïn hoãi töi: “Thêìy coá thïí cho pheáp em nghó hoåc àûúåc khöng? Em phaãi ài àaánh quêìn vúåt”. “Em bõ buöåc phaãi ài, hay laâ tûå em choån?”, töi hoãi. “Em thûåc sûå phaãi ài”, cêåu ta giaãi thñch. “Àiïìu gò seä xaãy ra nïëu em khöng ài?” “Hoå seä àuöíi em khoãi àöåi.” “Em coá chêëp nhêån hêåu quaã àoá khöng?” “Khöng aå.” “Noái caách khaác, em choån ài àaánh quêìn vúåt vò em muöën mònh vêîn nùçm trong danh saách àöåi. Thïë coân chuyïån gò seä xaãy ra nïëu em vùæng tiïët hoåc naây?” “Em khöng biïët.”

118

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Haäy suy nghô kyä ài. Hêåu quaã têët yïëu cuãa viïåc khöng lïn lúáp laâ gò?” “Thêìy seä àuöíi hoåc em, coá phaãi vêåy khöng?” “Àoá laâ möåt hêåu quaã coá tñnh xaä höåi, laâ hêåu quaã giaã taåo. Nïëu em khöng tham gia vaâo àöåi quêìn vúåt, em seä khöng chúi. Àoá laâ àiïìu têët nhiïn. Nhûng nïëu em khöng lïn lúáp thò hêåu quaã têët yïëu seä laâ gò?” “Em àoaán laâ em seä mêët ài möåt söë kiïën thûác.” “Àuáng thïë. Vêåy em phaãi cên nhùæc hêåu quaã naây vúái hêåu quaã khaác àïí coá sûå lûåa choån. Töi biïët rùçng, nïëu laâ töi, töi cuäng seä ài àaánh quêìn vúåt. Nhûng àûâng bao giúâ noái rùçng em buöåc phaãi laâm caái gò caã.” “Vêåy lûåa choån cuãa em seä laâ ài àaánh quêìn vúåt”, cêåu ta beän leän traã lúâi. “Vaâ boã buöíi hoåc naây?”, töi noái khaáy cêåu ta. Möåt vêën àïì nghiïm troång khaác liïn quan àïën ngön tûâ bõ àöång laâ noá mang tñnh tiïn àoaán tûå hoaân thaânh. Nhûäng ngûúâi thuå àöång caãm thêëy mònh laâ naån nhên vaâ khöng kiïím soaát àûúåc tònh hònh, khöng thêëy mònh coá traách nhiïåm vïì cuöåc söëng hay söë phêån cuãa baãn thên. Hoå àöí löîi cho caác nguyïn nhên bïn ngoaâi, cho ngûúâi khaác, cho hoaân caãnh, thêåm chñ caã trùng sao trïn trúâi cuäng phaãi chõu traách nhiïåm vïì tònh caãnh hoå gùåp phaãi. Taåi möåt cuöåc höåi thaão, khi töi àang noái vïì khaái niïåm tñnh chuã àöång, möåt ngûúâi àaân öng bûúác àïën vaâ noái: “Naây Stephen, töi thñch nhûäng àiïìu anh àang noái. Nhûng möîi ngûúâi möîi caãnh, chùèng ai giöëng ai. Haäy nhòn vaâo cuöåc hön nhên cuãa töi. Töi thûåc sûå lo lùæng. Vúå chöìng töi khöng coân tònh caãm vúái nhau nhû trûúác nûäa. Töi nghô rùçng töi khöng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

119

coân yïu cö êëy nûäa vaâ cö êëy cuäng khöng yïu töi. Vêåy töi phaãi laâm gò àêy?”. “Anh chõ khöng coân tònh caãm vúái nhau thêåt û?”, töi hoãi. “Àuáng vêåy”, anh ta khùèng àõnh, “Vaâ chuáng töi coá ba àûáa con. Töi rêët lo cho chuáng. Theo anh nïn giaãi quyïët sao?” “Haäy yïu cö êëy”, töi traã lúâi. “Töi noái röìi, tònh yïu khöng coân nûäa.” “Haäy cûá yïu.” “Töi khöng hiïíu anh noái gò. Tònh yïu thêåt sûå khöng coân nûäa.” “Vêåy thò caâng phaãi yïu cö êëy. Nïëu nhû tònh caãm khöng coân thò àoá laâ lyá do xaác àaáng àïí.yïu.” “Nhûng laâm sao anh coá thïí yïu möåt ngûúâi khi anh khöng coân tònh caãm?” “Öng baån úi, yïu laâ möåt àöång tûâ. Coân tònh yïu – caãm xuác – laâ kïët quaã cuãa àöång tûâ àoá. Vêåy haäy chuã àöång haânh àöång ài, haäy yïu thûúng cö êëy, chùm soác, hy sinh vò cö êëy. Coân nûäa, haäy lùæng nghe cö êëy, thöng caãm vaâ àöång viïn cö êëy. Liïåu anh coá muöën laâm àiïìu àoá khöng?” Yïu laâ möåt àöång tûâ, nhûng ngûúâi bõ àöång luön coi àoá laâ caãm xuác vaâ hoå bõ caãm xuác chi phöëi. Hollywood thûúâng coá nhûäng kõch baãn phim laâm chuáng ta tin rùçng chuáng ta khöng phaãi chõu traách nhiïåm, rùçng chuáng ta laâ saãn phêím cuãa nhûäng caãm xuác cuãa mònh. Caác kõch baãn cuãa Hollywood khöng mö taã àuáng thûåc taåi. Nïëu nhû caãm xuác coá thïí kiïím soaát haânh àöång cuãa chuáng ta, thò àoá laâ vò chuáng ta àaä tûâ boã traách nhiïåm cuãa mònh vaâ chêëp nhêån àïí noá chi phöëi.

120

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nhûäng ngûúâi chuã àöång luön biïët caách khiïën cho “yïu thûúng” trúã thaânh möåt àöång tûâ. Tònh yïu laâ àiïìu gò àoá thöi thuác baån haânh àöång: hy sinh, cho ài caái töi cuãa mònh, giöëng nhû ngûúâi meå cho möåt àûáa beá chaâo àúâi. Nïëu baån muöën nghiïn cûáu tònh yïu, haäy nhòn vaâo nhûäng têëm gûúng hy sinh vò ngûúâi khaác, kïí caã trûúâng húåp ngûúâi àoá àaä xuác phaåm hay khöng àaáp laåi tònh yïu cuãa hoå. Nïëu laâ möåt bêåc cha meå, baån haäy nhòn vaâo tònh yïu mònh daânh cho con caái. Tònh yïu laâ möåt giaá trõ àûúåc thïí hiïån thöng qua caác haânh àöång yïu thûúng. Ngûúâi chuã àöång luön àïí cho caãm xuác phuåc tuâng caác giaá trõ, Tònh yïu laâ caãm xuác coá thïí lêëy laåi àûúåc

7. VOÂNG TROÂN QUAN TÊM VAÂ VOÂNG TROÂN AÃNH HÛÚÃNG Möåt caách tuyïåt vúâi khaác àïí tûå nhêån thûác baãn thên töët hún vïì khaã nùng luön chuã àöång laâ quan saát xem chuáng ta têåp trung thúâi gian vaâ sûác lûåc cuãa mònh vaâo àêu. Mùåc duâ phaåm vi quan têm cuãa con ngûúâi laâ rêët röång – tûâ sûác khoãe, con caái, cöng viïåc, àïën caã tònh hònh núå nûúác ngoaâi cuãa quöëc gia, chiïën tranh haåt nhên,… - nhûng chuáng ta coá thïí taách nhûäng àiïìu mònh quan têm ra khoãi nhûäng caái vöën khöng coá liïn quan gò àùåc biïåt àïën chuáng ta, caã vïì phûúng diïån lyá trñ lêîn tònh caãm, bùçng caách taåo ra möåt Voâng troân Quan têm nhû hònh trang bïn.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

121

Khöng quan têm

Voâng troân Quan têm

Khi quan saát caác sûå vêåt nùçm trong Voâng troân Quan têm, chuáng ta thêëy roä laâ coá nhûäng möëi quan têm nùçm trong vaâ ngoaâi khaã nùng kiïím soaát cuãa chuáng ta. Nhûäng gò coá thïí kiïím soaát àûúåc, chuáng ta seä gom vaâo möåt voâng troân nhoã hún goåi laâ Voâng troân AÃnh hûúãng.

Voâng troân Quan têm

Voâng troân AÃnh hûúãng

122

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Bùçng caách xaác àõnh voâng troân naâo thu huát hêìu hïët thúâi gian vaâ sûác lûåc cuãa baån, baån seä biïët àûúåc mûác àöå chuã àöång cuãa mònh.

Voâng troân

Voâng troân AÃnh hûúãng

Quan têm

TIÏU ÀIÏÍM CHUÃ ÀÖÅNG (Nùng lûúång tñch cûåc múã röång Voâng troân AÃnh hûúãng)

Ngûúâi chuã àöång têåp trung nöî lûåc cuãa mònh vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng. Hoå têåp trung vaâo nhûäng sûå viïåc, sûå vêåt maâ hoå coá thïí kiïím soaát. Baãn chêët nùng lûúång cuãa hoå laâ tñch cûåc, noá múã röång vaâ khuïëch àaåi, laâm tùng chu vi Voâng troân AÃnh hûúãng. Ngûúåc laåi, ngûúâi bõ àöång têåp trung nöî lûåc cuãa mònh vaâo Voâng troân Quan têm. Hoå têåp trung vaâo àiïím yïëu cuãa ngûúâi khaác, vaâo nhûäng vêën àïì cuãa möi trûúâng bïn ngoaâi, vaâo hoaân caãnh nùçm ngoaâi khaã nùng kiïím soaát cuãa hoå. Sûå têåp

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

123

trung naây dêîn àïën caác thaái àöå àöí löîi, lïn aán vaâ thoái quen duâng ngön tûâ bõ àöång... Vö tònh, hoå tûå biïën mònh thaânh naån nhên. Sûå têåp trung naây laâm tùng nùng lûúång tiïu cûåc, cöång vúái viïåc boã mùåc nhûäng àiïìu hoå coá thïí laâm àûúåc, khiïën cho Voâng troân AÃnh hûúãng bõ thu nhoã laåi.

Voâng troân Quan têm

Voâng troân AÃnh hûúãng

TIÏU ÀIÏÍM BÕ ÀÖÅNG (Nùng lûúång tiïu cûåc thu nhoã Voâng troân AÃnh hûúãng)

Chûâng naâo chuáng ta coân têåp trung vaâo Voâng troân Quan têm, coân àïí sûå viïåc, sûå vêåt bïn trong voâng troân naây kiïím soaát thò chuáng ta khöng thïí coá haânh àöång chuã àöång cêìn thiïët àïí mang laåi sûå thay àöíi tñch cûåc. Chuyïån vïì cêåu con trai cuãa töi gùåp phaãi nhiïìu vêën àïì nghiïm troång úã trûúâng nhû àaä kïí trïn laâ möåt vñ duå. Chuáng töi chó chuá yá àïën Voâng troân Quan têm cuãa mònh göìm nhûäng

124

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

àiïím yïëu cuãa thùçng beá vaâ caách cû xûã cuãa ngûúâi khaác àöëi vúái noá. Vaâ chuáng töi chùèng laâm àûúåc gò, ngoaåi trûâ viïåc laâm tùng thïm caãm giaác huåt hêîng, bêët lûåc vaâ phuå thuöåc cuãa noá. Chó khi chuyïín sang Voâng troân AÃnh hûúãng, tûác têåp trung vaâo caác mö thûác cuãa chñnh mònh, chuáng töi múái bùæt àêìu taåo ra àûúåc nùng lûúång tñch cûåc laâm thay àöíi baãn thên chuáng töi vaâ cuöëi cuâng taác àöång àïën con trai mònh. Thay vò chó lo lùæng vïì nhûäng àiïìu kiïån ngoaåi caãnh, chuáng töi àaä chuã àöång taác àöång ngûúåc laåi ngoaåi caãnh. Do àõa võ, sûå giaâu coá, vai troâ, hay do möëi quan hïå xaä höåi cuãa möåt ngûúâi nïn trong möåt vaâi tònh huöëng Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa hoå lúán hún Voâng troân Quan têm.

Voâng troân AÃnh hûúãng

Voâng troân Quan têm

Àoá laâ sûå phaãn aãnh cuãa caái nhòn thiïín cêån vïì mùåt tònh caãm tûå thên – thïí hiïån möåt löëi söëng ñch kyã.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

125

Duâ coá thïí phaãi coá sûå ûu tiïn trong viïåc sûã duång aãnh hûúãng cuãa mònh, ngûúâi chuã àöång vêîn coá Voâng troân Quan têm lúán ñt nhêët bùçng Voâng troân AÃnh hûúãng vaâ chêëp nhêån traách nhiïåm sûã duång aãnh hûúãng cuãa mònh möåt caách coá hiïåu quaã.

8. KIÏÍM

SOAÁT TRÛÅC TIÏËP, KIÏÍM SOAÁT GIAÁN TIÏËP VAÂ NGOAÂI TÊÌM KIÏÍM SOAÁT

Nhûäng vêën àïì chuáng ta thûúâng àöëi mùåt trong cuöåc söëng coá thïí thuöåc möåt trong ba loaåi sau: kiïím soaát trûåc tiïëp (nhûäng vêën àïì liïn quan àïën haânh vi cuãa chñnh chuáng ta); kiïím soaát giaán tiïëp (nhûäng vêën àïì liïn quan àïën haânh vi cuãa ngûúâi khaác) hay ngoaâi têìm kiïím soaát (nhûäng vêën àïì chuáng ta khöng thïí taác àöång àûúåc). Quan àiïím chuã àöång xaác àõnh bûúác àêìu tiïn laâ giaãi quyïët caã ba loaåi vêën àïì bïn trong Voâng troân AÃnh hûúãng hiïån taåi cuãa chuáng ta. Nhûäng vêën àïì vïì kiïím soaát trûåc tiïëp seä àûúåc giaãi quyïët bùçng caách reân luyïån caác thoái quen. chuáng nùçm trong Voâng troân AÃnh hûúãng vaâ laâ Thaânh tñch Caá nhên cuãa Thoái quen 1, 2 vaâ 3. Nhûäng vêën àïì vïì kiïím soaát giaán tiïëp seä àûúåc giaãi quyïët bùçng caách thay àöíi caác phûúng phaáp gêy aãnh hûúãng vaâ laâ Thaânh tñch Têåp thïí cuãa Thoái quen 4, 5 vaâ 6. Baãn thên töi àaä nhêån diïån hún 30 phûúng phaáp khaác nhau gêy aãnh hûúãng àïën con ngûúâi nhû: thêëu hiïíu thay vò àöëi àêìu, laâm gûúng thay vò thuyïët phuåc. Nhûäng ngûúâi chó coá ba hoùåc böën phûúng phaáp trong tay thûúâng bùæt àêìu bùçng lyá leä vaâ nïëu khöng thaânh cöng, hoå seä hoùåc boã chaåy, hoùåc àûúng àêìu. Thêåt dïî chõu biïët bao nïëu chêëp nhêån yá nghô rùçng töi coá thïí hoåc àûúåc caác phûúng phaáp múái gêy aãnh hûúãng àïën ngûúâi

126

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

khaác thay vò khöng ngûâng lùåp laåi caác phûúng phaáp cuä rñch, keám hiïåu quaã àïí “sûãa àöíi” ngûúâi khaác. Caác vêën àïì ngoaâi têìm kiïím soaát coá traách nhiïåm thay àöíi nhûäng àûúâng neát quan troång trïn gûúng mùåt cuãa chuáng ta – núã nuå cûúâi, hay chêëp nhêån möåt caách chên thêåt vaâ nheå nhaâng nhûäng vêën àïì naây vaâ hoåc caách chung söëng vúái noá, mùåc duâ chuáng ta khöng thñch chuáng. Bùçng caách naây, chuáng ta khöng àïí cho chuáng chi phöëi mònh. Chuáng ta chia seã tinh thêìn êín chûáa trong lúâi cêìu nguyïån sau: “Chuáa haäy ban cho con loâng can àaãm àïí thay àöíi nhûäng àiïìu coá thïí vaâ cêìn phaãi thay àöíi, ban cho con sûå thanh thaãn àïí chêëp nhêån nhûäng àiïìu khöng thïí thay àöíi àûúåc, vaâ trñ khön àïí phên biïåt àûúåc sûå khaác biïåt àoá”. Bêët kïí vêën àïì laâ kiïím soaát trûåc tiïëp, kiïím soaát giaán tiïëp hay ngoaâi têìm kiïím soaát, chuáng ta vêîn coá trong tay bûúác àêìu tiïn àïí xûã lyá. Thay àöíi thoái quen, thay àöíi phûúng phaáp gêy aãnh hûúãng vaâ thay àöíi caách thûác nhòn nhêån nhûäng vêën àïì ngoaâi têìm kiïím soaát àïìu nùçm trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa chuáng ta.

9. MÚÃ

RÖÅNG

VOÂNG

TROÂN

AÃNH

HÛÚÃNG

Àiïìu àaáng khñch lïå laâ trong khi lûåa choån phaãn ûáng àöëi vúái taác àöång bïn ngoaâi, chuáng ta cuäng gêy aãnh hûúãng maånh meä àïën hoaân caãnh cuãa mònh, giöëng nhû khi thay àöíi möåt phêìn cöng thûác hoáa hoåc, kïët quaã cuãa cuöåc thñ nghiïåm cuäng thay àöíi. Töi tûâng laâm viïåc trong nhiïìu nùm cho möåt cöng ty do möåt ngûúâi rêët nùng àöång laänh àaåo. Öng êëy laâ ngûúâi thöng minh, saáng taåo, coá nùng lûåc vaâ coá têìm nhòn chiïën lûúåc – ai cuäng thêëy àiïìu àoá. Nhûng öng êëy coá caách quaãn lyá rêët àöåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

127

àoaán. Öng êëy xem nhên viïn nhû nhûäng keã laâm cöng, khöng coá tû duy vaâ giao tiïëp vúái hoå bùçng möåt gioång àiïåu rêët keã caã. Hêåu quaã têët yïëu laâ hêìu hïët caán böå quaãn lyá àïìu xa laánh öng êëy. Hoå thûúâng tuå têåp úã haânh lang àïí phaân naân vïì sïëp vaâ trao àöíi nhûäng cêu chuyïån coá veã rêët thúâi sûå vaâ cuå thïí, cûá nhû àang tòm caách giaãi quyïët tònh hònh vêåy. Caác cuöåc thaão luêån bao giúâ cuäng nhû keáo daâi vö têån, tuy nhiïn, nhûäng ngûúâi trong cuöåc thò laåi xem nhû mònh khöng coá traách nhiïåm gò; têët caã laâ do sûå yïëu keám cuãa võ laänh àaåo. “Caác baån khöng thïí hònh dung nöíi chuyïån gò xaãy ra lêìn àoá àêu”, möåt ngûúâi noái, “Bûäa àoá, öng êëy àïën phoâng chuáng töi. Töi àaä chuêín bõ moåi thûá sùén saâng. Nhûng öng êëy àïën vaâ phaán möåt caái lïånh tûâ trïn trúâi xuöëng. Moåi thûá töi mêët haâng thaáng trúâi chuêín bõ coi nhû cöng cöëc. Töi khöng biïët liïåu töi coân coá thïí tiïëp tuåc laâm viïåc cho öng êëy nûäa khöng. Coân bao lêu nûäa öng êëy nghó hûu nhó?”. “Öng êëy múái 59”, möåt ngûúâi khaác traã lúâi, “Liïåu anh coá thïí chõu àûång thïm saáu nùm nûäa khöng?”. “Töi khöng biïët. Duâ sao thò öng êëy cuäng khöng phaãi laâ loaåi ngûúâi chõu vïì hûu dïî daâng àêu!” Nhûng trong söë hoå, coá möåt ngûúâi coá tinh thêìn chuã àöång. Anh êëy àûúåc thuác àêíy búãi caác giaá trõ chûá khöng phaãi búãi tònh caãm. Anh êëy laâ ngûúâi chuã àöång àûa ra haânh àöång bùçng phaán àoaán, caãm thöng vaâ nghiïn cûáu tònh hònh. Thay vò chó trñch caác àiïím yïëu cuãa võ laänh àaåo, anh êëy tòm caách buâ àùæp. Nïëu àiïím yïëu cuãa öng ta laâ úã phong caách, anh êëy tòm caách laâm cho caác nhûúåc àiïím àoá trúã thaânh thûá yïëu. Anh têåp trung vaâo nhûäng àiïím maånh cuãa öng chuã tõch – têìm nhòn, sûå thöng minh, tñnh saáng taåo. Anh êëy hiïíu roä têìm quan

128

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

troång cuãa öng chuã tõch àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa cöng ty vaâ cöë gùæng thöng caãm vúái nhûäng möëi quan têm cuãa öng êëy. Do àoá khi cung cêëp thöng tin, anh êëy cuäng àûa ra nhûäng kiïën nghõ dûåa trïn caác phên tñch àoá. Roä raâng, ngûúâi àaân öng naây àaä biïët têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh. Vaâo möåt ngaây, khi töi ngöìi cuâng öng chuã tõch vúái tû caách laâ möåt cöë vêën, öng êëy noái: “Naây Stephen, töi khöng thïí tin àûúåc nhûäng viïåc maâ ngûúâi naây àaä laâm. Anh êëy khöng chó àaáp ûáng nhûäng gò töi yïu cêìu maâ coân cung cêëp thïm thöng tin böí sung cêìn thiïët vaâ àuáng luác. Anh êëy coân àûa cho töi baãng phên tñch vïì nhûäng àiïìu töi quan têm nhêët, vaâ möåt baãn kiïën nghõ nûäa. Nhûäng kiïën nghõ naây phuâ húåp vúái baãng phên tñch, vaâ baãng phên tñch phuâ húåp vúái söë liïåu. Anh êëy thêåt tuyïåt vúâi! Thêåt laâ nheå ngûúâi khi coá àûúåc möåt ngûúâi giuáp lo lùæng phêìn viïåc kinh doanh”. Taåi cuöåc hoåp tiïëp theo, têët caã caác nhên viïn quaãn lyá khaác vêîn bõ laänh àaåo àöëi xûã nhû cuä: “Anh laâm cho töi viïåc naây...”, “Nhiïåm vuå cuãa anh laâ phaãi...”, chó trûâ möåt ngûúâi. Àöëi vúái ngûúâi naây, öng chuã tõch hoãi: “YÁ anh thïë naâo?”. Vêåy laâ Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa anh êëy àaä tùng lïn. Sûå kiïån naây nhanh choáng trúã thaânh “têm àiïím” trong cöng ty. Haâng nguä nhûäng caán böå quaãn lyá coá tinh thêìn tiïu cûåc quay sang “naä àaån” túái têëp vaâo con ngûúâi tñch cûåc naây. Baãn chêët cuãa ngûúâi bõ àöång laâ thoaái thaác traách nhiïåm. Thêåt dïî khi noái “Töi khöng chõu traách nhiïåm”. Phaãn ûáng cuãa nhûäng ngûúâi naây thûúâng laâ tham gia vaâo möåt möi trûúâng tiïu cûåc, cêëu kïët, àùåc biïåt nïëu nhû nhiïìu nùm qua hoå àaä tòm caách thoaái thaác traách nhiïåm bùçng caách vin vaâo sûå yïëu keám cuãa ngûúâi khaác.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

129

Coân ngûúâi nhên viïn tñch cûåc naây thò luön coá thaái àöå chuã àöång vúái caác àöìng nghiïåp khaác. Tûâng bûúác möåt, Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa anh êëy àöëi vúái hoå ngaây möåt lúán. Noá tiïëp tuåc àûúåc múã röång àïën mûác cuöëi cuâng, bêët kyâ ai khi àûa ra yá kiïën hay àïì nghõ gò cuäng àïëu muöën tham khaão anh ta, kïí caã öng chuã tõch. Nhûng öng chuã tõch khöng caãm thêëy àoá laâ möëi àe doåa vò ngûúâi naây seä böí sung cho öng rêët nhiïìu sûác maånh. Chñnh sûå lûåa choån phaãn ûáng trûúác hoaân caãnh, sûå têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng maâ anh êëy taåo ra àûúåc sûå khaác biïåt. Möåt söë ngûúâi giaãi nghôa thuêåt ngûä “luön chuã àöång” laâ chúi tröåi, hung hùng, vaâ vö têm, nhûng àiïìu àoá hoaân toaân khöng àuáng. Ngûúâi chuã àöång laâ nhûäng ngûúâi khön ngoan, àûúåc thuác àêíy búãi giaá trõ, hoå hiïíu hiïån thûåc vaâ biïët àiïìu naâo laâ cêìn thiïët. Haäy nhòn vaâo Mahatma Gandhi(*). Trong khi bõ chó trñch úã Quöëc höåi vò khöng chõu tham gia vaâo Höåi lïn aán Àïë quöëc Anh, Gandhi lùång leä trúã vïì quï nhaâ. Taåi àêy, öng tûâng bûúác múã röång Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh àöëi vúái nhûäng ngûúâi nöng dên. Sûå uãng höå vaâ tin tûúãng cuãa hoå vaâo öng ngaây caâng tùng. Mùåc duâ khöng coá möåt àõa võ chñnh trõ naâo, nhûng bùçng loâng nhên aái, duäng caãm vaâ tinh thêìn bêët khuêët àêìy thuyïët phuåc, cuöëi cuâng, öng àaä buöåc nûúác Anh phaãi ruát lui. Gandhi àaä phaá tan sûå àö höå chñnh trõ àeâ nùång lïn hún 300 triïåu dên ÊËn bùçng sûác maånh töëi àa tûâ Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh. (*) M. Gandhi: Nhaâ laänh àaåo kiïåt xuêët vaâ àêìu tiïn cuãa phong traâo giaânh àöåc lêåp cho caác nûúác thuöåc àõa trïn thïë giúái maâ khöng cêìn àïën baåo lûåc. Öng àaä taåo ra möåt khaái niïåm goåi laâ “giûä vûäng niïìm tin”. Bêët chêëp chiïën tranh vaâ baåo lûåc trong thïë kyã 20, Gandhi àaä daåy cho loaâi ngûúâi vïì giaá trõ cuãa loâng tin, phi baåo lûåc vaâ hoâa bònh.

130

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

10. “COÁ”

VAÂ

“LA”

Coá möåt caách àïí xaác àõnh xem möëi quan têm cuãa chuáng ta nùçm trong voâng troân naâo laâ phên biïåt giûäa caái “coá” vaâ caái “laâ”. Voâng troân Quan têm chûáa àêìy nhûäng caái “coá”: “Töi seä rêët haånh phuác khi coá àûúåc möåt ngöi nhaâ vaâ traã hïët núå ngên haâng…” “Giaá nhû töi coá möåt öng sïëp khöng àöåc taâi nhû vêåy…” “Giaá nhû töi coá möåt öng chöìng biïët kiïn nhêîn hún...” “Giaá nhû töi coá nhûäng àûáa con ngoan ngoaän hún...” “Giaá nhû töi coá àûúåc möåt têëm bùçng àaåi hoåc...” “Giaá nhû töi coá nhiïìu thúâi gian hún cho baãn thên ...” Coân Voâng troân AÃnh hûúãng thò chûáa àêìy nhûäng caái “laâ”. Töi seä laâ ngûúâi kiïn nhêîn hún, laâ ngûúâi khön ngoan, laâ ngûúâi àaáng yïu. Àoá laâ sûå têåp trung vaâo tñnh caách. Vúái nhûäng ngûúâi bõ àöång, suy nghô cuãa hoå luön luön hûúáng vïì nhûäng caái úã “bïn ngoaâi”. Chñnh suy nghô àoá coá vêën àïì. Hoå àïí cho caái nùçm “bïn ngoaâi” chi phöëi. Hoå suy nghô theo mö thûác “bùæt àêìu tûâ bïn ngoaâi”. Theo hoå, cêìn phaãi thay àöíi nhûäng caái úã ngoaâi trûúác khi thay àöíi baãn thên. Coân quan àiïím chuã àöång laâ thay àöíi “bùæt àêìu tûâ bïn trong”. Bùçng caách thay àöíi nhû thïë, chuáng ta múái coá thïí gêy aãnh hûúãng tñch cûåc àïën caái bïn ngoaâi. Möåt trong nhûäng cêu chuyïån töi thñch nhêët laâ cêu chuyïån trong kinh cûåu ûúác, möåt phêìn cuãa nïìn taãng Do Thaái giaáo. Àoá laâ cêu chuyïån cuãa Joseph, ngûúâi àaä bõ nhûäng ngûúâi anh em cuãa mònh baán laâm nö lïå taåi Ai Cêåp khi múái 17 tuöíi. Baån coá thïí hònh dung öng êëy seä dïî daâng buöng xuöi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

131

àïën thïë naâo. Öng seä khöng ngûâng than traách cuöåc àúâi lam luä laâm töi túá cho Potiphar, hoùåc buöåc töåi nhûäng keã baåc aác àaä àêíy öng vaâo bûúác àûúâng khöën cuâng. Nhûng Joseph laâ möåt ngûúâi luön chuã àöång. Öng têåp trung vaâo chûä laâ. Vaâ chó trong möåt thúâi gian ngùæn, öng trúã thaânh ngûúâi quaãn gia cho nhaâ Potiphar. Öng êëy quaãn lyá moåi thûá maâ Potiphar coá vò öng rêët àûúåc tin cêåy. Thïë röìi àïën möåt ngaây, Joseph bõ bùæt trong möåt tònh huöëng phûác taåp vaâ àaä bõ cêìm tuâ oan trong 13 nùm. Nhûng möåt lêìn nûäa, öng laåi thïí hiïån baãn lônh cuãa möåt ngûúâi luön chuã àöång. Öng têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng - voâng troân chûáa caái laâ, thay vò caái coá. Khöng lêu sau àoá, öng trúã thaânh ngûúâi cai quaãn nhaâ tuâ vaâ cuöëi cuâng cai quaãn caã nûúác Ai Cêåp, chó àûáng sau Hoaâng àïë (Pharaoh). Töi hiïíu rùçng yá tûúãng naây laâ möåt sûå thay àöíi mö thûác triïåt àïí àöëi vúái nhiïìu ngûúâi. Thêåt dïî khi àöí löîi cho ngûúâi khaác, cho àiïìu kiïån hay hoaân caãnh vïì tònh traång bïë tùæc cuãa mònh. Nhûng chuáng ta coá traách nhiïåm – coá thïí chuã àöång kiïím soaát cuöåc söëng cuãa chuáng ta vaâ taác àöång trúã laåi hoaân caãnh möåt caách maånh meä bùçng caách têåp trung vaâo chûä laâ, vaâo chñnh baãn thên mònh. Nïëu cuöåc söëng hön nhên cuãa töi gùåp truåc trùåc thò seä ñch lúåi gò khi töi khöng ngûâng kïí töåi vúå mònh? Khi thûâa nhêån rùçng mònh khöng coá traách nhiïåm trong chuyïån naây, töi àaä tûå biïën mònh thaânh möåt naån nhên vaâ dêën mònh vaâo möåt tònh huöëng tiïu cûåc. Töi cuäng àaánh mêët caã khaã nùng gêy aãnh hûúãng àïën cö êëy. Thaái àöå rêìy la, lïn aán gay gùæt cuãa töi chó caâng khiïën cho cö êëy caãm thêëy mònh àuáng. Sûå chó trñch cuãa töi coân töìi tïå hún nhûäng gò maâ töi muöën laâm àïí uöën nùæn vúå mònh. Khaã nùng gêy aãnh hûúãng tñch cûåc àïën hoaân caãnh cuãa töi dêìn dêìn bõ mêët ài.

132

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nïëu thûåc sûå muöën caãi thiïån tònh hònh, töi phaãi têåp trung vaâo caái töi coá thïí kiïím soaát àûúåc – àoá laâ baãn thên töi. Töi cêìn chêëm dûát viïåc tòm caách chêën chónh vúå mònh vaâ têåp trung khùæc phuåc nhûúåc àiïím cuãa chñnh mònh. Chó bùçng caách trúã thaânh möåt ngûúâi chöìng töët, biïët yïu thûúng vaâ uãng höå vö àiïìu kiïån àöëi vúái vúå mònh, töi múái coá thïí laâm cho cö êëy caãm thêëy sûác maånh cuãa tñnh chuã àöång vaâ seä àaáp laåi tûúng tûå. Nhûng duâ kïët quaã coá thïë naâo, caách tñch cûåc nhêët maâ töi coá thïí taác àöång vaâo hoaân caãnh cuãa mònh laâ têåp trung vaâo baãn thên, vaâo mö thûác cuãa mònh. Coá nhiïìu caách àïí àiïìu chónh baãn thên trong Voâng troân AÃnh hûúãng – laâ möåt ngûúâi biïët lùæng nghe nhiïìu hún , laâ möåt ngûúâi baån àúâi àaáng yïu hún, laâ möåt sinh viïn töët hún, laâ möåt nhên viïn têån tuåy vaâ dïî húåp taác hún. Àöi khi, àiïìu coá tñnh chuã àöång nhêët maâ chuáng ta coá thïí laâm laâ caãm thêëy haånh phuác hoùåc núã möåt nuå cûúâi chên thaânh. Haånh phuác hay bêët haånh nùçm úã sûå lûåa choån cuãa chuáng ta. Àûâng àïí nhûäng thûá “bïn ngoaâi” nhû thúâi tiïët, tònh hònh chñnh trõ, sûå khuãng hoaãng taâi chñnh quöëc gia… nùçm trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa chuáng ta. Haäy luön chuã àöång! Chuáng ta coá thïí mang sûác maånh tñch cûåc àoá bïn mònh, bêët kyâ luác naâo, úã àêu. Chuáng ta vêîn coá thïí haånh phuác vaâ chêëp nhêån nhûäng thûá hiïån thúâi chuáng ta chûa kiïím soaát àûúåc àïí têåp trung nöî lûåc vaâo nhûäng thûá maâ chuáng ta coá thïí kiïím soaát.

11. PHÑA

BÏN KIA CUÃA THÊËT BAÅI

Trûúác khi chuyïín muåc tiïu cuöåc söëng vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng, chuáng ta cêìn xem xeát sêu hún hai nöåi dung nùçm trong Voâng troân Quan têm: sai lêìm vaâ hïå quaã.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

133

Chuáng ta coá quyïìn tûå do lûåa choån haânh àöång, chûá khöng àûúåc tûå do lûåa choån hïå quaã cuãa nhûäng haânh àöång àoá. Hïå quaã bõ chi phöëi búãi caác quy luêåt tûå nhiïn, noá nùçm bïn ngoaâi Voâng troân Quan têm. Chuáng ta coá thïí quyïët àõnh bûúác vaâo giûäa àûúâng ray, àöëi mùåt vúái möåt con taâu àang lao túái, nhûng chuáng ta khöng thïí quyïët àõnh àiïìu gò seä xaãy ra sau khi con taâu àêm vaâo mònh. Chuáng ta coá thïí quyïët àõnh laâ ngûúâi thiïëu trung thûåc trong giao keâo laâm ùn vaâ hêåu quaã xaä höåi cuãa quyïët àõnh àoá coá thïí khaác nhau, tuây thuöåc haânh vi gian döëi cuãa chuáng ta coá bõ phaát hiïån hay khöng. Thïë nhûng, hïå quaã tûå nhiïn àöëi vúái baãn chêët cuãa chuáng ta laâ möåt kïët quaã cöë àõnh. Haânh vi cuãa chuáng ta bõ chi phöëi búãi caác nguyïn tùæc. Chung söëng haâi hoâa vúái caác nguyïn tùæc seä àem laåi hïå quaã tñch cûåc; vi phaåm nguyïn tùæc seä àem laåi hïå quaã tiïu cûåc. Chuáng ta tûå do lûåa choån phaãn ûáng trong moåi hoaân caãnh, nhûng khi laâm thïë, chuáng ta cuäng lûåa choån luön hêåu quaã keâm theo, nhû cêu ngaån ngûä: “Khi chuáng ta cêìm lêëy möåt àêìu gêåy thò àêìu kia cuäng àûúåc nêng lïn”. Chùæc chùæn trong cuöåc àúâi möîi ngûúâi, khöng ñt lêìn chuáng ta cêìm möåt chiïëc gêåy lïn röìi múái phaát hiïån ra rùçng àoá khöng phaãi laâ chiïëc gêåy töët. Sûå lûåa choån cuãa chuáng ta àaä àûa àïën nhûäng hêåu quaã xêëu hún, so vúái khi chuáng ta khöng lûåa choån. Nïëu coá cú höåi lûåa choån laåi möåt lêìn nûäa, chùæc chùæn chuáng ta seä laâm khaác ài. Chuáng ta goåi nhûäng sûå lûåa choån àoá laâ sai lêìm, vaâ àoá laâ àiïìu àaáng àïí chuáng ta suy ngêîm. Àöëi vúái nhûäng ai àang phaãi söëng trong nöîi ên hêån, thò baâi têåp cêìn thiïët cho tñnh luön chuã àöång laâ phaãi nhêån thûác àûúåc rùçng: nhûäng sai lêìm quaá khûá cuäng nùçm trong Voâng troân Quan têm. Chuáng ta khöng thïí laâm laåi tûâ àêìu, cuäng

134

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

khöng thïí xoáa boã hay kiïím soaát àûúåc hïå quaã cuãa sai lêìm àaä xaãy ra. Quan àiïím cuãa ngûúâi luön chuã àöång àöëi vúái sai lêìm laâ thûâa nhêån ngay sai lêìm àoá àïí sûãa chûäa vaâ ruát ra baâi hoåc. Àiïìu naây thûåc sûå biïën sai lêìm thaânh thaânh cöng, nhû T. J. Watson, ngûúâi saáng lêåp cöng ty IBM, àaä noái: “Thùæng lúåi nùçm úã phña bïn kia cuãa thêët baåi”. Nhûng nïëu khöng thûâa nhêån, khöng sûãa chûäa sai lêìm cuäng nhû khöng ruát ra baâi hoåc kinh nghiïåm thò àoá laåi laâ möåt sai lêìm khaác. Noá thûúâng àûa ngûúâi ta vaâo con àûúâng tûå lûâa döëi mònh, tûå ru nguã mònh, vaâ thûúâng gùæn vúái sûå duy lyá (sûå lûâa döëi duy lyá) àöëi vúái baãn thên vaâ ngûúâi khaác. Sai lêìm thûá hai naây che àêåy, laâm tùng taác haåi vaâ aãnh hûúãng cuãa sai lêìm thûá nhêët, gêy töín thêët lúán hún cho baãn thên. Khöng phaãi sai lêìm cuãa ngûúâi khaác, hay thêåm chñ khöng phaãi sai lêìm cuãa baãn thên maâ chñnh laâ phaãn ûáng cuãa chuáng ta àöëi vúái nhûäng sai lêìm àoá gêy taác haåi lúán cho chuáng ta. Rûúåt àuöíi theo con rùæn àöåc àaä cùæn mònh chó caâng laâm cho chêët àöåc lan toãa khùæp cú thïí. Töët hún hïët, chuáng ta haäy tòm ngay biïån phaáp àïí lêëy chêët àöåc ra khoãi cú thïí. Phaãn ûáng cuãa chuáng ta àöëi vúái bêët kyâ sai lêìm naâo cuäng àïìu coá aãnh hûúãng àïën chêët lûúång cuãa nhûäng sûå viïåc sau àoá. Àiïìu quan troång laâ thûâa nhêån vaâ sûãa chûäa ngay caác sai lêìm àïí chuáng khöng coân aãnh hûúãng àïën ta vaâ giuáp ta trúã nïn maånh meä hún.

12. CAM

KÏËT VAÂ GIÛÄ LÚÂI

Ngay taåi trung têm cuãa Voâng troân AÃnh hûúãng laâ khaã nùng cam kïët vaâ giûä lúâi cuãa chuáng ta. Nhûäng cam kïët àöëi vúái baãn thên, nhûäng ngûúâi xung quanh vaâ sûå nhêët quaán thûåc hiïån

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

135

caác cam kïët àoá laâ baãn chêët, laâ àiïìu cöët loäi cho sûå trûúãng thaânh vaâ laâ sûå thïí hiïån roä nhêët cuãa tñnh chuã àöång. Thöng qua khaã nùng thiïn phuá cuãa con ngûúâi, cuâng vúái sûå tûå nhêån thûác vaâ lûúng têm, chuáng ta yá thûác àûúåc nhûäng àiïím yïëu, nhûäng mùåt cêìn hoaân thiïån, nhûäng khña caånh thuöåc vïì trñ tuïå coá thïí phaát triïín hún, caác thoái quen cêìn àûúåc thay àöíi hay loaåi boã. Sau àoá, khi thûâa nhêån vaâ sûã duång trñ tûúãng tûúång vaâ yá chñ àöåc lêåp cuãa mònh àïí haânh àöång dûåa trïn nhêån thûác àoá – àûa ra nhûäng lúâi hûáa, àùåt ra caác muåc tiïu, vaâ trung thûåc vúái chuáng – chuáng ta seä xêy dûång àûúåc sûác maånh cuãa tñnh caách àïí coá thïí laâm àûúåc bêët kyâ àiïìu gò tñch cûåc trong cuöåc söëng. Chñnh tûâ nhêån thûác naây, chuáng ta seä thêëy coá hai phûúng phaáp àïí laâm chuã cuöåc söëng. Möåt laâ, àûa ra lúâi hûáa vaâ giûä lúâi hûáa. Hai laâ, àùåt ra möåt muåc tiïu vaâ phêën àêëu àïí àaåt àûúåc muåc tiïu àoá. Khi chuáng ta àûa ra vaâ giûä lúâi thûåc hiïån caác cam kïët, duâ nhoã, chuáng ta seä xaác lêåp àûúåc sûå trung thûåc bïn trong, cho ta yá thûác vïì sûå tûå chuã vaâ loâng can àaãm cuäng nhû sûác maånh àïí nhêån lêëy nhiïìu traách nhiïåm hún trong cuöåc söëng. Bùçng caách àoá, dêìn dêìn, danh dûå seä trúã nïn quan troång hún têm traång cuãa baãn thên. Khaã nùng àûa ra vaâ thûåc hiïån caác cam kïët àöëi vúái baãn thên laâ yïëu töë cöët loäi nhêët cuãa quaá trònh xêy dûång caác thoái quen cú baãn cho sûå thaânh àaåt. Kiïën thûác, kyä nùng, vaâ khaát voång àïìu nùçm trong têìm kiïím soaát cuãa chuáng ta. Chuáng ta coá thïí taác àöång vaâo möåt trong ba nöåi dung trïn, hoùåc caã ba, àïí laâm tùng tñnh cên bùçng giûäa chuáng. Khi sûå giao thoa giûäa chuáng ngaây möåt nhiïìu hún, chuáng ta seä caâng lônh höåi sêu sùæc hún caác nguyïn tùæc - laâ cú súã cho caác thoái quen - vaâ taåo ra sûác maånh tñnh caách giuáp chuáng ta hûúáng túái sûå thaânh àaåt möåt caách thêåt cên bùçng.

136

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

13. TÑNH

CHUÃ ÀÖÅNG: CUÖÅC TRÙÆC NGHIÏÅM

30

NGAÂY

Chuáng ta khöng cêìn phaãi kinh qua nhûäng ngaây àen töëi trong caác traåi têåp trung chïët choác nhû Frankl àïí nhêån thûác vaâ phaát triïín tñnh chuã àöång cuãa mònh. Tûâ caác sûå kiïån xaãy ra haâng ngaây, chuáng ta cuäng coá thïí phaát triïín khaã nùng naây àïí xûã lyá nhûäng sûác eáp bêët thûúâng trong cuöåc söëng, vñ duå caách xûã lyá tònh huöëng keåt xe, caách phaãn ûáng àöëi vúái möåt khaách haâng àang caáu kónh hay möåt àûáa con bûúáng bónh… Àoá laâ caách chuáng ta nhòn nhêån möåt sûå viïåc àïí biïët àêu laâ vêën àïì mònh cêìn têåp trung giaãi quyïët. Töi muöën baån thûã nghiïåm nguyïn tùæc chuã àöång naây trong voâng 30 ngaây. Baån chó cêìn aáp duång vaâ quan saát kïët quaã. Trong voâng möåt thaáng, baån haäy têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh. Baån chó cêìn àûa ra nhûäng cam kïët nho nhoã vaâ thûåc hiïån chuáng. Haäy laâ ngûúâi hûúáng dêîn chûá khöng laâ ngûúâi phaán xeát. Haäy laâm gûúng chûá àûâng chó trñch. Haäy àûa ra giaãi phaáp, chûá khöng laâm vêën àïì trúã nïn nghiïm troång hún. Haäy thûã nghiïåm caác nguyïn tùæc trïn trong cuöåc söëng hön nhên, trong gia àònh vaâ trong cöng viïåc cuãa baån. Àûâng baân caäi vïì nhûäng àiïím yïëu cuãa ngûúâi khaác. Àûâng biïån höå cho löîi lêìm cuãa mònh. Khi mùæc sai lêìm, baån nïn thûâa nhêån, sûãa chûäa vaâ ruát ra baâi hoåc kinh nghiïåm ngay lêåp tûác. Àûâng àïí mònh sa vaâo thoái quen lïn aán vaâ traách moác ngûúâi khaác. Haäy têåp trung vaâo nhûäng gò baån coá khaã nùng kiïím soaát. Haäy têåp trung vaâo chñnh mònh vaâ luön laâ chñnh mònh. Haäy nhòn vaâo nhûúåc àiïím cuãa ngûúâi khaác bùçng aánh mùæt thöng caãm chûá khöng lïn aán. Vêën àïì khöng phaãi úã chöî hoå khöng laâm hay khöng nïn laâm möåt viïåc gò àoá, maâ chñnh laâ úã sûå lûåa choån phaãn ûáng cuãa baån trûúác tònh huöëng xaãy ra

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

137

vaâ àiïìu baån nïn laâm. Nïëu baån bùæt àêìu suy nghô rùçng vêën àïì “nùçm úã bïn ngoaâi” thò haäy dûâng laåi. Suy nghô àoá chñnh laâ “vêën àïì” cuãa baån. Nïëu ta thïí hiïån quyïìn tûå do lûåa choån cuãa mònh thûúâng xuyïn thò caái quyïìn êëy caâng àûúåc múã röång. Nhûäng ai khöng laâm nhû vêåy seä nhêån thêëy tûå do cuãa hoå àang dêìn bõ xoái moân cho àïën khi mêët hùèn. Hoå buöåc phaãi àoáng nhûäng vai diïîn theo “kõch baãn” cuãa cha meå, cuãa cöång sûå vaâ cuãa xaä höåi. Coá traách nhiïåm tûác laâ coá khaã nùng phaãn ûáng àuáng àùæn trûúác moåi àiïìu kiïån vaâ hoaân caãnh. Àêy laâ àiïìu thiïët yïëu àöëi vúái sûå thaânh àaåt, haånh phuác cuãa bêët kyâ ai. Àiïìu cuöëi cuâng töi muöën noái laâ möîi chuáng ta àïìu cêìn phaãi laâm chuã àûúåc cuöåc söëng cuãa riïng mònh, trong moåi hoaân caãnh, moåi àiïìu kiïån.

138

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

CAÁC

GÚÅI YÁ THÛÅC HAÂNH:

1. Haäy lùæng nghe lúâi ùn tiïëng noái cuãa mònh vaâ nhûäng ngûúâi xung quanh trong möåt ngaây xem coá bao nhiïu lêìn baån hoùåc ngûúâi khaác sûã duång nhûäng ngön tûâ bõ àöång nhû “Giaá nhû ...”, “Töi khöng thïí ...” hay “Töi buöåc phaãi ...”. 2. Tiïn liïåu möåt tònh huöëng baån coá thïí seä gùåp phaãi trong tûúng lai gêìn maâ theo kinh nghiïåm caá nhên, baån coá thïí seä haânh àöång möåt caách bõ àöång. Haäy àiïím laåi tònh huöëng àoá trong phaåm vi Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa baån. Baån seä chuã àöång phaãn ûáng nhû thïë naâo? Haäy daânh thúâi gian ön laåi caác kinh nghiïåm àaä qua vaâ hònh dung phaãn ûáng cuãa baån trûúác möåt tònh huöëng giaã àõnh naâo àoá. Haäy ghi nhúá nhûäng gò àaä xaãy ra giûäa quaá trònh kñch thñch vaâ phaãn ûáng. Haäy àùåt ra cam kïët vúái baãn thên vaâ thûåc haânh quyïìn tûå do lûåa choån thaái àöå hoùåc phaãn ûáng cuãa mònh. 3. Haäy choån ra möåt rùæc röëi taåi núi baån laâm viïåc hay trong cuöåc söëng àang laâm baån khoá chõu. Cöë gùæng xaác àõnh xem àoá laâ vêën àïì baån coá thïí kiïím soaát trûåc tiïëp, giaán tiïëp, hay ngoaâi têìm kiïím soaát. Haäy àõnh daång bûúác giaãi quyïët vêën àïì thûá nhêët trong Voâng troân AÃnh hûúãng vaâ thûåc hiïån noá. 4. Haäy thûã trùæc nghiïåm trong 30 ngaây vïì khaã nùng chuã àöång cuãa baån. Chuá yá ghi nhêån sûå thay àöíi trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa baån.

Thoái quen thûá hai BÙÆT ÀÊÌU TÛÂ MUÅC TIÏU ÀAÄ ÀÛÚÅC XAÁC ÀÕNH

7 Re nâ gi uäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6

TÊÅP THÏÍ

Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Caác nguyïn tùæc laänh àaåo baãn thên “Nhûäng gò luâi laåi phña sau, nhûäng gò coân úã phña trûúác àïìu chùèng laâ gò so vúái caái nùçm bïn trong chñnh baãn thên möîi ngûúâi.” - Oliver Wendell Holmes

êy giúâ, baån haäy tòm möåt chöî yïn tônh vaâ têåp trung vaâo nhûäng trang tiïëp theo àïí thûåc sûå múã ra caánh cûãa cuãa sûå thay àöíi bïn trong têm höìn mònh.

B

Bùçng trñ tûúãng tûúång, haäy hònh dung baån àang dûå àaám tang möåt ngûúâi thên. Hònh dung baån laái xe àïën nhaâ tang lïî hay nhaâ thúâ, röìi àûa xe vaâo baäi àöî, xuöëng xe. Khi baån bûúác vaâo bïn trong toâa nhaâ, baån àïí yá thêëy caác voâng hoa, vaâ nghe tiïëng nhaåc cêìu höìn thêm trêìm. Baån nhêån ra nhûäng gûúng mùåt quen thuöåc, baån beâ vaâ gia àònh… Baån caãm nhêån àûúåc sûå chia seã, caãm thöng tûâ nhûäng ngûúâi hiïån diïån xung quanh baån. Khi tiïën lïn vaâ nhòn vaâo quan taâi, baån thònh lònh àöëi mùåt vúái chñnh mònh. Àêy seä laâ lïî tang cuãa chñnh baån sau vaâi chuåc nùm nûäa. Têët caã nhûäng ngûúâi naây àïën àêy àïí viïëng baån, àïí baây toã tònh caãm yïu thûúng vaâ sûå caãm kñch vïì sûå cöëng hiïën cuãa baån.

142

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Khi ngöìi vaâo bùng ghïë chúâ buöíi lïî bùæt àêìu, baån àoåc túâ chûúng trònh trong tay. Seä coá böën ngûúâi àoåc àiïëu vùn. Àêìu tiïn laâ möåt ngûúâi trong gia àònh baån. Ngûúâi thûá hai laâ möåt ngûúâi baån – anh ta hiïíu rêët roä vïì baån. Ngûúâi thûá ba laâ möåt àöìng nghiïåp cuãa baån. Vaâ ngûúâi thûá tû laâ möåt võ linh muåc àaåi diïån cöång àöìng núi baån sinh söëng. Baån muöën nhûäng ngûúâi àoåc àiïëu vùn naây noái gò vïì con ngûúâi vaâ cuöåc àúâi baån? Baån muöën hoå mö taã baån laâ möåt ngûúâi chöìng/vúå, möåt ngûúâi cha/meå, möåt àûáa con, möåt ngûúâi baån, hay möåt àöìng nghiïåp nhû thïë naâo? Baån muöën hoå thêëy àûúåc tñnh caách gò úã con ngûúâi baån? Hay baån muöën hoå ghi nhúá sûå cöëng hiïën hoùåc thaânh tñch naâo àoá cuãa baån? Haäy nhòn nhûäng ngûúâi xung quanh baån vaâ tûå hoãi baån àaä laâm àûúåc gò àïí trúã thaânh möåt têëm gûúng saáng trong loâng hoå? Trûúác khi àoåc tiïëp, haäy daânh vaâi phuát àïí ghi cheáp caãm tûúãng cuãa baån. Viïåc naây seä giuáp baån hiïíu roä hún Thoái quen thûá hai.

1. “BÙÆT

ÀÊÌU TÛÂ MUÅC TIÏU ÀAÄ ÀÛÚÅC XAÁC ÀÕNH” COÁ NGHÔA LAÂ GÒ?

Nïëu tham gia möåt caách nghiïm tuác vaâo thñ nghiïåm trïn, seä coá nhûäng khoaãnh khùæc baån chaåm àïën nhûäng giaá trõ cú baãn, sêu xa trong têm höìn mònh. Baån seä coá cuöåc tiïëp xuác ngùæn vúái hïå thöëng hûúáng dêîn nöåi têm ngay taåi trung têm Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa baån. Haäy ngêîm nghô nhûäng lúâi sau àêy cuãa Joseph Addison: “Khi nhòn vaâo bia möå cuãa nhûäng con ngûúâi vô àaåi, moåi caãm giaác ghen tyå trong töi biïën mêët. Khi àoåc vùn bia ghi laåi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

143

nhûäng lúâi hay yá àeåp, moåi duåc voång têìm thûúâng trong töi tiïu tan. Khi chûáng kiïën nöîi àau buöìn khön xiïët cuãa nhûäng bêåc cha meå bïn nêëm möì, töi quùån loâng thûúng caãm. Khi àûáng trûúác nêëm möì cuãa cha meå, töi nghô àïën hû danh cuãa nhûäng keã maâ chuáng ta buöåc phaãi tuên lïånh: caác bêåc vua chuáa. Hoå nùçm bïn caånh nhûäng keã àaä haå bïå hoå – nhûäng keã kònh àõch laåi saát vai nhau khi lòa àúâi. Trûúác nhûäng anh huâng haâo kiïåt àaä phên chia thïë giúái bùçng caác cuöåc tranh chêëp àöí maáu, töi suy ngêîm trong àau buöìn vaâ ngaåc nhiïn trûúác toan tñnh nhoã nhùåt cuãa loaâi ngûúâi. Khi àoåc nhûäng ngaây thaáng ghi trïn bia möå, trong àoá coá möåt söë ngûúâi vûâa chïët vaâo ngaây höm qua, vaâ möåt söë àaä chïët caách àêy 600 nùm, töi nghô àïën caái ngaây troång àaåi khi têët caã chuáng ta àïìu laâ nhûäng ngûúâi àûúng thúâi, vaâ cuâng nhau hiïån diïån…” Mùåc duâ Thoái quen thûá hai aáp duång trong nhiïìu hoaân caãnh vaâ cung bêåc cuöåc söëng khaác nhau, nhûng ûáng duång cú baãn nhêët cuãa noá laâ bùæt àêìu ngay tûâ ngaây höm nay bùçng nhûäng muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh. Lêëy hònh tûúång, hònh aãnh hay mö thûác cuöëi àúâi baån laâm khung tham chiïëu hay chuêín mûåc àïí xem xeát moåi thûá khaác. Möîi chùång àûúâng àúâi – haânh vi cuãa baån ngaây höm nay, trong tûúng lai, tuêìn sau, thaáng sau – seä àûúåc xem xeát trong böëi caãnh töíng thïí bao göìm nhûäng àiïìu coá yá nghôa nhêët àöëi vúái baån. Bùçng caách ghi nhúá nhûäng muåc tiïu àoá, baån múái coá thïí tin chùæc vaâo nhûäng gò baån laâm, vaâo möåt ngaây cuå thïí naâo àoá, seä khöng vi phaåm caác chuêín mûåc maâ mònh àaä xaác àõnh laâ quan troång nhêët. Vaâ möîi möåt ngaây baån söëng seä goáp phêìn tñch cûåc cho muåc tiïu maâ baån àaä xaác àõnh trong suöët cuöåc àúâi mònh. Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh coá nghôa laâ xuêët phaát bùçng möåt sûå hiïíu biïët roä raâng vïì àñch àïën cuãa baån. Àiïìu àoá coá nghôa laâ baån biïët núi mònh muöën àïën, do àoá baån seä hiïíu

144

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

roä hiïån taåi mònh àang úã àêu àïí luön ài àuáng hûúáng. Con ngûúâi thêåt dïî sa vaâo nhûäng chiïëc bêîy cuãa àúâi thûúâng, cuãa cuöåc mûu sinh haâng ngaây. Hoå lao vaâo laâm viïåc ngaây möåt nhiïìu hún nhùçm leo lïn bêåc cao nhêët cuãa chiïëc thang danh voång, àïí röìi phaát hiïån ra rùçng chiïëc thang bùæc nhêìm bûác tûúâng. Moåi ngûúâi àïìu bêån röån, thêåm chñ rêët bêån röån vúái cuöåc söëng nhûng sûå bêån röån àoá nhiïìu khi khöng mang laåi hiïåu quaã. Cuöëi cuâng, hoå phaát hiïån ra rùçng hoå àaä giaânh àûúåc nhûäng thùæng lúåi röîng tuïëch. Thaânh cöng àaåt àûúåc bùçng caái giaá cuãa nhûäng thûá coân quyá giaá hún chñnh sûå thaânh cöng. Nhûäng con ngûúâi thuöåc moåi têìng lúáp xaä höåi baác sô, viïån sô, diïîn viïn, chñnh trõ, doanh nhên, vêån àöång viïn, thúå öëng nûúác… - thûúâng phêën àêëu àïí coá àûúåc thu nhêåp nhiïìu hún, àõa võ xaä höåi cao hún, hay trònh àöå chuyïn mön töët hún. Nhûng röìi hoå laåi phaát hiïån ra rùçng àöång cú thuác àêíy hoå àaåt àûúåc muåc tiïu àaä che khuêët nhûäng gò thûåc sûå coá yá nghôa vúái hoå. Cuöåc söëng cuãa chuáng ta seä khaác ài nïëu chuáng ta nhêån thûác àûúåc àiïìu gò thûåc sûå quan troång vaâ giûä nhûäng hònh aãnh àoá trong têm trñ. Chuáng ta seä laâm chuã àûúåc baãn thên vaâ laâm nhûäng àiïìu coá yá nghôa nhêët. Chuáng ta coá thïí rêët bêån röån, laâm viïåc rêët töët nhûng chó coá hiïåu quaã khi chuáng ta bùæt àêìu bùçng möåt muåc tiïu roä raâng. Nïëu cên nhùæc kyä nhûäng àiïìu baån muöën nghe ngûúâi khaác àaánh giaá vïì mònh, baån seä tòm ra àõnh nghôa cuãa sûå thaânh cöng. Àõnh nghôa àoá coá thïí rêët khaác vúái àõnh nghôa baån àang nghô trong àêìu, coá thïí khöng phaãi laâ tiïìn taâi, àõa võ, danh tiïëng hay bêët cûá thûá gò maâ baån phêën àêëu àïí àaåt cho bùçng àûúåc. Khi bùæt àêìu möåt caách coá muåc àñch, baån seä coá möåt viïîn

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

145

caãnh khaác biïåt. Möåt ngûúâi àaä hoãi möåt ngûúâi khaác khi ngûúâi baån chung cuãa hoå mêët ài: “Anh êëy coá àïí laåi gò nhiïìu khöng?”. Ngûúâi kia àaáp: “Anh êëy àïí laåi têët caã”.

2. MOÅI

SÛÅ VÊÅT ÀÏÌU ÀÛÚÅC SAÁNG TAÅO HAI LÊÌN

Thoái quen bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh àûúåc dûåa trïn nguyïn lyá moåi sûå vêåt àïìu àûúåc saáng taåo hai lêìn. Saáng taåo lêìn thûá nhêët laâ saáng taåo tinh thêìn, vaâ saáng taåo lêìn thûá hai laâ saáng taåo vêåt chêët. Haäy lêëy viïåc xêy möåt ngöi nhaâ laâm vñ duå. Baån àaä saáng taåo noá bùçng hònh aãnh trong àêìu àïën tûâng chi tiïët trûúác khi haå buáa àoáng chiïëc àinh àêìu tiïn lïn cöng trònh. Baån cöë gùæng hònh dung möåt caách roä raâng kiïíu daáng ngöi nhaâ. Nïëu muöën coá möåt ngöi nhaâ maâ caã gia àònh coá thïí sum hoåp, baån vaåch ra kïë hoaåch xêy möåt cùn phoâng núi moåi ngûúâi coá thïí quêy quêìn vui veã bïn nhau. Hoùåc muöën taåo khöng gian múã cho phoâng chúi cuãa boån treã, baån seä múã möåt caánh cûãa luâa… Baån dûå àõnh àiïìu àoá bùçng yá tûúãng cho àïën khi coá àûúåc möåt bûác tranh roä raâng vïì ngöi nhaâ baån muöën. Röìi baån thïí hiïån yá tûúãng àoá trïn baãn veä vaâ lïn kïë hoaåch thi cöng. Têët caã àiïìu naây àûúåc thûåc hiïån trûúác khi viïåc àöång thöí bùæt àêìu. Nïëu khöng laâm nhû vêåy thò úã lêìn saáng taåo thûá hai, tûác laâ sûå saáng taåo vêåt chêët, baån seä phaãi coá nhiïìu thay àöíi töën keám, coá thïí khiïën chi phñ tùng gêëp àöi. Quy tùæc cuãa thúå möåc laâ “hai lêìn ào, möåt lêìn cùæt”, nghôa laâ baån phaãi suy nghô kyä moåi thûá trûúác khi haânh àöång. Baån phaãi chùæc chùæn rùçng baãn thiïët kïë, tûác sûå saáng taåo àêìu tiïn, phaãi thûåc sûå àuáng vúái caái baån muöën coá, sau àoá múái sûã duång àïën gaåch vaâ vûäa. Nghôa laâ baån bùæt àêìu cöng viïåc bùçng möåt muåc àñch àaä xaác àõnh roä raâng.

146

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Haäy xem möåt vñ duå khaác trong lônh vûåc kinh doanh. Nïëu muöën thaânh cöng, baån phaãi xaác àõnh roä raâng muåc tiïu kinh doanh cuãa mònh. Baån cêìn cên nhùæc kyä lûúäng vïì saãn phêím hay dõch vuå maâ baån muöën àûa vaâo thõ trûúâng, röìi töí chûác caác hoaåt àöång coá liïn quan nhû taâi chñnh, nghiïn cûáu vaâ phaát triïín, saãn xuêët, tiïëp thõ, nhên sûå, cú súã vêåt chêët v.v. Kïë hoaåch, muåc tiïu ban àêìu thûúâng quyïët àõnh sûå thaânh cöng hay thêët baåi cuãa möåt doanh nghiïåp. Phêìn lúán caác thêët baåi trong kinh doanh àïìu khúãi phaát tûâ sûå saáng taåo àêìu tiïn: thiïëu vöën, àaánh giaá sai thõ trûúâng hay khöng coá möåt kïë hoaåch kinh doanh khaã thi. Laâm cha laâm meå cuäng vêåy, nïëu muöën nuöi daåy con caái thaânh ngûúâi coá traách nhiïåm, coá kyã luêåt vaâ tûå giaác, baån phaãi baám saát muåc àñch àoá khi tiïëp xuác haâng ngaây vúái con caái. Baån khöng àûúåc xêm phaåm tñnh tûå giaác hay loâng tûå troång cuãa chuáng. Ngûúâi ta thûúâng sûã duång nguyïn tùæc saáng taåo hai lêìn trong nhiïìu lônh vûåc vaâ úã nhiïìu mûác àöå khaác nhau cuãa cuöåc söëng. Trûúác khi thûåc hiïån möåt cuöåc haânh trònh, baån cêìn xaác àõnh trûúác àñch àïën vaâ vaåch ra möåt löå trònh töët nhêët. Trûúác khi tröìng cêy trong vûúân, baån àaä coá kïë hoaåch trûúác trong àêìu, coá thïí trïn giêëy. Baån viïët baâi diïîn vùn ra giêëy trûúác khi àoåc. Baån hònh dung trûúác caãnh baâi trñ khuön viïn ngöi nhaâ trûúác khi trang trñ noá, baån thiïët kïë mêîu thúâi trang cuãa mònh trûúác khi cùæt may. Do àoá, tuây mûác àöå hiïíu roä nguyïn tùæc saáng taåo hai lêìn vaâ nhêån traách nhiïåm cho caã hai lêìn saáng taåo maâ chuáng ta haânh àöång vaâ múã röång Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh.

7

3. DÛÅ

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

147

KIÏËN HAY MÙÅC NHIÏN

Theo nguyïn tùæc, têët caã moåi sûå vêåt àïìu àûúåc saáng taåo hai lêìn, nhûng khöng phaãi moåi saáng taåo àêìu tiïn àïìu dûåa trïn dûå kiïën. Trong cuöåc söëng caá nhên, nïëu khöng phaát triïín sûå tûå nhêån thûác cuãa mònh vaâ coá traách nhiïåm àöëi vúái nhûäng saáng taåo àêìu tiïn, thò chuáng ta seä phoá mùåc cho ngûúâi khaác vaâ hoaân caãnh khaách quan nùçm ngoaâi Voâng troân AÃnh hûúãng àõnh hònh phêìn lúán cuöåc söëng cuãa mònh. Chuáng ta söëng möåt caách bõ àöång theo caác kõch baãn aáp àùåt tûâ bïn ngoaâi nhû gia àònh, cöång sûå, kïë hoaåch cuãa ngûúâi khaác vaâ caác sûác eáp cuãa hoaân caãnh. Têët caã nhûäng àiïìu àoá laâ do ngûúâi khaác hoùåc ngoaåi caãnh chûá khöng phaãi laâ do caác nguyïn tùæc mang laåi. Chuáng phaát sinh tûâ têm lyá dïî bõ töín thûúng cuãa chuáng ta, tûâ sûå lïå thuöåc quaá nhiïìu vaâo ngûúâi khaác, tûâ nhu cêìu àûúåc thûâa nhêån, yïu thûúng, tûâ caãm giaác vïì têìm quan troång vaâ giaá trõ hay möåt caãm giaác naâo àoá maâ chuáng ta lûu têm. Duâ chuáng ta coá nhêån thûác hay kiïím soaát àûúåc hay khöng thò vêîn coá sûå saáng taåo lêìn thûá nhêët cho möîi cuöåc àúâi cuãa chuáng ta. Tûå chuáng ta saáng taåo lêìn thûá hai àïí trúã thaânh möåt con ngûúâi tñch cûåc, hoùåc laâ saãn phêím saáng taåo lêìn thûá hai cuãa ngûúâi khaác, cuãa hoaân caãnh hay cuãa thoái quen quaá khûá. Nhûäng khaã nùng àùåc biïåt cuãa con ngûúâi cuâng trñ tûúãng tûúång vaâ lûúng têm cho pheáp chuáng ta xem xeát nhûäng saáng taåo àêìu tiïn vaâ giuáp chuáng ta chõu traách nhiïåm viïët tiïëp kõch baãn cuãa àúâi mònh. Noái caách khaác, thoái quen thûá nhêët noái rùçng “Baån laâ ngûúâi saáng taåo”, coân Thoái quen thûá hai laâ sûå saáng taåo àêìu tiïn.

148

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

4. LAÄNH

ÀAÅO VAÂ QUAÃN LYÁ

–

HAI SÛÅ SAÁNG TAÅO

Thoái quen thûá hai dûåa vaâo caác nguyïn tùæc vïì laänh àaåo baãn thên, tûác laänh àaåo laâ saáng taåo thûá nhêët. Laänh àaåo khöng phaãi laâ quaãn lyá. Quaãn lyá laâ saáng taåo lêìn thûá hai. Àêy laâ nöåi dung chuáng ta seä thaão luêån úã phêìn Thoái quen thûá ba. Quaãn lyá laâ sûå têåp trung vaâo nhûäng vêën àïì cuå thïí: “Laâm caách naâo töi coá thïí hoaân thaânh cöng viïåc àoá?”. Laänh àaåo laâ sûå têåp trung vaâo caái mêëu chöët, quan troång: “Àiïìu töi muöën àaåt àûúåc laâ gò?”. Theo lúâi Peter Drucker vaâ cuãa Warren Bennis, “Quaãn lyá laâ laâm àuáng caác cöng viïåc, coân laänh àaåo laâ laâm nhûäng viïåc àuáng”. Quaãn lyá laâ hiïåu nùng cuãa viïåc leo caác nêëc thang àïën thaânh cöng; coân laänh àaåo laâ xaác àõnh xem caái thang àoá coá àûúåc bùæc àuáng bûác tûúâng hay khöng. Baån coá thïí hiïíu möåt caách nhanh choáng sûå khaác nhau giûäa hai khaái niïåm naây qua vñ duå sau. Haäy tûúãng tûúång möåt nhoám thúå duâng dao rûåa àïí phaát quang àûúâng rûâng. Hoå chó laâ nhûäng ngûúâi thúå, nhûäng ngûúâi giaãi quyïët vêën àïì. Nhûäng ngûúâi quaãn lyá theo sau hoå, maâi sùæc caác dao rûåa, viïët ra caác hûúáng dêîn vaâ thiïët lêåp caác chñnh saách, thûåc hiïån caác chûúng trònh huêën luyïån cú bùæp, àûa vaâo aáp duång caác cöng nghïå múái, lïn thúâi gian biïíu laâm viïåc vaâ tñnh toaán lûúng böíng cho nhûäng ngûúâi thúå. Coân ngûúâi laänh àaåo laâ ngûúâi leo lïn ngoån möåt caái cêy cao nhêët, quan saát toaân böå vaâ theát lïn: “Nhêìm caánh rûâng röìi!”. Nhûng phaãn ûáng thûúâng thêëy cuãa nhûäng ngûúâi thúå vûâa gioãi tay nghïì vûâa chùm chó vaâ caác nhaâ quaãn lyá mêîn caán laâ gò? “Öng im ài cho! Chuáng töi àang laâm àûúåc rêët nhiïìu viïåc àêy naây!”. Chuáng ta thûúâng chuá têm vaâo caác chi tiïët maâ quïn ài

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

149

caái töíng thïí, vò thïë chuáng ta thûúâng bõ chïåch hûúáng. Sûå thay àöíi rêët nhanh choáng cuãa möi trûúâng söëng laâm cho laänh àaåo hiïåu quaã trúã nïn quan troång hún bao giúâ hïët – caã trong cuöåc söëng àöåc lêåp hay tûúng thuöåc. Chuáng ta ngaây caâng cêìn coá möåt têìm nhòn vaâ möåt chiïëc la baân chûá khöng phaãi chó möåt têëm baãn àöì chó àûúâng. Chuáng ta thûúâng khöng biïët àõa hònh phña trûúác laâ gò, cêìn vûúåt qua chûúáng ngaåi naâo; phêìn lúán moåi viïåc phuå thuöåc vaâo sûå phaán àoaán cuãa chuáng ta úã tûâng thúâi àiïím cuå thïí. Nhûng chiïëc la baân nöåi têm khöng phaãi luön chó àuáng hûúáng. Sûå thaânh àaåt – thêåm chñ caã sûå sinh töìn – khöng chó phuå thuöåc àún thuêìn vaâo nöî lûåc cuãa chuáng ta, maâ coân úã chöî nöî lûåc àoá àuáng hûúáng hay khöng. Sûå thay àöíi muön hònh vaån traång trong hêìu hïët caác lônh vûåc saãn xuêët vaâ nghïì nghiïåp àoâi hoãi laänh àaåo phaãi àûúåc xem laâ yïëu töë quan troång haâng àêìu vaâ quaãn lyá àûáng haâng thûá hai. Trong kinh doanh, thõ trûúâng thay àöíi nhanh àïën mûác nhiïìu saãn phêím vaâ dõch vuå rêët thaânh cöng chó vaâi nùm trûúác thò nay àaä trúã nïn laåc hêåu. Ngûúâi laänh àaåo chuã àöång phaãi luön theo doäi sûå thay àöíi cuãa möi trûúâng kinh doanh, àùåc biïåt laâ thoái quen vaâ àöång cú cuãa khaách haâng, àïí àûa ra nhûäng nguöìn lûåc cêìn thiïët giuáp cho doanh nghiïåp ài àuáng hûúáng. Nhûäng thay àöíi nhû núái loãng quaãn lyá cuãa nhaâ nûúác trong ngaânh haâng khöng, tùng chi phñ chùm soác sûác khoãe, vaâ nêng cao chêët lûúång xe ö-tö nhêåp khêíu àïìu coá taác àöång àaáng kïí àïën möi trûúâng kinh doanh. Nïëu caác doanh nghiïåp khöng theo doäi möi trûúâng kinh doanh, kïí caã caác nhoám nhên viïn cuãa mònh, vaâ saáng suöët laänh àaåo thò khöng möåt kyä nùng quaãn trõ naâo coá thïí cûáu doanh nghiïåp àoá khoãi suåp àöí.

150

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Quaãn lyá hiïåu quaã maâ khöng laänh àaåo àuáng hûúáng thò cuäng giöëng nhû “siïët chùåt caác ghïë ngöìi trïn boong taâu Titanic”. Khöng coá sûå thaânh cöng naâo trong quaãn lyá coá thïí buâ àùæp àûúåc nhûäng sai lêìm trong laänh àaåo. Thïë nhûng, laänh àaåo khöng phaãi laâ cöng viïåc dïî daâng, búãi chuáng ta thûúâng bõ vûúáng vaâo mö thûác quaãn lyá. Taåi buöíi hoåp cuöëi cuâng trong chûúng trònh Phaát triïín quaãn lyá keáo daâi möåt nùm taåi Seattle, chuã tõch möåt cöng ty dêìu khñ àïën gùåp töi vaâ noái: “Naây Stephen, khi öng nïu ra sûå khaác nhau giûäa laänh àaåo vaâ quaãn lyá, töi àaä xem laåi vai troâ chuã tõch cöng ty cuãa töi vaâ nhêån ra rùçng töi chûa bao giúâ laänh àaåo caã. Töi chó lao vaâo laâm cöng taác quaãn lyá, bõ chön vuâi trong haâng àöëng cöng viïåc sûå vuå haâng ngaây. Do àoá, töi àaä quyïët àõnh giao cho ngûúâi khaác laâm viïåc àoá. Töi thêåt sûå muöën thûåc hiïån vai troâ laänh àaåo, dêîn dùæt cöng ty cuãa mònh. Nhûng àoá khöng phaãi laâ möåt viïåc dïî daâng. Töi àaä phaãi traãi qua caãm giaác huåt hêîng khoá chõu cuãa sûå ruát lui naây. Töi khöng àuång àïën nhûäng cöng vùn khêín cêëp àang chêët àêìy trïn baân, cuäng khöng giaãi quyïët haâng taá cöng viïåc khöng tïn khaác… Têët caã àaä coá cêëp dûúái cuãa töi chõu traách nhiïåm. Töi bùæt àêìu vêåt löån vúái nhûäng vêën àïì vïì phûúng hûúáng, vïì xêy dûång nïìn vùn hoáa cöng ty, phên tñch sêu thõ trûúâng vaâ nùæm bùæt caác thúâi cú múái. Nhûäng ngûúâi khaác cuäng caãm thêëy huåt hêîng vò phong caách laâm viïåc thay àöíi. Hoå khöng coân àûúåc tiïëp cêån töi dïî daâng nhû trûúác, trong khi vêîn muöën gùåp töi bêët kyâ luác naâo àïí xin yá kiïën, nhúâ giuáp giaãi quyïët nhûäng vêën àïì haâng ngaây. Nhûng töi àaä thêåt sûå thay àöíi. Töi tin rùçng viïåc mònh cêìn phaãi laâm laâ laänh àaåo. Vaâ töi àaä laâm àûúåc. Àïën höm nay, toaân böå cöng viïåc kinh doanh cuãa chuáng töi àaä khaác hùèn. Chuáng töi thñch nghi hún vúái möi trûúâng múái cuãa cöng ty.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

151

Doanh thu tùng gêëp àöi vaâ lúåi nhuêån tùng gêëp böën lêìn. Töi àaä thûåc hiïån àûúåc vai troâ laänh àaåo.” Töi tin rùçng caác bêåc cha meå cuäng thûúâng bõ vûúáng vaâo mö thûác quaãn lyá. Hoå chó chuá troång àïën viïåc giaám saát, hiïåu quaã vaâ kyã cûúng thay vò muåc àñch vaâ tònh caãm gia àònh. Tûúng tûå, trong cuöåc söëng riïng cuãa chuáng ta laåi caâng thiïëu sûå laänh àaåo. Chuáng ta lao vaâo quaãn lyá baãn thên sao cho coá hiïåu quaã, àùåt ra vaâ phêën àêëu àïí àaåt àûúåc caác muåc tiïu trong khi chûa xaác àõnh roä nhûäng giaá trõ cuãa mònh.

5. TRÚÃ

THAÂNH NGÛÚÂI SAÁNG TAÅO ÀÊÌU TIÏN CUÃA CHÑNH MÒNH

Nhû chuáng ta nhêån thêëy úã phêìn trûúác, tñnh chuã àöång àûúåc dûåa trïn cú súã tûå nhêån thûác – möåt khaã nùng àùåc biïåt cuãa con ngûúâi. Hai khaã nùng thiïn phuá nûäa giuáp chuáng ta múã röång tñnh chuã àöång vaâ thûåc hiïån vai troâ laänh àaåo caá nhên trong cuöåc söëng laâ trñ tûúãng tûúång vaâ lûúng têm. Nhúâ coá trñ tûúãng tûúång, chuáng ta coá thïí hònh dung àûúåc nhûäng tiïìm nùng cuãa baãn thên. Nhúâ coá lûúng têm, chuáng ta coá thïí tiïëp cêån caác quy luêåt phöí biïën hay caác nguyïn tùæc, bùçng chñnh taâi nùng riïng cuãa mònh vaâ cuãa ngûúâi khaác. Vúái nhûäng nguyïn tùæc chó àaåo baãn thên, chuáng ta coá thïí khai thaác baãn thên möåt caách hiïåu quaã. Kïët húåp vúái sûå tûå nhêån thûác, nhûäng khaã nùng naây seä giuáp chuáng ta àuã sûác viïët lêëy “kõch baãn” cho chñnh mònh. Do chuáng ta àaä söëng vúái nhiïìu “kõch baãn” tûâ bïn ngoaâi, nïn quaá trònh viïët “kõch baãn” cho chñnh mònh trúã thaânh möåt quaá trònh “viïët laåi kõch baãn”, hay thay àöíi möåt söë mö thûác cú baãn maâ chuáng ta àaä coá. Khi nhêån ra nhûäng “kõch

152

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

baãn” khöng hiïåu quaã, nhûäng mö thûác khöng àuáng hay khöng hoaân haão trong con ngûúâi mònh, chuáng ta coá thïí chuã àöång bùæt tay vaâo viïët laåi nhûäng kõch baãn àoá. Theo töi, möåt trong nhûäng cêu chuyïån hêëp dêîn nhêët cuãa quaá trònh viïët laåi “kõch baãn” nùçm trong cuöën tûå truyïån cuãa Anwar Sadat - Töíng thöëng quaá cöë cuãa Ai Cêåp. Sadat àaä tûâng àûúåc nuöi dûúäng, daåy döî vaâ hun àuác loâng cùm thuâ Israel. Öng tûâng tuyïn böë trïn àaâi truyïìn hònh quöëc gia rùçng: “Töi seä khöng bao giúâ bùæt tay vúái möåt ngûúâi Israel khi naâo hoå coân chiïëm duâ chó möåt têëc àêët cuãa ngûúâi Ai Cêåp. Khöng bao giúâ! Khöng bao giúâ!”. Vaâ nhûäng àaám àöng dên chuáng trong caã nûúác àaä tûâng hö vang “Khöng bao giúâ! Khöng bao giúâ!”. Öng àaä têåp húåp àûúåc sûác maånh vaâ yá chñ thöëng nhêët cuãa caã nûúác vaâo “kõch baãn” àoá cuãa mònh. “Kõch baãn” naây rêët àöåc lêåp vaâ mang tñnh dên töåc cûåc àoan, noá kñch àöång tinh thêìn dên chuáng möåt caách sêu sùæc. Nhûng noá cuäng rêët àiïn röì vaâ Sadat biïët roä àiïìu àoá. Do àoá, öng àaä viïët laåi “kõch baãn” cho mònh, miïu taã laåi quaá trònh öng àaä hoåc àûúåc khi coân laâ möåt thanh niïn bõ giam cêìm taåi xaâ lim 54, möåt xaâ lim biïåt lêåp cuãa nhaâ tuâ trung têm Cairo, do dñnh lñu vaâo möåt êm mûu chöëng laåi vua Farouk. Öng àaä hoåc àûúåc caách bûát ra khoãi têm trñ cuãa mònh àïí nhòn laåi “kõch baãn” möåt caách khön ngoan hún. Öng hoåc caách laâm cho têm trñ cuãa mònh tröëng röîng, bùçng möåt quaá trònh thiïìn àõnh sêu sùæc àïí têåp trung vaâo caác “kõch baãn” cuãa baãn thên. Öng kïí laåi rùçng öng àaä gêìn nhû khöng coân muöën rúâi xaâ lim nhaâ tuâ nûäa, vò taåi àoá öng àaä nhêån ra thaânh cöng thûåc sûå laâ thaânh cöng cuãa baãn ngaä. Àoá khöng phaãi laâ sûå giaâu coá maâ laâ coá àûúåc sûå tûå chuã vaâ chiïën thùæng chñnh baãn thên mònh.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

153

Trong thúâi kyâ cêìm quyïìn cuãa Nasser, coá thúâi gian Sadat bõ giaáng chûác. Moåi ngûúâi nghô rùçng öng seä mêët tinh thêìn, nhûng khöng phaãi nhû vêåy. Hoå muöën aáp àùåt “kõch baãn” cuãa hoå lïn öng maâ khöng biïët rùçng öng chó àang chúâ àúåi thúâi cú. Vaâ khi thúâi cú àïën, tûác khi trúã thaânh töíng thöëng Ai Cêåp vaâ àöëi mùåt vúái nhûäng thûåc taåi chñnh trõ, öng àaä “viïët laåi kõch baãn” cuãa baãn thên àöëi vúái Israel. Öng àaä àïën thùm Quöëc höåi Israel (Knesset) taåi Jerusalem vaâ múã ra möåt trong nhûäng phong traâo hoâa bònh chûa tûâng coá trong lõch sûã thïë giúái, möåt saáng kiïën taáo baåo dêîn àïën Hiïåp ûúác Camp David giûäa Ai Cêåp vaâ Israel. Sadat àaä biïët duâng sûå tûå nhêån thûác, trñ tûúãng tûúång vaâ lûúng têm cuãa mònh àïí laänh àaåo baãn thên, laâm thay àöíi möåt mö thûác cöët loäi vaâ caách nhòn vïì hoaân caãnh. Öng àaä taác àöång vaâo troång têm Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh àïí thay àöíi mö thûác àoá - möåt thay àöíi laâm aãnh hûúãng àïën haâng triïåu con ngûúâi trong Voâng troân Quan têm lúán hún. Trong quaá trònh phaát triïín sûå tûå nhêån thûác, nhiïìu ngûúâi trong chuáng ta phaát hiïån ra nhûäng “kõch baãn” keám hiïåu quaã, nhûäng thoái quen àaä àûúåc ùn sêu vaâ hoaân toaân khöng nïn coá vaâ khöng phuâ húåp vúái nhûäng àiïìu chuáng ta thûåc sûå quyá troång trong cuöåc söëng. Thoái quen thûá hai noái rùçng chuáng ta khöng cêìn phaãi chung söëng vúái nhûäng “kõch baãn” àoá. Chuáng ta coá quyïìn sûã duång trñ tûúãng tûúång vaâ oác saáng taåo cuãa mònh àïí viïët laåi nhûäng “kõch baãn” múái hiïåu quaã hún, phuâ húåp hún vúái nhûäng giaá trõ sêu sùæc nhêët vaâ nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn, mang laåi yá nghôa thêåt sûå. Nïëu laâ möåt ngûúâi coá phaãn ûáng quaá mûác trong viïåc daåy döî con caái thò möîi khi chuáng bùæt àêìu laâm àiïìu gò àoá sai traái,

154

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

töi seä khöng kiïìm chïë àûúåc cún giêån dûä. Töi khöng têåp trung vaâo sûå trûúãng thaânh lêu daâi hay caãm thöng maâ vaâo haânh vi nhêët thúâi. Töi àang cöë gùæng àïí chiïën thùæng trong möåt trêån àêëu, chûá khöng phaãi caã cuöåc chiïën. Khi àoá, töi sûã duång uy quyïìn cuãa mònh, la heát, naåt nöå, àe doåa vaâ trûâng phaåt caác con töi. Vaâ töi chiïën thùæng. Töi àûáng àoá, trong vinh quang, giûäa möëi quan hïå cha con bõ àöí vúä khi chuáng bïn ngoaâi toã ra khuêët phuåc nhûng trong loâng thò chöëng laåi. Chuáng cöë gùæng kòm neán nhûäng caãm xuác maâ vïì sau seä buâng phaát möåt caách tïå haåi hún. Giúâ àêy, nïëu töi laâ ngûúâi ngöìi dûå lïî tang nhû àaä tûúãng tûúång úã phêìn àêìu, vaâ möåt trong nhûäng àûáa con töi chuêín bõ lïn tiïëng. Töi muöën nghe noá noái vïì töi nhû vïì möåt ngûúâi cha àaä daåy döî, reân luyïån yá thûác kyã luêåt cho anh em chuáng vúái loâng yïu thûúng vö búâ, chûá khöng phaãi bùçng nhûäng trêån àoân vaâ lúâi la mùæng. Töi muöën con tim vaâ khöëi oác cuãa con töi traân àêìy nhûäng kyã niïåm sêu sùæc, nhûäng khoaãng thúâi gian àêìy yá nghôa maâ chuáng töi coá vúái nhau. Töi muöën con töi nhúá àïën töi nhû möåt ngûúâi cha àaáng kñnh, ngûúâi chia seã caã niïìm vui lêîn nöîi buöìn cho túái luác noá trûúãng thaânh. Töi muöën con töi nhúá laåi nhûäng luác noá àïën vúái töi àïí têm sûå nhûäng khoá khùn vaâ ûu tû maâ noá gùåp phaãi. Töi muöën noá hiïíu rùçng duâ khöng phaãi laâ ngûúâi hoaân haão nhûng töi àaä cöë gùæng hïët sûác àïí laâm bêët cûá àiïìu gò coá thïí cho caác con. Vaâ coá leä hún bêët cûá ngûúâi naâo khaác trïn coäi àúâi naây, töi laâ ngûúâi yïu thûúng chuáng nhêët. Lyá do maâ töi muöën coá àûúåc nhûäng àiïìu trïn laâ vò sêu thùèm trong têm höìn, töi yïu quyá con töi vaâ xem troång vai troâ laâm cha cuãa mònh. Nhûng khöng phaãi luác naâo töi cuäng nhòn thêëy nhûäng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

155

giaá trõ àoá. Töi bõ sa lêìy trong “möåt àöëng vuån vùåt”. Nhûäng gò quyá giaá nhêët laåi bõ chön vuâi dûúái têìng têìng lúáp lúáp cuãa nhûäng bûác böëi, thuác eáp haâng ngaây. Töi trúã nïn luön bõ àöång, vaâ caách cû xûã vúái caác con laåi mêu thuêîn vúái tònh caãm töi thêåt sûå daânh cho chuáng. Vò töi laâ möåt con ngûúâi biïët tûå nhêån thûác, vò töi coá trñ tûúãng tûúång vaâ lûúng têm, nïn töi coá thïí kiïím tra nhûäng giaá trõ sêu sùæc nhêët cuãa mònh. Töi coá thïí nhêån thêëy “kõch baãn” töi àang söëng khöng phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ àoá, rùçng cuöåc àúâi töi khöng phaãi laâ “saãn phêím” cuãa “baãn thiïët kïë” cuãa riïng töi. Nhûng töi coá thïí thay àöíi vaâ söëng theo trñ tûúãng tûúång cuãa mònh thay vò dûåa vaâo trñ nhúá. Töi coá thïí gùæn baãn thên vaâo nhûäng tiïìm nùng vö haån thay vò vaâo quaá khûá hûäu haån. Töi coá thïí trúã thaânh ngûúâi saáng taåo àêìu tiïn cuãa chñnh mònh. Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh coá nghôa laâ thûåc hiïån caác vai troâ khaác nhau trong cuöåc àúâi vúái nhûäng giaá trõ vaâ phûúng hûúáng roä raâng. Möîi chuáng ta àïìu phaãi coá traách nhiïåm àöëi vúái sûå saáng taåo àêìu tiïn cuãa chñnh mònh, phaãi viïët laåi “kõch baãn” cho baãn thên àïí taåo mö thûác haânh vi vaâ thaái àöå phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ sêu sùæc cuäng nhû nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn. Àiïìu àoá coá nghôa laâ töi phaãi bùæt àêìu cuöåc söëng haâng ngaây bùçng nhûäng giaá trõ àoá àïí khi àöëi diïån vúái nhûäng thùng trêìm, thaách thûác cuöåc àúâi, töi coá thïí haânh xûã bùçng nhên phêím cuãa mònh maâ khöng cêìn phaãi haânh àöång theo caãm tñnh hoùåc bõ hoaân caãnh taác àöång. Töi coá thïí thûåc sûå trúã thaânh ngûúâi luön chuã àöång vaâ söëng theo caác giaá trõ töët àeåp, vò nhûäng giaá trõ àoá rêët roä raâng àöëi vúái töi.

156

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

6. TUYÏN

NGÖN SÛÁ MÏÅNH CAÁ NHÊN

Caách hiïåu quaã nhêët àïí bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh maâ töi tûâng biïët laâ thiïët lêåp möåt baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên hay möåt triïët lyá, möåt niïìm tin. Tuyïn böë àoá thïí hiïån roä baån muöën trúã thaânh ngûúâi thïë naâo (tñnh caách), seä laâm gò (cöëng hiïën, thaânh tñch), lêëy giaá trõ vaâ nguyïn tùæc naâo laâm nïìn taãng. Vò möîi ngûúâi laâ möåt caá thïí, nïn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên seä phaãn aánh tñnh chêët àún nhêët naây, caã vïì nöåi dung vaâ hònh thûác. Möåt ngûúâi baån cuãa töi, Rolfe Kerr, àaä xaác lêåp sûá mïånh cuãa mònh nhû sau: “Trûúác hïët, phaãi thaânh cöng trong cuöåc söëng gia àònh. Tòm kiïëm vaâ söëng xûáng àaáng vúái sûå höî trúå tuyïåt vúâi tûâ nhûäng ngûúâi xung quanh. Luön söëng lûúng thiïån. Luön nhúá àïën nhûäng ngûúâi coá cöng giuáp àúä mònh. Lùæng nghe caã hai phña trûúác khi phaán quyïët. Sùén loâng nhêån lúâi khuyïn cuãa ngûúâi khaác. Bïnh vûåc nhûäng ngûúâi vùæng mùåt. Chên thaânh nhûng quyïët àoaán. Möîi nùm thaânh thaåo möåt viïåc múái. Coá kïë hoaåch cöng viïåc ngaây mai ngay tûâ höm nay. Khöng ngöìi yïn chúâ àúåi. Luön duy trò möåt thaái àöå tñch cûåc. Luön coá oác haâi hûúác. Trêåt tûå ngùn nùæp trong sinh hoaåt caá nhên vaâ cöng viïåc.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

157

Àûâng súå mùæc sai lêìm – chó súå thiïëu oác saáng taåo, thiïëu tinh thêìn xêy dûång vaâ sûãa chûäa sai lêìm. Luön taåo àiïìu kiïån cho cêëp dûúái thaânh cöng. Nghe nhiïìu hún noái. Döìn hïët khaã nùng vaâ nöî lûåc vaâo cöng viïåc hiïån thúâi, khöng bêån têm vïì cöng viïåc sùæp túái hay sûå thùng quan tiïën chûác.” Coân àêy laâ baãn tuyïn ngön sûá mïånh cuãa möåt phuå nûä àang cöë gùæng cên bùçng giûäa cuöåc söëng gia àònh vaâ sûå nghiïåp: “Töi seä cöë gùæng taåo sûå cên bùçng giûäa nghïì nghiïåp vaâ gia àònh möåt caách töët nhêët, vò caã hai àiïìu naây àïìu quan troång àöëi vúái töi. Ngöi nhaâ cuãa töi seä laâ núi maâ töi, gia àònh, baån beâ vaâ nhûäng ai túái thùm coá thïí tòm thêëy niïìm vui, sûå thoaãi maái, bònh yïn vaâ haånh phuác. Mùåc duâ vêåy, töi vêîn seä cöë gùæng taåo möåt möi trûúâng söëng saåch seä, ngùn nùæp vaâ tiïån nghi. Töi seä vêån duång sûå hiïíu biïët cuãa mònh àïí choån lûåa caách thûác ùn uöëng, àoåc saách, giaãi trñ, laâm caác viïåc nöåi trúå khaác. Töi àùåc biïåt quan têm àïën viïåc daåy con caái biïët yïu thûúng, cuâng hoåc têåp tiïën böå. Töi coi troång caác giaá trõ, quyïìn tûå do vaâ caác nghôa vuå trong xaä höåi cuãa chuáng ta. Töi seä laâ möåt cöng dên coá traách nhiïåm, nhiïåt tònh tham gia vaâo caác hoaåt àöång chñnh trõ àïí tiïëng noái vaâ laá phiïëu cuãa mònh goáp phêìn xêy dûång cöång àöìng. Töi seä laâ möåt ngûúâi biïët khúãi àöång, chuã àöång thûåc hiïån caác muåc tiïu cuãa àúâi mònh. Töi seä chuã àöång trûúác caác hoaân caãnh vaâ cú höåi, chûá khöng bõ àöång àöëi phoá.

158

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Töi seä luön giûä mònh, traánh xa caác thoái nghiïån ngêåp vaâ hû hoãng. Töi seä phaát triïín caác thoái quen giuáp mònh thoaát khoãi nhûäng khuön mêîu laåc hêåu vaâ haån heåp àïí múã röång khaã nùng cuäng nhû lûåa choån cuãa mònh. Töi seä laâ chuã nhên chûá khöng phaãi laâ nö lïå cuãa àöìng tiïìn. Töi seä luön tòm caách àöåc lêåp vïì taâi chñnh. Nhûäng gò töi muöën tuây thuöåc vaâo nhu cêìu vaâ khaã nùng taâi chñnh cuãa töi. Trûâ khoaãn vay daâi haån mua nhaâ vaâ xe ö-tö, töi seä khöng vay núå àïí mua bêët kyâ thûá gò khaác. Töi seä laâm nhiïìu, tiïu xaâi ñt vaâ thûúâng xuyïn duâng söë tiïìn dû àïí tiïët kiïåm hoùåc àêìu tû. Ngoaâi ra, töi seä duâng tiïìn vaâ taâi nùng mònh laâm cho cuöåc söëng cuãa ngûúâi khaác vui veã hún, bùçng sûå phuåc vuå vaâ àoáng goáp tûâ thiïån cuãa mònh.” Baån coá thïí xem baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên laâ möåt “baãn hiïën phaáp” cuãa caá nhên baån. Vaâ, nhû moåi baãn hiïën phaáp trïn thïë giúái, vïì cú baãn, “hiïën phaáp” cuãa baån laâ khöng thay àöíi. Nhû Hiïën phaáp Hoa Kyâ chùèng haån, trong hún 200 nùm qua, noá chó coá 26 böí sung, sûãa àöíi, trong àoá baãn göëc chó sûãa àöíi àuáng 10 àiïím. Hiïën phaáp Hoa Kyâ laâ tiïu chuêín àïí àaánh giaá bêët kyâ böå luêåt naâo cuãa nûúác Myä. Àêy laâ vùn baãn maâ töíng thöëng Myä nhêån traách nhiïåm baão vïå vaâ uãng höå khi tuyïn thïå nhêåm chûác, àêy laâ cú súã phaáp lyá cho viïåc nhêåp quöëc tõch Hoa Kyâ cuãa ngûúâi dên. Àêy laâ nïìn taãng vaâ trung têm giuáp dên chuáng vûúåt qua nhûäng biïën àöång lúán nhû cuöåc nöåi chiïën Myä, chiïën tranh Viïåt Nam, vuå bï böëi Watergate. Àêy laâ caác chuêín mûåc thïí hiïån bùçng vùn baãn – nhûäng chuêín mûåc then chöët duâng àïí àaánh giaá vaâ àiïìu haânh moåi thûá khaác. Nhûäng nguyïn tùæc naây àem laåi cho baãn Hiïën phaáp möåt sûác maånh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

159

vö têån, ngay caã trong trûúâng húåp coá nhûäng sûå mú höì vaâ thay àöíi trong xaä höåi, nhû Thomas Jefferson àaä noái: “Nïìn an ninh àùåc biïåt cuãa chuáng ta nùçm úã baãn Hiïën phaáp naây”. Tûúng tûå nhû vêåy, baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn, trúã thaânh möåt chuêín mûåc cho möîi ngûúâi. Noá trúã thaânh baãn hiïën phaáp cuãa caá nhên, laâm cú súã cho viïåc àûa ra nhûäng quyïët àõnh lúán, laâ phûúng hûúáng cho caã cuöåc àúâi baån, laâ cú súã cho nhûäng quyïët àõnh haâng ngaây baån àûa ra, maâ khöng phuå thuöåc vaâo hoaân caãnh söëng hay nhûäng xuác caãm. Noá cuäng àem laåi cho möîi caá nhên nguöìn sûác maånh lúán lao giûäa nhûäng biïën cöë cuãa cuöåc àúâi. Con ngûúâi khöng thïí chung söëng vúái sûå thay àöíi nïëu trong hoå khöng coá möåt haåt nhên vûäng chùæc vaâ bêët biïën theo thúâi gian. Chòa khoáa dêîn túái khaã nùng taåo ra thay àöíi laâ möåt nhêån thûác trûúác sau nhû möåt rùçng baån laâ ai, baån muöën laâm gò, vaâ baån coi troång àiïìu gò. Coá baãn tuyïn ngön sûá mïånh, chuáng ta coá thïí cuâng bay böíng vúái nhûäng thay àöíi. Chuáng ta khöng coân quan têm àïën àõnh kiïën hay thaânh kiïën. Chuáng ta khöng cêìn phaãi tòm hiïíu, rêåp khuön, phên loaåi moåi thûá vaâ moåi ngûúâi àïí hoâa húåp vúái thûåc taåi. Möi trûúâng söëng cuãa chuáng ta cuäng àang thay àöíi vúái möåt nhõp àiïåu khöng ngûâng gia tùng. Sûå thay àöíi choáng mùåt àoá laâm kiïåt sûác nhiïìu ngûúâi, khiïën hoå khöng àuã sûác àûúng àêìu vúái cuöåc söëng. Hoå trúã nïn bõ àöång vaâ thûúâng àêìu haâng, vúái hy voång theo thúâi gian, röìi nhûäng àiïìu töët àeåp cuäng seä àïën… Nhûng khöng phaãi ai cuäng vêåy. Trong caác traåi têåp trung cuãa boån Àûác quöëc xaä, Viktor Frankl àaä hoåc àûúåc nguyïn

160

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

tùæc luön chuã àöång vaâ têìm quan troång cuãa viïåc xaác àõnh muåc àñch, yá nghôa cuöåc söëng. Öng àaä phaát triïín khaái niïåm “Liïåu phaáp biïíu tûúång” thaânh möåt triïët lyá vaâ àûa ra giaãng daåy. Àiïìu cöët loäi cuãa triïët lyá naây laâ: nhiïìu chûáng bïånh vïì tinh thêìn vaâ caãm xuác thêåt ra laâ do têm traång bõ àeâ neán, tröëng röîng, caãm thêëy cuöåc àúâi vö nghôa… cuãa con ngûúâi. “Liïåu phaáp biïíu tûúång” xoáa boã caãm giaác tiïu cûåc àoá bùçng caách giuáp cho tûâng caá nhên tòm thêëy yá nghôa àún nhêët vaâ sûá mïånh cuãa baãn thên trong cuöåc söëng. Möåt khi nhêån thûác àûúåc sûá mïånh cuãa mònh, baån seä coá àûúåc nïìn taãng cuãa tñnh chuã àöång. Baån seä coá àûúåc têìm nhòn vïì nhûäng giaá trõ dêîn dùæt cuöåc àúâi baån. Baån seä coá phûúng hûúáng cú baãn àïí tûâ àoá àùåt ra caác muåc tiïu ngùæn haån vaâ daâi haån. Baån seä coá àûúåc sûác maånh cuãa “baãn hiïën phaáp” caá nhên àûúåc viïët ra dûåa trïn caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, duâng laâm cùn cûá àïí àaánh giaá möåt caách hûäu hiïåu moåi quyïët àõnh vïì viïåc sûã duång töët nhêët thúâi gian, sûác lûåc vaâ taâi nùng cuãa baån.

7. TRUNG

TÊM CUÃA

VOÂNG

TROÂN

AÃNH

HÛÚÃNG

Àïí coá thïí viïët àûúåc möåt baãn tuyïn ngön sûá mïånh, chuáng ta phaãi bùæt àêìu ngay taåi trung têm Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh. Trung têm naây bao göìm nhûäng mö thûác cú baãn nhêët - nhûäng lùng kñnh - maâ qua àoá chuáng ta coá thïí nhòn ra thïë giúái. Chñnh taåi trung têm naây, chuáng ta xûã lyá têìm nhòn vaâ nhûäng giaá trõ cuãa mònh, sûã duång khaã nùng tûå nhêån thûác àïí xem xeát caác “baãn àöì” chó dêîn. Vaâ nïëu coá àûúåc caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, chuáng ta seä biïët chùæc caác “baãn àöì” chó àuáng àûúâng, biïët chùæc caác mö thûác cuãa mònh àûúåc dûåa trïn caác nguyïn tùæc vaâ cú súã hiïån thûåc. Chñnh taåi àêy, chuáng ta sûã

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

161

duång lûúng têm laâm la baân àïí chó ra taâi nùng riïng biïåt vaâ phaåm vi coá thïí cöëng hiïën cuãa mònh, sûã duång trñ tûúãng tûúång àïí hònh dung àñch àïën. Têët caã nhûäng àiïìu àoá nhùçm mang laåi cho chuáng ta nhûäng cú súã cuãa möåt baãn hiïën phaáp caá nhên. Cuäng chñnh taåi àêy, nhûäng nöî lûåc têåp trung cuãa chuáng ta seä àaåt àûúåc kïët quaã lúán nhêët. Khi têåp trung vaâo trung têm cuãa Voâng troân AÃnh hûúãng, chuáng ta seä múã röång noá. Àêy laâ viïåc taåo ra PC (nùng lûåc saãn xuêët) coá sûác maånh vaâ aãnh hûúãng to lúán àïën sûå thaânh àaåt úã moåi mùåt trong cuöåc söëng chuáng ta. Bêët cûá caái gò nùçm taåi trung têm cuãa cuöåc söëng seä laâ nguöìn göëc cho sûå an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc cuãa chuáng ta. An toaân biïíu hiïån yá thûác cuãa baån vïì giaá trõ, caá tñnh, nïìn taãng tònh caãm, loâng tûå troång vaâ caác thïë maånh cuãa baån. Àõnh hûúáng laâ nguöìn göëc caác phûúng hûúáng trong cuöåc söëng cuãa baån. Baãn àöì dêîn àûúâng, tûác khung tham chiïëu nöåi têm cuãa baån – laâ caái chó cho baån àiïìu gò àang xaãy ra – bao göìm caác nguyïn tùæc, caác tiïu chuêín ngêìm chi phöëi nhûäng quyïët àõnh vaâ haânh àöång cuãa baån. Khön ngoan laâ têìm nhòn tûúng lai vaâ nhêån thûác vïì sûå cên bùçng, sûå am hiïíu cuãa baån àöëi vúái caách aáp duång caác nguyïn tùæc khaác nhau trong cuöåc söëng vaâ sûå liïn hïå giûäa chuáng. Noá bao göìm khaã nùng phaán àoaán, suy xeát vaâ hiïíu biïët. Àoá laâ möåt chónh thïí töíng húåp cuãa suy nghô hay kinh nghiïåm möåt töíng thïí àöåc nhêët vaâ troån veån. Nùng lûåc laâ khaã nùng haânh àöång, laâ tiïìm lûåc àïí hoaân thaânh möåt cöng viïåc naâo àoá. Àêy laâ khaã nùng cú baãn àïí thûåc hiïån viïåc lûåa choån vaâ àûa ra caác quyïët àõnh. Noá cuäng bao göìm khaã nùng vûúåt qua nhûäng thoái quen cöë hûäu àïí

162

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

hònh thaânh nhûäng thoái quen úã mûác cao hún, coá hiïåu quaã hún.

An toaân

Khön ngoan

Trung têm

Àõnh hûúáng

Nùng lûåc

Böën yïëu töë naây – an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc – phuå thuöåc lêîn nhau. Roä raâng, an toaân vaâ àõnh hûúáng seä àem laåi khön ngoan thêåt sûå, laâ chêët xuác taác àïí giaãi phoáng nùng lûåc. Khi caã böën nhên töë naây cuâng coá mùåt, kïët húåp haâi hoâa vaâ böí sung cho nhau, chuáng seä taåo nïn sûác maånh to lúán coá thïí saãn sinh ra möåt nhên caách cao quyá, möåt tñnh caách cên bùçng vaâ möåt con ngûúâi toaân veån. Caác yïëu töë höî trúå naây cuäng gùæn kïët vúái moåi khña caånh khaác cuãa cuöåc söëng vaâ khöng chó xuêët hiïån möåt lêìn. Mûác àöå phaát triïín tûâng yïëu töë àûúåc thïí hiïån trïn möåt chuöîi liïn tuåc, giöëng nhû caác bûúác liïn tuåc cuãa sûå trûúãng thaânh àûúåc mö taã úã phêìn trïn. ÚÃ àêìu dûúái cuãa chuöîi, böën nhên töë naây àïìu yïëu, nghôa laâ vïì cú baãn, baån phuå thuöåc vaâo hoaân caãnh,

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

163

vaâo ngûúâi khaác, vaâo nhûäng thûá baån khöng kiïím soaát möåt caách trûåc tiïëp. ÚÃ àêìu trïn cuãa chuöîi, baån kiïím soaát àûúåc tònh hònh; khi àoá, baån coá sûác maånh àöåc lêåp vaâ nïìn taãng cho caác möëi quan hïå àa daång, tûúng thuöåc lêîn nhau. An toaân cuãa baån nùçm àêu àoá trïn chuöîi liïn tuåc giûäa cûåc khöng an toaân nùçm úã möåt àêìu, núi cuöåc söëng cuãa baån chõu sûå chi phöëi búãi caác xung lûåc hay thay àöíi, vaâ àêìu kia, núi baån yá thûác àûúåc giaá trõ baãn chêët vaâ sûå an toaân caá nhên. Àõnh hûúáng cuãa baån dao àöång trïn chuöîi liïn tuåc, tûâ nhûäng nguöìn lûåc dao àöång bïn ngoaâi cho àïën sûå àiïìu khiïín nöåi taåi vûäng vaâng. Khön ngoan cuãa baån nùçm àêu àoá giûäa möåt têëm baãn àöì hoaân toaân sai lïåch, núi moåi thûá bõ boáp meáo vaâ khöng ùn khúáp nhau hoùåc coá thïí giûäa möåt têëm baãn àöì chñnh xaác, hoaân haão vïì cuöåc söëng, núi moåi thaânh phêìn vaâ nguyïn tùæc liïn hïå vúái nhau möåt caách húåp lyá. Nùng lûåc cuãa baån nùçm giûäa möåt cûåc laâ sûå bêët àöång – möåt con röëi cho ngûúâi khaác giêåt dêy – vaâ cûåc kia laâ sûå chuã àöång, nghôa laâ sûác maånh haânh àöång theo nhûäng giaá trõ cuãa chñnh baån. Võ trñ cuãa nhûäng yïëu töë naây trïn möåt chuöîi liïn tuåc biïíu hiïån sûå hoâa nhêåp, haâi hoâa, cên bùçng. AÃnh hûúãng tñch cûåc cuãa chuáng àöëi vúái moåi mùåt cuöåc söëng cuãa chuáng ta laâ vö cuâng cêìn thiïët – laâ chûác nùng troång têm, laâ mö thûác thiïët yïëu, cöët loäi úã möîi ngûúâi.

8. CAÁC

TROÅNG TÊM TRONG CUÖÅC SÖËNG

Möîi ngûúâi àïìu coá möåt troång têm trong cuöåc söëng duâ rùçng chuáng ta thûúâng khöng nhêån ra àiïìu àoá. Haäy khaão saát toám tùæt caác troång têm khaác nhau hay caác mö thûác cöët loäi trong chuáng ta àïí hiïíu roä aãnh hûúãng cuãa chuáng àïën böën nhên töë cú baãn – an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc – nïu trïn.

164

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Troång têm phöëi ngêîu. Quan hïå hön nhên coá thïí laâ möëi quan hïå thên mêåt, maän nguyïån, lêu daâi vaâ coá aãnh hûúãng nhêët àöëi vúái con ngûúâi. Noá giuáp caác möëi quan hïå khaác phaát triïín. Do vêåy, viïåc möåt ngûúâi naâo àoá têåp trung chuá yá vaâo vúå hay chöìng mònh laâ àiïìu rêët tûå nhiïn vaâ àuáng àùæn. Tuy nhiïn, kinh nghiïåm vaâ quan saát thûåc tïë cuöåc söëng laåi cho chuáng ta möåt bûác tranh hoaân toaân khaác. Sau nhiïìu nùm tham gia xûã lyá möåt söë cuöåc hön nhên gùåp rùæc röëi, töi nhêån ra nhûäng súåi chó xuyïn suöët dïåt nïn hêìu hïët caác möëi quan hïå hön nhên àoá laâ sûå lïå thuöåc maånh meä vïì mùåt tònh caãm. Chuáng ta seä dïî bõ töín thûúng búãi têm traång, tònh caãm, haânh vi vaâ caách cû xûã cuãa ngûúâi baån àúâi, búãi caác àiïìu kiïån bïn ngoaâi taác àöång àïën quan hïå vúå chöìng, vñ duå möåt àûáa con múái chaâo àúâi, taác àöång cuãa gia àònh bïn vúå/chöìng, nhûäng khoá khùn taâi chñnh, sûå thaânh cöng vïì mùåt xaä höåi cuãa möåt trong hai ngûúâi v.v. Khi traách nhiïåm tùng lïn vaâ sûå cùng thùèng xuêët hiïån trong quan hïå hön nhên, chuáng ta coá xu hûúáng quay trúã laåi caác “kõch baãn” àaä àûúåc trang bõ trong giai àoaån trûúãng thaânh. Vaâ ngûúâi baån àúâi cuãa chuáng ta cuäng thïë. Thöng thûúâng, kõch baãn cuãa hai bïn khöng giöëng nhau, vò vêåy xuêët hiïån caách xûã lyá khaác nhau vïì caác vêën àïì nhû taâi chñnh, nuöi daåy con caái, tònh caãm vúå chöìng… Khi nhûäng vêën àïì naây kïët húåp vúái sûå lïå thuöåc tònh caãm trong hön nhên thò möëi quan hïå lêëy phöëi ngêîu laâm troång têm seä böåc löå moåi àiïím yïëu cuãa noá. Khi chuáng ta lïå thuöåc vaâo ngûúâi chuáng ta àang coá xung àöåt thò nhu cêìu vaâ xung àöåt luön hoâa lêîn vaâo nhau. Kïët quaã thûúâng thêëy laâ haânh àöång yïu – gheát thaái quaá, àöëi àêìu hay tröën chaåy, ruát lui hay gêy hêën, cay àùæng, àöë kyå, hoùåc ngêëm ngêìm àua tranh. Khi nhûäng traång thaái tiïu cûåc naây xaãy ra,

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

165

chuáng ta caâng luán sêu vaâo caác thoái quen cuä nhùçm biïån minh cho haânh vi cuãa mònh vaâ traã àuäa ngûúâi vúå hoùåc chöìng. Roä raâng, khi bõ töín thûúng nùång nïì, chuáng ta caãm thêëy cêìn phaãi phoâng thuã àïí traánh àau àúán lêìn nûäa. Vò vêåy, chuáng ta thûúâng duâng nhûäng ngön tûâ móa mai, chêm choåc vaâ chó trñch àïí che àêåy sûå yïëu àuöëi bïn trong con ngûúâi mònh. Caã vúå vaâ chöìng àïìu coá yá chúâ bïn kia nhên nhûúång tònh caãm trûúác, àïí röìi nhêån lêëy sûå thêët voång vaâ caâng caãm thêëy oaán traách àöëi phûúng. Möëi quan hïå nhû vêåy chó chûáa àûång an toaân haäo huyïìn. Àõnh hûúáng luác naây chó dûåa vaâo caãm xuác nhêët thúâi. Coân khön ngoan vaâ nùng lûåc bõ chòm lêëp trong möëi quan hïå tûúng taác tiïu cûåc vaâ àöëi nghõch. Troång têm gia àònh. Möåt troång têm tûå nhiïn, àuáng àùæn vaâ àaáng chuá yá khaác thûúâng thêëy laâ gia àònh. Àêy laâ lônh vûåc àûúåc têåp trung vaâ àêìu tû nhiïìu, taåo ra nhûäng cú höåi lúán cho caác möëi quan hïå sêu sùæc, cho sûå yïu thûúng, chia seã, vaâ nhiïìu nhên töë khaác àïí laâm cuöåc söëng coá yá nghôa. Nhûng vò laâ möåt troång têm, nïn baãn thên noá cuäng laåi coá khaã nùng phaá hoaåi chñnh caác yïëu töë cêìn thiïët baão àaãm cho sûå thaânh cöng trong cuöåc söëng gia àònh. Nhûäng ngûúâi lêëy gia àònh laâm troång têm cuãa cuöåc söëng coá nhêån thûác vïì sûå an toaân hay giaá trõ cuãa baãn thên xuêët phaát tûâ truyïìn thöëng, nïìn taãng giaáo duåc hay danh dûå cuãa gia àònh. Do vêåy, hoå dïî bõ töín thûúng trûúác moåi sûå thay àöíi vïì truyïìn thöëng hay vùn hoáa, hoùåc bêët kyâ taác àöång naâo laâm phûúng haåi àïën gia àònh hoå. Nhûäng bêåc cha meå lêëy gia àònh laâm troång têm thûúâng khöng coá àûúåc sûå tûå do vïì tònh caãm àïí chùm soác con caái úã mûác cao nhêët. Nïëu hoå quan niïåm sûå an toaân cuãa hoå xuêët

166

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

phaát tûâ gia àònh thò nhu cêìu söëng hoâa húåp vúái con caái coá thïí laâm lu múâ têìm quan troång cuãa viïåc àêìu tû lêu daâi vaâo sûå trûúãng thaânh vaâ phaát triïín cuãa chuáng. Hoå chó coá thïí têåp trung vaâo uöën nùæn caác haânh vi nhêët thúâi. Bêët cûá haânh vi naâo hoå cho laâ khöng thñch húåp àïìu bõ coi laâ möëi àe doåa cho sûå an toaân cuãa gia àònh hoå. Do vêåy, hoå trúã nïn thêët voång, dïî daâng chõu sûå chi phöëi búãi nhûäng caãm xuác nhêët thúâi hoùåc nhûäng vêën àïì trûúác mùæt, hún laâ chuá yá àïën sûå trûúãng thaânh vaâ phaát triïín lêu daâi cuãa con caái. Hoå coá thïí phaãn ûáng thaái quaá vaâ trûâng phaåt con caái do noáng naãy hoùåc yïu thûúng chuáng möåt caách coá àiïìu kiïån, khiïën cho chuáng bõ lïå thuöåc vïì tònh caãm, trúã nïn ngang ngaånh vaâ quêåy phaá. Troång têm tiïìn baåc. Möåt troång têm khaác, húåp lyá vaâ rêët phöí biïën trong cuöåc söëng cuãa nhiïìu ngûúâi, laâ viïåc kiïëm tiïìn. Trong baãng thûá tûå ûu tiïn hay chuöîi liïn tuåc caác nhu cêìu, thò sûå an toaân vïì vêåt chêët vaâ taâi chñnh luön àûáng haâng àêìu. Caác nhu cêìu khaác thêåm chñ coân khöng àûúåc kïí àïën cho àïën khi nhu cêìu cú baãn àûúåc thoãa maän, chñ ñt laâ úã mûác töëi thiïíu. Hêìu hïët moåi ngûúâi àïìu phaãi àöëi mùåt vúái sûå êu lo vïì mùåt taâi chñnh. Nhiïìu taác àöång cuãa xaä höåi coá thïí gêy aãnh hûúãng vaâ àe doåa àïën tònh hònh taâi chñnh, tuy khöng phaãi luác naâo chuáng ta cuäng thïí hiïån sûå lo lùæng naây ra bïn ngoaâi. Coá rêët nhiïìu lyá do chñnh àaáng àïí kiïëm tiïìn, chùèng haån nhû nhu cêìu tñch luäy, chùm soác gia àònh. Tuy rêët quan troång, nhûng nïëu chó têåp trung vaâo viïåc kiïëm tiïìn, coi àoá laâ troång têm cuãa cuöåc söëng thò baãn thên noá seä àem laåi taác haåi. Haäy xem laåi lêìn nûäa böën nhên töë cêìn thiïët cho cuöåc söëng: an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc. Giaã sûã töi tòm thêëy an toaân cuãa mònh chuã yïëu tûâ cöng viïåc laâm ùn, hay

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

167

tûâ thu nhêåp hoùåc lúåi nhuêån. Do coá nhiïìu nhên töë aãnh hûúãng àïën caác nïìn taãng kinh tïë naây, nïn töi seä bêån têm vaâ lo lùæng, àïì phoâng vaâ baão vïå bêët cûá àiïìu gò coá thïí gêy töín haåi cho chuáng. Khi nhêån thûác vïì giaá trõ caá nhên cuãa töi xuêët phaát tûâ tiïìn baåc, töi seä dïî bõ töín thûúng búãi nhûäng taác àöång bïn ngoaâi. Nhûng cöng viïåc vaâ tiïìn baåc tûå thên noá khöng àem laåi khön ngoan, àõnh hûúáng maâ chó àem laåi nùng lûåc vaâ an toaân úã mûác àöå haån chïë. Haån chïë cuãa troång têm tiïìn baåc chñnh laâ noá thûúâng àem laåi sûå khuãng hoaãng trong cuöåc söëng cuãa chñnh baån hay ngûúâi thên cuãa baån. Nhûäng ngûúâi lêëy tiïìn baåc laâm troång têm cuöåc söëng thûúâng gaåt gia àònh hay caác ûu tiïn khaác sang möåt bïn. Hoå cho rùçng moåi ngûúâi seä thöng caãm vò nhu cêìu kinh tïë phaãi laâ trûúác hïët. Töi coân nhúá möåt cêu chuyïån maâ töi coá dõp chûáng kiïën nhû sau. Möåt öng böë sùæp sûãa dêîn caác con ài xem xiïëc nhû àaä hûáa thò nhêån àûúåc àiïån thoaåi tûâ cöng ty. Àoá laâ cuöåc goåi cuãa cêëp trïn baão öng àïën ngay cöng ty giaãi quyïët cöng viïåc, nhûng öng àaä tûâ chöëi. Khi baâ vúå noái rùçng öng nïn ài laâm thò hún, öng traã lúâi: “Cöng viïåc röìi seä laåi àïën, nhûng tuöíi thú cuãa caác con thò khöng”. Tûâ àoá, trong têm trñ, caác con öng khöng bao giúâ quïn àûúåc nhûäng cûã chó quan têm, tuy nhoã, nhûng laâ bùçng chûáng xaác thûåc cuãa tònh yïu maâ böë luön daânh cho chuáng. Troång têm cöng viïåc. Nhûäng ngûúâi lêëy cöng viïåc laâm troång têm trong cuöåc söëng coá thïí trúã thaânh nhûäng keã “tham cöng tiïëc viïåc”. Hoå hy sinh caã sûác khoãe, caác möëi quan hïå vaâ nhiïìu mùåt quan troång khaác cuãa cuöåc söëng. Àùåc tñnh cú baãn cuãa hoå àûúåc quyïët àõnh búãi tñnh chêët cöng viïåc: “Töi laâ baác sô”, “Töi laâ nhaâ vùn”, “Töi laâ nghïå sô”… Vò nhêån thûác vïì giaá trõ cuãa hoå chó goái goån trong cöng viïåc, nïn caãm giaác an toaân trong hoå dïî bõ töín thûúng búãi nhûäng gò

168

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

ngùn caãn hoå tiïëp tuåc cöng viïåc. Àõnh hûúáng cuöåc söëng cuãa hoå luön phuå thuöåc vaâo nhu cêìu cöng viïåc. Khön ngoan vaâ nùng lûåc cuäng seä bõ giúái haån trong phaåm vi cöng viïåc. Do àoá, hoå luön toã ra keám nhaåy beán trong caác lônh vûåc khaác cuãa cuöåc söëng nhû möëi quan hïå gia àònh, ûáng xûã xaä höåi… Troång têm taâi saãn. Àöång lûåc söëng cuãa nhiïìu ngûúâi khaác laåi laâ quyïìn súã hûäu cuãa caãi vêåt chêët - khöng chó àöëi vúái taâi saãn hûäu hònh nhû nhaâ lêìu, xe húi, thuyïìn buöìm vaâ àöì trang sûác, maâ coân caã nhûäng taâi saãn vö hònh nhû danh tiïëng, sûå vinh quang vaâ àõa võ xaä höåi. Àa söë chuáng ta àïìu nhêån thûác àûúåc qua kinh nghiïåm söëng cuãa mònh vïì sûå khiïëm khuyïët cuãa troång têm naây, àún giaãn búãi vò chuáng chõu aãnh hûúãng cuãa rêët nhiïìu yïëu töë vaâ coá thïí mêët ài nhanh choáng. Nïëu caãm giaác vïì sûå an toaân cuãa töi dûåa vaâo danh tiïëng hay söë cuãa caãi vêåt chêët coá àûúåc thò cuöåc söëng cuãa töi luön trong tònh traång bõ àe doåa vaâ lo êu. Töi thûúâng xuyïn lo súå taâi saãn cuãa mònh bõ tröåm hoùåc mêët giaá. Nïëu gùåp ai coá àõa võ cao hún, giaâu coá hay nöíi tiïëng hún, töi seä caãm thêëy tûå ti. Coân nïëu gùåp ai heân moån hún, thêëp keám hún vïì tiïìn taâi, àõa võ, töi seä caãm thêëy kiïu haänh. Nhêån thûác cuãa töi vïì giaá trõ baãn thên luön luön biïën àöång. Töi khöng coá àûúåc caãm giaác yïn öín hay möåt baãn ngaä öín àõnh. Töi seä khöng ngûâng tòm caách giûä gòn, baão vïå taâi saãn, cöí phiïëu, àõa võ vaâ tiïëng tùm cuãa mònh. Chuáng ta tûâng nghe kïí hoùåc chûáng kiïën nhiïìu ngûúâi tûå kïët liïîu cuöåc àúâi vò bõ saåt nghiïåp hay danh tiïëng chñnh trõ bõ hoen öë. Troång têm hûúãng laåc thuá. Möåt troång têm khaác thûúâng thêëy, coá quan hïå chùåt cheä vúái troång têm taâi saãn laâ troång têm hûúãng laåc thuá. Chuáng ta àang söëng trong möåt thïë giúái maâ sûå khoaái laåc luön luön töìn taåi vaâ àûúåc khuyïën khñch. Truyïìn hònh vaâ phim aãnh luön àaáp ûáng nhu cêìu cuãa con

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

169

ngûúâi úã khña caånh naây, luön khùæc hoåa möåt caách sinh àöång nhûäng thuá vui maâ ngûúâi khaác coá hoùåc coá thïí têån hûúãng trong cuöåc söëng möåt caách dïî daâng vaâ “àêìy thuá võ”. Nhûng trong khi haâo quang lêëp laánh cuãa löëi söëng hûúãng thuå àûúåc khùæc hoåa möåt caách quaá mûác thò kïët quaã tûå nhiïn cuãa noá – tûác taác àöång cuãa noá àïën nöåi têm con ngûúâi, àïën tñnh hiïåu quaã, àïën caác möëi quan hïå – laåi ñt khi àûúåc nhêån diïån möåt caách chñnh xaác. Sûå giaãi trñ vö haåi úã mûác vûâa phaãi coá thïí laâm thû giaän thïí chêët vaâ têm höìn, giuáp nuöi dûúäng möëi quan hïå gia àònh vaâ caác möëi quan hïå khaác. Nhûng baãn thên thuá vui khöng àem laåi sûå thoãa maän sêu sùæc vaâ lêu daâi hay möåt caãm giaác toaåi nguyïån. Ngûúâi lêëy thuá vui laâm troång têm cuöåc söëng seä rêët choáng chaán sau khi àûúåc thoãa maän, vaâ hoå khöng ngûâng àoâi hoãi nhiïìu hún, cao hún. Rúi vaâo traång thaái naây, ngûúâi ta gêìn nhû trúã thaânh möåt ngûúâi ñch kyã, vö àöå, hoå giaãi thñch moåi thûá trong cuöåc àúâi qua nhûäng vui thuá mònh àûúåc têån hûúãng. Nhûäng kyâ nghó daâi lï thï, neám tiïìn vaâo soâng baåc, nhaãy nhoát thêu àïm taåi caác vuä trûúâng, hay àún giaãn nhû xem quaá nhiïìu phim aãnh… – nghôa laâ duâng quaá nhiïìu thúâi gian cho nhûäng thuá vui vö böí – seä laâm hoang phñ cuöåc àúâi chuáng ta, khiïën cho nùng lûåc bõ tï liïåt, trñ tuïå ngûâng phaát triïín, àêìu oác vaâ tinh thêìn bõ mï muöåi vaâ têm höìn chai saån. An toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc luác bêëy giúâ seä nùçm têån àaáy cuãa chuöîi phaát triïín. Malcolm Muggeridge(*) viïët trong cuöën Lúâi chûáng cuãa thïë kyã 20 nhû sau:

(*) Malcolm Muggeridge (1903 - 1990): Nhaâ vùn chêm biïëm, nhaâ baáo nöíi tiïëng cuãa nûúác Anh.

170

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Ngaây nay, möîi khi nhòn laåi cuöåc àúâi mònh, töi giêåt mònh nhêån ra rùçng nhûäng àiïìu trûúác àêy töi cho laâ coá yá nghôa nhêët, coá sûác hêëp dêîn nhêët thò nay laåi trúã nïn phuâ phiïëm vaâ vö nghôa töåt àöå! Àoá laâ tham voång thaânh cöng bùçng moåi giaá; laâ sûå haänh diïån vò àûúåc moåi ngûúâi biïët àïën vaâ ca ngúåi; laâ nhûäng vui thuá vêåt chêët tûâ viïåc kiïëm nhiïìu tiïìn, chinh phuåc àûúåc nhiïìu cö gaái àeåp, coá nhûäng chuyïën chu du khùæp thïë giúái nhû quyã Satan. Têët caã giaãi thñch vaâ giuáp töi hiïíu àûúåc thïë naâo laâ sûå phuâ du giaã taåo cuãa thïë giúái naây. Höìi tûúãng laåi, têët caã nhûäng troâ tûå maän naây xem ra chó laâ möåt sûå huyïìn hoùåc, caái maâ Pascal goåi laâ “lûúát trïn coäi tuåc”. Troång têm baån/thuâ. Nhûäng ngûúâi treã tuöíi thûúâng coá xu hûúáng lêëy baån beâ laâm troång têm cuöåc söëng cuãa mònh. Àöëi vúái hoå, viïåc gia nhêåp vaâo möåt nhoám baån àöìng trang lûáa laâ möåt viïåc vö cuâng quan troång. Têëm gûúng xaä höåi bõ meáo moá vaâ luön thay àöíi trúã thaânh nguöìn lûåc cho böën nhên töë chi phöëi cuöåc söëng, dêîn àïën sûå phuå thuöåc nhiïìu hún vaâo sûå biïën àöíi cuãa têm traång, tònh caãm, thaái àöå vaâ haânh vi cuãa ngûúâi khaác. Viïåc lêëy baån beâ laâm troång têm cuöåc söëng cuäng coá thïí chó têåp trung vaâo möåt vaâi ngûúâi, noá coá möåt söë àùåc àiïím giöëng trûúâng húåp troång têm phöëi ngêîu. Xu hûúáng lêëy baån beâ laâm troång têm coá thïí laâ nguyïn nhên gêy ra sûå lïå thuöåc tònh caãm vaâo möåt caá nhên, sûå phaát triïín cuãa nhu cêìu/xung àöåt theo àûúâng xoùæn öëc vaâ möëi quan hïå tûúng taác tiïu cûåc. Ngûúåc laåi, cuäng coá söë ñt ngûúâi lêëy àöëi thuã laâm troång têm cuöåc söëng, àùåc biïåt khi hoå coá sûå tûúng taác thûúâng xuyïn vúái àöëi thuã. Tuy ñt ai laâm àiïìu naây möåt caách coá yá thûác, nhûng khöng phaãi laâ khöng phöí biïën. Khi ai àoá caãm thêëy mònh bõ àöëi xûã bêët cöng búãi ngûúâi coá aãnh hûúãng lúán vïì tònh caãm hay

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

171

vïì mùåt xaä höåi, thò anh ta seä rêët dïî daâng chuá têm vaâo sûå bêët cöng vaâ coi ngûúâi kia laâ “troång têm” cuöåc söëng cuãa mònh. Thay vò söëng möåt caách luön chuã àöång cho cuöåc àúâi mònh, ngûúâi lêëy àöëi thuã laâm troång têm phaãn ûáng laåi möåt caách thuå àöång tuây vaâo haânh vi vaâ thaái àöå cuãa àöëi thuã. Töi coá möåt anh baån giaãng daåy taåi möåt trûúâng àaåi hoåc. Anh ta àaä trúã nïn quêîn trñ vò sûå yïëu keám cuãa möåt ngûúâi quaãn lyá - ngûúâi coá möëi quan hïå rêët xêëu vúái anh ta. Anh ta àaä àïí suy nghô cuãa mònh vïì ngûúâi naây chi phöëi àïën mûác trúã thaânh nöîi aám aãnh. Àiïìu naây aãnh hûúãng àïën caã quan hïå cuãa anh vúái gia àònh, vúái nhaâ trûúâng vaâ caác àöìng nghiïåp. Cuöëi cuâng, anh ài àïën quyïët àõnh seä rúâi boã trûúâng àaåi hoåc àoá àïí tòm cöng viïåc khaác. “Liïåu anh coá thûåc sûå muöën tiïëp tuåc úã laåi trûúâng, nïëu khöng coá ngûúâi àoá khöng?”, töi hoãi. “Vêng, àuáng vêåy”, anh ta traã lúâi, “Vò chûâng naâo coân coá mùåt hùæn ta úã àêy, cuöåc àúâi töi coân bõ giaán àoaån, bõ laâm cho àaão löån. Töi phaãi ài thöi”. “Taåi sao anh laåi lêëy ngûúâi naây laâm troång têm cuãa cuöåc àúâi anh?”, töi hoãi laåi. Anh ta giêåt mònh vò cêu hoãi naây. Nhûng röìi anh phuã nhêån noá. Vaâ töi chó cho anh ta thêëy rùçng anh àang àïí cho möåt caá nhên cuâng vúái sûå yïëu keám cuãa hoå laâm meáo moá toaân böå “têëm baãn àöì” cuöåc àúâi mònh, phaá hoaåi niïìm tin, vaâ caã möëi quan hïå vúái ngûúâi thên. Cuöëi cuâng, anh ta thûâa nhêån rùçng con ngûúâi àoá àaä coá aãnh hûúãng àïën anh, nhûng phuã nhêån viïåc tûå anh àûa ra sûå lûåa choån naây. Anh ta àöí traách nhiïåm cho ngûúâi quaãn lyá noå vaâ tuyïn böë baãn thên anh khöng coá traách nhiïåm gò trong viïåc naây.

172

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Chuáng töi tiïëp tuåc trao àöíi. Dêìn dêìn, anh ta cuäng nhêån thêëy rùçng quaã thêåt anh cuäng coá möåt phêìn traách nhiïåm, nhûng vò anh àaä xûã lyá traách nhiïåm naây khöng töët, nïn trúã thaânh ngûúâi vö traách nhiïåm. Nhiïìu ngûúâi ly hön cuäng bõ rúi vaâo tònh traång tûúng tûå. Hoå khöng thoaát ra àûúåc têm traång oaán giêån, cay àùæng vaâ traách moác ngûúâi vúå/chöìng àaä ly dõ. Trong nhêån thûác tiïu cûåc, vïì mùåt têm lyá, hoå vêîn coân laâ vúå chöìng, thïë nïn ngûúâi naây múái cêìn àïën nhûäng nhûúåc àiïím cuãa ngûúâi kia àïí biïån höå, baâo chûäa cho mònh. Nhiïìu àûáa treã võ thaânh niïn söëng trêìm lùång hay phoáng tuáng vúái sûå cùm gheát cha meå chuáng. Chuáng lïn aán cha meå vïì nhûäng haânh àöång laåm duång, boã rúi hay thiïn võ trong quaá khûá, vaâ chuáng choån thaái àöå cùm gheát laâm troång têm cuöåc söëng cuãa mònh khi lúán lïn. Chuáng söëng möåt caách bõ àöång theo “kõch baãn” àûúåc hònh thaânh tûâ thaái àöå àoá. Ngûúâi lêëy baån hoùåc thuâ laâm troång têm cuöåc söëng seä khöng coá àûúåc an toaân vaâ thanh thaãn trong têm höìn. Caãm giaác vïì giaá trõ baãn thên dïî thay àöíi. Hoå thûúâng bõ chi phöëi búãi têm traång, xuác caãm hay haânh vi cuãa ngûúâi khaác. Àõnh hûúáng úã nhûäng ngûúâi naây phuå thuöåc vaâo nhêån thûác vaâ phaãn ûáng cuãa ngûúâi khaác, coân khön ngoan bõ haån chïë búãi lùng kñnh xaä höåi, búãi nöîi aám aãnh vïì àöëi thuã. Nhûäng ngûúâi naây khöng coá nùng lûåc vaâ phêìn lúán bõ ngûúâi khaác àiïìu khiïín. Troång têm tön giaáo. Töi tin rùçng hêìu hïët nhûäng ai thûåc sûå gùæn boá vúái bêët cûá möåt tön giaáo naâo àoá cuäng seä nhêån ra viïåc ài lïî taåi nhaâ thúâ/chuâa chiïìn khöng àöìng nghôa vúái àûác tin cuãa caá nhên. Möåt söë ngûúâi quaá bêån röån vúái caác hoaåt àöång thúâ cuáng vaâ cöng viïåc cuãa giaáo höåi àïën nöîi trúã nïn vö

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

173

caãm àöëi vúái nhûäng nhu cêìu bûác thiïët cuãa nhûäng ngûúâi xung quanh hoå, ài ngûúåc laåi chñnh nhûäng lúâi giaáo huêën maâ hoå àaä tuyïn xûng möåt caách sêu sùæc. Trong khi laåi coá nhûäng ngûúâi khöng thûúâng xuyïn ài lïî, thêåm chñ chûa bao giúâ ài, nhûng thaái àöå vaâ haânh vi cuãa hoå laåi thïí hiïån sûå têåp trung möåt caách chên thûåc vaâo caác nguyïn tùæc àaåo àûác cú baãn cuãa tön giaáo. Nhúâ tham gia tûâ rêët súám vaâo caác hoaåt àöång giaáo höåi vaâ caác nhoám phuåc vuå cöång àöìng coá töí chûác, töi khaám phaá ra rùçng viïåc ài lïî khöng nhêët thiïët coá nghôa laâ söëng theo caác nguyïn tùæc àûúåc nïu ra trong caác buöíi giaãng àaåo. Ngûúâi ta möåt mùåt rêët nùng àöång trong hoaåt àöång tön giaáo, nhûng mùåt khaác laåi coá thïí khöng laâm theo giaáo lyá hay kinh thaánh. Trong cuöåc söëng, viïåc lêëy tön giaáo laâm troång têm, taåo êën tûúång hay giûä thïí diïån coá thïí trúã thaânh möëi quan têm bao truâm, dêîn àïën thoái àaåo àûác giaã, laâm bùng hoaåi phêím giaá caá nhên vaâ caác giaá trõ chên thûåc khaác. Àõnh hûúáng xuêët phaát tûâ lûúng tri xaä höåi, vaâ ngûúâi lêëy tön giaáo laâm troång têm thûúâng tuây tiïån gaán cho ngûúâi khaác caác nhaän hiïåu giaã taåo nhû laâ “tñch cûåc” “tiïu cûåc”, “tûå do”, “chñnh thöëng” hay “baão thuã”. Vò tön giaáo laâ töí chûác chñnh thûác bao göìm caác chñnh saách, chûúng trònh vaâ cöång àöìng tñn àöì nïn tûå noá khöng thïí àem laåi cho ngûúâi ta sûå an toaân sêu sùæc vaâ vônh viïîn hay möåt yá thûác vïì giaá trõ nöåi taåi. Söëng theo caác nguyïn tùæc àûúåc giaáo huêën, ngûúâi ta coá thïí laâm àûúåc àiïìu àoá, nhûng chó baãn thên tön giaáo thöi thò khöng thïí. Nhaâ thúâ cuäng khöng thïí cho ngûúâi ta möåt caãm giaác thûúâng xuyïn àûúåc àõnh hûúáng. Nhûäng ngûúâi lêëy tön giaáo laâm troång têm thûúâng coá xu hûúáng söëng biïåt lêåp, suy nghô vaâ haânh àöång cuãa hoå cuäng coá neát khaác biïåt so vúái ngûúâi khöng theo tön giaáo. Thiïëu vùæng

174

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

tñnh töíng thïí, tñnh thöëng nhêët hay hoaân thiïån laâ möåt möëi àe doåa àöëi vúái sûå an toaân, taåo ra nhu cêìu giaã taåo vaâ sûå tûå maän. Viïåc coi tön giaáo laâ muåc àñch chûá khöng phaãi laâ phûúng tiïån laâm xoái moân sûå khön ngoan vaâ caãm giaác cên bùçng cuãa con ngûúâi. Mùåc duâ tön giaáo daåy con ngûúâi vïì nguöìn göëc cuãa nùng lûåc, nhûng baãn thên tön giaáo khöng phaãi laâ nùng lûåc. Tön giaáo chó laâ möåt phûúng tiïån àûa sûác maånh tinh thêìn àïën vúái con ngûúâi. Troång têm hûúáng vïì baãn thên. Coá leä troång têm phöí biïën nhêët ngaây nay laâ troång têm hûúáng vïì baãn thên maâ hònh thûác dïî thêëy nhêët laâ sûå ñch kyã. Ngûúâi lêëy baãn thên laâm troång khöng hïì quan têm àïën nhûäng ngûúâi xung quanh. Àöëi vúái troång têm hûúáng vïì baãn thên thò an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc rêët ñt khi hiïån diïån. Cuäng nhû biïín Chïët úã Israel, noá chó nhêån vaâo maâ khöng bao giúâ cho ài. Vò thïë, noá trúã nïn caån kiïåt. Mùåt khaác, nïëu quan têm àïën sûå phaát triïín cuãa baãn ngaä theo quan àiïím cao caã hún, àoá laâ hoaân thiïån nùng lûåc caá nhên àïí phuåc vuå, xêy dûång vaâ àoáng goáp möåt caách coá yá nghôa thò seä laâm tùng àaáng kïí böën nhên töë chi phöëi cuöåc söëng. Trïn àêy laâ möåt söë troång têm phöí biïën maâ con ngûúâi thûúâng sûã duång àïí tiïëp cêån cuöåc söëng. Baån coá thïí dïî daâng nhòn thêëy troång têm cuöåc söëng cuãa ngûúâi khaác nhûng khoá nhêån ra troång têm cuãa mònh. Baån coá thïí biïët ai àoá xem viïåc kiïëm tiïìn laâ quan troång hún moåi thûá khaác trïn àúâi hoùåc duâng hïët sûác àïí biïån minh cho mònh trong möåt möëi quan hïå àang trúã nïn töìi tïå. Nhûng nïëu chõu khoá quan saát, àöi khi baån seä nhòn xa hún àïí nhêån ra troång têm naâo àaä taåo ra haânh vi àoá.

7

9. NHÊÅN

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

175

DIÏÅN TROÅNG TÊM CUÃA BAÅN

Vêåy baån àang àûáng úã àêu? Troång têm cuöåc söëng cuãa baån laâ gò? Àöi khi, àiïìu naây khöng dïî nhòn thêëy. Coá thïí caách töët nhêët àïí nhêån diïån troång têm cuãa baån laâ xem xeát kyä caác nhên töë chi phöëi cuöåc söëng cuãa baån. Nïëu coá thïí nhêån diïån ra möåt hay nhiïìu trûúâng húåp mö taã dûúái àêy, baån coá thïí lêìn theo dêëu vïët àïí tòm ra troång têm phaát sinh ra noá, loaåi troång têm coá thïí àang laâm haån chïë khaã nùng thaânh àaåt cuãa baån. Thöng thûúâng, troång têm cuöåc söëng cuãa möåt ngûúâi laâ sûå kïët húåp cuâng möåt luác caác troång têm laåi vúái nhau. Hêìu hïët cuöåc söëng cuãa moåi ngûúâi chõu sûå chi phöëi cuãa nhiïìu sûå taác àöång. Tuây thuöåc vaâo àiïìu kiïån bïn ngoaâi hay tûâ bïn trong, möåt troång têm cuå thïí naâo àoá coá thïí àûúåc kñch hoaåt cho àïën khi caác nhu cêìu cú baãn àûúåc thoãa maän. Sau àoá, möåt troång têm khaác trúã thaânh lûåc lûúång chi phöëi. Nïëu chuyïín àöíi tûâ troång têm naây sang troång têm khaác, kïët quaã tûúng àöëi maâ baån thu àûúåc cuäng giöëng nhû khi chúi troâ taâu lûúån, coá luác baån lïn àïën àónh cao nhûng cuäng coá luác laåi xuöëng thêëp. Baån cöë tòm caách buâ àùæp àiïím yïëu naây bùçng caách vay mûúån nùng lûåc tûâ núi khaác. ÚÃ àêy khöng coá möåt àõnh hûúáng nhêët quaán naâo, khöng coá möåt sûå khön ngoan bïìn vûäng, möåt nùng lûåc öín àõnh hay möåt yá thûác naâo vïì an toaân vaâ giaá trõ nöåi taåi caá nhên. Àiïìu lyá tûúãng laâ taåo ra möåt troång têm roä raâng àïí baån coá thïí àaåt àûúåc an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc úã mûác àöå cao nhùçm giuáp luön chuã àöång cuäng nhû kïët húåp haâi hoâa moåi mùåt cuöåc söëng.

Nïëu baån lêëy gia àònh laâm troång têm

* Caãm giaác an toaân cuãa baån phuå thuöåc vaâo caách cû xûã cuãa vúå/chöìng baån.

Nïëu baån lêëy hön nhên laâm troång têm

* An toaân cuãa baån dûåa trïn cú súã sûå chêëp nhêån cuãa gia àònh vaâ viïåc àaáp ûáng kyâ voång cuãa gia àònh.

* Bêët cûá àiïìu gò coá thïí àuång chaåm àïën möëi quan hïå àïìu àûúåc coi nhû möëi àe doåa.

* Thêët voång sêu sùæc dêîn àïën tûâ boã hay xung àöåt khi vúå/chöìng baån khöng taán thaânh hay khöng àaáp ûáng mong àúåi cuãa baån.

* “Kõch baãn” vïì gia àònh laâ cú súã àïí àiïìu chónh thaái àöå vaâ haânh vi cuãa baån.

* Hûúáng ài cuãa baån xuêët phaát tûâ nhu cêìu vaâ yá muöën cuãa vúå hay chöìng baån.

Àõnh hûúáng

* Baån lyá giaãi têët caã moåi mùåt cuãa cuöåc söëng dûúái goác àöå gia àònh baån, taåo ra sûå hiïíu biïët phiïën diïån vaâ caãm xuác cûåc àoan.

* Goác nhòn cuöåc söëng cuãa baån bao quanh nhûäng àiïìu coá aãnh hûúãng tñch cûåc hoùåc tiïu cûåc àïën vúå/chöìng hoùåc möëi quan hïå cuãa baån.

Khön ngoan

* Haânh àöång cuãa baån bõ haån chïë búãi caác khuön mêîu vaâ truyïìn thöëng gia àònh.

Nùng lûåc haânh àöång cuãa baån bõ haån chïë búãi nhûúåc àiïím cuãa vúå/chöìng vaâ cuãa baån.

Nùng lûåc

7

* Baån dïî bõ töín thûúng búãi têm traång vaâ tònh caãm cuãa vúå/chöìng baån.

An toaân

Troång têm

176 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nïëu baån lêëy cöng viïåc laâm troång têm

Nïëu baån lêëy tiïìn baåc laâm troång têm

* Baån chó coá caãm giaác thoaãi maái khi laâm viïåc.

* Baån thûúâng nhêån diïån baãn thên qua vai troâ nghïì nghiïåp cuãa mònh.

* Baån dïî bõ töín thûúng trûúác bêët cûá àiïìu gò àe doåa an toaân kinh tïë cuãa baån.

* Giaá trõ baãn thên baån àûúåc quyïët àõnh búãi giaá trõ taâi saãn baån coá.

* Caãm giaác cuãa baån vïì giaá trõ baãn ngaä dûåa vaâo thanh danh cuãa gia àònh.

* Caãm giaác an toaân caá nhên khöng öín àõnh.

* Caác quyïët àõnh cuãa baån dûåa vaâo nhu cêìu vaâ caác kyâ voång cöng viïåc cuãa baån.

* Lúåi nhuêån laâ tiïu chuêín cho quyïët àõnh cuãa baån.

* Tiïu chuêín àïí ra quyïët àõnh cuãa baån phaãi phuâ húåp vúái gia àònh, hay theo yá muöën cuãa gia àònh. * Baån bõ giúái haån trong phaåm vi nhûäng gò coá thïí mua àûúåc bùçng tiïìn vaâ têìm nhòn haån chïë cuãa baån.

* Haânh àöång cuãa baån * Baån thûúâng bõ giúái haån búãi vai troâ cuãa baån bõ giúái haån búãi hònh mêîu cöng viïåc, caác cú trong cöng viïåc. höåi nghïì nghiïåp, caác * Baån coi cöng viïåc laâ giúái haån cuãa töí chûác, têët caã cuöåc söëng cuãa nhêån thûác cuãa cêëp trïn baån. vaâ sûå haån chïë vïì nùng lûåc cuãa baån àïí laâm möåt viïåc cuå thïí.

* Kiïëm tiïìn laâ lùng kñnh àïí nhòn vaâ hiïíu cuöåc söëng, dêîn àïën sûå xeát àoaán lïåch laåc.

7 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

177

* Sûác maånh cuãa baån hêìu nhû bõ boã qua.

* Nùng lûåc cuãa baån nùçm trong giúái haån maâ baån coá thïí mua baán hay võ thïë xaä höåi maâ baån coá thïí àaåt àûúåc.

thuöåc vaâo yá kiïën cuãa ngûúâi khaác. * Baån dïî bõ luáng tuáng.

* Haânh àöång cuãa baån dïî thay àöíi nhû yá kiïën cuãa baån.

* Sûå an toaân cuãa baån phuå * Tiïu chuêín cho quyïët * Baån nhòn thïë giúái qua * Nùng lûåc bõ giúái haån trong phaåm vi quan hïå thuöåc vaâo têëm gûúng xaä höåi. àõnh cuãa baån laâ “Hoå seä lùng kñnh xaä höåi. xaä höåi. nghô gò?”. * Baån laâ ngûúâi rêët hay bõ lïå

* Quyïët àõnh cuãa baån * Baån nhòn thïë giúái laâ dûåa vaâo nhûäng gò thöng qua nhûäng gò gêy thñch thuá nhêët cho maâ baån quan têm. baån.

* Baån nhòn thïë giúái qua viïåc so saánh caác möëi tûúng quan kinh tïë vaâ xaä höåi.

Nïëu baån * Sûå an toaân cuãa baån dïî bõ * Sûå phaán xeát cuãa baån * Coá thïí tñch tuå möåt ñt * Haânh àöång cuãa baån lêëy àöëi thuã lung lay tuây thuöåc vaâo àöång phuå thuöåc vaâo haânh bõ haån heåp vaâ meáo moá. nùng lûúång tûâ cún giêån laâm troång thaái cuãa àöëi thuã cuãa baån. dûä, ghen gheát, tûác töëi àöång cuãa àöëi thuã nhùçm têm

Nïëu baån lêëy baån beâ laâm troång têm

* Sûå an toaân cuãa baån ngùæn nguãi, nhû àûúåc gêy mï vaâ phuå thuöåc vaâo möi trûúâng söëng.

* Baån chó caãm thêëy an têm khi thoãa maän moåi thuá vui.

mònh coá vúái ngûúâi khaác.

* Sûå an toaân cuãa baån dûåa vaâo * Caác quyïët àõnh cuãa danh voång, àõa võ xaä höåi hay baån dûåa vaâo nhûäng gò viïåc súã hûäu taâi saãn hûäu hònh. coá thïí baão vïå, laâm gia tùng cuãa caãi cuãa baån. * Baån thûúâng so saánh caái

7

Nïëu baån lêëy thuá vui laâm troång têm

Nïëu baån lêëy taâi saãn laâm troång têm

178 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

* Baån tòm thêëy sûå an toaân thöng qua viïåc thúâ cuáng, tiïëp thu giaáo lyá vaâ caác hoaåt àöång tön giaáo khaác. * Tiïu chuêín phaán xeát cuãa baån luön gùæn liïìn vúái nhu cêìu cuãa mònh: “Nïëu töi caãm thêëy töët...”, “Àiïìu töi muöën laâ...”, “Àiïìu töi cêìn laâ...”, “Töi àûúåc gò trong àoá?”.

* Baån nhòn thïë giúái thöng qua mûác àöå aãnh hûúãng cuãa caác quyïët àõnh, sûå kiïån, hay hoaân caãnh... àöëi vúái baãn thên mònh.

* Baån nhòn thïë giúái thöng qua con mùæt cuãa caác tñn àöì.

* Baån chõu sûå chi phöëi búãi caách àaánh giaá cuãa ngûúâi khaác àöëi vúái haânh àöång cuãa baån theo lúâi giaáo huêën.

* Sûå an toaân cuãa baån dûåa vaâo hoaåt àöång giaáo höåi vaâ niïìm tin tön giaáo.

* Quyïët àõnh cuãa baån dûåa vaâo nhûäng gò chöëng laåi àöëi thuã.

* Baån tûå thanh minh vaâ chêëp nhêån bêët kyâ yá kiïën naâo ài ngûúåc laåi vúái lúåi ñch cuãa àöëi thuã.

Nïëu baån * Sûå an toaân cuãa baån luön lêëy baãn thay àöíi vaâ biïën àöång. thên laâm troång têm

Nïëu baån lêëy tön giaáo laâm troång têm

* Baån luön luön phoâng thuã, quaá bõ àöång vaâ luön bõ aám aãnh búãi nhûäng keã àöëi nghõch vúái mònh.

taåo thïë phoâng thuã cho mònh.

* Baån luön bùn khoùn àöëi thuã àang coá êm mûu gò.

* Nùng lûåc haânh àöång cuãa baån bõ giúái haån búãi nguöìn lûåc cuãa baån, khöng coá sûå höî trúå tûâ bïn ngoaâi.

* Nùng lûåc cuãa baån bõ phuå thuöåc vaâo võ trñ hay vai troâ cuãa baån trong giaáo höåi.

vaâ hêån thuâ. Àêy laâ nguöìn nùng lûúång tiïu cûåc duâng àïí phaá hoaåi chûá khöng coá ñch cho viïåc taåo dûång.

7 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

179

180

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

10. TROÅNG

TÊM HÛÚÁNG VÏÌ NGUYÏN TÙÆC

Bùçng caách hûúáng cuöåc söëng vaâo caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, chuáng ta seä taåo ra möåt nïìn taãng vûäng chùæc cho sûå phaát triïín böën yïëu töë höî trúå cuöåc söëng cuãa mònh. Sûå an toaân cuãa chuáng ta xuêët phaát tûâ viïåc hiïíu rùçng nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn seä khöng bao giúâ thay àöíi. Caác nguyïn tùæc khöng phaãn ûáng vúái bêët kyâ taác àöång naâo bïn ngoaâi. Chuáng khöng bao giúâ trúã nïn bêët thûúâng vaâ khoá kiïím soaát. Chuáng khöng bao giúâ rònh rêåp àïí laâm haåi chuáng ta. Chuáng khöng phuå thuöåc vaâo haânh vi cuãa ngûúâi khaác, vaâo möi trûúâng hay caác traâo lûu thúâi thûúång. Nhûng chuáng cuäng khöng chó cho chuáng ta nhûäng con àûúâng tùæt hay caác giaãi phaáp taåm búå. Haäy nhúá rùçng caác nguyïn tùæc àuáng àùæn khöng bao giúâ chïët. Chuáng khöng xuêët hiïån höm nay röìi biïën mêët vaâo ngaây mai. Chuáng khöng thïí bõ phaá huãy búãi bêët cûá möåt thaãm hoåa hay biïën cöë naâo. Coá thïí thêëy caác nguyïn tùæc laâ nhûäng chên lyá cú baãn vaâ sêu xa, nhûäng sûå thêåt hiïín nhiïn töìn taåi bao àúâi, nhûäng mêîu söë chung cuãa moåi thûá. Chuáng laâ nhûäng súåi chó bïån chùåt vaâo nhau bùçng sûå chñnh xaác, sûå nhêët quaán, veã àeåp vaâ sûác maånh xuyïn suöët cuöåc söëng. Trong möåt söë hoaân caãnh vaâ úã möåt söë ngûúâi, caác nguyïn tùæc àöi khi bõ boã qua. Mùåc duâ vêåy, chuáng ta vêîn coá thïí tin rùçng chuáng coá sûác maånh hún caã con ngûúâi hay hoaân caãnh. Haâng ngaân nùm lõch sûã loaâi ngûúâi àaä tûâng chûáng kiïën àiïìu àoá. Quan troång hún nûäa laâ chuáng ta coá thïí laâm cho noá phaát huy taác duång trong cuöåc söëng. Têët nhiïn, chuáng ta khöng thïí biïët hïët moåi viïåc. Kiïën thûác vaâ sûå hiïíu biïët cuãa chuáng ta vïì nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn bõ giúái haån búãi chñnh sûå thiïëu hiïíu biïët vïì baãn

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

181

chêët thêåt sûå cuãa con ngûúâi vaâ thïë giúái xung quanh, búãi haâng àöëng nhûäng triïët lyá vaâ lyá thuyïët traái vúái caác nguyïn tùæc àuáng àùæn. Nhûäng yá tûúãng sai traái naây coá thïí àûúåc chêëp nhêån theo tûâng thúâi àiïím, nhûng chuáng seä khöng töìn taåi lêu daâi vò àûúåc xêy dûång tûâ caác nïìn taãng sai lêìm. Chuáng ta bõ giúái haån, nhûng chuáng ta coá thïí àêíy luâi caác giúái haån àoá. Sûå hiïíu biïët vaâ trûúãng thaânh giuáp chuáng ta tòm ra caác nguyïn tùæc àuáng àùæn vúái niïìm tin rùçng caâng hoåc nhiïìu, caâng àùåt tiïu cûå cuãa lùng kñnh chñnh xaác thò qua àoá, chuáng ta caâng nhòn nhêån thïë giúái möåt caách roä raâng hún. Caác nguyïn tùæc khöng thay àöíi, chó coá sûå hiïíu biïët cuãa chuáng ta vïì chuáng laâ thay àöíi. Khön ngoan vaâ àõnh hûúáng lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm xuêët phaát tûâ nhûäng “baãn àöì” àuáng àùæn, tûâ baãn chêët cuãa sûå vêåt trong hiïån taåi, quaá khûá vaâ/hoùåc tûúng lai. Caác “baãn àöì” chñnh xaác seä giuáp chuáng ta nhòn thêëy roä àñch àïën cuãa mònh vaâ biïët laâm thïë naâo àïí àïën àoá. Chuáng ta coá thïí dûåa trïn caác söë liïåu chñnh xaác àïí ra quyïët àõnh nhùçm giuáp cho viïåc thûåc hiïån àûúåc dïî daâng vaâ coá yá nghôa. Nùng lûåc caá nhên àûúåc taåo ra khi söëng theo nguyïn tùæc laâ sûác maånh cuãa möåt ngûúâi biïët tûå nhêån thûác, coá tri thûác vaâ luön chuã àöång, khöng bõ haån chïë búãi thaái àöå, haânh vi cuãa ngûúâi khaác hay búãi taác àöång cuãa hoaân caãnh vaâ möi trûúâng. Haån chïë duy nhêët coá tñnh thûåc tïë àöëi vúái nùng lûåc laâ hïå quaã tûå nhiïn cuãa baãn thên caác nguyïn tùæc. Chuáng ta tûå do lûåa choån haânh àöång dûåa trïn sûå hiïíu biïët vïì caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, nhûng chuáng ta khöng àûúåc tûå do lûåa choån hïå quaã cuãa caác haânh àöång àoá. Haäy nhúá rùçng, “khi baån nhêëc möåt àêìu cuãa chiïëc gêåy lïn thò baån cuäng nhêëc luön caã àêìu bïn kia”.

182

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Caác nguyïn tùæc àïìu gùæn liïìn vúái hïå quaã tûå nhiïn. Khi söëng phuâ húåp vúái chuáng, chuáng ta seä thu àûúåc nhûäng hïå quaã tñch cûåc; nïëu xem thûúâng chuáng, chuáng ta seä nhêån lêëy hêåu quaã. Nhûng vò caác nguyïn tùæc naây aáp duång cho moåi ngûúâi, duâ hoå coá nhêån thêëy hay khöng, nïn sûå haån chïë naây mang tñnh phöí quaát. Vaâ, caâng biïët nhiïìu caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, chuáng ta caâng coá nhiïìu lûåa choån àïí haânh àöång möåt caách khön ngoan. Bùçng caách têåp trung vaâo caác nguyïn tùæc vônh cûãu vaâ bêët biïën, chuáng ta seä taåo ra mö thûác cú baãn cho möåt cuöåc söëng tñch cûåc. Àêy laâ troång têm múã ra triïín voång cho moåi troång têm khaác. Haäy nhúá rùçng mö thûác cuãa baån laâ nguöìn göëc hònh thaânh thaái àöå vaâ haânh vi cuãa baån. Mö thûác cuäng giöëng nhû möåt cùåp kñnh, noá aãnh hûúãng àïën caách baån nhòn nhêån moåi thûá trong cuöåc söëng cuãa mònh. Nhûäng àiïìu trong cuöåc söëng, khi nhòn bùçng mö thûác caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, seä rêët khaác biïåt vúái khi nhòn bùçng caác mö thûác troång têm khaác. Àïí nhanh choáng hiïíu àûúåc sûå khaác biïåt do troång têm taåo nïn, chuáng ta haäy xem xeát möåt vêën àïì cuå thïí bùçng caác troång têm khaác nhau. Baån haäy lêìn lûúåt nhòn qua tûâng lùng kñnh möåt àïí caãm nhêån phaãn ûáng tûâ möîi troång têm khaác nhau ra sao úã vñ duå sau: Giaã sûã töëi nay baån ruã vúå ài xem hoâa nhaåc. Baån àaä mua veá vaâ cö êëy rêët haáo hûác. Luác naây laâ 4 giúâ chiïìu. Àöåt nhiïn, sïëp goåi baån vaâo phoâng vaâ noái öng êëy muöën baån chuêín bõ ngay taâi liïåu cho möåt cuöåc hoåp quan troång seä diïîn ra vaâo 9 giúâ saáng höm sau. Nïëu baån xem troång gia àònh, troång têm cuãa baån seä laâ vúå mònh. Baån coá thïí noái vúái sïëp rùçng baån khöng thïí úã laåi laâm

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

183

viïåc vaâ baån cuâng vúå ài xem hoâa nhaåc vò àaä lïn kïë hoaåch. Baån cuäng coá thïí caãm thêëy cêìn úã laåi laâm viïåc àïí traánh caác rùæc röëi vïì sau trong quan hïå vúái sïëp, nhûng baån seä laâm nhû thïë möåt caách miïîn cûúäng. Nïëu úã laåi laâm viïåc, baån caãm thêëy rêët lo lùæng vïì phaãn ûáng cuãa vúå vaâ tòm caách biïån höå cho quyïët àõnh cuãa mònh àïí traánh laâm vúå thêët voång vaâ giêån döîi. Nïëu baån xem troång tiïìn baåc, suy nghô chñnh cuãa baån seä laâ thu nhêåp laâm thïm giúâ hay hïå quaã cuãa viïåc laâm thïm giúâ àöëi vúái khaã nùng tùng lûúng, thùng chûác sau naây. Baån seä goåi àiïån thoaåi cho vúå baão rùçng baån phaãi úã laåi laâm viïåc ngoaâi giúâ vaâ nghô rùçng cö êëy seä thöng caãm vò vêën àïì taâi chaánh phaãi àùåt lïn haâng àêìu. Nïëu xem troång cöng viïåc, baån coá thïí suy nghô vïì cú höåi. Baån coá thïí hoåc àûúåc nhiïìu hún qua cöng viïåc. Baån coá thïí “lêëy àiïím” vúái sïëp vaâ qua àoá cuãng cöë sûå nghiïåp cuãa mònh. Baån coá thïí tûå khen mònh àaä saáng suöët laâm thïm ngoaâi giúâ, möåt bùçng chûáng cho thêëy baån laâ nhên viïn rêët nhiïåt tònh vaâ vúå baån seä tûå haâo vïì baån. Nïëu xem troång taâi saãn, baån coá thïí nghô àïën nhûäng thûá coá thïí mua àûúåc nhúâ thu nhêåp laâm viïåc thïm giúâ. Hoùåc baån coá thïí cho rùçng uy tñn cuãa baån taåi cöng ty – cuäng laâ möåt thûá taâi saãn – seä tùng lïn nïëu baån úã laåi laâm thïm giúâ. Ngaây mai, moåi ngûúâi seä àûúåc biïët baån laâ möåt nhên viïn àaáng quyá, daám hy sinh vaâ têån tuåy trong cöng viïåc nhû thïë naâo. Nïëu lêëy thuá vui laâm troång, baån coá thïí tûâ chöëi àïì nghõ cuãa sïëp vaâ ài xem hoâa nhaåc, mùåc duâ vúå baån coá thïí muöën baån úã laåi cöng súã àïí laâm thïm ngoaâi giúâ. Baån nghô rùçng mònh xûáng àaáng àûúåc hûúãng möåt buöíi töëi thoaãi maái. Nïëu xem baån beâ laâ troång, baån seä cên nhùæc coá nïn múâi baån beâ cuâng ài xem hoâa nhaåc vúái vúå chöìng baån hay khöng.

184

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Hoùåc baån quan saát xem baån beâ, àöìng nghiïåp cuãa baån coá cuâng baån úã laåi laâm ngoaâi giúâ hay khöng. Nïëu lêëy àöëi thuã laâm troång, baån coá thïí àöìng yá úã laåi laâm viïåc muöån vò baån biïët àiïìu naây seä laâm tùng lúåi thïë cho baån, giuáp baån “qua mùåt” àöëi thuã. Trong khi “hùæn” ài chúi, thò “mònh” cöë gùæng laâm viïåc cêåt lûåc, caã cöng viïåc cuãa “mònh” lêîn cuãa “hùæn”. Baån quyïët hy sinh thuá vui riïng vò cú höåi àûúåc chûáng toã nùng lûåc cuãa mònh trûúác sïëp, àöìng thúâi “haå bïå” àöëi thuã. Nïëu xem tön giaáo laâ troång, quyïët àõnh cuãa baån coá thïí bõ aãnh hûúãng búãi yá nghô rùçng laâm möåt “tñn àöì gûúng mêîu” thò baån cêìn phaãi xûã lyá sao cho àuáng mûåc trong tònh huöëng naây. Nïëu baån xem baãn thên mònh laâ troång, baån seä têåp trung vaâo viïåc gò coá lúåi nhêët cho baån: ghi àiïím vúái sïëp hay daânh cho vúå möåt buöíi töëi laäng maån? Möëi quan têm chñnh cuãa baån laâ caác phûúng aán khaác nhau seä coá aãnh hûúãng nhû thïë naâo àïën lúåi ñch caá nhên. Khi sûã duång nhiïìu caách khaác nhau àïí xem xeát möåt vêën àïì, trong sûå tûúng taác haâng ngaây vúái nhûäng ngûúâi xung quanh, baån coá ngaåc nhiïn khi gùåp phaãi vêën àïì vïì caách nhòn “cö gaái/baâ laäo” hay khöng? Baån coá nhòn thêëy caác troång têm naây aãnh hûúãng nhû thïë naâo àïën caác àöång cú, quyïët àõnh haâng ngaây, àïën haânh àöång (hay phaãn ûáng), àïën lyá giaãi cuãa baån vïì caác sûå kiïån àoá hay khöng? Àoá laâ lyá do vò sao sûå hiïíu biïët vïì troång têm trúã nïn rêët quan troång. Vaâ nïëu troång têm àoá khöng laâm cho baån trúã thaânh möåt ngûúâi luön chuã àöång, baån cêìn phaãi thay àöíi mö thûác àïí chuyïín sang troång têm khaác coá thïí giuáp baån thûåc hiïån àûúåc àiïìu naây. Laâ ngûúâi lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, baån luön cöë

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

185

gùæng taách mònh ra khoãi nhûäng caãm xuác do hoaân caãnh vaâ caác nhên töë khaác mang laåi àïí àaánh giaá caác phûúng aán khaác nhau trong cuöåc söëng. Haäy nhòn nhêån moåi viïåc trong töíng thïí – nhu cêìu laâm viïåc, nhu cêìu tònh caãm gia àònh, caác nhu cêìu khaác cuäng nhû caác hïå quaã àïën tûâ nhûäng quyïët àõnh khaác nhau – àïí àûa ra giaãi phaáp töët nhêët. Viïåc baån choån ài xem hoâa nhaåc hay úã laåi laâm thïm ngoaâi giúâ chó laâ möåt phêìn rêët nhoã cuãa möåt quyïët àõnh coá hiïåu quaã. Coá thïí baån coá lûåa choån giöëng nhau vúái caác troång têm khaác nhau, nhûng seä coá nhiïìu khaác biïåt àaáng kïí khi baån xuêët phaát tûâ mö thûác lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm.

Gia àònh

Tiïìn baåc

Vúå chöìng

Baãn thên

Cöng viïåc

Nguyïn tùæc

Taâi saãn

Thuá vui

Tön giaáo Àöëi thuã

Baån beâ

* Sûå an toaân cuãa baån dûåa vaâo caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, khöng thay àöíi, bêët kïí àiïìu kiïån hay hoaân caãnh bïn ngoaâi.

Nïëu baån lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm

* Caác nguyïn tùæc àuáng àùæn giuáp baån hiïíu àûúåc sûå phaát triïín cuãa baãn

* Laâ thûúác ào vïì sûå hoaân thiïån baãn thên, caác nguyïn tùæc àuáng àùæn hoaåt àöång vúái sûå chñnh xaác, nhêët quaán, veã àeåp vaâ sûác maånh.

* Baån àûáng taách riïng khoãi thûåc traång cuöåc söëng, tònh caãm vaâ hoaân caãnh, nhòn vaâo töíng thïí cên bùçng. Quyïët àõnh vaâ haânh àöång cuãa baån phaãn aãnh sûå cên nhùæc vaâ hêåu quaã caã ngùæn lêîn daâi haån.

* Baån sûã duång söë liïåu chñnh xaác àïí àûa ra quyïët àõnh khaã thi vaâ coá yá nghôa.

* Caác nguyïn tùæc giuáp baån àõnh hûúáng àêu laâ àñch àïën vaâ caách thûác àïí ài àïën àoá.

Àõnh hûúáng

* Baån nhòn thïë giúái qua nhûäng àoáng goáp cuãa mònh cho cuöåc

* Baån nhòn thïë giúái thöng qua mö thûác cú baãn – mö thûác naây laâm cho cuöåc söëng coá hiïåu quaã trong tûúng lai.

* Baån nhòn sûå vêåt khaác ài, suy nghô vaâ haânh àöång khaác vúái phêìn lúán nhûäng ngûúâi bõ àöång.

* Sûå suy xeát cuãa baån bao göìm nhûäng kïët quaã lêu daâi, phaãn aánh sûå cên bùçng, khön ngoan vaâ chùæc chùæn.

Khön ngoan

* Khaã nùng haânh àöång vûúåt xa caác nguöìn lûåc cuãa baån vaâ

* Baån trúã thaânh möåt caá nhên biïët tûå nhêån thûác, coá kiïën thûác, luön chuã àöång, hêìu nhû khöng bõ haån chïë búãi thaái àöå, haânh vi, haânh àöång cuãa ngûúâi khaác.

* Nùng lûåc cuãa baån chó bõ haån chïë búãi sûå hiïíu biïët vaâ tuên theo quy luêåt tûå nhiïn, caác nguyïn tùæc àuáng àùæn cuäng nhû caác hêåu quaã tûå nhiïn cuãa chñnh caác nguyïn tùæc.

Nùng lûåc

7

* Baån biïët rùçng caác nguyïn tùæc àuáng àùæn coá thïí àûúåc traãi nghiïåm nhiïìu lêìn trong cuöåc söëng cuãa baån.

An toaân

Troång têm

186 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

* Nguöìn lûåc an toaân seä laâ möåt nïìn taãng cöë àõnh, bêët biïën àïí baån xem thay àöíi nhû laâ möåt cuöåc phiïu lûu vaâ cú höåi lyá thuá àïí àûúåc cöëng hiïën.

thên, cho baån niïìm tin àïí hoåc nhiïìu hún, nhúâ àoá coá thïm kiïën thûác vaâ hiïíu biïët.

* Trong moåi hoaân caãnh, baån chuã àöång choån giaãi phaáp töët nhêët, àùåt caác quyïët àõnh dûåa trïn lûúng têm àûúåc caác nguyïn tùæc àõnh hûúáng. * Baån lyá giaãi moåi kinh nghiïåm trong cuöåc söëng dûúái goác àöå caác cú höåi àïí hoåc têåp vaâ àoáng goáp.

* Baån coá löëi söëng luön chuã àöång, theo àuöíi viïåc phuåc vuå vaâ giuáp àúä ngûúâi khaác.

söëng vaâ cho nhûäng ngûúâi xung quanh. * Quyïët àõnh vaâ haânh àöång cuãa baån khöng bõ thuác àêíy búãi sûå haån chïë hiïån thúâi vïì taâi chñnh hay hoaân caãnh. Baån àûúåc tûå do trong möëi quan hïå tûúng thuöåc.

khuyïën khñch caách söëng phuå thuöåc lêîn nhau úã mûác cao.

7 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

187

188

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Trûúác hïët, baån haânh àöång khöng phaãi do taác àöång cuãa ngûúâi khaác hay do hoaân caãnh. Baån chuã àöång trong viïåc lûåa choån giaãi phaáp baån cho laâ töët nhêët. Baån àûa ra quyïët àõnh cuãa mònh möåt caách coá yá thûác vaâ coá hiïíu biïët. Thûá hai, baån biïët quyïët àõnh cuãa mònh àûa ra laâ hiïåu quaã nhêët vò noá àûúåc dûåa trïn caác nguyïn tùæc vúái nhûäng kïët quaã lêu daâi coá thïí dûå àoaán àûúåc. Thûá ba, àiïìu baån lûåa choån seä àoáng goáp cho nhûäng giaá trõ töëi ûu trong cuöåc àúâi baån. Quyïët àõnh “úã laåi laâm thïm giúâ àïí coá lúåi thïë hún ngûúâi khaác taåi cöng ty” mang möåt yá nghôa hoaân toaân khaác so vúái muåc àñch muöën àoáng goáp cho sûå vûäng maånh cuãa cöng ty hay biïíu hiïån sûå tön troång sïëp cuãa baån. Kinh nghiïåm baån coá àûúåc khi thûåc hiïån caác quyïët àõnh cuãa mònh seä àem laåi chêët lûúång vaâ yá nghôa cho caã cuöåc söëng cuãa baån. Thûá tû, baån coá thïí giao tiïëp vúái vúå vaâ sïëp cuãa baån trong maång lûúái vûäng chùæc caác möëi quan hïå tûúng thuöåc maâ baån àaä taåo ra. Vò laâ ngûúâi àöåc lêåp, nïn baån coá thïí coá àûúåc caác quan hïå naây möåt caách hiïåu quaã. Nïëu nùæm chûác vuå cao trong cöng ty, baån coá thïí giao viïåc chuêín bõ taâi liïåu cho cêëp dûúái àaáng tin cêåy cuãa mònh, trong khi vêîn coá thïí ài xem hoâa nhaåc cuâng vúå. Phêìn viïåc quan troång coân laåi, baån coá thïí àïën cöng ty thêåt súám vaâo saáng höm sau àïí giaãi quyïët nöët. Cuöëi cuâng, baån caãm thêëy dïî chõu vïì quyïët àõnh cuãa mònh. Bêët cûá viïåc gò baån quyïët àõnh thûåc hiïån, baån àïìu têåp trung hïët sûác àïí hoaân thaânh möåt caách vui veã, thoaãi maái nhêët. Laâ ngûúâi lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, baån seä coá möåt caái nhòn khaác vïì moåi viïåc. Vaâ vò thïë, baån seä haânh àöång khaác. Khi àaåt àûúåc sûå an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

189

úã mûác àöå bïìn vûäng vaâ öín àõnh, baån seä coá àûúåc nïìn taãng cho möåt cuöåc söëng luön chuã àöång vaâ thaânh àaåt.

11. THIÏËT

LÊÅP VAÂ VÊÅN DUÅNG

BAÃN TUYÏN NGÖN SÛÁ MÏÅNH CAÁ NHÊN

Khi ài sêu vaâo bïn trong con ngûúâi mònh, hiïíu vaâ àiïìu chónh caác mö thûác cú baãn cho phuâ húåp vúái caác nguyïn tùæc, chuáng ta seä taåo ra àûúåc möåt troång têm hiïåu quaã, maånh meä vaâ möåt thêëu kñnh àïí nhòn thïë giúái xung quanh. Sau àoá, ta múái àiïìu chónh tiïu cûå cuãa noá àïí liïn hïå vúái thïë giúái möåt caách hûäu hiïåu nhêët. Frankl noái rùçng chuáng ta phaát hiïån chûá khöng phaãi phaát minh ra sûá mïånh cuöåc àúâi cuãa mònh. Töi rêët thñch caách duâng tûâ cuãa öng. Töi nghô möîi chuáng ta àïìu coá möåt chiïëc maáy theo doäi àùåt bïn trong, hoùåc tri giaác, hoùåc nhêån thûác nhûäng thûá giuáp chuáng ta nhêån biïët tñnh àún nhêët vaâ khaã nùng àoáng goáp cuãa tûâng caá nhên. Theo lúâi Frankl: “Möîi caá nhên àïìu coá möåt sûå nghiïåp hay sûá mïånh riïng biïåt trong àúâi vaâ khöng thïí thay àöíi vò hoå chó söëng àûúåc möåt lêìn. Vò vêåy, möîi ngûúâi coá möåt nhiïåm vuå riïng vaâ nhûäng cú höåi riïng àïí thûåc hiïån noá”. Chuáng ta cêìn lûu yá têìm quan troång àùåc biïåt cuãa tñnh luön chuã àöång vaâ viïåc têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa chuáng ta. Ài tòm vaâi yá nghôa trûâu tûúång àöëi vúái cuöåc söëng bïn trong Voâng troân Quan têm chñnh laâ haânh vi tûâ boã traách nhiïåm luön chuã àöång, phoá mùåc viïåc saáng taåo lêìn thûá nhêët cuãa mònh cho hoaân caãnh hay ngûúâi khaác. YÁ nghôa cuöåc söëng xuêët phaát tûâ nöåi têm, theo lúâi Frankl: “Xeát cho cuâng, ngûúâi ta khöng nïn hoãi yá nghôa cuöåc söëng cuãa mònh laâ gò maâ nïn hiïíu chñnh baãn thên mònh

190

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

phaãi laâ ngûúâi traã lúâi cêu hoãi àoá. Noái caách khaác, möîi ngûúâi àïìu bõ cuöåc söëng chêët vêën, vaâ anh ta chó coá thïí traã lúâi bùçng cuöåc söëng cuãa mònh, bùçng viïåc coá traách nhiïåm vúái noá”. Traách nhiïåm caá nhên hay tñnh luön chuã àöång àoáng vai troâ quan troång trong sûå saáng taåo lêìn thûá nhêët. Trúã laåi pheáp êín duå vïì maáy vi tñnh, thoái quen thûá nhêët cho rùçng “Baån laâ ngûúâi lêåp trònh”, coân theo thoái quen thûá hai, “Baån haäy viïët ra chûúng trònh”. Baån seä khöng thûåc sûå àêìu tû vaâo viïåc “viïët chûúng trònh” nïëu baån chûa nhêån thêëy traách nhiïåm cuãa mònh laâ “ngûúâi lêåp trònh”. Laâ ngûúâi chuã àöång, chuáng ta coá thïí quyïët àõnh trúã thaânh loaåi ngûúâi naâo vaâ laâm gò trong cuöåc söëng cuãa mònh. Chuáng ta coá thïí viïët ra möåt baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, möåt baãn “hiïën phaáp” caá nhên. Baãn tuyïn ngön sûá mïånh khöng phaãi laâ thûá baån coá thïí viïët àûúåc ngay. Noá àoâi hoãi sûå suy ngêîm, phên tñch, cên nhùæc kyä lûúäng vaâ thûúâng àûúåc viïët ài viïët laåi nhiïìu lêìn àïí coá àûúåc sûå hoaân chónh. Coá thïí baån phaãi mêët nhiïìu tuêìn lïî hay thêåm chñ nhiïìu thaáng àïí coá thïí coá àûúåc baãn tuyïn ngön vûâa yá. Duâ nhû vêåy, baån vêîn muöën thûúâng xuyïn xem laåi vaâ böí sung, sûãa àöíi haâng nùm, do naãy sinh nhûäng yá tûúãng múái hoùåc do hoaân caãnh thay àöíi. Nhûng vïì cú baãn, tuyïn ngön sûá mïånh cuãa baån àûúåc vñ nhû möåt baãn “hiïën phaáp” thïí hiïån nhêët quaán têìm nhòn vaâ caác giaá trõ cuãa baån. Noá seä trúã thaânh tiïu chuêín àïí baån àöëi chiïëu, àaánh giaá moåi khña caånh cuöåc söëng. Töi thûúâng xem ài xem laåi baãn tuyïn ngön cuãa mònh vaâ chó múái hoaân têët noá trong thúâi gian gêìn àêy. Möîi khi ngöìi möåt mònh trïn baäi biïín hay trong nhûäng luác dûâng chên sau möåt chùång àûúâng daâi, töi laåi lêëy ra cuöën söí tay vaâ ghi chuá

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

191

nhûäng àiïìu àaä laâm àûúåc hay chûa laâm àûúåc. Coá khi phaãi mêët vaâi tiïëng àöìng höì múái xong viïåc àoá, nhûng noá mang laåi cho töi caãm giaác saáng toã, coá töí chûác vaâ coá traách nhiïåm, möåt caãm giaác hên hoan vaâ tûå do. Töi nhêån ra quaá trònh laâm cöng viïåc naây cuäng quan troång nhû kïët quaã cuãa noá. Lêåp ra hay sûãa chûäa, böí sung baãn tuyïn ngön sûá mïånh seä laâm baån thay àöíi búãi vò noá buöåc baån phaãi suy nghô vïì caác ûu tiïn cuãa mònh möåt caách thêëu àaáo, thêån troång vaâ gùæn liïìn haânh àöång vúái niïìm tin cuãa baån. Khi baån laâm àûúåc àiïìu àoá, ngûúâi khaác seä nhêån thêëy baån khöng coân bõ àöång trûúác bêët cûá àiïìu gò xaãy àïën. Baån seä yá thûác àûúåc sûá mïånh cêìn thûåc hiïån vaâ seä rêët tûå haâo vïì àiïìu àoá.

12. VÊÅN

DUÅNG TÛ DUY ÚÃ TÊÌM CAO MÚÁI

Khaã nùng tûå nhêån thûác giuáp chuáng ta àaánh giaá tû duy cuãa chñnh mònh. Àiïìu naây àùåc biïåt coá ñch trong viïåc xêy dûång tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, cho pheáp chuáng ta thûåc hiïån Thoái quen thûá hai – trñ tûúãng tûúång vaâ nhêån thûác, hai chûác nùng chuã yïëu cuãa baán cêìu naäo phaãi. Hiïíu àûúåc caách khai thaác khaã nùng naäo phaãi seä laâm tùng àaáng kïí khaã nùng saáng taåo lêìn thûá nhêët cuãa chuáng ta. Rêët nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu lúán àaä àûúåc tiïën haânh trong nhiïìu thêåp kyã qua vïì tñnh ûu thïë cuãa naäo böå. Kïët quaã nghiïn cûáu cho thêëy möîi baán cêìu naäo coá xu hûúáng chuyïn mön hoáa vaâ coá ûu thïë vïì möåt söë chûác nùng khaác nhau, xûã lyá caác loaåi thöng tin khaác nhau, giaãi quyïët caác loaåi vêën àïì khaác nhau. Vïì cú baãn, baán cêìu naäo traái coá ûu thïë vïì lö-gñc/ngön tûâ, coân baán cêìu naäo phaãi coá ûu thïë vïì trûåc giaác vaâ saáng taåo. Baán cêìu traái xûã lyá lúâi noái, baán cêìu phaãi xûã lyá hònh aãnh; baán cêìu traái

192

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

xûã lyá böå phêån vaâ chi tiïët, baán cêìu phaãi xûã lyá töíng thïí vaâ caác möëi quan hïå giûäa caác chi tiïët. Baán cêìu traái xûã lyá phên tñch, nghôa laâ chia nhoã thöng tin; baán cêìu phaãi xûã lyá töíng húåp, nghôa laâ têåp húåp dûä liïåu laåi vúái nhau. Baán cêìu traái xûã lyá tû duy theo tuêìn tûå; baán cêìu phaãi xûã lyá tû duy àöìng thúâi vaâ kïët húåp. Baán cêìu traái gùæn vúái thúâi gian, baán cêìu phaãi tûå do vïì thúâi gian. Mùåc duâ con ngûúâi sûã duång caã hai bïn naäo böå, nhûng úã tûâng ngûúâi baán cêìu naäo bïn naây thûúâng coá xu hûúáng chiïëm ûu thïë hún bïn kia. Thêåt lyá tûúãng nïëu chuáng ta coá thïí khai thaác vaâ phaát triïín khaã nùng kïët húåp caã hai baán cêìu naäo cuâng möåt luác àïí coá thïí caãm nhêån àûúåc tònh huöëng xaãy ra vaâ choån phûúng phaáp thñch húåp àïí xûã lyá. Thïë nhûng, ngûúâi ta laåi coá xu hûúáng ruát vaâo “vuâng an toaân” cuãa baán cêìu naäo chiïëm ûu thïë cuãa mònh vaâ xûã lyá moåi tònh huöëng theo baán cêìu naäo naây. Theo lúâi Abraham Maslow(*): “Ai hay duâng buáa thûúâng nghô moåi thûá àïìu laâ àinh”. Laåi thïm möåt yïëu töë khaác nûäa coá aãnh hûúãng àïën caác nhêån thûác khaác nhau vïì hònh aãnh “cö gaái/baâ laäo”. Àoá laâ sûå tuây thuöåc vaâo viïåc baán cêìu naäo naâo chiïëm ûu thïë hún úã tûâng ngûúâi. Chuáng ta söëng trong möåt thïë giúái maâ baán cêìu naäo traái chiïëm phêìn lúán ûu thïë. Lúâi noái, sûå cên ào vaâ logic chiïëm võ trñ thöëng lônh, coân khña caånh saáng taåo, nghïå thuêåt, trûåc giaác, caãm tñnh úã haâng thûá yïëu. Nhiïìu ngûúâi caãm thêëy khoá khùn hún khi muöën khai thaác tiïìm nùng naäo phaãi cuãa mònh. (*) Abraham Maslow (1908 - 1970): Nhaâ têm lyá hoåc ngûúâi Myä, taác giaã vïì lyá thuyïët cuãa con ngûúâi, bao göìm 5 cêëp àöå àûúåc xïëp tûâ thêëp àïën cao. Lyá thuyïët naây àûúåc vêån duång trïn nguyïn tùæc: möåt nhu cêìu àaä tûúng àöëi àûúåc thoãa maän thò noá khöng coân laâ xung àöång maånh àïí thöi thuác nûäa, khi àoá, con ngûúâi seä bõ chi phöëi búãi nhu cêìu khaác cao hún.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

193

Phaãi thûâa nhêån rùçng caách lyá giaãi trïn àêy laâ quaá àún giaãn, vaâ chùæc chùæn caác cöng trònh nghiïn cûáu trong thúâi gian túái seä cho chuáng ta nhiïìu hiïíu biïët hún vïì hoaåt àöång cuãa naäo. Nhûng vêën àïì chñnh úã àêy laâ chuáng ta coá khaã nùng thûåc hiïån nhiïìu quaá trònh tû duy khaác nhau, nhûng chó chûa khai thaác hïët tiïìm nùng cuãa mònh maâ thöi. Khi khaám phaá àûúåc nhûäng khaã nùng khaác nhau cuãa naäo böå, chuáng ta coá thïí sûã duång trñ tuïå cuãa mònh möåt caách coá yá thûác àïí àaáp ûáng caác nhu cêìu cuå thïí hiïåu quaã hún.

13. HAI

PHÛÚNG PHAÁP KHAI THAÁC TIÏÌM NÙNG CUÃA BAÁN CÊÌU NAÄO PHAÃI

Nïëu chuáng ta sûã duång lyá thuyïët ûu thïë cuãa naäo böå laâm cùn cûá, thò àiïìu roä raâng laâ chêët lûúång cuãa sûå saáng taåo lêìn thûá nhêët cuãa chuáng ta seä chõu aãnh hûúãng rêët lúán búãi khaã nùng khai thaác naäo phaãi. Caâng sûã duång àûúåc nhiïìu khaã nùng cuãa noá, chuáng ta caâng coá thïí tûúãng tûúång, töíng húåp, chuyïín hoáa thúâi gian vaâ hoaân caãnh cuäng nhû phaác thaão möåt bûác tranh toaân caãnh vïì nhûäng àiïìu chuáng ta mong muöën trong cuöåc söëng cuãa mònh. Múã röång viïîn caãnh cuöåc söëng Àöi khi, chuáng ta bõ bûát ra khoãi möi trûúâng, cêëu truác tû duy cuãa baán cêìu naäo traái vaâ chuyïín sang phaãi búãi möåt traãi nghiïåm bêët ngúâ. Caái chïët cuãa ngûúâi thên, cùn bïånh hiïím ngheâo, khaánh kiïåt taâi chñnh, hoùåc tai ûúng nghõch caãnh coá thïí laâm chuáng ta bûâng tónh, nhòn vaâo cuöåc àúâi cuãa mònh, vaâ tûå hoãi baãn thên nhûäng cêu hoãi hoác buáa: “Àiïìu gò múái thûåc sûå quan troång nhêët? Taåi sao töi phaãi laâm àiïìu töi àang laâm?”. Nhûng nïëu laâ ngûúâi luön chuã àöång, baån seä khöng cêìn phaãi tröng chúâ vaâo hoaân caãnh hay sûå giuáp àúä cuãa ngûúâi

194

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

khaác múái coá thïí múã röång caác viïîn caãnh cuöåc söëng. Baån coá thïí tûå laâm àiïìu naây möåt caách coá yá thûác. Coá möåt söë phûúng phaáp thûåc hiïån noá. Chùèng haån, dûåa vaâo sûác maånh cuãa trñ tûúãng tûúång, baån coá thïí tûúãng tûúång ra àaám tang cuãa chñnh baån, nhû chuáng ta àaä laâm úã phêìn àêìu cuãa chûúng naây, hay viïët ra baâi àiïëu vùn cho chñnh mònh. Haäy viïët thêåt loâng vaâ thêåt chi tiïët. Baån coá thïí tûúãng tûúång lïî kyã niïåm lêìn thûá 25 vaâ 50 ngaây cûúái cuãa baån. Haäy àïí vúå hoùåc chöìng baån cuâng tûúãng tûúång vúái baån. Cöë gùæng ruát ra baãn chêët cuãa möëi quan hïå gia àònh maâ baån àaä xêy dûång trong suöët 25 hay 50 nùm àoá. Baån coá thïí tûúãng tûúång viïîn caãnh baån nghó hûu. Baån muöën coá thaânh tñch gò, cöëng hiïën gò trong sûå nghiïåp cuãa mònh? Baån coá kïë hoaåch gò sau khi nghó hûu? Baån muöën bùæt àêìu möåt nghïì thûá hai? Haäy múã röång têm trñ mònh. Haäy tûúãng tûúång ra nhûäng chi tiïët phong phuá nhêët. Haäy sûã duång caâng nhiïìu giaác quan caâng töët. Töi àaä tûâng thûã nghiïåm nhûäng baâi têåp tûúãng tûúång tûúng tûå vúái caác lúáp hoåc cuãa töi taåi trûúâng àaåi hoåc. “Giaã duå rùçng caác em chó coân söëng hïët hoåc kyâ naây thöi”, töi noái vúái sinh viïn, “vaâ trong hoåc kyâ naây möîi em phaãi trúã thaânh möåt sinh viïn töët cuãa trûúâng. Haäy tûúãng tûúång xem caác em nïn laâm nhûäng gò, nïn söëng nhû thïë naâo”. Lêåp tûác moåi thûá àûúåc àùåt vaâo möåt viïîn caãnh khaác hùèn. Nhûäng giaá trõ trûúác àêy khöng nhêån thêëy nay böîng xuêët hiïån roä neát. Töi cuäng yïu cêìu tûâng sinh viïn söëng vúái viïîn caãnh cuãa mònh trong voâng möåt tuêìn vaâ ghi nhêåt kyá nhûäng traãi nghiïåm cuãa mònh. Kïët quaã rêët àaáng khñch lïå. Caác em bùæt

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

195

àêìu viïët thû cho cha meå àïí baây toã tònh caãm, rùçng chuáng yïu quyá hoå nhû thïë naâo. Nhûäng sinh viïn àang bêët hoâa vúái anh chõ em, hay baån beâ thò cöë gùæng haân gùæn laåi. Möåt àïì taâi trung têm, xuyïn suöët moåi hoaåt àöång cuãa giúái treã vaâ àûúåc ûu tiïn haâng àêìu – àoá laâ tònh yïu. Vúái nhêån thûác rùçng chó coân söëng möåt thúâi gian ngùæn nûäa, nhûäng haânh àöång vaâ lúâi noái thiïëu suy nghô, nhûäng lïn aán, àöí löîi hay xuác phaåm ngûúâi khaác àöëi vúái caác em nay trúã thaânh vö nghôa. Nhûäng nguyïn tùæc vaâ giaá trõ cuãa cuöåc söëng giúâ trúã nïn roä raâng hún bao giúâ hïët. Coá möåt söë phûúng phaáp sûã duång trñ tûúãng tûúång àïí tiïëp cêån vúái nhûäng giaá trõ. Vaâ moåi phûúng phaáp töi tûâng sûã duång àïìu coá hiïåu quaã nhû nhau. Khi ngûúâi ta thûåc hiïån quyïët têm tòm ra àiïìu gò laâ quan troång nhêët àöëi vúái cuöåc söëng, trúã thaânh con ngûúâi nhû thïë naâo vaâ muöën laâm gò, thò hoå seä trúã nïn rêët cung kñnh. Hoå bùæt àêìu coá tû duy úã têìm cao hún hiïån taåi vaâ caã tûúng lai. Hònh dung vaâ quyïët têm thûåc hiïån Laänh àaåo baãn thên khöng phaãi laâ möåt traãi nghiïåm àún leã, cuäng khöng phaãi laâ sûå bùæt àêìu vaâ kïët thuác bùçng viïåc viïët ra tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên. Àuáng hún, àoá laâ möåt quaá trònh liïn tuåc nhùçm duy trò têìm nhòn vaâ nhûäng giaá trõ àïí àiïìu chónh nhõp söëng sao cho phuâ húåp vúái nhûäng gò baån cho laâ quan troång nhêët. Vaâ trong nöî lûåc àoá, sûác maånh cuãa baán cêìu naäo phaãi coá thïí seä coá ñch cho baån, khi baån muöën gùæn kïët tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa mònh vaâo cuöåc söëng. Àoá laâ möåt ûáng duång khaác cuãa thoái quen bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh. Chuáng ta haäy quay trúã laåi vñ duå àaä àïì cêåp trûúác àêy. Giaã sûã töi laâ ngûúâi cha biïët yïu thûúng con caái vaâ töi cho àoá laâ

196

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

möåt trong nhûäng giaá trõ cú baãn trong baãn tuyïn ngön sûá mïånh cuãa mònh. Vaâ, giaã sûã trong cuöåc söëng haâng ngaây, töi thûúâng coá nhûäng haânh àöång thaái quaá. Töi coá thïí sûã duång khaã nùng hònh dung cuãa baán cêìu naäo phaãi àïí viïët ra möåt baãn quyïët têm giuáp baãn thên trúã nïn phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ sêu sùæc hún cuãa mònh trong cuöåc söëng haâng ngaây. Möåt baãn quyïët têm àuáng göìm nùm thuöåc tñnh cú baãn: caá nhên, tñch cûåc, úã thò hiïån taåi, coá thïí hònh dung àûúåc vaâ thuöåc vïì tònh caãm. Nhû vêåy, töi coá thïí viïët àaåi loaåi nhû sau: “Àiïìu àaáng haâi loâng (tònh caãm) laâ töi (caá nhên) àang phaãn ûáng (thò hiïån taåi) bùçng sûå khön ngoan, tònh yïu thûúng, tñnh kiïn àõnh vaâ tûå chuã (tñch cûåc) möîi khi con caái coá haânh vi sai lïåch”. Sau àoá töi coá thïí hònh dung ra noá. Töi coá thïí daânh vaâi phuát möîi ngaây àïí hoaân toaân thû giaän caã têm höìn lêîn thïí xaác cuãa mònh, suy nghô vïì caác tònh huöëng khi con caái töi coá haânh vi khöng àuáng, mûúâng tûúång ra chuáng möåt caách cuå thïí. Töi coá thïí caãm nhêån mùåt ghïë töi ngöìi, saân nhaâ dûúái chên mònh, chiïëc aáo töi àang mùåc. Töi coá thïí hònh dung chiïëc aáo con gaái töi mùåc, neát mùåt cuãa noá. Caác chi tiïët töi hònh dung caâng roä raâng, sinh àöång bao nhiïu, töi seä caâng caãm nhêån sûå traãi nghiïåm cuãa mònh sêu sùæc hún bêëy nhiïu, vaâ caâng ñt coá caãm giaác laâ ngûúâi àûáng ngoaâi quan saát bêëy nhiïu. Töi coá thïí hònh dung viïîn caãnh con gaái töi coá möåt haânh àöång cuå thïí naâo àoá maâ thöng thûúâng, àiïìu naây laâm tim töi àêåp thònh thõch vaâ nöíi cún thõnh nöå. Nhûng thay vò phaãn ûáng nhû thûúâng lïå, töi laåi coá àûúåc sûå tûå chuã nhû àaä nïu trong baãn quyïët têm trïn. Töi coá thïí viïët thaânh chûúng trònh, thaânh “kõch baãn” phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ vaâ tuyïn

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

197

ngön sûá mïånh cuãa mònh. Nïëu töi thûåc hiïån nhû vêåy ngaây naây qua ngaây khaác, haânh vi cuãa töi seä thay àöíi. Thay vò söëng theo caác “kõch baãn” do cha meå viïët ra, hoùåc do xaä höåi hay möi trûúâng àem laåi, töi seä söëng theo “kõch baãn” do chñnh töi viïët ra, xuêët phaát tûâ hïå thöëng caác giaá trõ maâ mònh lûåa choån. Töi àaä giuáp àúä vaâ àöång viïn con trai mònh, Sean, sûã duång quaá trònh xêy dûång baãn quyïët têm naây trong suöët sûå nghiïåp chúi boáng bêìu duåc cuãa noá. Chuáng töi hûúáng dêîn noá thûåc hiïån àiïìu naây khi noá coân chúi úã võ trñ trung vïå taåi trûúâng trung hoåc, cho àïën khi tûå noá xêy dûång baãn quyïët têm àêìu tiïn cuãa mònh. Chuáng töi cöë gùæng laâm cho cu cêåu coá traång thaái têm lyá thoaãi maái nhêët bùçng kyä thuêåt thúã sêu vaâ thû giaän caác cú bùæp. Röìi töi giuáp cu cêåu hònh dung viïîn caãnh baãn thên àang trong möåt tònh huöëng rêët gay go nhû coá möåt cuá lao boáng chúáp nhoaáng vaâo thùèng mònh. Noá seä phaãi phaán àoaán tònh huöëng vaâ phaãn ûáng laåi cuá têën cöng àoá. Noá seä phaãi hònh dung viïåc ra hiïåu cho àöìng àöåi sau khi phaán àoaán hûúáng phoâng ngûå. Noá phaãi hònh dung cuá àoán boáng, röìi cuá nhêån boáng thûá hai, thûá ba. Noá seä phaãi hònh dung ra caác phûúng aán maâ thöng thûúâng noá khöng thûåc hiïån. Coá lêìn, noá têm sûå vúái töi rùçng noá luön caãm thêëy bõ quaá cùng thùèng. Khi chuáng töi noái chuyïån vúái nhau, töi múái nhêån ra nguyïn nhên sêu xa laâ do noá àang tûå kyã aám thõ quaá mûác vïì tònh traång cùng thùèng àoá. Do vêåy, töi hûúáng dêîn noá têåp trung vaâo caác biïån phaáp thû giaän nhûäng luác bõ sûác eáp. Chuáng töi phaát hiïån ra baãn chêët cuãa sûå hònh dung laâ rêët quan troång. Nïëu hònh dung chïåch àöëi tûúång, baån seä haânh àöång sai.

198

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Tiïën sô Charles Garfield àaä thûåc hiïån cuöåc nghiïn cûáu sêu röång vïì nhûäng ngûúâi àaåt thaânh tñch àónh cao, caã trong thïí thao vaâ kinh doanh. Trong cöng trònh nghiïn cûáu Chûúng trònh cuãa NASA, Charles Garfield àaä bõ löi cuöën búãi nhûäng thaânh tñch àónh cao cuãa caác nhaâ du haânh vuä truå. Hoå luyïån têåp moåi thûá trïn mùåt àêët, lùåp ài lùåp laåi khöng biïët bao nhiïu lêìn caác àöång taác mö phoãng trong möi trûúâng giaã àõnh, trûúác khi bay lïn khöng gian vuä truå. Möåt trong nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu chñnh cuãa öng laâ viïåc phaát hiïån ra rùçng hêìu hïët caác vêån àöång viïn àùèng cêëp thïë giúái vaâ caác nhaâ hoaåt àöång chuyïn nghiïåp haâng àêìu khaác àïìu laâ nhûäng ngûúâi coá oác hònh dung rêët töët. Hoå nhòn thêëy; hoå caãm thêëy; hoå traãi nghiïåm trûúác khi thûåc sûå haânh àöång. Hoå thûúâng bùæt àêìu bùçng caách àùåt ra àñch àïën trong têm trñ. Vïì phêìn mònh, baån cuäng coá thïí thûåc hiïån àiïìu naây trong moåi lônh vûåc cuãa cuöåc söëng. Trûúác möåt cuöåc biïíu diïîn, möåt buöíi thuyïët trònh baán haâng, möåt cuöåc àöëi àêìu khoá khùn, baån haäy hònh dung viïîn caãnh cuãa noá möåt caách roä raâng, sinh àöång, thûúâng xuyïn vaâ lùåp ài lùåp laåi. Àöìng thúâi, cuäng nïn cöë gùæng taåo ra möåt “vuâng bònh yïn” trong têm höìn àïí khi bûúác vaâo tònh huöëng thêåt, baån seä khöng thêëy búä ngúä vaâ súå haäi. Baán cêìu naäo phaãi, vöën chi phöëi tñnh saáng taåo vaâ oác hònh dung, laâ taâi saãn quan troång nhêët cuãa baån, khöng chó àöëi vúái viïåc lêåp tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên maâ coân àöëi vúái viïåc aáp duång noá vaâo thûåc tïë cuöåc söëng. Möåt söë cöng trònh gêìn àêy trong lônh vûåc naây coá thïí kïí àïën nhû Lêåp trònh hoáa tiïìm thûác, Lêåp trònh hoáa ngön ngûä naäo böå, Caác hònh thûác thû giaän múái vaâ Caác phûúng phaáp àöåc thoaåi.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

199

Têët caã caác vêën àïì naây àïìu coá liïn quan àïën viïåc giaãi thñch, chi tiïët hoáa vaâ têåp húåp caác nguyïn tùæc khaác nhau cuãa quaá trònh saáng taåo lêìn thûá nhêët. Trong quaá trònh laänh àaåo baãn thên möåt caách coá hiïåu quaã, caác phûúng phaáp hònh dung vaâ quyïët têm thûåc hiïån xuêët hiïån möåt caách tûå nhiïn tûâ nïìn taãng tû duy coá muåc àñch vaâ caác nguyïn tùæc àaä trúã thaânh troång têm trong cuöåc söëng cuãa möîi caá nhên. Nhûäng kyä thuêåt naây rêët coá taác duång trong viïåc viïët laåi “kõch baãn” vaâ taái lêåp trònh, trong viïåc lêåp ra caác baãn quyïët têm àoá. Töi tin rùçng nhûäng nguyïn tùæc chñnh cuãa moåi xaä höåi, moåi thúâi àaåi, moåi nïìn vùn minh, moåi tön giaáo cuäng nhû phûúng thûác ûáng duång vaâo thûåc tïë cuöåc söëng àïìu giöëng nhau, duâ àûúåc che àêåy dûúái nhiïìu lúáp voã ngön tûâ khaác nhau – àaåo àûác, kinh thaánh, thiïìn àõnh, hiïåp ûúác… – vaâ nhiïìu hònh thûác khaác nhau khi vêån duång trñ tûúãng tûúång vaâ nhêån thûác. Nhûng nïëu caác phûúng phaáp naây trúã thaânh möåt phêìn cuãa Àaåo àûác Nhên caách, taách khoãi cú súã cuãa tñnh caách vaâ caác nguyïn tùæc, thò chuáng coá thïí àûúåc sûã duång khöng àuáng hoùåc bõ laåm duång àïí phuåc vuå cho caác troång têm khaác, àùåc biïåt laâ troång têm baãn ngaä - lúåi ñch caá nhên. Hònh dung vaâ quyïët têm thûåc hiïån laâ caác hònh thûác cuãa lêåp trònh hoáa. Chuáng ta cêìn traánh khöng àïí mònh rúi vaâo viïåc lêåp trònh khöng phuâ húåp vúái troång têm, hay lêåp trònh dûåa vaâo caác troång têm tiïìn baåc, troång têm baãn ngaä hoùåc caác troång têm khöng dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn. Trñ tûúãng tûúång coá thïí àûúåc sûã duång àïí àaåt àûúåc lúåi ñch thoaáng qua. Nhûng töi tin rùçng, muöën sûã duång khaã nùng naây úã cêëp àöå cao hún, chuáng ta cêìn phaãi hoâa húåp noá vúái lûúng têm àïí bûát ra khoãi caái töi cuãa mònh vaâ xêy dûång

200

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

möåt cuöåc söëng nhùçm cöëng hiïën cho xaä höåi. Cuöåc söëng naây dûåa trïn muåc àñch duy nhêët vaâ caác nguyïn tùæc chi phöëi thûåc taåi mang tñnh tûúng thuöåc.

14. NHÊÅN

DIÏÅN VAI TROÂ VAÂ MUÅC TIÏU

Trong khi baån cöë gùæng mûúâng tûúång ra caác hònh aãnh, caãm xuác, hònh tûúång tûâ baán cêìu naäo phaãi qua nhûäng lúâi leä trong tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên thò baán cêìu naäo traái cuäng goáp phêìn quan troång trong viïåc chi phöëi tñnh lögñc/ngön tûâ. Cuäng giöëng nhû viïåc têåp thúã sêu giuáp kïët húåp haâi hoâa thïí xaác vaâ têm höìn, viïët laách laâ möåt loaåi hoaåt àöång kïët húåp cú bùæp, thêìn kinh, têm lyá giuáp nöëi liïìn yá thûác vúái tiïìm thûác, gaån àuåc khúi trong tû duy vaâ taách töíng thïí ra thaânh caác böå phêån. Möîi ngûúâi coá nhiïåm vuå, vai troâ khaác nhau trong cuöåc söëng, tuây theo nùng lûåc vaâ lônh vûåc hoaåt àöång khaác nhau trong tûâng phaåm vi traách nhiïåm. Chùèng haån, nhûäng vai troâ khaác nhau cuãa töi laâ möåt caá nhên, möåt ngûúâi chöìng, ngûúâi cha, ngûúâi thêìy, möåt tñn àöì cöng giaáo, möåt doanh nhên. Vaâ möîi vai troâ naây àïìu coá têìm quan troång nhû nhau àöëi vúái töi. Möåt trong nhûäng vêën àïì caãn trúã quaá trònh ài lïn cuãa chuáng ta trong cuöåc söëng laâ chuáng ta khöng coá àûúåc têìm nhòn khaái quaát, töíng thïí. Chuáng ta mêët yá thûác vïì sûå cên bùçng, vïì möåt hïå sinh thaái tûå nhiïn cêìn thiïët àïí söëng coá hiïåu quaã. Chuáng ta coá thïí bõ cöng viïåc cuöën ài maâ khöng quan têm àïën sûác khoãe cuãa mònh. Viïån cúá têåp trung cho sûå nghiïåp, chuáng ta coân coá thïí boã rúi caác möëi quan hïå quyá giaá. Baån coá thïí coá àûúåc baãn tuyïn ngön sûá mïånh cên bùçng hún, dïî thûåc hiïån hún nïëu chia nhoã noá thaânh caác lônh vûåc, trong àoá, baån nïu cuå thïí vai troâ vaâ caác muåc tiïu muöën àaåt

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

201

àûúåc trong tûâng lônh vûåc. Haäy nhòn vaâo vai troâ nghïì nghiïåp cuãa baån - möåt nhên viïn baán haâng, möåt trûúãng phoâng hay möåt chuyïn gia phaát triïín chiïën lûúåc kinh doanh. Nhûäng giaá trõ naâo seä laâ phûúng hûúáng chuã àaåo cuãa baån? Tiïëp theo, haäy suy nghô vïì vai troâ trong cuöåc söëng riïng cuãa baån – ngûúâi chöìng/vúå, ngûúâi cha/meå, ngûúâi laáng giïìng hay baån beâ. Baån coá vai troâ thïë naâo trong caác möëi quan hïå àoá? Àêu laâ àiïìu quan troång àöëi vúái baån? Cuöëi cuâng, haäy nghô vïì vai troâ cuãa baån trong cöång àöìng – caác lônh vûåc chñnh trõ, dõch vuå cöng cöång, caác töí chûác tònh nguyïån… Möåt nhaâ quaãn lyá àaä sûã duång yá tûúãng vïì viïåc xaác àõnh vai troâ vaâ muåc tiïu àïí xêy dûång baãn tuyïn ngön sûá mïånh nhû sau: Sûá mïånh cuãa töi laâ söëng trung thûåc vaâ àem laåi nhûäng àiïìu töët àeåp cho cuöåc söëng cuãa nhiïìu ngûúâi khaác. Àïí hoaân thaânh àûúåc sûá mïånh naây, töi seä: - Tham gia caác hoaåt àöång tûâ thiïån: Ài tòm vaâ yïu thûúng möåt hoùåc nhiïìu ngûúâi – bêët kïí hoaân caãnh hoå nhû thïë naâo. - Hy sinh: Daânh thúâi gian, taâi nùng vaâ nguöìn lûåc àïí thûåc hiïån sûá mïånh cuãa mònh. - Truyïìn caãm hûáng: Giaãng giaãi bùçng caách àûa dêîn chûáng rùçng têët caã chuáng ta àïìu laâ nhûäng àûáa con cuãa Àêëng thiïng liïng, àïìu coá thïí chiïën thùæng àûúåc moåi trúã ngaåi. - AÃnh hûúãng töët àïën ngûúâi khaác: Haânh àöång cuãa töi seä àem laåi àiïìu töët àeåp cho cuöåc söëng cuãa nhiïìu ngûúâi khaác. Àïí thûåc hiïån àûúåc sûá mïånh trïn, nhûäng vai troâ sau àêy seä àûúåc töi ûu tiïn:

202

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

- Ngûúâi chöìng: Vúå töi laâ ngûúâi quan troång nhêët trong cuöåc àúâi cuãa töi. Chuáng töi seä cuâng nhau àoáng goáp cho kïët quaã cuãa sûå hoâa húåp, cöng viïåc, tûâ thiïån vaâ tiïët kiïåm. - Ngûúâi cha: Töi seä giuáp àúä con caái ngaây caâng söëng vui veã hún. - Con trai /Anh em trai: Töi luön sùén saâng àïí giuáp àúä vaâ yïu thûúng. - Tñn àöì cöng giaáo: Chuáa coá thïí tin úã töi rùçng töi seä giûä lúâi thïì cuãa mònh vaâ seä phuång sûå nhûäng ngûúâi con khaác cuãa Chuáa. - Haåt nhên cuãa sûå thay àöíi: Töi seä laâ chêët xuác taác cho sûå phaát triïín, nêng cao hiïåu quaã cuãa töí chûác. - Hoåc giaã: Möîi ngaây, töi seä hoåc thïm nhûäng àiïìu múái. Viïët baãn tuyïn ngön sûá mïånh cuãa mònh thöng qua caác vai troâ quan troång trong cuöåc söëng seä àem àïën cho baån sûå cên bùçng vaâ haâi hoâa. Noá giuáp baån nùæm giûä tûâng vai troâ möåt caách roä raâng. Baån coân coá thïí thûúâng xuyïn kiïím àiïím laåi caác vai troâ cuãa mònh àïí baão àaãm rùçng khöng bõ thu huát quaá mûác vaâo möåt vai troâ naâo maâ quïn ài nhûäng vai troâ quan troång khaác. Sau khi nhêån diïån caác vai troâ khaác nhau trong cuöåc söëng, baån coá thïí nghô vïì caác muåc tiïu daâi haån maâ baån muöën hoaân thaânh cho tûâng vai troâ cuãa mònh. Luác naây, chuáng ta laåi cêìn àïën baán cêìu naäo phaãi àïí coá àûúåc trñ tûúãng tûúång, sûå saáng taåo, nhêån thûác vaâ nguöìn caãm hûáng. Nïëu nhûäng muåc tiïu naây múã röång tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên dûåa trïn caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, chuáng seä rêët khaác vúái caác muåc tiïu maâ nhiïìu ngûúâi thûúâng àùåt ra. Chuáng seä phuâ húåp vúái caác mö thûác, caác quy luêåt tûå nhiïn, cho baån sûác maånh lúán hún

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

203

àïí thûåc hiïån chuáng. Àoá khöng phaãi laâ nhûäng muåc tiïu cuãa ngûúâi khaác maâ chñnh laâ cuãa baån. Chuáng phaãn aánh nhûäng giaá trõ sêu sùæc nhêët, trñ tuïå riïng vaâ nhêån thûác vïì sûá mïånh cuãa baån. Chuáng xuêët phaát tûâ caác vai troâ trong cuöåc söëng maâ baån àaä lûåa choån. Möåt muåc tiïu hûäu hiïåu chuã yïëu têåp trung vaâo kïët quaã hún laâ hoaåt àöång. Noá seä chó cho baån àêu laâ àñch àïën, vaâ trong quaá trònh àoá, giuáp baån xaác àõnh mònh àang àûáng úã àêu. Noá cho baån thöng tin quan troång vïì caách ài àïën àñch cuäng nhû thúâi gian bao lêu. Noá thöëng nhêët nhûäng nöî lûåc vaâ nguöìn lûåc cuãa baån, àem laåi yá nghôa vaâ muåc àñch cho haânh àöång cuãa baån. Vaâ cuöëi cuâng, noá coá thïí biïën thaânh thoái quen haâng ngaây àïí baån trúã thaânh ngûúâi luön chuã àöång, biïët chõu traách nhiïåm vïì cuöåc àúâi mònh, biïët nöî lûåc àïí hoaân thaânh tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa mònh. Caác vai troâ vaâ muåc tiïu seä cho baån cêëu truác vaâ phûúng hûúáng àïí bùæt àêìu xêy dûång tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên. Chó cêìn nhêån diïån àûúåc caác lônh vûåc khaác nhau trong cuöåc söëng cuãa baån vaâ hai hoùåc ba kïët quaã quan troång cêìn phaãi àaåt àûúåc trong möîi lônh vûåc àïí tiïën lïn laâ baån coá thïí coá möåt viïîn caãnh töíng thïí cho cuöåc söëng vaâ möåt nhêån thûác vïì phûúng hûúáng cuãa baãn thên. Khi chuyïín sang Thoái quen thûá ba, chuáng ta seä ài sêu hún vaâo caác muåc tiïu ngùæn haån. Viïåc quan troång luác naây laâ nhêån diïån caác vai troâ vaâ muåc tiïu daâi haån vò noá coá liïn quan mêåt thiïët àïën tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa baån.

204

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

15. TUYÏN

NGÖN SÛÁ MÏÅNH GIA ÀÒNH

Vò Thoái quen thûá hai àûúåc xêy dûång theo caác nguyïn tùæc nïn phaåm vi ûáng duång cuãa noá rêët röång. Ngoaâi àöëi tûúång laâ caá nhên thò gia àònh, caác nhoám, caác töí chûác xaä höåi cuäng seä hoaåt àöång hiïåu quaã hún nïëu hoå biïët bùæt àêìu bùçng möåt muåc tiïu roä raâng. Nhiïìu gia àònh thûåc hiïån nïëp söëng dûåa trïn cú súã caác giai àoaån khoá khùn, caác giaãi phaáp taåm thúâi vaâ sûå thoãa maän trûúác mùæt maâ khöng phaãi trïn caác nguyïn tùæc àuáng àùæn. Caác dêëu hiïåu bêët öín xuêët hiïån möîi khi sûå cùng thùèng vaâ sûác eáp tùng lïn, khiïën ngûúâi ta trúã nïn hoaâi nghi, chó trñch, bùæt àêìu la heát vaâ coá nhûäng haânh àöång thaái quaá, hoùåc rúi vaâo traång thaái trêìm uêët. Treã con àûúåc nuöi dûúäng trong möåt möi trûúâng nhû thïë, vïì sau thûúâng nghô caách duy nhêët àïí giaãi quyïët mêu thuêîn laâ phaãn khaáng hoùåc thoaái lui. Nïìn taãng cuãa moåi gia àònh laâ nhûäng gò bêët biïën vaâ luön töìn taåi, àoá laâ têìm nhòn vaâ nhûäng giaá trõ àûúåc chia seã. Bùçng caách viïët ra tuyïn ngön sûá mïånh gia àònh, baån seä thïí hiïån àûúåc nhûäng nïìn taãng vûäng chùæc àoá. Tuyïn ngön sûá mïånh naây seä trúã thaânh baãn “hiïën phaáp” cuãa gia àònh baån. Noá laâ chuêín mûåc, tiïu chñ, thûúác ào àïí àaánh giaá vaâ quyïët àõnh moåi vêën àïì trong gia àònh. Noá taåo ra tñnh liïn tuåc vaâ thöëng nhêët cuäng nhû àõnh hûúáng tûúng lai cho gia àònh. Khi caác giaá trõ caá nhên haâi hoâa vúái caác giaá trõ gia àònh thò möîi thaânh viïn trong gia àònh seä cuâng nhau haânh àöång vò nhûäng muåc àñch chung maâ hoå àaä nhêån thûác sêu sùæc. Viïët vaâ hoaân chónh tuyïn ngön sûá mïånh laâ caách chuã yïëu àïí caãi thiïån cuöåc söëng gia àònh. Cuâng nhau taåo nïn möåt tuyïn ngön sûá mïånh gia àònh chñnh laâ xêy dûång nùng lûåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

205

PC àïí thûåc hiïån noá. Bùçng caách tiïëp nhêån yá kiïën tûâ caác thaânh viïn trong gia àònh, soaån thaão, tiïëp thu thöng tin phaãn höìi, sûãa àöíi, böí sung… baãn tuyïn ngön, gia àònh baån seä coá dõp trao àöíi, baân baåc vïì nhûäng vêën àïì thûåc sûå quan troång. Möåt tuyïn ngön sûá mïånh àuáng àùæn nhêët laâ kïët quaã tûâ sûå àoáng goáp cuãa moåi thaânh viïn trong gia àònh trïn tinh thêìn tön troång lêîn nhau, coá chñnh kiïën riïng, cuâng nhau húåp taác àïí taåo ra möåt caái chung lúán nhêët - maâ möåt thaânh viïn khi àûáng riïng leã khöng thïí laâm àûúåc. Thónh thoaãng, baån nïn xem xeát laåi baãn tuyïn ngön sûá mïånh gia àònh àïí múã röång viïîn caãnh, àiïìu chónh troång têm hay phûúng hûúáng, sûãa àöíi, böí sung hoùåc àûa vaâo nhûäng muåc tiïu múái. Nhûäng viïåc laâm naây seä giuáp caác thaânh viïn trong gia àònh luön thöëng nhêët vúái nhau vïì nhûäng giaá trõ vaâ muåc àñch chung. Tuyïn ngön sûá mïånh seä trúã thaânh khuön khöí cho tû duy, cho viïåc cai quaãn gia àònh. Vaâo nhûäng thúâi àiïím khoá khùn, noá seä nhùæc nhúã caác thaânh viïn vïì nhûäng àiïìu quan troång nhêët, cho hoå phûúng hûúáng àïí giaãi quyïët vêën àïì vaâ àûa ra quyïët àõnh dûåa trïn caác nguyïn tùæc àuáng àùæn. Baån nïn treo baãn tuyïn ngön sûá mïånh gia àònh lïn tûúâng, trong phoâng chung cuãa gia àònh àïí moåi ngûúâi coá thïí nhòn thêëy vaâ tûå giaám saát mònh haâng ngaây. Khi moåi thaânh viïn àoåc nhûäng lúâi noái vïì tònh yïu thûúng, vïì sûå àöåc lêåp coá traách nhiïåm, húåp taác, giuáp àúä, àaáp ûáng nhu cêìu, phaát triïín taâi nùng, quan têm vaâ phuång sûå ngûúâi khaác, thò hoå seä tòm thêëy möåt söë chuêín mûåc àïí haânh àöång möåt caách coá yá nghôa nhêët. Khi àùåt ra kïë hoaåch vaâ muåc tiïu hoaåt àöång cuãa gia àònh, yá nghô àêìu tiïn cuãa chuáng ta thûúâng laâ: “Dûúái aánh saáng cuãa caác nguyïn tùæc naây, chuáng töi seä phêën àêëu cho nhûäng muåc àñch gò? Chûúng trònh

206

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

haânh àöång cuãa chuáng töi ra sao àïí thûåc hiïån muåc tiïu vaâ thïí hiïån caác giaá trõ naây?”. Chuáng ta seä thûúâng xuyïn nhòn laåi baãn tuyïn ngön vaâ xaác àõnh laåi muåc tiïu cuâng nhûäng viïåc cêìn laâm ñt nhêët hai lêìn trong nùm, àïí phaãn aánh thûåc traång, caãi thiïån tònh hònh vaâ cuãng cöë noá. Àiïìu àoá seä laâm àöíi múái chuáng ta, giuáp ta cam kïët laåi àiïìu àaä hûáa vaâ vûäng tin vaâo muåc tiïu àang phêën àêëu.

16. TUYÏN

NGÖN SÛÁ MÏÅNH TÖÍ CHÛÁC

Caác tuyïn ngön vïì sûá mïånh cuäng rêët quan troång àöëi vúái caác töí chûác. Möåt trong nhûäng cöng viïåc chñnh cuãa töi vúái caác töí chûác laâ giuáp hoå xêy dûång caác tuyïn ngön sûá mïånh möåt caách hiïåu quaã. Àïí laâm àûúåc àiïìu àoá, khöng chó riïng caác nhaâ hoaåch àõnh chiïën lûúåc maâ moåi ngûúâi trong töí chûác phaãi tham gia thêåt sûå. Möåt lêìn nûäa, phûúng phaáp xêy dûång baãn tuyïn ngön cuäng quan troång nhû chñnh nöåi dung cuãa noá, laâ chòa khoáa àïí ûáng duång noá vaâo thûåc tiïîn. Möîi lêìn àïën cöng ty IBM àïí quan saát quy trònh huêën luyïån, töi luön caãm thêëy rêët phêën khñch. Thónh thoaãng, töi thêëy laänh àaåo cöng ty xuöëng gùåp nhên viïn vaâ truyïìn àaåt ba àiïìu troång yïëu cuãa IBM: phêím caách cuãa möîi nhên viïn, sûå xuêët sùæc trong cöng viïåc vaâ sûå hoaân haão trong phuåc vuå khaách haâng. Ba àiïìu naây àaåi diïån cho Niïìm tin IBM. Moåi thûá khaác coá thïí thay àöíi, nhûng ba nhên töë naây thò khöng. Giöëng nhû sûå thêím thêëu, hïå thöëng niïìm tin naây lan toãa vaâo moåi ngoác ngaách trong töí chûác cuãa hoå, taåo nïn nïìn taãng vûäng chùæc cho caác giaá trõ chung cuäng nhû sûå an toaân cho moåi nhên viïn. Lêìn noå, töi tham gia huêën luyïån möåt nhoám khoaãng 20

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

207

ngûúâi cho cöng ty IBM taåi New York. Coá möåt ngûúâi trong nhoám bõ bïånh. Anh êëy goåi àiïån baáo cho vúå mònh úã California. Cö êëy rêët lo ngaåi vò bïånh cuãa anh êëy cêìn àûúåc àiïìu trõ àùåc biïåt. Nhûäng ngûúâi phuå traách lúáp hoåc cuãa IBM dûå tñnh àûa anh êëy àïën möåt bïånh viïån töët coá caác baác sô chuyïn khoa gioãi. Nhûng qua àiïån thoaåi, hoå thêëy vúå anh êëy khöng yïn têm: cö êëy thûåc sûå muöën àûa chöìng mònh vïì nhaâ àïí baác sô riïng chûäa trõ. Thïë laâ hoå quyïët àõnh àûa anh êëy vïì nhaâ. Vò súå töën nhiïìu thúâi gian nïëu chúâ chuyïën bay theo lõch, hoå quyïët àõnh duâng maáy bay trûåc thùng chúã anh êëy àïën sên bay vaâ thuï hùèn möåt chiïëc maáy bay chó àïí àûa anh êëy vïì California. Töi khöng roä toaân böå chi phñ cho sûå viïåc trïn laâ bao nhiïu; coá leä phaãi àïën vaâi ngaân àö-la. Àoá laâ bùçng chûáng thuyïët phuåc nhêët vïì sûå quyá troång nhên viïn cuãa IBM. Àöëi vúái nhûäng ngûúâi coá mùåt trong khoáa hoåc thò àêy laâ chñnh saách bònh thûúâng biïíu thõ niïìm tin cuãa IBM àöëi vúái nhên viïn vaâ hoå khöng ngaåc nhiïn vïì viïåc àoá. Nhûng riïng töi caãm thêëy rêët êën tûúång. Lêìn khaác, töi phuå traách möåt lúáp huêën luyïån cho 175 nhaâ quaãn trõ cuãa caác trung têm thûúng maåi taåi möåt khaách saån cao cêëp. Töi thûåc sûå bêët ngúâ vúái chêët lûúång phuåc vuå cuãa khaách saån naây. Chêët lûúång cuãa hoå khöng nùçm úã veã haâo nhoaáng thûúâng thêëy, maâ tûâ bïn trong, úã moåi cêëp bêåc, khöng cêìn àïën bêët kyâ hònh thûác kiïím tra, giaám saát naâo. Töi nhêån phoâng húi muöån. Töi hoãi nhên viïn tiïëp tên rùçng nhaâ haâng coân múã cûãa khöng vaâ hoå coá thïí phuåc vuå thûác ùn taåi phoâng khöng. Anh êëy traã lúâi: “Khöng, thûa öng Covey, nhûng nïëu öng muöën, töi seä ài lêëy baánh mò sandwich vaâ rau tröån hay bêët cûá moán gò öng cêìn maâ trong

208

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

bïëp chuáng töi coân”. Thaái àöå cuãa anh êëy thïí hiïån sûå quan têm thêåt sûå àïën viïåc ùn úã vaâ sûå thoaãi maái cuãa töi. “Öng coá muöën ài xem phoâng hoåp ngay bêy giúâ khöng?”, anh êëy tiïëp tuåc hoãi, “Öng coá àuã moåi thûá öng cêìn chûa? Öng coá cêìn töi giuáp gò nûäa khöng? Töi luön coá mùåt vaâ sùén saâng phuåc vuå öng!”. Töi khöng thêëy coá ai àïí mùæt giaám saát anh êëy caã. Ngûúâi nhên viïn naây thûåc sûå chên thaânh. Ngaây höm sau, vaâo giûäa buöíi thuyïët trònh, töi phaát hiïån ra laâ töi àaä khöng chuêín bõ sùén buát daå quang. Àïën giúâ giaãi lao, töi ra haânh lang vaâ gùåp möåt nhên viïn àang phuåc vuå möåt phoâng hoåp khaác. “Töi coá chuát rùæc röëi”, töi noái, “Töi àang giaãng trong phoâng hoåp kia vaâ chó coá vaâi phuát nghó giaãi lao. Töi rêët cêìn möåt vaâi cêy buát daå quang, anh coá thïí giuáp töi khöng?”. Anh êëy quay laåi, lûúát nhanh baãng tïn trïn ngûåc aáo töi vaâ noái: “Thûa öng Covey, töi seä lo viïåc naây cho öng ngay”. Anh êëy khöng noái “Xin löîi, töi khöng thïí giuáp öng àûúåc vò àang bêån viïåc cuãa mònh” hay “Àûúåc röìi, öng thûã hoãi taåi baân tiïëp tên xem sao” maâ rêët sùén loâng giuáp àúä. Roä raâng, anh êëy rêët vui khi laâm viïåc àoá. Möåt laát sau, töi àûáng trong möåt goác tiïìn saãnh ngùæm nhòn möåt vaâi taác phêím nghïå thuêåt. Möåt nhên viïn khaách saån bûúác àïën vaâ noái: “Thûa öng Covey, öng coá muöën xem cuöën saách giúái thiïåu caác taác phêím nghïå thuêåt trûng baây trong khaách saån naây khöng?”. Sao maâ àoaán truáng yá töi thïë. Àuáng laâ “têët caã vò khaách haâng”. Sau àoá, töi quan saát thêëy möåt nhên viïn àûáng trïn möåt chiïëc thang àang lau cûãa söí phoâng tiïìn saãnh. Tûâ trïn cao,

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

209

anh êëy tröng thêëy möåt ngûúâi phuå nûä àang bûúác ài rêët khoá khùn ngoaâi sên vúái cêy gêåy trong tay. Baâ êëy chûa àïën nöîi teá ngaä vaâ xung quanh coân coá vaâi ngûúâi khaác. Nhûng anh êëy vêîn leo xuöëng, chaåy ra sên vaâ giuáp baâ êëy ài vaâo tiïìn saãnh röìi múái trúã laåi laâm nöët cöng viïåc cuãa mònh. Töi muöën tòm hiïíu bùçng caách naâo maâ khaách saån naây coá thïí xêy dûång thaânh cöng neát vùn hoáa trong àoá caác nhên viïn nhêån thûác sêu sùæc vïì giaá trõ phuåc vuå khaách haâng nhû vêåy. Töi àaä phoãng vêën caác nhên viïn phuåc vuå phoâng, hêìu baân, vêån chuyïín haânh lyá vaâ phaát hiïån ra rùçng thaái àöå phuåc vuå naây àaä àûúåc thêëm nhuêìn vaâo khöëi oác, con tim vaâ trúã thaânh möåt thoái quen cuãa moåi nhên viïn laâm viïåc taåi àêy. Töi bûúác qua cûãa sau khaách saån àïí vaâo nhaâ bïëp. Taåi àêy töi nhòn thêëy khêíu hiïåu noái vïì giaá trõ troång têm “Phuåc vuå tûâng khaách haâng vö àiïìu kiïån”. Cuöëi cuâng, töi àïën gùåp ngûúâi quaãn lyá khaách saån vaâ noái: “Cöng viïåc cuãa töi laâ giuáp caác töí chûác xêy dûång tinh thêìn àöìng àöåi vaâ vùn hoáa phuåc vuå. Nhûng töi thûåc sûå bêët ngúâ vúái nhûäng gò caác baån laâm àûúåc taåi àêy”. “Öng coá muöën biïët chòa khoáa thûåc sûå laâ gò khöng?”, ngûúâi quaãn lyá hoãi laåi vaâ àûa ra möåt tuyïn ngön sûá mïånh cuãa hïå thöëng khaách saån naây. Sau khi àoåc xong, töi thûâa nhêån: “Àêy quaã laâ möåt tuyïn ngön àêìy êën tûúång. Nhûng töi biïët coá nhiïìu cöng ty cuäng coá nhûäng tuyïn ngön sûá mïånh rêët êën tûúång”. “Thïë öng coá muöën xem baãn tuyïn ngön sûá mïånh riïng cuãa chuáng töi khöng?”, anh êëy laåi hoãi. “Möåt baãn tuyïn ngön cho riïng khaách saån naây thöi aâ?” “Àuáng vêåy!”

210

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Nghôa laâ khaác vúái tuyïn ngön cuãa hïå thöëng khaách saån naây?” “Àuáng thïë. Noá phuâ húåp vúái tuyïn ngön àoá, nhûng tuyïn ngön naây gùæn liïìn vúái thûåc tïë , möi trûúâng vaâ thúâi gian cuãa chuáng töi”, anh êëy àûa cho töi möåt túâ giêëy khaác. “Thïë ai lêåp ra baãn tuyïn ngön sûá mïånh naây?”, töi hoãi. “Têët caã moåi ngûúâi” “Têët caã moåi ngûúâi? Coá àuáng laâ têët caã moåi ngûúâi?” “Àuáng thïë!” “Kïí caã nhên viïn phuåc vuå phoâng?” “Àuáng vêåy!” “Nhên viïn hêìu baân?” “Vêng!” “Nhên viïn vùn phoâng?” “Àuáng. Öng coá muöën xem tuyïn ngön sûá mïånh cuãa nhoám nhên viïn tiïëp tên phuåc vuå öng töëi qua khöng?”. Vaâ anh êëy ruát ra möåt baãn tuyïn ngön sûá mïånh maâ hoå àaä viïët, gùæn kïët vúái nhûäng baãn tuyïn ngön sûá mïånh khaác. Têët caã moåi ngûúâi, úã moåi cêëp bêåc, àïìu tham gia vaâo viïåc naây. Tuyïn ngön sûá mïånh cuãa khaách saån àoá coá thïí vñ nhû caái truåc cuãa baánh xe lúán. Tûâ àoá sinh ra caác tuyïn ngön riïng cuãa tûâng nhoám nhên viïn cuå thïí. Noá àûúåc duâng laâm tiïu chuêín àïí ra quyïët àõnh. Noá chó roä hoå àaåi diïån cho nhûäng gò, hoå liïn hïå vúái khaách haâng nhû thïë naâo, liïn hïå vúái nhau ra sao. Noá coá aãnh hûúãng àïën phong caách cuãa caác nhaâ quaãn lyá vaâ laänh àaåo, àïën caác chñnh saách cuãa cöng ty: lûúng böíng, tuyïín duång ngûúâi múái, àaâo taåo vaâ phaát triïín nhên viïn…

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

211

Têët caã moåi mùåt cuãa töí chûác àoá, vïì cú baãn àûúåc têåp trung vaâo caái truåc goåi laâ tuyïn ngön sûá mïånh cuãa töí chûác. Sau naây, töi coá dõp àïën khaách saån khaác trong cuâng hïå thöëng khaách saån naây. Yïu cêìu àêìu tiïn cuãa töi laâ àûúåc xem baãn tuyïn ngön sûá mïånh. Töi àûúåc hiïíu thïm vïì cêu khêíu hiïåu “Phuåc vuå tûâng khaách haâng vö àiïìu kiïån”. Trong thúâi gian ba ngaây, töi quan saát moåi tònh huöëng cêìn àïën sûå phuåc vuå vaâ nhêån thêëy chêët lûúång phuåc vuå úã àêy rêët êën tûúång vaâ hoaân haão. Viïåc phuåc vuå luön àûúåc caá nhên hoáa, nghôa laâ phuåc vuå àïën tûâng ngûúâi. Chùèng haån, taåi khu vûåc bïí búi, töi hoãi nhên viïn höì búi chöî naâo coá voâi nûúác uöëng, anh êëy dêîn töi àïën têån núi. Nhûng àiïìu gêy êën tûúång nhêët àöëi vúái töi laâ nhòn thêëy möåt nhên viïn daám tûå mònh nhêån löîi vúái cêëp trïn. Chuáng töi goåi moán ùn phuåc vuå taåi phoâng vaâ àûúåc cho biïët thúâi àiïím moán ùn seä àûúåc chuyïín àïën. Trïn àûúâng ài, ngûúâi phuåc vuå laâm àöí nûúác sö-cö-la noáng, vaâ phaãi mêët vaâi phuát àïí thay àöì uöëng, khùn loát. Do àoá, hoå chuyïín moán ùn lïn phoâng chêåm mêët 15 phuát so vúái thúâi gian àaä thöng baáo. Chuáng töi khöng coá yá gò phaân naân. Nhûng saáng höm sau, ngûúâi quaãn lyá àaä goåi àiïån thoaåi àïën xin löîi chuáng töi vaâ múâi chuáng töi bûäa ùn saáng tûå choån hoùåc àûúåc phuåc vuå miïîn phñ taåi phoâng nhû möåt caách àïí buâ àùæp sûå chêåm trïî àaä gêy ra. Ngûúâi ta seä noái thïë naâo vïì vùn hoáa cuãa möåt töí chûác khi möåt nhên viïn tûå nhêån löîi cuãa mònh, caái löîi chó mònh anh êëy biïët, vúái cêëp trïn àïí khaách haâng, tûác ngûúâi thuï phoâng, àûúåc chùm soác töët hún? Nhû àaä noái, töi biïët nhiïìu cöng ty coá baãn tuyïn ngön sûá mïånh rêët êën tûúång, nhûng coá möåt sûå khaác biïåt thûåc sûå giûäa tñnh hiïåu quaã cuãa möåt baãn tuyïn ngön do moåi ngûúâi

212

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

trong töí chûác cuâng tham gia viïët vaâ baãn tuyïn böë chó do vaâi laänh àaåo choáp bu viïët. Möåt trong nhûäng vêën àïì cú baãn trong caác töí chûác, kïí caã trong gia àònh, laâ ngûúâi ta khöng bêån têm àöëi vúái nhûäng quyïët àõnh do ngûúâi khaác àûa ra. Àún giaãn laâ hoå khöng tin nhûäng quyïët àõnh àoá. Rêët nhiïìu lêìn khi laâm viïåc vúái caác töí chûác, töi gùåp nhûäng ngûúâi coá muåc tiïu hoaân toaân khaác vúái muåc tiïu cuãa töí chûác. Töi cuäng thûúâng thêëy caác chñnh saách khen thûúãng hoaân toaân khöng ùn khúáp vúái caác hïå thöëng giaá trõ àûúåc nïu ra. Möîi khi bùæt àêìu laâm viïåc vúái möåt cöng ty, töi àïìu hoãi hoå: “Coá bao nhiïu ngûúâi úã àêy biïët laâ caác öng coá baãn tuyïn ngön sûá mïånh naây? Coá bao nhiïu ngûúâi trong söë caác öng biïët nöåi dung cuãa noá noái gò? Coá bao nhiïu ngûúâi trong söë caác öng tham gia xêy dûång baãn tuyïn ngön naây? Bao nhiïu ngûúâi thûåc sûå chêëp nhêån vaâ sûã duång noá laâm khung tham chiïëu cho mònh àïí àûa ra caác quyïët àõnh?” . Khöng tham gia, seä khöng coá cam kïët. Haäy àaánh dêëu vaâ gaåch dûúái nhûäng chûä naây: Khöng tham gia, nghôa laâ seä khöng coá cam kïët thûåc hiïån”. Coân àöëi vúái giai àoaån ban àêìu, khi möåt ngûúâi múái vaâo töí chûác, hay khi àûáa con trong gia àònh coân nhoã, baån coá thïí vaåch ra cho hoå thêëy muåc tiïu, vaâ hoå seä dïî daâng chêëp nhêån, àùåc biïåt nïëu coá möëi quan hïå, àõnh hûúáng vaâ huêën luyïån töët. Nhûng khi ngûúâi ta trûúãng thaânh hún vaâ cuöåc söëng coá yá nghôa riïng tû nhiïìu hún, hoå seä muöën àûúåc thêåt sûå tham gia. Nïëu khöng àûúåc tham gia, hoå seä khöng chêëp nhêån muåc tiïu do ngûúâi khaác aáp àùåt. Khi àoá, baån seä gùåp vêën àïì

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

213

lúán vïì àöång cú maâ baån khöng thïí giaãi quyïët úã trònh àöå tû duy nhû khi xêy dûång muåc tiïu. Àoá laâ lyá do vò sao viïåc xêy dûång baãn tuyïn ngön sûá mïånh cuãa töí chûác àoâi hoãi phaãi coá thúâi gian, sûå kiïn trò, kyä nùng, sûå àöìng caãm vaâ sûå tham gia cuãa nhiïìu ngûúâi. Möåt lêìn nûäa, àêy khöng phaãi laâ viïåc coá thïí hoaân thaânh ngay. Noá àoâi hoãi thúâi gian, caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, sûå chên thaânh, duäng caãm vaâ trung thûåc àïí liïn kïët caác hïå thöëng, cêëu truác, phong caách quaãn lyá vúái têìm nhòn vaâ caác giaá trõ àûúåc moåi ngûúâi trong töí chûác chia seã. Tuy nhiïn, do dûåa trïn caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, viïåc xêy dûång baãn tuyïn ngön naây seä thaânh cöng. Baãn tuyïn ngön sûá mïånh cuãa töí chûác – möåt baãn tuyïn ngön thûåc sûå phaãn aánh têìm nhòn cuäng nhû caác giaá trõ àûúåc moåi ngûúâi trong töí chûác thûâa nhêån vaâ chia seã – seä taåo ra sûå thöëng nhêët vaâ cam kïët thûåc hiïån rêët maånh meä, seä taåo ra trong têm trñ moåi ngûúâi möåt khung tham chiïëu, möåt böå tiïu chñ hay àõnh hûúáng nhùçm tûå kiïím soaát baãn thên. Hoå khöng cêìn ngûúâi khaác chó àaåo, kiïím tra, phï bònh vò àaä biïën nhûäng gò laâ troång yïëu cuãa töí chûác thaânh thoái quen cuãa mònh.

214

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

GÚÅI

YÁ AÁP DUÅNG:

1. Daânh chuát thúâi gian àïí ghi laåi caãm tûúãng cuãa baån trong möåt lïî tang tûúãng tûúång nhû úã phêìn àêìu chûúng naây. Baån coá thïí dûåa vaâo baãng dûúái àêy àïí sùæp xïëp yá tûúãng cuãa mònh. Lônh vûåc hoaåt àöång

Tñnh caách Cöëng hiïën Thaânh tñch

Gia àònh Baån beâ Cöng viïåc Phuåc vuå cöång àöìng, v.v.

2. Daânh vaâi phuát vaâ viïët ra vai troâ cuãa mònh theo caách nhòn múái cuãa baån. Baån coá haâi loâng vúái hònh aãnh cuöåc söëng cuãa mònh khöng? 3. Sùæp xïëp thúâi gian àïí tiïën haânh viïët baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên. 4. Bùæt àêìu sûu têìm caác ghi cheáp vaâ caác yá tûúãng baån coá thïí duâng àïí laâm tû liïåu cho baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa mònh. 5. Nhêån diïån möåt viïîn caãnh baån seä gùåp phaãi trong tûúng lai gêìn vaâ aáp duång nguyïn tùæc saáng taåo tinh thêìn. Viïët ra kïët quaã baån mong muöën vaâ nhûäng bûúác dêîn àïën caác kïët quaã àoá. 6. Chia seã Thoái quen thûá hai vúái gia àònh hay cöång sûå vaâ gúåi yá baån seä cuâng hoå bùæt àêìu quaá trònh xêy dûång baãn tuyïn ngön sûá mïånh cuãa gia àònh hoùåc cuãa nhoám.

Thoái quen thûá ba ÛU TIÏN CHO ÀIÏÌU QUAN TROÅNG NHÊËT

7 Re nâ gi uäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6

TÊÅP THÏÍ

Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Caác nguyïn tùæc quaãn lyá baãn thên “Àûâng bao giúâ àïí caái quan troång nhêët bõ caái têìm thûúâng nhêët chi phöëi.” - Goethe

aån haäy daânh chuát thúâi gian àïí traã lúâi hai cêu hoãi sau àêy. Caác cêu traã lúâi seä rêët cêìn thiïët àïí baån bùæt àêìu xêy dûång Thoái quen thûá ba.

B

Cêu hoãi 1: Àiïìu gò baån coá thïí laâm möåt caách thûúâng xuyïn (hiïån nay baån chûa thûåc hiïån) àïí àem laåi yá nghôa tñch cûåc cho cuöåc söëng riïng cuãa baån? Cêu hoãi 2: Àiïìu gò trong cuöåc àúâi hoaåt àöång kinh doanh hay nghïì nghiïåp cuãa baån coá thïí àem laåi nhûäng kïët quaã tñch cûåc tûúng tûå? Chuáng ta seä quay trúã laåi caác cêu traã lúâi úã phêìn sau. Trûúác hïët, haäy xem xeát Thoái quen thûá ba. Thoái quen thûá ba laâ kïët quaã caá nhên, laâ viïåc thêåt sûå hoaân thaânh caác Thoái quen 1 vaâ 2.

218

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thoái quen thûá nhêët cho rùçng “Baån laâ ngûúâi saáng taåo moåi thûá vaâ chõu traách nhiïåm àöëi vúái moåi haânh vi cuãa mònh”. Noá dûåa vaâo böën khaã nùng thiïn phuá cuãa con ngûúâi laâ trñ tûúãng tûúång, lûúng têm, yá chñ àöåc lêåp, vaâ àùåc biïåt laâ khaã nùng tûå nhêån thûác. Noá cho baån sûác maånh àïí coá thïí noái: “Töi khöng thñch caái “kõch baãn” keám hiïåu quaã hiïån thúâi cuãa mònh. Töi muöën thay àöíi!”. Thoái quen thûá hai laâ sûå saáng taåo lêìn thûá nhêët vïì mùåt tinh thêìn. Noá dûåa vaâo trñ tûúãng tûúång – khaã nùng nhòn xa tröng röång, khaã nùng nhòn thêëy nhûäng àiïìu maâ mùæt thûúâng khöng thïí nhòn thêëy àûúåc trong hiïån taåi - vaâ lûúng têm, tûác khaã nùng phaát hiïån ra tñnh àún nhêët cuãa con ngûúâi vïì mùåt tinh thêìn, luên lyá vaâ caác chuêín mûåc àaåo àûác maâ chuáng ta coá thïí hoaân thiïån möåt caách töët nhêët. Àoá laâ sûå tiïëp xuác sêu sùæc vúái caác mö thûác, giaá trõ cú baãn vaâ têìm nhòn vïì tûúng lai cuãa chuáng ta. Coân Thoái quen thûá ba laâ sûå saáng taåo lêìn thûá hai, nhûng lêìn naây laâ sûå saáng taåo vïì mùåt vêåt chêët. Àoá laâ sûå hoaân chónh, hiïån thûåc hoáa vaâ böåc löå tûå nhiïn caác Thoái quen 1 vaâ 2. Àoá laâ baâi têåp vïì yá chñ àöåc lêåp, àûúåc thûåc haânh haâng ngaây, haâng giúâ àïí trúã thaânh möåt ngûúâi söëng coá troång têm. Caác Thoái quen 1 vaâ 2 vö cuâng thiïët yïëu vaâ laâ tiïìn àïì cho Thoái quen thûá ba. Baån khöng thïí trúã thaânh ngûúâi söëng coá troång têm nïëu ngay tûâ àêìu khöng biïët àïën, khöng phaát triïín àûúåc baãn tñnh luön chuã àöång cuãa baãn thên, cuäng nhû khöng nhêån diïån ra caác mö thûác cuãa mònh vaâ khöng biïët caách thay àöíi chuáng cho phuâ húåp vúái caác nguyïn tùæc. Baån khöng thïí trúã thaânh ngûúâi söëng coá troång têm nïëu khöng coá têìm nhòn vaâ khöng têåp trung vaâo sûå cöëng hiïën maâ cuöåc söëng àoâi hoãi úã riïng baån.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

219

Nhûng nïëu coá nïìn taãng àoá, baån coá thïí trúã thaânh ngûúâi söëng coá troång têm theo Thoái quen thûá ba – nghôa laâ baån biïët tûå quaãn lyá baãn thên möåt caách hiïåu quaã. Baån àûâng quïn rùçng quaãn lyá khaác vúái laänh àaåo. Laänh àaåo vïì cú baãn laâ hoaåt àöång coá cöng suêët cao cuãa baán cêìu naäo phaãi. Noá thiïn vïì nghïå thuêåt vaâ lêëy triïët lyá laâm cú súã. Baån cêìn phaãi tûå nïu ra nhûäng cêu hoãi xoaáy vaâo têån cuâng moåi ngoác ngaách cuãa cuöåc söëng khi giaãi quyïët caác vêën àïì vïì laänh àaåo baãn thên. Nhûng möîi khi àïì cêåp hay giaãi quyïët caác vêën àïì àoá, baån seä phaãi quaãn lyá baãn thên möåt caách hiïåu quaã àïí taåo ra möåt cuöåc söëng phuâ húåp vúái caác cêu traã lúâi cuãa mònh. Khaã nùng quaãn lyá töët seä chùèng coá yá nghôa gò nïëu ngay tûâ àêìu baån khöng choån àuáng “caánh rûâng” àïí khai khêín. Khaã nùng quaãn lyá töët seä quyïët àõnh chêët lûúång vaâ caã sûå töìn taåi cuãa sûå saáng taåo lêìn thûá hai. Quaãn lyá laâ sûå tûå quaãn coá hiïåu quaã dûåa vaâo baán cêìu naäo traái, coá tñnh chêët chia nhoã, phên tñch, phên àoaån, aáp duång cuå thïí vaâ bõ giúái haån vïì thúâi gian. Phûúng chêm cuãa töi vïì tñnh hiïåu quaã caá nhên laâ: Quaãn lyá bùçng baán cêìu naäo traái; laänh àaåo bùçng baán cêìu naäo phaãi.

1. SÛÁC

MAÅNH CUÃA YÁ CHÑ ÀÖÅC LÊÅP

Bïn caånh khaã nùng tûå nhêån thûác, trñ tûúãng tûúång vaâ lûúng têm thò khaã nùng thiïn phuá thûá tû cuãa con ngûúâi laâ yá chñ àöåc lêåp. Àêy laâ yïëu töë thûåc sûå dêîn àïën viïåc quaãn lyá coá hiïåu quaã, laâ khaã nùng àûa ra caác quyïët àõnh hay lûåa choån, vaâ haânh àöång theo caác quyïët àõnh àoá. YÁ chñ àöåc lêåp giuáp con ngûúâi chuã àöång haânh àöång hún laâ bõ àöång àöëi phoá, thûåc hiïån möåt caách coá kïë hoaåch nhûäng gò àaä hoaåch àõnh dûåa vaâo ba khaã nùng coân laåi.

220

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

YÁ chñ con ngûúâi thêåt àaáng kinh ngaåc. Nhûäng tïn tuöíi nhû Helen Keller(*), Lance Armstrong(**) àaä cho chuáng ta bùçng chûáng söëng àöång vïì giaá trõ vaâ sûác maånh cuãa yá chñ. Khi xem xeát khaã nùng thiïn phuá naây trong böëi caãnh tûå quaãn lyá hiïåu quaã, chuáng ta nhêån ra rùçng noá thûúâng khöng phaãi laâ sûå nöî lûåc kyâ diïåu, hûäu hònh, chó xuêët hiïån möåt lêìn trong àúâi, hoùåc do sûå cöë gùæng cuãa baãn thên àïí àem laåi thaânh cöng vônh viïîn. Sûác maånh yá chñ chó coá thïí àïën khi con ngûúâi biïët caách sûã duång khaã nùng thiïn phuá to lúán naây trong caác quyïët àõnh haâng ngaây cuãa hoå. Mûác àöå phaát triïín yá chñ àöåc lêåp trong cuöåc söëng haâng ngaây àûúåc ào bùçng tñnh trung thûåc cuãa chuáng ta. Trung thûåc laâ möåt giaá trõ quan troång àöëi vúái baãn thên möîi ngûúâi. Àoá laâ khaã nùng àûa ra vaâ gòn giûä caác cam kïët àöëi vúái chñnh mònh, àïí “lúâi noái ài àöi vúái viïåc laâm”. Àoá laâ sûå tûå troång, möåt nïìn taãng cuãa Àaåo àûác tñnh caách, vaâ laâ cöët loäi cuãa viïåc phaát triïín tñnh chuã àöång. Quaãn lyá hiïåu quaã tûác laâ ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêët. Trong khi laänh àaåo quyïët àõnh àiïìu gò laâ quan troång nhêët, thò quaãn lyá seä àûa nhûäng àiïìu quan troång nhêët naây lïn haâng ûu tiïn söë möåt àïí thûåc hiïån haâng ngaây haâng giúâ. Quaãn lyá ài liïìn vúái kyã luêåt trong quaá trònh tiïën haânh cöng viïåc. Thuêåt ngûä Kyã luêåt (discipline) coá nguöìn göëc tûâ mön àïå (*) Tïn àêìy àuã cuãa baâ laâ Helen Adams Keller (1880 - 1968): Möåt nûä taác giaã ngûúâi Myä nöíi tiïëng thïë giúái vaâ laâ möåt giaãng viïn “àùåc biïåt” - baâ bõ mêët hoaân toaân thõ lûåc vaâ thñnh lûåc tûâ luác 2 tuöíi. Nùm 1964, baâ àûúåc Töíng thöëng Lyndon Johnson trao tùång Huên chûúng Tûå do - têëm huên chûúng cao quyá nhêët cuãa nhaâ nûúác Hoa Kyâ daânh cho cöng dên coá nhûäng cöëng hiïën xuêët sùæc cho töí quöëc. (**) Tay àua xe àaåp cûå phaách ngûúâi Myä, tûâng mùæc bïånh vaâ sau àoá chiïën thùæng bïånh ung thû, ngûúâi lêåp kyã luåc thïë giúái 7 lêìn liïn tiïëp vö àõch Tour de France tûâ 1999 - 2005.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

221

(disciple) – chùèng haån nhû mön àïå cuãa möåt triïët lyá, mön àïå cuãa têåp húåp möåt söë nguyïn tùæc, giaá trõ, möåt muåc àñch quan troång nhêët, möåt muåc tiïu cao caã hay mön àïå cuãa möåt ngûúâi àaåi diïån cho muåc tiïu àoá. Noái caách khaác, nïëu baån laâ ngûúâi quaãn lyá baãn thên hiïåu quaã thò tñnh kyã luêåt cuãa baån xuêët phaát tûâ bïn trong con ngûúâi baån; noá laâ saãn phêím cuãa yá chñ àöåc lêåp vaâ baån laâ mön àïå trung thaânh vúái caác giaá trõ sêu sùæc cuãa chñnh mònh. Baån seä coá àûúåc yá chñ cuäng nhû tñnh trung thûåc àïí àùåt nhûäng giaá trõ àoá lïn trïn caãm xuác, àöång lûåc vaâ traång thaái tinh thêìn cuãa mònh. Möåt trong nhûäng tiïíu luêån àûúåc töi ûa thñch nhêët laâ “Mêîu söë chung cuãa sûå thaânh àaåt” cuãa taác giaã E. M. Gray. Öng àaä daânh caã cuöåc àúâi cuãa mònh nghiïn cûáu quaá trònh phêën àêëu cuãa nhûäng ngûúâi thaânh àaåt vaâ phaát hiïån ra rùçng mêîu söë chung àoá khöng phaãi laâ sûå laâm viïåc chùm chó, sûå may mùæn hay caác möëi quan hïå khön kheáo, mùåc duâ têët caã nhûäng yïëu töë àoá àïìu quan troång. Vûúåt tröåi hún têët caã caác yïëu töë khaác chñnh laâ cöët loäi cuãa Thoái quen thûá ba: ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêët. E. M. Gray nhêån xeát: “Ngûúâi thaânh cöng coá thoái quen laâm nhûäng àiïìu ngûúâi thêët baåi khöng thñch laâm. Coá thïí hoå cuäng khöng thñch, nhûng sûå khöng thñch àoá phaãi phuåc tuâng sûác maånh muåc àñch cuãa hoå”. Sûå phuåc tuâng àoá àoâi hoãi phaãi coá möåt muåc àñch, möåt sûá mïånh, möåt thoái quen nhû Thoái quen thûá hai. Möåt lúâi khùèng àõnh “coá” maånh meä tûâ bïn trong seä taåo ra sûác maånh àïí noái “khöng” àöëi vúái nhûäng thûá khaác. Noá cuäng àoâi hoãi phaãi coá yá chñ àöåc lêåp, khaã nùng àïí laâm möåt àiïìu gò àoá khi baån khöng muöën laâm; khaã nùng naây phuå thuöåc vaâo caác giaá trõ cuãa baån, hún laâ bõ taác àöång tûâ bïn ngoaâi vaâo möåt thúâi

222

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

àiïím naâo àoá. Àoá múái chñnh laâ sûác maånh àïí haânh àöång bùçng tñnh trung thûåc àöëi vúái sûå saáng taåo coá tñnh chuã àöång lêìn thûá nhêët cuãa baån.

2. BÖËN

THÏË HÏÅ QUAÃN TRÕ THÚÂI GIAN

Trong Thoái quen thûá ba, chuáng ta seä àïì cêåp àïën nhiïìu vêën àïì àûúåc nïu ra trong lônh vûåc quaãn trõ cuöåc söëng vaâ thúâi gian. Laâ möåt ngûúâi nhiïìu nùm nghiïn cûáu lônh vûåc lyá thuá naây, töi tin rùçng cöët loäi cuãa tû duy àuáng àùæn nhêët trong quaãn trõ thúâi gian coá thïí toám goån bùçng möåt cuåm tûâ: Töí chûác vaâ thûåc hiïån nhiïåm vuå theo caác thûá tûå ûu tiïn. Cuåm tûâ naây thïí hiïån sûå tiïën hoáa cuãa ba thïë hïå lyá thuyïët quaãn trõ thúâi gian. Laâm caách naâo àïí sûã duång hiïåu quaã nhêët caác lyá thuyïët àoá laâ tiïu àiïím cuãa rêët nhiïìu taâi liïåu vaâ cöng trònh nghiïn cûáu tûâ trûúác túái nay. Trong lônh vûåc quaãn trõ thúâi gian, möîi thïë hïå lyá thuyïët àûúåc xêy dûång trïn cú súã caái töìn taåi trûúác noá – àûa chuáng ta lïn möåt mûác cao hún trong viïåc kiïím soaát cuöåc söëng cuãa mònh. Àùåc trûng cuãa thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá nhêët laâ caác maãnh giêëy ghi chuá hay caác baãng liïåt kï cöng viïåc. Àoá laâ sûå cöë gùæng ghi nhêån caác nhu cêìu àùåt ra àöëi vúái viïåc sûã duång thúâi gian vaâ sûác lûåc hiïån coá. Àùåc trûng cuãa thïë hïå thûá hai laâ caác loaåi lõch cöng taác vaâ söí ghi cheáp caác cuöåc heån, thïí hiïån sûå cöë gùæng àïí nhòn xa hún, àïí lêåp kïë hoaåch cho caác sûå kiïån vaâ hoaåt àöång trong tûúng lai. Thïë hïå thûá ba phaãn aánh lônh vûåc quaãn trõ thúâi gian nhû hiïån nay. Noá àûa thïm vaâo caác thïë hïå trûúác têìm quan troång cuãa viïåc xaác àõnh caác thûá tûå ûu tiïn, laâm saáng toã caác giaá trõ, vaâ so saánh giaá trõ tûúng àöëi cuãa moåi hoaåt àöång dûåa trïn möëi quan hïå giûäa chuáng àöëi vúái caác giaá trõ àoá. Ngoaâi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

223

ra, noá coân têåp trung vaâo viïåc xaác àõnh caác muåc tiïu cuå thïí ngùæn, trung vaâ daâi haån àïí sûã duång vaâ phên böë haâi hoâa thúâi gian vúái sûác lûåc sao cho phuâ húåp vúái caác giaá trõ àùåt ra. Noá cuäng bao göìm caã khaái niïåm lêåp kïë hoaåch haâng ngaây, lêåp kïë hoaåch chi tiïët àïí hoaân thaânh caác muåc tiïu, caác hoaåt àöång àûúåc xaác àõnh laâ coá giaá trõ nhêët. Trong khi thïë hïå thûá ba vïì quaãn trõ thúâi gian coá nhûäng àoáng goáp quan troång thò ngûúâi ta laåi bùæt àêìu nhêån ra rùçng viïåc lêåp kïë hoaåch “möåt caách coá hiïåu quaã” vaâ viïåc kiïím soaát thúâi gian laåi thûúâng phaãn taác duång. Sûå têåp trung vaâo tñnh hiïåu quaã àaä taåo ra nhûäng kyâ voång mêu thuêîn vúái caác cú höåi nhùçm phaát triïín caác möëi quan hïå àa daång, àaáp ûáng nhu cêìu con ngûúâi vaâ têån hûúãng nhûäng giêy phuát thoaãi maái. Tûâ thûåc tïë àoá, nhiïìu ngûúâi khöng coân mùån maâ vúái caác phûúng phaáp quaãn trõ thúâi gian vaâ caác baãn kïë hoaåch vò chuáng khiïën hoå trúã nïn goâ boá, bõ haån chïë. Do àoá, hoå “hùæt caã con caá cuâng vúái nûúác bêín trong chêåu ra sên” àïí quay trúã laåi caác phûúng phaáp quaãn trõ thúâi gian cuãa thïë hïå thûá nhêët vaâ thûá hai nhùçm muåc àñch duy trò caác möëi quan hïå, sûå thoaãi maái vaâ chêët lûúång cuöåc söëng. Nhûng möåt thïë hïå múái, thïë hïå thûá tû, rêët khaác biïåt, àang xuêët hiïån. Noá thûâa nhêån rùçng “quaãn trõ thúâi gian” laâ möåt tïn goåi sai – thaách thûác úã àêy khöng phaãi laâ quaãn trõ thúâi gian, maâ laâ quaãn lyá baãn thên. Coá àûúåc haâi loâng laâ do kyâ voång vaâ thûåc hiïån. Vaâ kyâ voång (cuäng nhû haâi loâng) nùçm trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa chuáng ta. Thay vò têåp trung vaâo sûå viïåc vaâ thúâi gian, caác kyâ voång cuãa thïë hïå thûá tû têåp trung vaâo viïåc baão töìn, nêng cao caác möëi quan hïå vaâ vaâo thaânh tñch - noái ngùæn goån laâ têåp trung vaâo muåc tiïu duy trò sûå cên bùçng P/PC.

224

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

3. GOÁC PHÊÌN

TÛ THÛÁ HAI

Vïì cú baãn, chuáng ta sûã duång thúâi gian theo möåt trong böën caách, àûúåc trònh baây trong tûâng phêìn tû dûúái àêy. Möåt haânh àöång coá thïí àûúåc xaác àõnh bùçng möåt trong hai yïëu töë: khêín cêëp vaâ quan troång. Khêín cêëp coá nghôa laâ àoâi hoãi sûå chuá yá ngay lêåp tûác. Nhûäng viïåc khêín cêëp luön laâm chuáng ta bõ àöång. Möåt tiïëng chuöng àiïån thoaåi reo laâ viïåc khêín cêëp. Phêìn lúán chuáng ta àïìu khöng thïí chõu àûúåc yá nghô rùçng cûá àïí chuöng àiïån thoaåi reo liïn tuåc maâ khöng nhêëc maáy. Baån coá thïí boã ra haâng giúâ àïí chuêín bõ taâi liïåu, àoáng böå vaâ ài àïën vùn phoâng cuãa möåt ngûúâi naâo àoá àïí thaão luêån möåt vêën àïì rêët quan troång, nhûng nïëu chuöng àiïån thoaåi reo trong khi baån àang úã àoá, thûúâng thò noá seä àûúåc ûu tiïn hún so vúái cuöåc thaão luêån vúái baån. Nïëu baån phaãi goåi àiïån thoaåi cho ai àoá, thò hiïëm coá ai laåi traã lúâi rùçng: “Laâm ún giûä maáy chúâ töi 15 phuát, töi seä quay laåi ngay”. Nhûng chñnh ngûúâi àoá rêët coá thïí seä àïí baån ngöìi chúâ taåi phoâng khaách trong thúâi gian ñt ra laâ lêu nhû thïë, trong khi hoå noái chuyïån àiïån thoaåi vúái möåt ngûúâi khaác. Nhûäng vêën àïì khêín cêëp thûúâng dïî nhêån thêëy. Chuáng thuác eáp chuáng ta, àoâi ta phaãi coá phaãn ûáng ngay. Vaâ chuáng thûúâng laâ nhûäng vêën àïì quen thuöåc, dïî daâng, thuá võ vaâ cuäng coá khi chùèng quan troång gò caã!

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

225

Khöng quan troång

Quan troång

MA TRÊÅN QUAÃN TRÕ THÚÂI GIAN Khêín cêëp

Khöng khêín cêëp

I CAÁC HOAÅT ÀÖÅNG: Khuãng hoaãng Caác vêën àïì cêëp baách Caác dûå aán àïën thúâi haån

II CAÁC HOAÅT ÀÖÅNG: Dûå phoâng caác hoaåt àöång PC Xêy dûång quan hïå Nhêån diïån caác cú höåi múái Lêåp kïë hoaåch, giaãi trñ

III CAÁC HOAÅT ÀÖÅNG: Nhûäng viïåc àöåt xuêët, caác cuöåc àiïån thoaåi Möåt söë thû tûâ, baáo caáo Möåt söë cuöåc hoåp Nhûäng vêën àïì tûúng àöëi bûác xuác Caác hoaåt àöång quêìn chuáng

IV CAÁC HOAÅT ÀÖÅNG: Caác viïåc vùåt nhûng bêån röån Möåt söë thû tûâ Möåt söë cuöåc àiïån thoaåi Nhûäng viïåc laäng phñ thúâi gian Nhûäng hoaåt àöång vui chúi giaãi trñ

Nhûäng vêën àïì quan troång thêåt ra laåi coá liïn quan àïën kïët quaã cöng viïåc. Nïëu àiïìu gò àoá laâ quan troång, noá seä coá ñch cho sûá mïånh, caác giaá trõ vaâ muåc tiïu haâng àêìu cuãa baån. Chuáng ta thûúâng phaãn ûáng nhanh àöëi vúái caác vêën àïì khêín cêëp, coân caác vêën àïì quan troång nhûng khöng khêín cêëp thûúâng phaãi coá bûúác khúãi àöång vaâ àoâi hoãi sûå chuã àöång nhiïìu hún. Chuáng ta phaãi haânh àöång àïí nùæm bùæt cú höåi, àïí laâm cho caác sûå viïåc xuêët hiïån. Nïëu khöng thûåc haânh Thoái quen thûá hai, khöng coá yá tûúãng roä raâng àiïìu gò laâ quan

226

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

troång vaâ àêu laâ kïët quaã mong muöën, chuáng ta seä dïî daâng bõ lïåch hûúáng sang giaãi quyïët caác vêën àïì khêín cêëp. Haäy nhòn möåt luác vaâo böën phêìn tû trong ma trêån quaãn trõ thúâi gian. Phêìn tû thûá nhêët (I) vûâa khêín cêëp vûâa quan troång. Noá àïì cêåp àïën nhûäng viïåc quan troång cêìn phaãi xûã lyá ngay. Chuáng ta thûúâng goåi caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá nhêët laâ “caác vêën àïì khuãng hoaãng”. Têët caã chuáng ta àïìu coá caác hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá nhêët trong cuöåc söëng. Nhûng Phêìn tû naây laåi liïn quan àïën nhiïìu ngûúâi. Àoá laâ nhûäng nhaâ quaãn lyá chuyïn xûã lyá khuãng hoaãng, nhûäng ngûúâi chuyïn xûã lyá caác vêën àïì phaát sinh, hay nhûäng nhên viïn chuyïn giaãi quyïët caác vêën àïì gêëp ruát phaãi hoaân thaânh àuáng thúâi haån. Baån têåp trung vaâo Phêìn tû thûá nhêët caâng lêu bao nhiïu thò noá caâng lúán lïn bêëy nhiïu cho àïën khi chiïëm lônh caã con ngûúâi baån. Nhû cún soáng khi lûúát vaán, khuãng hoaãng bêët ngúâ êåp àïën, quêåt ngaä vaâ vuâi lêëp baån. Baån cöë chöëng àúä nhûng röìi möåt cún soáng khaác laåi xö túái vaâ nhêën baån chòm xuöëng. Möåt söë ngûúâi thûåc sûå bõ caác vêën àïì rùæc röëi haâng ngaây quêåt ngaä. Löëi thoaát duy nhêët hoå coá àûúåc laâ lêín traánh vaâo caác hoaåt àöång khöng quan troång vaâ cuäng khöng khêín cêëp nùçm úã Phêìn tû thûá tû (IV). Do vêåy, khi baån nhòn vaâo ma trêån töíng thïí cuãa hoå, thò 90% thúâi gian laâ úã trong Phêìn tû thûá nhêët vaâ gêìn 10% thúâi gian coân laåi cho caác hoaåt àöång úã Phêìn tû thûá tû, chó coân vaâi sûå chuá yá khöng àaáng kïí daânh cho Phêìn tû thûá hai vaâ thûá ba. Àoá laâ löëi söëng cuãa nhûäng ngûúâi quaãn trõ cuöåc àúâi mònh bùçng caách têåp trung vaâo khuãng hoaãng.

7

I.

227

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

KÏËT QUAÃ:

II

• Stress • Kiïåt sûác

IV

• Quaãn trõ khuãng hoaãng • Luön phaãi “chûäa chaáy”

III Möåt söë ngûúâi khaác daânh phêìn lúán thúâi gian úã khu vûåc “khêín cêëp, nhûng khöng quan troång”, tûác Phêìn tû thûá ba (III) nhûng laåi luön nghô rùçng mònh àang úã Phêìn tû thûá nhêët. Hoå daânh hêìu hïët thúâi gian àïí giaãi quyïët caác sûå viïåc khêín cêëp vò cho rùçng chuáng laâ quan troång. Nhûng sûå thêåt, tñnh chêët khêín cêëp cuãa caác vêën àïì naây thûúâng dûåa trïn caác ûu tiïn vaâ sûå kyâ voång cuãa ngûúâi khaác.

II

I III

KÏËT QUAÃ:

* Chó têåp trung vaâo muåc tiïu ngùæn haån * Xûã lyá khuãng hoaãng * Tñnh caách haáo danh * Xem nheå muåc tiïu vaâ kïë hoaåch lêu daâi * Tûå cho mònh laâ naån nhên, mêët kiïím soaát * Caác möëi quan hïå nöng caån hoùåc tan vúä

IV

228

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nhûäng ai sûã duång hêìu hïët thúâi gian úã Phêìn tû thûá ba vaâ thûá tû vïì cú baãn laâ nhûäng ngûúâi söëng vö traách nhiïåm.

I

II

III

IV KÏËT QUAÃ: • Hoaân toaân vö traách nhiïåm • Bõ àuöíi viïåc • Phuå thuöåc vaâo ngûúâi khaác hoùåc phuå thuöåc vaâo töí chûác vïì nhûäng àiïìu cú baãn

Ngûúâi thaânh àaåt seä àûáng ngoaâi Phêìn tû thûá ba vaâ thûá tû vò duâ khêín cêëp hay khöng, chuáng àïìu khöng quan troång. Hoå cuäng seä thu heåp töëi àa phaåm vi Phêìn tû thûá nhêët bùçng caách daânh nhiïìu thúâi gian hún cho Phêìn tû thûá hai. Phêìn tû thûá hai laâ trung têm cuãa viïåc quaãn lyá hiïåu quaã baãn thên. Noá àïì cêåp àïën nhûäng viïåc khöng khêín cêëp, nhûng quan troång. Noá àïì cêåp àïën caác cöng viïåc nhû xêy dûång caác möëi quan hïå, viïët baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, lêåp kïë hoaåch daâi haån, caác biïån phaáp ngùn ngûâa, cöng taác chuêín bõ – têët caã nhûäng viïåc chuáng ta biïët laâ cêìn thiïët, nhûng hêìu nhû ñt khi thûåc hiïån vò chuáng khöng cêëp baách.

7

I

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

229

II

KÏËT QUAÃ: • Têìm nhòn, tiïìn àöì • Sûå cên bùçng • Kyã luêåt • Chuã àöång • Ñt khuãng hoaãng

Peter Drucker giaãi thñch rùçng nhûäng ngûúâi thaânh àaåt khöng phaãi laâ nhûäng ngûúâi chuá têm vaâo vêën àïì khoá khùn trûúác mùæt maâ chuá têm vaâo cú höåi. Hoå nuöi cú höåi nhûng boã àoái caác vêën àïì. Hoå tû duy tûâ xa. Hoå cuäng coá nhûäng khuãng hoaãng thûåc sûå úã Phêìn tû thûá nhêët vaâ nhûäng viïåc khêín cêëp àoâi hoãi giaãi quyïët ngay, nhûng tûúng àöëi ñt. Hoå giûä cho P vaâ PC cên bùçng bùçng caách têåp trung vaâo caác hoaåt àöång quan troång nhûng khöng khêín cêëp, nhûäng hoaåt àöång xêy dûång nùng lûåc úã mûác àöå cao nùçm úã Phêìn tû thûá hai. Vúái caác ma trêån quaãn trõ thúâi gian nhû trïn, bêy giúâ, baån haäy daânh chuát thúâi gian àïí traã lúâi caác cêu hoãi úã phêìn àêìu chûúng naây, xem Phêìn tû naâo thñch húåp vúái chuáng? Chuáng coá thûåc sûå quan troång khöng? Chuáng coá thûåc sûå khêín cêëp khöng? Töi àoaán laâ chuáng coá thïí phuâ húåp vúái Phêìn tû thûá hai. Chuáng roä raâng laâ quan troång, thûåc sûå quan troång, nhûng khöng phaãi laâ khêín cêëp. Vaâ vò khöng khêín cêëp, nïn baån coá thïí khöng laâm chuáng ngay lêåp tûác.

230

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Àiïìu gò baån coá thïí laâm – maâ hiïån thúâi chûa laâm – trong cuöåc söëng riïng vaâ trong hoaåt àöång nghïì nghiïåp cuãa baån? Nïëu baån laâm àiïìu àoá thûúâng xuyïn, liïåu noá coá àem laåi sûå thay àöíi lúán trong cuöåc söëng cuãa baån? Roä raâng, caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa caã hai cêu hoãi. Sûå thaânh àaåt cuãa chuáng ta seä thùng hoa khi chuáng ta tiïën haânh caác hoaåt àöång àoá. Töi cuäng àaä àùåt cêu hoãi tûúng tûå cho möåt nhoám nhaâ quaãn lyá cuãa caác trung têm thûúng maåi: “Nïëu caác baån phaãi laâm möåt àiïìu trong cöng viïåc chuyïn mön cuãa mònh maâ caác baån biïët rùçng noá mang laåi hiïåu quaã to lúán, thò àoá laâ gò?”. Cêu traã lúâi àöìng nhêët cuãa hoå laâ xêy dûång caác möëi quan hïå töët àeåp vúái nhûäng ngûúâi thuï mùåt bùçng, nhûäng ngûúâi chuã cuãa caác gian haâng nùçm trong trung têm thûúng maåi, nghôa laâ möåt hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai. Chuáng töi tiïën haânh phên tñch thúâi gian hoå daânh cho caác hoaåt àöång àoá vaâ nhêån thêëy rùçng noá chó chiïëm khöng àïën 5%. Hoå coá nhûäng lyá do chñnh àaáng – caác vêën àïì cêìn giaãi quyïët ngay, hïët vêën àïì naây laåi àïën vêën àïì khaác, naâo laâ laâm baáo caáo, naâo laâ dûå hoåp, traã lúâi thû tûâ, liïn laåc àiïån thoaåi, nhûäng viïåc àöåt xuêët khaác. Bêëy nhiïu cuäng àuã thêëy Phêìn tû thûá nhêët àaä ruát caån kiïåt thúâi gian vaâ sûác lûåc cuãa hoå. Hoå daânh rêët ñt thúâi gian cho nhûäng ngûúâi quaãn lyá cûãa haâng, vaâ nïëu coá thò thúâi gian àoá daânh cho nhûäng viïåc phung phñ sûác lûåc cuãa hoå. Lyá do duy nhêët hoå àïën thùm khaách haâng laâ àïí cuãng cöë húåp àöìng, thu tiïìn, thaão luêån vïì quaãng caáo, chónh àöën caác vi phaåm quy chïë trung têm… Trong khi àoá, nhûäng khaách haâng cuãa hoå - caác chuã cûãa haâng - àang phaãi vêåt löån tûâng ngaây àïí töìn taåi. Hoå gùåp phaãi caác vêën àïì vïì nhên cöng, chi phñ hoaåt àöång, tiïìn lûu kho, vaâ

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

231

haâng loaåt vêën àïì khaác. Phêìn lúán hoå chûa àûúåc àaâo taåo vïì quaãn trõ. Möåt söë ngûúâi rêët khaá vïì buön baán, nhûng vêîn cêìn àûúåc giuáp àúä thïm. Nhûäng ngûúâi thuï mùåt bùçng thêåm chñ coân khöng muöën gùåp caác chuã súã hûäu trung têm thûúng maåi: nhûäng ngûúâi naây chó laâm vêën àïì phaãi giaãi quyïët trêìm troång thïm. Do vêåy, nhûäng ngûúâi quaãn lyá trung têm thûúng maåi quyïët àõnh phaãi chuã àöång. Hoå xaác àõnh muåc àñch, giaá trõ vaâ nhûäng ûu tiïn cuãa mònh. Àïí phuâ húåp vúái caác ûu tiïn àoá, hoå quyïët àõnh daânh 1/3 thúâi gian cho viïåc xêy dûång caác möëi quan hïå vúái nhûäng ngûúâi thuï mùåt bùçng. Trong thúâi gian khoaãng möåt nùm rûúäi laâm viïåc vúái töí chûác àoá, töi nhêån thêëy mûác tùng trûúãng cuãa hoå lïn àïën 20%, nghôa laâ tùng gêëp böën lêìn so vúái trûúác àoá. Hún nûäa, hoå àaä thay àöíi vai troâ cuãa mònh. Hoå trúã thaânh nhûäng ngûúâi biïët lùæng nghe, nhûäng nhaâ huêën luyïån, tû vêën cho nhûäng ngûúâi thuï mùåt bùçng. Möëi quan hïå giûäa hai bïn àêìy nùng lûúång tñch cûåc. Kïët quaã àaåt àûúåc thêåt bêët ngúâ. Bùçng viïåc têåp trung vaâo caác möëi quan hïå vaâ kïët quaã thay vò vaâo thúâi gian vaâ phûúng phaáp, söë lûúång ngûúâi thuï mùåt bùçng ngaây möåt tùng. Caác nhaâ quaãn lyá caâng thêëy haâi loâng hún vúái tiïìm nùng vaâ doanh thu mang laåi tûâ caác húåp àöìng. Hoå khöng coân àoáng vai troâ nhûäng ngûúâi giaám saát maâ trúã thaânh nhûäng ngûúâi biïët giuáp àúä vaâ àêìy tinh thêìn traách nhiïåm. Bêët kïí laâ sinh viïn àaåi hoåc, cöng nhên, thúå xêy, nhaâ thiïët kïë thúâi trang hay giaám àöëc cöng ty, chó cêìn baån biïët khai thaác tñnh luön chuã àöång àïí thûåc hiïån caác cöng viïåc nùçm úã Phêìn tû thûá hai thò baån cuäng seä thu àûúåc nhûäng kïët quaã töët àeåp tûúng tûå. Khuãng hoaãng vaâ caác vêën àïì khaác seä

232

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

àûúåc thu nhoã laåi àïën mûác coá thïí xûã lyá àûúåc vò baån luön tiïn liïåu àûúåc tònh hònh, têåp trung vaâo göëc rïî cuãa vêën àïì, dûå phoâng caác kïë hoaåch nhùçm kiïím soaát tònh hònh. Trong thuêåt ngûä chuyïn mön cuãa quaãn trõ thúâi gian, àiïìu naây àûúåc goåi laâ Nguyïn lyá Pareto (thûúâng goåi laâ nguyïn lyá 80/20) – 80% kïët quaã thu àûúåc tûâ 20% hoaåt àöång quan troång.

4. ÀIÏÌU

KIÏÅN CÊÌN COÁ ÀÏÍ NOÁI “KHÖNG”

Thoaåt àêìu, dûúâng nhû baån chó coá thïí lêëy thúâi gian tûâ Phêìn tû thûá ba vaâ thûá tû àïí döìn vaâo Phêìn tû thûá hai. Baån khöng thïí laâm ngú vúái caác hoaåt àöång khêín cêëp vaâ quan troång úã Phêìn tû thûá nhêët, mùåc duâ chuáng seä bõ haån chïë khi baån daânh nhiïìu thúâi gian cho caác cöng viïåc dûå phoâng vaâ chuêín bõ úã Phêìn tû thûá hai. Baån phaãi laâ ngûúâi luön chuã àöång thò múái coá thïí tiïën haânh cöng viïåc úã Phêìn tû thûá hai vò Phêìn tû thûá nhêët vaâ thûá ba luön laâm baån bõ àöång. Àïí coá thïí noái “coá” cho nhûäng ûu tiïn quan troång trong Phêìn tû thûá hai, baån phaãi noái “khöng” vúái caác hoaåt àöång khaác, maâ àöi khi laâ nhûäng viïåc khêín cêëp. Möåt thúâi gian trûúác àêy, vúå töi àûúåc múâi laâm chuã tõch möåt uãy ban phuåc vuå cöång àöìng. Cö êëy àang döìn hïët sûác lûåc cho möåt söë viïåc thûåc sûå quan troång khaác nïn khöng muöën nhêån thïm traách nhiïåm naây. Nhûng vò caãm thêëy bõ sûác eáp nïn cuöëi cuâng cö êëy phaãi nhêån. Sau àoá, cö êëy múâi möåt ngûúâi baån thên cuâng tham gia vaâo uãy ban naây. Cö baån lùæng nghe möåt luác lêu röìi noái: “Sandra aå, coá veã nhû àêy laâ möåt cöng viïåc tuyïåt vúâi, möåt viïåc rêët àaáng laâm. Mònh caãm thêëy vinh dûå khi àûúåc baån tñn nhiïåm. Nhûng vò nhiïìu lyá do, mònh khöng thïí tham gia

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

233

àûúåc. Nhûng mònh muöën baån biïët laâ mònh rêët caãm ún vïì lúâi múâi cuãa baån”. Sandra àaä sùén saâng cho moåi thûá trûâ möåt lúâi tûâ chöëi kheáo. Cö êëy noái vúái töi: “Ûúác gò em cuäng àaä noái nhû vêåy”. Töi khöng coá yá noái rùçng baån khöng nïn tham gia vaâo caác dûå aán phuåc vuå cöång àöìng. Àoá laâ nhûäng viïåc quan troång. Nhûng baån phaãi têåp trung trûúác hïët cho nhûäng ûu tiïn cao nhêët cuãa mònh vaâ phaãi duäng caãm – möåt caách kheáo leáo, nheå nhaâng, khöng höëi tiïëc – àïí noái “khöng” àöëi vúái nhûäng thûá khaác. Àïí coá thïí laâm àûúåc àiïìu àoá, trong loâng baån phaãi coá möåt quyïët têm “coá” maånh meä hún. Haäy nhúá rùçng keã thuâ cuãa “töët nhêët” thûúâng laâ “töët”. Haäy têm niïåm rùçng baån phaãi luön sùén saâng tûâ chöëi möåt caái gò àoá. Nïëu àoá khöng phaãi laâ viïåc cêëp baách trong cuöåc söëng cuãa baån thò cuäng laâ viïåc cú baãn, quan troång. Ngay caã khi viïåc cêëp baách laâ “töët” ài nûäa thò noá cuäng coá thïí laâm cho baån rúâi xa viïåc “töët nhêët”, khiïën baån khöng thûåc hiïån àûúåc sûå cöëng hiïën töët nhêët cuãa mònh. Khi coân laâ giaám àöëc Quan hïå cöng chuáng taåi möåt trûúâng àaåi hoåc lúán, töi coá thuï möåt ngûúâi thû kyá coá taâi, luön chuã àöång vaâ saáng taåo. Möåt höm, sau khi anh êëy àïën nhêån viïåc àûúåc möåt vaâi thaáng, töi vaâo vùn phoâng cuãa anh vaâ yïu cêìu anh laâm möåt söë viïåc khêín cêëp. Anh noái: “Stephen, töi seä laâm bêët cûá àiïìu gò öng muöën nhûng mong öng thöng caãm cho hoaân caãnh cuãa töi”. Thïë röìi anh êëy dêîn töi àïën chiïëc baãng gùæn trïn tûúâng, trïn àoá, anh êëy àaä liïåt kï hún hai chuåc dûå aán àang thûåc hiïån cuâng vúái caác chó tiïu vaâ thúâi haån hoaân thaânh. Anh êëy rêët coá kyã luêåt, vaâ àoá chñnh laâ lyá do vò sao töi àïën gùåp anh êëy

234

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

trûúác tiïn. Coá möåt cêu ngaån ngûä noái rùçng: “Nïëu baån muöën àûúåc viïåc, haäy giao noá cho ngûúâi nhiïìu viïåc”. Sau àoá, anh noái: “Stephen, àïí hoaân thaânh viïåc öng muöën, töi phaãi mêët möåt vaâi ngaây. Vêåy trong söë caác dûå aán naây, öng muöën cho hoaän laåi hay huãy boã caái naâo àïí töi coá thïí àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu cuãa öng?”. Töi chùèng muöën mònh phaãi coá traách nhiïåm vïì viïåc àoá. Töi khöng muöën thoåc gêåy vaâo baánh xe möåt ngûúâi xuêët sùæc nhêët trong àöåi nguä nhên viïn chó vò töi gùåp phaãi tònh huöëng khêín cêëp nhûng khöng quan troång. Thïë laâ töi ài tòm möåt nhên viïn khaác. Haâng ngaây, chuáng ta noái “coá” hay “khöng” vúái nhiïìu thûá cöng viïåc, thûúâng laâ nhiïìu lêìn trong ngaây. Nïëu troång têm cuãa chuáng ta hûúáng vaâo caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, têåp trung vaâo tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa mònh, chuáng ta seä coá àuã khön ngoan àïí àûa ra phaán xeát àuáng àùæn. Khi laâm viïåc vúái nhiïìu nhoám khaác nhau, töi thûúâng noái vúái hoå rùçng thûåc chêët cuãa viïåc quaãn trõ thúâi gian vaâ quaãn lyá cuöåc söëng hiïåu quaã laâ töí chûác vaâ thûåc hiïån caác ûu tiïn àaä àûúåc cên àöëi. Röìi töi àùåt cêu hoãi: “Nïëu caác baån buöåc phaãi mùæc löîi vïì möåt trong ba mùåt sau thò baån seä choån caái naâo? Thûá nhêët, khöng coá khaã nùng àïí ûu tiïn cho caái gò; thûá hai, khöng coá khaã nùng hay mong muöën àïí töí chûác cöng viïåc xoay quanh caác ûu tiïn; thûá ba, thiïëu kyã luêåt àïí thûåc hiïån caác ûu tiïn cho cöng viïåc cuãa mònh vaâ töí chûác”. Hêìu hïët moåi ngûúâi traã lúâi rùçng löîi chuã yïëu cuãa hoå laâ thiïëu kyã luêåt. Suy nghô sêu hún, töi cho rùçng khöng phaãi nhû vêåy. Vêën àïì chñnh laâ nhûäng ûu tiïn àoá chûa ùn sêu vaâo têm trñ cuãa hoå. Hoå chûa thûåc sûå lônh höåi àûúåc Thoái quen thûá hai.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

235

Nhiïìu ngûúâi cöng nhêån giaá trõ cuãa caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai àöëi vúái cuöåc söëng cuãa hoå, bêët luêån hoå coá nhêån ra chuáng hay khöng. Hoå cöë gùæng daânh ûu tiïn cho nhûäng hoaåt àöång àoá vaâ gùæn kïët chuáng vaâo cuöåc söëng cuãa mònh chó bùçng kyã luêåt tûå giaác cuãa baãn thên. Nhûng nïëu khöng söëng coá troång têm vaâ möåt baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, hoå seä khöng coá nïìn taãng cêìn thiïët àïí duy trò àûúåc nöî lûåc cuãa mònh. Hoå múái chó chaåm àïën caânh laá - thaái àöå vaâ haânh vi xuêët phaát tûâ kyã luêåt, maâ chûa nghô àïën göëc rïî – nhûäng mö thûác cú baãn àïí hònh thaânh caác thaái àöå vaâ haânh vi tûå nhiïn cuãa hoå. Tiïu àiïím cuãa Phêìn tû thûá hai laâ möåt mö thûác lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm. Nïëu troång têm cuãa baån hûúáng vïì vúå chöìng, tiïìn baåc, baån beâ, thuá vui hay bêët kyâ yïëu töë bïn ngoaâi naâo khaác, baån seä bõ neám trúã laåi vaâo Phêìn tû thûá nhêët vaâ thûá ba àïí röìi phaãn ûáng vúái caác lûåc bïn ngoaâi taác àöång vaâo cuöåc söëng cuãa baån. Thêåm chñ, nïëu lêëy troång têm laâ baãn thên thò cuöëi cuâng, baån cuäng seä rúi vaâo Phêìn tû thûá nhêët vaâ thûá ba. Chó riïng yá chñ àöåc lêåp thöi thò khöng àuã àïí baån duy trò kyã luêåt nhùçm thûåc hiïån troång têm cuöåc söëng cuãa baån. Coá möåt cêu chêm ngön cuãa ngaânh kiïën truác: hònh daáng theo sau chûác nùng. Tûúng tûå nhû vêåy, quaãn lyá theo sau laänh àaåo. Caách baån sûã duång thúâi gian laâ kïët quaã cuãa caách baån nhòn nhêån thúâi gian vaâ caác ûu tiïn cuãa mònh. Nïëu caác ûu tiïn àoá xuêët phaát tûâ troång têm hûúáng vïì nguyïn tùæc vaâ sûá mïånh caá nhên cuãa baån, nïëu chuáng àaä ùn sêu vaâo con tim vaâ khöëi oác baån, thò baån seä coi Phêìn tû thûá hai laâ núi têët yïëu àïí àêìu tû toaân böå thúâi gian. Gêìn nhû khöng thïí noái “khöng” vúái caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá ba hay thûá tû, nïëu nhû baån khöng coá àûúåc möåt quyïët têm “coá” lúán hún àang bûâng chaáy trong

236

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

loâng. Chó khi naâo coá àûúåc sûå tûå nhêån thûác àïí raâ soaát laåi chûúng trònh cuãa baãn thên, cuäng nhû trñ tûúãng tûúång vaâ nhêån thûác àïí taåo ra möåt chûúng trònh múái, àún nhêët, lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, thò khi àoá, baån múái coá àûúåc sûác maånh cuãa yá chñ àöåc lêåp àïí noái “khöng” vúái nhûäng àiïìu khöng quan troång.

5. TÖÍ

CHÛÁC VAÂ THÛÅC HIÏÅN

PHÊÌN

TÛ THÛÁ HAI

Nïëu caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai laâ troång têm cuãa viïåc quaãn lyá baãn thên cuãa ngûúâi thaânh àaåt – “nhûäng cöng viïåc cêìn ûu tiïn thûåc hiïån nhêët” – thò chuáng ta nïn töí chûác vaâ thûåc hiïån chuáng nhû thïë naâo? Thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá nhêët thêåm chñ khöng nhêån ra khaái niïåm ûu tiïn. Caác ghi chuá vaâ baãng liïåt kï cöng viïåc chó giuáp kiïím tra, àöëi chiïëu cöng viïåc àaä laâm maâ khöng nïu ra thûá tûå ûu tiïn cuãa chuáng. Hún nûäa, chuáng cuäng khöng nïu ra möëi liïn hïå giûäa cöng viïåc ghi trong danh muåc vúái caác giaá trõ vaâ muåc tiïu töëi thûúång trong cuöåc söëng cuãa chuáng ta. Chuáng ta chó àún thuêìn phaãn ûáng laåi bêët cûá àiïìu gò thêm nhêåp vaâo nhêån thûác vaâ coá veã buöåc chuáng ta phaãi haânh àöång. Rêët nhiïìu ngûúâi quaãn lyá baãn thên thöng qua mö thûác cuãa thïë hïå thûá nhêët naây. Àoá laâ möåt quaá trònh ñt bõ phaãn khaáng nhêët. Khöng trùn trúã, khöng cùng thùèng, hoå lêëy viïåc “nûúác chaãy, beâo tröi” laâm möåt àiïìu dïî chõu. Nhûäng kyã luêåt vaâ kïë hoaåch do bïn ngoaâi aáp àùåt laâm cho hoå coá caãm giaác hoå khöng hïì chõu traách nhiïåm gò vïì caác kïët quaã. Nhûng theo àõnh nghôa úã àêy, nhûäng nhaâ quaãn lyá úã thïë hïå thûá nhêët khöng phaãi laâ nhûäng ngûúâi thaânh àaåt. Hoå laâm ra rêët ñt saãn phêím, taác phong laâm viïåc cuãa hoå khöng àoáng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

237

goáp gò àaáng kïí cho viïåc xêy dûång nùng lûåc saãn xuêët. Bõ sûác eáp tûâ caác nguöìn lûåc bïn ngoaâi, hoå thûúâng bõ coi laâ khöng àaáng tin cêåy vaâ thiïëu traách nhiïåm. Hoå cuäng ñt yá thûác vïì tñnh tûå chuã vaâ tûå troång. Caác nhaâ quaãn lyá thuöåc thïë hïå thûá hai coá vai troâ kiïím soaát nhiïìu hún möåt chuát. Hoå lêåp kïë hoaåch, lõch trònh tûâ trûúác vaâ nhòn chung àûúåc xem laâ coá tinh thêìn traách nhiïåm hún vò luön “coá mùåt” khi cêìn. Tuy nhiïn, caác hoaåt àöång do thïë hïå naây lêåp kïë hoaåch vêîn khöng coá sûå ûu tiïn hay möëi liïn hïå vúái caác giaá trõ vaâ muåc tiïu sêu xa hún. Hoå chó coá möåt ñt thaânh tñch àaáng kïí vaâ thiïn vïì viïåc lêåp lõch trònh cöng taác hún. Caác nhaâ quaãn lyá thuöåc thïë hïå thûá ba coá möåt bûúác tiïën quan troång. Hoå laâm roä caác giaá trõ vaâ àùåt ra caác muåc tiïu, lêåp kïë hoaåch haâng ngaây cuäng nhû choån thûá tûå ûu tiïn cho caác hoaåt àöång cuãa mònh. Nhû àaä noái, caách quaãn trõ thúâi gian thuöåc thïë hïå thûá ba chiïëm ûu thïë hún caã so vúái hêìu hïët caác lyá thuyïët vïì quaãn trõ thúâi gian coân laåi. Tuy nhiïn, thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá ba cuäng coá möåt söë haån chïë lúán. Thûá nhêët, noá haån chïë têìm nhòn. Viïåc lêåp kïë hoaåch haâng ngaây thûúâng boã soát nhiïìu thûá quan troång chó coá thïí nhòn thêëy trong böëi caãnh lúán hún. Ngay caã cuåm tûâ “lêåp kïë hoaåch haâng ngaây” cuäng noái lïn sûå têåp trung vaâo nhûäng viïåc khêín cêëp, phaãi “laâm ngay”. Khi thïë hïå thûá ba àùåt ra vêën àïì ûu tiïn thò cuäng coá nghôa laâ noá chó giuáp xaác lêåp thûá tûå chûá khöng phaãi laâ têìm quan troång cuãa caác hoaåt àöång. Nghôa laâ noá khöng àùåt hoaåt àöång trong khuön khöí caác nguyïn tùæc, sûá mïånh caá nhên, vai troâ vaâ muåc tiïu. Quan àiïím lêåp kïë hoaåch haâng ngaây dûåa trïn giaá trõ cuãa thïë hïå quaãn trõ thûá ba vïì cú baãn ûu tiïn cho caác vêën àïì vaâ

238

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

khuãng hoaãng hiïån taåi thuöåc Phêìn tû thûá nhêët vaâ thûá ba. Hún nûäa, thïë hïå quaãn lyá thûá ba khöng noái gò vïì viïåc quaãn lyá caác vai troâ möåt caách cên àöëi. Noá thiïëu tñnh hiïån thûåc, taåo ra xu hûúáng quaá taãi trong cöng viïåc haâng ngaây, gêy têm lyá khoá chõu vaâ àöi luác buöng xuöi, muöën vûát boã luön caã kïë hoaåch àïí tröën vïì Phêìn tû thûá tû. Vaâ möåt khi tiïu àiïím cuãa thïë hïå naây laâ tñnh hiïåu quaã thò noá coá xu hûúáng gêy cùng thùèng cho caác möëi quan hïå hún laâ xêy dûång chuáng. Trong khi caã ba thïë hïå lyá thuyïët quaãn trõ thúâi gian àïìu cöng nhêån giaá trõ cuãa möåt söë loaåi cöng cuå quaãn lyá, thò khöng coá lyá thuyïët naâo taåo ra cöng cuå giuáp cho con ngûúâi söëng coá troång têm, nghôa laâ söëng theo Phêìn tû thûá hai. Caác ghi chuá vaâ baãng danh saách “nhûäng viïåc cêìn laâm ngay” cuãa thïë hïå thûá nhêët khöng mang laåi àiïìu gò khaác ngoaâi viïåc giuáp lûu giûä nhûäng viïåc cêìn thûåc hiïån àïí chuáng ta khöng quïn. Caác cuöën söí ghi caác cuöåc heån, lõch laâm viïåc cuäng chó laâ núi ghi laåi nhûäng cam kïët tûúng lai, àïí chuáng ta biïët seä coá mùåt úã àêu vaâ vaâo luác naâo nhû àaä àõnh trûúác. Ngay caã thïë hïå quaãn trõ thûá ba, vúái möåt àöåi nguä huâng hêåu caác nhaâ lêåp kïë hoaåch vaâ vö söë taâi liïåu tham khaão, cuäng chuã yïëu têåp trung vaâo viïåc choån ûu tiïn vaâ lêåp kïë hoaåch cho caác hoaåt àöång thuöåc caác Phêìn tû thûá nhêët vaâ thûá ba maâ thöi. Mùåc duâ nhiïìu chuyïn gia àaâo taåo vaâ tû vêën thûâa nhêån giaá trõ cuãa caác hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai, nhûäng cöng cuå lêåp kïë hoaåch hiïån coá cuãa thïë hïå thûá ba cuäng khöng giuáp àûúåc gò cho viïåc töí chûác vaâ thûåc hiïån nhûäng hoaåt àöång naây. Do möîi thïë hïå quaãn trõ thúâi gian àïìu àûúåc xêy dûång trïn cú súã caác thïë hïå trûúác àoá, nïn caác àiïím maånh vaâ möåt söë cöng cuå cuãa ba thïë hïå trûúác coá thïí àûúåc duâng laâm

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

239

nguyïn liïåu cú baãn cho thïë hïå thûá tû. Nhûng cêìn phaãi coá thïm möåt khña caånh, mö thûác vaâ caách thûåc hiïån múái àïí giuáp chuáng ta ài vaâo Phêìn tû thûá hai – lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm vaâ quaãn lyá baãn thên – nhùçm thûåc hiïån nhûäng cöng viïåc quan troång nhêët.

6. CÖNG

CUÅ DUÂNG CHO

PHÊÌN

TÛ THÛÁ HAI

Muåc tiïu quaãn lyá Phêìn tû thûá hai laâ quaãn lyá cuöåc söëng möåt caách hiïåu quaã – xuêët phaát tûâ caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, tûâ hiïíu biïët vïì sûá mïånh caá nhên, têåp trung vaâo nhûäng hoaåt àöång vûâa quan troång vûâa khêín cêëp, vaâ trong khuön khöí duy trò sûå cên bùçng giûäa viïåc tùng saãn lûúång vaâ tùng nùng lûåc saãn xuêët cuãa chuáng ta. Phaãi thûâa nhêån rùçng, àêy laâ möåt muåc tiïu mú höì àöëi vúái nhûäng ai bõ sa lêìy vaâo haâng àöëng nhûäng cöng viïåc vuån vùån cuãa caác Phêìn tû thûá ba vaâ thûá tû; nhûng viïåc nöî lûåc àïí thûåc hiïån àûúåc muåc tiïu naây seä aãnh hûúãng maånh meä àïën sûå thaânh àaåt cuãa caá nhên. Ngûúâi töí chûác caác hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai cêìn phaãi àaáp ûáng saáu tiïu chñ quan troång sau: Tñnh chùåt cheä: Cêìn phaãi coá sûå haâi hoâa, thöëng nhêët vaâ gùæn kïët giûäa têìm nhòn vaâ sûá mïånh, giûäa vai troâ vaâ muåc tiïu, giûäa caác ûu tiïn vaâ kïë hoaåch, giûäa yá muöën vaâ kyã luêåt. Trong kïë hoaåch cuãa baån, cêìn phaãi daânh chöî cho tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên àïí baån coá thïí thûúâng xuyïn tham khaão. Cuäng cêìn phaãi coá chöî cho caác vai troâ, muåc tiïu - caã ngùæn vaâ daâi haån - cuãa baån. Tñnh cên bùçng: Cöng cuå phaãi giuáp baån cên bùçng cuöåc söëng cuãa mònh, nhêån diïån àûúåc caác vai troâ khaác nhau vaâ àùåt

240

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

chuáng trûúác mùåt àïí baån khöng boã qua möåt yïëu töë quan troång naâo: sûác khoãe, gia àònh, chuêín bõ cho nghïì nghiïåp hay phaát triïín baãn thên. Nhiïìu ngûúâi nghô rùçng thaânh cöng úã lônh vûåc naây coá thïí buâ àùæp cho thêët baåi úã lônh vûåc khaác cuãa cuöåc söëng. Coá thêåt nhû vêåy khöng? Coá thïí àiïìu naây àuáng trong möåt khoaãng thúâi gian hay trong möåt lônh vûåc nhêët àõnh. Nhûng liïåu thaânh cöng trong nghïì nghiïåp cuãa baån coá thïí buâ àùæp cho möåt cuöåc hön nhên tan vúä, cho sûác khoãe bõ suy suåp, hay cho sûå khiïëm khuyïët vïì tñnh caách caá nhên? Sûå thaânh àaåt chên chñnh àoâi hoãi phaãi coá sûå cên bùçng, vaâ cöng cuå cuãa baån cêìn phaãi giuáp baån taåo ra vaâ duy trò sûå cên bùçng naây. Têåp trung vaâo Phêìn tû thûá hai: Baån cêìn coá möåt cöng cuå àïí khuyïën khñch, àöång viïn vaâ thûåc sûå giuáp baån sûã duång thúâi gian cêìn thiïët cho caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai, àïí baån ngùn ngûâa hún laâ ûu tiïn giaãi quyïët caác vêën àïì khuãng hoaãng. Theo töi, caách töët nhêët àïí laâm àiïìu naây laâ töí chûác cuöåc söëng cuãa baån trïn cú súã lõch tuêìn. Cuäng coá thïí àiïìu chónh vaâ choån ûu tiïn trïn cú súã haâng ngaây, nhûng töí chûác cöng viïåc trïn cú súã haâng tuêìn mang laåi sûå cên bùçng vaâ têìm nhòn xa hún. Dûúâng nhû coá sûå cöng nhêån “mùåc nhiïn” rùçng tuêìn laâ möåt àún võ thúâi gian àún leã vaâ hoaân chónh. Hoaåt àöång kinh doanh, giaáo duåc, tön giaáo vaâ nhiïìu lônh vûåc khaác trong xaä höåi àïìu lêëy tuêìn laâm khuön khöí thúâi gian àïí xoay voâng cöng viïåc, trong àoá, êën àõnh möåt söë ngaây nhêët àõnh cho cöng viïåc vaâ caác ngaây khaác cho nghó ngúi. Trong suy nghô cuãa hêìu hïët chuáng ta, chu kyâ ngùæn cuãa thúâi gian laâ möåt tuêìn. Thïë nhûng, caác cöng cuå lêåp kïë hoaåch cuãa thïë hïå thûá ba laåi têåp trung vaâo tûâng ngaây. Caách thûåc hiïån naây coá thïí giuáp baån choån ûu tiïn cho caác hoaåt àöång cuãa mònh, nhûng vïì cú baãn, noá chó giuáp baån giaãi quyïët caác khuãng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

241

hoaãng vaâ viïåc lùåt vùåt. Àiïìu quan troång khöng phaãi laâ ûu tiïn cho nhûäng gò coá trong lõch cöng taác, maâ laâ sùæp xïëp lõch theo caác ûu tiïn cuãa baån. Vaâ àiïìu naây chó coá thïí laâm àûúåc möåt caách töët nhêët trong khuön khöí thúâi gian möåt tuêìn. Khña caånh “con ngûúâi”: Baån cuäng cêìn coá cöng cuå khi laâm viïåc vúái con ngûúâi chûá khöng chó vúái lõch cöng taác. Trong khi coá thïí dûåa vaâo tñnh hiïåu quaã cuãa viïåc sûã duång thúâi gian, ngûúâi lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm suy nghô dûúái goác àöå tñnh hiïåu quaã trong viïåc xûã lyá möëi quan hïå vúái con ngûúâi. Cuöåc söëng lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm vúái caác hoaåt àöång úã Phêìn tû thûá hai àöi khi àoâi hoãi chuáng ta phaãi xem möëi quan hïå vúái con ngûúâi quan troång hún lõch cöng taác. Cöng cuå cuãa baån cêìn phaãi phaãn aánh giaá trõ naây - taåo àiïìu kiïån cho viïåc thûåc hiïån chûá khöng phaãi àïí höëi tiïëc khi khöng tuên thuã theo lõch cöng taác. Tñnh linh hoaåt: Cöng cuå lêåp kïë hoaåch phaãi laâ möåt àêìy túá, chûá khöng phaãi öng chuã, vò noá coá nhiïåm vuå phuåc vuå baån. Noá phaãi àûúåc taåo ra theo phong caách, nhu cêìu vaâ caách thûác riïng cuãa baån. Tñnh goån nheå: Cöng cuå cuãa baån cêìn phaãi goån nheå àïí coá thïí luön mang theo bïn mònh. Baån coá thïí cêìn xem laåi baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên trong khi àang ngöìi trïn xe buyát. Baån coá thïí cêìn so saánh giaá trõ cuãa möåt cú höåi múái vúái cöng viïåc maâ baån àaä coá kïë hoaåch sùén. Nïëu cöng cuå lêåp kïë hoaåch cuãa baån goån nheå, baån seä mang noá theo ngûúâi àïí luön luön coá ngay caác söë liïåu quan troång khi cêìn àïën. Vò caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai laâ têm àiïím cuãa viïåc quaãn lyá baãn thên hiïåu quaã, nïn baån cêìn coá möåt cöng cuå àïí thêm nhêåp vaâo àoá. Nghiïn cûáu cuãa töi vïì khaái niïåm thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá tû àaä cho ra àúâi möåt cöng cuå àûúåc

242

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thiïët kïë chi tiïët theo caác tiïu chuêín nïu trïn. Nhûng chuáng ta vêîn khöng quïn rùçng, nhiïìu cöng cuå töët cuãa thïë hïå thûá ba vêîn coá thïí dïî daâng àûúåc àiïìu chónh laåi cho thñch húåp. Búãi nùng lûåc cuãa caác nguyïn tùæc àuáng àùæn laâ hïët sûác maånh meä vaâ linh hoaåt nïn viïåc thûåc haânh hay aáp duång thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá tû coá thïí coá chuát thay àöíi tuây theo tûâng ngûúâi.

7. TRÚÃ

THAÂNH NGÛÚÂI TÛÅ QUAÃN

PHÊÌN

TÛ THÛÁ HAI

Mùåc duâ muåc àñch chñnh cuãa töi trong quyïín saách naây laâ giaãng giaãi caác nguyïn tùæc, chûá khöng phaãi hûúáng dêîn thûåc haânh vïì sûå thaânh àaåt nhûng töi tin rùçng baån coá thïí hiïíu roä hún caác nguyïn tùæc vaâ sûác maånh cuãa thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá tû, nïëu baån thûåc sûå traãi nghiïåm viïåc töí chûác cöng viïåc haâng tuêìn trïn cú súã Phêìn tû thûá hai, lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm. Viïåc töí chûác cöng viïåc thuöåc Phêìn tû thûá hai göìm böën hoaåt àöång chuã yïëu: Nhêån diïån caác vai troâ: Trûúác tiïn, baån haäy viïët ra caác vai troâ chuã yïëu cuãa mònh. Nïëu chûa thûåc sûå suy nghô nghiïm tuác vïì caác vai troâ cuãa mònh trong cuöåc söëng, baån coá thïí viïët nhûäng gò vûâa múái naãy ra trong àêìu baån. Baån coá vai troâ laâ möåt caá nhên. Baån coá thïí liïåt kï ra möåt hay nhiïìu vai troâ trong gia àònh – ngûúâi chöìng/vúå, cha/meå, con trai/con gaái, möåt thaânh viïn trong möåt gia àònh lúán hún coá öng baâ, cö, chuá, baác vaâ anh em hoå. Baån cuäng coá thïí liïåt kï möåt vaâi vai troâ trong cöng viïåc, chó ra caác lônh vûåc khaác nhau maâ baån muöën àêìu tû thúâi gian vaâ sûác lûåc möåt caách àïìu àùån. Baån khöng cêìn bùn khoùn vïì viïåc xaác àõnh vai troâ suöët àúâi baån – chó cêìn xem xeát vaâ viïët ra nhûäng viïåc baån seä laâm trong voâng baãy ngaây túái.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

243

Dûúái àêy laâ hai vñ duå vïì caách thûác tiïën haânh liïåt kï àïí nhêån diïån caác vai troâ cuãa mònh: Vñ duå 1:

Vñ duå 2:

1. Caá nhên

1. Phaát triïín caá nhên

2. Vúå chöìng/cha meå

2. Vúå/chöìng

3. Trûúãng phoâng phaát triïín saãn phêím

3. Cha/meå

4. Trûúãng phoâng nghiïn cûáu

4. Nhên viïn giao dõch bêët àöång saãn

5. Trûúãng phoâng nhên sûå

5. Phuåc vuå cöång àöìng

6. Trûúãng phoâng haânh chñnh

6. Thaânh viïn HÀQT Symphony

7. Chuã tõch United Way

Lûåa choån muåc tiïu: Bûúác tiïëp theo laâ suy nghô àïën möåt hoùåc hai kïët quaã quan troång cuãa tûâng vai troâ maâ baån nhêån thêëy coá thïí hoaân thaânh trong voâng möåt tuêìn. Nhûäng àiïìu naây seä àûúåc ghi nhêån nhû caác muåc tiïu. Ñt nhêët möåt söë muåc tiïu naây seä phaãn aãnh caác hoaåt àöång nùçm úã Phêìn tû thûá hai. Hoaân haão nhêët laâ khi nhûäng muåc tiïu trûúác mùæt cuãa baån coá thïí gùæn vúái caác muåc tiïu daâi haån vaâ kïët húåp vúái tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên. Nhûng duâ chûa viïët tuyïn ngön sûá mïånh, baån vêîn yá thûác àûúåc nhûäng àiïìu quan troång khi xem xeát tûâng vai troâ vaâ möåt hoùåc hai muåc tiïu cho tûâng vai troâ àoá. Sau àêy laâ minh hoåa vïì caách lûåa choån muåc tiïu cuãa möåt ngûúâi coá caác vai troâ nhû úã vñ duå 1 bïn trïn:

- Dûå thaão tuyïn böë sûá mïånh Phaát triïín caá nhên

- Àùng kyá höåi thaão - Thùm Frank taåi bïånh viïån - Mua veá xem hoâa nhaåc

Vúå chöìng/Cha meå

- Dûå aán khoa hoåc cuãa Tim - Xe àaåp cuãa Sarah

Trûúãng phoâng phaát triïín saãn phêím

- Trùæc nghiïåm thöng söë thõ trûúâng - Phoãng vêën tuyïín nhên viïn - Nghiïn cûáu àiïìu tra khaách haâng

Trûúãng phoâng nghiïn cûáu

- Nghiïn cûáu kïët quaã thûã nghiïåm cuöëi cuâng - Xûã lyá vêën àïì liïn kïët - Giao lûu vúái Ken vaâ Peter

Trûúãng phoâng phaát triïín nhên sûå

Trûúãng phoâng haânh chñnh

- Kiïím àiïím laåi traách nhiïåm cuâng vúái Janie - Ài thùm Samuels - Baáo caáo cuöëi thaáng - Baáo caáo töíng kïët lûúng böíng - Chuêín bõ chûúng trònh nghõ sûå

Chuã tõch United Way

- PR - ài thùm Conklin - Bùæt àêìu kïë hoaåch cuãa nùm sau

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

245

Lêåp lõch cöng taác haâng tuêìn: Bêy giúâ, baån coá thïí nhòn vaâo kïë hoaåch tuêìn túái vúái nhûäng muåc tiïu trong àêìu vaâ thúâi gian àïí thûåc hiïån chuáng. Chùèng haån, nïëu muåc tiïu cuãa baån laâ viïët baãn thaão àêìu tiïn cho tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, baån coá thïí daânh ra hai giúâ cuãa ngaây chuã nhêåt àïí laâm àiïìu naây. Cuöëi tuêìn thûúâng laâ thúâi gian lyá tûúãng àïí lêåp kïë hoaåch cho caác hoaåt àöång nêng cao tinh thêìn, bao göìm caã viïåc lêåp thúâi gian biïíu cho tuêìn kïë tiïëp. Àoá laâ thúâi gian thñch húåp àïí tônh dûúäng, àïí tòm nguöìn caãm hûáng, àïí nhòn vaâo cuöåc söëng cuãa mònh dûúái aánh saáng cuãa caác nguyïn tùæc vaâ giaá trõ. Nïëu àùåt muåc tiïu coá sûác khoãe töët bùçng caách têåp thïí duåc, baån cêìn daânh möîi ngaây möåt giúâ, 3 – 4 ngaây/tuêìn hay moåi ngaây trong tuêìn, àïí thûåc hiïån. Coá möåt söë muåc tiïu maâ baån chó coá thïí thûåc hiïån vaâo nhûäng giúâ laâm viïåc trong ngaây, hoùåc vaâo thûá baãy, khi baån úã nhaâ. Vêåy, baån àaä nhêån thêëy ûu àiïím cuãa viïåc töí chûác cöng viïåc haâng tuêìn so vúái haâng ngaây chûa? Sau khi nhêån diïån caác vai troâ vaâ àùåt ra caác muåc tiïu, baån coá thïí chuyïín möîi muåc tiïu thaânh cöng viïåc cuãa tûâng ngaây cuå thïí trong tuêìn, dûúái daång ûu tiïn, hoùåc töët hún laâ möåt cuöåc heån cuå thïí. Baån cuäng coá thïí raâ soaát laåi caác cuöåc heån trong lõch nùm hoùåc lõch thaáng maâ baån coá thïí àaä ghi tûâ trûúác vaâ àaánh giaá têìm quan troång cuãa chuáng bùçng caách àöëi chiïëu vúái muåc tiïu cuãa baån. Sau àoá, baån sùæp xïëp caác cuöåc heån maâ mònh quyïët àõnh àûa vaâo lõch trònh, hoùåc àiïìu chónh laåi thúâi gian, hoùåc huãy boã. Ngoaâi viïåc giuáp baån daânh ûu tiïn cho cöng viïåc quan troång nhêët, viïåc töí chûác cöng viïåc haâng tuêìn cho caác hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai coân àem laåi cho baån sûå tûå do vaâ linh hoaåt àïí xûã lyá caác sûå kiïån ngoaâi dûå kiïën vaâ coá thúâi gian thû giaän maâ vêîn yïn têm rùçng baån àaä chuã àöång töí chûác

246

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

töët tuêìn lïî laâm viïåc cuãa mònh nhùçm thûåc hiïån caác muåc tiïu chuã yïëu trong moåi mùåt cuãa cuöåc söëng. Àiïìu chónh kïë hoaåch haâng ngaây: Kïë hoaåch haâng ngaây giuáp baån àiïìu chónh möåt caách thñch húåp viïåc lûåa choån caác hoaåt àöång ûu tiïn cuäng nhû thïí hiïån phaãn ûáng cuãa baån trûúác caác sûå kiïån, caác möëi quan hïå, caác vêën àïì khuãng hoaãng bêët ngúâ. Viïåc daânh ra vaâi phuát möîi saáng àïí xem laåi lõch trònh laâm viïåc seä giuáp baån hiïån thûåc hoáa caác quyïët àõnh àaä àûa ra cuäng nhû caác yïëu töë ngoaâi dûå kiïën coá thïí xuêët hiïån. ÚÃ goác nhòn bao quaát, baån seä thêëy àûúåc caác vai troâ vaâ muåc tiïu cuãa mònh coá àûúåc ûu tiïn möåt caách tûå nhiïn, xuêët phaát tûâ yá thûác cên bùçng bïn trong baån hay khöng. Baån coá thïí vêîn cho rùçng caách xïëp haång A, B, C hay 1, 2, 3 cuãa thïë hïå thûá ba cuäng cêìn thiïët cho caác hoaåt àöång haâng ngaây. Nhûng seä laâ sûå phên chia giaã taåo khi noái rùçng hoaåt àöång naây, hoaåt àöång kia laâ quan troång hay khöng quan troång. Roä raâng chuáng laâ möåt chuöîi liïn tuåc, vaâ trong söë caác hoaåt àöång quan troång, laåi coá caái quan troång hún. Trong khuön khöí töí chûác kïë hoaåch haâng tuêìn thò caách sùæp xïëp thûá tûå ûu tiïn cuãa thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá ba seä àem laåi trêåt tûå cho troång têm cöng viïåc haâng ngaây. Nhûäng cöë gùæng xaác àõnh ûu tiïn cho caác hoaåt àöång trûúác khi baån biïët chuáng coá quan hïå nhû thïë naâo vúái tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa mònh vaâ coá ùn khúáp vúái sûå cên bùçng trong cuöåc söëng cuãa baãn thên hay khöng laâ möåt viïåc khöng hiïåu quaã lùæm. Baån cuäng coá thïí lûåa choån vaâ hoaân thaânh caác hoaåt àöång ûu tiïn maâ àöi khi baån khöng muöën hoùåc khöng cêìn laâm.

7

Tuyïn ngön sûá mïånh

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Vai troâ

247

Muåc tiïu

TÖÍ CHÛÁC CÖNG VIÏÅC DAÂI HAÅN

Vai troâ

Muåc tiïu

Kïë hoaåch

Lõch trònh Phên cöng cöng taác

TÖÍ CHÛÁC CÖNG VIÏÅC HAÂNG TUÊÌN

Baån coá nhêån thêëy sûå khaác nhau giûäa viïåc lêåp kïë hoaåch haâng tuêìn vúái vai troâ ngûúâi quaãn lyá caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai, lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, vaâ viïåc lêåp kïë hoaåch haâng ngaây vúái vai troâ cuãa möåt caá nhên khöng lêëy nguyïn tùæc laâm trung têm khöng? Baån coá caãm thêëy viïåc têåp trung vaâo caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai taåo ra sûå khaác biïåt lúán cho mûác àöå thaânh cöng hiïån nay cuãa baån khöng ? Bùçng nhûäng traãi nghiïåm cuöåc söëng vïì sûác maånh cuãa viïåc töí chûác caác hoaåt àöång trong Phêìn tû thûá hai, lêëy nguyïn tùæc laâm trung têm, vaâ chûáng kiïën taác àöång sêu sùæc cuãa noá trong viïåc chuyïín biïën cuöåc àúâi haâng trùm ngûúâi, töi tin rùçng noá seä taåo ra sûå khaác biïåt – möåt sûå khaác biïåt tñch cûåc lúán lao – cho baån. Möåt khi caác muåc tiïu haâng tuêìn àûúåc gùæn vúái khuön khöí röång lúán cuãa caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, vúái tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, thò noá seä caâng laâm tùng sûå thaânh àaåt.

LÕCH LAÂM VIÏÅC TUÊÌN Vai troâ


Muåc tiïu

Chuã nhêåt

Tuêìn lïî Nhûäng ûu
tiïn trong tuêìn

Thûá hai

Nhûäng ûu tiïn trong ngaây 16

Phaát triïín
caá nhên

- Dûå thaão tuyïn böë sûá mïånh
1 - Àùng kyá höåi thaão
2 - Thùm Frank taåi bïånh viïån 3

Vúå chöìng/
Cha meå


- Mua veá xem hoâa nhaåc
4 - Dûå aán khoa hoåc cuãa Tim
5 - Xe àaåp cuãa Sarah 6

Trûúãng phoâng
saãn phêím múái

- Trùæc nghiïåm thöng söë
thõ trûúâng
7 - Phoãng vêën tuyïín nhên viïn
8 - Nghiïn cûáu àiïìu tra
khaách haâng 9

Baáo caáo töíng
kïët lûúng böíng

Caác cuöåc heån/Caác cam kïët 8
9


1

Thúâi gian
8
riïng tû
9


Tuyïn böë sûá mïånh

Trûúãng phoâng
nghiïn cûáu

- Nghiïn cûáu kïët quaã
thûã nghiïåm cuöëi cuâng
10 - Xûã lyá vêën àïì liïn kïët
11 - Giao lûu vúái Ken vaâ Peter 12

Trûúãng phoâng
phaát triïín
nhên sûå


- Kiïím àiïím laåi traách nhiïåm
cuâng vúái Janie
13 - Ài thùm Samuels 14

Trûúãng phoâng
haânh chñnh

- Baáo caáo cuöëi thaáng
15 - Baáo caáo töíng kïët
lûúng böíng 16

Chuã tõch
United Way

- Chuêín bõ chûúng trònh
nghõ sûå
17 - PR - ài thùm Conklin
18 - Bùæt àêìu kïë hoaåch
cuãa nùm sau 19

10


10


11
12


11
8 Phoãng vêën
tuyïín trúå lyá
12


1


1


2


2


3


3


4
5


4
3 Thùm Frank
taåi bïånh viïån 5


6


6


7


7
6 Xe àaåp
cuãa Sarah 8

8

REÂN GIUÄA BAÃN THÊN Thïí chêët
Trñ tuïå
Tinh thêìn
Xaä höåi/Tònh caãm

Buöíi töëi

Buöíi töëi

Thûá ba

Thûá tû

Thûá nùm

Thûá saáu

Thûá baãy

Nhûäng ûu tiïn trong ngaây 2

Àùng kyá höåi thaão

12

Giao lûu vúái


14

Ài thùm Samuels

Ken vaâ Peter

Caác cuöåc heån/Caác cam kïët 8


9


11


9
7 Thûã nghiïåm
9
11 Xûã lyá vêën àïì
9
10 Nghiïn cûáu
9
nhaâ cuãa Karla thöng söë
liïn kïët kïët quaã thûã
10
thõ trûúâng 10
10
nghiïåm
10
cuöëi cuâng 11
11
11
11


12


12


10


8


8


8
4 Lúáp hoåc
quaãn lyá


8


1
9 Nghiïn cûáu
1
àiïìu ttra KH 2
2


1


12
18 Ài thùm
Conklin 1


2


2


2


3


3


3


3


4


4


4


Kiïím àiïím
3
15 Baáo caáo
laåi traách nhiïåm
cuöëi thaáng cuâng vúái Janie 4


5


5


5


5


5


6
5 Dûå aán khoa
6
hoåc cuãa Tim 7
7


6
17 Chûúng trònh
6
nghõ sûå cuãa
7
United Way 7


6


8

8

8

8 Buöíi töëi

Buöíi töëi

12


13

9 Bùæt àêìu kïë
8 hoaåch nùm sau

Buöíi töëi

Buöíi töëi

12
1


4


7


Buöíi töëi

250

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

8. THÛÅC

HIÏÅN LÕCH CÖNG TAÁC CUÃA BAÅN

Quay trúã laåi pheáp êín duå vïì maáy vi tñnh, theo Thoái quen thûá nhêët, “Baån laâ ngûúâi lêåp trònh” vaâ Thoái quen thûá hai, “Haäy viïët chûúng trònh!” thò Thoái quen thûá ba seä khuyïn baån “Thûåc hiïån chûúng trònh”. Haäy thûåc hiïån lõch cöng taác maâ baån àaä lêåp ra, trûúác hïët bùçng yá chñ àöåc lêåp, tñnh tûå giaác, loâng trung thûåc vaâ sûå cam kïët cuãa mònh, khöng phaãi àöëi vúái caác muåc tiïu, kïë hoaåch ngùæn haån hay sûå thöi thuác nhêët thúâi maâ laâ àöëi vúái caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, nhûäng giaá trõ sêu sùæc - vöën àem laåi yá nghôa cho caác muåc tiïu, kïë hoaåch cuãa chuáng ta. Khi baån thûåc hiïån lõch cöng taác haâng tuêìn, nhêët àõnh seä coá luác sûå kiïn àõnh cuãa baån gùåp phaãi thûã thaách. Sûå phaãn ûáng tûác thò àöëi vúái caác ûu tiïn khêín cêëp nhûng khöng quan troång trong Phêìn tû thûá ba hay viïåc dïî daâng tröën traánh vaâo Phêìn tû thûá tû seä àe doåa khaã nùng thûåc hiïån caác hoaåt àöång quan troång trong Phêìn tû thûá hai. Luác naây, viïåc lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, sûå tûå nhêån thûác vaâ lûúng têm cuãa baån seä mang àïën cho baån sûå an toaân, àõnh hûúáng vaâ khön ngoan àïí sûã duång yá chñ àöåc lêåp vaâ duy trò lêåp trûúâng kiïn àõnh àöëi vúái cöng viïåc thûåc sûå quan troång. Khöng phaãi luác naâo baån cuäng biïët trûúác àiïìu gò laâ thûåc sûå quan troång, duâ àaä töí chûác tó mó tuêìn laâm viïåc cuãa mònh. Vò laâ ngûúâi lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, seä coá luác baån nhêån thêëy rùçng cêìn phaãi xïëp nhûäng giaá trõ cao hún lïn trïn lõch cöng taác haâng tuêìn. Vaâ vò laâ ngûúâi lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm nïn baån coá thïí laâm àiïìu àoá vúái sûå thanh thaãn trong loâng. Con trai töi rêët quan têm àïën viïåc lêåp kïë hoaåch cöng viïåc vaâ tñnh toaán hiïåu quaã. Noá coá möåt lõch trònh cöng viïåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

251

rêët khñt khao, phên böí thúâi gian cho caác hoaåt àöång àïën tûâng phuát, trong àoá bao göìm: mua vaâi cuöën saách, rûãa xe, caã viïåc “cùæt àûát” vúái cö baån gaái Carol, cuâng nhiïìu thûá khaác. Moåi thûá àïìu diïîn ra theo kïë hoaåch cho túái phêìn vïì Carol. Hai àûáa àaä heån hoâ thûúâng xuyïn vúái nhau möåt thúâi gian khaá lêu, vaâ cuöëi cuâng, con trai töi ài àïën kïët luêån laâ khöng nïn tiïëp tuåc möëi quan hïå nûäa. Do trung thaânh vúái tñnh hiïåu quaã cuãa lõch trònh, noá lïn kïë hoaåch daânh ra 15 phuát àïí goåi àiïån thoaåi noái chuyïån vúái Carol. Nhûng viïåc naây laâm cho con beá rêët àau buöìn. Vò vêåy, hún möåt tiïëng rûúäi, cu cêåu vêîn khöng thïí naâo dûát ra àûúåc cuöåc noái chuyïån cùng thùèng vúái con beá. Ngay caã möåt cuöåc gùåp nhau vêîn chûa àuã. Tònh hònh trúã nïn cùng thùèng cho caã hai àûáa. Qua àoá, coá thïí thêëy rùçng chuáng ta khöng thïí aáp duång möåt caách àún giaãn, maáy moác tñnh hiïåu quaã trong viïåc giaãi quyïët caác möëi quan hïå giûäa con ngûúâi vúái nhau. Töi àaä cöë gùæng àïí trúã nïn “coá hiïåu quaã” trong quan hïå vúái nhûäng ngûúâi àöëi lêåp vúái mònh, nhûng thêët baåi. Töi àaä cöë gùæng daânh ra 10 phuát trong “quyä thúâi gian quyá baáu” cuãa mònh giaãi quyïët mêu thuêîn vúái möåt nhên viïn, àïí röìi phaát hiïån ra rùçng àiïìu naây chó caâng laâm vêën àïì röëi thïm maâ thöi. Nhûng nïëu khùæc sêu Thoái quen thûá hai vaâo têm trñ, baån seä coá àûúåc nhûäng giaá trõ cao quyá hún laâm àöång lûåc thuác àêíy. Baån coá thïí àùåt caác giaá trõ lïn trïn kïë hoaåch cuãa mònh. Baån coá thïí àiïìu chónh kïë hoaåch cho phuâ húåp hoùåc linh àöång hún. Baån seä khöng caãm thêëy thêët baåi khi khöng thûåc hiïån àûúåc kïë hoaåch hay khi buöåc phaãi thay àöíi noá.

252

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

9. ÛU

ÀIÏÍM VÛÚÅT TRÖÅI CUÃA THÏË HÏÅ QUAÃN TRÕ THÚÂI GIAN THÛÁ TÛ

Möåt trong nhûäng lyá do ngûúâi ta chöëng laåi viïåc sûã duång caác cöng cuå quaãn lyá cuãa thïë hïå thûá ba laâ vò chuáng laâm mêët ài sûå tûå do, thoaãi maái, khiïën hoå trúã nïn cûáng nhùæc vaâ thiïëu linh hoaåt. Noá laâm hoå phuå thuöåc vaâo caác kïë hoaåch búãi vò mö thûác tñnh hiïåu quaã cuãa thïë hïå quaãn trõ thûá ba khöng phuâ húåp vúái nguyïn tùæc con ngûúâi quan troång hún cöng viïåc. Cöng cuå cuãa thïë hïå thûá tû thûâa nhêån nguyïn tùæc naây. Noá cuäng thûâa nhêån rùçng àiïìu àêìu tiïn baån cêìn xem xeát dûúái goác àöå cuãa tñnh hiïåu quaã chñnh laâ baãn thên baån. Noá khuyïën khñch baån daânh thúâi gian cho caác hoaåt àöång nùçm trong Phêìn tû thûá hai, àïí hiïíu vaâ lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm trong cuöåc söëng cuãa mònh, àïí biïíu thõ roä raâng caác muåc àñch vaâ giaá trõ maâ baån cêìn trong viïåc àõnh hûúáng cho caác quyïët àõnh haâng ngaây cuãa baån. Noá giuáp baån taåo ra sûå cên bùçng trong cuöåc söëng, vûúåt lïn caác giúái haån cuãa kïë hoaåch haâng ngaây àïí töí chûác vaâ lêåp lõch cöng taác haâng tuêìn. Noá giuáp baån duâng sûå tûå nhêån thûác vaâ lûúng têm cuãa mònh àïí duy trò sûå kiïn àõnh àöëi vúái caác nguyïn tùæc cuäng nhû muåc àñch maâ baån xaác àõnh laâ quan troång nhêët. Thay vò sûã duång möåt “baãn àöì” dêîn àûúâng, baån sûã duång möåt chiïëc “la baân”. Thïë hïå tûå quaãn trõ baãn thên thûá tû tiïën böå hún thïë hïå thûá ba úã nùm khña caånh quan troång. Thûá nhêët, noá lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm. Noá khöng chó àïì cao Phêìn tû thûá hai maâ coân taåo ra mö thûác trung têm cho baån sûác maånh àïí xem xeát thúâi gian cuãa mònh trong khuön khöí nhûäng àiïìu thûåc sûå quan troång vaâ hûäu ñch. Thûá hai, noá àûúåc dêîn dùæt búãi lûúng têm. Noá cho baån cú

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

253

höåi àïí töí chûác cuöåc söëng möåt caách töët nhêët theo khaã nùng, phuâ húåp vúái caác giaá trõ sêu sùæc nhêët cuãa mònh. Àöìng thúâi, noá cuäng cho baån sûå tûå do àïí yïn têm àùåt caác giaá trõ quan troång hún lïn trïn kïë hoaåch cuãa mònh. Thûá ba, noá xaác àõnh roä sûá mïånh duy nhêët cuãa baån, bao göìm caác giaá trõ vaâ muåc tiïu lêu daâi. Àiïìu àoá seä cho baån phûúng hûúáng vaâ muåc àñch haânh àöång haâng ngaây. Thûá tû, noá giuáp baån cên bùçng cuöåc söëng bùçng caách nhêån diïån caác vai troâ, àùåt ra caác muåc tiïu vaâ lêåp kïë hoaåch cho caác hoaåt àöång cuãa tûâng vai troâ möîi tuêìn. Thûá nùm, noá cho baån möåt phaåm vi hoaåt àöång lúán hún thöng qua viïåc töí chûác cöng viïåc haâng tuêìn, cuâng vúái sûå àiïìu chónh haâng ngaây nïëu cêìn, úã têìm cao hún. Noá giuáp baån gùæn boá vúái caác giaá trõ sêu sùæc nhêët thöng qua viïåc xem xeát caác vai troâ then chöët cuãa baån. Súåi chó xuyïn suöët caã nùm ûu àiïím naây laâ: têåp trung chuã yïëu vaâo caác möëi quan hïå vaâ kïët quaã, sau àoá múái têåp trung vaâo vêën àïì thúâi gian.

10. GIAO

PHOÁ CÖNG VIÏÅC:

GIA

TÙNG

P

VAÂ

PC

Chuáng ta hoaân thaânh moåi cöng viïåc thöng qua sûå giao phoá – cho thúâi gian hoùåc cho ngûúâi khaác. Nïëu giao phoá cho thúâi gian, chuáng ta nghô àïën hiïåu suêët. Nïëu giao phoá cho ngûúâi khaác, chuáng ta nghô àïën hiïåu quaã. Nhiïìu ngûúâi tûâ chöëi giao phoá cöng viïåc cho ngûúâi khaác búãi vò hoå caãm thêëy khöng yïn têm. Nhûng giao phoá cöng viïåc möåt caách hiïåu quaã cho ngûúâi khaác laâ möåt haânh àöång coá tñnh chêët àoân bêíy maånh meä nhêët. Viïåc chuyïín giao traách nhiïåm cho nhûäng ngûúâi coá kyä

254

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

nùng vaâ àûúåc àaâo taåo khiïën baån coá àiïìu kiïån daânh thúâi gian, sûác lûåc cho caác hoaåt àöång khaác hûäu ñch hún. Giao phoá giuáp caá nhên lêîn töí chûác phaát triïín. J.C. Penney – ngûúâi saáng lêåp têåp àoaân baán leã nöíi tiïëng J.C. Penney - sinh thúâi tûâng noái rùçng quyïët àõnh saáng suöët nhêët cuãa öng laâ “uãy quyïìn” sau khi nhêån ra rùçng mònh khöng coân coá thïí tûå laâm àiïìu àoá àûúåc nûäa. Quyïët àõnh àoá àaä àem laåi sûå phaát triïín vaâ tùng trûúãng cuãa haâng trùm cûãa haâng vaâ haâng ngaân con ngûúâi. Vò sûå giao phoá cêìn phaãi coá ngûúâi khaác, nïn àoá laâ möåt chiïën thùæng chung cuãa têåp thïí – seä àûúåc trònh baây trong Thoái quen thûá tû. ÚÃ àêy, chuáng ta têåp trung vaâo caác nguyïn tùæc quaãn lyá baãn thên, vaâ khaã nùng giao phoá cöng viïåc cho ngûúâi khaác – àiïím khaác nhau chuã yïëu giûäa vai troâ cuãa ngûúâi quaãn lyá vaâ ngûúâi saãn xuêët àöåc lêåp – nïn töi tiïëp cêån vêën àïì giao phoá tûâ goác àöå kyä nùng quaãn lyá caá nhên cuãa baån. Möåt nhaâ saãn xuêët laâm bêët cûá àiïìu gò cêìn thiïët àïí àaåt àûúåc caác kïët quaã mong muöën, tûác àïí coá àûúåc nhûäng “quaã trûáng vaâng”. Möåt ngûúâi nöåi trúå, möåt kiïën truác sû hay möåt thû kyá àaánh maáy àïìu coá thïí àûúåc goåi chung laâ nhaâ saãn xuêët. Nhûng khi möåt ngûúâi àûáng ra laâm viïåc vúái nhiïìu ngûúâi, vúái caác hïå thöëng saãn xuêët thò ngûúâi àoá trúã thaânh möåt ngûúâi quaãn lyá – trong möëi quan hïå tûúng thuöåc. Möåt kiïën truác sû àûáng àêìu möåt nhoám caác kiïën truác sû khaác laâ möåt ngûúâi quaãn lyá. Möåt thû kyá giaám saát caác nhên viïn vùn phoâng laâ ngûúâi quaãn lyá vùn phoâng. Ngûúâi nöåi trúå giao phoá viïåc rûãa cheán baát cho àûáa con cuäng laâ möåt ngûúâi quaãn lyá. Möåt nhaâ saãn xuêët coá thïí àêìu tû möåt giúâ cöng sûác cuãa mònh vaâ saãn xuêët ra möåt àún võ saãn phêím, vúái giaã thiïët khöng coá sûå hao huåt vïì hiïåu nùng.

7

Àêìu vaâo

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

255

Àêìu ra

NHAÂ SAÃN XUÊËT

_ Ngûúåc laåi, möåt ngûúâi quaãn lyá coá thïí àêìu tû möåt giúâ cöng sûác cuãa mònh vaâ laâm ra àûúåc 10, 50 hoùåc 100 àún võ saãn phêím, thöng qua viïåc giao phoá cöng viïåc möåt caách húåp lyá.

Àêìu vaâo

Àêìu ra

NGÛÚÂI QUAÃN LYÁ

Quaãn lyá coá thïí laâm dõch chuyïín àaáng kïí àiïím tûåa, vaâ chòa khoáa àïí quaãn lyá hiïåu quaã laâ sûå giao phoá. Chuáng ta cuâng nghiïn cûáu hai loaåi giao phoá cú baãn - “giao phoá mïånh lïånh” vaâ “giao phoá uãy quyïìn” - trong phêìn dûúái àêy.

11. GIAO

PHOÁ MÏÅNH LÏÅNH

Giao phoá mïånh lïånh coá nghôa laâ “Lêëy caái naây cho töi!”, “Laâm caái kia cho töi !”, hoùåc “Cho töi biïët khi naâo anh xong viïåc naây?”. Hêìu hïët caác nhaâ saãn xuêët àïìu sûã duång mö thûác giao phoá mïånh lïånh. Baån coân nhúá cêu chuyïån vïì nhûäng cöng nhên cêìm dao rûåa phaát quang trong rûâng khöng? Hoå laâ nhûäng ngûúâi saãn xuêët. Hoå xùæn tay aáo lïn vaâ thûåc hiïån cöng viïåc cuãa mònh. Duâ coá àûúåc giao nhiïåm vuå

256

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

giaám saát hay quaãn lyá ài nûäa, hoå vêîn suy nghô nhû möåt nhaâ saãn xuêët. Hoå khöng biïët caách giao phoá àïí ngûúâi khaác cam kïët àaåt àûúåc kïët quaã. Nhûng vò têåp trung vaâo phûúng phaáp nïn hoå chõu traách nhiïåm vïì kïët quaã. Töi àaä thûåc hiïån viïåc giao phoá mïånh lïånh trong möåt lêìn cuâng gia àònh ài chúi lûúát vaán. Con trai töi, laâ möåt tay lûúát vaán xuêët sùæc, àang lûúát trïn mùåt nûúác nhúâ chiïëc xuöìng maáy töi laái keáo ài. Töi àûa chiïëc maáy aãnh cho Sandra vaâ baão cö êëy chuåp vaâi kiïíu aãnh. Luác àêìu, töi noái vúái cö êëy cêìn phaãi lûåa choån àïí chuåp vò söë phim coân laåi khöng nhiïìu. Röìi töi nhêån ra rùçng cö êëy khöng thaåo chuåp aãnh. Töi baão cêìn phaãi chúâ cho àïën khi mùåt trúâi lïn chñnh giûäa muäi thuyïìn vaâ khi thùçng beá nhaãy lïn laân nûúác hay lûúån voâng. Nhûng caâng luác, töi caâng thêëy khöng an têm. Töi e rùçng nïëu mònh khöng chó dêîn cho cö êëy tûâng àöång taác trong tûâng giêy thò seä hoãng hïët viïåc. Cuöëi cuâng töi noái: “Naây, Sandra, khi naâo anh hö “Bêëm!” thò em nhêën nuát nheá!”. Vaâi phuát sau töi hö “Bêëm ài! Bêëm ài!” nhûng ngay lêåp tûác laåi kïu lïn “Àûâng bêëm! Àûâng bêëm”… Àoá àuáng laâ kiïíu giao phoá mïånh lïånh, laâ phûúng phaáp kiïím soaát tûâng àöång taác möåt. Rêët nhiïìu ngûúâi luön luön coá kiïíu giao phoá cöng viïåc nhû vêåy. Nhûng caách laâm àoá coá thûåc sûå khiïën ngûúâi khaác hoaân thaânh töët cöng viïåc hay khöng? Baån coá thïí giaám saát hay quaãn lyá àûúåc bao nhiïu ngûúâi khi baån luön chùm chùm can thiïåp vaâo tûâng àöång taác cuãa hoå? Coá möåt phûúng phaáp töët hún, hiïåu quaã hún dûåa trïn mö thûác àïì cao sûå tûå nhêån thûác, trñ tûúãng tûúång, lûúng têm vaâ yá chñ cuãa ngûúâi khaác. Àoá laâ Giao phoá uãy quyïìn.

7

12. GIAO

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

257

PHOÁ UÃY QUYÏÌN

Giao phoá uãy quyïìn dûåa trïn kïët quaã cöng viïåc thay vò phûúng phaáp laâm viïåc. Noá cho ngûúâi khaác quyïìn lûåa choån phûúng phaáp vaâ àïí hoå tûå chõu traách nhiïåm vïì kïët quaã. Phûúng phaáp naây coá thïí mêët nhiïìu thúâi gian luác ban àêìu, nhûng àoá laâ sûå àêìu tû thúâi gian cêìn thiïët. Baån coá thïí dõch chuyïín àiïím tûåa nhiïìu hún, vaâ coá thïí tùng àoân bêíy thöng qua viïåc giao phoá uãy quyïìn. Giao phoá uãy quyïìn cêìn coá sûå hiïíu biïët lêîn nhau möåt caách roä raâng vaâ cam kïët thûåc hiïån theo yïu cêìu cuãa nùm yïëu töë sau àêy: Kïët quaã mong muöën. Taåo ra sûå hiïíu biïët roä raâng vïì nhûäng viïåc cêìn hoaân thaânh, têåp trung vaâo viïåc gò chûá khöng phaãi bùçng caách naâo; têåp trung vaâo kïët quaã chûá khöng phaãi phûúng phaáp. Baån phaãi töën nhiïìu thúâi gian vaâ coá loâng kiïn trò. Baån haäy hònh dung ra caác kïët quaã mong muöën. Baån haäy cho ngûúâi àûúåc giao phoá hònh dung vaâ hiïíu roä caác chó dêîn vïì chêët lûúång kïët quaã cöng viïåc, thúâi gian cêìn phaãi hoaân thaânh cöng viïåc. Àõnh hûúáng. Xaác àõnh caác thöng söë maâ ngûúâi àûúåc giao phoá cêìn thûåc hiïån. Caác thöng söë naây caâng ñt caâng töët, àïí traánh biïën thaânh kiïíu giao phoá mïånh lïånh, nhûng cêìn phaãi coá caã caác haån chïë cêìn thiïët. Baån khöng nïn àïí ngûúâi àûúåc giao phoá tuây tiïån quyïët àõnh thúâi gian hoaân thaânh muåc tiïu, vò àiïìu àoá seä giïët chïët khaã nùng chuã àöång vaâ àûa ngûúâi ta trúã laåi têm lyá cuãa ngûúâi bõ sai vùåt, giöëng nhû: “Haäy cho töi biïët anh cêìn töi laâm gò, töi seä laâm caái àoá”. Baån cêìn chên thaânh vaâ cúãi múã noái cho ngûúâi àûúåc giao phoá biïët nhûäng vêën àïì coá thïí dêîn àïën thêët baåi nhûng khöng nïn noái vúái hoå cêìn phaãi laâm gò. Haäy àïí hoå hoåc hoãi tûâ nhûäng sai lêìm

258

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

cuãa mònh vaâ cuãa ngûúâi khaác. Haäy àïí hoå coá traách nhiïåm vïì kïët quaã cöng viïåc vaâ àûúåc laâm bêët cûá àiïìu gò cêìn thiïët trong phaåm vi àûúåc uãy quyïìn. Caác nguöìn lûåc. Nhêån diïån caác nguöìn lûåc, bao göìm nhên lûåc, taâi chñnh, trònh àöå kyä thuêåt hay töí chûác àïí ngûúâi àûúåc giao phoá coá thïí sûã duång nhùçm àaåt àûúåc caác kïët quaã mong muöën. Xaác àõnh traách nhiïåm. Àùåt ra caác chuêín mûåc àïí àaánh giaá kïët quaã hoaåt àöång vaâ xaác àõnh thúâi gian tiïën haânh viïåc baáo caáo, àaánh giaá. Caác hïå quaã. Chó roä àiïìu gò seä xaãy ra, caã töët lêîn xêëu theo kïët quaã àaánh giaá. Àiïìu naây bao göìm caã caác phêìn thûúãng vêåt chêët, tinh thêìn, caác cöng viïåc khaác nhau vaâ caác hïå quaã tûå nhiïn gùæn liïìn vúái sûá mïånh chung cuãa töí chûác. Vaâi nùm trûúác töi coá möåt kinh nghiïåm thuá võ trong viïåc giao phoá cöng viïåc cho möåt cêåu con trai cuãa töi. Chuáng töi àang tiïën haânh cuöåc hoåp gia àònh, vaâ trïn tûúâng coá treo baãn tuyïn ngön sûá mïånh gia àònh àïí baão àaãm rùçng kïë hoaåch àûa ra phaãi phuâ húåp vúái nhûäng giaá trõ cuãa chuáng töi. Têët caã thaânh viïn trong gia àònh àïìu coá mùåt. Töi dûång möåt chiïëc baãng àen lúán vaâ chuáng töi viïët ra caác muåc tiïu – nhûäng àiïìu then chöët chuáng töi seä thûåc hiïån – vaâ nhûäng cöng viïåc xuêët phaát tûâ caác muåc tiïu àoá. Thïë röìi töi yïu cêìu moåi ngûúâi tûå nguyïån thûåc hiïån cöng viïåc. “Ai muöën àoáng tiïìn thïë chêëp?”. Töi hoãi vaâ nhêån thêëy chó coá mònh töi giú tay. “Ai muöën traã tiïìn baão hiïím? Tiïìn ùn? Xe ötö?”, vaâ hònh nhû chó coá töi laâ ngûúâi àöåc nhêët trong caác viïåc naây. “Ai muöën nhêån viïåc chùm soác em beá múái sinh?”. Nhiïìu

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

259

ngûúâi toã ra quan têm, nhûng chó coá vúå töi laâ ngûúâi àaáp ûáng tiïu chuêín nhêët àïí laâm viïåc naây. Khi chuáng töi lêìn theo tûâng muåc trïn baãng liïåt kï cöng viïåc, thò chùèng mêëy chöëc thêëy thúâi gian laâm viïåc trong tuêìn cuãa cha vaâ meå laâ trïn 60 giúâ. Vúái mö thûác àoá, möåt söë cöng viïåc khaác àûúåc àùåt trong möåt viïîn caãnh thñch húåp hún. Cêåu con trai 7 tuöíi cuãa töi, Stephen xung phong chùm soác sên coã. Trûúác khi töi thûåc sûå giao cöng viïåc cho noá, töi bùæt àêìu quaá trònh huêën luyïån tó mó. Töi muöën noá hònh dung roä trong àêìu möåt caái sên àûúåc chùm soác cêín thêån phaãi nhû thïë naâo, nïn töi dêîn cu cêåu sang nhaâ bïn caånh. “Nhòn ài con”, töi noái. “Con coá thêëy sên coã nhaâ caånh mònh xanh vaâ saåch khöng? Àoá laâ àiïìu chuáng ta muöën: xanh vaâ saåch. Giúâ thò quay laåi nhòn vaâo sên nhaâ mònh. Con coá thêëy caác maâu pha tröån khöng? Àoá khöng phaãi laâ maâu xanh. Chuáng ta cêìn coá sên coã xanh vaâ saåch. Bêy giúâ laâm thïë naâo cho noá xanh thò tuây con. Con àûúåc tûå do laâm caách naâo laâ tuây con, trûâ viïåc sún noá thöi. Nhûng böë cho con biïët böë seä laâm thïë naâo nïëu böë tûå laâm.” “Vêåy böë seä laâm thïë naâo?” “Böë seä thûúâng xuyïn tûúái nûúác cho noá bùçng voâi phun nûúác. Nhûng con coá thïí duâng xö àïí tûúái, caái naâo cuäng àûúåc. Chó cöët sao cho coã moåc xanh töët laâ àûúåc. Roä khöng?” “Roä aå!” “Bêy giúâ noái vïì saåch, con nheá. Saåch coá nghôa laâ khöng dñnh caác thûá bêín – khöng coá giêëy löån, dêy nhúå, xûúng xêíu, que cuãi, hay bêët cûá caái gò laâm bêín sên. Böë seä noái cho con biïët chuáng ta nïn laâm gò. Chuáng ta haäy laâm saåch möåt nûãa caái sên ngay bêy giúâ vaâ xem chuáng khaác nhau nhû thïë naâo”. Thïë laâ

260

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

chuáng töi ài lêëy hai tuái àûång giêëy löån vaâ nhùåt raác hïët möåt nûãa sên. “Bêy giúâ con nhòn nûãa sên naây vaâ nûãa sên kia. Con coá thêëy khaác nhau khöng ? Àêy goåi laâ saåch, con biïët röìi chûá.” “Khoan àaä böë”, cu cêåu kïu lïn. “Con nhòn thêëy möåt söë giêëy löån úã àùçng sau buåi cêy kia kòa!” “Töët. Böë khöng àïí yá. Mùæt con tinh àêëy.” “Bêy giúâ trûúác khi con quyïët àõnh coá nhêån cöng viïåc naây hay khöng, böë muöën noái cho con thïm vaâi àiïìu nûäa. Búãi vò khi con nhêån laâm röìi, böë seä khöng laâm cho con nûäa. Àoá laâ cöng viïåc cuãa con. Àêy goåi laâ sûå uãy quyïìn. Sûå uãy quyïìn coá nghôa laâ “giao viïåc vúái sûå tin cêåy”. Böë tin con hoaân thaânh àûúåc cöng viïåc naây. Bêy giúâ ai seä laâ chó huy cuãa con?” “Böë chûá coân ai?” “Khöng, khöng phaãi böë. Con laâ chó huy. Con chó huy baãn thên con. Con coá muöën luác naâo böë meå cuäng can thiïåp vaâo cöng viïåc cuãa con khöng?” “Khöng aå.” “Böë meå cuäng khöng muöën nhû vêåy. Àöi khi àiïìu àoá laâm chuáng ta khoá chõu, phaãi khöng con? Vêåy thò con laâ chó huy cuãa chñnh mònh. Bêy giúâ, con àoaán ai laâ ngûúâi giuáp àúä con.” “Ai aå?” “Böë. Con chó huy böë.” “Con êëy aâ?” “Àuáng vêåy. Nhûng thúâi gian cuãa böë rêët coá haån. Àöi khi böë laåi ài vùæng. Nhûng luác naâo böë coá mùåt, con cêìn böë giuáp gò thò cûá noái. Böë seä laâm nhûäng gò con muöën.” “Àöìng yá.”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

261

“Giúâ thò con àoaán ai seä àaánh giaá con?” “Ai húã böë?” “Con tûå àaánh giaá lêëy.” “Con êëy aâ?” “Àuáng vêåy. Möîi tuêìn 2 lêìn, hai böë con mònh seä ài voâng quanh sên, vaâ con seä chó cho böë xem con àaä laâm nhû thïë naâo. Vaâ con tûå àaánh giaá ra sao?” “Xanh vaâ saåch!” “Àuáng!” Töi huêën luyïån cu cêåu bùçng nhûäng lúâi noái àoá trong hai tuêìn trûúác khi töi caãm thêëy noá sùén saâng vúái cöng viïåc. Cuöëi cuâng thò ngaây troång àaåi àaä àïën. “Àêy coá phaãi laâ giao keâo khöng con?” “Àuáng laâ giao keâo.” “Cöng viïåc laâ gò?” “Xanh vaâ saåch.” “Xanh laâ thïë naâo?” Cu cêåu nhòn vaâo sên nhaâ cuãa chuáng töi, nay bùæt àêìu tröng khaá hún. Röìi chó sang sên nhaâ bïn caånh “Àoá laâ maâu xanh cuãa coã”. “Thïë coân saåch laâ gò?” “Khöng coá raác rûúãi.” “Ai laâ chó huy?” “Con.” “Ai laâ ngûúâi phuå giuáp?”

262

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Böë, khi naâo böë röîi…” “Ai laâ ngûúâi àaánh giaá?” “Con. Hai lêìn möåt tuêìn hai böë con seä ài voâng quanh vaâ con seä chó cho böë thêëy tònh hònh thïë naâo.” “Vaâ chuáng ta muöën coá àiïìu gò?” “Xanh vaâ saåch.” Vaâo luác àoá, töi khöng noái gò àïën viïåc thûúãng cöng. Nhûng töi seä khöng ngêìn ngaåi coá phêìn thûúãng cho möåt viïåc uãy quyïìn nhû vêåy. Mêët hai tuêìn lïî vúái muåc tiïu “xanh vaâ saåch”, töi nghô cu cêåu àaä sùén saâng… Höm àoá laâ ngaây thûá baãy. Cu cêåu khöng laâm gò caã. Chuã nhêåt… cuäng khöng laâm gò. Thûá hai… vêîn khöng laâm gò. Khi töi laái xe ra khoãi nhaâ àïí ài laâm vaâo ngaây thûá ba, töi nhòn thêëy sên coã vaâng öë vaâ trú truåi trong aánh nùæng thaáng baãy àang lïn cao. “Chùæc noá seä laâm vaâo ngaây höm nay!”. Töi tûå nhuã röìi tûå lyá giaãi: Chuáng töi múái thoãa thuêån vaâo ngaây thûá baãy, ngaây chuã nhêåt noá coân daânh thúâi gian cho nhiïìu viïåc khaác. Nhûng coân ngaây thûá hai? Vaâ höm nay laâ ngaây thûá ba… Chùæc chùæn cu cêåu phaãi laâm höm nay. Àêy laâ thúâi gian nghó heâ. Noá coân laâm gò khaác nûäa chûá? Caã ngaây höm àoá, töi noáng loâng trúã vïì nhaâ àïí xem àiïìu gò àaä xaãy ra. Khi vïì àïën trûúác sên, töi nhòn thêëy caãnh tûúång y nhû luác saáng. Coân cêåu con trai cuãa töi thò àang chúi úã cöng viïn phña bïn kia con àûúâng. Àêy laâ àiïìu khöng thïí chêëp nhêån àûúåc. Töi caãm thêëy thêët voång vaâ vúä möång vïì haânh àöång cuãa con trai sau hai tuêìn àûúåc töi huêën luyïån, vaâ töi cuäng àaä nghe nhûäng lúâi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

263

hûáa heån cuãa noá. Chuáng töi àaä boã nhiïìu cöng sûác, tiïìn baåc vaâ rêët tûå haâo vúái caái sên coã, vêåy maâ giúâ noá àang trúã nïn khö heáo trong khi coã trong sên nhaâ laáng giïìng àaä àûúåc cùæt tóa tröng rêët àeåp… Töi àaä sùén saâng quay trúã laåi kiïíu giao phoá mïånh lïånh. Naây, haäy laåi àêy vaâ ài nhùåt raác ngay bêy giúâ, nïëu khöng thò liïåu höìn! Töi nghô töi coá thïí coá àûúåc “quaã trûáng vaâng” theo caách àoá. Nhûng coân “con ngöîng” thò sao? Àiïìu gò àaä xaãy ra àöëi vúái sûå cam kïët trong loâng cuãa con trai töi? Töi cöë núã nuå cûúâi giaã taåo vaâ goåi vúái sang bïn kia àûúâng, “Naây, con trai, cöng viïåc thïë naâo?”. “Töët, böë aå”, cu cêåu traã lúâi. “Sên coã thïë naâo röìi?”. Khi noái ra cêu naây, töi biïët mònh àaä phaá vúä thoãa thuêån. Àêy khöng phaãi laâ caách chuáng töi thoãa thuêån vïì traách nhiïåm. Àoá khöng phaãi laâ àiïìu àaä thoãa thuêån. Töi cùæn möi vaâ chúâ sau bûäa cúm töëi. Röìi töi noái, “Con aå, chuáng ta haäy laâm nhû àaä thoãa thuêån. Chuáng ta haäy cuâng nhau ài voâng quanh sên vaâ con chó cho böë cöng viïåc àûúåc uãy quyïìn cuãa con nhû thïë naâo?”. Khi chuáng töi bùæt àêìu ra khoãi cûãa, cùçm cu cêåu run lïn, nûúác mùæt tuön traâo. Àïën khi chuáng töi àïën giûäa sên thò con trai töi àaä khoác thuát thñt. “Noá khoá quaá, böë aå!” Caái gò khoá? Töi nghô thêìm. Con coá laâm caái gò àêu! Nhûng töi biïët àuáng laâ khoá thêåt – tûå quaãn lyá baãn thên, tûå giaám saát. Do àoá töi noái: “Con cêìn böë giuáp gò naâo?”. “Liïåu böë coá giuáp khöng?”. Cu cêåu khuåt khõt.

264

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Thoãa thuêån cuãa chuáng ta thïë naâo?” “Böë noái seä giuáp con khi naâo böë raãnh.” “Böë raãnh maâ.” Thïë laâ cu cêåu chaåy vaâo nhaâ vaâ trúã ra vúái hai chiïëc tuái, àûa töi möåt chiïëc. “Böë giuáp con nhùåt caái àöëng àoá àûúåc khöng?”, noá chó vaâo àöëng raác tûâ bûäa ùn ngoaâi trúâi höm thûá baãy. “Noá laâm con muöën nön!”. Vaâ töi àaä laâm. Töi laâm àuáng caái àiïìu con trai töi yïu cêìu. Vaâ àoá cuäng chñnh laâ luác noá kyá vaâo thoãa thuêån trong loâng mònh. Cöng viïåc doån sên bêy giúâ múái chñnh laâ cuãa noá, àaä àûúåc uãy quyïìn. Cu cêåu chó nhúâ töi giuáp thïm 2 hoùåc 3 lêìn nûäa trong suöët muâa heâ. Noá tûå chùm soác sên nhaâ, giûä cho sên ngaây caâng xanh vaâ saåch, thêåm chñ hún caã khi töi laâm. Cu cêåu coân nhùæc nhúã caác anh chõ cuãa mònh àûâng vûát vung vaäi caác giêëy goái keåo cao su ra sên coã. Sûå tin cêåy laâ hònh thûác cao nhêët cuãa àöång cú thuác àêíy con ngûúâi. Noá laâm xuêët hiïån nhûäng khaã nùng töët nhêët trong möîi ngûúâi, nhûng cuäng àoâi hoãi phaãi coá thúâi gian, loâng kiïn trò vaâ cêìn phaãi huêën luyïån, phaát triïín con ngûúâi àïí tûúng xûáng vúái mûác àöå tin cêåy. Töi tin rùçng nïëu viïåc giao phoá uãy quyïìn àûúåc thûåc hiïån àuáng àùæn thò caã hai bïn seä coá lúåi, seä laâm àûúåc nhiïìu viïåc hún vúái thúâi gian ñt hún. Àiïìu naây àoâi hoãi möåt nùng lûåc quaãn lyá töët chûá khöng chó laâ saãn xuêët hiïåu quaã. Vêën àïì chñnh úã àêy nùçm úã tñnh hiïåu quaã chûá khöng phaãi úã caác kïët quaã. Chùæc chùæn baån coá thïí doån phoâng saåch hún, nhanh hún so vúái con baån, nhûng muåc àñch laâ baån muöën con baån tûå laâm lêëy viïåc àoá. Àiïìu àoá àoâi hoãi thúâi gian huêën luyïån vaâ

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

265

phaát triïín khaã nùng cuãa con baån, nhûng laåi tiïët kiïåm cho baån nhiïìu thúâi gian vïì sau. Viïåc naây àùåt ra möåt mö thûác hoaân toaân múái vïì sûå uãy quyïìn vaâ thûåc sûå laâm thay àöíi baãn chêët cuãa möëi quan hïå. Ngûúâi quaãn lyá trúã thaânh ngûúâi chuã cuãa chñnh mònh, chõu sûå chi phöëi cuãa lûúng têm bao göìm caác cam kïët àïí àaåt àûúåc nhûäng kïët quaã mong muöën. Nhûng àöìng thúâi, noá cuäng giaãi phoáng nùng lûåc saáng taåo àïí baån coá thïí laâm bêët kyâ àiïìu gò cêìn thiïët, phuâ húåp vúái caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, àïí àaåt àûúåc kïët quaã àoá. Caác nguyïn tùæc liïn quan àïën viïåc giao phoá uãy quyïìn laâ àuáng àùæn vaâ coá thïí àûúåc aáp duång cho bêët cûá ai, trong bêët cûá hoaân caãnh naâo. Àöëi vúái ngûúâi chûa trûúãng thaânh, baån seä nïu ra ñt kyâ voång nhûng laåi phaãi coá nhiïìu chó dêîn hún. Cêìn tiïën haânh kiïím tra traách nhiïåm thûúâng xuyïn vaâ cöng nhêån ngay kïët quaã àaåt àûúåc. Àöëi vúái ngûúâi àaä trûúãng thaânh, baån àùåt ra nhûäng kyâ voång coá nhiïìu thaách thûác hún, ñt phaãi àõnh hûúáng vaâ ñt kiïím tra traách nhiïåm hún. Sûå uãy quyïìn àuáng àùæn coá thïí laâ dêëu hiïåu töët nhêët cuãa quaãn lyá hiïåu quaã, àún giaãn laâ vò noá laâ àiïìu rêët cú baãn cho caã sûå phaát triïín cuãa caá nhên vaâ töí chûác.

13. MÖ

THÛÁC VÏÌ

PHÊÌN

TÛ THÛÁ HAI

Chòa khoáa àïí quaãn lyá hiïåu quaã baãn thên, hay quaãn lyá ngûúâi khaác thöng qua uãy quyïìn, khöng phaãi laâ kyä thuêåt hoùåc cöng cuå naâo khaác, cuäng khöng phaãi àïën tûâ bïn ngoaâi. Àoá laâ nhên töë nöåi taåi – nùçm trong mö thûác Phêìn tû thûá hai. Noá seä giuáp baån coá khaã nùng nhòn qua lùng kñnh quan troång chûá khöng phaãi laâ khêín cêëp. Khi baån coá àûúåc mö thûác Phêìn tû thûá hai, noá seä laâm tùng khaã nùng töí chûác vaâ thûåc hiïån cöng viïåc haâng tuêìn

266

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

xoay quanh nhûäng ûu tiïn quan troång nhêët, cuäng nhû laâm tùng khaã nùng ûáng biïën cuãa baån. Baån seä khöng coân bõ phuå thuöåc vaâo ai hay viïåc gò khaác trong viïåc quaãn lyá hiïåu quaã cuöåc söëng cuãa mònh. Àaáng chuá yá laâ nhûäng ngûúâi coá 7 Thoái quen àïìu laâ nhûäng ngûúâi thuöåc vïì Phêìn tû thûá hai. Quan têm àïën nhûäng àiïìu quan troång cú baãn vaâ thûåc hiïån noá möåt caách àïìu àùån seä laâm cho cuöåc söëng cuãa baån coá nhiïìu biïën chuyïín lúán lao theo chiïìu hûúáng tñch cûåc.

7

GÚÅI

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

267

YÁ AÁP DUÅNG:

1. Nhêån diïån möåt vaâi hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai maâ baån àaä boã qua trong cuöåc söëng cuãa mònh. Haäy viïët ra vaâ cam kïët thûåc hiïån. 2. Veä möåt ma trêån quaãn trõ thúâi gian vaâ cöë gùæng dûå tñnh phêìn trùm thúâi gian baån daânh cho tûâng Phêìn tû. Trong ba ngaây àêìu thûåc hiïån, baån haäy ghi laåi thúâi gian cuå thïí vaâ röìi cho biïët dûå tñnh cuãa baån chñnh xaác àïën àêu? Baån coá thoãa maän vúái caách sûã duång thúâi gian cuãa mònh khöng? Baån cêìn thay àöíi nhûäng àiïím naâo? 3. Lêåp möåt danh muåc caác traách nhiïåm baån coá thïí uãy quyïìn vaâ nhûäng ngûúâi baån coá thïí giao viïåc, hay huêën luyïån àïí coá thïí uãy quyïìn. Xaác àõnh xem cêìn phaãi coá àiïìu kiïån gò àïí bùæt àêìu quaá trònh uãy quyïìn hay huêën luyïån. 4. Töí chûác cöng viïåc cho tuêìn túái. Bùæt àêìu bùçng caách viïët ra vai troâ vaâ muåc tiïu haâng tuêìn cuãa baån, sau àoá biïën thaânh kïë hoaåch haânh àöång cuå thïí. Vaâo cuöëi tuêìn, àaánh giaá laåi kïë hoaåch àaä àûúåc hoaân thaânh. Noá coá taác àöång nhû thïë naâo trong viïåc thêm nhêåp nhûäng giaá trõ sêu sùæc vaâo cuöåc söëng haâng ngaây cuãa baån? Àaánh giaá mûác àöå trung thaânh cuãa baån àöëi vúái caác giaá trõ vaâ muåc àñch. 5. Tûå cam kïët töí chûác cöng viïåc trïn cú súã haâng tuêìn vaâ böë trñ thúâi gian àïí thûåc hiïån. 6. ÛÁng duång cöng cuå lêåp kïë hoaåch cuãa Thïë hïå thûá tû.

CHÛÚNG BA

THAÂNH TÑCH TÊÅP THÏÍ

7 R enâ g i uäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6

TÊÅP THÏÍ

Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Nhûäng mö thûác cuãa sûå tûúng thuöåc “Khöng coá tònh baån nïëu khöng coá loâng tin, khöng coá loâng tin nïëu khöng coá sûå trung thûåc.” - Samuel Johnson

rûúác khi chuyïín sang phêìn noái vïì Thaânh tñch têåp thïí, chuáng ta cêìn nhúá laåi rùçng sûå tûúng thuöåc hiïåu quaã chó coá thïí àûúåc xêy dûång trïn cú súã àöåc lêåp thûåc sûå; Thaânh tñch caá nhên luön ài trûúác Thaânh tñch têåp thïí.

T

Khi nhòn laåi vaâ khaão saát àõa hònh àïí xaác àõnh xem àang úã àêu trong möëi liïn hïå vúái núi seä túái, chuáng ta thêëy roä rùçng: khöng thïí àïën àûúåc núi àang àûáng maâ khöng ài theo con àûúâng àaä ài. Khöng coá con àûúâng tùæt naâo cuäng nhû khöng coân caách naâo khaác. Khöng coá caách naâo àïí nhaãy duâ vaâo àõa hònh chuáng ta àang coá mùåt vò noá àaä bõ che phuã búãi thêët baåi cuãa möåt söë ngûúâi. Hoå àaä cöë gùæng nhaãy vaâo xêy dûång caác möëi quan hïå hûäu hiïåu maâ khöng coá sûå chñn chùæn, sûác maånh cuãa tñnh caách àïí duy trò caác möëi quan hïå àoá. Nhûng baån khöng nïn laâm nhû vêåy. Baån cêìn phaãi coá möåt con àûúâng hùèn hoi. Baån khöng thïí thaânh cöng vúái ngûúâi khaác nïëu chûa traã giaá cho sûå thaânh cöng àöëi vúái baãn thên mònh.

272

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Vaâi nùm trûúác, töi dûå möåt cuöåc höåi thaão úã vuâng duyïn haãi bang Oregon. Möåt ngûúâi àaân öng àïën bïn töi vaâ noái: “Öng coá biïët khöng, Stephen, töi thûåc sûå khöng thêëy thñch thuá lùæm vúái cuöåc höåi thaão naây…”. “Öng haäy nhòn moåi ngûúâi úã àêy”, öng êëy tiïëp tuåc, “Vaâ haäy ngùæm búâ biïín xinh àeåp cuâng têët caã nhûäng gò àang diïîn ra maâ xem. Quaá thuá võ phaãi khöng? Vêåy maâ têët caã nhûäng gò töi coá thïí laâm laâ ngöìi àêy vaâ lo lùæng khöng biïët phaãi traã lúâi ra sao trûúác nhûäng lúâi tra hoãi qua àiïån thoaåi cuãa vúå töi”. Trong khi töi coân àang bùn khoùn khöng hiïíu chuyïån gò àaä xaãy ra vúái ngûúâi àaân öng naây thò öng ta tiïëp tuåc: “Möîi khi töi ài xa laâ cö êëy goåi àiïån nhû thïí caãnh saát hoãi cung vêåy. Naâo laâ “Anh ùn saáng úã àêu? Ùn vúái ai? Anh coá dûå hoåp caã buöíi saáng khöng? Khi naâo thò nghó trûa? Anh àaä nghó trûa úã àêu? Buöíi töëi anh ài àêu? Chúi gò? Em nghe coá tiïëng phuå nûä, anh àang ài cuâng ai vêåy?...” Vaâ àiïìu cö êëy thûåc sûå muöën biïët, nhûng khöng bao giúâ muöën noái ra, laâ cö êëy coá thïí hoãi ai àïí xaác minh nhûäng gò töi àaä noái vúái cö êëy. Cö êëy laâm tònh laâm töåi töi àuã moåi thûá möîi khi töi ài xa. Töi thûåc sûå khöng coân hûáng thuá gò nûäa”. Öng ta coá veã rêët khöí súã. Chuáng töi noái chuyïån möåt luác vaâ öng êëy àûa ra möåt cêu bònh luêån rêët àaáng chuá yá: “Töi àoaán laâ cö êëy biïët roä nïn hoãi caái gò?”. Öng êëy ngêåp ngûâng, húi luáng tuáng: “Cuäng chñnh tûâ möåt cuöåc höåi thaão nhû thïë naây, töi àaä gùåp cö êëy. Luác àoá, töi àaä coá vúå”. Töi suy nghô vïì yá tûá cuãa cêu noái àoá röìi hoãi: “Hònh nhû anh laâ ngûúâi thñch sûã duång caác giaãi phaáp nhanh?”. “YÁ öng muöën noái gò?”, öng êëy hoãi. “AÂ, àaåi loaåi laâ anh muöën coá thïí duâng caái tuöëc-nú-vñt àïí

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

273

múã höåp soå vúå anh ra röìi lïn dêy thêìn kinh àiïìu chónh laåi thaái àöå cuãa cö êëy möåt caách nhanh choáng, coá phaãi vêåy khöng?” “Têët nhiïn röìi, töi muöën cö êëy thay àöíi”, öng ta giaãi thñch, “Töi khöng cho rùçng cö êëy àuáng khi cûá tra hoãi töi nhû vêåy”. “Öng baån aå”, töi noái, “Chó noái suöng thò öng khöng thïí naâo thoaát ra khoãi vêën àïì maâ öng tûå dêën thên vaâo”. ÚÃ àêy, chuáng ta àang phaãi àöëi mùåt vúái vêën àïì thay àöíi mö thûác rêët triïåt àïí, rêët cú baãn. Baån coá thïí laâm trún tru caác möëi giao tiïëp xaä höåi bùçng nhûäng kyä thuêåt vaâ kyä nùng riïng, nhûng trong quaá trònh àoá, baån coá thïí boã mêët nïìn taãng tñnh caách quan troång. Baån khöng thïí coá thaânh tñch haäo. Àêy laâ möåt nguyïn tùæc theo trònh tûå: Thaânh tñch caá nhên ài trûúác Thaânh tñch têåp thïí. Sûå tûå chuã vaâ yá thûác tûå giaác laâ nïìn taãng cuãa caác möëi quan hïå töët àeåp vúái ngûúâi khaác. Möåt söë ngûúâi noái rùçng baån phaãi yïu quyá baãn thên mònh trûúác khi baån coá thïí yïu quyá ngûúâi khaác. Töi nghô rùçng yá tûúãng àoá coá lyá, nhûng nïëu baån khöng biïët roä baãn thên, nïëu baån khöng laâm chuã àûúåc baãn thên thò seä rêët khoá yïu quyá chñnh mònh, trûâ möåt söë trûúâng húåp, nhûng chó mang tñnh nhêët thúâi, húâi húåt. Loâng tûå troång chó coá khi baån kiïím soaát àûúåc baãn thên, khi baån àöåc lêåp thûåc sûå. Àoá chñnh laâ tiïu àiïím cuãa caác Thoái quen 1, 2 vaâ 3. Àöåc lêåp laâ möåt thaânh quaã. Tûúng thuöåc laâ möåt lûåa choån maâ chó nhûäng ngûúâi coá tñnh àöåc lêåp múái coá. Nïëu khöng thûåc sûå reân luyïån tñnh àöåc lêåp thò moåi cöë gùæng phaát triïín kyä nùng xêy dûång möëi quan hïå vúái con ngûúâi cuãa chuáng ta cuäng chó laâ vö ñch. Chuáng ta coá thïí cöë laâm àiïìu àoá, thêåm chñ coân àaåt àûúåc chuát ñt thaânh cöng trong àiïìu kiïån thuêån lúåi, nhûng khi gùåp khoá khùn – chùæc chùæn seä coá –

274

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

chuáng ta seä khöng coá cú súã àïí tiïëp tuåc duy trò möëi quan hïå. Yïëu töë quan troång nhêët chuáng ta àûa vaâo caác möëi quan hïå khöng phaãi laâ lúâi noái hay haânh àöång maâ chñnh laâ con ngûúâi chuáng ta. Nïëu nhûäng lúâi noái vaâ haânh àöång xuêët phaát tûâ caác kyä nùng giao tiïëp (Àaåo àûác nhên caách) chûá khöng phaãi tûâ baãn chêët chuáng ta (Àaåo àûác tñnh caách) thò nhûäng ngûúâi khaác seä nhêån thêëy ngay sûå giaã taåo àoá. Chuáng ta seä khöng thïí taåo ra vaâ duy trò àûúåc nïìn taãng cêìn thiïët àïí coá möëi quan hïå tûúng thuöåc hiïåu quaã. Nhûäng kyä thuêåt vaâ kyä nùng thûåc sûå taåo ra sûå khaác biïåt trong giao tiïëp xuêët phaát gêìn nhû rêët tûå nhiïn tûâ möåt tñnh caách àöåc lêåp. Do àoá, núi bùæt àêìu xêy dûång moåi möëi quan hïå laâ úã bïn trong con ngûúâi chuáng ta, bïn trong Voâng troân AÃnh hûúãng vaâ tñnh caách chuáng ta. Khi chuáng ta trúã nïn àöåc lêåp, tûác luön chuã àöång, lêëy caác nguyïn tùæc àuáng àùæn laâm troång têm, lêëy giaá trõ laâm àöång lûåc thuác àêíy, coá khaã nùng töí chûác, thûåc hiïån caác ûu tiïn trong cuöåc söëng möåt caách trung thûåc, thò chuáng ta coá thïí lûåa choån àïí söëng tûúng thuöåc. Nghôa laâ chuáng ta coá khaã nùng xêy dûång caác möëi quan hïå phong phuá, lêu bïìn vaâ hûäu ñch vúái nhûäng ngûúâi xung quanh. Nhòn vïì phña trûúác, chuáng ta thêëy mònh àang bûúác vaâo möåt khöng gian hoaân toaân múái meã. Sûå tûúng thuöåc múã ra möåt thïë giúái cuãa nhûäng khaã nùng húåp taác sêu sùæc, àa daång vaâ àêìy yá nghôa; möåt thïë giúái trong àoá nùng suêët lao àöång khöng ngûâng tùng lïn; möåt thïë giúái cho sûå cöëng hiïën, àoáng goáp, hoåc têåp vaâ trûúãng thaânh cuãa chuáng ta. Nhûng cuäng chñnh núi àoá, chuáng ta caãm thêëy àau khöí nhiïìu nhêët, thêët voång ï chïì nhêët vaâ trúã ngaåi khùæc nghiïåt nhêët trïn con àûúâng mûu cêìu haånh phuác vaâ thaânh cöng. Vaâ chuáng ta biïët roä nhûäng bêët lúåi àoá vò chuáng coá tñnh chêët cêëp tñnh.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

275

Ngûúåc laåi, vúái nhûäng bêët lúåi coá tñnh kinh niïn, chuáng ta trúã nïn quen thuöåc vúái noá vaâ biïët caách chung söëng cuâng noá. Chuáng ta thûúâng söëng hïët nùm naây sang nùm khaác vúái sûå bêët lúåi do thiïëu têìm nhòn, thiïëu sûå laänh àaåo hay quaãn lyá trong cuöåc söëng caá nhên. Chuáng ta caãm thêëy bûåc böåi vaâ khoá chõu möåt caách mú höì, vaâ thónh thoaãng laåi tòm caách àïí giaãm thiïíu, chñ ñt laâ trong giêy laát. Nhûng khi gùåp rùæc röëi trong quan hïå giao tiïëp vúái ngûúâi khaác, chuáng ta trúã nïn rêët caãnh giaác vúái nhûäng bêët lúåi cêëp tñnh – chuáng thûúâng rêët cùng thùèng vaâ ta muöën töëng khûá chuáng ngay lêåp tûác. Àoá chñnh laâ luác ta tòm caách àiïìu trõ caác triïåu chûáng àoá bùçng giaãi phaáp cêëp töëc, bùçng caác kyä thuêåt cuãa Àaåo àûác nhên caách. Chuáng ta khöng hiïíu rùçng triïåu chûáng cêëp tñnh laâ sûå buâng phaát cuãa cùn bïånh maän tñnh vöën coân trêìm troång hún. Vaâ nïëu khöng chêëm dûát viïåc àiïìu trõ triïåu chûáng àïí tiïën haânh chûäa trõ têån göëc cùn bïånh thò nhûäng nöî lûåc cuãa chuáng ta chó thïm phaãn taác duång. Trúã laåi vêën àïì àang baân luêån – sûå giao tiïëp hiïåu quaã vúái ngûúâi khaác – chuáng ta haäy quay trúã laåi àõnh nghôa trûúác àêy vïì thaânh àaåt. Chuáng ta noái thaânh àaåt laâ sûå cên bùçng P/PC, àoá laâ möåt khaái niïåm cú baãn ruát ra tûâ cêu chuyïån vïì con ngöîng vaâ nhûäng quaã trûáng vaâng. Trong möåt tònh huöëng coá sûå tûúng thuöåc, “nhûäng quaã trûáng vaâng” laâ kïët quaã cuãa möåt sûå húåp lûåc tuyïåt vúâi, àûúåc taåo ra do giao tiïëp cúãi múã vaâ tûúng taác tñch cûåc vúái nhûäng ngûúâi xung quanh. Àïí coá àûúåc “nhûäng quaã trûáng vaâng” àoá möåt caách àïìu àùån, chuáng ta phaãi chùm soác “con ngöîng”. Chuáng ta cêìn phaãi taåo ra vaâ quan têm àïën caác möëi quan hïå biïën nhûäng kïët quaã mong muöën trúã thaânh hiïån thûåc. Do àoá, trûúác khi ài vaâo caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6, töi

276

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

muöën giúái thiïåu möåt pheáp êín duå - maâ töi nghô laâ rêët thûåc tïë trong viïåc mö taã caác möëi quan hïå vaâ àõnh nghôa sûå cên bùçng P/PC - trong möåt thûåc taåi tûúng thuöåc.

1. TAÂI

KHOAÃN TÒNH CAÃM

Chuáng ta àïìu biïët taâi khoaãn ngên haâng laâ gò. Chuáng ta gûãi tiïìn vaâo taâi khoaãn àoá vaâ lêåp möåt khoaãn dûå trûä maâ chuáng ta coá thïí ruát ra khi cêìn. Taâi khoaãn tònh caãm laâ möåt pheáp êín duå mö taã mûác àöå tin cêåy àûúåc xêy dûång trong möåt möëi quan hïå. Àoá laâ caãm giaác an toaân cuãa baån àöëi vúái ngûúâi khaác. Nïëu töi kyá gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån bùçng sûå nhaä nhùån, töët buång, chên thaânh vaâ giûä caác cam kïët vúái baån, thò töi àaä thiïët lêåp àûúåc möåt khoaãn dûå trûä. Sûå tin cêåy cuãa baån daânh cho töi seä cao hún, vaâ khi cêìn, töi coá thïí nhúâ àïën sûå tin cêåy àoá. Chùèng haån, töi gêy ra möåt sai lêìm naâo àoá vúái baån, khiïën baån bõ töín thûúng, thò khoaãn dûå trûä tònh caãm coá àûúåc tûâ sûå tin cêåy seä buâ àùæp cho sai lêìm àoá. Coá thïí thaái àöå vaâ caách cû xûã cuãa töi khöng àûúåc kheáo leáo nhûng baån vêîn hiïíu àûúåc thöng àiïåp töi muöën chuyïín taãi. Baån seä khöng bùæt beã hay “vaåch laá tòm sêu”. Taâi khoaãn loâng tin àûúåc tñch luäy caâng nhiïìu thò sûå giao tiïëp diïîn ra caâng dïî daâng, nhanh choáng vaâ hiïåu quaã. Nhûng nïëu töi thûúâng xuyïn cû xûã khöng phaãi vúái baån, thiïëu tön troång hay coá haânh àöång xem thûúâng baån, thêåm chñ phaãn böåi loâng tin, àe doåa, hay trúã thaânh gaánh nùång cho baån, thò cuöëi cuâng, taâi khoaãn tònh caãm cuãa töi seä bõ thêëu chi (chi quaá söë dû trïn taâi khoaãn). Loâng tin seä giaãm nghiïm troång. Khi àoá, liïåu töi coân coá chuát hy voång naâo vaâo loâng khoan dung cuãa baån nûäa khöng?

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

277

Chùæc chùæn laâ khöng. Luác àoá, töi seä nhû àang ài trïn möåt baäi mòn. Töi phaãi rêët thêån troång möîi khi àõnh noái bêët cûá àiïìu gò. Töi phaãi cên nhùæc tûâng cêu chûä. Töi nhû söëng trong möåt möi trûúâng cùng thùèng, àêìy caãnh giaác. Töi phaãi biïët caách tûå baão vïå bùçng nhûäng thuã àoaån. Nhûäng àiïìu naây xuêët hiïån àêìy rêîy trong caác töí chûác, trong nhoám laâm viïåc, vaâ caã trong cuöåc söëng hön nhên. Nïëu taâi khoaãn loâng tin khöng àûúåc böí sung thûúâng xuyïn thò möëi quan hïå ban àêìu duâ töët àeåp àïën àêu cuäng seä bõ xoái moân. Trong hön nhên, möëi quan hïå vúå chöìng haånh phuác, àöìng caãm, phong phuá vaâ tûå nguyïån seä nhanh choáng biïën thaânh möåt sûå thoãa hiïåp. Hai ngûúâi tuy söëng chung nhaâ nhûng möîi ngûúâi möåt “coäi”, hoå cùæn rùng chõu àûång nhau vaâ khöng can thiïåp vaâo cuöåc söëng cuãa ngûúâi kia. Möëi quan hïå coá thïí trúã nïn töìi tïå àïën mûác dêîn àïën caác cuöåc àêëu khêíu cùng thùèng. Quan hïå àoá coá thïí kïët thuác bùçng möåt cuöåc chiïën tranh laånh taåi nhaâ, vaâ cuäng coá thïí bùçng möåt cuöåc chiïën cöng khai taåi toâa, núi ngûúâi ta khöng ngúát kïí ra vö söë töåi löîi cuãa ngûúâi tûâng “àêìu êëp tay göëi” vúái mònh. Àaáng buöìn laâ àiïìu naây laåi xaãy ra àöëi vúái möëi quan hïå thên mêåt, phong phuá, haånh phuác vaâ coá tñnh xêy dûång nhêët coá thïí coá giûäa hai con ngûúâi trïn traái àêët: quan hïå hön nhên. Ngoån haãi àùng P/PC vêîn coân àoá; viïåc lao àêìu vaâo noá hay lêëy noá laâm aánh saáng chó àûúâng laâ tuây thuöåc sûå lûåa choån cuãa möîi chuáng ta. Nhûäng möëi quan hïå lêu daâi nhû quan hïå hön nhên àoâi hoãi sûå kyá gûãi taâi khoaãn tònh caãm khöng ngûâng. Trong caác möëi quan hïå thûúâng xuyïn vúái ngûúâi khaác cuäng vêåy. Do nhûäng kyâ voång khöng ngûâng tùng lïn nïn nhûäng khoaãn tònh caãm àaä kyá gûãi vaâo taâi khoaãn tûâ trûúác seä dêìn dêìn mai möåt.

278

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thónh thoaãng, trong quan hïå giao tiïëp haâng ngaây cuãa baån, nhûäng khoaãn tònh caãm laåi tûå àöång àûúåc ruát ra khoãi taâi khoaãn maâ baån khöng biïët. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng àöëi vúái caác treã võ thaânh niïn trong gia àònh. Giaã sûã baån thûúâng xuyïn giao tiïëp vúái con mònh theo kiïíu nhû: “Doån phoâng cho saåch ài!”, “Caâi khuy aáo vaâo!”, “Tùæt àaâi ài!”, “Àûâng quïn àöí raác nheá!”… thò khöng bao lêu, caác khoaãn tònh caãm ruát ra seä vûúåt quaá caác khoaãn tònh caãm gûãi vaâo. Giaã sûã cêåu con trai cuãa baån àaä àïën luác cêìn coá nhûäng quyïët àõnh quan troång aãnh hûúãng àïën caã cuöåc àúâi. Nhûng do mûác àöå tin cêåy lêîn nhau rêët thêëp vaâ quaá trònh giao tiïëp bõ kheáp kñn, thiïëu thên mêåt, cêåu ta khöng muöën hoùåc khöng daám nhúâ àïën lúâi khuyïn cuãa baån. Trong trûúâng húåp taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån àaä bõ thêëu chi, coá leä con trai baån seä tûå mònh àûa ra caác quyïët àõnh möåt caách nöng caån, trong khi baån coá àuã khön ngoan vaâ hiïíu biïët àïí giuáp àúä con mònh. Àiïìu naây coá thïí dêîn àïën nhiïìu hêåu quaã tiïu cûåc lêu daâi. Baån cêìn coá möåt sûå cên bùçng tñch cûåc àïí xûã lyá nhûäng vêën àïì tïë nhõ naây. Nhûng baån phaãi laâm gò? Àiïìu gò seä xaãy ra nïëu baån bùæt àêìu coá thïm “khoaãn gûãi” vaâo taâi khoaãn tònh caãm cuãa möëi quan hïå naây? Khi coá nhûäng cú höåi àïí biïíu thõ tònh yïu vaâ sûå quan têm vúái con baån - haäy têån duång chuáng! Khoaãn tònh caãm gûãi vaâo quan troång nhêët maâ baån coá thïí taåo ra laâ lùæng nghe maâ khöng phaán xeát hay thuyïët giaáo. Baån chó lùæng nghe vaâ cöë gùæng thêëu hiïíu. Haäy laâm cho con trai baån caãm thêëy àûúåc baån quan têm, àûúåc baån nhòn nhêån nhû möåt ngûúâi lúán. Luác àêìu, coá thïí thùçng beá chûa phaãn ûáng ngay, thêåm chñ coân nghi ngúâ: “Khöng biïët böë muöën gò àêy? Lêìn naây, meå laåi àõnh rùn àe mònh caái gò nûäa?”. Khi nhûäng khoaãn tònh caãm

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

279

àûúåc roát liïn tuåc vaâo taâi khoaãn möåt caách chên thaânh, noá seä laâm cho söë dû taâi khoaãn tùng lïn. Vaâ khoaãn thêëu chi, nïëu coá, seä àûúåc ruát nhoã laåi. Cêìn nhúá rùçng giaãi phaáp “chûäa chaáy” cêëp töëc trong trûúâng húåp naây chó laâ aão tûúãng. Xêy dûång vaâ khöi phuåc laåi caác möëi quan hïå àoâi hoãi phaãi coá thúâi gian. Nïëu baån trúã nïn thiïëu kiïn nhêîn trûúác thaái àöå nhû bêët cêìn, hoùåc bêët hiïëu cuãa con trai, baån coá thïí seä bõ ruát ài möåt khoaãn lúán trong taâi khoaãn tònh caãm, vaâ moåi nöî lûåc cuãa baån coi nhû hoãng. “Böë meå àaä laâm têët caã vò con, hy sinh cho con, thïë maâ con laåi toã ra bêët hiïëu nhû vêåy sao ? Böë meå àaä cöë gùæng àöëi xûã töët vúái con, thïë maâ con cû xûã nhû vêåy aâ. Thêåt khöng tin nöíi.” Khoá maâ giûä àûúåc kiïn nhêîn. Vò vêåy, chuáng ta cêìn phaãi coá baãn lônh àïí luön chuã àöång, têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng, nuöi dûúäng nhûäng àiïìu àang phaát triïín maâ khöng phaãi “nhöí hoa xem rïî”. Nhûng quaã thêåt úã àêy khöng coá chöî cho giaãi phaáp cêëp töëc hay àöët chaáy giai àoaån. Viïåc xêy dûång vaâ khöi phuåc caác möëi quan hïå àoâi hoãi phaãi àêìu tû lêu daâi vïì thúâi gian vaâ cöng sûác.

2. SAÁU

KHOAÃN KYÁ GÛÃI CHUÃ YÏËU

Töi xin maån pheáp àûa ra saáu khoaãn kyá gûãi àïí xêy dûång möåt taâi khoaãn tònh caãm, cuå thïí nhû sau. Hiïíu roä tûâng caá nhên Thûåc sûå hiïíu roä ngûúâi khaác coá leä laâ khoaãn kyá gûãi quan troång nhêët trong taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån, noá laâ chòa khoáa quyïët àõnh caác “khoaãn gûãi” khaác. Baån seä khöng thïí hiïíu àûúåc àiïìu gò taåo ra khoaãn kyá gûãi cho möåt ngûúâi àïën khi baån hiïíu roä ngûúâi àoá. Möåt cuöåc daåo chúi àïí haân huyïn, ài ùn kem cuâng nhau, cuâng nhau laâm möåt cöng viïåc… coá

280

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thïí laâ khoaãn kyá gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån, nhûng ngûúâi khaác thò khöng nghô nhû vêåy. Thêåm chñ, nhûäng àiïìu àoá coân bõ coi laâ möåt “khoaãn chi” trïn taâi khoaãn tònh caãm cuãa möåt söë ngûúâi, nïëu noá khöng coá quan hïå gò àïën lúåi ñch hay nhu cêìu cuãa hoå. Sûá mïånh cuãa ngûúâi naây coá thïí chó laâ chuyïån vùåt àöëi vúái ngûúâi khaác. Àïí kyá gûãi taâi khoaãn tònh caãm vaâo ngûúâi khaác, àiïìu baån thûåc hiïån phaãi quan troång vúái caã hai bïn. Chuáng ta thûã cuâng xem xeát vñ duå sau. Khi baån àang laâm viïåc, àûáa con trai saáu tuöíi cuãa baån chaåy túái hoãi möåt cêu, maâ vúái noá laâ vêën àïì quan troång, trong khi vúái baån thò rêët vuån vùåt. Trong trûúâng húåp naây, viïåc kyá gûãi vaâ nhêån taâi khoaãn tònh caãm khöng àûúåc thûåc hiïån vúái caã hai bïn. Baån cêìn phaãi coá Thoái quen thûá hai àïí cöng nhêån giaá trõ cuãa ngûúâi khaác vaâ Thoái quen thûá ba àïí lêåp kïë hoaåch ûu tiïn cho vêën àïì cuãa ngûúâi àoá. Bùçng caách chêëp nhêån giaá trõ maâ con baån àùåt ra, baån thïí hiïån àûúåc sûå chia seã cuãa mònh vaâ àiïìu àoá seä taåo ra möåt khoaãn tònh caãm lúán kyá gûãi vaâo taâi khoaãn. Möåt ngûúâi baån cuãa töi coá cêåu con trai rêët mï boáng chaây, nhûng anh êëy laåi chùèng quan têm gò àïën mön thïë thao àoá caã. Nhûng röìi, möåt muâa heâ noå, anh êëy àaä dêîn con trai ài xem têët caã caác trêån àêëu boáng chaây cuãa caác àöåi nöíi tiïëng. Chuyïën ài keáo daâi hún saáu tuêìn lïî vaâ tiïu töën khaá nhiïìu tiïìn, nhûng noá àaä trúã thaânh möåt traãi nghiïåm gùæn boá sêu sùæc möëi quan hïå cha con cuãa hoå. Khi trúã vïì, coá ngûúâi hoãi anh baån töi: “Anh thñch boáng chaây àïën thïë sao?”. “Khöng”, anh êëy traã lúâi, “nhûng töi rêët yïu quyá con trai töi”. Möåt ngûúâi baån khaác cuãa töi laåi coá möëi quan hïå cha con

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

281

khöng mêëy töët àeåp vúái cêåu con trai võ thaânh niïn cuãa mònh. Toaân böå cuöåc söëng cuãa võ giaáo sû naây gùæn liïìn vúái sûå nghiïåp nghiïn cûáu, vaâ öng êëy caãm thêëy cêåu con trai cuãa mònh àang hoang phñ cuöåc àúâi khi chó biïët lao àöång chên tay thay vò lao àöång trñ oác. Do vêåy, öng êëy hêìu nhû luác naâo cuäng gêy caãn trúã cho con mònh. Àïën möåt ngaây, öng ta nhêån ra sai lêìm cuãa mònh vaâ rêët höëi hêån. Öng cöë gùæng taåo ra nhiïìu khoaãn kyá gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm cuãa con mònh nhûng khöng coá kïët quaã. Vúái cêåu con trai, têët caã nhûäng biïíu hiïån àoá cuãa cha àïìu laâ hònh thûác múái cuãa sûå baác boã, so saánh vaâ phaán xeát. Caã hai nhanh choáng bõ caån taâi khoaãn tònh caãm. Möëi quan hïå cha con trúã nïn töìi tïå hún, vaâ noá àaä laâm tan vúä traái tim ngûúâi cha. Möåt höm, töi chia seã vúái öng vïì nguyïn tùæc laâm thïë naâo àïí nhûäng àiïìu quan troång cuãa ngûúâi khaác cuäng trúã nïn quan troång àöëi vúái mònh vaâ ngûúåc laåi. Öng êëy tiïëp thu sêu sùæc yá kiïën cuãa töi. Sau àoá, öng àïì nghõ cêåu con trai cuâng laâm möåt mö hònh Vaån Lyá Trûúâng Thaânh trong khu vûúân nhaâ hoå, hún möåt nùm rûúäi dûå aán cuãa hoå múái hoaân thaânh. Vaâ trong möåt nùm rûúäi àoá, quaá trònh laâm viïåc cuâng cha àaä giuáp cêåu con trai dêìn dêìn nuöi dûúäng yá chñ phaát huy sûác saáng taåo, khaã nùng tñnh toaán – tûác phaát triïín trñ tuïå. Nhûng lúåi ñch thêåt sûå maâ cha con hoå coá àûúåc chñnh laâ nguöìn sûác maånh vaâ niïìm haånh phuác àïën tûâ sûå tin cêåy lêîn nhau. Chuáng ta thûúâng coá xu hûúáng xem nhûäng gò mònh coá cuäng laâ nhûäng thûá maâ ngûúâi khaác muöën coá vaâ cêìn coá. Chuáng ta hay aáp àùåt ngûúâi khaác phaãi haânh àöång theo yá muöën cuãa mònh. Chuáng ta lyá giaãi rùçng taâi khoaãn tònh caãm coá àûúåc laâ do nhu cêìu vaâ yá muöën cuãa chuáng ta. Nïëu moåi nöî lûåc cuãa baãn thên khöng àûúåc àoán nhêån thò chuáng ta thûúâng coi àoá laâ sûå tûâ chöëi vaâ sùén saâng boã bï nhûäng gò àaä cöë gùæng xêy dûång.

282

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nguyïn tùæc vaâng cho rùçng: “Haäy cû xûã vúái ngûúâi khaác theo caách baån muöën hoå cû xûã vúái mònh” – nghôa laâ haäy laâm cho ngûúâi khaác nhûäng àiïìu maâ baån muöën hoå laâm cho mònh. Tuy nhiïn, nguyïn tùæc trïn coân coá möåt yá nghôa khaác, sêu sùæc hún: haäy hiïíu roä ngûúâi khaác nhû baån muöën hoå hiïíu roä baån, vaâ àöëi xûã vúái hoå thöng qua sûå hiïíu biïët àoá. Quan têm àïën nhûäng àiïìu nhoã nhêët Trong möëi quan hïå giûäa con ngûúâi vúái nhau, nhûäng àiïìu coá veã nhû nhoã nhùåt laåi laâ nhûäng caái lúán. Nhûäng cûã chó, caách thïí hiïån, ûáng xûã duâ rêët nhoã àöëi vúái ngûúâi naây laåi aãnh hûúãng rêët lúán àïën taâi khoaãn tònh caãm cuãa hoå trong loâng ngûúâi khaác. Chó cêìn möåt aánh nhòn thiïëu thiïån caãm, möåt sûå quan têm khöng àuáng mûåc, möåt lúâi noái vö tònh… cuäng ruát ài möåt “khoaãn chi” rêët lúán trong “taâi khoaãn” êëy. Töi nhúá laåi möåt kyâ nghó vúái hai àûáa con trai nhiïìu nùm trûúác àêy. Sau khi cuâng nhau traãi qua möåt ngaây vui chúi daä ngoaåi, ài xem thïí duåc duång cuå, caác trêån àêëu vêåt, ùn hot-dog, chuáng töi ruã nhau ài xem phim. Giûäa buöíi chiïëu phim, Sean, luác àoá múái böën tuöíi, lùn ra nguã trïn ghïë. Anh trai cuãa noá, Stephen, saáu tuöíi, coân thûác vaâ cuâng töi xem hïët böå phim. Khi xem xong, töi ùém Sean ra xe ö-tö vaâ àùåt noá vaâo ghïë sau. Buöíi töëi höm àoá trúâi rêët laånh nïn töi cúãi aáo khoaác ra choaâng lïn ngûúâi thùçng beá. Khi vïì àïën nhaâ, töi vöåi vaâng bïë Sean vaâo phoâng nguã. Sau khi Stephen thay àöì nguã vaâ àaánh rùng, töi nùçm caånh noá àïí noái chuyïån vïì chuyïën ài chúi. “Chuyïën ài chúi thïë naâo Stephen?” “Daå, töët”, thùçng beá traã lúâi. “Con coá thñch khöng?”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

283

“Daå, coá.” “Con thñch gò nhêët?” “Con khöng biïët. Chùæc laâ àêëu vêåt.” Coá veã nhû thùçng beá khöng muöën noái gò thïm. Töi bùn khoùn khöng hiïíu taåi sao Stephen laåi khöng cúãi múã hún. Bònh thûúâng, noá rêët söi nöíi möîi khi ài chúi vïì. Nhûng lêìn naây, noá im lùång suöët quaäng àûúâng vïì. Töi húi thêët voång, vaâ caãm thêëy coá gò àoá khöng öín. Stephen nùçm quay mùåt vö tûúâng. Töi ngaåc nhiïn khöng roä vò sao. Nhöím ngûúâi lïn, töi thêëy nûúác mùæt àang traâo ra úã khoáe mùæt thùçng beá. “Coá viïåc gò khöng öín vêåy con?” Noá quay mùåt laåi, nûúác mùæt chaãy raân ruåa, mïëu maáo: “Böë, nïëu con bõ laånh, böë coá cúãi aáo khoaác cho con khöng?”. Trong toaân böå sûå kiïån diïîn ra vaâo buöíi töëi àùåc biïåt àoá, àiïìu quan troång nhêët àöëi vúái Stephen laåi laâ cûã chó chùm soác nhoã nhùåt – möåt biïíu thõ yïu thûúng nhêët thúâi – cuãa töi daânh cho Sean, em trai noá. Sûå kiïån àoá laâ möåt baâi hoåc sêu sùæc àöëi vúái baãn thên töi cho àïën têån bêy giúâ. Con ngûúâi ta vöën rêët mïìm yïëu vaâ dïî tuãi thên, duâ coá àûúåc che àêåy bùçng veã bïì ngoaâi cûáng rùæn vaâ nhêîn têm nhêët. Coá thïí tuöíi taác vaâ kinh nghiïåm söëng taåo ra nhiïìu sûå khaác biïåt, nhûng tûåu trung, trong sêu thùèm têm höìn möîi ngûúâi vêîn êín chûáa nhûäng tònh caãm mïìm yïëu. Giûä cam kïët Giûä lúâi hûáa hay laâm àuáng cam kïët laâ kyá gûãi möåt khoaãn lúán vaâo taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån, ngûúåc laåi seä bõ mêët ài möåt khoaãn lúán. Taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån vúi hay àêìy

284

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

àïìu do caách cû xûã cuãa chñnh baån. Vaâ trong thûåc tïë, khöng coá “khoaãn chi” naâo lúán hún “khoaãn chi” khöng thûåc hiïån lúâi hûáa quan troång àöëi vúái möåt ngûúâi. Möåt lêìn baån thêët hûáa, ngûúâi ta seä khoá tin baån úã nhûäng lêìn tiïëp theo. Ngûúâi ta thûúâng xêy dûång niïìm hy voång tûâ nhûäng lúâi hûáa, àùåc biïåt laâ khi chuáng coá liïn quan àïën sinh kïë cuãa hoå. Laâ bêåc laâm cha laâm meå, töi luön cöë gùæng khöng bao giúâ àûa ra lúâi hûáa khöng coá tñnh khaã thi. Vúái nhûäng cên nhùæc rêët thêån troång, töi cöë gùæng tñnh toaán hïët moåi khaã nùng bêët ngúâ coá thïí khiïën töi khöng giûä àûúåc lúâi hûáa cuãa mònh. Têët nhiïn, nhûäng àiïìu bêët ngúâ vêîn cûá xaãy ra vaâ töi vêîn cöë thûåc hiïån, hoùåc giaãi thñch tònh hònh möåt caách cùån keä vúái nhûäng ngûúâi coá liïn quan vaâ mong àûúåc hoå thöng caãm. Àöëi vúái con caái, nïëu reân luyïån àûúåc thoái quen luön giûä àuáng lúâi hûáa, baån seä bùæc àûúåc chiïëc cêìu loâng tin nöëi liïìn sûå thöng hiïíu giûäa baån vaâ boån treã. Khi con baån muöën laâm möåt àiïìu gò àoá traái yá baån, baån coá thïí noái cho chuáng biïët hêåu quaã cuãa viïåc laâm àoá thöng qua kinh nghiïåm baån coá, chùèng haån nhû : “Con aâ, nïëu con laâm àiïìu àoá, böë tin rùçng hêåu quaã seä laâ...”. Möåt khi con baån àaä coá loâng tin núi baån, vaâo lúâi hûáa cuãa baån, noá seä nghe theo lúâi baån khuyïn daåy. Laâm roä caác kyâ voång Haäy thûã tûúãng tûúång nhûäng khoá khùn baån coá thïí gùåp phaãi nïëu baån vaâ sïëp coá nhûäng nhêån àõnh khaác nhau vïì viïåc ai laâ ngûúâi coá traách nhiïåm xêy dûång baãn mö taã chi tiïët cöng viïåc cuãa baån. “Khi naâo töi coá àûúåc baãn mö taã chi tiïët cöng viïåc cuãa töi ?”, baån coá thïí hoãi. “Töi àang chúâ anh àûa cho töi baãn àïì xuêët àïí chuáng ta thaão luêån”. Sïëp cuãa baån traã lúâi.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

285

“Töi nghô rùçng viïåc xaác àõnh cöng viïåc cuå thïí töi phaãi laâm laâ do anh àùåt ra.” “Àoá khöng phaãi laâ viïåc cuãa töi. Anh khöng nhúá sao ? Ngay tûâ àêìu, töi àaä noái rùçng laâm viïåc thïë naâo phêìn lúán laâ do anh quyïët àõnh.” “Töi cûá nghô rùçng yá anh noái chêët lûúång cöng viïåc laâ do töi. Nhûng töi thûåc sûå khöng biïët cöng viïåc cuãa töi laâ gò.” Sûå khöng roä raâng cuãa kyâ voång àöëi vúái caác muåc tiïu cêìn thûåc hiïån seä coá haåi àïën quan hïå giao tiïëp vaâ sûå tin cêåy. “Töi àaä laâm àuáng nhûäng gò anh yïu cêìu vaâ àêy laâ baãn baáo caáo.” “Töi khöng cêìn baãn baáo caáo. Muåc tiïu laâ giaãi quyïët àûúåc vêën àïì – khöng phaãi laâ àïí phên tñch vaâ baáo caáo laåi nhûäng àiïìu àoá.” “Töi tûúãng rùçng muåc tiïu laâ nïu ra caách giaãi quyïët vêën àïì àïí chuáng ta coá thïí giao cho ngûúâi khaác thûåc hiïån.” Coá biïët bao nhiïu lêìn chuáng ta àaä nghe thêëy nhûäng cuöåc àöëi thoaåi nhû thïë naây? “Anh àaä noái…” “Khöng, anh sai röìi. Töi àaä noái thïë naây…” “Anh khöng noái nhû vêåy, anh chûa bao giúâ noái rùçng töi phaãi …” “ÖÌ, khöng phaãi vêåy, töi àaä noái roä raâng…” “Anh chûa bao giúâ nhùæc àïën…” “Nhûng àoá laâ thoãa thuêån cuãa chuáng ta…” Hêìu hïët vûúáng mùæc phaát sinh trong caác möëi quan hïå

286

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

àïìu do xung àöåt hay nhûäng kyâ voång mú höì xung quanh vai troâ vaâ muåc tiïu. Duâ nguyïn nhên coá xuêët phaát tûâ thaái àöå vaâ caách cû xûã cuãa bïn naâo thò chuáng ta vêîn coá thïí tin chùæc rùçng kyâ voång mú höì seä dêîn àïën hiïíu lêìm, thêët voång vaâ mêët loâng tin. Nhiïìu kyâ voång coá tñnh chêët tiïìm êín. Duâ khöng àûúåc nïu ra hay tuyïn böë möåt caách roä raâng dûát khoaát nhûng ngûúâi ta vêîn cûá àûa chuáng vaâo nhûäng hoaân caãnh cuå thïí. Chùèng haån, trong hön nhên, caã chöìng lêîn vúå àïìu coá nhûäng kyâ voång tiïìm êín vïì vai troâ cuãa mònh. Mùåc duâ nhûäng kyâ voång naây chûa bao giúâ àûúåc thaão luêån, hay thêåm chñ àöi khi coân khöng àûúåc baãn thên hoå cöng nhêån, nhûng nïëu thûåc hiïån, hoå vêîn coá thïí taåo ra möåt khoaãn kyá gûãi lúán vaâo taâi khoaãn tònh caãm cuãa möëi quan hïå, ngûúåc laåi, hoå seä bõ mêët ài möåt khoaãn lúán. Àoá laâ lyá do vò sao viïåc àùåt ngay lïn baân têët caã caác kyâ voång möîi khi baån rúi vaâo möåt tònh huöëng múái trúã nïn rêët quan troång, vò moåi ngûúâi seä bùæt àêìu phaán xeát lêîn nhau thöng qua nhûäng kyâ voång àoá. Nïëu hoå caãm thêëy nhûäng kyâ voång cú baãn cuãa hoå bõ vi phaåm, thò khoaãn dûå trûä loâng tin seä khöng coân. Chuáng ta vêîn thûúâng taåo ra nhiïìu hoaân caãnh tiïu cûåc nhûng laåi cûá nghô àún giaãn rùçng nhûäng kyâ voång cuãa mònh laâ hiïín nhiïn, rùçng chuáng seä àûúåc ngûúâi khaác hiïíu roä vaâ chia seã. Viïåc laâm roä caác kyâ voång ngay tûâ àêìu chñnh laâ taåo ra möåt khoaãn kyá gûãi lúán. Àiïìu naây àoâi hoãi sûå àêìu tû trûúác hïët vïì thúâi gian vaâ sûác lûåc nhûng seä tiïët kiïåm àûúåc vïì sau. Khi caác kyâ voång khöng roä raâng vaâ khöng àûúåc chia seã, ngûúâi ta seä trúã nïn khoá xûã vïì mùåt tònh caãm. Nhûäng hiïíu lêìm àún giaãn coá nguy cú trúã nïn phûác taåp, coá thïí dêîn àïën nhûäng xung àöåt caá nhên, khiïën möëi quan hïå dïî bõ phaá vúä.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

287

Laâm roä caác kyâ voång àoâi hoãi phaãi coá sûå thaânh thêåt. Moåi sûå seä thuêån tiïån hún nïëu ngûúâi ta haânh àöång nhû thïí nhûäng khaác biïåt khöng hïì töìn taåi vaâ cuâng nöî lûåc giaãi quyïët, nhùçm ài àïën nhûäng kyâ voång chung maâ caác bïn àïìu haâi loâng. Thïí hiïån sûå chñnh trûåc cuãa baãn thên Sûå chñnh trûåc taåo ra loâng tin vaâ laâ cú súã taåo ra caác khoaãn kyá gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm. Nïëu thiïëu trung thûåc, ngûúâi ta coá thïí laâm haåi hêìu nhû moåi nöî lûåc taåo ra caác taâi khoaãn tin cêåy cao. Ngûúâi ta coá thïí cöë gùæng àïí hiïíu, nhúá nhûäng viïåc nhoã nhùåt, giûä lúâi hûáa cuãa mònh, laâm roä vaâ thûåc hiïån caác kyâ voång, nhûng vêîn khöng xêy dûång àûúåc nguöìn dûå trûä cho loâng tin bùçng sûå giaã döëi. Sûå chñnh trûåc khöng chó bao haâm tñnh trung thûåc maâ coân hún thïë nûäa. Trung thûåc laâ noái sûå thêåt, laâ giûä cho lúâi noái cuãa mònh phuâ húåp vúái sûå thêåt. Coân chñnh trûåc laâ laâm cho sûå thêåt phuâ húåp vúái lúâi noái cuãa mònh - ài àöi vúái haânh àöång. Noái caách khaác, àoá laâ viïåc giûä lúâi hûáa vaâ thûåc hiïån caác kyâ voång. Àiïìu naây àoâi hoãi möåt tñnh caách kïët húåp, nhêët quaán, trûúác hïët àöëi vúái baãn ngaä, vaâ cuäng laâ àöëi vúái cuöåc söëng cuãa möåt ngûúâi. Möåt trong nhûäng caách quan troång nhêët àïí thûåc hiïån sûå chñnh trûåc laâ trung thaânh vúái nhûäng ngûúâi khöng coá mùåt. Bùçng caách àoá, chuáng ta seä xêy dûång àûúåc loâng tin cuãa ngûúâi coá mùåt. Giaã sûã baån vaâ töi noái chuyïån riïng vúái nhau, vaâ àïì taâi cêu chuyïån laâ chó trñch cêëp trïn cuãa caã hai, möåt àiïìu maâ khöng ai daám laâm nïëu sïëp coá mùåt. Nhûng àiïìu gò seä xaãy ra nïëu baån vaâ töi khöng coân chúi vúái nhau nûäa? Baån seä nghô rùçng töi seä tiïët löå nhûäng àiïím yïëu cuãa baån vúái ngûúâi khaác,

288

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

giöëng nhû töi vaâ baån àaä laâm sau lûng sïëp cuãa mònh. Baån àaä biïët roä baãn chêët cuãa töi. Töi seä noái töët trûúác mùåt baån nhûng seä noái xêëu sau lûng baån. Baån àaä thêëy töi laâm àiïìu àoá röìi. Àoá laâ baãn chêët cuãa sûå giaã döëi. Liïåu caái àoá coá taåo ra khoaãn dûå trûä loâng tin trong taâi khoaãn quan hïå giûäa baån vaâ töi khöng? Mùåt khaác, giaã sûã baån bùæt àêìu chó trñch cêëp trïn cuãa chuáng ta, töi noái vúái baån laâ töi àöìng yá cú baãn vïì möåt söë nhûúåc àiïím cuãa sïëp, vaâ sau àoá àïì nghõ caã hai trûåc tiïëp gùåp sïëp àïí trònh baây vêën àïì möåt caách thùèng thùæn, nhùçm tòm caách khùæc phuåc. Nhû vêåy, duâ cho sau naây töi vaâ baån khöng coân thên thiïët vúái nhau, baån cuäng vêîn giûä àûúåc loâng tin àöëi vúái töi. Vñ duå khaác, giaã sûã àïí coá möëi quan hïå töët vúái baån, töi cöë gùæng lêëy loâng baån bùçng caách noái cho baån biïët nhûäng bñ mêåt cuãa ngûúâi khaác. “Töi thûåc sûå khöng muöën noái ra àiïìu naây”, töi coá thïí noái nhû vêåy, “nhûng vò anh laâ baån cuãa töi, laâ ngûúâi töi tin cêåy…”. Thïë nhûng, liïåu sûå phaãn böåi cuãa töi àöëi vúái ngûúâi khaác coá laâm tùng àûúåc taâi khoaãn loâng tin giûäa töi vaâ baån khöng? Hay baån seä caâng e ngaåi rùçng töi coá thïí tiïët löå vúái ngûúâi khaác nhûäng bñ mêåt maâ baån àaä chia seã vúái töi? Sûå giaã döëi nhû vêåy coá veã seä khiïën gia tùng tònh caãm trïn taâi khoaãn giûäa baån vaâ ngûúâi khaác, nhûng thûåc ra, taâi khoaãn cuãa baån seä bõ giaãm àaáng kïí vò sûå thiïëu trung thûåc cuãa baãn thên. Baån coá thïí lêëy àûúåc “quaã trûáng vaâng” tûâ sûå haâi loâng nhêët thúâi bùçng caách haå thêëp ngûúâi khaác hoùåc chia seã thöng tin bñ mêåt, nhûng kyâ thûåc laâ baån àang boáp chïët “con ngöîng”, baån àang laâm suy yïëu möëi quan hïå vöën àem laåi sûå haâi loâng lêu daâi giûäa hoå vaâ baån. Noái möåt caách àún giaãn, sûå chñnh trûåc trong möåt thûåc taåi tûúng thuöåc laâ baån nïn cû xûã vúái moåi ngûúâi bùçng möåt

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

289

quy tùæc ûáng xûã nhû nhau. Nïëu laâm àûúåc àiïìu àoá, baån seä àûúåc tin cêåy. Àöëi àêìu àoâi hoãi möåt sûå can àaãm cao àöå nïn nhiïìu ngûúâi muöën choån con àûúâng ñt àöëi choåi nhêët, bùçng caách xem thûúâng vaâ chó trñch, phaãn böåi loâng tin, hay tham gia vaâo chuyïån “ngöìi lï maách leão” sau lûng ngûúâi khaác. Thûåc chêët, ngûúâi ta chó tin cêåy vaâ tön troång baån nïëu baån trung thûåc. Coá thïí luác àêìu hoå khöng hoan nghïnh sûå àöëi àêìu thùèng thùæn cuãa baån, nhûng khöng vò thïë maâ baån khöng thùèng thùæn. Ngûúâi ta noái rùçng àûúåc tin cêåy lêu daâi khoá hún àûúåc yïu quyá. Riïng töi, töi tin rùçng àûúåc tin cêåy cuäng àöìng thúâi laâ àûúåc yïu quyá. Joshua, con trai töi, khi coân beá thûúâng hoãi töi cêu hoãi vïì tûå vêën lûúng têm. Möîi khi töi coá haânh àöång quaá àaáng hay ñt ra laâ bûåc böåi, hoùåc khöng tûã tïë vúái ai àoá, thùçng beá tûå thêëy bõ töín thûúng. Vaâ vò quan hïå cha con giûäa hai chuáng töi rêët thên mêåt nïn noá nhòn thùèng vaâo mùæt töi vaâ hoãi : “Böë, böë coá yïu con khöng?”. Coá leä noá nghô rùçng nïëu töi àang phaá vúä nguyïn tùæc cú baãn cuãa cuöåc söëng àöëi vúái ai àoá, thò quan hïå tònh caãm cuãa hai cha con cuäng bõ phaá vúä. Vúái tû caách laâ möåt nhaâ giaáo, cuäng laâ möåt ngûúâi cha, töi àaä phaát hiïån ra rùçng chòa khoáa cho 99 (àa söë) chñnh laâ thiïíu söë 1 coân laåi – àùåc biïåt khi söë 1 àaåi diïån cho loâng kiïn nhêîn vaâ têm traång vui veã cuãa àa söë. Caách baån cû xûã àöëi vúái möåt ngûúâi nhû thïë naâo seä thïí hiïån caách baån àöëi xûã vúái 99 ngûúâi coân laåi, búãi vò moåi ngûúâi xeát cho cuâng cuäng laâ möåt ngûúâi. Sûå chñnh trûåc coân coá nghôa laâ traánh moåi giao tiïëp coá tñnh chêët bõp búåm, xaão traá, hay sûã duång nhûäng phûúng saách àï heân. “Noái döëi laâ sûå giao tiïëp vúái yá àöì lûâa döëi” - duâ giao tiïëp bùçng lúâi noái hay haânh àöång, nïëu laâ ngûúâi trung thûåc, chuáng ta seä khöng bao giúâ coá yá àõnh lûâa döëi ai.

290

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thaânh thêåt nhêån löîi khi phaåm sai lêìm Khi ruát khoãi taâi khoaãn tònh caãm möåt khoaãn naâo àoá, chuáng ta cêìn xin löîi – xin löîi möåt caách chên thaânh. Nhûäng lúâi chên thaânh seä laâ nhûäng khoaãn tònh caãm lúán gûãi vaâo taâi khoaãn cuãa baån. “Töi àaä sai.” “Quaã thêåt töi àaä khöng tûã tïë vúái anh/chõ.” “Töi àaä thiïëu tön troång anh.” “Töi àaä khöng xem anh ra gò, töi thûåc sûå xin löîi.” “Töi àaä laâm anh beä mùåt trûúác ngûúâi khaác vaâ töi khöng coá lyá do gò àïí laâm àiïìu àoá. Mùåc duâ chó muöën noái ra yá kiïën cuãa mònh, nhûng leä ra töi khöng nïn laâm nhû vêåy. Töi thaânh thêåt xin löîi.” Phaãi coá baãn lônh maånh meä, baån múái coá thïí nhanh choáng àûa ra lúâi xin löîi xuêët phaát tûâ têëm loâng hún laâ tûâ sûå ên hêån. Möåt caá nhên cêìn phaãi laâm chuã baãn thên, cêìn coá möåt yá thûác an toaân sêu sùæc vïì nhûäng nguyïn tùæc cú baãn vaâ giaá trõ àïí coá àûúåc sûå nhêån löîi chên thaânh. Nhûäng ngûúâi coá ñt sûå an toaân nöåi têm thò khöng thïí laâm àûúåc àiïìu àoá. Noá laâm cho hoå rêët dïî bõ töín thûúng. Hoå caãm thêëy nhêån löîi seä khiïën hoå trúã nïn mïìm yïëu vaâ keám coãi, hoå súå rùçng ngûúâi khaác seä lúåi duång sûå yïëu keám àoá. Sûå an toaân cuãa hoå xuêët phaát tûâ yá kiïën cuãa ngûúâi khaác, vaâ hoå lo ngaåi ngûúâi khaác coá thïí nghô khöng hay vïì hoå. Ngoaâi ra, hoå thûúâng caãm thêëy mònh coá lyá khi haânh àöång. Hoå lyá giaãi sai lêìm cuãa baãn thên, nhên danh sai lêìm cuãa ngûúâi khaác, vaâ nïëu hoå coá xin löîi ài nûäa thò cuäng chó laâ hònh thûác maâ thöi. Tuåc ngûä phûúng Àöng coá cêu: “Nïëu phaãi cuái àêìu, haäy

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

291

cuái thêåt thêëp”. Coân giaáo lyá Cöng giaáo daåy rùçng: “Thiïëu núå möåt xu cuäng phaãi traã”. Àïí coá àûúåc möåt khoaãn kyá gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm, sûå nhêån löîi phaãi chên thaânh, vaâ noá phaãi àûúåc ngûúâi nhêån lúâi xin löîi tin laâ chên thaânh. Möåt buöíi chiïìu trong phoâng laâm viïåc taåi nhaâ, töi ngöìi viïët, khöng phaãi vïì àïì taâi naâo khaác maâ vïì sûå kiïn nhêîn. Töi nghe thêëy tiïëng öìn aâo cuãa boån treã chaåy lïn chaåy xuöëng ngoaâi phoâng lúán. Tònh hònh àoá cûá keáo daâi maäi, vaâ töi caãm thêëy khöng thïí kiïn nhêîn hún nûäa. Bêët thònh lònh, David, con trai töi, àêåp cûãa phoâng tùæm thònh thõch vaâ gaâo to: “Cho em vaâo! Cho em vaâo!” Töi lao ra khoãi phoâng vaâ quaát lïn: “David, con coá biïët laâ con àang laâm phiïìn böë àïën mûác naâo khöng? Con coá biïët böë cêìn yïn tônh àïí laâm viïåc khöng? Giúâ thò ài vaâo phoâng con vaâ úã àoá cho àïën khi con biïët löîi cuãa mònh!” Thïë laâ noá ài ra, buöìn baä kheáp cûãa laåi. Khi quay vïì chöî ngöìi, töi múái nhêån ra vêën àïì. Mêëy àûáa treã àaä chúi troâ tranh boáng úã haânh lang vaâ möåt àûáa bõ khuyãu tay va vaâo cùçm. Noá àang nùçm dûúái saân nhaâ vaâ cùçm àang chaãy maáu. Vêåy laâ David muöën vaâo phoâng tùæm àïí lêëy khùn lau cho em nhûng Maria, chõ gaái noá àang tùæm nïn khöng chõu múã cûãa. Khi nhêån ra rùçng mònh àaä haânh àöång quaá àaáng, töi lêåp tûác àïën xin löîi David. Khi töi múã cûãa ra, cêu àêìu tiïn noá noái vúái töi laâ: “Con seä khöng tha thûá cho böë àêu”. “Taåi sao?”, töi hoãi, “Thûåc loâng, böë khöng biïët con àang

292

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

giuáp em. Taåi sao con laåi khöng tha thûá cho böë?”. “Búãi vò böë cuäng laâm giöëng nhû vêåy tuêìn trûúác”, noá traã lúâi. Noái caách khaác, noá muöën noái: “Böë aâ, böë àaä thêëu chi röìi, vaâ böë khöng thïí duâng lúâi noái àïí thaáo gúä moåi chuyïån”. Sûå nhêån löîi chên thaânh taåo ra möåt khoaãn kyá gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm, coân sûå nhêån löîi lùåp ài lùåp laåi seä àûúåc hiïíu laâ thiïëu chên thaânh vaâ trúã thaânh “khoaãn chi”. Vaâ chêët lûúång cuãa möëi quan hïå seä phaãn aánh àiïìu àoá. Gêy ra löîi lêìm laâ möåt chuyïån, nhûng khöng chõu thûâa nhêån löîi lêìm àoá laåi laâ möåt chuyïån hoaân toaân khaác. Ngûúâi ta dïî tha thûá nhûäng löîi lêìm do trñ nùng gêy ra - nhûäng löîi lêìm do suy xeát sai. Nhûng ngûúâi ta khöng dïî tha thûá cho löîi lêìm thuöåc vïì têm höìn - nhûäng yá àõnh xêëu, nhûäng àöång cú töìi, sûå thanh minh do tûå phuå nhùçm baâo chûäa cho löîi lêìm àaä gêy ra.

3. NHÛÄNG

QUY LUÊÅT CUÃA TÒNH YÏU VAÂ CUÖÅC SÖËNG

Khi taåo ra nhûäng khoaãn kyá gûãi bùçng tònh yïu vö àiïìu kiïån, söëng theo caác quy luêåt cuãa tònh yïu, chuáng ta seä khuyïën khñch ngûúâi khaác söëng theo caác quy luêåt cú baãn cuãa cuöåc söëng. Noái caách khaác, khi thûåc sûå yïu ngûúâi khaác möåt caách vö àiïìu kiïån, khöng coá sûå kiïím soaát, chuáng ta seä giuáp hoå caãm thêëy àûúåc baão vïå vaâ an toaân, nhûäng giaá trõ cú baãn, phêím giaá cuãa hoå àûúåc cöng nhêån vaâ khùèng àõnh. Àiïìu àoá cuäng coá nghôa laâ quaá trònh phaát triïín tûå nhiïn cuãa hoå àûúåc khuyïën khñch. Chuáng ta giuáp hoå dïî daâng hún trong viïåc söëng theo caác quy luêåt cuãa cuöåc söëng nhû sûå húåp taác, cöëng hiïën, tûå giaác, chñnh trûåc. Chuáng ta cuäng taåo àiïìu kiïån cho hoå khaám phaá vaâ söëng möåt caách töët nhêët, cao quyá nhêët theo caác quy luêåt àoá. Chuáng ta seä àïí hoå àûúåc tûå do haânh àöång

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

293

theo sûå tûå nhêån thûác vïì tñnh cêëp baách, chûá khöng phaãi theo caác àiïìu kiïån vaâ giúái haån cuãa chuáng ta. Àiïìu naây khöng coá nghôa laâ chuáng ta seä trúã nïn dïî daäi hay mïìm yïëu. Nïëu trúã nïn nhû thïë thò àoá laâ möåt “khoaãn chi” cûåc lúán. Chuáng ta cêìn khuyïn baão, bïnh vûåc, àûa ra caác giúái haån vaâ caã caác hêåu quaã nhûng vêîn thïí hiïån tònh yïu thûúng vúái hoå. Khi vi phaåm caác quy luêåt cú baãn cuãa tònh yïu – tûác gùæn sûå kiïím soaát vaâ àiïìu kiïån vaâo tònh yïu, chuáng ta àaä giaán tiïëp thuác àêíy ngûúâi khaác cuäng vi phaåm nhû vêåy. Chuáng ta seä àùåt hoå vaâo võ trñ bõ àöång àöëi phoá, buöåc hoå caãm thêëy phaãi chûáng toã cho àûúåc “Töi cuäng laâ con ngûúâi, töi àöåc lêåp, töi khöng phuå thuöåc vaâo ai caã”. Nhûng trong thûåc tïë, hoå khöng phaãi laâ ngûúâi coá tñnh àöåc lêåp, maâ laâ ngûúâi chöëng laåi tñnh àöåc lêåp, möåt hònh thûác phuå thuöåc khaác, nùçm úã võ trñ thêëp nhêët trong chuöîi liïn tuåc cuãa sûå trûúãng thaânh. Hoå seä trúã nïn bõ àöång àöëi phoá, gêìn nhû lêëy àöëi thuã laâm troång têm cuöåc söëng. Hoå quan têm nhiïìu hún àïën viïåc baão vïå “caác quyïìn lúåi” cuãa mònh, taåo ra caác cú súã cho caá nhên mònh hún laâ lùæng nghe möåt caách chuã àöång vaâ chên thêåt àöëi vúái nhûäng mïånh lïånh bïn trong baãn thên. Sûå nöíi loaån cuäng laâ möåt mùæt xñch cuãa con tim, chûá khöng phaãi cuãa trñ tuïå, vaâ chòa khoáa giaãi quyïët vêën àïì naây laâ taåo ra caác “khoaãn gûãi vaâo” liïn tuåc bùçng tònh yïu vö àiïìu kiïån. Töi coá möåt ngûúâi baån àang laâ trûúãng khoa cuãa möåt trûúâng àaåi hoåc coá uy tñn. Anh êëy àaä coá kïë hoaåch daânh duåm trong nhiïìu nùm àïí cho con trai mònh coá cú höåi theo hoåc taåi àoá, nhûng khi thúâi àiïím àïën thò cêåu con trai laåi tûâ chöëi khöng chõu ghi danh. Àiïìu naây laâm öng vö cuâng lo ngaåi. Öng cöë chuyïån troâ

294

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thuyïët phuåc, cöë lùæng nghe àïí hiïíu con mònh, vúái hy voång cêåu ta seä thay àöíi yá kiïën. Nhûng thöng àiïåp ngêìm àûúåc àûa ra úã àêy laâ möåt thûá tònh yïu coá àiïìu kiïån. Cêåu con trai caãm thêëy ngûúâi cha coi troång ûúác muöën cuãa chñnh öng êëy hún laâ giaá trõ cuãa cêåu - nhû möåt caá nhên vaâ möåt ngûúâi con. Do vêåy, cêåu ta chöëng laåi bùçng sûå tûå khùèng àõnh baãn thên vaâ cûúng quyïët baão vïå lêåp trûúâng cuãa mònh. Sau möåt cuöåc tûå vêën lûúng têm cùng thùèng, öng hiïíu rùçng con trai mònh seä khöng bao giúâ chõu ài theo con àûúâng maâ öng àaä doån löëi. Nhûng öng vêîn seä yïu quyá con mònh, cho duâ àoá laâ möåt viïåc cûåc kyâ khoá khùn, búãi têëm bùçng àaåi hoåc àaä in sêu vaâo têm trñ öng nhû möåt chuêín mûåc giaá trõ, búãi bao nhiïu cöng sûác chuêín bõ cuãa öng coi nhû tröi söng tröi biïín. Ngûúâi baån cuãa töi àaä phaãi traãi qua möåt quaá trònh “viïët laåi kõch baãn” cho àûáa con möåt caách vêët vaã. Öng phaãi àêëu tranh tû tûúãng àïí thûåc sûå hiïíu àûúåc àêu múái laâ baãn chêët cuãa tònh yïu vö àiïìu kiïån maâ möåt ngûúâi cha cêìn daânh cho con mònh. Tònh yïu àoá khöng phaãi àïí löi keáo àûáa con, hay cöë “thûác tónh” noá ài theo öng, maâ àoá laâ kïët quaã cuãa suy nghô chñn chùæn cuäng nhû caách cû xûã àuáng àùæn cuãa öng àöëi vúái con trai mònh. Möåt thúâi gian ngùæn sau àoá, möåt àiïìu thuá võ xaãy ra. Cêåu con trai thay àöíi yá àõnh, cêåu tûå nhêån thêëy baãn thên cêìn phaãi coá thïm vöën liïëng vïì hoåc thûác. Thïë röìi cêåu ta nöåp àún nhêåp hoåc taåi trûúâng àaåi hoåc, sau àoá múái noái cho cha biïët. Öng baån töi chêëp nhêån quyïët àõnh cuãa con trai mònh. Baån töi caãm thêëy haånh phuác, nhûng cuäng thêëy àiïìu àoá laâ bònh thûúâng sau khi öng ta àaä thûåc sûå yá thûác àûúåc tònh yïu thûúng con vö àiïìu kiïån cuãa mònh.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

295

Dag Hammarskjold, cûåu Töíng Thû kyá Liïn hiïåp quöëc, tûâng àûa ra möåt tuyïn böë rêët sêu sùæc vaâ toaân diïån: “Hy sinh caã baãn thên cho möåt ngûúâi cêìn mònh coân cao quyá hún lao àöång cêåt lûåc àïí cûáu möåt àaám àöng nhaân röîi”. Thêåt vêåy! Quaã laâ vö ñch khi chuáng ta daânh 10 hay 12 giúâ möîi ngaây trong nhiïìu tuêìn lïî àïí phuåc vuå cho caác dûå aán “úã àêu àoá”, trong khi khöng coá àûúåc möëi quan hïå sêu sùæc, àêìy yá nghôa vúái vúå/chöìng vaâ caác con cuãa mònh, vúái nhûäng àöìng nghiïåp gêìn guäi nhêët cuãa mònh. Möåt khi möëi quan hïå vúái ngûúâi thên bõ àöí vúä, chuáng ta phaãi mêët rêët nhiïìu cöng sûác vaâ thúâi gian àïí xêy dûång laåi, nhiïìu hún caã nhûäng gò phaãi boã ra àïí hoaân thaânh möåt dûå aán nghiïn cûáu hay cöng trònh khoa hoåc phuåc vuå cöång àöìng. Trong suöët 25 nùm laâm cöë vêën cho caác töí chûác, töi rêët têm àùæc cêu noái trïn cuãa Dag Hammarskjold. Nhiïìu vêën àïì xaãy ra trong caác töí chûác xuêët phaát tûâ nhûäng khoá khùn trong möëi quan hïå úã cêëp rêët cao – giûäa hai àöëi taác trong möåt cöng ty chuyïn ngaânh, giûäa chuã súã hûäu vaâ töíng giaám àöëc cöng ty, giûäa töíng giaám àöëc vaâ phoá töíng giaám àöëc. Àïí àûúng àêìu vaâ giaãi quyïët caác vêën àïì naây, nhûäng ngûúâi trong cuöåc phaãi coá nhiïìu phêím chêët cao thûúång, phaãi hiïíu àûúåc rùçng trûúác hïët, cêìn phaãi giûä vûäng àûúåc sûå àöìng têm hiïåp lûåc trong nöåi böå, sau àoá múái coá thïí laâm töët cöng viïåc bïn ngoaâi, mang laåi lúåi ñch cho xaä höåi. Sûå mêët àoaân kïët trong töí chûác chuã yïëu xuêët phaát tûâ sûå khaác biïåt trong phong caách quaãn lyá cuãa nhûäng ngûúâi chuã chöët. Chuáng ta phaãi giaãi quyïët àûúåc caác mêu thuêîn caá nhên trûúác khi coá thïí àöëi mùåt vúái nhiïìu vêën àïì sêu hún. Haäy àùåt têët caã vêën àïì lïn baân àïí giaãi quyïët tûâng caái möåt, vúái tinh thêìn tön troång lêîn nhau. Seä khöng mêëy khoá khùn àïí xêy dûång àûúåc möåt nhoám laâm viïåc höî trúå lêîn nhau, coá tònh

296

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

caãm gùæn boá vaâ àiïìu naây seä gia tùng nùng lûåc cuãa moåi ngûúâi khi laâm viïåc chung vúái nhau. Xêy dûång tinh thêìn àoaân kïët rêët cêìn thiïët cho sûå thaânh cöng trong hoaåt àöång kinh doanh hay trong hön nhên. Àiïìu naây àoâi hoãi baãn lônh caá nhên vaâ loâng duäng caãm cuãa caác bïn tham gia möëi quan hïå. Khöng möåt kyä nùng quaãn trõ naâo coá thïí buâ àùæp àûúåc sûå thiïëu huåt cuãa tñnh cao quyá trong tñnh caách caá nhên khi xêy dûång caác möëi quan hïå.

4. VÊËN

ÀÏÌ CUÃA

P

LAÂ CÚ HÖÅI CUÃA

PC

Nhûäng quy luêåt trïn cuãa tònh yïu vaâ cuöåc söëng cuäng àaä daåy cho töi baâi hoåc vïì möåt mö thûác maånh meä khaác àöëi vúái tñnh tûúng thuöåc. Noá àïì cêåp àïën caách chuáng ta nhòn nhêån vêën àïì. Töi àaä mêët nhiïìu thaáng tòm caách laãng traánh möåt àöìng nghiïåp cuãa mònh, coi anh ta laâ nguöìn göëc cuãa moåi bûåc böåi, chûúáng ngaåi. Nhûng khi nöî lûåc cû xûã röång lûúång hún, töi àaä coá cú höåi àïí thiïët lêåp laåi möëi quan hïå thên tònh vúái anh êëy. Chuáng töi laåi coá àûúåc sûác maånh àïí cuâng nhau laâm thaânh möåt nhoám vûäng maånh, böí sung cho nhau nhûäng thiïëu soát. Töi cho rùçng trong möåt tònh huöëng coá tñnh tûúng thuöåc, möîi vêën àïì cuãa P (saãn phêím) laåi laâ cú höåi cho PC (nùng lûåc saãn xuêët) – möåt cú höåi àïí xêy dûång caác taâi khoaãn tònh caãm, coá aãnh hûúãng rêët lúán àïën saãn phêím tûúng thuöåc. Khi caác bêåc cha meå nhòn nhêån löîi lêìm cuãa con caái nhû nhûäng cú höåi àïí xêy dûång möëi quan hïå, thay vò coi àoá laâ nguyïn cúá àïí trûâng phaåt, thò viïåc naây seä laâm thay àöíi hoaân toaân baãn chêët quan hïå cha meå – con caái. Khi àoá cha meå seä mong muöën hiïíu roä vaâ giuáp àúä con caái mònh hún. Thay vò quaát lïn: “Thöi, àûâng gêy thïm chuyïån nûäa!”, caác bêåc phuå

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

297

huynh seä tûå nhuã: “Àêy laâ cú höåi àïí mònh coá thïí gêìn guäi vúái con hún, cêìn phaãi tòm caách giuáp noá”. Do vêåy, möëi quan hïå qua laåi naây seä thay àöíi tûâ hònh thûác àïën baãn chêët vaâ àûúåc gùæn kïët vûäng chùæc bùçng tònh yïu vaâ loâng tin. Con caái baån seä cúãi múã hún khi caãm nhêån àûúåc nhûäng giaá trõ maâ cha meå daânh cho chuáng - xem chuáng nhû möåt caá nhên àöåc lêåp. Mö thûác naây cuäng coá taác àöång maånh trong lônh vûåc kinh doanh. Möåt hïå thöëng caác trung têm thûúng maåi hoaåt àöång theo mö thûác naây àaä taåo àûúåc sûå trung thaânh rêët lúán tûâ phña khaách haâng àöëi vúái dõch vuå cuãa mònh. Bêët cûá luác naâo khaách haâng gùåp khoá khùn, duâ rêët nhoã, thò moåi nhên viïn ngay lêåp tûác xem àêëy laâ cú höåi àïí xêy dûång möëi quan hïå vúái khaách haâng. Hoå àaáp ûáng yïu cêìu cuãa khaách haâng vúái thaái àöå niïìm núã, vúái loâng nhiïåt tònh giaãi quyïët röët raáo vêën àïì. Hoå àöëi xûã vúái khaách haâng bùçng sûå kñnh troång vaâ tûã tïë, daânh cho khaách haâng sûå phuåc vuå hïët sûác chu àaáo, khiïën khaách haâng khöng nghô àïën viïåc seä chuyïín sang dõch vuå khaác. Bùçng caách xem sûå cên bùçng P/PC laâ möåt yïëu töë cêìn thiïët cho möåt thûåc taåi hiïåu quaã coá tñnh tûúng thuöåc, chuáng ta coá thïí biïën vêën naån thaânh cú höåi, tûác duâng P àïí gia tùng PC. Coá àûúåc mö thûác vïì taâi khoaãn tònh caãm trong têm trñ, chuáng ta àaä sùén saâng bûúác vaâo Thoái quen xêy dûång Thaânh tñch têåp thïí. Khi thûåc hiïån àiïìu naây, chuáng ta seä hiïíu roä cêìn kïët húåp caác thoái quen vúái nhau nhû thïë naâo àïí taåo ra àûúåc möëi quan hïå tûúng thuöåc hiïåu quaã. Chuáng ta cuäng seä thêëy àûúåc mònh àaä bõ chi phöëi maånh meä nhû thïë naâo búãi möåt “kõch baãn” khaác vïì khuön mêîu suy nghô vaâ haânh vi cuãa chuáng ta. Ngoaâi ra, chuáng ta coân nhêån thêëy, úã mûác àöå sêu sùæc

298

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

hún, rùçng quan hïå tûúng thuöåc hiïåu quaã chó coá thïí àaåt àûúåc khi nhûäng ngûúâi tham gia thûåc sûå àöåc lêåp. Thaânh tñch têåp thïí khöng thïí coá àûúåc bùçng caác kyä thuêåt “àaâm phaán thoãa hiïåp” hay “tû duy chó bùçng lùæng nghe”. Thêåm chñ “giaãi quyïët vêën àïì möåt caách saáng taåo” cuäng khöng mang laåi kïët quaã. Thaânh tñch têåp thïí khöng thïí coá àûúåc khi chó têåp trung vaâo nhên caách maâ boã qua nïìn taãng tñnh caách cùn baãn.

Thoái quen thûá tû TÛ DUY CUÂNG THÙÆNG

7 R enâ g i

uäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂ N H TÑCH 5 6

TÊÅP THÏÍ

Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Caác nguyïn tùæc laänh àaåo “Chuáng ta àaä thuöåc nùçm loâng “nguyïn tùæc vaâng”; giúâ àaä àïën luác àûa noá vaâo cuöåc söëng.” Edwin Markham

öåt lêìn, töi àûúåc múâi laâm viïåc vúái möåt cöng ty noå, võ chuã tõch úã àêy àang hïët sûác lo lùæng vïì viïåc bêët húåp taác giûäa caác nhên viïn trong cöng ty.

M

“Vêën àïì chñnh cuãa chuáng töi, Stephen aå, àoá laâ hoå rêët ñch kyã”, öng êëy noái. “Hoå khöng chõu húåp taác vúái nhau. Nïëu hoå húåp taác vúái nhau thò chuáng töi coá thïí saãn xuêët nhiïìu hún. Liïåu anh coá thïí giuáp chuáng töi xêy dûång chûúng trònh àêíy maånh sûå húåp taác trong nhên viïn khöng?”. “Thïë vêën àïì cuãa caác öng laâ do con ngûúâi hay laâ do mö thûác?”, töi hoãi. “Töi nghô rùçng töët nhêët laâ anh haäy tûå tòm hiïíu lêëy”, öng êëy traã lúâi. Vaâ töi àaä tòm hiïíu. Töi phaát hiïån ra rùçng àuáng laâ úã àêy coá tònh traång thiïëu thiïån chñ húåp taác, tû tûúãng chöëng àöëi laänh àaåo, vaâ thuã thïë trong giao tiïëp giûäa caác nhên viïn. Töi cuäng nhêån thêëy caác taâi khoaãn tònh caãm bõ thêëu chi, taåo ra möåt nïìn vùn hoáa thiïëu tin cêåy lêîn nhau. Vaâi ngaây sau, töi gùåp laåi võ chuã tõch. “Chuáng ta haäy nhòn sêu hún”, töi gúåi yá, “Taåi sao nhên

302

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

viïn cuãa öng khöng chõu húåp taác vúái nhau? Hoå àûúåc gò tûâ viïåc bêët húåp taác naây?”. “Hoå chùèng àûúåc gò caã”, öng êëy khùèng àõnh, “Hoå seä àûúåc lúåi hún rêët nhiïìu nïëu húåp taác vúái nhau”. “Thêåt vêåy û?”, töi hoãi. Phña sau têëm reâm cuãa öng chuã tõch laâ baãng sú àöì treo trïn tûúâng. Trïn baãng sú àöì veä hònh nhiïìu con ngûåa àua àang trïn àûúâng chaåy. Gùæn vaâo àêìu möîi con ngûåa laâ gûúng mùåt cuãa tûâng quaãn àöëc cuãa öng êëy. Cuöëi àûúâng àua laâ möåt bûác tranh aáp phñch du lõch Bermuda, möåt bûác tranh lyá tûúãng vúái bêìu trúâi xanh rúân, nhûäng àaám mêy lú lûãng vaâ möåt cùåp tònh nhên tröng rêët laäng maån àang dùæt tay nhau ài trïn baäi caát trùæng mõn. Cûá möîi tuêìn möåt lêìn, öng chuã tõch goåi têët caã nhên viïn quaãn lyá àïën phoâng laâm viïåc cuãa mònh vaâ noái vïì vêën àïì húåp taác. “Chuáng ta haäy laâm viïåc cuâng nhau. Têët caã chuáng ta seä thu àûúåc nhiïìu hún nïëu húåp taác vúái nhau”. Noái röìi öng keáo têëm reâm àïí hoå nhòn vaâo baãng sú àöì. “Naâo, giúâ töi hoãi võ naâo muöën laâ ngûúâi thùæng cuöåc àïí ài du lõch Bermuda?”. Àoá laâ caách cuãa öng êëy. Laâm nhû vêåy chùèng khaác naâo noái rùçng “cuöåc sa thaãi seä tiïëp tuåc cho àïën khi tinh thêìn laâm viïåc àûúåc caãi thiïån”. Öng êëy cêìn sûå húåp taác trong cöng ty. Öng êëy muöën nhên viïn cuãa mònh chung sûác laâm viïåc, chia seã yá tûúãng vaâ cuâng nhau hûúãng lúåi tûâ nöî lûåc húåp taác àoá. Nhûng öng laåi àùåt hoå vaâo thïë caånh tranh vúái nhau. Thaânh cöng cuãa ngûúâi naây àöìng nghôa vúái thêët baåi cuãa ngûúâi khaác. Cuäng nhû nhiïìu vêën àïì khaác giûäa con ngûúâi vúái nhau trong kinh doanh, trong gia àònh vaâ caác möëi quan hïå khaác, vêën àïì cuãa cöng ty naây laâ kïët quaã cuãa möåt mö thûác sai lêìm. Öng chuã tõch àang cöë lêëy àûúåc kïët quaã cuãa sûå húåp taác tûâ mö thûác caånh tranh. Vaâ khi khöng thu àûúåc kïët quaã, öng êëy

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

303

muöën coá ngay möåt biïån phaáp, möåt chûúng trònh, möåt liïìu thuöëc àùåc trõ cêëp töëc àïí khiïën caác nhên viïn chõu húåp taác vúái nhau. Chuáng ta khöng thïí thay àöíi àûúåc chêët lûúång cuãa traái trïn caânh nïëu khöng thay àöíi ngay tûâ dûúái göëc rïî. Trong trûúâng húåp cuãa võ chuã tõch cöng ty noå, öng ta cêìn chuyïín sang têåp trung vaâo viïåc hoaân thiïån caá nhên vaâ töí chûác theo möåt caách hoaân toaân khaác bùçng caách phaát triïín hïå thöëng thöng tin vaâ thûúãng phaåt trïn cú súã tùng cûúâng caác giaá trõ cuãa sûå húåp taác. Thúâi àiïím bûúác tûâ võ trñ àöåc lêåp sang tûúng thuöåc, duâ vúái cûúng võ gò ài nûäa, thò baån àaä nhêån vai troâ laänh àaåo – möåt võ trñ coá aãnh hûúãng àïën ngûúâi khaác. Vaâ thoái quen cuãa sûå thaânh cöng trong laänh àaåo giûäa con ngûúâi vúái con ngûúâi laâ tû duy cuâng thùæng.

1. SAÁU

MÖ THÛÁC CUÃA MÖËI QUAN HÏÅ TÛÚNG TAÁC GIÛÄA CON NGÛÚÂI

Tû duy cuâng thùæng khöng phaãi laâ phûúng phaáp maâ laâ möåt triïët lyá vïì möëi quan hïå tûúng taác giûäa con ngûúâi vúái con ngûúâi. Thûåc ra, àêy laâ möåt trong saáu mö thûác cuãa möëi quan hïå tûúng taác. Saáu mö thûác bao göìm: - Cuâng thùæng; - Thùæng/thua; - Thua/thùæng; - Thua/thua; - Chó coá thùæng; - Thùæng/ thùæng hoùåc “khöng giao keâo”.

304

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Cuâng thùæng Tû duy cuâng thùæng laâ möåt khuön khöí cuãa suy nghô, khöëi oác vaâ con tim nhùçm tòm kiïëm lúåi ñch chung trong moåi sûå tûúng taác giûäa con ngûúâi vúái nhau. Cuâng thùæng coá nghôa laâ moåi thoãa thuêån hay giaãi phaáp àïìu coá lúåi, cuâng thoãa maän cho àöi bïn. Vúái giaãi phaáp cuâng thùæng, têët caã caác bïn àïìu caãm thêëy haâi loâng vïì quyïët àõnh vaâ cam kïët cuâng thûåc hiïån kïë hoaåch. Tû duy cuâng thùæng xem cuöåc söëng laâ möåt diïîn àaân cuãa sûå húåp taác, chûá khöng phaãi caånh tranh. Àa söë ngûúâi ta thûúâng tû duy theo kiïíu lûúäng phên àöëi lêåp: maånh hoùåc yïëu, cûáng rùæn hoùåc mïìm deão, thùæng hoùåc thua. Löëi tû duy naây coá khiïëm khuyïët rêët cú baãn - noá àûúåc dûåa trïn sûác maånh vaâ ûu thïë hún laâ nguyïn tùæc. Coân tû duy cuâng thùæng àûúåc dûåa trïn mö thûác cho rùçng cú höåi cho têët caã moåi ngûúâi laâ ngang nhau, rùçng sûå thaânh cöng cuãa ngûúâi naây khöng phaãi do sûå traã giaá hay thêët baåi cuãa ngûúâi khaác. Tû duy cuâng thùæng laâ niïìm tin vaâo möåt giaãi phaáp thûá ba. Àoá khöng phaãi laâ caách cuãa anh hay caách cuãa töi; maâ àoá laâ möåt caách khaác töët hún, coá lúåi hún cho caã hai. Thùæng/thua Möåt mö thûác khaác trong quan hïå tûúng taác cuãa con ngûúâi laâ mö thûác thùæng/thua. Àoá laâ mö thûác maâ võ chuã tõch kïí trïn àaä sûã duång. Mö thûác naây noái rùçng: “Nïëu töi thùæng, nghôa laâ anh àaä thua”. Trong phong caách laänh àaåo, tû duy thùæng/thua laâ möåt quan àiïím àöåc àoaán chuyïn quyïìn. “Laâm theo yá cuãa töi, chûá khöng phaãi yá anh”. Nhûäng ngûúâi coá tû duy thùæng/thua coá khuynh hûúáng sûã duång chûác vuå, quyïìn lûåc, sûå tñn nhiïåm, quyïìn súã hûäu… cuãa mònh àïí àaåt àûúåc mong muöën.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

305

Àa söë chuáng ta àaä àûúåc töi reân tû duy thùæng/thua ngay tûâ khi ra àúâi, búãi lûåc àêíy maånh nhêët, trûúác nhêët vaâ quan troång nhêët: gia àònh. Khi so saánh con mònh vúái möåt àûáa treã khaác, chuáng ta àaä vö tònh àùåt noá vaâo löëi tû duy thùæng/thua; khiïën cho con caái caãm nhêån sûå thöng caãm hay tònh yïu thûúng cuãa cha meå chuáng tùng lïn hay giaãm xuöëng laâ dûåa trïn cú súã so saánh àoá. Nïëu tònh yïu thûúng àûúåc xaác lêåp keâm theo caác àiïìu kiïån hay sûå trao àöíi thò seä dêîn àïën möåt caái nhòn sai lêìm rùçng trïn àúâi naây chùèng gò tûå thên noá coá giaá trõ hay àaáng yïu. Möåt khi giaá trõ cuãa con ngûúâi nùçm úã bïn ngoaâi baãn thên hoå vaâ chó àïí so saánh vúái ngûúâi khaác hay vúái sûå kyâ voång naâo àoá thò hêåu quaã tïå haåi seä xaãy ra, nhêët laâ àöëi vúái con treã – chuáng rêët dïî bõ töín thûúng. Vaâ àiïìu gò seä xaãy ra àöëi vúái möåt khöëi oác, traái tim coân non daåi, rêët dïî bõ töín thûúng, phuå thuöåc chuã yïëu vaâo sûå giuáp àúä vaâ khùèng àõnh tònh caãm cuãa caác bêåc cha meå, trûúác möåt tònh yïu thûúng coá àiïìu kiïån? Têm höìn àûáa treã seä bõ àuác sùén, àõnh hònh vaâ lêåp trònh theo tû duy thùæng/thua. “Nïëu ngoan ngoaän hún anh cuãa em, thò cha meå seä yïu em hún.” “Cha meå khöng yïu em bùçng chõ em.” Ngoaâi aãnh hûúãng cuãa tònh thûúng trong gia àònh, caác baån cuâng trang lûáa cuäng taác àöång khöng ñt àïën viïåc àõnh hònh têm lyá cuãa treã. Chuáng thûúâng chêëp nhêån hay hùæt huãi baån mònh trïn cú súã nhûäng kyâ voång vaâ chuêín mûåc cuãa chuáng; àiïìu naây laâm tùng thïm sûå àõnh hònh têm lyá thùæng/thua úã möåt àûáa treã. Möåt lyá thuyïët khaác coân khùèng àõnh rùçng viïåc chuáng ta coá “A” laâ búãi vò ai àoá àaä coá “C”. Noá lyá giaãi giaá trõ cuãa möåt caá nhên bùçng caách so saánh caá nhên àoá vúái ngûúâi khaác; khöng

306

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

coá sûå cöng nhêån naâo daânh cho giaá trõ nöåi taåi, moåi ngûúâi àïìu àûúåc xaác àõnh theo nhûäng giaá trõ bïn ngoaâi. “ÖÌ, töi rêët mûâng àûúåc gùåp anh taåi cuöåc hoåp phuå huynh. Anh nïn tûå haâo vïì con gaái mònh, Caroline. Con beá nùçm trong töëp 10 hoåc sinh gioãi nhêët lúáp.” “Vêng, töi rêët vui.” “Nhûng con trai anh, Johnny laåi àang coá vêën àïì. Cêåu ta nùçm trong söë 25% hoåc sinh keám nhêët.” “Thêåt thïë û? Tïå quaá! Chuáng töi phaãi laâm sao bêy giúâ?” Thöng tin so saánh kiïíu naây khöng noái lïn àûúåc nöî lûåc ngang bùçng cuãa hai àöëi tûúång laâ Johnny vaâ Caroline, viïåc àaánh giaá xïëp haång con ngûúâi hêìu nhû khöng dûåa trïn cú súã àöëi chiïëu vúái tiïìm nùng hay mûác àöå khai thaác khaã nùng hiïån coá cuãa hoå, maâ chó dûåa vaâo viïåc so saánh baãn thên hoå vúái ngûúâi khaác. Caác thang bêåc xïëp haång laâ nhûäng con dêëu chûáng thûåc giaá trõ xaä höåi bïn ngoaâi giuáp ngûúâi ta coá thïí múã caánh cûãa àïën vúái caác cú höåi. Sûå caånh tranh, chûá khöng phaãi húåp taác, àang nùçm trong cöët loäi cuãa quaá trònh giaáo duåc àaâo taåo, coân sûå húåp taác laåi bõ xem laâ liïn quan àïën lûâa döëi. Trong thïí thao, caác vêån àöång viïn cuäng àaä vö tònh taåo ra möåt mö thûác khöng mêëy töët àeåp. Hoå tin rùçng thïí thao thêåt sûå laâ möåt troâ chúi lúán, möåt troâ chúi thùæng/thua, àûúåc vaâ mêët. Vaâ trong thi àêëu thïí thao, “chiïën thùæng” àöìng nghôa vúái viïåc “àaánh baåi” keã khaác. Möåt taác nhên khaác laâ luêåt lïå. Chuáng ta àang söëng trong möåt xaä höåi àêìy rêîy kiïån tuång, tranh chêëp. Àiïìu àêìu tiïn maâ nhiïìu ngûúâi nghô àïën khi gùåp rùæc röëi laâ ài kiïån ai àoá, àûa hoå ra toâa. Àoá laâ àiïín hònh cuãa kiïíu tû duy luön phoâng thuã, khöng coá chöî cho sûå húåp taác.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

307

Bêët cûá xaä höåi naâo cuäng cêìn phaãi coá luêåt lïå àïí duy trò sûå töìn taåi vaâ phaát triïín, nhûng luêåt lïå khöng taåo ra àûúåc sûå húåp taác, maâ thûúâng coá xu hûúáng dêîn àïën thoãa hiïåp. Luêåt lïå àûúåc hònh thaânh dûåa trïn möåt khaái niïåm coá tñnh àöëi khaáng. Thúâi gian gêìn àêy, caác luêåt sû vaâ caác trûúâng luêåt àûúåc khuyïën khñch têåp trung vaâo àaâm phaán hoâa bònh, caác kyä thuêåt “cuâng thùæng” vaâ aáp duång toâa aán lûúng têm. Àoá coá thïí chûa phaãi laâ giaãi phaáp cuöëi cuâng, nhûng noá cuäng phaãn aánh möëi quan têm ngaây caâng tùng àöëi vúái vêën àïì naây. Thûåc tïë vêîn coá chöî cho tû duy thùæng/thua trong caác tònh huöëng thûåc sûå coá tñnh caånh tranh vaâ mûác àöå tin cêåy thêëp, nhûng phêìn lúán cuöåc söëng khöng phaãi laâ cuöåc caånh tranh. Chuáng ta söëng khöng phaãi àïí haâng ngaây caånh tranh vúái vúå/chöìng mònh, vúái con caái, vúái àöìng nghiïåp, vúái nhûäng ngûúâi laáng giïìng, vúái baån beâ. “Ai laâ ngûúâi chiïën thùæng trong hön nhên?”. Quaã thêåt laâ möåt cêu hoãi ngúá ngêín! Cuöåc söëng cuãa chuáng ta laâ möåt thûåc taåi coá tñnh tûúng thuöåc, caác kïët quaã mong muöën àïìu coá àûúåc tûâ sûå húåp taác giûäa baån vaâ ngûúâi khaác, vaâ têm lyá thùæng/thua roä raâng khöng phuâ húåp vúái quaá trònh naây. Thua/thùæng Möåt söë ngûúâi àûúåc lêåp trònh àïí tû duy theo caách khaác – thua/thùæng. “Töi chõu thua, anh thùæng.” “Tiïëp tuåc ài. Haäy laâm theo caách cuãa anh.” “Cûá laâm nhuåc töi ài. Moåi ngûúâi vêîn laâm thïë maâ.” “Töi laâ keã thua cuöåc. Töi luön luön laâ keã thua cuöåc!” “Töi laâ möåt ngûúâi àem laåi hoâa bònh. Töi seä laâm moåi viïåc àïí giûä hoâa khñ.”

308

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Tû duy thua/thùæng coân tïå hún tû duy thùæng/thua vò khöng coá chuêín mûåc naâo caã - khöng àoâi hoãi, khöng kyâ voång, khöng têìm nhòn. Nhûäng ngûúâi coá tû duy thua/thùæng thûúâng laâ ngûúâi muöën nhanh choáng laâm haâi loâng hoùåc xoa dõu ngûúâi khaác. Hoå tòm kiïëm sûác maånh bùçng sûå dïî daäi hoùåc chêëp nhêån. Hoå ñt coá can àaãm àïí böåc löå tònh caãm cuäng nhû phaán xeát cuãa chñnh mònh vaâ dïî daâng súå haäi trûúác caái töi maånh meä cuãa ngûúâi khaác. Trong àaâm phaán, tû duy thua/thùæng àûúåc coi laâ sûå àêìu haâng, chõu thua hay tûâ boã. Trong phong caách laänh àaåo, àoá laâ tñnh dïî daäi, hay nuöng chiïìu. Tû duy thua/thùæng cöí xuáy cho löëi söëng “ba phaãi”, duâ “nhûäng ngûúâi ba phaãi laâ keã àïën àñch sau cuâng”. Nhûäng ngûúâi coá tû duy thùæng/thua rêët thñch nhûäng ngûúâi coá tû duy thua/thùæng vò àoá laâ “àêët söëng” cuãa hoå. Hoå thñch sûå nhu nhûúåc cuãa nhûäng ngûúâi naây – vò hoå coá thïí lúåi duång àïí phuåc vuå lúåi ñch cho mònh. Sûå nhu nhûúåc cuãa nhûäng keã àoá laâ phêìn thûúãng cho sûác maånh cuãa hoå. Nhûng vêën àïì laâ úã chöî nhûäng ngûúâi coá tû duy thua/thùæng phaãi chön vuâi rêët nhiïìu caãm xuác. Nhûäng tònh caãm àûúåc kòm neán àoá khöng bao giúâ chïët, chuáng chó taåm thúâi bõ chön söëng vaâ seä söëng laåi möåt caách tïå haåi hún vïì sau. Nhûäng cùn bïånh cùng thùèng thêìn kinh, àùåc biïåt laâ nhûäng bïånh vïì àûúâng hö hêëp, thêìn kinh vaâ tim maåch thûúâng laâ do phêîn uêët, thêët voång, vúä möång, bõ ûác chïë búãi têm lyá thua/thùæng. Sûå phêîn nöå hay tûác giêån thaái quaá, nhûäng phaãn ûáng quaá mûác trûúác sûå khiïu khñch nhoã nhùåt vaâ luön hoaâi nghi laâ nhûäng biïíu hiïån khaác cuãa sûå ûác chïë tònh caãm, aãnh hûúãng xêëu àïën loâng tûå troång vaâ möëi quan hïå vúái ngûúâi khaác. Caã hai tû duy thùæng/thua vaâ thua/thùæng àïìu laâ nhûäng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

309

traång thaái yïëu keám, dûåa trïn caãm giaác bêët an cuãa baãn thên. Taåm thúâi, tû duy thùæng/thua àem laåi nhiïìu kïët quaã vò noá huy àöång àûúåc sûác maånh vaâ taâi nùng àaáng kïí cuãa nhûäng ngûúâi úã cêëp cao. Coân tû duy thua/thùæng laâ möåt múá höîn loaån vaâ yïëu keám ngay khi múái hònh thaânh. Nhiïìu nhaâ laänh àaåo, caán böå quaãn lyá vaâ caác bêåc cha meå dao àöång nhû quaã lùæc àöìng höì tûâ tû duy thùæng/thua sang tû duy thua/thùæng. Khi khöng thïí chõu àûúåc sûå röëi loaån, mêët phûúng hûúáng, khöng coân kyâ voång vaâ tñnh kyã luêåt nûäa thò hoå quay sang tû duy thùæng/thua. Àïën khi mùåc caãm töåi löîi laâm mêët ài quyïët têm, hoå laåi quay trúã laåi tû duy thua/thùæng. Vaâ röìi, möåt lêìn nûäa, sûå tûác giêån vaâ thêët voång àêíy hoå trúã laåi tû duy thùæng/thua. Luác naây, hoå chó chúâ cú höåi vaâ àiïìu kiïån àïí phuåc thuâ. Thua/thua Khi hai ngûúâi coá tû duy thùæng/thua gùåp nhau, tûác laâ khi hai caá nhên coá tñnh caách kiïn quyïët, bûúáng bónh vaâ ñch kyã giao tiïëp vúái nhau thò kïët cuåc seä laâ tû duy thua/thua. Caã hai seä àïìu laâ keã thua cuöåc. Caã hai seä trúã nïn hêån thuâ vaâ muöën “giaãi quyïët” vúái nhau möåt caách muâ quaáng, bêët chêëp thûåc tïë rùçng traã thuâ laâ con dao hai lûúäi. Töi àaä àûúåc chûáng kiïën möåt cuöåc ly dõ maâ toâa aán phaán quyïët ngûúâi chöìng phaãi chia cho vúå phên nûãa taâi saãn. Tuên thuã quyïët àõnh cuãa toâa aán, anh êëy baán chiïëc xe ö-tö trõ giaá hún 10.000 àö-la vúái giaá 50 àö-la vaâ chia 25 àö-la cho ngûúâi vúå (luác naây àaä ly dõ). Àïën nûúác naây thò ngûúâi vúå phaãn àöëi. Sau àoá, thû kyá toâa àaä tiïën haânh kiïím tra sûå viïåc vaâ phaát hiïån ra rùçng ngûúâi chöìng àaä baán moåi taâi saãn khaác theo cuâng möåt caách nhû vêåy. Möåt söë ngûúâi têåp trung vaâo viïåc lêëy àöëi thuã laâm troång

310

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

têm cuöåc söëng, àïën mûác hoaân toaân bõ aám aãnh búãi haânh vi cuãa ngûúâi àoá. Hoå “muâ quaáng” trûúác moåi thûá, trûâ mong muöën laâm cho àöëi thuã bõ töín thûúng, mêët maát, duâ rùçng àiïìu àoá àöìng nghôa vúái sûå mêët maát cuãa chñnh mònh. Tû duy thua/thua laâ triïët lyá cuãa sûå xung àöåt vaâ àöëi khaáng, möåt thûá triïët lyá cuãa chiïën tranh. Tû duy thua/thua cuäng laâ triïët lyá cuãa ngûúâi bõ phuå thuöåc hoaân toaân vaâo ngûúâi khaác maâ khöng tòm àûúåc löëi thoaát cho riïng mònh. Àoá laâ nhûäng ngûúâi bêët haånh. Nïëu thua cuöåc, hoå seä thûåc haânh theo phûúng chêm “khöng ùn àûúåc thò phaá cho höi”, buöåc àöëi thuã cuäng phaãi nïëm traãi àau khöí, cay àùæng nhû mònh. Chó coá thùæng Möåt lûåa choån khaác thûúâng gùåp laâ “chó coá thùæng”. Nhûäng ngûúâi tû duy “chó coá thùæng” khöng nhêët thiïët muöën ngûúâi khaác phaãi thua. Thùæng thua àöëi vúái hoå khöng phaãi laâ vêën àïì. Àiïìu quan troång laâ hoå coá àûúåc caái hoå muöën. Khi viïåc thi àua hay caånh tranh khöng coá yá nghôa, thò chiïën thùæng coá thïí laâ caách phöí biïën nhêët trong cuöåc söëng haâng ngaây. Möåt ngûúâi mang têm lyá “chó coá thùæng” suy nghô theo hûúáng bùçng moåi caách baão àaãm àûúåc muåc àñch cuãa mònh. Hoå khöng quan têm ngûúâi khaác thùæng, thua ra sao, cuäng khöng tòm caách traã àuäa ngûúâi khaác. Phûúng aán naâo coá hiïåu quaã nhêët? Trong nùm phûúng aán àaä nïu – cuâng thùæng, thùæng/thua, thua/thùæng, thua/thua, vaâ chó coá thùæng – phûúng aán naâo hiïåu quaã nhêët? Cêu traã lúâi laâ: “Coân tuây”. Nïëu àöåi baån thùæng trong möåt trêån àaá boáng, coá nghôa laâ àöåi khaác thua. Nïëu laâ möåt doanh nhên, coá thïí baån muöën caånh tranh vúái àöëi thuã trong möåt tònh huöëng thùæng/thua àïí

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

311

thuác àêíy lúåi nhuêån. Tuy nhiïn, àoá khöng phaãi laâ möåt cuöåc àua nhùçm loaåi trûâ nhau. Nïëu laâ laänh àaåo cuãa möåt töí chûác, baån cuäng khöng nïn choån kiïíu tû duy thùæng/thua àïí caãn trúã sûå húåp taác giûäa caác caá nhên hoùåc giûäa caác nhoám ngûúâi nhùçm àaåt àûúåc thaânh cöng töëi àa. Nïëu àaánh giaá cao möëi quan hïå vaâ cho rùçng vêën àïì thùæng/thua khöng thûåc sûå quan troång, baån coá thïí choån kiïíu tû duy thua/thùæng, trong möåt söë tònh huöëng nhêët àõnh, àïí khùèng àõnh võ trñ cuãa ngûúâi khaác möåt caách chên thaânh. “Àiïìu töi muöën khöng quan troång bùçng möëi quan hïå cuãa töi vúái anh. Do àoá, chuáng ta haäy laâm theo caách cuãa anh”. Baån cuäng coá thïí choån tû duy thua/thùæng nïëu caãm thêëy töën quaá nhiïìu thúâi gian vaâ sûác lûåc àïí giaânh chiïën thùæng, trong khi chiïën thùæng êëy laâm töín haåi nhûäng giaá trõ khaác cao quyá hún. Coá nhûäng tònh huöëng maâ baån chó muöën möåt àiïìu duy nhêët laâ chiïën thùæng, baån khöng quan têm gò àïën möëi quan hïå vúái ngûúâi khaác nûäa. Chùèng haån, trong trûúâng húåp tñnh maång con baån àang gùåp nguy hiïím, coá thïí baån chùèng quan têm àïën ai caã, vò viïåc cûáu söëng con baån laâ àiïìu quan troång trïn hïët. Do àoá, sûå lûåa choån töët nhêët tuây thuöåc vaâo thûåc tiïîn. Vêën àïì laâ laâm thïë naâo àïí nhêån ra thûåc tiïîn möåt caách chñnh xaác vaâ àõnh hònh tû duy phuâ húåp vúái tûâng hoaân caãnh, tûâng tònh huöëng. Tuy nhiïn, trong thûåc tïë cuöåc söëng, àa söë caác tònh huöëng àïìu coá möëi quan hïå tûúng thuöåc, do àoá, tû duy cuâng thùæng, tûác caác bïn cuâng coá lúåi, laâ phûúng aán phuâ húåp nhêët trong söë nùm phûúng aán trïn. Tû duy thùæng/thua khöng phaãi laâ möåt phûúng aán lêu

312

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

daâi, búãi vò duâ töi coá thùæng trong cuöåc àöëi àêìu vúái baån, thò möëi quan hïå cuãa chuáng ta ñt nhiïìu cuäng bõ aãnh hûúãng. Vñ duå, nïëu töi laâ nhaâ cung cêëp saãn phêím cho cöng ty cuãa baån, vaâ töi thùæng baån vïì möåt söë àiïìu khoaãn trong húåp àöìng, thò trong thúâi àiïím àoá, töi coá thïí giaânh àûúåc caái töi muöën. Nhûng liïåu baån coá muöën tiïëp tuåc húåp taác vúái töi nûäa khöng? Chiïën thùæng nhêët thúâi cuãa töi thûåc sûå seä biïën thaânh thêët baåi lêu daâi nïëu nhû baån khöng tiïëp tuåc laâm ùn vúái töi nûäa. Xeát vïì lêu daâi, phûúng aán thùæng/thua trong möëi quan hïå tûúng thuöåc seä trúã thaânh phûúng aán thua/thua. Xeát cho cuâng, nïëu khöng cuâng thùæng, thò caã hai seä cuâng thua. Àoá laâ lyá do vò sao tû duy cuâng thùæng laâ kiïíu tû duy duy nhêët coá yá nghôa tñch cûåc trong thûåc taåi tûúng thuöåc. Coá lêìn, töi laâm viïåc vúái möåt khaách haâng laâ chuã tõch möåt hïå thöëng cûãa haâng baán leã lúán. Öng noái vúái töi: “Stephen naây, kiïíu tû duy cuâng thùæng naây nghe thò hay, nhûng coá veã lyá tûúãng quaá. Thûúng trûúâng thûåc tïë rêët khùæc nghiïåt, chûá khöng àún giaãn àêu. Àêu àêu cuäng thêëy tû duy thùæng/thua, vaâ nïëu chuáng ta khöng theo luêåt chúi àoá, chuáng ta chùèng laâm àûúåc gò caã”. “Àûúåc röìi,” töi noái, “Öng cûá thûã aáp duång luêåt thùæng/thua vúái khaách haâng cuãa öng ài. Xem thûåc tïë seä nhû thïë naâo?”. “ÖÌ, khöng”, öng êëy traã lúâi. “Taåi sao khöng?” “Töi seä mêët khaách haâng.” “Thïë thò choån phûúng aán thua/thùæng vêåy – baán reã haâng hoáa.” “Khöng. Khöng coá laäi thò laâm sao duy trò àûúåc cûãa haâng!”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

313

Sau khi cên nhùæc àuã moåi phûúng aán, cuöëi cuâng, chuáng töi nhêån thêëy chó coá phûúng aán cuâng thùæng laâ giaãi phaáp töëi ûu nhêët. Tuy nhiïn, öng êëy phên baây: “Töi àöìng yá laâ noá àuáng vúái khaách haâng, nhûng laåi khöng àuáng àöëi vúái caác nhaâ cung cêëp.” “Nhûng baãn thên öng cuäng laâ khaách haâng cuãa nhaâ cung cêëp, taåi sao öng laåi khöng àöìng tònh vúái nguyïn tùæc naây?” “ÖÌ, gêìn àêy chuáng töi coá thûúng lûúång laåi húåp àöìng thuï vúái caác nhaâ quaãn lyá siïu thõ”, öng êëy noái, “Chuáng töi ài vaâo thûúng lûúång theo chuã trûúng cuâng thùæng. Chuáng töi cúãi múã, coá tònh coá lyá, ön hoâa. Nhûng hoå laåi coi àoá laâ biïíu hiïån cuãa sûå nhûúång böå vaâ toã ra lêën lûúát chuáng töi.” “Vêåy taåi sao anh khöng aáp duång phûúng aán thua/thùæng?”, töi hoãi. “Chuáng töi khöng laâm nhû thïë. Chuáng töi theo phûúng aán cuâng thùæng.” “Anh noái rùçng hoå àaä lêën lûúát anh?” “Àuáng vêåy.” “Noái caách khaác laâ anh thua.” “Àuáng vêåy.” “Vaâ hoå thùæng.” “Àuáng thïë!” “Vêåy anh goåi àoá laâ gò?” Khi nhêån ra rùçng caái maâ öng vêîn nghô laâ cuâng thùæng thûåc ra laâ thua/thùæng, öng àaä bõ söëc.

314

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nïëu ngûúâi àaân öng naây coá tû duy cuâng thùæng thûåc sûå thò öng êëy àaä kiïn nhêîn hún, biïët lùæng nghe yá kiïën cuãa ban quaãn lyá siïu thõ hún vaâ trònh baây quan àiïím möåt caách maånh daån hún. Öng êëy nïn tiïëp tuåc tinh thêìn cuâng thùæng cho àïën khi àaåt àûúåc giaãi phaáp laâm haâi loâng caã hai bïn. Àoá múái laâ phûúng aán àöìng têm hiïåp lûåc – àiïìu maâ coá thïí caã hai bïn khöng ai nghô túái. Cuâng thùæng hoùåc khöng giao keâo Nïëu caã hai bïn àïìu khöng àaåt àûúåc thoãa thuêån cuâng coá lúåi thò hoå vêîn coá thïí ài àïën giaãi phaáp cuâng thùæng hoùåc khöng giao keâo. Khöng giao keâo coá nghôa laâ nïëu khöng tòm àûúåc giaãi phaáp thoãa àaáng cho caã hai bïn, chuáng ta seä thûâa nhêån caác àiïím bêët àöìng cuãa nhau. Khöng coá giao keâo gò caã. Khöng coá sûå kyâ voång naâo àûúåc àùåt ra, khöng coá thoãa thuêån naâo àûúåc thiïët lêåp. Töi khöng húåp taác vúái baån hoùåc chuáng ta khöng laâm viïåc cuâng nhau nûäa búãi nhûäng giaá trõ vaâ muåc tiïu cuãa chuáng ta roä raâng laâ àöëi lêåp nhau. Vò vêåy, chuáng ta nïn nhêån diïån sûå àöëi lêåp ngay tûâ àêìu àïí traánh bõ thêët voång. Khi choån giaãi phaáp khöng giao keâo, baån seä caãm thêëy tûå do hún, cúãi múã hún vò khöng phaãi tòm caách àiïìu khiïín, àöëi phoá vúái ngûúâi khaác, hay thuác àêíy kïë hoaåch àïí coá àûúåc caái mònh muöën. Baån seä coá thúâi gian tòm hiïíu sêu hún nhûäng vêën àïì cöët loäi cuãa tònh hònh vaâ tòm ra phûúng hûúáng giaãi quyïët. Vúái chuã trûúng naây, baån coá thïí giaãi thñch: “Töi chó muöën giaãi phaáp caã hai cuâng thùæng, vò nïëu anh khöng àöìng yá vúái nhûäng cam kïët thò coá nghôa laâ anh àang phaãi chõu thiïåt, nhû vêåy, möëi quan hïå giûäa chuáng ta seä chùèng àûúåc lêu daâi. Nïëu khöng thïí àaåt àûúåc giaãi phaáp àoá, chuáng ta khöng nïn coá bêët cûá giao keâo naâo”.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

315

Sau möåt thúâi gian hoåc àûúåc khaái niïåm cuâng thùæng hoùåc khöng giao keâo, chuã tõch cuãa möåt cöng ty nhoã vïì phêìn mïìm maáy tñnh àïën chia seã vúái töi kinh nghiïåm sau. “Chuáng töi àaä xêy dûång àûúåc phêìn mïìm múái vaâ àaä baán cho möåt ngên haâng theo húåp àöìng 5 nùm. Võ chuã tõch cuãa ngên haâng rêët phêën khúãi, nhûng caác nhên viïn cêëp dûúái thò khöng uãng höå quyïët àõnh cuãa öng. Khoaãng möåt thaáng sau, ngên haâng àoá thay àöíi chuã tõch. Öng chuã tõch múái àïën gùåp töi vaâ noái: ‘Töi haâi loâng vïì phêìn mïìm àoá, nhûng töi àang coá möåt àöëng viïåc àang chúâ giaãi quyïët, coân nhûäng ngûúâi khaác thò khöng taán thaânh viïåc naây. Töi thûåc sûå caãm thêëy töi chûa thïí thuác eáp hoå cuäng nhû coá bêët cûá quyïët àõnh naâo vaâo luác naây àûúåc”. Cöng ty töi àang gùåp nhiïìu khoá khùn vïì taâi chñnh. Töi biïët töi coá quyïìn sûã duång phaáp lyá àïí húåp àöìng naây àûúåc thûåc hiïån. Nhûng töi bõ thuyïët phuåc búãi giaá trõ cuãa nguyïn tùæc cuâng thùæng. Do àoá, töi noái vúái öng êëy: “Chuáng ta àaä coá húåp àöìng. Ngên haâng cuãa öng àaä xem xeát vaâ chêëp nhêån saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa chuáng töi. Nhûng chuáng töi hiïíu rùçng caác öng khöng haâi loâng vïì noá. Vò thïë, chuáng töi seä chêëm dûát húåp àöìng, traã laåi tiïìn àùåt coåc, vaâ nïëu sau naây, caác öng thûåc sûå cêìn möåt phêìn mïìm thò haäy àïën vúái chuáng töi”. Töi àaä boã ài möåt húåp àöìng trõ giaá 84.000 USD. Noá gêìn nhû möåt thêët thoaát taâi chñnh quaá nùång nïì. Nhûng töi caãm thêëy, xeát vïì lêu daâi, nhûäng húåp àöìng khaác seä quay laåi cuâng vúái lúåi tûác cao hún. Ba thaáng sau, öng chuã tõch ngên haâng àoá goåi àiïån cho töi: “Chuáng töi àang thay àöíi hïå thöëng xûã lyá dûä liïåu, chuáng töi muöën húåp taác vúái cöng ty öng”. Vaâ öng êëy àaä kyá möåt húåp àöìng múái trõ giaá 240.000 USD vúái chuáng töi.”

316

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Trong möåt thûåc taåi tûúng thuöåc, bêët kyâ giaãi phaáp naâo keám hún giaãi phaáp cuâng thùæng chó laâ haå saách vaâ seä coá taác àöång àïën möëi quan hïå lêu daâi. Caái giaá phaãi traã cho taác àöång àoá cêìn phaãi àûúåc xem xeát kyä lûúäng. Nïëu khöng thïí àaåt àûúåc giaãi phaáp cuâng thùæng thûåc sûå, thò baån nïn choån giaãi phaáp khöng giao keâo. Cuâng thùæng hoùåc khöng giao keâo khöng nhûäng àem laåi sûå tûå do lúán trong kinh doanh maâ coân caã trong quan hïå tònh caãm gia àònh. Nïëu caác thaânh viïn trong gia àònh khöng muöën xem video, thò àún giaãn laâ hoå nïn quyïët àõnh laâm chuyïån khaác, – nghôa laâ choån phûúng aán “khöng giao keâo”. Töi coá möåt cö baån laâ ca sô, vaâo möîi cuöëi tuêìn, gia àònh cö êëy thûúâng ài haát chung vúái nhau. Trûúác àêy, khi caác con coân nhoã, cö êëy luön laâ ngûúâi chuêín bõ phêìn nhaåc, trang phuåc biïíu diïîn, àïåm àaân piano vaâ chó àaåo biïíu diïîn. Khi nhûäng àûáa con lúán lïn, thõ hiïëu êm nhaåc cuãa chuáng thay àöíi vaâ chuáng muöën coá tiïëng noái riïng vïì caách biïíu diïîn cuäng nhû trang phuåc. Chuáng khöng muöën nghe theo sûå chó àaåo cuãa meå nûäa. Vò coá nhiïìu kinh nghiïåm biïíu diïîn vaâ nùæm bùæt kõp thúâi nhu cêìu khaán giaã nïn cö êëy khöng àöìng tònh vúái àïì xuêët cuãa caác con. Nhûng cö êëy cuäng nhêån thêëy sûå cêìn thiïët phaãi xem boån treã nhû nhûäng thaânh viïn trûúãng thaânh vaâ coá quyïìn àûa ra quyïët àõnh. Do àoá, cö êëy choån giaãi phaáp cuâng thùæng hoùåc khöng giao keâo. Cö êëy noái vúái chuáng rùçng cêìn coá möåt thoãa thuêån maâ moåi ngûúâi àïìu haâi loâng. Hoùåc nïëu khöng chuáng seä choån caách khaác àïí thïí hiïån taâi nùng. Kïët quaã laâ moåi ngûúâi caãm thêëy thoaãi maái àûa ra yá kiïën nhùçm xaác lêåp thoãa thuêån cuâng thùæng, vúái nhêån thûác rùçng duâ hoå coá àaåt àûúåc thoãa thuêån hay khöng thò àiïìu àoá cuäng khöng coá gò raâng buöåc vïì tònh caãm.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

317

Caách tiïëp cêån cuâng thùæng hoùåc khöng giao keâo laâ phûúng phaáp thiïët thûåc nhêët úã giai àoaån àêìu cuãa caác möëi quan hïå kinh doanh. Möåt khi quan hïå àaä phaát triïín thò giaãi phaáp khöng giao keâo khöng coân laâ giaãi phaáp khaã thi, vò noá coá thïí gêy ra nhiïìu rùæc röëi nghiïm troång, àùåc biïåt àöëi vúái caác doanh nghiïåp gia àònh hay caác doanh nghiïåp coá sûå khúãi àêìu dûåa trïn cú súã tònh baån. Àöi khi, vò caã nïí nhau, nhiïìu ngûúâi phaãi ài tûâ thoãa hiïåp naây àïën thoãa hiïåp khaác, tuy ngoaâi mùåt luön toã ra tön troång nguyïn tùæc cuâng thùæng nhûng trong àêìu chó nghô àïën viïåc thùæng/thua hay thua/thùæng. Àiïìu naây seä laâm cho doanh nghiïåp taân luåi dêìn vaâ ài àïën thêët baåi, hoùåc phaãi sang nhûúång cho nhaâ quaãn lyá chuyïn nghiïåp hún. Vaâ vêën àïì seä trúã nïn nghiïm troång khi àöëi thuã caånh tranh cuãa hoå hoaåt àöång theo nguyïn tùæc cuâng thùæng vaâ àöìng têm hiïåp lûåc. Kinh nghiïåm cho thêëy seä töët hún cho doanh nghiïåp gia àònh hay doanh nghiïåp baån beâ nïëu hoå aáp duång phûúng phaáp khöng giao keâo àïí giaãi quyïët vûúáng mùæc, cuäng nhû nïn xaác lêåp trûúác möåt quy tùæc mua/baán àïí doanh nghiïåp coá thïí phaát triïín thõnh vûúång maâ khöng laâm töín haåi àïën hoâa khñ giûäa caác thaânh viïn. Tuy nhiïn, cuäng coá möåt söë möëi quan hïå khöng thïí sûã duång giaãi phaáp khöng giao keâo. Töi seä khöng thïí naâo tûâ boã con töi hay vúå töi àïí choån giaãi phaáp khöng giao keâo. Töi coá thïí ài vaâo àaâm phaán vúái caác con hoùåc vúái vúå mònh vïì möåt giaãi phaáp cuâng thùæng. Nïëu vêîn khöng thaânh cöng, seä töët hún khi töi choån giaãi phaáp thoãa hiïåp luác cêìn thiïët – möåt hònh thûác thêëp cuãa tû duy cuâng thùæng.

318

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

2. NÙM

PHÛÚNG DIÏÅN CUÃA TÛ DUY CUÂNG THÙÆNG

Tû duy cuâng thùæng laâ thoái quen laänh àaåo giûäa ngûúâi vaâ ngûúâi, bao haâm sûå vêån duång möåt trong caác khaã nùng thiïn phuá àùåc biïåt cuãa con ngûúâi trong möëi quan hïå nhû tûå nhêån thûác, trñ tûúãng tûúång, lûúng têm vaâ yá chñ àöåc lêåp. Noá coân bao haâm caã sûå hoåc hoãi lêîn nhau, aãnh hûúãng qua laåi vaâ nguyïn tùæc caác bïn cuâng coá lúåi. Vaâ cêìn phaãi rêët can àaãm cuäng nhû cên nhùæc kyä lûúäng àïí taåo ra nhûäng lúåi ñch chung, àùåc biïåt khi chuáng ta tûúng taác vúái nhûäng ngûúâi coá tû duy thùæng/thua cöë hûäu. Àoá laâ lyá do vò sao thoái quen thûá tû göìm coá caác nguyïn tùæc laänh àaåo giûäa ngûúâi vaâ ngûúâi. Sûå laänh àaåo naây àoâi hoãi têìm nhòn, bûúác khúãi àêìu chuã àöång, an toaân, àõnh hûúáng, khön ngoan vaâ nùng lûåc – nhûäng yïëu töë bùæt nguöìn tûâ mö thûác laänh àaåo caá nhên lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm. Nguyïn tùæc cuâng thùæng laâ nguyïn tùæc cú baãn àûa àïën thaânh cöng trong moåi tûúng taác cuãa con ngûúâi. Noá bao göìm nùm mùåt tûúng thuöåc trong cuöåc söëng, bùæt àêìu laâ tñnh caách, sau àoá laâ caác möëi quan hïå àïí hònh thaânh caác thoãa thuêån. Noá àûúåc nuöi dûúäng trong möåt möi trûúâng maâ cêëu truác vaâ quy tùæc àûúåc xêy dûång trïn cú súã tû duy cuâng thùæng. Vaâ noá liïn quan àïën quy trònh; chuáng ta khöng thïí àaåt muåc àñch cuâng thùæng bùçng löëi tû duy thùæng/thua hay thua/thùæng. Sú àöì dûúái àêy cho thêëy möëi quan hïå cuãa 5 phûúng diïån naây vúái nhau.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

319

1

2

3

“Cuâng thùæng”

“Cuâng thùæng” Caác möëi quan hïå

“Cuâng thùæng” Caác thoãa thuêån

Tñnh caách

Caác quy tùæc höî trúå (4) vaâ Caác quy trònh (5)

Bêy giúâ chuáng ta bùæt àêìu xem xeát tûâng phûúng diïån. Tñnh caách Tñnh caách laâ nïìn taãng cuãa tû duy cuâng thùæng. Moåi thûá khaác àïìu àûúåc xêy dûång trïn nïìn taãng naây. Coá ba àùåc trûng tñnh caách quan troång àöëi vúái mö thûác cuâng thùæng. Tñnh chñnh trûåc. Tñnh chñnh trûåc laâ giaá trõ chuáng ta àùåt vaâo baãn thên mònh. Caác Thoái quen 1, 2 vaâ 3 giuáp chuáng ta phaát triïín vaâ duy trò tñnh chñnh trûåc. Khi chuáng ta nhêån diïån roä caác giaá trõ cuãa mònh, chuã àöång töí chûác vaâ thûåc hiïån theo nhûäng giaá trõ naây haâng ngaây, chuáng ta seä xêy dûång àûúåc sûå tûå nhêån thûác, yá chñ àöåc lêåp bùçng caách giûä lúâi hûáa vaâ thûåc hiïån àuáng cam kïët. Trong cuöåc söëng, khöng thïí àaåt àûúåc thaânh cöng nïëu chuáng ta khöng hiïíu sêu vïì nhûäng yïëu töë taåo nïn thaânh cöng. Mùåt khaác, nïëu chuáng ta khöng thïí giûä vûäng cam kïët cuãa mònh vúái ngûúâi khaác, cuäng nhû àöëi vúái baãn thên thò sûå thoãa hiïåp cuäng chó laâ giaã döëi. Möåt khi khöng coá nïìn taãng cho sûå tin cêåy, giaãi phaáp cuâng thùæng seä trúã thaânh möåt kyä xaão reã tiïìn. Vò thïë, chñnh trûåc laâ viïn àaá àùåt nïìn taãng àêìu tiïn cho tû duy cuâng thùæng.

320

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Sûå chñn chùæn. Chñn chùæn laâ sûå cên bùçng giûäa loâng duäng caãm vaâ sûå cên nhùæc. Theo giaáo sû Hrand Saxenian, ngûúâi daåy mön Kiïím soaát taåi Khoa Kinh doanh Àaåi hoåc Harvard, thò sûå chñn chùæn vïì mùåt tònh caãm laâ “khaã nùng thïí hiïån tònh caãm vaâ phaán xeát baãn thên cên bùçng vúái sûå quan têm àïën yá nghô vaâ caãm giaác cuãa ngûúâi khaác”. Àõnh nghôa àoá àûúåc nïu trong luêån aán tiïën sô, àûúåc chñnh öng phaát triïín trong lônh vûåc nghiïn cûáu lõch sûã vaâ nghiïn cûáu àiïìn daä. Sau àoá öng àaä viïët möåt baâi baáo vïì cöng trònh nghiïn cûáu göëc dûúái daång hoaân thiïån vúái nhûäng lêåp luêån höî trúå vaâ gúåi yá aáp duång àùng trïn taåp chñ Harvard Business Review (söë thaáng 1-2 nùm 1958). Caách sûã duång thuêåt ngûä “chñn chùæn” cuãa Hrand coá húi khaác so vúái caách sûã duång cuãa noá trong cuöën saách naây. ÚÃ àêy, khaái niïåm chñn chùæn chuã yïëu têåp trung vaâo quaá trònh trûúãng thaânh vaâ phaát triïín, tûâ giai àoaån phuå thuöåc sang àöåc lêåp röìi àïën tûúng thuöåc. Nïëu xem xeát caác baâi trùæc nghiïåm têm lyá nhùçm tuyïín duång, thùng chûác vaâ àaâo taåo nhên viïn, baån seä thêëy rùçng chuáng àûúåc thiïët kïë àïí àaánh giaá mûác àöå chñn chùæn cuãa hoå. Duâ coá àûúåc goåi laâ sûå cên bùçng giûäa sûác maånh baãn ngaä vaâ caãm thöng, giûäa tûå tin vaâ tûå troång, giûäa sûå quan têm àöëi vúái con ngûúâi hay àöëi vúái cöng viïåc thò àiïìu àûúåc tòm kiïëm úã àêy laâ sûå cên bùçng giûäa can àaãm vaâ cên nhùæc. Sûå cên bùçng naây àaä ùn sêu vaâo hoåc thuyïët tûúng taác giûäa ngûúâi vaâ ngûúâi trong quaãn lyá vaâ laänh àaåo. Noá cuäng laâ nöåi dung cuãa sûå cên bùçng P/PC. Trong khi can àaãm nhùæm vaâo viïåc lêëy àûúåc “quaã trûáng vaâng” thò cên nhùæc quan têm àïën phuác lúåi lêu daâi saãn sinh tûâ “con ngöîng”. Do àoá, nhiïåm vuå cú baãn cuãa laänh àaåo laâ nêng cao mûác söëng vaâ chêët lûúång söëng cho moåi thaânh viïn trong töí chûác. Nhiïìu ngûúâi thûúâng suy nghô theo kiïíu: “Àûúåc caái naây

7

321

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thò mêët caái kia”. Nhûng tû duy cuâng thùæng thò coá lúåi cho caã àöi bïn. Àïí coá thoái quen tû duy cuâng thùæng, baån phaãi laâ möåt ngûúâi vûâa mïìm moãng vûâa can àaãm, vûâa caãm thöng vûâa tûå tin, vaâ khöng chó laâ möåt ngûúâi chu àaáo, nhaåy caãm maâ coân phaãi gan daå. Noái toám laåi, àïí tòm kiïëm àûúåc sûå cên bùçng giûäa can àaãm vaâ cên nhùæc, baån phaãi laâ möåt ngûúâi chñn chùæn thêåt sûå. Chñn chùæn chñnh laâ cöët loäi cuãa tû duy cuâng thùæng.

Cao Thua/thùæng

Cuâng thùæng

Thua/thua

Thùæng/thua

Cên nhùæc

Thêëp

Thêëp

Can àaãm

Cao

Nïëu coá thûâa can àaãm nhûng laåi thiïëu cên nhùæc, töi seä nhû thïë naâo? Cêu traã lúâi: töi seä rúi vaâo tû duy thùæng/thua. Nghôa laâ, töi laâ möåt ngûúâi coá caá tñnh maånh meä, daám àûa ra phaán xeát cuãa mònh nhûng laåi khöng àïí yá gò àïën yá kiïën cuãa ngûúâi khaác. Àïí buâ vaâo sûå thiïëu chñn chùæn àoá, ngûúâi ta thûúâng duâng àïën àõa võ, quyïìn lûåc vaâ caác ûu thïë khaác.

322

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nïëu coá yá thûác cên nhùæc cao nhûng laåi thiïëu möåt chuát can àaãm, töi seä mang tû duy thua/thùæng. Töi xem sûå phaán xeát vaâ yá muöën cuãa baån lúán àïën mûác khöng daám baây toã vaâ thûåc hiïån yá muöën cuãa mònh. Àöëi vúái tû duy cuâng thùæng, sûå can àaãm vaâ cên nhùæc àïìu quan troång nhû nhau. Chñnh sûå cên bùçng cuãa hai nhên töë naây laâ dêëu hiïåu chñn chùæn thûåc sûå. Nïëu coá àûúåc noá, chuáng ta coá thïí lùæng nghe, thêëu hiïíu, vaâ coá thûâa can àaãm àïí àöëi àêìu vúái moåi thaách thûác. Sûå röång lûúång. Tñnh caách thûá ba rêët quan troång cho tû duy cuâng thùæng laâ sûå röång lûúång. Àêy laâ mö thûác cho rùçng ai cuäng coá phêìn cuãa ngûúâi nêëy. Trong cuöåc söëng, ngûúâi röång lûúång khöng nhiïìu. Àa söë chuáng ta thûúâng nghô àïën caái töi heåp hoâi cuãa baãn thên. Chuáng ta cho rùçng cuöåc söëng chó laâ möåt chiïëc baánh duy nhêët, nïëu ai àoá lêëy àûúåc phêìn nhiïìu thò mònh chó coân phêìn ñt. Sûå heåp hoâi chñnh laâ do têìm nhòn haån chïë. Nhûäng ngûúâi heåp hoâi seä gùåp nhiïìu khoá khùn trong viïåc chia seã sûå thaânh cöng vaâ uy tñn, quyïìn lûåc hay lúåi ñch – ngay caã vúái nhûäng ngûúâi àaä giuáp hoå taåo ra nhûäng thaânh quaã àoá. Hoå khöng vui khi thêëy ngûúâi khaác thaânh cöng – thêåm chñ ngay caã nhûäng thaânh viïn trong gia àònh hay baån beâ, àöìng sûå thên thiïët. Hoå caãm thêëy bõ mêët phêìn khi ngûúâi khaác àaåt àûúåc thùæng lúåi naâo àoá. Ngoaâi mùåt hoå thïí hiïån niïìm vui trûúác thaânh cöng cuãa ngûúâi khaác nhûng trong thêm têm, hoå caãm thêëy ghen tûác. YÁ thûác vïì giaá trõ cuãa hoå xuêët phaát tûâ sûå hún thua. Vúái nhûäng con ngûúâi àoá, thaânh cöng cuãa ngûúâi khaác àöìng nghôa vúái thêët baåi cuãa baãn thên hoå. Ngûúâi heåp hoâi thûúâng ngêëm ngêìm mong ngûúâi khaác gùåp àiïìu khöng may. Hoå luön luön so saánh, ganh àua. Hoå

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

323

boã cöng sûác àïí súã hûäu nhiïìu cuãa caãi hay nùæm nhiïìu quyïìn lûåc nhùçm gia tùng giaá trõ cuãa mònh. Hoå muöën ngûúâi khaác phaãi laâm theo caách cuãa hoå. Hoå muöën àiïìu khiïín ngûúâi khaác, muöën ngûúâi khaác trúã nïn yïëu keám hún hoå. Ngûúâi coá àêìu oác heåp hoâi rêët khoá trúã thaânh thaânh viïn cuãa möåt têåp thïí tûúng thuöåc. Hoå xem sûå khaác biïåt laâ dêëu hiïåu khöng phuåc tuâng vaâ thiïëu trung thaânh. Ngûúåc laåi, sûå röång lûúång xuêët phaát tûâ möåt yá thûác sêu sùæc vïì giaá trõ vaâ danh dûå caá nhên. Àoá laâ mö thûác cho rùçng moåi thûá trong cuöåc söëng àïìu coá àuã cho moåi ngûúâi. Noá dêîn àïën viïåc chia seã uy tñn, lúåi nhuêån, ra quyïët àõnh, vaâ cöng nhêån. Noá múã ra nhiïìu khaã nùng, lûåa choån, giaãi phaáp vaâ saáng taåo. Ngûúâi röång lûúång luön vui veã, haâi loâng vaâ maän nguyïån. Hoå söëng theo caác nguyïn tùæc cuãa thoái quen 1, 2 vaâ 3. Hoå thïí hiïån khaã nùng laänh àaåo sùæc beán, tñnh chuã àöång cuäng nhû biïët têån duång nùng lûåc cuãa ngûúâi khaác. Sûå röång lûúång thûâa nhêån nhûäng khaã nùng khöng giúái haån vïì trûúãng thaânh vaâ phaát triïín trong caác möëi quan hïå tûúng taác tñch cûåc, taåo ra giaãi phaáp cuâng thùæng. Thaânh tñch têåp thïí laâ sûå thaânh cöng cuãa quan hïå tûúng taác tñch cûåc, àem laåi lúåi ñch chung cho têët caã moåi ngûúâi. Thaânh tñch têåp thïí àaåt àûúåc khi moåi ngûúâi trong töí chûác cuâng nhau laâm viïåc, giao tiïëp vúái nhau nhùçm àaåt kïët quaã cao nhêët. Thaânh tñch têåp thïí laâ kïët quaã tûå nhiïn cuãa mö thûác vïì sûå röång lûúång. Möåt tñnh caách giaâu loâng chñnh trûåc, chñn chùæn vaâ röång lûúång seä taåo ra quan hïå tûúng taác àñch thûåc giûäa ngûúâi vaâ ngûúâi maâ khöng kyä xaão naâo coá thïí thay thïë àûúåc.

324

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nhûäng ngûúâi coá tû duy thùæng/thua muöën xêy dûång tû duy cuâng thùæng nïn tiïëp cêån vaâ taåo möëi quan hïå mêåt thiïët vúái nhûäng ngûúâi coá tû duy cuâng thùæng, búãi hoå thûúâng ñt coá cú höåi nhòn thêëy vaâ traãi nghiïåm tû duy cuâng thùæng. Do àoá, töi khuyïn caác baån nïn àoåc saách, nhû cuöën tûå truyïån hêëp dêîn “Tòm kiïëm nhên daång” cuãa Anwar Sadat, vaâ xem phim, nhû “Chiïën xa baäo lûãa”, hay xem kõch, nhû “Nhûäng ngûúâi khöën khöí”. Noá seä giuáp baån tiïëp cêån vúái nhûäng têëm gûúng söëng theo tû duy cuâng thùæng. Nïn nhúá rùçng, chó khi naâo tòm thêëy àûúåc giaá trõ nöåi taåi ngay trong con ngûúâi mònh – nhûäng giaá trõ vûúåt ra khoãi caác kõch baãn àõnh sùén – thò chuáng ta múái coá thïí àaåt àïën giaá trõ àñch thûåc cuãa tû duy cuâng thùæng cuäng nhû caác nguyïn tùæc àuáng àùæn khaác trong cuöåc söëng. Caác möëi quan hïå Tûâ nïìn taãng cuãa tñnh caách, chuáng ta seä xêy dûång vaâ duy trò àûúåc caác möëi quan hïå theo tû duy cuâng thùæng. Sûå tin cêåy lêîn nhau vaâ taâi khoaãn tònh caãm laâ cöët loäi cuãa tû duy cuâng thùæng. Khöng coá sûå tin cêåy thò àiïìu chuáng ta coá thïí laâm àûúåc suy cho cuâng chó laâ thoãa hiïåp; khöng coá sûå tin cêåy, chuáng ta seä khöng cúãi múã, hoåc hoãi vaâ giao tiïëp lêîn nhau, chuáng ta khöng saáng taåo thûåc sûå. Nhûng nïëu taâi khoaãn tònh caãm cuãa chuáng ta coá söë dû úã mûác cao, thò àöå tin cêåy khöng coân laâ vêën àïì. Caác “khoaãn gûãi” trong taâi khoaãn àuã laâm cho baån vaâ töi tön troång lêîn nhau. Chuáng ta têåp trung vaâo giaãi quyïët vêën àïì, chûá khöng bêån têm vïì nhên caách hay lêåp trûúâng cuãa nhau nûäa. Vò tin cêåy lêîn nhau, nïn chuáng ta seä cúãi múã hún vaâ daám àùåt caác “con baâi” cuãa mònh lïn baân. Mùåc duâ coá nhûäng àiïím khaác nhau, nhûng töi hiïíu rùçng baån seä lùæng nghe töi trïn cú

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

325

súã tön troång lêîn nhau, vaâ ngûúåc laåi. Caã hai cuâng quyïët têm tòm hiïíu, cam kïët giûä vûäng lúåi ñch cuãa nhau trong quaá trònh húåp taác. Möëi quan hïå theo phûúng thûác cuâng thùæng, vúái mûác àöå tin cêåy cao laâ baân àaåp lyá tûúãng cho àöìng têm hiïåp lûåc (Thoái quen thûá saáu). Möëi quan hïå àoá khöng hïì laâm cho caác vêën àïì keám ài tñnh hiïån thûåc hay keám phêìn quan troång, hoùåc loaåi boã sûå khaác biïåt vïì caách nhòn. Ngûúåc laåi, noá giuáp triïåt tiïu nùng lûúång tiïu cûåc vöën thûúâng têåp trung vaâo nhûäng khaác biïåt vïì nhên caách vaâ àõa võ. Àöìng thúâi, noá taåo ra nguöìn nùng lûúng tñch cûåc coá troång têm laâ phöëi húåp nùng lûåc cuãa caã hai bïn àïí taåo nïn sûác maånh saáng taåo vaâ liïn kïët, giuáp hiïíu biïët thêëu àaáo caác vêën àïì vaâ giaãi quyïët chuáng sao cho caã hai cuâng coá lúåi. Nhûng àiïìu gò seä xaãy ra nïëu baån buöåc phaãi thoãa thuêån vúái möåt ngûúâi, maâ ngûúâi naây chûa bao giúâ biïët àïën tû duy cuâng thùæng vaâ chó nghô àïën triïët lyá thùæng/thua hay möåt triïët lyá naâo khaác? Àûúng àêìu vúái tû duy thùæng/thua laâ möåt thaách thûác thêåt sûå cuãa tû duy cuâng thùæng. Thûåc tïë cho thêëy khöng phaãi luác naâo tû duy cuâng thùæng cuäng àuáng trong moåi tònh huöëng, tuây vaâo vêën àïì vaâ sûå khaác biïåt cú baãn cêìn phaãi àûúåc giaãi quyïët. Nhûng seä dïî daâng hún nïëu caã hai bïn àïìu hiïíu àûúåc àiïìu àoá vaâ quyïët têm thûåc hiïån. Khi baån gùåp phaãi àöëi taác coá mö thûác thùæng/thua, möëi quan hïå vúái ngûúâi àoá vêîn laâ chòa khoáa chñnh yïëu. Baån cêìn têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa mònh, àûa “khoaãn gûãi” vaâo taâi khoaãn tònh caãm thöng qua sûå lõch thiïåp chên thaânh, tön troång vaâ àaánh giaá cao àöëi taác. Baån phaãi daânh thúâi gian lêu hún cho giao tiïëp, biïët lùæng nghe nhiïìu hún,

326

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

kyä hún. Baån phaãi thïí hiïån mònh bùçng sûå nhiïåt tònh àïí àöëi taác hiïíu rùçng baån thûåc sûå mong muöën xêy dûång möëi quan hïå vúái hoå trïn nïìn taãng cuâng thùæng. Quaá trònh àoá chñnh laâ möåt khoaãn lúán gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm trong möëi quan hïå giûäa baån vaâ àöëi taác. Tñnh caách cuãa baån caâng chên thêåt, mûác àöå chuã àöång caâng cao, nhiïåt tònh hûúáng àïën giaãi phaáp cuâng thùæng caâng nhiïìu thò aãnh hûúãng cuãa baån àïën ngûúâi khaác caâng maånh. Àêy laâ möåt thaách thûác thûåc sûå àöëi vúái mö thûác laänh àaåo giûäa ngûúâi vaâ ngûúâi. Noá chuyïín tûâ mö thûác Laänh àaåo dûåa trïn caác möëi quan hïå sang mö thûác Laänh àaåo laâm thay àöíi caác möëi quan hïå. Vò nguyïn tùæc cuâng thùæng toã ra hiïåu quaã trong moåi tònh huöëng nïn baån coá thïí àïì nghõ àöëi taác lêëy àoá laâm tiïu chuêín cho viïåc húåp taác giûäa hai bïn. Tuy nhiïn, chó möåt söë ñt ngûúâi coá tû duy thùæng/thua coá thïí tiïëp cêån vaâ chuyïín sang tû duy cuâng thùæng. Do vêåy, baån cêìn nhúá rùçng phûúng aán “khöng giao keâo” luön luön laâ giaãi phaáp phoâng bõ. Hoùåc àöi khi, baån cuäng phaãi choån giaãi phaáp thoãa hiïåp. Àiïìu quan troång cêìn lûu yá laâ khöng phaãi luác naâo baån cuäng choån phûúng phaáp cuâng thùæng, ngay caã khi söë dû taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån àang úã mûác cao. Chùèng haån, nïëu baån vaâ töi cuâng laâm viïåc vúái nhau, baån àïën gùåp töi vaâ noái: “Stephen, töi biïët anh khöng thñch quyïët àõnh naây. Vaâ töi khöng coá thúâi gian àïí giaãi thñch vúái anh. Coá thïí anh seä nghô àêy laâ quyïët àõnh sai lêìm, nhûng liïåu anh coá thïí uãng höå töi khöng?”. Nïëu nhû baån coá taâi khoaãn tònh caãm tñch cûåc àöëi vúái töi, têët nhiïn töi seä uãng höå baån. Rêët coá thïí trong viïåc naây, baån àaä hoaân toaân àuáng. Nhûng nïëu taâi khoaãn tònh caãm caån kiïåt,

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

327

vaâ nïëu töi laâ ngûúâi bõ àöång àöëi phoá, töi seä khöng thûåc sûå uãng höå. Trûúác mùåt baån, töi coá thïí àöìng tònh, nhûng sau lûng baån, töi laåi khöng thûåc sûå nhiïåt tònh. Töi seä khöng àêìu tû sûác lûåc cêìn thiïët àïí giuáp baån thaânh cöng. Nïëu töi laâ ngûúâi baão thuã, àöåc àoaán, töi seä chöëng laåi quyïët àõnh cuãa baån, vaâ laâm moåi caách àïí löi keáo ngûúâi khaác cuâng chöëng laåi baån. Hoùåc nïëu coá aác yá, töi coá thïí chó laâm chñnh xaác nhûäng gò baån yïu cêìu, maâ khöng chõu traách nhiïåm gò vïì kïët quaã cöng viïåc. Möåt thoãa thuêån bùçng vùn baãn seä chùèng coá yá nghôa gò nïëu noá khöng àûúåc dûåa trïn cú súã tñnh caách vaâ möëi quan hïå àïí duy trò theo àuáng tinh thêìn cuãa thoãa thuêån àoá. Do àoá, chuáng ta cêìn tiïëp cêån nguyïn tùæc cuâng thùæng tûâ mong muöën àêìu tû vaâo caác möëi quan hïå àïí laâm cho chuáng trúã nïn khaã thi. Thoãa thuêån Sau khi thiïët lêåp möëi quan hïå, ngûúâi ta seä àûa ra caác thoãa thuêån dûåa trïn nguyïn tùæc cuâng thùæng. Àöi khi, nhûäng thoãa thuêån naây àûúåc goåi laâ caác thoãa thuêån vïì hiïåu quaã laâm viïåc hay húåp taác. Noá chuyïín àöíi mö thûác tûúng taác tûâ chiïìu doåc sang chiïìu ngang, tûâ viïåc giaám saát lêîn nhau sang tûå giaám saát, tûâ àöëi thuã sang àöëi taác nhùçm mang àïën thaânh cöng cho têët caã caác bïn. Nhûäng thoãa thuêån cuâng thùæng bao truâm möåt phaåm vi röång cuãa sûå tûúng taác coá tñnh tûúng thuöåc. Chuáng ta àaä thaão luêån möåt ûáng duång quan troång khi noái vïì sûå uãy quyïìn trong cêu chuyïån “Saåch vaâ xanh” úã Thoái quen 3. Nùm yïëu töë maâ chuáng ta liïåt kï úã àoá laâ cú súã cuãa caác thoãa thuêån giûäa ngûúâi sûã duång lao àöång vaâ ngûúâi lao àöång, giûäa nhûäng ngûúâi laâm viïåc àöåc lêåp vaâ möåt nhoám ngûúâi húåp taác vúái

328

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

nhau nhùçm àaåt àûúåc muåc àñch chung. Nhûäng thoãa thuêån naây seä taåo ra möåt phûúng thûác hiïåu quaã àïí xaác àõnh vaâ àaáp ûáng nhûäng kyâ voång cuãa caác bïn tham gia trong möåt nöî lûåc chung coá tñnh tûúng thuöåc lêîn nhau. Trong thoãa thuêån cuâng thùæng, nùm nhên töë sau àêy cêìn àûúåc thïí hiïån möåt caách roä raâng: Kïët quaã mong muöën: Xaác àõnh nhûäng viïåc cêìn laâm vaâ thúâi haån hoaân thaânh. Chó dêîn: Chó roä caác thöng söë (vïì nguyïn tùæc, chñnh saách, v.v.) àïí àaåt àûúåc kïët quaã theo nhûäng thöng söë àoá. Nguöìn lûåc: Xaác àõnh nhên lûåc, vêåt lûåc, taâi lûåc vaâ sûå höî trúå kyä thuêåt hoùåc töí chûác àïí àaåt àûúåc kïët quaã. Kïë hoaåch: Àùåt ra caác tiïu chuêín vaâ thúâi gian nhùçm àaánh giaá kïët quaã cöng viïåc. Töíng kïët, àaánh giaá: Xaác àõnh tñnh chêët cöng viïåc - töët hay xêëu, tûå nhiïn vaâ logic hay khöng. Xaác àõnh tònh hònh trong vaâ sau möîi cöng àoaån. Nùm nhên töë noái trïn seä giuáp caác thoãa thuêån cuâng thùæng töìn taåi. Sûå hiïíu biïët lêîn nhau vaâ thoãa thuêån roä raâng ngay tûâ àêìu vïì caác lônh vûåc trïn seä taåo ra möåt chuêín mûåc àïí ào lûúâng mûác àöå thaânh cöng cuãa möîi ngûúâi. Sûå giaám saát chuyïn quyïìn theo löëi cuä chñnh laâ mö thûác thùæng/thua. Noá cuäng laâ hêåu quaã cuãa taâi khoaãn tònh caãm àaä bõ thêëu chi. Nïëu khöng coá sûå tin cêåy hay möåt têìm nhòn chung vïì caác kïët quaã mong muöën, chuáng ta seä coá xu hûúáng giaám saát, kiïím tra lêîn nhau. Vò thiïëu loâng tin nïn chuáng ta luön coá caãm giaác cêìn phaãi kiïím soaát ngûúâi khaác. Nhûng nïëu sûå tin cêåy quaá cao thò phûúng phaáp cuãa

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

329

baån laâ gò? Cûá àïí cho àöëi taác tûå chuã. Khi baån àaä àaåt àûúåc thoãa thuêån cuâng thùæng ngay tûâ àêìu, àöëi taác cuãa baån seä biïët àûúåc kïët quaã mong muöën. Vai troâ cuãa baån luác àoá chó laâ giuáp àúä vaâ tiïëp nhêån caác baáo caáo vïì viïåc thûåc hiïån traách nhiïåm cuãa hoå. Khi con ngûúâi àûúåc tûå mònh phaán xeát baãn thên thò loâng kiïu haänh cuãa hoå seä àûúåc nêng cao hún, vaâ traách nhiïåm cuãa hoå theo àoá cuäng tùng lïn. Trong möëi quan hïå coá àöå tin cêåy cao, tûå phaán xeát seä chñnh xaác hún nhiïìu vò chuáng ta thûúâng tûå nhêån biïët thûåc hû cuãa sûå viïåc àang diïîn tiïën roä hún so vúái caác quan saát hay ào lûúâng tûâ bïn ngoaâi. Reân luyïån phûúng phaáp quaãn trõ tû duy cuâng thùæng Nhiïìu nùm trûúác àêy, töi tham gia trûåc tiïëp vaâo möåt dûå aán tû vêën cho möåt ngên haâng lúán coá haâng chuåc chi nhaánh. Hoå yïu cêìu chuáng töi àaánh giaá vaâ caãi tiïën chûúng trònh àaâo taåo quaãn lyá cuãa hoå vúái ngên saách haâng nùm laâ 750.000 àö-la. Chûúng trònh naây bao göìm viïåc lûåa choån caác sinh viïn múái töët nghiïåp vaâ böë trñ hoå thûåc haânh 12 loaåi cöng viïåc, möîi loaåi hai tuêìn taåi caác phoâng ban cuãa ngên haâng trong thúâi gian saáu thaáng. Sau khi kïët thuác àúåt thûåc têåp, nhûäng sinh viïn xuêët sùæc seä àûúåc böë trñ laâm trúå lyá cho caác trûúãng chi nhaánh ngên haâng. Nhiïåm vuå cuãa chuáng töi laâ àaánh giaá kïët quaã àaâo taåo qua saáu thaáng thûåc têåp. Khi bùæt tay vaâo laâm, chuáng töi phaát hiïån ra rùçng phêìn khoá khùn nhêët cuãa nhiïåm vuå naây laâ coá àûúåc kïët quaã roä raâng. Chuáng töi hoãi caác caán böå quaãn lyá cêëp cao cuãa ngên haâng: “Nhûäng thûåc têåp sinh àoá phaãi coá àûúåc nhûäng kyä nùng gò sau khi kïët thuác chûúng trònh naây?”. Vaâ cêu traã lúâi chuáng töi nhêån àûúåc rêët mú höì, laåi coá veã mêu thuêîn. Chûúng trònh àaâo taåo àïì cêåp àïën caác phûúng phaáp,

330

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

chûá khöng phaãi kïët quaã; do vêåy chuáng töi àïì nghõ hoå thiïët lêåp möåt chûúng trònh àaâo taåo thñ àiïím dûåa trïn cú súã cuâng thùæng, bao göìm viïåc nhêån diïån caác muåc tiïu cuå thïí vaâ caác tiïu chñ chûáng minh cho sûå hoaân thaânh nhiïåm vuå cuãa hoå. Chuáng töi cuäng yïu cêìu phña ngên haâng xaác àõnh caác chó dêîn, caác nguöìn lûåc, traách nhiïåm vaâ hêåu quaã coá thïí xaãy ra. Trong trûúâng húåp naây, kïët quaã ban àêìu seä laâ cú súã àïí nhûäng sinh viïn àaåt yïu cêìu coá thïí àûúåc böí nhiïåm laâm trúå lyá cho trûúãng chi nhaánh, möåt võ trñ maâ hoå coá thïí vûâa laâm vûâa hoåc vaâ àûúåc tùng lûúng. Chuáng töi àaä yïu cêìu ban quaãn lyá ngên haâng phaãi xaác àõnh roä caác muåc tiïu: “Hoå phaãi nùæm àûúåc nhûäng kyä nùng gò vïì kïë toaán, tiïëp thõ, cho vay bêët àöång saãn?”. Hoå àûa ra hún 100 muåc tiïu, dûåa vaâo àoá chuáng töi àaä àún giaãn hoáa vaâ hoaân chónh cho àïën khi giaãm xuöëng coân 39 muåc tiïu, vúái caác tiïu chñ cuå thïí gùæn vúái tûâng muåc tiïu àoá. Caác thûåc têåp sinh rêët hùng haái trûúác cú höåi àûúåc laâm viïåc vaâ tùng lûúng nïn hoå cöë gùæng àaáp ûáng caác tiïu chñ trong thúâi gian súám nhêët. Möåt chiïën thùæng lúán àang chúâ hoå, vaâ cuäng coá möåt chiïën thùæng lúán hún daânh cho ngên haâng vò hoå seä coá àûúåc trong tay möåt àöåi nguä trúå lyá àûúåc àaâo taåo baâi baãn cho tûúng lai. Do àoá, chuáng töi àaä giaãi thñch cho caác thûåc têåp sinh vïì sûå khaác nhau giûäa kiïën thûác do baãn thên ngûúâi hoåc chuã àöång trang bõ cho mònh vaâ kiïën thûác do hïå thöëng aáp àùåt. Chuáng töi chó noái àiïìu cú baãn: “Àêy laâ caác muåc tiïu vaâ tiïu chñ. Àêy laâ caác nguöìn lûåc, bao göìm viïåc hoåc têåp lêîn nhau. Caác baån haäy laâm ài. Khi naâo àaáp ûáng àûúåc caác tiïu chñ àoá, caác baån seä àûúåc böí nhiïåm laâm trúå lyá cuãa trûúãng chi nhaánh”.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

331

Hoå àaä hoaân thaânh cöng viïåc trong ba tuêìn rûúäi. Sûå thay àöíi mö thûác àaâo taåo àaä dêîn àïën àöång cú laâm viïåc vaâ sûå saáng taåo vûúåt bêåc. Nhû moåi thay àöíi mö thûác khaác, phûúng phaáp trïn cuãa chuáng töi cuäng gùåp phaãi sûå chöëng àöëi. Hêìu hïët caán böå quaãn lyá cêëp cao cuãa ngên haâng àïìu khöng tin vaâo kïët quaã naây. Hoå cho rùçng: “Nhûäng thûåc têåp sinh naây chûa coá kinh nghiïåm. Hoå chûa qua thûã thaách cêìn thiïët àïí coá àûúåc sûå phaán àoaán cêìn cho cöng viïåc trúå lyá cuãa caác trûúãng chi nhaánh”. Chuáng töi àaä àaáp laåi nhû sau: “Àûúåc röìi. Chuáng ta haäy àùåt thïm caác muåc tiïu vaâ gùæn caác tiïu chñ keâm theo. Nhûng chuáng ta cûá giûä mö thûác ngûúâi hoåc chuã àöång tûå trang bõ kiïën thûác”. Chuáng töi àûa ra thïm taám muåc tiïu khaác, vúái caác tiïu chñ rêët khùæt khe àïí caác nhaâ laänh àaåo ngên haâng yïn têm rùçng nhûäng nhên viïn naây àaä àûúåc chuêín bõ chu àaáo àïí àaãm nhêån vai troâ trúå lyá vaâ tiïëp tuåc vûâa laâm vûâa hoåc. Sau khi tham gia vaâo möåt söë cuöåc hoåp xêy dûång tiïu chñ, nhiïìu caán böå quaãn lyá nhêån xeát rùçng nïëu caác thûåc têåp sinh naây coá thïí àaáp ûáng àûúåc caác tiïu chñ khùæt khe nhû vêåy thò coá thïí seä àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu. Thïë laâ caác thûåc têåp sinh laåi lao vaâo cöng viïåc möåt caách hùng haái àïën mûác khoá tin. Hoå àïën gùåp caán böå quaãn lyá taåi caác phoâng ban vaâ noái: “Thûa öng, töi laâ thaânh viïn cuãa chûúng trònh thñ àiïím múái goåi laâ kiïën thûác do ngûúâi hoåc tûå trang bõ, vaâ töi hiïíu rùçng öng àaä tham gia vaâo viïåc xêy dûång caác muåc tiïu vaâ tiïu chñ àoá”, “Töi phaãi àaáp ûáng saáu tiïu chñ laâm viïåc taåi phoâng naây. Töi àaä àaåt àûúåc 3 nhúâ caác kyä nùng coá àûúåc khi hoåc àaåi hoåc; töi àaä àaåt àûúåc tiïu chñ thûá tû nhúâ nghiïn cûáu taâi liïåu; töi hoåc àûúåc tiïu chñ thûá nùm tûâ Tom. Töi chó coân thiïëu möåt tiïu chñ cêìn vûúåt qua, töi mong öng

332

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

hoùåc ai àoá trong phoâng naây coá thïí daânh vaâi giúâ àïí hûúáng dêîn töi...”. Vaâ nhû vêåy, hoå chó mêët nûãa ngaây thûåc têåp taåi möåt phoâng ban, thay vò hai tuêìn. Nhûäng thûåc têåp sinh naây húåp taác chùåt cheä vúái nhau, vaâ hoå àaä hoaân thaânh caác muåc tiïu böí sung chó trong voâng möåt tuêìn rûúäi. Chûúng trònh àaâo taåo saáu thaáng àûúåc ruát xuöëng coân nùm tuêìn, vaâ kïët quaã thu àûúåc cao hún trûúác möåt caách àaáng kïí. Töi luön luön ngaåc nhiïn trûúác caác kïët quaã thu àûúåc. Caách tû duy naây cuäng àem laåi hiïåu quaã tûúng tûå trong moåi lônh vûåc töí chûác cuöåc söëng, nïëu chuáng ta coá can àaãm thûã nghiïåm caác mö thûác cuãa mònh vaâ têåp trung vaâo muåc tiïu cuâng thùæng. Caác thoãa thuêån cöng viïåc theo nguyïn tùæc cuâng thùæng Taåo ra caác thoãa thuêån vïì kïët quaã cöng viïåc theo nguyïn tùæc cuâng thùæng àoâi hoãi sûå thay àöíi caác mö thûác cú baãn. Tiïu àiïím laâ kïët quaã, khöng phaãi laâ phûúng phaáp. Àa söë chuáng ta thûúâng coá xu hûúáng kiïím soaát caác phûúng phaáp. Chuáng ta sûã duång phûúng phaáp giao phoá mïånh lïånh nhû àaä thaão luêån úã Thoái quen thûá ba, phûúng phaáp maâ töi sûã duång khi yïu cêìu Sandra chuåp aãnh con trai chuáng töi lûúát vaán trïn mùåt nûúác. Nhûng caác thoãa thuêån theo nguyïn tùæc cuâng thùæng coá tiïu àiïím laâ kïët quaã, giuáp giaãi phoáng tiïìm nùng to lúán cuãa caá nhên vaâ taåo ra sûå hiïåp lûåc lúán hún, àöìng thúâi trong quaá trònh àoá xêy dûång PC (nùng lûåc saãn xuêët) thay vò chó têåp trung vaâo P (saãn phêím). Theo tû duy cuâng thùæng, viïåc xaác àõnh traách nhiïåm laâ do möîi ngûúâi tûå àaánh giaá baãn thên mònh bùçng caách àöëi chiïëu vúái caác tiïu chñ àaä àûúåc xêy dûång ngay tûâ àêìu. Nïëu baån vaâ àöëi taác àaä cuâng nhau xaác lêåp caác tiïu chñ thò möîi bïn seä phaãi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

333

coá nghôa vuå thûåc hiïån chuáng. Vúái thoãa thuêån uãy quyïìn theo tû duy cuâng thùæng, möåt àûáa treã baãy tuöíi cuäng coá thïí tûå biïët mònh phaãi laâm gò àïí àûúåc thûúãng. Nhûäng kinh nghiïåm quyá baáu nhêët trong quaá trònh giaãng daåy àaåi hoåc cuãa töi laâ chia seã hiïíu biïët vïì muåc tiïu theo tû duy cuâng thùæng ngay tûâ àêìu vúái sinh viïn. “Àêy laâ muåc tiïu maâ chuáng ta seä cuâng nhau hoaân thaânh sau khi kïët thuác mön hoåc naây vaâ laâ nhûäng yïu cêìu cú baãn àïí àaánh giaá xïëp haång A, B, C. Muåc tiïu cuãa töi laâ giuáp têët caã caác em àaåt àûúåc haång A. Bêy giúâ, caác em haäy suy nghô vïì nhûäng àiïìu chuáng ta àaä thaão luêån vaâ phên tñch àïí tûå mònh àûa ra muåc tiïu riïng. Sau àoá, chuáng ta seä hoåp laåi vaâ thoãa thuêån xem ai muöën àaåt haång naâo vaâ kïë hoaåch cuãa tûâng ngûúâi nhùçm àaåt àûúåc muåc tiïu àoá”, töi thûúâng noái vúái sinh viïn cuãa mònh nhû vêåy. Nhaâ triïët gia vaâ tû vêën vïì quaãn trõ Peter Drucker khuyïn chuáng ta sûã duång “thû gûãi nhaâ quaãn lyá” àïí nùæm àûúåc nöåi dung cú baãn cuãa thoãa thuêån vïì kïët quaã cöng viïåc cêìn hoaân thaânh giûäa ngûúâi quaãn lyá vaâ caác nhên viïn cuãa mònh. Sau khi thaão luêån kyä lûúäng vïì kyâ voång, chó dêîn vaâ nguöìn lûåc àïí baão àaãm nhûäng àiïìu naây phuâ húåp vúái caác muåc tiïu cuãa töí chûác, caác nhên viïn seä viïët thû gûãi ngûúâi quaãn lyá, trong àoá toám tùæt nöåi dung àaä thaão luêån vaâ nïu ra thúâi gian khi naâo hoåp laåi àïí kiïím àiïím viïåc thûåc hiïån vaâ baân kïë hoaåch tiïëp theo. Viïåc xêy dûång thoãa thuêån vïì kïët quaã cöng viïåc cêìn hoaân thaânh theo tû duy cuâng thùæng laâ hoaåt àöång trung têm cuãa quaãn lyá. Khi àaä coá thoãa thuêån, caác nhên viïn coá thïí quaãn lyá baãn thên mònh trong khuön khöí thoãa thuêån àoá; ngûúâi quaãn lyá chó àoáng vai troâ nhû möåt chiïëc xe dêîn àûúâng trong cuöåc àua, coá nhiïåm vuå sùæp xïëp cho cuöåc àua

334

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

sùén saâng röìi ruát khoãi àûúâng àua vaâ cuöëi cuâng laâ laâm saåch nhûäng vïët dêìu loang. Khi trúã thaânh ngûúâi höî trúå söë möåt cho cêëp dûúái, ngûúâi quaãn lyá coá thïí tùng cûúâng àaáng kïí phaåm vi kiïím soaát cuãa mònh; nhûäng caách biïåt haânh chñnh vaâ àõa võ àïìu bõ loaåi boã. Thay vò chó giaám saát àûúåc vaâi ngûúâi, ngûúâi quaãn lyá coá thïí giaám saát àûúåc vaâi chuåc ngûúâi hoùåc nhiïìu hún thïë nûäa. Trong caác thoãa thuêån vïì kïët quaã cöng viïåc theo tû duy cuâng thùæng, caác hïå quaã laâ tûå nhiïn vaâ lö-gñc, chûá khöng phaãi laâ phêìn thûúãng hay hònh phaåt do ngûúâi quaãn lyá aáp àùåt. Vïì cú baãn, coá böën loaåi hïå quaã (khen thûúãng vaâ trûâng phaåt) maâ ngûúâi quaãn lyá hay caác bêåc cha meå coá thïí kiïím soaát – hïå quaã vïì taâi chñnh, tinh thêìn, cú höåi vaâ traách nhiïåm. Caác hïå quaã vïì taâi chñnh bao göìm caác khoaãn thu nhêåp, quyïìn lûåa choån mua cöí phiïëu, caác khoaãn trúå cêëp, hoùåc caác hònh thûác chïë taâi. Caác hïå quaã vïì tinh thêìn (hay têm lyá) bao göìm àûúåc cöng nhêån, chêëp thuêån, tön troång, khen ngúåi, hoùåc ngûúåc laåi. Nïëu ngûúâi àûúåc khen thûúãng khöng quaá lïå thuöåc vaâo taâi chñnh thò phêìn thûúãng tinh thêìn thûúâng taåo ra àöång lûåc töët hún. Cú höåi bao göìm viïåc àaâo taåo, phaát triïín nghïì nghiïåp, böíng löåc vaâ caác lúåi ñch khaác. Traách nhiïåm liïn quan àïën phaåm vi traách nhiïåm vaâ quyïìn haån, möåt trong hai àiïìu naây àïìu coá thïí tùng hoùåc giaãm. Caác thoãa thuêån theo nguyïn tùæc cuâng thùæng chó roä hïå quaã thuöåc möåt hay nhiïìu lônh vûåc trïn vaâ nhûäng ngûúâi liïn quan àïìu biïët roä àiïìu naây ngay tûâ àêìu. Bïn caånh àoá, möåt àiïìu quan troång khaác cêìn nhêån diïån laâ caác hïå quaã têët yïëu àöëi vúái töí chûác. Chùèng haån, àiïìu gò seä xaãy ra nïëu töi ài laâm trïî, nïëu töi khöng chõu húåp taác vúái ngûúâi khaác, nïëu töi khöng xêy dûång àûúåc möåt thoãa thuêån

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

335

cuâng thùæng vúái caác thuöåc cêëp cuãa mònh, nïëu töi khöng laâm cho hoå chõu traách nhiïåm vïì nhûäng kïët quaã mong muöën, hoùåc nïëu töi khöng taåo àiïìu kiïån cho hoå vûäng vaâng hún vïì chuyïn mön vaâ phaát triïín nghïì nghiïåp? Khi con gaái töi bûúác sang tuöíi 18, chuáng töi xaác lêåp möåt thoãa thuêån cuâng thùæng vïì viïåc sûã duång chiïëc xe ö-tö cuãa gia àònh. Chuáng töi thoãa thuêån vúái nhau rùçng con gaái töi seä phaãi chêëp haânh luêåt giao thöng, phaãi luön baão dûúäng vaâ thûúâng xuyïn rûãa xe saåch seä. Rùçng noá chó àûúåc duâng xe cho nhûäng viïåc thûåc sûå cêìn thiïët, vaâ laái xe cho böë meå khi coá yïu cêìu. Chuáng töi cuäng thoãa thuêån vúái nhau rùçng con beá seä phaãi cöë hïët sûác àaãm nhêån cöng viïåc möåt caách vui veã maâ khöng cêìn phaãi nhùæc nhúã. Àoá laâ nhûäng muåc tiïu cuâng thùæng cuãa chuáng töi. Chuáng töi cuäng thoãa thuêån traách nhiïåm vêåt chêët – töi mua xe, àöí xùng vaâ àoáng tiïìn baão hiïím. Con gaái töi seä gùåp töi haâng tuêìn, thûúâng vaâo chiïìu chuã nhêåt àïí kiïím àiïím xem noá àaä hoaân thaânh cöng viïåc ra sao. Nïëu noá thûåc hiïån àuáng traách nhiïåm thò seä àûúåc tiïëp tuåc sûã duång xe. Bùçng khöng, noá seä khöng àûúåc laái xe cho àïën khi thûåc hiïån àuáng caác cam kïët àaä àõnh. Thoãa thuêån cuâng thùæng naây xaác lêåp nhûäng kyâ voång roä raâng ngay tûâ àêìu cho caã hai bïn. Àoá laâ thùæng lúåi àöëi vúái con beá – àûúåc sûã duång xe – vaâ cuäng laâ thùæng lúåi àöëi vúái Sandra vaâ töi – khöng phaãi lo baão dûúäng hay vïå sinh xe. Vaâ chuáng töi àaä xêy dûång àûúåc tinh thêìn tûå chõu traách nhiïåm, nghôa laâ töi khöng cêìn phaãi thûúâng xuyïn giaám saát hay quaãn lyá con gaái. Thay vaâo àoá, tñnh trung thûåc, lûúng têm, khaã nùng tûå phaán xeát cuãa con beá vaâ taâi khoaãn tònh caãm giûäa chuáng töi seä quaãn lyá noá hiïåu quaã. Chuáng töi khöng hïì toã ra cùng thùèng hay cöë gùæng giaám saát con gaái tûâng bûúác àïí thûúãng

336

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

phaåt theo kïët quaã cöng viïåc cuãa noá. Nhúâ àaä coá möåt thoãa thuêån theo kiïíu cuâng thùæng, nïn têët caã chuáng töi àïìu caãm thêëy thoaãi maái. Tuy nhiïn, caác thoãa thuêån cuâng thùæng cuäng rêët linh hoaåt. Àïí coá thïí phaát huy taác duång, cêìn phaãi coá sûå chñnh trûåc cuãa caá nhên vaâ möëi quan hïå tin cêåy lêîn nhau. Thoãa thuêån cuâng thùæng laâ saãn phêím cuãa mö thûác, tñnh caách vaâ caác möëi quan hïå tûúng thuöåc; noá àõnh nghôa vaâ àõnh hûúáng cho sûå tûúng taác àoá.

3. CAÁC

HÏÅ THÖËNG HÖÎ TRÚÅ

Thoãa thuêån cuâng thùæng chó coá thïí töìn taåi trong möåt töí chûác khi toaân böå hïå thöëng àïìu tuên theo noá. Nïëu baån noái rùçng mònh uãng höå giaãi phaáp cuâng thùæng nhûng laåi khen thûúãng cho giaãi phaáp thùæng/thua, baån seä coá trong tay möåt chûúng trònh thêët baåi ngay tûâ trong trûáng nûúác. Nhòn chung, khi thûúãng cho ai caái gò, baån seä nhêån àûúåc àiïìu tûúng tûå. Nïëu muöën coá àûúåc caác muåc tiïu vaâ phaãn aãnh caác giaá trõ cuãa mònh vaâo tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên, baån cêìn phaãi gùæn hïå thöëng khen thûúãng vaâo caác muåc tiïu vaâ giaá trõ naây. Nïëu khöng, baån seä khöng laâm àûúåc nhû baån noái. Baån seä rúi vaâo tònh huöëng cuãa ngûúâi quaãn lyá maâ töi àaä àïì cêåp úã phêìn àêìu, öng ta kïu goåi sûå húåp taác nhûng laåi phaát àöång caånh tranh bùçng möåt cuöåc thi àua giûäa caác nhên viïn. Töi àaä tûâng laâm viïåc trong nhiïìu nùm cho möåt cöng ty myä phêím lúán taåi miïìn Têy. Traãi nghiïåm àêìu tiïn cuãa töi vúái töí chûác naây laâ möåt höåi nghõ trao giaãi thûúãng haâng nùm cho hún 800 àaåi lyá baán haâng. Àêy laâ cuöåc hoåp nhùçm àöång viïn tinh thêìn caác àaåi lyá.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

337

Trong söë 800 ngûúâi tham dûå, coá khoaãng 40 àaåi lyá àûúåc nhêån caác giaãi thûúãng do àaåt àûúåc thaânh tñch nhû “Doanh söë cao nhêët”, “Khöëi lûúång saãn phêím baán ra nhiïìu nhêët”, “Nhêån àûúåc hoa höìng nhiïìu nhêët” vaâ “Trûng baây saãn phêím thu huát nhêët”. Buöíi trao giaãi diïîn ra trong bêìu khöng khñ cuöìng nhiïåt vúái tiïëng hoan hö, vöî tay dêåy trúâi. Khöng coân nghi ngúâ gò vïì viïåc 40 àaåi lyá naây laâ nhûäng ngûúâi chiïën thùæng; nhûng ngûúâi ta cuäng nhêån ra rùçng 760 àaåi lyá coân laåi laâ nhûäng keã thua cuöåc. Ngay lêåp tûác chuáng töi bùæt tay vaâo cöng viïåc gùæn hïå thöëng thûúãng phaåt vaâ cú cêëu cuãa töí chûác vúái mö thûác cuâng thùæng. Chuáng töi quan têm choån lûåa hïå thöëng sao cho coá thïí hêëp dêîn moåi thaânh viïn. Chuáng töi khuyïën khñch hoå húåp taác vaâ chung sûác cuâng nhau àaåt àûúåc kïët quaã mong muöën. Taåi cuöåc hoåp töíng kïët khen thûúãng nùm sau, hún 1.000 àaåi lyá baán haâng tham dûå, vaâ khoaãng 800 àaåi lyá trong söë àoá àûúåc khen thûúãng. Nïëu so saánh thaânh tñch thò chó möåt vaâi caá nhên laâ nhûäng ngûúâi chiïën thùæng thûåc sûå, nhûng chûúng trònh naây têåp trung trûúác hïët vaâo nhûäng ngûúâi/ nhoám ngûúâi àaåt àûúåc thaânh tñch so vúái muåc tiïu tûå hoå lêåp ra. Giúâ àêy, sûå quan têm vaâ loâng nhiïåt tònh àaä xuêët hiïån vò moåi ngûúâi cuâng chia seã niïìm vui cuãa nhau, caác nhoám àaåi lyá baán haâng coá thïí cuâng nhau chia seã giaãi thûúãng, laâ möåt chuyïën nghó maát cho caã vùn phoâng hoå. Möåt àiïìu àaáng lûu yá laâ hêìu hïët 800 àaåi lyá àûúåc thûúãng nùm àoá àïìu àaåt àûúåc thaânh tñch caá nhên ngang bùçng vúái thaânh tñch cuãa 40 àaåi lyá àûúåc thûúãng nùm trûúác. Tinh thêìn cuâng thùæng àaä laâm tùng àaáng kïí söë lûúång “quaã trûáng vaâng”, vaâ àöìng thúâi chùm soác chu àaáo “con ngöîng”, giaãi phoáng nùng lûúång vaâ tiïìm nùng lúán lao cuãa möîi àaåi lyá. Thaânh

338

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

cöng cuãa sûå àöìng têm hiïåp lûåc àaä laâm moåi ngûúâi tham gia ngaåc nhiïn. Sûå caånh tranh thûúâng len loãi vaâo tûâng caá nhên, têåp thïí vaâ trïn khùæp thûúng trûúâng, nhêët laâ nhûäng núi thiïëu vùæng möëi quan hïå tûúng thuöåc, thiïëu húåp taác. Tinh thêìn cuâng thùæng khöng thïí töìn taåi trong möi trûúâng caånh tranh vaâ ganh àua. Àïí giaãi phaáp cuâng thùæng àem laåi kïët quaã tñch cûåc, têët caã caác hïå thöëng cuãa cöng ty àïìu phaãi höî trúå noá. Caác hïå thöëng nhû: àaâo taåo, lêåp kïë hoaåch, giao tiïëp, baáo caáo, ngên saách, hïå thöëng thöng tin, lûúng böíng àïìu phaãi dûåa trïn cú súã nguyïn tùæc cuâng thùæng. Töi cuäng àaä tû vêën cho möåt cöng ty khaác muöën huêën luyïån nhên viïn cuãa mònh trong lônh vûåc giao tiïëp – kyä nùng baán haâng. Chuã tõch cöng ty noái vúái töi : “Anh haäy vaâo bêët kyâ cûãa haâng naâo anh muöën vaâ xem caách hoå àöëi xûã vúái anh. Caác nhên viïn cuãa töi dûúâng nhû chó biïët ngöìi chúâ khaách àïën mua haâng. Hoå khöng biïët caách giao tiïëp, taåo sûå thên thiïån, gêìn guäi vúái khaách haâng, khöng biïët gò vïì saãn phêím, laåi khöng coá kiïën thûác, kyä nùng baán haâng cêìn thiïët àïí taåo sûå liïn kïët giûäa saãn phêím vaâ nhu cêìu”. Vaâ töi àaä àïën nhiïìu cûãa haâng, tònh hònh àuáng nhû öng êëy noái. Nhûng töi muöën biïët möåt vêën àïì khaác: Nguyïn nhên cuãa thaái àöå naây laâ do àêu? Vaâi ngaây sau, töi gùåp laåi võ chuã tõch. “Chuáng ta thûã xem xeát laåi tûâ àêìu”, öng ta noái, “Chuáng töi cuäng coá nhûäng böå phêån quaãn lyá cöng viïåc. Chuáng töi baão caác nhên viïn rùçng hoå nïn daânh 2/3 nùng lûåc vaâo viïåc baán haâng vaâ chó 1/3 cho quaãn lyá. Têët caã àïìu khöng laâm àûúåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

339

nhû vêåy. Thïë nïn, töi muöën anh huêën luyïån thïm cho caác nhên viïn baán haâng”. Nhû vêåy, thûåc tïë laâ öng êëy àaä biïët vêën àïì úã àêy laâ gò. Sau hai ngaây tòm hiïíu, chuáng töi àaä phaát hiïån ra thûåc chêët cuãa vêën àïì: àoá chñnh laâ do hïå thöëng khen thûúãng. Nhûäng ngûúâi quaãn lyá cûãa haâng àaä “giaânh lêëy viïåc baán haâng”. Hoå àûáng sau baân thu tiïìn vaâ döìn têët caã nhûäng cöng viïåc vêët vaã nhû kiïím kho haâng, xïëp haâng vaâo kho, doån deåp… cho caác nhên viïn baán haâng. Àoá laâ lyá do taåi sao caác trûúãng cûãa haâng luön coá doanh söë baán cao nhêët. Vò vêåy, töi àïì nghõ thay àöíi hïå thöëng lûúng böíng vaâ vêën àïì àûúåc giaãi quyïët nhanh choáng. Chuáng töi lêåp ra möåt hïå thöëng, theo àoá nhûäng ngûúâi quaãn lyá cûãa haâng chó coá thu nhêåp khi caác nhên viïn cuãa hoå coá thu nhêåp. Chuáng töi àaä cho nhu cêìu vaâ muåc tiïu cuãa nhûäng ngûúâi quaãn lyá truâng khúáp vúái nhu cêìu vaâ muåc tiïu cuãa caác nhên viïn baán haâng. Vaâ khi àoá, nhu cêìu huêën luyïån vïì kyä nùng giao tiïëp khaách haâng àöëi vúái caác nhên viïn baán haâng trúã nïn khöng cêìn thiïët nûäa. Chòa khoáa úã àêy laâ xêy dûång möåt hïå thöëng khen thûúãng theo nguyïn tùæc cuâng thùæng. Thöng thûúâng, vêën àïì nùçm úã sûå sai lïåch hïå thöëng, chûá khöng phaãi úã con ngûúâi. Nïëu baån àûa nhûäng ngûúâi töët vaâo möåt hïå thöëng töìi, baån seä thu àûúåc kïët quaã töìi. Khi thûåc sûå muöën cuâng thùæng, hoå coá thïí thiïët lêåp caác hïå thöëng àïí taåo ra vaâ cuãng cöë àiïìu àoá. Hoå coá thïí chuyïín caác tònh huöëng caånh tranh khöng laânh maånh sang tònh huöëng húåp taác vaâ taác àöång àïën tñnh hiïåu quaã cuãa noá bùçng caách xêy dûång P vaâ PC. Trong kinh doanh, caán böå quaãn lyá coá thïí liïn kïët caác hïå thöëng àïí taåo ra caác nhoám laâm viïåc coá nùng suêët cao, caånh tranh vúái caác tiïu chuêín bïn ngoaâi. Trong giaáo duåc, giaáo

340

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

viïn coá thïí xaác lêåp hïå thöëng thang àiïím dûåa trïn thaânh tñch cuãa möåt caá nhên, theo tiïu chuêín àaä àûúåc thoãa thuêån, vaâ khuyïën khñch hoåc sinh húåp taác àïí giuáp nhau hoåc têåp töët. Trong cuöåc söëng gia àònh, cha meå nïn chuyïín têm àiïím tûâ caånh tranh sang húåp taác vúái nhau. Cha meå coá thïí àùåt ra caác thoãa thuêån cuâng thùæng vïì traách nhiïåm àöëi vúái gia àònh àïí khöng coân xaãy ra sûå tyå naånh lêîn nhau giûäa con caái. Coá lêìn, möåt anh baån noái vúái töi thùçng beá nhaâ anh khöng chõu nhêån löîi dêåy muöån vò cho rùçng “Taåi meå khöng àaánh thûác con dêåy súám”. Nhûäng lúâi noái naây cuãa thùçng beá laâm anh chuá yá hún vïì nhûäng vêën àïì phaát sinh trong gia àònh, khi traách nhiïåm khöng àûúåc xêy dûång trïn nguyïn tùæc cuâng thùæng. Nguyïn tùæc cuâng thùæng àùåt traách nhiïåm lïn tûâng caá nhên trong viïåc hoaân thaânh caác kïët quaã cuå thïí vúái sûå àõnh hûúáng roä raâng vaâ nhûäng nguöìn lûåc sùén coá. Noá laâm cho möîi caá nhên coá traách nhiïåm thûåc hiïån cöng viïåc cuãa mònh vaâ tûå giaác àaánh giaá kïët quaã àaåt àûúåc. Hïå thöëng cuâng thùæng seä taåo ra möi trûúâng höî trúå lêîn nhau, cuãng cöë caác thoãa thuêån trong cöng viïåc àöëi vúái nhoám ngûúâi, têåp thïí hay gia àònh.

4. CAÁC

QUAÁ TRÒNH

Khöng coá caách gò àaåt àûúåc muåc àñch cuâng thùæng nïëu duâng caác biïån phaáp thùæng/thua hay thua/thùæng. Baån khöng thïí noái “Anh phaãi tû duy cuâng thùæng duâ anh coá thñch noá hay khöng.” Vêåy, vêën àïì laâ baån laâm thïë naâo àïí ài àïën giaãi phaáp cuâng thùæng. Roger Fisher vaâ William Ury, hai giaáo sû luêåt úã Àaåi hoåc Harvard, àaä coá möåt cöng trònh nöíi tiïëng, trong àoá àûa ra hai caách tiïëp cêån àöëi choåi nhau trong thûúng lûúång: möåt laâ

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

341

tiïëp cêån “theo nguyïn tùæc” vaâ hai laâ tiïëp cêån “theo lêåp trûúâng”. Mùåc duâ trong cöng trònh nghiïn cûáu naây, khaái niïåm cuâng thùæng chûa àûúåc duâng túái, nhûng tinh thêìn vaâ triïët lyá xuyïn suöët cuöën saách rêët phuâ húåp vúái quan àiïím cuâng thùæng. Hai öng cho rùçng thûåc chêët cuãa àaâm phaán “theo nguyïn tùæc” laâ taách con ngûúâi ra khoãi vêën àïì, têåp trung vaâo caác lúåi ñch chûá khöng vaâo caác lêåp trûúâng, saáng taåo ra caác phûúng aán àem laåi lúåi ñch chung, vaâ kiïn trò vúái caác tiïu chñ khaách quan. Khi laâm viïåc vúái nhiïìu ngûúâi vaâ töí chûác àïí tòm ra caác giaãi phaáp cuâng thùæng, töi yïu cêìu hoå tham gia vaâo möåt quaá trònh göìm böën bûúác sau: - Nhòn vêën àïì tûâ caách nhòn cuãa ngûúâi khaác. Cöë gùæng àïí hiïíu roä nhu cêìu vaâ caác möëi quan têm cuãa àöëi taác. - Nhêån diïån nhûäng vêën àïì then chöët vaâ caác möëi quan têm (khöng phaãi lêåp trûúâng) cuãa caác bïn liïn quan. - Xaác àõnh nhûäng kïët quaã coá thïí àaåt àûúåc sau khi hoaân thaânh dûå aán. - Nhêån diïån nhûäng phûúng aán múái coá thïí àaáp ûáng àûúåc kïët quaã mong muöën. Caác Thoái quen 5 vaâ 6 seä àïì cêåp trûåc tiïëp àïën hai nhên töë cuãa quaá trònh naây, vaâ chuáng ta seä ài sêu vaâo vêën àïì àoá úã hai chûúng tiïëp theo. Baãn chêët cuãa quaá trònh cuâng thùæng liïn hïå qua laåi rêët chùåt cheä vúái tû duy cuâng thùæng. Baån chó coá thïí àaåt àûúåc giaãi phaáp cuâng thùæng bùçng caác quaá trònh cuâng thùæng – muåc àñch vaâ phûúng tiïån úã àêy laâ nhû nhau.

342

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Quaá trònh cuâng thùæng khöng phaãi laâ möåt liïåu phaáp vïì nhên caách. Noá hoaân toaân laâ möåt mö thûác vïì sûå tûúng taác giûäa con ngûúâi vúái nhau. Noá àûúåc sinh ra tûâ tñnh chñnh trûåc, sûå chñn chùæn vaâ röång lûúång. Noá àûúåc phaát triïín tûâ caác möëi quan hïå coá àöå tin cêåy cao. Noá thïí hiïån caác thoãa thuêån roä raâng vaâ àùåc biïåt hiïåu quaã trong caác hïå thöëng höî trúå.

7

GÚÅI

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

343

YÁ AÁP DUÅNG:

1. Haäy tûúãng tûúång baån àang cöë gùæng taåo lêåp möåt cuöåc àaâm phaán töët àeåp, trong àoá, loâng can àaãm vaâ sûå cên nhùæc àûúåc cên bùçng. 2. Liïåt kï danh saách caác trúã ngaåi ngùn caãn baån coá àûúåc mö thûác cuâng thùæng. Xaác àõnh xem coá thïí laâm àûúåc gò bïn trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa baån àïí loaåi boã nhûäng trúã ngaåi àoá. 3. Lûåa choån möåt möëi quan hïå cuå thïí maâ baån muöën xêy dûång theo thoãa thuêån cuâng thùæng, cöë gùæng àùåt mònh vaâo võ trñ cuãa ngûúâi khaác. Tûâ goác àöå caá nhên, baån haäy liïåt kï ra nhûäng kïët quaã naâo laâ “chiïën thùæng” àöëi vúái baån. Tiïëp cêån àöëi taác vaâ trao àöíi vúái hoå cho àïën khi baån àaåt àïën thoãa thuêån vaâ giaãi phaáp cuâng thùæng. 4. Nhêån diïån ba möëi quan hïå then chöët trong cuöåc söëng cuãa baån. Nïu ra möåt söë dêëu hiïåu maâ baån caãm thêëy àoá laâ söë dû trong taâi khoaãn tònh caãm cuãa möîi möëi quan hïå; viïët ra möåt söë biïån phaáp cuå thïí nhùçm taåo àûúåc “khoaãn gûãi vaâo” cho möîi “taâi khoaãn” àoá. 5. Xem xeát “kõch baãn” cuãa chñnh baån. Noá coá thuöåc loaåi thùæng/thua hay khöng? Noá aãnh hûúãng thïë naâo àïën sûå tûúng taác giûäa baån vúái ngûúâi khaác? Baån coá thïí xaác àõnh àûúåc àêu laâ nguöìn göëc chñnh cuãa “kõch baãn” àoá? Xaác àõnh xem “kõch baãn” àoá coá coân phuâ húåp vúái thûåc taåi cuöåc söëng cuãa baån hay khöng? 6. Tòm hiïíu möåt ngûúâi àaä aáp duång thaânh cöng tû duy cuâng thùæng trong hoaân caãnh khoá khùn. Haäy hoåc têåp kinh nghiïåm tûâ têëm gûúng naây.

Thoái quen thûá nùm LÙÆNG NGHE VAÂ THÊËU HIÏÍU

7 Re nâ gi uäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6

TÊÅP THÏÍ

Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Caác nguyïn tùæc giao tiïëp trïn cú súã thêëu hiïíu lêîn nhau “Con tim coá nhûäng lyá leä riïng maâ lyá trñ khöng hiïíu àûúåc.” - Pascal

iaã sûã baån thêëy khoá chõu úã mùæt vaâ quyïët àõnh àïën gùåp baác sô nhaän khoa àïí khaám.

G

Sau khi nghe baån kïí caác triïåu chûáng, öng êëy lêëy chiïëc kñnh mònh àang àeo àûa cho baån. “Anh haäy àeo vaâo ài”, öng êëy noái, “Töi àaä àeo noá 10 nùm nay röìi, noá thûåc sûå giuáp töi rêët nhiïìu. Töi coân möåt chiïëc nûäa úã nhaâ, anh cûá cêìm lêëy chiïëc naây maâ duâng”. Baån àeo kñnh vaâo, nhûng noá chó laâm cho tònh hònh töìi tïå thïm. “Öi, kinh khuãng quaá!”, baån kïu lïn, “Töi chùèng thêëy gò caã”. “Thïë aâ, sao vêåy?”, öng êëy hoãi, “Töi àeo rêët töët maâ. Thûã laåi lêìn nûäa xem naâo”. “Thò töi àang cöë àêy”, baån noái, “nhûng caái gò cuäng chó thêëy múâ múâ thöi”. “Haäy cöë suy nghô tñch cûåc xem naâo!”

348

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Nhûng töi chùèng thêëy gò caã”, baån kïu lïn àêìy veã söët ruöåt. “Naây öng baån, anh thêåt khöng biïët àiïìu!”, öng baác sô quúã traách, “Töi àaä cöë gùæng giuáp anh, anh chùèng caám ún thò thöi…”. Liïåu sau naây, baån coá quay laåi gùåp viïn baác sô nhaän khoa àoá khi cêìn khaám mùæt nûäa khöng? Chùæc chùæn laâ khöng, töi tin hùèn laâ nhû vêåy. Baån khöng thïí tin vaâo möåt baác sô chùèng cêìn khaám bïånh maâ cûá kï toa vung vñt nhû thïë. Nhûng thûã hoãi chuáng ta coá thûúâng chêín àoaán bïånh trûúác khi kï àún trong quan hïå giao tiïëp hay khöng? “Con úi, höm nay con laâm sao thïë?” “ÖÌ, con khöng biïët. Meå coá thïí cho con laâ àûáa ngöëc.” “Têët nhiïn meå khöng nghô nhû vêåy. Con cûá noái cho meå nghe. Khöng ai thûúng con bùçng meå caã. Chuyïån gò laâm cho con buöìn naâo?” “Khöng, chùèng coá gò caã.” “Noái ài, noái meå nghe xem naâo!” “Nhûng… Thöi àûúåc, con noái thêåt vúái meå nheá, con chùèng thñch àïën trûúâng nûäa àêu.” “Caái gò?”, baån kïu lïn nhû khöng thïí tin vaâo tai mònh, “Con khöng thñch àïën trûúâng nghôa laâ sao? Hoåc haânh laâ nïìn taãng cho tûúng lai, con cêìn phaãi biïët àiïìu àoá chûá. Nïëu siïng nùng nhû chõ con, con seä hoåc gioãi hún nûäa àêëy, vaâ röìi con seä thñch àïën trûúâng thöi. Meå biïët laâ con coá khaã nùng, chó coá àiïìu con khöng chõu reân luyïån. Haäy cöë lïn. Cêìn phaãi coá thaái àöå tñch cûåc con aå”. [Im lùång]

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

349

“Naâo, bêy giúâ trúã laåi vêën àïì cuãa con. Noái cho meå biïët taåi sao con buöìn?” Chuáng ta thûúâng coá xu hûúáng noáng vöåi trong nhûäng tònh huöëng nhû vêåy, muöën àûa ra lúâi khuyïn ngay lêåp tûác àïí giaãi quyïët vêën àïì. Khi khöng daânh thúâi gian àïí “chêín àoaán”, baån khöng thïí hiïíu àûúåc vêën àïì thûåc sûå laâ gò. Toám laåi, möåt nguyïn tùæc quan troång trong lônh vûåc quan hïå giao tiïëp giûäa ngûúâi vúái ngûúâi laâ: trûúác hïët, haäy lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu. Nguyïn tùæc naây laâ chòa khoáa àïí coá àûúåc cuöåc giao tiïëp hiïåu quaã.

1. TÑNH

CAÁCH VAÂ GIAO TIÏËP

Giao tiïëp laâ kyä nùng quan troång nhêët trong cuöåc söëng, bao göìm böën hònh thûác cú baãn: nghe – noái – àoåc – viïët. Hêìu hïët thúâi gian cuãa chuáng ta àûúåc sûã duång àïí giao tiïëp, trûâ luác nguã. Nhûng baån haäy àïí yá àiïìu naây: Baån boã ra nhiïìu nùm àïí hoåc noái, vaâ nhiïìu thúâi gian hún nûäa àïí hoåc àoåc vaâ viïët. Thïë coân lùæng nghe thò sao? Baån àaä hoåc hay àûúåc àaâo taåo nhûäng gò àïí biïët lùæng nghe, àïí baån coá thïí thûåc sûå thêëu hiïíu ngûúâi khaác tûâ khung tham chiïëu cuãa riïng ngûúâi àoá? Rêët ñt ngûúâi àûúåc reân luyïån àïí biïët lùæng nghe. Vaâ nïëu coá thò phêìn lúán viïåc huêën luyïån naây nùång vïì phûúng phaáp cuãa Àaåo àûác Nhên caách, khöng dûåa trïn cú súã tñnh caách vaâ möëi quan hïå - nhûäng yïëu töë coá yá nghôa vö cuâng quan troång trong viïåc thêëu hiïíu ngûúâi khaác. Nïëu muöën giao tiïëp möåt caách hiïåu quaã, muöën gêy aãnh hûúãng àöëi vúái möåt ngûúâi thò àiïìu àêìu tiïn laâ baån cêìn phaãi hiïíu ngûúâi àoá. Baån khöng thïí thaânh cöng nïëu chó dûåa vaâo kyä thuêåt giao tiïëp; vò khi phaát hiïån ra àiïìu naây, ngûúâi ta seä nghô baån giaã döëi hoùåc àoáng kõch vaâ seä thùæc mùæc

350

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

taåi sao baån laåi laâm nhû vêåy, àöång cú cuãa baån laâ gò… Cuöëi cuâng, hoå seä caãm thêëy rùçng baån khöng àaáng tin cêåy àïí coá thïí cúãi múã vúái baån. Chòa khoáa thûåc sûå àïí gêy aãnh hûúãng vúái ngûúâi khaác chñnh laâ con ngûúâi thêåt cuãa baån, laâ haânh àöång thûåc sûå cuãa baån. Tñnh caách böåc löå tûå nhiïn con ngûúâi thêåt cuãa baån – chûá khöng phaãi dûåa vaâo lúâi ngûúâi khaác noái vïì baån, hay phuå thuöåc vaâo yá muöën cuãa baån. Àoá laâ cùn cûá àïí moåi ngûúâi nhòn nhêån baån. Tñnh caách cuãa baån khöng ngûâng böåc löå, khöng ngûâng giao lûu vúái bïn ngoaâi. Dûåa vaâo àoá, moåi ngûúâi seä coá hoùåc khöng coá loâng tin àöëi vúái baån cuäng nhû àöëi vúái nhûäng nöî lûåc cuãa baån trong möëi quan hïå giao tiïëp. Nïëu baån coá tñnh caách thêët thûúâng, khi tûã tïë, luác cay àöåc vaâ trïn hïët, nïëu biïíu hiïån cuãa baån trong cuöåc söëng riïng khaác hùèn vúái khi baån úã trûúác mùåt moåi ngûúâi, thò baån seä rêët khoá laâm cho ngûúâi khaác múã loâng ra vúái baån. Hoå khöng caãm thêëy àuã tin tûúãng àïí baây toã yá kiïën, kinh nghiïåm hay tònh caãm chên thêåt cuãa mònh. Chùèng haån vúái töi, nïëu baån khöng hiïíu hoaân caãnh vaâ tònh caãm riïng cuãa töi, thò laâm thïë naâo baån coá thïí khuyïn baão hay giuáp àúä töi? Duâ töi biïët laâ töi àang cêìn lúâi khuyïn cuãa baån, vaâ àiïìu baån noái ra coá thïí laâ töët àeåp, nhûng noá seä chùèng coá taác duång gò vúái töi caã. Baån coá thïí noái rùçng baån quan têm àïën töi vaâ àaánh giaá cao töi - töi rêët muöën tin àiïìu àoá. Nhûng laâm sao baån coá thïí àaánh giaá cao töi khi baån thêåm chñ coân chûa hiïíu töi? Têët caã nhûäng gò töi coá chó laâ lúâi noái cuãa baån, maâ chó noái suöng thöi thò laâm sao tin àûúåc? Vò vêåy, muöën coá àûúåc thoái quen giao tiïëp hiïåu quaã, baån khöng thïí chó àún thuêìn dûåa vaâo kyä thuêåt giao tiïëp; haäy xêy

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

351

dûång cho mònh kyä nùng lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu dûåa trïn cú súã tñnh caách, dêîn àïën sûå cúãi múã vaâ tin cêåy. Baån cuäng cêìn múã caác taâi khoaãn tònh caãm àïí taåo sûå thöng hiïíu giûäa nhûäng têm höìn.

2. LÙÆNG

NGHE VAÂ THÊËU HIÏÍU

Àa söë chuáng ta lùæng nghe khöng phaãi àïí thêëu hiïíu ngûúâi khaác, maâ àïí àöëi àaáp. Ngûúâi ta thûúâng thöng qua mö thûác cuãa mònh àïí gaån loåc nhûäng àiïìu hoå nghe vaâ coá thoái quen “suy buång ta ra buång ngûúâi” àïí phaán xeát cuöåc söëng cuãa ngûúâi khaác. “ÖÌ, töi rêët hiïíu tònh caãm cuãa anh!” “Töi àaä tûâng traãi qua nhûäng àiïìu giöëng hïåt nhû thïë. Àïí töi noái kinh nghiïåm baãn thên cho anh/chõ nghe nheá.” Hoå khöng ngûâng duâng traãi nghiïåm cuãa mònh chiïëu lïn haânh vi cuãa ngûúâi khaác. Hoå duâng cùåp kñnh cuãa mònh àeo vaâo mùæt ngûúâi àang giao tiïëp vúái hoå. Möåt öng böë noå coá lêìn têm sûå vúái töi: “Töi khöng thïí hiïíu àûúåc thùçng nhoác nhaâ töi. Noá chùèng chõu nghe töi gò caã”. “Haäy àïí töi nhùæc laåi àiïìu anh vûâa noái nheá”, töi traã lúâi, “Anh khöng hiïíu àûúåc con trai anh vò noá khöng chõu nghe anh?”. “Àuáng vêåy”, anh êëy traã lúâi. “Töi xin nhùæc laåi, anh khöng hiïíu àûúåc con trai anh vò noá khöng chõu nghe anh?” “Àuáng, töi noái thïë”, anh êëy traã lúâi coá veã bûåc böåi. “Töi nghô rùçng muöën hiïíu ai, trûúác hïët anh cêìn phaãi lùæng nghe ngûúâi àoá”, töi goáp yá.

352

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“A”, anh êëy dûúâng nhû bùæt àêìu nhêån ra vêën àïì. Dûâng laåi ngêîm nghô möåt luác, anh noái: “AÂ, àuáng vêåy! Nhûng töi hiïíu noá chûá. Töi hiïíu noá àang phaãi traãi qua nhûäng gò. Baãn thên töi cuäng tûâng nhû vêåy. Àiïìu töi khöng hiïíu laâ taåi sao noá khöng chõu nghe lúâi töi”. Thïë àêëy! Roä raâng ngûúâi àaân öng naây chùèng hiïíu chuát gò vïì nhûäng àiïìu àang thûåc sûå diïîn ra trong àêìu con mònh. Anh êëy chó nhòn vaâo baãn thên mònh vaâ nghô rùçng mònh coá thïí nhòn thêëy caã thïë giúái. Trûúâng húåp naây cuäng àuáng vúái nhiïìu ngûúâi trong chuáng ta. Trong têm trñ möîi ngûúâi àïìu àêìy ùæp nhûäng àiïìu tûå cho laâ àuáng. Khi caác cuöåc àöëi thoaåi àïìu biïën thaânh àöåc thoaåi, chuáng ta seä khöng bao giúâ thûåc sûå hiïíu àûúåc àiïìu gò àang diïîn ra trong àêìu ngûúâi khaác. Chuáng ta thûúâng “lùæng nghe” ngûúâi khaác noái vúái möåt trong böën thaái àöå sau: - Laâm ngú - thaái àöå naây khoá coá thïí goåi laâ lùæng nghe. - Giaã vúâ lùæng nghe - chuáng ta coá thïí buöng nhûäng lúâi caãm thaán nhû: “Vêng”, “A haá”, “Hay àêëy!” xen vaâo cêu chuyïån cuãa ngûúâi khaác nhûng thûåc ra laâ khöng hïì chuá têm àïën noá. - Lùæng nghe coá choån loåc - tûác chó nghe möåt phêìn cuãa cuöåc àöëi thoaåi. - Chùm chuá lùæng nghe - tûác têåp trung toaân böå vaâo nhûäng lúâi ngûúâi khaác àang noái. Tuy nhiïn, rêët ñt ngûúâi trong chuáng ta biïët caách lùæng nghe vúái thaái àöå thûá nùm - mûác àöå cao nhêët cuãa sûå lùæng nghe - àoá laâ lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu. Lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu khöng phaãi laâ möåt xaão thuêåt àïí lêëy loâng ngûúâi khaác, cuäng khöng phaãi laâ kiïíu lùæng nghe “coá suy nghô ”. Lùæng nghe “coá suy nghô” nghôa laâ baån lùæng nghe

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

353

vúái yá àõnh àïí àöëi àaáp, àïí kiïím soaát, àïí àiïìu khiïín ngûúâi khaác. Coân lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu laâ möåt mö thûác hoaân toaân khaác, àoá laâ lùæng nghe vúái muåc àñch trûúác hïët àïí thûåc sûå hiïíu àûúåc ngûúâi khaác. Lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu laâ ài vaâo bïn trong khung tham chiïëu cuãa ngûúâi khaác. Baån nhòn sûå viïåc thöng qua hoå, nhòn thïë giúái theo caách cuãa hoå, hiïíu mö thûác cuãa hoå, caãm nghô cuãa hoå. Thêëu hiïíu khaác vúái thöng caãm. Thöng caãm laâ möåt hònh thûác taán thaânh, xeát àoaán, coá thïí hiïån tònh caãm vaâ phaãn ûáng. Ngûúâi ta thûúâng laåm duång sûå thöng caãm vaâ taåo ra caãm giaác bõ phuå thuöåc. Baãn chêët cuãa lùæng nghe thêëu hiïíu khöng phaãi úã chöî baån àöìng yá vúái ngûúâi khaác, maâ laâ hiïíu àêìy àuã, sêu sùæc vïì ngûúâi àoá, caã tònh caãm cuäng nhû suy nghô cuãa hoå. Lùæng nghe thêëu hiïíu khöng chó dûâng laåi úã sûå ghi nhêån, suy tû hay hiïíu roä nhûäng gò àûúåc nghe. Theo tñnh toaán cuãa caác chuyïn gia vïì giao tiïëp, trong thûåc tïë, chó coá 10% giao tiïëp cuãa chuáng ta àûúåc thïí hiïån thöng qua lúâi noái, 30% àûúåc thïí hiïån qua êm thanh vaâ 60% qua ngön ngûä cûã chó, àiïåu böå. Khi lùæng nghe thêëu hiïíu, baån khöng chó nghe bùçng tai, maâ quan troång hún, baån coân nghe bùçng mùæt vaâ caã con tim. Baån lùæng nghe àïí caãm nhêån, àïí giaãi nghôa, àïí hiïíu àûúåc haânh vi cuãa ngûúâi khaác. Baån huy àöång caã baán cêìu naäo phaãi vaâ traái laâm viïåc. Baån nhêån thûác, trûåc caãm vaâ caãm nhêån. Lùæng nghe thêëu hiïíu coá sûác maånh lúán lao vò noá àem laåi nhûäng dûä liïåu chñnh xaác àïí baån sûã duång. Thay vò dûåa vaâo kinh nghiïåm chuã quan cuãa mònh àïí nhòn nhêån, lyá giaãi nhûäng suy nghô, tònh caãm, àöång cú vaâ haânh vi cuãa ngûúâi khaác, baån seä dûåa vaâo thûåc tïë khaách quan. Vaâ quan troång

354

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

hún nûäa laâ haânh àöång lùæng nghe thêëu hiïíu cuãa baån phaãi àûúåc àöëi taác thûâa nhêån. Nïëu khöng, duâ baån coá cöë gùæng àïën àêu àïí taåo ra “khoaãn gûãi”, noá cuäng seä biïën thaânh nhûäng “khoaãn chi”. Àöëi taác coân coá thïí xem nhûäng cöë gùæng cuãa baån chó laâ thuã àoaån löi keáo, nhùçm phuåc vuå cho muåc àñch riïng, hoùåc àïí gêy sûác eáp, vò baån khöng hiïíu àûúåc àiïìu quan troång àöëi vúái hoå laâ gò. Lùæng nghe thêëu hiïíu tûå thên noá laâ möåt “khoaãn gûãi” rêët lúán vaâo taâi khoaãn tònh caãm. Noá coá taác duång biïën chuyïín tinh thêìn theo hûúáng tñch cûåc vò mang àïën cho con ngûúâi möåt “bêìu khöng khñ têm lyá”. Giaã sûã luác naây baån àang ngöìi trong phoâng thò khöng khñ àöåt nhiïn bõ huát hïët, luác àoá baån coá coân quan têm àoåc cuöën saách naây khöng? Chùæc chùæn laâ khöng, kïí caã moåi thûá khaác, trûâ khöng khñ àïí thúã. Sûå söëng coân seä laâ àöång cú duy nhêët cuãa baån. Nhûng vò luác naây baån coá khöng khñ, noá khöng coân laâ àöång cú thuác àêíy baån nûäa. Möåt trong nhûäng nhêån thûác sêu sùæc nhêët vïì àöång cú thuác àêíy con ngûúâi laâ: Nhûäng nhu cêìu àaä àûúåc thoãa maän thò khöng coân laâ àöång cú thuác àêíy nûäa. Chó coá nhu cêìu chûa àûúåc thoãa maän múái laâ àöång cú thuác àêíy maâ thöi. Sau nhu cêìu söëng coân vïì thïí xaác, thò nhu cêìu lúán nhêët cuãa con ngûúâi laâ sûå söëng coân vïì têm lyá – nhu cêìu àûúåc hiïíu, khùèng àõnh, cöng nhêån vaâ àaánh giaá cao. Khi lùæng nghe àïí thêëu hiïíu ngûúâi khaác, baån seä cho ngûúâi àoá möåt bêìu khöng khñ têm lyá trong laânh. Röìi sau àoá, baån múái coá thïí têåp trung vaâo viïåc gêy aãnh hûúãng hoùåc giaãi quyïët vêën àïì töìn taåi. Bêìu khöng khñ giao tiïëp thên mêåt vaâ chên thaânh coá taác àöång rêët lúán àïën sûå thaânh cöng trong moåi lônh vûåc cuãa cuöåc söëng.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

355

Möåt lêìn, töi giaãng giaãi khaái niïåm naây taåi cuöåc höåi thaão úã Chicago, vaâ yïu cêìu caác hoåc viïn thûåc haânh ngay caách lùæng nghe thêëu hiïíu. Vaâi höm sau, möåt hoåc viïn àûáng tuöíi àïën gùåp töi. Anh êëy bùæt àêìu cêu chuyïån cuãa mònh: Àïí töi kïí öng nghe chuyïån gò àaä xaãy ra höm qua. Töi àang cöë àïí kyá kïët möåt húåp àöìng lúán vïì bêët àöång saãn úã Chicago. Töi àaä gùåp gúä nhûäng ngûúâi chõu traách nhiïåm chñnh cuâng caác luêåt sû vaâ vùn phoâng möi giúái bêët àöång saãn. Tònh hònh coá veã nhû töi seä àïí tuöåt mêët húåp àöìng naây, húåp àöìng maâ töi àaä mêët hún 6 thaáng àïí àeo àuöíi. Noái àuáng ra laâ coá bao nhiïu trûáng thò töi àaä boã hïët vaâo caái röí naây. Têët caã. Do àoá töi àaä hoaãng súå. Töi cöë laâm moåi thûá coá thïí cûáu vaän tònh hònh, döëc hïët sûác lûåc, duâng têët caã kinh nghiïåm laâm ùn cuãa mònh. Caách cuöëi cuâng laâ noái “Liïåu chuáng ta coá thïí luâi laåi quyïët àõnh naây thïm möåt thúâi gian ngùæn nûäa khöng?”. Nhûng sûác caãn laâ rêët lúán vaâ hoå toã ra ngaán ngêím vò viïåc naây àaä keáo daâi quaá lêu, roä raâng laâ hoå muöën kïët thuác. Thïë röìi töi tûå nhuã, taåi sao khöng vêån duång àiïìu àaä àûúåc hoåc úã höåi thaão naây àïí xoay chuyïín tònh thïë nhó? Trûúác hïët, haäy lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu. Thïë laâ töi noái vúái àöëi taác: “Àïí xem töi coá thûåc sûå hiïíu àuáng lêåp trûúâng vaâ möëi quan têm cuãa caác öng àöëi vúái àïì nghõ cuãa töi khöng. Khi caác öng caãm thêëy töi hiïíu àuáng, chuáng ta seä thûã coi àïì xuêët cuãa töi coá thñch húåp hay khöng?”. Töi àaä thûåc sûå àùåt mònh vaâo võ trñ cuãa hoå. Töi cöë noái lïn nhu cêìu vaâ sûå quan têm cuãa hoå àöëi vúái caác vêën àïì xung quanh baãn húåp àöìng. Vaâ hoå bùæt àêìu cúãi múã hún.

356

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Töi caâng caãm nhêån vaâ thïí hiïån àiïìu hoå quan têm bao nhiïu thò hoå caâng trúã nïn cúãi múã bêëy nhiïu. Cuöëi cuâng, ngûúâi àûáng àêìu nhoám àaâm phaán phña àöëi taác àûa ra quyïët àõnh: “Chuáng töi àöìng yá kyá húåp àöìng vúái anh”. Thaânh cöng bêët ngúâ ngoaâi sûác tûúãng tûúång êëy àaä khiïën töi vö cuâng ngaåc nhiïn; cho àïën saáng nay töi vêîn chûa hïët ngaåc nhiïn. Roä raâng, ngûúâi hoåc viïn naây àaä àûa àûúåc möåt “khoaãn gûãi” khöíng löì vaâo taâi khoaãn tònh caãm nhúâ taåo ra bêìu khöng khñ giao tiïëp thên mêåt, chên thaânh vúái phña àöëi taác. Cöë gùæng thêëu hiïíu ngûúâi khaác trûúác, tûác “chêín àoaán” trûúác khi “kï toa” laâ möåt viïåc khoá khùn, nhûng seä coá àûúåc kïët quaã töët àeåp hún laâ àûa ngay cho ngûúâi êëy cùåp kñnh chó phuâ húåp vúái baãn thên mònh trong nhiïìu nùm qua. Lùæng nghe nhûng khöng thêëu hiïíu seä laâm kiïåt quïå caã P (saãn phêím) lêîn PC (nùng lûåc saãn xuêët). Baån khöng thïí àaåt àûúåc mûác saãn lûúång töëi àa nïëu khöng hiïíu chñnh xaác vïì nùng lûåc saãn xuêët – tûác tiïìm nùng vaâ quy trònh taåo ra thaânh phêím. Vaâ baån khöng thïí coá àûúåc PC tûúng thuöåc nïëu àöëi taác khöng caãm thêëy baån thûåc sûå hiïíu roä nhu cêìu cuãa hoå. Lùæng nghe thêëu hiïíu cuäng coá ruãi ro nïn nhûäng ngûúâi trong möëi quan hïå phaãi caãm thêëy an toaân thò múái coá thïí lùæng nghe thêëu hiïíu sêu sùæc. Vò phaãi cúãi múã têëm loâng àïí chõu aãnh hûúãng cuãa ngûúâi khaác nïn baån rêët dïî bõ töín thûúng. Àêy laâ möåt nghõch lyá, xeát theo nghôa naâo àoá, vò àïí gêy àûúåc aãnh hûúãng àöëi vúái ngûúâi khaác baån phaãi chõu aãnh hûúãng cuãa hoå trûúác. Àoá laâ lyá do taåi sao caác Thoái quen 1, 2 vaâ 3 trúã nïn rêët cú baãn. Möåt khi àaä xaác àõnh “bùæt àêìu” moåi thûá “tûâ bïn trong”,

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

357

baån seä coá khaã nùng xûã lyá nhûäng tònh huöëng dïî gêy töín thûúng bùçng sûác maånh nöåi têm vaâ sûå thanh thaãn.

3. “CHÊÍN

BÏÅNH” TRÛÚÁC KHI “KÏ TOA”

Mùåc duâ coá thïí gùåp ruãi ro vaâ khoá khùn, nhûng thêëu hiïíu ngûúâi khaác trûúác – “chêín bïånh” trûúác khi “kï toa” – laâ möåt nguyïn tùæc àuáng àùæn àûúåc thïí hiïån úã moåi lônh vûåc cuöåc söëng. Noá laâ àiïìu cöët yïëu àöëi vúái chuáng ta vò möåt lyá do àún giaãn: Baån khöng thïí tin tûúãng vaâo àún thuöëc cuãa baác sô, nïëu khöng tin tûúãng vaâo sûå chêín àoaán cuãa öng êëy. Vaâo höm diïîn ra trêån àêëu boáng gay cêën taåi sên boáng àõa phûúng, cö con gaái Jenny cuãa chuáng töi lïn cún söët. Con beá liïn tuåc oái vaâ tiïu chaãy. Baác sô trûåc traåm y tïë höm àoá àaä ài xem trêån àêëu. Sandra goåi cho baác sô – öng êëy àang úã taåi sên vêån àöång – àuáng vaâo thúâi àiïím cao traâo cuãa trêån àêëu. Coá thïí dïî daâng nhêån thêëy veã khoá chõu cuãa öng. “Vêng, töi àêy. Coá gò khöng?”, öng êëy heát toaáng vaâo àiïån thoaåi. “Thûa baác sô, töi laâ baâ Covey, chuáng töi àang rêët lo cho Jenny con gaái töi. Noá àang söët cao.” “Tònh traång thïë naâo?”, öng êëy hoãi. Sau khi Sandra mö taã caác triïåu chûáng, öng êëy noái: “Àûúåc röìi. Töi seä cho dûúåc sô cuãa mònh mang thuöëc túái cho baâ”. Sau khi cuáp maáy, Sandra caãm thêëy do vöåi quaá nïn cö êëy àaä khöng thûåc sûå noái hïët tònh traång cuãa con beá cho öng baác sô biïët. Tuy nhiïn, nhûäng àiïìu àaä noái thò cuäng taåm àuã. “Em coá nghô laâ baác sô biïët Jenny laâ treã sú sinh khöng?”, töi hoãi vúå.

358

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Em nghô laâ öng êëy biïët”, Sandra traã lúâi. “Nhûng öng êëy khöng phaãi laâ baác sô riïng cuãa mònh. Vaâ chûa bao giúâ chûäa bïånh cho con beá caã.” Sandra im lùång. “Chuáng ta laâm gò bêy giúâ?”, cuöëi cuâng vúå töi lïn tiïëng. “Em goåi laåi ài”, töi traã lúâi. “Nhûng... Hay laâ... anh goåi ài!”, Sandra ruåt reâ àïì nghõ. Thïë laâ töi goåi. “Thûa baác sô”, töi noái, “Khi öng kï àún thuöëc vûâa röìi, öng coá biïët laâ beá Jenny cuãa chuáng töi chó múái baãy thaáng tuöíi khöng?”. “Khöng!”, öng êëy kïu lïn, “Töi khöng biïët. May maâ anh goåi laåi. Töi seä goåi àiïån àöíi àún thuöëc ngay bêy giúâ.” Nïëu khöng tin vaâo chêín àoaán, baån seä khöng tin vaâo àún thuöëc. Nguyïn tùæc naây cuäng àuáng trong baán haâng. Möåt ngûúâi baán haâng gioãi trûúác hïët phaãi hiïíu roä àûúåc nhu cêìu, sûå quan têm, hoaân caãnh cuãa khaách haâng. Ngûúâi baán haâng nghiïåp dû chó baán caác saãn phêím, coân ngûúâi baán haâng chuyïn nghiïåp seä baán caác giaãi phaáp àaáp ûáng nhu cêìu. Àoá laâ hai caách tiïëp cêån hoaân toaân khaác nhau. Ngûúâi baán haâng chuyïn nghiïåp biïët caách “chêín àoaán”, biïët caách laâm thïë naâo àïí hiïíu àûúåc khaách haâng, àïí gùæn caác nhu cêìu cuãa khaách haâng vúái saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa mònh. Vaâ anh ta coá àuã trung thûåc àïí noái rùçng “Rêët tiïëc, thûa ngaâi, saãn phêím/ dõch vuå cuãa chuáng töi khöng phuâ húåp vúái nhu cêìu cuãa quyá ngaâi” nïëu sûå thêåt àuáng nhû vêåy. “Chêín àoaán” trûúác khi “kï toa” cuäng rêët quan troång

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

359

trong lônh vûåc luêåt phaáp. Möåt luêåt sû chuyïn nghiïåp trûúác hïët seä ài thu thêåp caác sûå kiïån thûåc tïë àïí hiïíu àuáng tònh hònh, nùæm roä sûå thêåt trûúác khi chuêín bõ cho möåt vuå kiïån. Möåt luêåt sû gioãi thêåm chñ coân viïët ra lúâi baâo chûäa dûå kiïën cuãa luêåt sû àöëi phûúng àïí röìi coá phûúng aán baâo chûäa cho thên chuã cuãa mònh. Trong lônh vûåc saãn xuêët, baån coá thïí tûúãng tûúång nöíi möåt nhaâ saãn xuêët naâo àoá noái rùçng “Nghiïn cûáu khaão saát nhu cêìu khaách haâng laâ khöng quan troång. Chuáng ta cûá viïåc saãn xuêët saãn phêím”? Nhû thïë coá nghôa laâ nhaâ saãn xuêët naây chùèng cêìn àïëm xóa àïën viïåc phaãi tòm hiïíu thoái quen hay àöång cú mua sùæm cuãa khaách haâng. Àiïìu naây chùæc chùæn seä khiïën doanh nghiïåp lêm vaâo tònh traång thua löî. Möåt kyä sû gioãi seä hiïíu roä caác loaåi lûåc taác duång, ûáng suêët chõu lûåc trûúác khi thiïët kïë chiïëc cêìu. Möåt giaáo viïn gioãi seä àaánh giaá lúáp hoåc trûúác khi daåy. Möåt sinh viïn gioãi seä hiïíu roä lyá thuyïët trûúác khi ûáng duång. Cha meå mêîu mûåc phaãi hiïíu con caái trûúác khi àaánh giaá hay rùn daåy chuáng. Chòa khoáa àïí phaán xeát chñnh laâ sûå am hiïíu tûúâng têån. Nïëu cûá àûa ra phaán xeát trûúác thò khöng bao giúâ chuáng ta coá thïí hiïíu àûúåc àêìy àuã sûå viïåc. Cöë gùæng thêëu hiïíu ngûúâi khaác trûúác laâ möåt nguyïn tùæc àuáng àùæn àaä àûúåc minh chûáng trong moåi lônh vûåc cuãa cuöåc söëng. Noá laâ möåt nguyïn tùæc phöí biïën, laâ mêîu söë chung, vaâ coá sûác maånh lúán nhêët trong möëi quan hïå giûäa ngûúâi vúái ngûúâi.

4. BÖËN

KIÏÍU PHAÃN ÛÁNG PHAÃN XAÅ

Do thûúâng lùæng nghe ngûúâi khaác möåt caách chuã quan nïn chuáng ta seä coá xu hûúáng phaãn ûáng laåi nhû möåt phaãn

360

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

xaå, theo böën kiïíu sau: - Àaánh giaá – àöìng yá hoùåc khöng àöìng yá. - Thùm doâ – àùåt cêu hoãi xuêët phaát tûâ khung tham chiïëu cuãa chñnh chuáng ta. - Khuyïn baão – àûa ra lúâi khuyïn dûåa vaâo kinh nghiïåm cuãa mònh. - Lyá giaãi – tòm caách lyá giaãi àöång cú vaâ haânh vi cuãa ngûúâi khaác theo kiïíu “suy buång ta ra buång ngûúâi”. Nhûäng phaãn ûáng trïn àïën vúái chuáng ta möåt caách tûå nhiïn. Chuáng ta àaä bõ “àõnh hònh” búãi nhûäng mö hònh trïn. Thïë nhûng, liïåu chuáng ta coá biïët chuáng taác àöång ra sao àïën khaã nùng thêëu hiïíu ngûúâi khaác cuãa chuáng ta khöng? Töi àang cöë gùæng àïí gêìn guäi hún vúái con trai cuãa mònh. Song, liïåu noá coá caãm thêëy thoaái maái àïí coá thïí baây toã möåt caách cúãi múã vúái töi, nïëu töi cûá phaán xeát bêët cûá àiïìu gò noá noái ra maâ khöng cêìn nghe lúâi giaãi thñch? Liïåu töi coá àem laåi cho noá möåt bêìu khöng khñ thên mêåt, chên thaânh? Vaâ noá seä nghô nhû thïë naâo khi töi cûá chùm chùm thùm doâ noá? Thùm doâ thêåt ra laâ möåt hònh thûác kiïím soaát, xêm phaåm àúâi tû cuãa ngûúâi khaác. Noá cuäng mang tñnh chêët lö-gñc, nhûng khaác vúái lö-gñc cuãa caãm xuác vaâ tònh caãm. Khöng ngûâng thùm doâ laâ möåt trong nhûäng nguyïn nhên chuã yïëu laâm cho cha meå khöng gêìn guäi àûúåc vúái con caái. “Tònh hònh ra sao con trai?” “Daå, bònh thûúâng.” “Gêìn àêy coá chuyïån gò xaãy ra vúái con khöng?” “Khöng aå.” “ÚÃ trûúâng coá gò vui khöng?”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

361

“Khöng coá gò nhiïìu, böë.” “Con àõnh laâm gò vaâo cuöëi tuêìn naây?” “Con cuäng chûa biïët nûäa.” Baån khöng thïí naâo keáo con baån dûát ra khoãi cuöåc noái chuyïån àiïån thoaåi vúái baån beâ noá, nhûng têët caã nhûäng lúâi noá daânh cho baån chó laâ nhûäng cêu traã lúâi nhaát gûâng nhû vêåy! Coá bao giúâ baån thûã tòm hiïíu xem taåi sao con baån laåi nhû vêåy? Möîi khi noá bùæt àêìu baây toã vûúáng mùæc thò baån lêåp tûác sûã duång nhûäng tûâ ngûä “àao to buáa lúán”àïí khuyïn daåy: “Thïë àêëy! Böë àaä baão con röìi maâ con àêu coá nghe!”. Àoá laâ lyá do àïí con baån ngaây möåt xa caách vúái baån. Töi àaä truyïìn àaåt kinh nghiïåm trûúác hïët, haäy cöë gùæng lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu cho rêët nhiïìu ngûúâi. Hoå àaä bùæt àêìu chõu nhòn laåi phaãn ûáng thûúâng gùåp cuãa mònh trong giao tiïëp vúái ngûúâi khaác vaâ hoåc caách lùæng nghe thêëu hiïíu. Àöëi vúái möåt söë ngûúâi, trûúác hïët, haäy cöë gùæng lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu àaä trúã thaânh möåt thoái quen thuá võ, coá thïí aáp duång nhanh nhêët trong söë 7 Thoái quen trong quyïín saách naây. Chuáng ta haäy xem xeát möåt cuöåc giao tiïëp àiïín hònh giûäa möåt ngûúâi cha vaâ àûáa con trai võ thaânh niïn, chuá yá xem xeát nhûäng lúâi noái cuãa ngûúâi cha dûúái goác àöå böën phaãn ûáng maâ chuáng ta àaä àïì cêåp úã trïn. “Böë úi, con thêëy thïë laâ àuã röìi. Hoåc haânh chùèng coá gò laâ quan troång caã!” “Sao vêåy con?” [Thùm doâ] “Noá chùèng thiïët thûåc chuát naâo. Con chùèng hoåc àûúåc caái gò coá ñch caã.” “ÛÂ… nhûng con chûa nhêån thêëy lúåi ñch cuãa noá àêu. Höìi

362

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

bùçng tuöíi con, böë cuäng nghô nhû vêåy. Böë àaä tûâng nghô hoåc haânh thêåt phñ thúâi gian. Nhûng sau naây, böë nhêån ra chñnh viïåc hoåc laâ nïìn taãng cho caã cuöåc àúâi böë. Haäy cöë lïn con. Haäy daânh thúâi gian cho noá.” [Khuyïn baão] “Con àaä mêët 10 nùm cho viïåc hoåc röìi! Con hoãi böë ‘x + y’ thò coá ñch gò cho con khi con laâm thúå sûãa chûäa ö-tö?” “Thúå sûãa ö-tö? Con khöng àuâa àêëy chûá?” [Àaánh giaá] “Khöng, con noái thêåt àêëy. Böë cûá nhòn Joe maâ xem. Anh êëy boã hoåc vaâ bêy giúâ àang laâm nghïì sûãa chûäa ö-tö. Vaâ anh êëy kiïëm àûúåc rêët nhiïìu tiïìn. Àoá múái laâ thûåc tïë.” “Taåm thúâi thò coá veã nhû vêåy. Nhûng vaâi nùm sau, Joe seä thêëy tiïëc reã: ‘Giaá maâ mònh àûúåc tiïëp tuåc ài hoåc’. Con khöng cêìn phaãi laâm möåt anh thúå sûãa chûäa ö-tö. Con cêìn coá hoåc thûác àïí chuêín bõ cho möåt nghïì nghiïåp tûúng lai töët àeåp hún.” [Khuyïn baão] “Con chùèng biïët. Coân thêëy Joe coá möåt khúãi àêìu rêët töët.” “Naây con trai, con àaä thûåc sûå cöë gùæng hïët sûác chûa?” [Thùm doâ, àaánh giaá] “Con àaä hoåc trung hoåc àûúåc 2 nùm röìi. Àuáng laâ con àaä cöë gùæng, nhûng con chó thêëy laäng phñ thúâi gian thöi.” “Trûúâng con hoåc laâ möåt trûúâng rêët uy tñn, con coá biïët khöng. Haäy xûáng àaáng vúái noá.” [Khuyïn baão, àaánh giaá] “Caác baån con cuäng nghô nhû con.” “Con coá biïët böë meå àaä hy sinh àïën thïë naâo àïí con àûúåc nhû höm nay khöng? Con khöng thïí boã hoåc nûãa chûâng nhû vêåy àûúåc.” [Àaánh giaá] “Con biïët böë meå àaä hy sinh vò con. Nhûng con chó thêëy noá khöng àaáng.”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

363

“Naây, giaá nhû con daânh nhiïìu thúâi gian hún àïí laâm baâi têåp vaâ búát xem ti-vi…” [Khuyïn baão, àaánh giaá] “Böë aå, con thêëy vö ñch. Nhûng thöi! Con khöng muöën noái vïì chuyïån naây nûäa.” Roä raâng, ngûúâi cha rêët coá thiïån yá; roä raâng laâ öng êëy muöën giuáp àúä con mònh. Nhûng liïåu öng êëy àaä thûåc sûå hiïíu àûúåc cêåu beá? Chuáng ta haäy xem xeát kyä hún ngûúâi con – khöng chó lúâi noái, maâ caã suy nghô vaâ tònh caãm, àûúåc biïíu thõ trong ngoùåc moác dûúái àêy, vaâ taác àöång coá thïí coá cuãa caác phaãn ûáng tûâ kinh nghiïåm cuãa ngûúâi cha. “Böë úi, con thêëy nhû vêåy laâ àuã röìi! Trûúâng hoåc chùèng coá gò laâ quan troång caã!” [Mònh muöën noái chuyïån vúái böë, muöën àûúåc böë quan têm] “Sao vêåy con?” [Böë coá quan têm, rêët töët!] “Noá chùèng thiïët thûåc chuát naâo, con chùèng hoåc àûúåc caái gò coá ñch caã.” [Mònh coá vêën àïì úã trûúâng, vaâ caãm thêëy rêët töìi tïå] “ÛÂ, con chûa nhêån thêëy lúåi ñch cuãa noá àêu. Höìi böë bùçng tuöíi con, böë cuäng nghô nhû vêåy.” [ÖÌ khöng! Böë laåi bùæt àêìu kïí lïí, mònh chùèng muöën nghe chuát naâo. Mònh chùèng bêån têm viïåc böë àaä phaãi lï bûúác haâng cêy söë qua lúáp tuyïët daây àïí àïën trûúâng ra sao. Mònh muöën ài thùèng vaâo vêën àïì] “Böë àaä tûâng nghô hoåc haânh thêåt laâ phñ thúâi gian. Nhûng sau naây böë nhêån ra chñnh viïåc hoåc laâ nïìn taãng cho caã cuöåc àúâi böë. Haäy cöë lïn con. Haäy daânh thúâi gian cho noá.” [Thúâi gian chùèng thïí giaãi quyïët àûúåc vêën àïì cuãa mònh. Ûúác gò mònh coá thïí noái cho böë hiïíu. Ûúác gò mònh coá thïí noái toaåc ra] “Con àaä mêët 10 nùm cho viïåc hoåc röìi! Con hoãi böë ‘x +

364

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

y’ thò coá ñch gò khi con laâm thúå sûãa chûäa ö-tö?” “Thúå sûãa chûäa ö-tö? Con khöng àuâa àêëy chûá?” [Böë seä khöng coân thûúng mònh nïëu mònh laâm thúå sûãa chûäa ö-tö. Böë seä khöng thûúng mònh nïëu mònh khöng hoåc xong. Mònh phaãi noái roä ra múái àûúåc] “Khöng, con noái thêåt àêëy. Böë cûá nhòn Joe maâ xem. Anh êëy boã hoåc vaâ bêy giúâ àang laâm nghïì sûãa ö-tö vaâ kiïëm àûúåc rêët nhiïìu tiïìn. Àoá múái laâ thûåc tïë”. “Taåm thúâi thò tröng coá veã nhû vêåy. Nhûng vaâi nùm sau, Joe seä thêëy tiïëc reã: ‘Giaá maâ mònh àûúåc tiïëp tuåc ài hoåc…’ [Trúâi úi, àêy laâ baâi hoåc lêìn thûá 16 vïì giaá trõ cuãa giaáo duåc] “Con khöng cêìn phaãi laâm möåt anh thúå sûãa chûäa ö-tö. [Taåi sao böë biïët? Böë coá thûåc sûå hiïíu con muöën gò khöng?] Con cêìn coá hoåc thûác àïí chuêín bõ cho möåt nghïì nghiïåp tûúng lai töët àeåp hún.” “Con chùèng biïët. Joe àaä coá möåt sûå khúãi àêìu rêët töët”. [Anh êëy khöng thêët baåi. Anh êëy khöng cêìn hoåc nhiïìu nhûng anh êëy coá thêët baåi gò àêu?] “Naây con trai, con àaä thûåc sûå cöë gùæng hïët sûác chûa?”[Chuáng ta àang noái quanh co böë aâ. Nïëu böë chõu khoá lùæng nghe, con seä noái cho böë biïët möåt àiïìu quan troång] “Con àaä hoåc trung hoåc àûúåc hai nùm röìi. Àuáng laâ con àaä cöë gùæng, nhûng con chó thêëy laäng phñ thúâi gian thöi.” “Trûúâng con hoåc laâ möåt trûúâng rêët coá uy tñn, con coá biïët khöng. Haäy xûáng àaáng vúái noá”. [ÖÌ, buöìn cûúâi nhó! Bêy giúâ thò böë laåi noái vïì sûå tñn nhiïåm. Ûúác gò mònh coá thïí noái vïì àiïìu mònh muöën noái] “Caác baån cuãa con cuäng nghô nhû con”. [Mònh cuäng coá lêåp trûúâng cuãa mònh chûá. Mònh coá phaãi laâ àûáa con nñt àêu]

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

365

“Con coá biïët böë meå àaä hy sinh nhû thïë naâo àïí con àûúåc nhû höm nay khöng?” [AÂ, böë laåi bùæt àêìu kïí töåi mònh àêy. Coá thïí mònh laâ con nñt thêåt. Trûúâng hoåc múái laâ vô àaåi, vaâ mònh vêîn laâ möåt thùçng con nñt ùn chûa no lo chûa túái] “Con khöng thïí boã hoåc nûäa chûâng khi àaä hoåc àïën àêy.” “Con biïët laâ böë meå àaä hy sinh vò con. Nhûng con chó thêëy noá khöng àaáng.” [Böë chùèng hiïíu gò con caã] “Naây, giaá nhû con daânh nhiïìu thúâi gian hún àïí laâm baâi têåp vaâ búát xem ti-vi...” [Àoá khöng phaãi laâ vêën àïì, böë aå! Àoá khöng phaãi laâ vêën àïì thêåt maâ! Mònh seä khöng thïí naâo noái cho böë biïët àûúåc. Mònh àaä quaá ngu ngöëc khi noái chuyïån naây vúái böë] “Böë aå, con thêëy vö ñch thöi. Nhûng thöi, con khöng muöën noái vïì chuyïån naây nûäa.” Baån coá nhêån thêëy chuáng ta bõ haån chïë àïën thïë naâo khi cöë gùæng hiïíu ngûúâi khaác chó bùçng lúâi noái, àùåc biïåt khi chuáng ta nhòn vêën àïì cuãa ngûúâi àoá qua lùng kñnh cuãa mònh? Baån coá thêëy caái caách “suy buång ta ra buång ngûúâi” cuãa baån haån chïë ra sao àöëi vúái ngûúâi àang thûåc sûå cêìn chuáng ta hiïíu vêën àïì cuãa hoå. Baån seä khöng bao giúâ coá thïí thûåc sûå bûúác vaâo nöåi têm ngûúâi khaác àïí nhòn thêëy thïë giúái cuãa hoå, cho àïën khi baån coá àûúåc mong muöën chên thaânh, sûác maånh tñnh caách caá nhên, taâi khoaãn tònh caãm tñch cûåc cuäng nhû kyä nùng lùæng nghe thêëu hiïíu. Caác kyä nùng, phêìn nöíi cuãa sûå lùæng nghe thêëu hiïíu, coá böën giai àoaån phaát triïín nhû sau. Giai àoaån àêìu tiïn vaâ keám hiïåu quaã nhêët: “nhùæc laåi nguyïn vùn”. Kyä nùng naây àûúåc reân luyïån khi baån lùæng nghe coá suy nghô. Vò khöng dûåa trïn cú súã tñnh caách vaâ möëi quan

366

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

hïå nïn kyä nùng naây dïî dêîn àïën viïåc laâm cho àöëi phûúng mêët hûáng. Tuy nhiïn, àêy laâ giai àoaån àêìu cuãa kyä nùng lùæng nghe vaâ ñt ra, noá cuäng laâm cho baån hiïíu ngûúâi khaác noái gò. Nhùæc laåi nguyïn vùn khöng coá gò khoá. Baån chó cêìn lùæng nghe ngûúâi khaác vaâ nhùæc laåi, thêåm chñ, chùèng cêìn duâng àïën lyá trñ. “Böë, con thêëy thïë laâ àuã röìi. Hoåc haânh chùèng coá gò laâ quan troång caã!” “Con cho laâ àuã röìi sao. Con nghô trûúâng hoåc chùèng coá gò quan troång û?” Vïì cú baãn, baån chó nhùæc laåi nöåi dung àaä àûúåc ngûúâi khaác noái ra. Baån chûa àaánh giaá, thùm doâ, khuyïn baão hay lyá giaãi. Nhûng chñ ñt, baån cuäng àaä thïí hiïån sûå quan têm àöëi vúái lúâi ngûúâi khaác noái ra. Nhûng àïí hiïíu roä, baån khöng phaãi chó dûâng úã àoá. Giai àoaån thûá hai: “lùåp laåi nöåi dung theo kiïíu suy diïîn”. Hiïåu quaã coá tùng lïn nhûng vêîn bõ haån chïë trong phaåm vi giao tiïëp bùçng lúâi. “Böë, con thêëy thïë laâ àuã röìi. Hoåc haânh chùèng coá gò laâ quan troång caã!” “Con khöng muöën hoåc nûäa aâ?” Lêìn naây, baån àaä noái laåi yá cuãa con baån bùçng lúâi cuãa baån, nghôa laâ baån coá suy nghô vïì àiïìu con noái, chuã yïëu bùçng baán cêìu naäo traái - thiïn vïì lyá luêån, lö-gñc. Giai àoaån thûá ba: “baây toã caãm xuác”. “Böë, con thêëy thïë laâ àuã röìi. Hoåc haânh chùèng coá gò laâ quan troång caã!” “Con caãm thêëy chaán aâ?”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

367

Giúâ thò baån chuá yá àïën àiïìu con baån noái trïn cú súã caãm xuác cuãa cêåu beá. Giai àoaån thûá tû, bao göìm caã giai àoaån thûá hai vaâ thûá ba: “cöë gùæng tòm hiïíu baãn chêët vêën àïì”. “Böë, con thêëy thïë laâ àuã röìi. Hoåc haânh chùèng coá gò laâ quan troång caã!” “Con thûåc sûå thêëy chaán hoåc aâ?” “Chaán” thuöåc vïì caãm xuác; “hoåc” thuöåc vïì nöåi dung. Baån àang sûã duång caã hai baán cêìu naäo àïí hiïíu hai mùåt cuãa vêën àïì con baån àûa ra. Bêy giúâ, haäy xem xeát àïën nhûäng gò xaãy ra khi baån duâng kyä nùng thûá tû. Khi baån cöë gùæng thêëu hiïíu, khi baån lùåp laåi nöåi dung vaâ baây toã caãm xuác, baån àaä taåo nïn möåt bêìu khöng khñ giao tiïëp thuêån lúåi. Baån giuáp con baån traãi nghiïåm suy nghô vaâ tònh caãm cuãa chñnh noá. Khi noá àaä thûåc sûå tin cêåy vaâo mong muöën lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu cuãa baån thò haâng raâo ngùn caách giûäa nhûäng gò àang diïîn ra trong nöåi têm noá vaâ nhûäng àiïìu noá giaäi baây biïën mêët. Noá seä múã loâng àïí têm sûå àûúåc tuön traâo. Khi àoá, con baån seä khöng coân suy nghô vaâ caãm nhêån möåt àùçng nhûng noái ra möåt neão. Noá bùæt àêìu àùåt niïìm tin vaâo baån bùçng têët caã nhûäng tònh caãm vaâ suy nghô thêìm kñn nhêët. “Böë, con thêëy thïë laâ àuã röìi. Hoåc haânh chùèng coá gò laâ quan troång caã!” [Mònh muöën noái chuyïån vúái böë, muöën àûúåc böë quan têm] “Con thûåc sûå thêëy chaán hoåc aâ?” [Àuáng röìi, àuáng laâ con nghô nhû vêåy àêëy] “Con tin laâ thïë. Noá chùèng thiïët thûåc chuát naâo. Con chùèng hoåc àûúåc àiïìu gò coá ñch caã.”

368

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Con cho rùçng hoåc haânh chùèng coá ñch gò cho con?” [Àïí mònh nghô laåi àaä – mònh coá àõnh noái nhû vêåy khöng nhó?] “Vêng, àuáng vêåy. Con chùèng hoåc àûúåc gò coá ñch cho con caã. YÁ con muöën noái laâ, böë nhòn anh Joe maâ xem. Anh êëy boã hoåc vaâ àang laâm nghïì sûãa chûäa ö-tö. Anh êëy kiïëm àûúåc nhiïìu tiïìn. Àêëy múái laâ thiïët thûåc.” “Con cho rùçng Joe àaä thûåc sûå nghô àuáng? Àuáng laâ vïì mùåt naâo àoá, cêåu ta coá thïí àuáng. Giúâ thò cêåu êëy kiïëm àûúåc rêët nhiïìu tiïìn. Nhûng chó vaâi nùm nûäa, böë daám cûúåc rùçng cêåu ta seä tûå traách mònh.” “Böë cho rùçng anh Joe seä nghô laâ anh êëy àaä quyïët àõnh sai?” “Cêåu ta seä phaãi nhû vêåy. Cûá nhòn vaâo viïåc cêåu ta boã hoåc. YÁ böë muöën noái laâ nïëu con khöng coá hoåc thûác thò con seä chùèng laâm nïn cöng traång gò trïn àúâi naây àûúåc.” “Hoåc haânh thûåc sûå quan troång vêåy sao?” “ÖÌ, àuáng vêåy! YÁ böë laâ, nïëu con khöng thïí töët nghiïåp trung hoåc, con seä khöng tòm àûúåc viïåc laâm vaâ cuäng khöng thïí vaâo àaåi hoåc. Vêåy con seä laâm gò? Con phaãi hoåc xong trung hoåc trûúác àaä. Noá rêët quan troång cho tûúng lai cuãa con.” “Hùèn nhiïn röìi. Nhûng... böë biïët gò khöng? Con lo quaá. Böë naây, böë àûâng noái vuå naây vúái meå nheá?” “Con khöng muöën cho meå biïët sao?”. “Khöng hùèn thïë! Thöi thò böë cûá cho meå biïët cuäng àûúåc. Àùçng naâo röìi meå cuäng phaát hiïån ra. Con vûâa laâm kiïím tra mön àoåc saáng nay, vaâ böë biïët khöng, caác thêìy cö noái trònh àöå àoåc cuãa con chó ngang vúái hoåc sinh lúáp 4. Lúáp 4! Trong khi con àang hoåc trung hoåc cú àêëy!” Baån thêëy sûå thêëu hiïíu àaä taåo ra khaác biïåt thïë naâo röìi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

369

àêëy! Têët caã nhûäng lúâi khuyïn duâ coá thiïån chñ àïën àêu chùng nûäa cuäng seä chùèng coá mêëy giaá trõ, nïëu chuáng khöng nhùæm àuáng vêën àïì àang thûåc sûå cêìn àûúåc giaãi quyïët. Vaâ chuáng ta seä chùèng bao giúâ biïët àûúåc thûåc chêët vêën àïì cuãa ngûúâi khaác, nïëu cûá baám chùåt vaâo kinh nghiïåm, vaâo mö thûác cuãa baãn thên. Chuáng ta seä khöng thay àöíi àûúåc gò nïëu khöng thïí tûâ boã caái kñnh àang àeo àïí nhòn thïë giúái dûúái goác nhòn cuãa ngûúâi khaác. “Con seä bõ àaánh trûúåt, böë aå. Con nghô laâ nïëu con thi trûúåt, thò thaâ boã hoåc coân hún. Nhûng con khöng muöën boã hoåc.” “Con àang úã thïë giùçng co khaá cùng àêëy. Àuáng laâ tiïën thoaái lûúäng nan thêåt!” “Böë nghô con nïn laâm gò?” Baån haäy cöë gùæng hiïíu roä con baån trûúác khi chuyïín baåi thaânh thùæng. Thay vò chó giao tiïëp bïì ngoaâi, nhùçm muåc àñch duy nhêët laâ giaãi quyïët vuå viïåc, ngûúâi cha àaä taåo ra tònh huöëng àïí chuyïín biïën tònh hònh, khöng chó àöëi vúái cêåu beá maâ coân àöëi vúái möëi quan hïå giûäa hoå. Nhúâ gaåt boã kinh nghiïåm cuãa mònh sang möåt bïn, vaâ thûåc sûå cöë gùæng àïí thêëu hiïíu, öng êëy coá möåt “khoaãn gûãi” vaâo taâi khoaãn tònh caãm. Àiïìu àoá taåo thïm sûác maånh cho cêåu con trai àïí cêåu coá thïí giaäi baây têm sûå, múã ra caánh cûãa têm höìn hïët lúáp naây àïën lúáp khaác, cho àïën khi heá löå nhûäng àiïìu thêìm kñn nhêët thûåc chêët cuãa vêën àïì. Giúâ thò hai cha con àang úã cuâng möåt phña, cuâng trïn möåt chiïën tuyïën àïí nhòn thùèng vaâo sûå thêåt, thay vò úã hai phña àöëi mùåt nhau. Cêåu con trai àang tiïëp thu kinh nghiïåm cuãa cha vaâ xin lúâi khuyïn baão.

370

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Duâ ngûúâi cha coá thïí tiïën haânh khuyïn baão ngay, nhûng öng êëy vêîn cêìn phaãi tïë nhõ àöëi vúái phaãn ûáng cuãa con mònh. Chûâng naâo phaãn ûáng cuãa cêåu beá böåc löå tñnh lö-gñc thò chûâng àoá, ngûúâi cha múái àùåt cêu hoãi vaâ cho lúâi khuyïn. Nhûng khi thêëy phaãn ûáng cuãa con nùång vïì caãm xuác thò ngûúâi cha cêìn lêåp tûác quay laåi lùæng nghe thêëu hiïíu. “Àûúåc röìi, böë thêëy coá vaâi àiïìu coá thïí con quan têm.” “Cuå thïí laâ gò, böë?” “Chùèng haån, nhúâ möåt sûå trúå giuáp àùåc biïåt naâo àoá àïí con caãi thiïån trònh àöå àoåc. Con coá thïí tham dûå möåt chûúng trònh luyïån àoåc ngùæn haån úã möåt lúáp hoåc ban àïm chùèng haån.” “Con coá hoãi röìi. ÚÃ àoá coá chûúng trònh daåy möîi tuêìn hai buöíi töëi vaâ caã ngaây thûá baãy. Nhûng nhû thïë thò mêët nhiïìu thúâi giúâ quaá!” Caãm thêëy trong cêu traã lúâi cuãa con vêîn coân lêîn chuát caãm xuác, ngûúâi cha quay laåi àïí lùæng nghe thêëu hiïíu. “ÛÂ, cuäng húi töën thúâi gian àêëy!” “Ngoaâi ra, böë aå, con àaä noái vúái mêëy em hoåc lúáp 5 laâ con seä phuå àaåo cho chuáng.” “Con àûâng laâm chuáng thêët voång nheá!” “Nhûng con muöën noái vúái böë àiïìu naây. Nïëu con thêëy lúáp luyïån àoåc àoá coá thïí giuáp àûúåc con, con seä tham dûå ngay. Con seä nhúâ baån khaác phuå àaåo cho mêëy em lúáp 5.” “Vêåy con rêët cêìn àûúåc giuáp àúä, nhûng con àang bùn khoùn khöng biïët lúáp hoåc àoá coá àem laåi kïët quaã khöng chûá gò?” “Böë coá nghô laâ coá khöng böë?”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

371

Cêåu con trai lêìn nûäa trúã nïn cúãi múã vaâ lö-gñc hún. Cêåu àang múã laåi cuöën cêím nang kinh nghiïåm cuãa ngûúâi cha. Luác naây, ngûúâi cha coá thïm cú höåi àïí gêy aãnh hûúãng vaâ laâm chuyïín biïën tònh hònh. Trong möåt vaâi trûúâng húåp, sûå chuyïín biïën khöng àoâi hoãi phaãi coá taác àöång tûâ nhên töë bïn ngoaâi. Thûúâng thò khi ngûúâi ta thûåc sûå coá àûúåc cú höåi àïí giaäi baây, tûå hoå seä thaáo gúä dêìn nhûäng röëi rùæm cuãa mònh vaâ trong quaá trònh àoá seä tòm ra giaãi phaáp phuâ húåp. Coá luác, hoå cuäng cêìn coá thïm sûå goáp yá vaâ giuáp àúä. Àiïìu then chöët laâ ngûúâi àoá cêìn àûúåc lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu möåt caách chên thaânh, àïí röìi hoå seä tûå tiïëp cêån vúái vêën àïì vaâ giaãi phaáp theo tûâng bûúác, tûâng thúâi àiïím thñch húåp. Khi möåt ngûúâi àang bõ töín thûúng tònh caãm, nïëu baån thûåc sûå lùæng nghe vaâ muöën thêëu hiïíu, baån seä ngaåc nhiïn nhêån ra rùçng ngûúâi êëy rêët nhanh choáng böåc löå nöîi loâng. Hoå muöën àûúåc döëc bêìu têm sûå. Treã con cuäng vêåy, chuáng rêët muöën àûúåc têm sûå vúái cha meå, hún caã vúái baån cuâng lûáa, nïëu chuáng caãm nhêån àûúåc tònh yïu thûúng vö àiïìu kiïån tûâ cha meå. Nïëu thûåc sûå cöë gùæng àïí hiïíu ngûúâi khaác, khöng giaã döëi vaâ khöng thuã àoaån, baån seä rêët ngaåc nhiïn trûúác nhûäng àiïìu múái meã maâ sûå thöng caãm chên thaânh àem laåi. Thêëu hiïíu chñnh laâ phûúng phaáp giao tiïëp töëi ûu, vûúåt tröåi nhêët. Töi àaä tûâng reân luyïån caác kyä nùng lùæng nghe thêëu hiïíu, búãi kyä nùng laâ möåt phêìn quan troång cuãa bêët cûá thoái quen naâo. Nhûng cho pheáp töi nhùæc laåi rùçng, caác kyä nùng seä khöng hiïåu quaã nïëu chuáng khöng xuêët phaát tûâ yá muöën chên thaânh laâ àïí thêëu hiïíu. Trong thûåc tïë, khi giao tiïëp vúái möåt ngûúâi coá quan hïå gêìn guäi vúái baån, baån nïn noái thêåt vúái ngûúâi àoá nhûäng àiïìu baån nghô.

372

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Coân nïëu thiïëu chên thaânh thò töët hún laâ baån àûâng laâm gò caã. Àiïìu àoá chó coá haåi cho baån vïì sau, khi àöëi phûúng phaát hiïån ra sûå thêåt rùçng baån khöng hïì quan têm, khöng muöën chia seã, hoå seä coá caãm giaác bõ lûâa döëi, bõ laâm troâ cûúâi vaâ bõ töín thûúng. Kyä thuêåt giao tiïëp chó laâ phêìn nöíi cuãa hònh thûác, noá cêìn phaãi xuêët phaát tûâ nïìn taãng vûäng chùæc cuãa tñnh caách bïn trong con ngûúâi baån. Cuäng coá ngûúâi phaãn àöëi, cho rùçng phûúng phaáp lùæng nghe thêëu hiïíu mêët rêët nhiïìu thúâi gian. Vêng, coá thïí luác àêìu baån phaãi boã ra ñt nhiïìu thúâi gian, nhûng seä tiïët kiïåm àûúåc rêët nhiïìu vïì sau. Nïëu laâ möåt baác sô vaâ muöën kï àún thuöëc àïí trõ àuáng bïånh, àiïìu cêìn thiïët trûúác tiïn laâ baån nïn chêín àoaán chñnh xaác cùn bïånh. Baån khöng thïí noái rùçng: “Töi àang rêët vöåi. Töi khöng coá thúâi gian àïí chêín àoaán. Cûá uöëng thuöëc àoá ài”. Lêìn noå, töi àang ngöìi viïët trong cùn phoâng úã baäi biïín phña bùæc Oahu, Hawaii thò möåt cún gioá luâa túái. Trûúác àoá, töi àaä múã caã hai cûãa söí àïí giûä cho cùn phoâng thoaáng maát. Trïn chiïëc baân lúán, töi àïí rêët nhiïìu baãn thaão, hïët chûúng naây àïën chûúng khaác. Vò thïë, cún gioá àaä thöíi bay tûá tung caác têåp giêëy cuãa töi. Töi cuöëng cuöìng chaåy ài gom nhùåt giêëy túâ, súå rùçng caác trang viïët khöng coân theo thûá tûå nûäa. Cuöëi cuâng, töi nhêån ra moåi chuyïån seä töët hún nhiïìu khi chó cêìn daânh ra vaâi giêy àïí àoáng laåi cûãa söí. Lùæng nghe thêëu hiïíu àoâi hoãi phaãi coá thúâi gian, nhûng khöng mêët nhiïìu bùçng thúâi gian boã ra àïí khùæc phuåc vaâ sûãa chûäa nhûäng sai lêìm. Thêåt khoá àïí chung söëng vúái nhûäng vêën àïì chûa àûúåc noái ra vaâ giaãi quyïët, cuäng nhû vúái nhûäng hêåu quaã tai haåi maâ bêìu khöng khñ giao tiïëp cùng thùèng, tuâ tuáng gêy ra.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

373

Möåt ngûúâi saáng suöët biïët lùæng nghe thêëu hiïíu seä àoåc àûúåc yá nghô cuãa ngûúâi khaác möåt caách nhanh choáng. Khi biïíu löå sûå chêëp nhêån, thöng caãm cuãa mònh, anh ta seä khiïën ngûúâi khaác caãm thêëy yïn têm àïí múã caác caánh cûãa têm höìn. Bêët cûá ai cuäng muöën àûúåc ngûúâi khaác thêëu hiïíu. Vaâ chó khi hiïíu àûúåc ngûúâi khaác, chuáng ta múái coá thïí khiïën hoå àöìng yá vaâ chêëp nhêån yá kiïën, quan àiïím cuãa mònh.

5. HIÏÍU

VAÂ NHÊÅN THÛÁC

Khi biïët lùæng nghe ngûúâi khaác, baån seä thêëy coá sûå khaác biïåt lúán trong nhêån thûác cuãa baån. Baån cuäng seä nhêån thêëy taác àöång cuãa nhûäng khaác biïåt naây khi ngûúâi ta nöî lûåc laâm viïåc vúái nhau trong nhûäng tònh huöëng coá tñnh tûúng thuöåc. Trûúâng húåp sûå khaác nhau vïì caách nhòn àöëi vúái “cö gaái” vaâ “baâ laäo” maâ töi nïu ra úã phêìn àêìu cuöën saách naây laâ möåt àiïín hònh; baån nhòn thêëy hònh aãnh möåt cö gaái treã, coân töi laåi nhòn thêëy hònh aãnh möåt baâ laäo. Vaâ coá thïí caã hai àïìu àuáng. Baån coá thïí nhòn thïë giúái qua lùng kñnh lêëy gia àònh laâm têm àiïím, coân töi laåi lêëy kinh tïë laâm têm àiïím. Baån coá thïí àaä àûúåc àõnh hònh vúái têm lyá röång lûúång, coân töi vúái têm lyá heåp hoâi. Baån coá thïí tiïëp cêån vêën àïì tûâ mö thûác cuãa baán cêìu naäo phaãi, thiïn vïì hònh aãnh, trûåc giaác vaâ trûâu tûúång, coân töi tûâ mö thûác cuãa baán cêìu naäo traái, thiïn vïì trònh tûå, phên tñch vaâ diïîn àaåt. Nhûäng nhêån thûác cuãa chuáng ta coá thïí rêët khaác nhau. Tuy nhiïn, caã hai vêîn luön giûä nhûäng mö thûác riïng cuãa mònh vaâ xem àoá laâ “chên lyá”. Chuáng ta coá thïí mùåc sûác chêët vêën tñnh caách, nùng lûåc trñ tuïå cuãa bêët cûá ai khöng nhòn ra àûúåc “chên lyá” nhû chuáng ta. Giúâ àêy, vúái têët caã sûå khaác biïåt àoá, chuáng ta àang cöë

374

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

gùæng àïí cuâng söëng hoùåc laâm viïåc vúái nhau – trong hön nhên, trong cöng viïåc, trong möåt dûå aán phuåc vuå cöång àöìng – àïí sûã duång vaâ quaãn lyá caác nguöìn lûåc cuäng nhû àïí àaåt àûúåc kïët quaã cao. Vêåy chuáng ta phaãi laâm thïë naâo vaâ laâm gò àïí vûúåt qua giúái haån cuãa nhêån thûác caá nhên nhùçm giao tiïëp coá chiïìu sêu, àïí húåp taác xûã lyá caác vêën àïì vaâ àûa ra giaãi phaáp cuâng thùæng? Cêu traã lúâi laâ Thoái quen thûá nùm. Àêy laâ bûúác àêìu tiïn trong quaá trònh ài àïën giaãi phaáp cuâng thùæng. Ngay caã khi àöëi phûúng khöng phaãi laâ ngûúâi coá mö thûác cuâng thùæng, chuáng ta cuäng phaãi cöë gùæng àïí hiïíu hoå trûúác. Möåt laänh àaåo cöng ty tûâng aáp duång thaânh cöng nguyïn tùæc naây chia seã kinh nghiïåm vúái töi nhû sau. Nùm ngoaái, cöng ty chuáng töi coá möåt húåp àöìng vúái möåt ngên haâng quöëc gia lúán. Ngên haâng naây cûã möåt àoaân göìm taám ngûúâi àïën àaâm phaán vúái chuáng töi. Cöng ty töi quyïët àõnh choån giaãi phaáp cuâng thùæng hoùåc “khöng giao keâo”. Chuáng töi àaä gêìn nhû bõ aáp àaão búãi nhûäng àoâi hoãi cuãa ngên haâng lúán naây. Öng chuã tõch cöng ty chuáng töi noái: “Chuáng töi muöën caác öng thaão trûúác baãn húåp àöìng àïí chuáng töi nùæm roä yïu cêìu vaâ möëi quan têm cuãa caác öng. Trïn cú súã àoá, chuáng töi seä àaáp laåi bùçng yïu cêìu vaâ möëi quan têm cuãa chuáng töi. Sau àoá, chuáng ta cuâng trao àöíi vúái nhau vïì lúåi ñch”. Caác thaânh viïn cuãa àoaân àaâm phaán bïn kia bõ bêët ngúâ. Hoå sûãng söët vò khöng ngúâ chuáng töi cho hoå quyïìn soaån thaão trûúác baãn húåp àöìng. Hoå muöën coá ba ngaây àïí chuêín bõ húåp àöìng. Khi hoå àûa baãn húåp àöìng ra, chuã tõch cöng ty chuáng töi noái: “Bêy giúâ thûã xem chuáng töi coá hiïíu roä àiïìu caác öng

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

375

muöën hay khöng?”. Thïë röìi öng êëy àoåc baãn húåp àöìng, trao àöíi yá kiïën cho àïën khi bïn kia thêëy roä öng êëy àaä hiïíu nhûäng gò laâ quan troång àöëi vúái hoå. Sau àoá, öng êëy múái chuyïín sang giaãi thñch nhûäng möëi quan têm cuãa cöng ty mònh, vaâ hoå àaä lùæng nghe möåt caách chùm chuá. Tûâ khöng khñ ban àêìu àêìy khoaãng caách, thiïëu tin cêåy, thêåm chñ coân àöëi nghõch, nay àaä chuyïín sang bêìu khöng khñ thên thiïån, thuêån lúåi cho muåc tiïu cuâng thùæng. Vaâo cuöëi buöíi àaâm phaán, caác thaânh viïn cuãa àoaân àaâm phaán bïn kia noái: “Chuáng töi muöën laâm ùn vúái caác öng. Chuáng töi muöën kyá húåp àöìng naây. Haäy cho chuáng töi biïët giaá caã bao nhiïu, chuáng töi seä kyá”. Trûúác tiïn, haäy cöë gùæng lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu ngûúâi khaác, röìi sau àoá ngûúâi ta seä hiïíu mònh. Biïët caách laâm ngûúâi khaác hiïíu mònh laâ möåt nûãa cuãa Thoái quen thûá nùm, rêët quan troång àïí àaåt àûúåc giaãi phaáp cuâng thùæng, nhêët laâ trong caác tònh huöëng coá möëi quan hïå tûúng thuöåc. Thúâi Hy Laåp cöí àaåi, coá möåt triïët lyá huâng höìn àûúåc thïí hiïån bùçng ba tûâ ngûä àùåt theo thûá tûå: Ethos (àaåo àûác), Pathos (tònh caãm) vaâ Logos (lyá leä). Töi cho rùçng ba tûâ naây bao haâm nöåi dung cú baãn cuãa viïåc laâm thïë naâo àïí hiïíu àûúåc ngûúâi khaác vaâ trònh baây moåi vêën àïì möåt caách hiïåu quaã. Ethos (àaåo àûác) laâ sûå tñn nhiïåm maâ baån coá, laâ niïìm tin cuãa ngûúâi khaác vïì phêím chêët vaâ nùng lûåc cuãa baån. Àoá laâ sûå tin cêåy maâ baån lan truyïìn ra xung quanh, laâ taâi khoaãn tònh caãm cuãa baån. Pathos (tònh caãm) thuöåc vïì caãm xuác; trong giao tiïëp, baån cêìn taåo sûå haâi hoâa vúái ngûúâi khaác vïì mùåt tònh caãm. Logos (lyá leä) laâ lö-gñc, laâ khña caånh lyá trñ cuãa quan hïå giao tiïëp.

376

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Baån haäy chuá yá vïì thûá tûå xuêët hiïån cuãa caác tûâ ngûä naây. Ba khaái niïåm naây tûúng àûúng vúái tñnh caách, caác möëi quan hïå, vaâ lö-gñc trònh baây vêën àïì cuãa baån. Àiïìu naây thïí hiïån möåt sûå biïën àöíi lúán vïì mö thûác. Hêìu hïët moåi ngûúâi khi trònh baây vêën àïì thûúâng ài thùèng vaâo lö-gñc – tûác vaâo baán cêìu naäo traái, núi àiïìu khiïín tû duy. Hoå cöë gùæng thuyïët phuåc ngûúâi khaác vïì tñnh àuáng àùæn cuãa lyá leä maâ khöng xeát àïën àaåo àûác vaâ tònh caãm ngay tûâ àêìu. Möåt ngûúâi quen cuãa töi rêët bêët maän vúái sïëp vò phong caách laänh àaåo keám hiïåu quaã cuãa öng ta. “Cöng ty àang laâm ùn thua löî, vêåy maâ öng ta chùèng hïì coá möåt àöång thaái naâo caã”, anh êëy noái, “Töi àaä noái chuyïån vúái öng êëy vïì àiïìu naây, öng êëy cuäng thûâa nhêån, nhûng laåi khöng laâm gò caã”. “Taåi sao anh khöng thuyïët phuåc cho coá hiïåu quaã hún?”, töi hoãi. “Töi àaä laâm röìi”, anh êëy traã lúâi. “Thïë anh àõnh nghôa ‘hiïåu quaã’ laâ gò? Khi ngûúâi baán haâng khöng baán àûúåc saãn phêím, coá phaãi löîi laâ úã ngûúâi mua haâng? Hiïåu quaã coá nghôa laâ àem laåi kïët quaã, laâ sûå cên bùçng P/PC. Vêåy anh àaä thûåc sûå taåo ra àûúåc thay àöíi chûa? Anh àaä xêy dûång àûúåc möëi quan hïå chûa? Kïët quaã anh thu àûúåc laâ gò?” “Töi noái cho anh biïët, öng êëy seä chùèng laâm gò hïët. Öng êëy khöng chõu nghe àêu.” “Thïë thò anh phaãi coá caách thuyïët phuåc hiïåu quaã. Anh phaãi hiïíu àûúåc öng êëy nghô gò. Anh cêìn phaãi trònh baây yá kiïën cuãa mònh möåt caách àún giaãn vaâ roä raâng, phaãi àûa ra phûúng aán töët hún so vúái phûúng aán cuãa chñnh öng êëy.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

377

Nhûäng àiïìu àoá àoâi hoãi anh phaãi coá sûå chuêín bõ kyä caâng, anh coá sùén saâng laâm khöng?” “Thöi, cúá gò töi phaãi nhoåc cöng àïën thïë!” “Noái caách khaác, anh muöën sïëp anh thay àöíi phong caách laänh àaåo, coân anh laåi khöng muöën thay àöíi phûúng phaáp thuyïët phuåc cuãa mònh?” “Nhûng töi chó muöën thoãa hiïåp möåt caách thùèng thùæn.” “Àûúåc röìi, nïëu thïë thò anh haäy chuêín bõ caách trònh baây vêën àïì möåt caách coá hiïåu quaã ài. Àiïìu àoá nùçm trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa anh àêëy.” Cuöëi cuâng, anh êëy vêîn khöng muöën laâm vò àêìu tû vaâo viïåc àoá xem ra mêët quaá nhiïìu cöng sûác. Tuy nhiïn, möåt ngûúâi quen khaác cuãa töi, möåt giaáo sû àaåi hoåc, laåi sùén saâng traã giaá cho haânh àöång cuãa mònh. Möåt höm, öng êëy àïën gùåp töi vaâ baão: “Stephen naây, töi khöng thïí naâo xin àûúåc kinh phñ cho àïì taâi nghiïn cûáu cuãa mònh vò noá khöng nùçm trong möëi quan têm cuãa höåi àöìng xeát duyïåt.” Sau khi thaão luêån sú böå vêën àïì, töi gúåi yá öng êëy nïn tiïëp tuåc thuyïët phuåc, aáp duång caác nguyïn tùæc àaåo àûác, tònh caãm vaâ lyá leä. “Haäy cho hoå thêëy öng hiïíu rêët roä yá muöën cuãa hoå. Sau àoá, öng giaãi thñch tó mó lyá leä àùçng sau yïu cêìu cuãa öng”, töi noái. “Àûúåc röìi, töi seä thûã”, öng êëy àaáp. Vaâo höm hoåp höåi àöìng xeát duyïåt, öng êëy àûáng lïn noái: “Trûúác tiïn, töi xin àûúåc trònh baây àïí xem töi coá hiïíu roä caác muåc tiïu vaâ möëi quan têm cuãa caác öng àöëi vúái kiïën nghõ cuãa töi hay khöng…” Röìi öng êëy trònh baây chêåm raäi tûâng bûúác. Khi öng kïët

378

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thuác baâi thuyïët trònh, nhû nhêån ra sûå am hiïíu vaâ trên troång cuãa öng àöëi vúái quan àiïím cuãa hoå, võ chuã tõch höåi àöìng kïët luêån: “Chuáng töi àöìng yá cêëp kinh phñ cho öng”. Khi baån coá thïí trònh baây yá kiïën cuãa mònh möåt caách roä raâng, cuå thïí, dïî hiïíu, vaâ àiïìu quan troång nhêët laâ phuâ húåp vúái böëi caãnh – tûác phuâ húåp vúái mö thûác vaâ sûå quan têm cuãa àöëi phûúng – baån seä gia tùng àaáng kïí mûác àöå tin cêåy cuãa hoå àöëi vúái caác yá tûúãng cuãa mònh. Baån àûâng maãi mï àûa ra nhûäng lúâi diïîn thuyïët khoa trûúng saáo röîng. Baån phaãi thêåt sûå am hiïíu vêën àïì. Àiïìu baån thuyïët trònh thêåm chñ coân khaác vúái àiïìu luác àêìu baån nghô, búãi vò baån cuäng hoåc hoãi thïm nhiïìu àiïìu trong quaá trònh cöë gùæng hiïíu àûúåc ngûúâi khaác. Thoái quen thûá nùm giuáp baån nêng cao àöå chñnh xaác, sûå trung thûåc trong quaá trònh thuyïët phuåc, trònh baây yá tûúãng cuãa baån. Àöìng thúâi, giuáp baån tñnh toaán vaâ cên nhùæc moåi choån lûåa àïí xaác àõnh àêu laâ giaãi phaáp coá lúåi cho caã àöi bïn.

6. TIÏËP

CÊÅN TÛÂNG BÛÚÁC MÖÅT

Thoái quen thûá nùm coá aãnh hûúãng rêët maånh meä àïën möîi chuáng ta vò noá nùçm ngay trung têm cuãa Voâng troân AÃnh hûúãng, khaác vúái caác nhên töë khaác nùçm trong Voâng troân Quan têm nhû sûå bêët àöìng yá kiïën, caác hoaân caãnh vaâ haânh vi cuãa ngûúâi khaác… Vò thïë, khi têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng, baån seä thûåc sûå hiïíu àûúåc ngûúâi khaác. Baån seä coá thöng tin chñnh xaác àïí hiïíu àûúåc cöët loäi cuãa vêën àïì, xêy dûång àûúåc caác taâi khoaãn tònh caãm vûäng maånh, àem laåi cho ngûúâi khaác möåt bêìu khöng khñ chên thaânh, tñch cûåc àïí coá thïí cuâng laâm viïåc vúái hoå möåt caách thuêån lúåi. Àoá laâ caách tiïëp cêån “bùæt àêìu tûâ bïn trong”.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

379

Haäy quan saát nhûäng gò àang diïîn ra trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa baån. Vò baån àaä thûåc sûå lùæng nghe, nïn baån coá thïí gêy àûúåc aãnh hûúãng àïën ngûúâi khaác; chiïëc chòa khoáa àïí giao tiïëp thaânh cöng àang nùçm trong tay baån. Voâng troân AÃnh hûúãng seä bùæt àêìu múã röång vaâ khaã nùng gêy aãnh hûúãng àïën caác sûå vêåt, sûå viïåc trong Voâng troân Quan têm seä tùng lïn. Caâng hiïíu roä ngûúâi khaác bao nhiïu, baån caâng àaánh giaá cao hoå bêëy nhiïu vaâ caãm thêëy tön troång hoå nhiïìu hún. Chaåm àûúåc vaâo têm höìn ngûúâi khaác laâ möåt bûúác tiïën quan troång àïí baån coá thïí xêy dûång àûúåc möëi quan hïå lêu daâi. Thoái quen thûá nùm laâ thoái quen baån coá thïí thûåc haânh ngay tûâ luác naây. Möîi khi giao tiïëp vúái ngûúâi khaác, baån nïn löåt boã lùng kñnh chuã quan cuãa mònh vaâ thûåc sûå cöë gùæng hiïíu hoå. Ngay caã khi ngûúâi àoá khöng muöën chia seã nhûäng vêën àïì riïng tû, baån cuäng nïn thêëu hiïíu. Baån coá thïí caãm nhêån têëm loâng cuãa hoå, nöîi àau cuãa hoå vaâ choån caách phaãn ûáng phuâ húåp, chùèng haån nhû noái vúái hoå: “Höm nay tröng em coá veã khöng vui”. Hoå coá thïí im lùång, nhûng khöng sao, vò baån àaä baây toã sûå quan têm vaâ tön troång àöëi vúái hoå, thêëu hiïíu haânh vi cuãa hoå. Baån cêìn saáng suöët, nhaåy caãm vaâ tónh taáo, biïët thoaát ra khoãi lùng kñnh chuã quan cuãa mònh khi cêìn thiïët. Nïëu laâ ngûúâi luön chuã àöång, baån coá thïí taåo ra caác cú höåi àïí thûåc hiïån cöng viïåc dûå phoâng, àûâng chúâ khi “nûúác àïën chên” múái chõu tòm caách lùæng nghe, thêëu hiïíu ngûúâi khaác. Haäy daânh thúâi gian cho con caái cuãa baån ngay tûâ bêy giúâ. Haäy lùæng nghe chuáng vaâ cöë hiïíu chuáng. Haäy nhòn cuöåc söëng cuãa chuáng úã nhaâ, taåi trûúâng hoåc, nhûäng thaách thûác vaâ nhûäng vêën àïì chuáng àang gùåp phaãi theo caách nhòn cuãa chuáng. Haäy xêy dûång möåt taâi khoaãn tònh caãm. Haäy cho chuáng bêìu khöng khñ trong laânh.

380

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Haäy thûúâng xuyïn cuâng vúå hoùåc chöìng baån ra ngoaâi chúi. Ài ùn töëi hoùåc laâm gò àoá maâ caã hai cuâng thñch. Haäy lùæng nghe lêîn nhau vaâ hiïíu nhau. Nhòn cuöåc söëng qua caách nhòn cuãa möîi ngûúâi. Thúâi gian haâng ngaây töi daânh cho Sandra laâ àiïìu töi khöng àaánh àöíi vúái bêët cûá àiïìu gò. Cuâng vúái viïåc lùæng nghe, thêëu hiïíu nhau, chuáng töi thûúâng daânh thúâi gian thûåc haânh kyä nùng lùæng nghe, thêëu hiïíu àïí giuáp chuáng töi trong giao tiïëp vúái con caái. Chuáng töi thûúâng chia seã nhûäng nhêån thûác khaác nhau vïì möåt tònh huöëng cuå thïí, vaâ chuáng töi àoáng vai àïí xûã lyá caác vêën àïì trong gia àònh sao cho coá hiïåu quaã. Töi coá thïí àoáng vai àûáa con àang àoâi cha meå nuöng chiïìu, coân Sandra thò àoáng vai cuãa mònh. Chuáng töi àöíi vai vaâ cöë gùæng hònh dung ra caác tònh huöëng thûåc tïë àïí luyïån têåp àûa ra yá kiïën thöëng nhêët khi nïu gûúng vaâ daåy döî caác nguyïn tùæc àuáng àùæn cho con mònh. Möåt söë baâi têåp àoáng vai böí ñch laâ lùåp laåi nhûäng chuyïån khoá khùn hay tònh huöëng cùng thùèng àaä qua, trong àoá möåt trong hai chuáng töi laâ ngûúâi coá löîi. Thúâi gian àêìu tû vaâo viïåc thêëu hiïíu nhûäng ngûúâi khaác seä àem laåi lúåi ñch lúán lao trong giao tiïëp. Sûå giao tiïëp cúãi múã coá thïí giuáp tiïu diïåt nhûäng mêìm möëng rùæc röëi. Ngoaâi ra, coá möåt nguöìn dûå trûä lúán trong taâi khoaãn tònh caãm seä giuáp baån xûã lyá töët caác vêën àïì naãy sinh. Trong cöng viïåc, baån nïn daânh thúâi gian àïí lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu caác nhên viïn cuãa mònh. Baån cuäng nïn thiïët lêåp möåt hïå thöëng lûu trûä thöng tin àïí coá thïí nhêån àûúåc nhûäng phaãn höìi trung thûåc, chñnh xaác úã moåi cêëp bêåc: tûâ khaách haâng àïën nhaâ cung cêëp, tûâ ngûúâi quaãn lyá àïën caác nhên

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

381

viïn. Cêìn coi yïëu töë con ngûúâi laâ quan troång bêåc nhêët. Baån seä tiïët kiïåm àûúåc rêët nhiïìu thúâi gian, sûác lûåc vaâ tiïìn baåc khi biïët caách khai thaác nguöìn nhên lûåc cuãa cöng ty. Khi baån lùæng nghe, baån seä hoåc àûúåc nhiïìu àiïìu hay. Vaâ baån cuäng seä àem laåi bêìu khöng khñ chên thaânh, tñch cûåc cho nhên viïn cêëp dûúái vaâ cho caã chñnh baån. Khi àoá, baån seä thêëy nhên viïn cuãa mònh laâm viïåc vúái hiïåu suêët vûúåt xa taám tiïëng möîi ngaây. Trûúác tiïn, haäy cöë gùæng lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu, ngay caã khi coá vêën àïì cêëp baách xaãy ra. Trûúác khi àûa ra yá kiïën cuãa mònh, baån haäy cöë gùæng thêëu hiïíu ngûúâi khaác trûúác. Àêy laâ möåt thoái quen khiïën cho giao tiïëp tûúng thuöåc àaåt hiïåu quaã cao. Möåt khi àaä thûåc sûå hiïíu nhau möåt caách sêu sùæc, chuáng ta seä múã ra caánh cûãa àïën vúái caác giaãi phaáp saáng taåo vaâ caác phûúng aán theo caách thûá ba – cuâng thùæng. Nhûäng khaác biïåt giûäa chuáng ta seä khöng coân laâ raâo caãn cuãa sûå giao tiïëp vaâ tiïën böå nûäa. Thay vaâo àoá, chuáng trúã thaânh baân àaåp àïí chuáng ta àöìng têm hiïåp lûåc vúái nhau.

382

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

GÚÅI

YÁ THÛÅC HAÂNH:

1. Haäy choån möåt möëi quan hïå maâ baån caãm thêëy taâi khoaãn tònh caãm àang bõ thêm huåt. Cöë gùæng hiïíu vaâ viïët ra tònh hònh dûúái goác nhòn cuãa ngûúâi àoá. Trong lêìn giao tiïëp sau, baån haäy lùæng nghe hoå àïí hiïíu roä, so saánh vúái nhûäng àiïìu àaä viïët ra. Giaã àõnh cuãa baån àuáng àïën mûác àöå naâo? Baån coá thûåc sûå hiïíu caách nhòn cuãa ngûúâi àoá khöng? 2. Chia seã khaái niïåm vïì sûå thêëu hiïíu vúái nhûäng ngûúâi thên thiïët. 3. Khi coá cú höåi quan saát nhûäng ngûúâi khaác noái chuyïån vúái nhau, baån haäy thûã bõt tai laåi trong vaâi phuát. Baån nhêån ra nhûäng ngûúâi naây àang giao lûu vúái nhau – khöng thöng qua ngön ngûä - nhû thïë naâo? 4. Nïëu baån phaát hiïån ra mònh àaä sûã duång khöng phuâ húåp phaãn ûáng coá tñnh phaãn xaå – thùm doâ, àaánh giaá, khuyïn baão hay lyá giaãi – haäy cöë gùæng chuyïín tònh thïë naây thaânh möåt “khoaãn gûãi” vaâo taâi khoaãn tònh caãm bùçng sûå thûâa nhêån vaâ xin löîi. 5. Nïëu àang phaãi chuêín bõ thuyïët phuåc ai àoá, baån haäy phaác thaão baâi thuyïët trònh cuãa mònh dûåa trïn cú súã sûå thêëu hiïíu. Cöë gùæng laâm cho ngûúâi khaác hiïíu rùçng quan àiïím cuãa baån xuêët phaát tûâ khung tham chiïëu cuãa hoå.

Thoái quen thûá saáu ÀÖÌNG TÊM HIÏåP LÛÅC

TÊÅP THÏÍ

7 Re nâ

giuäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6 Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH 2 CAÁ NHÊN Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Caác nguyïn tùæc húåp taác saáng taåo “Töi lêëy niïìm tin cuãa thaánh thêìn dêîn àûúâng cho töi: trong nhûäng vêën àïì cöët yïëu - laâ sûå àoaân kïët; trong nhûäng mùåt quan troång cuãa cuöåc söëng - laâ sûå àa daång; vaâ trong têët caã moåi thûá - laâ sûå röång lûúång.” - Trñch diïîn vùn nhêåm chûác cuãa Töíng thöëng George Bush

hi Winston Churchill àûúåc böí nhiïåm laâm Töíng tû lïånh quên àöåi Anh àïí chuêín bõ cho cuöåc chiïën tranh chöëng phaát-xñt, öng noái rùçng öng àaä daânh caã cuöåc àúâi mònh cho giêy phuát naây. Theo möåt nghôa tûúng tûå, sûå chuêín bõ laâ quaá trònh thûåc haânh têët caã caác thoái quen khaác àïí coá àûúåc thoái quen àöìng têm hiïåp lûåc.

K

Àöìng têm hiïåp lûåc laâ hoaåt àöång cao nhêët trong cuöåc söëng, laâ sûå têåp húåp vaâ vêån duång cuâng luác têët caã caác thoái quen tûâ 1 àïën 5, laâ sûå huy àöång böën khaã nùng thiïn phuá cuãa con ngûúâi. Noá têåp trung vaâo àöång lûåc cuãa tû duy cuâng thùæng vaâ caác kyä nùng giao tiïëp thêëu hiïíu gay go nhêët maâ chuáng ta gùåp phaãi trong cuöåc söëng. Qua àoá, chuáng ta coá thïí vêån duång têët caã moåi thoái quen coá àûúåc àïí taåo nïn thaânh quaã töët nhêët.

386

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Àöìng têm hiïåp lûåc laâ àiïìu cöët yïëu cuãa mö thûác laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm. Noá laâ chêët xuác taác, liïn kïët vaâ giaãi phoáng nhûäng sûác maånh to lúán bïn trong möîi con ngûúâi. Têët caã caác thoái quen chuáng ta àaä coá laâ sûå chuêín bõ àïí taåo ra àiïìu kyâ diïåu cuãa àöìng têm hiïåp lûåc. Vêåy, àöìng têm hiïåp lûåc laâ gò? Noái möåt caách àún giaãn, àoá laâ töíng thïí thöëng nhêët bao giúâ cuäng maånh hún tûâng phêìn cöång laåi. Noá khöng chó laâ möåt böå phêån cêëu thaânh maâ coân laâ chêët xuác taác maånh nhêët, laâ sûå têåp trung cao nhêët vaâ laâ möåt thïí thöëng nhêët chùåt cheä tuyïåt àöëi. Noá cuäng rêët thuá võ, laâ vò khöng ai biïët trûúác kïët quaã seä thïë naâo. Baån khöng thïí biïët trûúác nhûäng nguy hiïím hay thaách thûác múái naâo àang àoán chúâ phña trûúác. Vò vêåy, àïí coá àûúåc tinh thêìn àöìng têm hiïåp lûåc, möîi caá nhên phaãi coá sûå an toaân nöåi têm maånh meä, phaãi duäng caãm rúâi boã “voã öëc” cuãa mònh àïí àûúng àêìu vúái nhûäng thaách thûác. Möîi ngûúâi seä tûå múã ra nhûäng khaã nùng múái cuãa chñnh hoå. Àöìng têm hiïåp lûåc coá mùåt khùæp núi trong tûå nhiïn. Nïëu baån tröìng hai cêy xanh gêìn nhau thò rïî cuãa chuáng seä quyïån vaâo nhau. Caã hai seä cuâng phaát triïín töët hún so vúái khi tröìng taách ra. Nïëu baån gheáp hai miïëng göî vaâo nhau, noá seä chõu àûúåc troång lûåc lúán hún so vúái tûâng miïëng göî. Töíng thïí thöëng nhêët bao giúâ cuäng maånh hún tûâng phêìn cöång laåi. Möåt cöång möåt khi àoá seä bùçng ba hoùåc lúán hún. Vêën àïì thaách thûác úã àêy laâ laâm thïë naâo àïí aáp duång caác nguyïn tùæc húåp taác saáng taåo maâ chuáng ta hoåc àûúåc tûâ thiïn nhiïn vaâo trong caác tûúng taác cuãa con ngûúâi? Cuöåc söëng gia àònh chñnh laâ möåt cú höåi àïí vêån duång nguyïn tùæc àöìng têm hiïåp lûåc. Viïåc ngûúâi àaân öng vaâ ngûúâi phuå nûä söëng vúái nhau, sinh ra nhûäng àûáa con laâ biïíu hiïån

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

387

àún giaãn nhêët cuãa àöìng têm hiïåp lûåc. Baãn chêët cuãa sûå àöìng têm hiïåp lûåc laâ àïì cao sûå khaác biïåt – tön troång sûå khaác biïåt, phaát huy caác thïë maånh vaâ buâ àùæp nhûúåc àiïím cuãa nhau. Chuáng ta nhòn thêëy rêët roä sûå khaác biïåt vïì thïí chêët giûäa nam vaâ nûä, giûäa vúå vaâ chöìng. Nhûng coân sûå khaác biïåt vïì xaä höåi, têm lyá vaâ tònh caãm thò sao? Liïåu nhûäng khaác biïåt naây coá thïí trúã thaânh nguöìn lûåc taåo ra nhûäng löëi söëng múái, hêëp dêîn hún? Liïåu chuáng coá taåo ra möåt möi trûúâng múái laâm hoaân thiïån baãn thên, nuöi dûúäng sûå tûå khùèng àõnh cho möîi caá nhên, taåo ra caác cú höåi àöåc lêåp vaâ sau àoá dêìn dêìn chuyïín sang tûúng thuöåc? Àöìng têm hiïåp lûåc taåo ra möåt “kõch baãn” múái cho thïë hïå sau – möåt thïë hïå hûúáng nhiïìu àïën phuåc vuå vaâ cöëng hiïën, búát ài dûåa dêîm, kònh àõch, ñch kyã; möåt thïë hïå cúãi múã hún, àaáng tin cêåy hún, röång lûúång hún; möåt thïë hïå biïët coi troång tònh yïu, biïët quan têm àïën ngûúâi khaác cuäng nhû búát chó trñch ngûúâi khaác.

1. SÛÅ

GIAO TIÏËP ÀÖÌNG TÊM HIÏÅP LÛÅC

Khi giao tiïëp vúái tinh thêìn àöìng têm hiïåp lûåc, baån seä múã cûãa con tim, khöëi oác vaâ haânh vi cuãa mònh cho nhûäng khaã nùng vaâ lûåa choån múái. Àiïìu àoá coá veã nhû laâ baån gaåt sang möåt bïn Thoái quen thûá hai – bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh. Tuy nhiïn, trïn thûåc tïë, baån àang hoaân thiïån thoái quen àoá. Baån khöng biïët chùæc khi giao tiïëp àöìng têm hiïåp lûåc, moåi viïåc seä diïîn ra nhû thïë naâo, hay kïët cuåc seä ra sao, nhûng baån nhêët àõnh seä caãm nhêån àûúåc sûå hûáng thuá, an toaân vúái möåt chuát phiïu lûu, vaâ quan troång hún, àoá laâ möåt kïët cuåc töët àeåp. Baån bùæt àêìu bùçng niïìm tin rùçng caác bïn giao tiïëp seä saáng suöët hún, taåo àaâ àïí tiïëp tuåc hoåc hoãi lêîn nhau nhiïìu hún vaâ trûúãng thaânh hún.

388

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Rêët nhiïìu ngûúâi chûa thûåc sûå traãi nghiïåm àöìng têm hiïåp lûåc duâ úã mûác àöå khiïm töën nhêët. Hoå àûúåc àaâo taåo vaâ àõnh hònh giao tiïëp theo löëi chöëng àúä hay phoâng thuã, hoùåc àûúåc daåy döî rùçng con ngûúâi khöng thïí söëng chó bùçng loâng tin. Do vêåy, hoå khöng bao giúâ thûåc sûå múã loâng tiïëp nhêån Thoái quen thûá saáu vaâ caác nguyïn tùæc liïn quan. Àoá laâ möåt bi kõch, möåt sûå laäng phñ, búãi con ngûúâi coá quaá nhiïìu tiïìm nùng khöng àûúåc khai thaác, sûã duång àïën. Tïå hún, möåt söë ngûúâi chó biïët söëng moân bïn caånh nhûäng tiïìm nùng àang bõ hoå boã phñ. Hoå traãi nghiïåm rêët ñt vïì àöìng têm hiïåp lûåc trong cuöåc söëng. Nhûäng ngûúâi nhû thïë chó lûu giûä möåt söë kinh nghiïåm bêët ngúâ, àöåt xuêët, chùèng haån khi hoå tham gia vaâo möåt àöåi thïí thao naâo àoá. Tinh thêìn àöìng àöåi trong caác trêån àêëu khöng hïì àûúåc hoå vêån duång vaâo caác möëi quan hïå trong cuöåc söëng thûúâng nhêåt. Möåt söë ngûúâi khaác chó coá thïí húåp taác hiïåu quaã khi rúi vaâo tònh huöëng khêín cêëp, khi hoå taåm gaåt boã caái töi vaâ tûå aái caá nhên nhùçm cûáu maång cuãa möåt ai àoá, hoùåc àïí tòm ra giaãi phaáp cho möåt cuöåc khuãng hoaãng. Àöëi vúái nhiïìu ngûúâi, nhûäng sûå kiïån nhû vêåy hiïëm khi xaãy ra. Nhûng sûå thêåt khöng phaãi nhû vêåy, chuáng coá thïí diïîn ra thûúâng xuyïn trong cuöåc söëng haâng ngaây. Àïí coá thïí àöëi àêìu vúái chuáng, möîi caá nhên cêìn coá sûå an toaân nöåi têm, cúãi múã vaâ möåt tinh thêìn daám maåo hiïím. Hêìu hïët nhûäng nöî lûåc saáng taåo àïìu mang tñnh chêët khöng dûå àoaán àûúåc. Nïëu chuáng ta khöng kiïn trò hoùåc khöng lêëy nguyïn tùæc vaâ giaá trõ nöåi têm laâm chöî dûåa tinh thêìn thò seä nhanh choáng naãn loâng. Chó trûâ nhûäng ngûúâi àaä coá quaá nhiïìu kinh nghiïåm söëng, coân àa söë phaãi vûúåt qua thûã thaách múái coá àûúåc thaânh cöng.

7

2. ÀÖÌNG

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

389

TÊM HIÏÅP LÛÅC TRONG NHOÁM

Laâ möåt ngûúâi coá nhiïìu nùm àûáng trïn buåc giaãng, töi tin rùçng giúái treã ngaây nay àang chõu nhiïìu sûác eáp vaâ mêët phûúng hûúáng khi gia nhêåp vaâo cöång àöìng. Àöi luác, caã thêìy giaáo lêîn sinh viïn àïìu khöng biïët chùæc vïì nhûäng gò sùæp sûãa xaãy ra. Àêìu tiïn, chuáng töi coân coá àûúåc möåt bêìu khöng khñ chan hoâa cho pheáp sinh viïn thûåc sûå cúãi múã, hoåc hoãi vaâ lùæng nghe yá kiïën cuãa nhau. Nhûng röìi, hïî coá möåt hiïån tûúång bêët thûúâng naâo xaãy àïën laâ y nhû rùçng bêìu khöng khñ trong lúáp trúã nïn àêìy kñch àöång. Theo thoái quen Àöìng têm hiïåp lûåc, töi vaâ têåp thïí sinh viïn cêìn phaãi tûâ boã “kõch baãn” cuä vaâ viïët ra “kõch baãn” múái. Töi khöng bao giúâ quïn kyã niïåm sêu sùæc úã möåt lúáp àaåi hoåc, núi töi daåy vïì Triïët lyá vaâ Phong caách Laänh àaåo. Chuáng töi àaä bùæt àêìu hoåc kyâ àûúåc 3 tuêìn. Khi thuyïët trònh, möåt sinh viïn àaä liïn hïå vúái nhûäng traãi nghiïåm rêët xuác àöång vaâ sêu sùæc cuãa baãn thên. Möåt khöng khñ thöng caãm vaâ tön troång bao truâm lúáp hoåc – tön troång vaâ àaánh giaá cao trûúác sûå duäng caãm cuãa möåt caá nhên. Tinh thêìn àoá trúã thaânh àöång lûåc maånh meä cho nöî lûåc àöìng têm hiïåp lûåc vaâ saáng taåo. Caác sinh viïn bùæt àêìu chia seã nhûäng traãi nghiïåm vaâ suy nghô cuãa mònh, kïí caã nhûäng àiïìu hoå coân bùn khoùn; chuáng töi àaä thaânh cöng trong viïåc cuâng nhau dûång nïn möåt “kõch baãn” hoåc têåp hoaân toaân múái. Chuáng töi quyïët àõnh deåp qua möåt bïn chûúng trònh hoåc cuä, caã saách giaáo khoa vaâ thúâi gian biïíu àïí xaác àõnh caác muåc tiïu múái cuäng nhû caác dûå aán vaâ nhiïåm vuå múái. Chuáng töi rêët haáo hûác chúâ mong nhûäng giúâ hoåc túái – giûäa bêìu khöng khñ hoaân toaân múái meã, hiïåu quaã vaâ àêìy saáng taåo. Ai

390

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

cuäng muöën chia seã yá tûúãng vúái ngûúâi khaác. Nhiïìu nhiïåm vuå àûúåc thay àöíi, nhiïìu dûå aán múái àûúåc thûåc hiïån, nhiïìu nhoám laâm viïåc àûúåc thaânh lêåp. Caác sinh viïn hoåc têåp tñch cûåc hún nhiïìu so vúái löëi hoåc cuä, àöång cú thuác àêíy cuäng hoaân toaân khaác trûúác. Tûâ traãi nghiïåm naây, möåt nïìn vùn hoáa àöìng têm hiïåp lûåc àöåc àaáo xuêët hiïån vaâ khöng ngûâng lan toãa. Thïë röìi, khi gêìn kïët thuác khoáa hoåc, chuáng töi quyïët àõnh viïët möåt têåp san ghi laåi nhûäng kinh nghiïåm ruát ra tûâ mö thûác hoåc têåp múái. Cho àïën höm nay, khi gùåp laåi nhau trong nhûäng cuöåc hoåp mùåt cûåu sinh viïn, thêìy troâ chuáng töi vêîn nhúá nhû in chuyïån cuä vaâ cuâng nhau ön laåi nhûäng àiïìu tuyïåt vúâi àaä xaãy ra. Möåt àiïìu rêët lyá thuá maâ töi ruát ra àûúåc laâ: chó vúái niïìm tin cêåy lêîn nhau, trong möåt thúâi gian ngùæn, ngûúâi ta cuäng coá thïí taåo dûång àûúåc sûå àöìng têm hiïåp lûåc. Coá àûúåc àiïìu àoá laâ nhúâ vaâo sûå trûúãng thaânh cuãa tûâng caá nhên, tûâ kinh nghiïåm tñch luäy, nhûäng saáng taåo múái laå vaâ hêëp dêîn, tûâ nhûäng traãi nghiïåm thêåt sûå coá yá nghôa. Nhûng möåt àiïìu àaáng buöìn laâ rêët nhiïìu ngûúâi dïî daâng bõ töín thûúng búãi nhûäng thêët baåi ban àêìu. Hoå tûå biïån minh àïí chöëng laåi vaâ caách ly baãn thên khoãi sûå àöìng têm hiïåp lûåc. Àiïìu àoá cuäng giöëng nhû viïåc nhaâ quaãn trõ lêåp ra caác quy tùæc vaâ luêåt lïå dûåa trïn haânh vi cuãa möåt vaâi phêìn tûã xêëu trong möåt töí chûác. Bùçng caách àoá, hoå àaä haån chïë quyïìn tûå do, tinh thêìn àöìng têm hiïåp lûåc vaâ khaã nùng saáng taåo cuãa nhiïìu ngûúâi khaác - vaâ àöi khi caã àöëi taác kinh doanh cuãa hoå. Nhúá laåi nhûäng traãi nghiïåm khi coân laâm cöng viïåc tû vêën vaâ àaâo taåo quaãn lyá, töi coá thïí noái rùçng nhûäng thaânh tñch nöíi bêåt nhêët hêìu nhû luön laâ kïët quaã cuãa àöìng têm hiïåp

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

391

lûåc, xuêët phaát tûâ loâng duäng caãm. Tûâ àoá, moåi ngûúâi seä tin cêåy nhau hún, cúãi múã vaâ chên thaânh hún; quaá trònh giao tiïëp àöìng têm hiïåp lûåc cuäng trúã nïn saáng taåo hún, laâm naãy sinh nhûäng yá tûúãng sêu sùæc maâ trong kïë hoaåch ban àêìu khöng ai nghô túái. Baån caâng àaáng tin cêåy vaâ chên thaânh bao nhiïu thò caâng coá nhiïìu ngûúâi tòm àïën vúái baån. Àiïìu àoá caâng khiïën nhiïìu ngûúâi khaác nûäa tin tûúãng baån hún, vaâ sûå thêëu hiïíu saáng taåo, têìm suy nghô múái, sûå hoåc hoãi lêîn nhau cûá thïë khöng ngûâng àûúåc nhên lïn. Chó khi àoá, moåi ngûúâi múái bùæt àêìu tûúng taác vúái nhau möåt caách dïî daâng, nhanh choáng thêëu hiïíu nhau. Nhûäng viïîn caãnh múái, mö thûác múái àûúåc múã röång àïí àûa ra caác phûúng aán, lûåa choån töëi ûu. Àöi khi, cuäng coá nhûäng yá tûúãng múái ban àêìu coân chûa thûåc tïë lùæm, nhûng cuöëi cuâng chuáng thûúâng àûa àïën kïët quaã thiïët thûåc vaâ hûäu ñch.

3. ÀÖÌNG

TÊM HIÏÅP LÛÅC TRONG KINH DOANH

Töi coá möåt kinh nghiïåm rêët thuá võ khi cuâng caác àöìng sûå xêy dûång möåt tuyïn ngön sûá mïånh cho cöng ty. Luác àêìu, viïåc thaão luêån diïîn ra trong bêìu khöng khñ nghiïm trang, deâ dùåt. Nhûng khi chuáng töi bùæt àêìu baân vïì caác phûúng aán, caác khaã nùng vaâ cú höåi phña trûúác thò nhiïìu ngûúâi toã ra cúãi múã hún, maånh daån hún, thùèng thùæn baây toã nhûäng suy nghô cuãa mònh. Cuöåc hoåp baân vïì tuyïn ngön sûá mïånh dêìn biïën thaânh möåt höåi thaão tûå do vúái nhûäng yá tûúãng tûå phaát, trong sûå tön troång vaâ hiïíu biïët lêîn nhau. Kïët thuác cuöåc hoåp, chuáng töi coá àûúåc tuyïn ngön sûá mïånh cuãa cöng ty nhû sau: “Sûá mïånh cuãa chuáng töi laâ taåo sûác maånh cho moåi ngûúâi vaâ moåi töí chûác, àïí nêng cao àaáng

392

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

kïí khaã nùng thûåc hiïån nhiïåm vuå, nhùçm àaåt àûúåc nhûäng muåc àñch xûáng àaáng, thöng qua sûå hiïíu biïët vaâ thûåc haânh mö thûác laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm.” Khi àûúåc múâi tham gia möåt höåi nghõ hoaåch àõnh kïë hoaåch nùm cho möåt cöng ty baão hiïím lúán, töi laåi möåt lêìn nûäa àûúåc traãi nghiïåm sûå àöìng têm hiïåp lûåc. Nhûäng höåi nghõ nhû thïë trûúác àêy thûúâng chó laâ nhûäng cuöåc trao àöíi chung chung, mang tñnh chiïëu lïå, thónh thoaãng laåi biïën thaânh nhûäng cuöåc chiïën thùæng/thua giûäa caác caá nhên vö cuâng nhaâm chaán. Khi töi noái vúái ban töí chûác höåi nghõ vïì sûác maånh cuãa àöìng têm hiïåp lûåc, hoå rêët têm àùæc vaâ àöìng yá thay àöíi caách thûác töí chûác cuöåc hoåp. Hoå yïu cêìu caác thaânh viïn viïët ra nhûäng vêën àïì hoå bûác xuác, theo quan àiïím riïng cuãa hoå, vaâo nhûäng túâ giêëy trùæng vaâ khöng cêìn àïì tïn àïí nöåp cho ban töí chûác trûúác cuöåc hoåp. Nùm nay, moåi ngûúâi seä àïën höåi nghõ àïí lùæng nghe chûá khöng phaãi àïí phaát biïíu, àïí saáng taåo vaâ àöìng têm hiïåp lûåc vúái nhau chûá khöng phaãi àïí cöng kñch hay biïån höå. Chuáng töi daânh nûãa ngaây àêìu tiïn cuãa höåi nghõ àïí noái vïì caác nguyïn tùæc vaâ thûåc haânh kyä nùng cuãa caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6. Thúâi gian coân laåi daânh cho moåi ngûúâi thïí hiïån sûå àöìng têm hiïåp lûåc saáng taåo. Thêåt khöng thïí tin nöíi nùng lûåc saáng taåo àûúåc giaãi phoáng nhû thïë naâo! Sûå hûáng thuá àaä thay thïë cho sûå nhaâm chaán. Moåi ngûúâi trúã nïn hïët sûác cúãi múã vúái nhau, hoå àûa ra nhiïìu yá tûúãng múái, giaãi phaáp múái úã mûác àöå nhêån thûác cao hún. Höåi nghõ kïët thuác trong bêìu khöng khñ thêåt sûå hiïíu biïët lêîn nhau vaâ vïì caác thaách thûác troång têm cuãa cöng ty. Caác kiïën nghõ ghi ra giêëy trûúác cuöåc hoåp böîng trúã nïn laåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

393

hêåu. Nhûäng quan àiïím khaác biïåt àaä àûúåc coi troång vaâ toã ra vûúåt tröåi. Möåt têìm nhòn múái bùæt àêìu hònh thaânh trong têët caã moåi ngûúâi.

4. ÀÖÌNG

TÊM HIÏÅP LÛÅC VAÂ VÊËN ÀÏÌ GIAO TIÏËP

Àöìng têm hiïåp lûåc rêët thuá võ. Saáng taåo cuäng rêët hêëp dêîn. Kïët quaã tñch cûåc maâ sûå cúãi múã, chên thaânh trong giao tiïëp coá thïí àem laåi thêåt phi thûúâng. Nhûäng lúåi ñch vaâ tiïën böå thu àûúåc laâ chuyïån àaáng àïí chuáng ta chêëp nhêån thûã thaách, ruãi ro. Sau Chiïën tranh Thïë giúái thûá hai, chñnh phuã Hoa Kyâ böí nhiïåm David Lilienthal àûáng àêìu UÃy ban Nùng lûúång Nguyïn tûã múái. Bïn caånh nhûäng thaânh viïn múái, Lilienthal kïu goåi nhoám chuyïn gia trûúác àêy cuãa mònh cuâng tham gia töí chûác naây. Lilienthal àaä daânh nhiïìu tuêìn lïî àïí xêy dûång möåt taâi khoaãn tònh caãm giûäa moåi thaânh viïn trong töí chûác. Öng àïí nhûäng ngûúâi naây gùåp gúä, laâm quen vúái nhau, cuâng trao àöíi nhûäng muåc tiïu, nhûäng khoá khùn phña trûúác. Öng taåo àiïìu kiïån àïí hoå coá àûúåc sûå tûúng taác, gùæn boá trong cöng viïåc. Kïët quaã laâ nhoám ngûúâi naây trúã nïn gùæn boá nhau chùåt cheä, tön troång lêîn nhau, phaát huy saáng taåo vaâ luön thïí hiïån sûå àöìng têm hiïåp lûåc. Khi coá bêët àöìng, thay vò àöëi àêìu vaâ chöëng àúä, hoå cöë gùæng àïí hiïíu nhau. Thaái àöå ûáng xûã cuãa hoå laâ: “Nïëu möåt ngûúâi thöng minh, coá nùng lûåc vaâ coá traách nhiïåm nhû anh khöng àöìng yá vúái töi, thò chùæc chùæn phaãi coá lyá do, nhûng töi chûa hiïíu, vêåy töi phaãi tòm hiïíu cho roä ngoån ngaânh. Töi cêìn phaãi nhòn sûå viïåc bùçng caái nhòn cuãa anh àïí xem xeát laåi vêën àïì”. Thïë laâ möåt löëi vùn hoáa ûáng xûã múái àaä xuêët hiïån, do moåi ngûúâi khöng cêìn phaãi chöëng àúä khi tûúng taác.

394

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Sú àöì dûúái àêy minh hoåa sûå tin cêåy coá quan hïå chùåt cheä nhû thïë naâo àïën caác cêëp àöå giao tiïëp khaác nhau.

CAÁC CÊËP ÀÖÅ GIAO TIÏËP Cao Àöìng têm hiïåp lûåc (Cuâng thùæng) TIN CÊÅY

Tön troång lêîn nhau (Thoãa hiïåp) Chöëng àúä (Thùæng/thua hay Thua/thùæng)

Thêëp Thêëp

Cao SÛÅ HÚÅP TAÁC

Mûác àöå giao tiïëp thêëp nhêët xuêët phaát tûâ caác tònh huöëng tin cêåy thêëp maâ àùåc trûng laâ sûå chöëng àúä hay phoâng ngûå. Chuáng ta coá thïí gùåp àiïìu naây trong caác àiïìu luêåt - nhûäng cùn cûá phaáp lyá, caác àiïìu kiïån vaâ àiïìu khoaãn, caác phûúng aán thoaái lui trong trûúâng húåp xaãy ra bêët öín. Vò chó dêîn àïën quan hïå thùæng/thua hay thua/thua vaâ khöng coá sûå cên bùçng P/PC, sûå giao tiïëp khöng coá hiïåu quaã vaâ taåo ra thïm caác lyá do àïí tiïëp tuåc phoâng ngûå, chöëng àúä. Cêëp àöå giao tiïëp úã giûäa laâ sûå giao tiïëp tön troång lêîn nhau giûäa nhûäng con ngûúâi khaá chñn chùæn. Hoå tön troång nhau, vaâ vò muöën traánh khaã nùng àöëi àêìu nïn hoå giao tiïëp möåt caách lõch sûå. Tuy nhiïn, khoá maâ tòm thêëy sûå thêëu hiïíu lêîn nhau úã mûác àöå giao tiïëp naây. Hoå coá thïí hiïíu nhau trïn phûúng diïån lyá trñ, nhûng khöng thûåc sûå hiïíu vïì caác mö

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

395

thûác cuãa nhau vaâ khöng cúãi múã àöëi vúái nhûäng cú höåi múái. Giao tiïëp tön troång lêîn nhau coá taác duång trong caác tònh huöëng àöåc lêåp vaâ thêåm chñ trong caác tònh huöëng coá tñnh tûúng thuöåc, nhûng caác cú höåi saáng taåo seä khöng àûúåc múã ra. Trong caác tònh huöëng àöåc lêåp, sûå thoãa hiïåp laâ lêåp trûúâng thûúâng thêëy, coá nghôa laâ 1 + 1 = 1 12 tûác caã hai bïn àïìu phaãi nhûúång böå. Sûå giao tiïëp úã àêy khöng coá tñnh chêët chöëng àúä hay phoâng thuã, tûác giêån hay khöëng chïë; àoá laâ sûå giao tiïëp trung thûåc, chên thaânh vaâ tön troång lêîn nhau. Nhûng àoá khöng phaãi laâ giao tiïëp saáng taåo hay àöìng têm hiïåp lûåc maâ chó laâ möåt hònh thûác thêëp cuãa quan hïå cuâng thùæng. Àöìng têm hiïåp lûåc coá nghôa laâ 1 cöång 1 coá thïí bùçng 8, 16 hay thêåm chñ hún nûäa. ÚÃ mûác àöå tin cêåy cao, noá àem laåi nhûäng giaãi phaáp töët àeåp hún moåi giaãi phaáp àûúåc àûa ra ban àêìu, vaâ caác bïn àïìu biïët roä àiïìu àoá. Hún thïë nûäa, hoå seä coá àûúåc tinh thêìn daám nghô daám laâm möåt caách chên chñnh. Trong möåt söë trûúâng húåp, àöìng têm hiïåp lûåc khöng khaã thi vaâ giaãi phaáp “khöng giao keâo” cuäng khöng thïí thûåc hiïån. Tuy nhiïn, tinh thêìn luön cöë gùæng möåt caách chên thaânh cuäng coá thïí dêîn àïën möåt thoãa hiïåp hûäu hiïåu.

5. TÒM

KIÏËM MÖÅT PHÛÚNG AÁN THÛÁ BA

Àïí hiïíu roä hún aãnh hûúãng cuãa caác cêëp àöå giao tiïëp àïën tñnh hiïåu quaã cuãa möëi quan hïå tûúng thuöåc, haäy hònh dung möåt kõch baãn sau àêy. Vaâo dõp nghó heâ, ngûúâi chöìng muöën àûa caã gia àònh ài nghó taåi möåt vuâng quï ven höì àïí cùæm traåi vaâ cêu caá. Vúái anh êëy, àêy laâ sûå kiïån quan troång àûúåc chuêín bõ caã nùm trúâi. Boån treã cuäng àang rêët haáo hûác vúái chuyïën ài naây. Tuy nhiïn, ngûúâi vúå laåi muöën tranh thuã kyâ nghó naây àïí

396

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

ài thùm meå. Baâ ngoaåi cuãa boån treã àang öëm vaâ úã caách hoå khoaãng 400 km. Cö êëy ñt coá dõp ài thùm meå nïn chuyïën ài naây rêët quan troång vúái cö. Hai sûå lûåa choån khaác biïåt naây coá thïí laâ mêìm möëng cho nhûäng bêët hoâa tiïëp theo. “Kïë hoaåch àaä àêu vaâo àêëy caã. Caác con àïìu rêët tröng mong àïën kyâ nghó naây. Chuáng ta ài cùæm traåi thöi”, ngûúâi chöìng noái. “Nhûng em muöën àûúåc úã caånh meå luác naây. Meå àang öëm vaâ chuáng ta khöng biïët meå coân söëng àûúåc bao lêu nûäa”, vúå anh traã lúâi, “Àêy laâ cú höåi duy nhêët trong nùm àïí caã nhaâ ài thùm meå”. “Nhûng coân boån treã, chuáng seä uã ruä suöët caã tuêìn lïî úã nhaâ ngoaåi vaâ seä laâm moåi ngûúâi phiïìn toaái. Vaã laåi, meå àêu coá bïånh nùång àïën mûác nhû vêåy. Vaâ baâ coân coá chõ gaái em, chõ êëy úã caách àoá chûa àïën möåt dùåm maâ!” “Em cuäng laâ con. Em muöën úã bïn meå.” “Em coá thïí goåi àiïån thoaåi haâng ngaây vaâo buöíi töëi. Vaâ chuáng ta cuäng coá kïë hoaåch ài thùm baâ vaâo Giaáng sinh naây. Em nhúá chûá?” “Viïåc àoá coân hún nùm thaáng nûäa. Chûa biïët baâ coá coân söëng àïën luác àoá hay khöng. Ngoaâi ra, meå àang muöën coá em, meå cêìn coá em bïn caånh.” “Baâ àang àûúåc chùm soác töët. Boån treã vaâ anh cuäng cêìn coá em nûäa.” “Meå em quan troång hún laâ ài cùæm traåi.” “Chöìng vaâ caác con cuãa em cuäng quan troång khöng keám meå em.”

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

397

Cuöåc tranh caäi tûúãng nhû khöng coá höìi kïët. Nhûng cuöëi cuâng, hoå cuäng tòm ra möåt giaãi phaáp: ngûúâi chöìng dêîn caác con ài cùæm traåi vaâ cêu caá, coân ngûúâi vúå vïì thùm meå, mùåc duâ ñt nhiïìu caã hai àïìu caãm thêëy coá löîi vaâ mêët vui. Vúái lûåa choån khaác, ngûúâi chöìng coá thïí chiïìu yá vúå, nhûng seä rêët miïîn cûúäng. Vaâ duâ hûäu yá hay vö tònh, anh cuäng coá thïí vin vaâo àoá àïí minh chûáng cho lúâi tiïn àoaán cuãa mònh laâ kyâ nghó naây röët cuöåc chùèng vui veã gò caã. Ngûúâi vúå cuäng coá thïí chiïìu theo yá chöìng, nhûng cö êëy cuäng caãm thêëy bõ eáp buöåc. Nïëu nhû meå cö êëy bõ bïånh nùång thûåc sûå hoùåc qua àúâi trong luác hoå ài cùæm traåi thò ngûúâi chöìng seä phaãi ên hêån vaâ cö seä khöng bao giúâ tha thûá cho anh êëy. Vêën àïì úã àêy laâ caái nhòn cuãa hai vúå chöìng rêët khaác nhau. Sûå khaác biïåt àoá coá thïí laâ nguyïn nhên laâm raån nûát möëi quan hïå vúå chöìng. Nhûng nïëu caã hai biïët khai thaác caác thoái quen cuãa sûå tûúng thuöåc möåt caách coá hiïåu quaã, hoå seä coá caách xûã lyá vêën àïì theo möåt mö thûác hoaân toaân khaác. Trong trûúâng húåp naây, sûå gùæn boá giûäa hoå seä úã mûác cao hún. Vò coá möåt taâi khoaãn tònh caãm úã mûác cao nïn hai vúå chöìng seä coá àûúåc sûå tin cêåy vaâ sûå giao tiïëp cúãi múã trong quan hïå hön nhên. Vò coá tû duy cuâng thùæng nïn hoå seä tin vaâo giaãi phaáp thûá ba - giaãi phaáp caác bïn cuâng coá lúåi - ûu viïåt hún hùèn moåi giaãi phaáp maâ möîi bïn àûa ra ban àêìu. Vò biïët lùæng nghe thêëu hiïíu nïn hoå seä taåo ra àûúåc bïn trong baãn thên möåt bûác tranh toaân diïån vïì nhûäng giaá trõ vaâ möëi quan têm chung cêìn phaãi àûúåc tñnh àïën khi àûa ra quyïët àõnh. Sûå kïët húåp caác thaânh phêìn naây – taâi khoaãn tònh caãm úã mûác àöå cao, tû duy cuâng thùæng vaâ tinh thêìn lùæng nghe thêëu hiïíu – seä taåo ra möi trûúâng lyá tûúãng cho sûå àöìng têm hiïåp lûåc.

398

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Phêåt giaáo goåi àêy laâ “giaãi phaáp trung dung”. Nhûng úã àêy, noá coá yá nghôa mang têìm cao hún sûå thoãa hiïåp. Àïí tòm kiïëm “giaãi phaáp trung dung”, ngûúâi chöìng vaâ ngûúâi vúå trong cêu chuyïån trïn cêìn nhêån thûác rùçng tònh yïu, möëi quan hïå cuãa hoå laâ möåt phêìn cuãa sûå àöìng têm hiïåp lûåc. Khi noái chuyïån vúái nhau, ngûúâi chöìng seä thêåt sûå caãm nhêån vaâ chia seã nguyïån voång cuãa vúå. Anh êëy seä hiïíu rùçng vúå mònh muöën san seã gaánh nùång vúái ngûúâi chõ trong viïåc chùm soác meå. Anh êëy seä hiïíu àuáng laâ àiïìu àoá quan troång hún viïåc ài cùæm traåi. Vaâ ngûúâi vúå cuäng seä hiïíu roä hún mong muöën cuãa chöìng: anh êëy muöën gia àònh sum hoåp vaâ taåo khöng khñ thoaãi maái cho boån treã vui chúi. Cö êëy seä nhêån ra sûå chuêín bõ cöng phu cuãa chöìng cho kyâ nghó vaâ caãm nhêån àûúåc têìm quan troång cuãa viïåc taåo ra nhûäng kyã niïåm töët àeåp giûäa hoå. Do vêåy, hoå seä khöng coân mêu thuêîn nhau trong caách giaãi quyïët vêën àïì nûäa. Hoå seä cuâng nhau tòm ra giaãi phaáp thûá ba, àaáp ûáng caác nguyïån voång cuãa caã hai bïn. “Coá thïí chuáng ta thu xïëp dõp khaác trong thaáng naây àïí em vïì thùm meå”, ngûúâi chöìng gúåi yá, “Anh seä lo viïåc nhaâ vaâo ngaây nghó cuöëi tuêìn vaâ thu xïëp àïí em coá thïí ài. Anh hiïíu, em cêìn coá thúâi gian cho chuyïën ài naây.” Hoùåc: “Chuáng ta coá thïí tòm àõa àiïím cùæm traåi vaâ cêu caá gêìn chöî meå em. Àõa àiïím àoá coá thïí khöng àûúåc àeåp lùæm, nhûng boån treã vêîn coá thïí vui chúi ngoaâi trúâi. Chuáng ta coá thïí múâi caác anh em hoå, caác dò caác cêåu cuãa chuáng tham gia. Nhû thïë laåi caâng vui.” Hoå àöìng têm hiïåp lûåc vúái nhau, trao àöíi vaâ thêëu hiïíu

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

399

nhau cho àïën khi tòm ra möåt giaãi phaáp chung. Àoá laâ giaãi phaáp giuáp xêy dûång P vaâ PC. Thay vò giao tiïëp giaãi quyïët vuå viïåc, noá biïën thaânh giao tiïëp taåo sûå chuyïín biïën, trong àoá caã hai àïìu nhêån àûúåc caái mònh muöën, àöìng thúâi vun àùæp àûúåc möëi quan hïå hön nhên.

6. ÀÖÌNG

TÊM HIÏÅP LÛÅC TIÏU CÛÅC

Tòm kiïëm giaãi phaáp thûá ba coá thïí taåo nïn biïën chuyïín lúán vïì mö thûác têm lyá lûúäng phên. Haäy nhòn vaâo sûå khaác biïåt úã kïët quaã! Nùng lûúång tiïu cûåc àûúåc sûã duång nhû thïë naâo khi ngûúâi ta tòm caách giaãi quyïët vêën àïì hay àûa ra quyïët àõnh trong möåt thûåc tïë coá tñnh tûúng thuöåc? Bao nhiïu thúâi gian bõ tiïu töën cho viïåc kïí töåi ngûúâi khaác, cho thaái àöå kònh àõch, cho caác xung àöåt giûäa caác caá nhên? Àiïìu naây chùèng khaác gò tay lïn ga, chên laåi àaåp thùæng trong khi laái xe trïn àûúâng. Trong nhiïìu trûúâng húåp cêìn thùæng laåi, nhiïìu ngûúâi laåi nhêën ga hïët cúä thay vò nhaã ga. Hoå tòm caách tùng thïm sûác eáp, tùng thïm tñnh thuyïët phuåc àïí cuãng cöë lêåp trûúâng cuãa mònh. Tuy nhiïn, vêën àïì laâ úã chöî nhûäng ngûúâi phuå thuöåc laåi luön cöë giaânh phêìn thùæng trong caác thûåc tïë tûúng thuöåc. Hoùåc hoå dûåa vaâo sûác maånh quyïìn lûåc àïí ài àïën giaãi phaáp thùæng/thua, hoùåc toã ra “dô hoâa vi quyá” àïí ài àïën giaãi phaáp thua/thùæng. Hoå coá thïí noái vïì kyä nùng cuâng thùæng, nhûng khöng thûåc sûå muöën lùæng nghe ai caã; hoå chó muöën khöëng chïë ngûúâi khaác. Cho nïn, trong möi trûúâng nhû vêåy, àöìng têm hiïåp lûåc khöng thïí sinh söi nêíy núã. Nhûäng ngûúâi coá têm traång bêët an thûúâng suy nghô rùçng thûåc tiïîn cêìn phaãi àûúåc sûãa àöíi àïí phuâ húåp vúái mö thûác cuãa

400

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

hoå. Hoå rêët muöën ngûúâi khaác laâm theo hoå, suy nghô nhû hoå. Nhûng hoå khöng nhêån thûác àûúåc rùçng sûác maånh cuãa möëi quan hïå chñnh laâ úã chöî coá àûúåc quan àiïím cuãa ngûúâi khaác. Giöëng nhau khöng coá nghôa laâ nhêët thïí; àöìng daång khöng coá nghôa laâ thöëng nhêët. Thöëng nhêët hay nhêët thïí böí sung lêîn nhau, nhûng khöng giöëng nhau. Giöëng nhau thò khöng coá sûå saáng taåo vaâ rêët nhaâm chaán. Àiïìu cöët loäi cuãa àöìng têm hiïåp lûåc laâ luön quyá troång sûå khaác biïåt. Chòa khoáa cho sûå chung sûác laâ àöìng têm hiïåp lûåc vúái têm àiïím laâ caác nguyïn tùæc cuãa ba thoái quen àêìu tiïn. Caác nguyïn tùæc naây taåo ra sûå an toaân nöåi têm àuã àïí chuáng ta daám cúãi múã loâng mònh vaâ sùén saâng chêëp nhêån töín thûúng. Nhúâ lônh höåi nhûäng nguyïn tùæc naây, chuáng ta seä coá àûúåc têm lyá röång lûúång cuãa tû duy cuâng thùæng vaâ nhêån thûác roä thoái quen thûá nùm. Möåt trong nhûäng kïët quaã thûåc tiïîn cuãa tû duy lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm laâ noá laâm cho chuáng ta höåi nhêåp hoaân toaân. Nhûäng ngûúâi àaä àûúåc àõnh hònh sêu sùæc bùçng tû duy lö-gñc, bùçng lúâi noái, nhûäng ai coá baán cêìu naäo traái hoaåt àöång maånh hún seä nhêån thêëy tû duy àoá khöng thñch húåp àïí giaãi quyïët nhûäng vêën àïì àoâi hoãi phaãi hïët sûác saáng taåo. Khi nhêån ra, hoå bùæt àêìu xêy dûång möåt “kõch baãn” múái úã baán cêìu naäo phaãi. Khi khai thaác caã baán cêìu naäo phaãi vöën thiïn vïì trûåc giaác, saáng taåo vaâ trûâu tûúång cuâng baán cêìu naäo traái thiïn vïì phên tñch, lö-gñc vaâ ngön ngûä, toaân böå naäo böå chuáng ta seä phaát huy töëi àa sûác maånh. Noái caách khaác, àöìng têm hiïåp lûåc vïì têm lyá seä xuêët hiïån trong têm trñ chuáng ta. Vaâ yïëu töë naây toã ra thñch húåp nhêët vúái thûåc tïë cuöåc söëng, búãi vò cuöåc söëng khöng chó coá lö-gñc maâ coân coá tònh caãm.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

401

Höm noå, töi coá buöíi thuyïët trònh taåi höåi thaão cuãa möåt cöng ty úã Orlando, Florida vúái àïì taâi “Quaãn lyá tûâ bïn traái, laänh àaåo tûâ bïn phaãi”. Cuöëi buöíi, võ chuã tõch cöng ty àïën gùåp töi vaâ noái: “Stephen naây, àiïìu anh noái rêët hay, nhûng töi thêëy nöåi dung àoá coá thïí aáp duång vaâo cuöåc hön nhên cuãa töi hún laâ vaâo cöng viïåc kinh doanh. Vúå chöìng töi àang gùåp phaãi vûúáng mùæc trong caách àöëi xûã vúái nhau. Liïåu öng coá thïí cuâng ài ùn cúm trûa vúái chuáng töi chó àïí quan saát chuáng töi noái chuyïån vúái nhau, sau àoá cho töi möåt lúâi khuyïn hay khöng?”. “Töi rêët sùén loâng”, töi traã lúâi. Sau khi ngöìi vaâo baân, chuáng töi trao àöíi vúái nhau vaâi cêu xaä giao. Sau àoá, võ chuã tõch quay sang vúå mònh vaâ noái: “Em naây, anh múâi Stephen cuâng ùn trûa vúái vúå chöìng mònh àïí anh êëy xem coá thïí giuáp caãi thiïån möëi quan hïå cuãa vúå chöìng mònh hay khöng. Anh biïët em muöën anh phaãi laâ ngûúâi chöìng nhaåy caãm hún, chu àaáo hún. Liïåu em coá thïí cho biïët cuå thïí anh cêìn phaãi laâm gò?” [Baán cêìu naäo traái cuãa öng êëy cêìn coá caác sûå kiïån, con söë, chi tiïët, vaâ tûâng böå phêån cuå thïí] “Nhû em àaä noái vúái anh trûúác àêy, chùèng coá gò àùåc biïåt àêu. Àoá chó laâ… caãm giaác chung chung cuãa em maâ thöi.” [Baán cêìu naäo phaãi cuãa baâ êëy àang nghô vïì caãm giaác, vïì caác daång thûác, vïì caái toaân thïí vaâ vïì möëi quan hïå giûäa caác böå phêån] “Àiïìu àoá coá nghôa laâ gò? Em muöën anh phaãi laâm gò? Em cûá noái cuå thïí anh múái biïët phaãi laâm thïë naâo chûá.” “Chó laâ caãm giaác cuãa em thöi.” [Baán cêìu naäo phaãi cuãa baâ êëy àang liïn hïå àïën nhûäng hònh aãnh vaâ caãm xuác] “Em chó caãm thêëy cuöåc hön nhên cuãa chuáng ta khöng quan troång àöëi vúái anh nhû anh tûâng noái vúái em.”

402

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Àûúåc röìi, thïë anh phaãi laâm gò àïí noá trúã nïn quan troång hún? Haäy cho anh caái gò àoá chi tiïët, cuå thïí hún àïí anh thûåc hiïån.” “Àiïìu àoá khoá noái bùçng lúâi àûúåc.” Àïën luác àoá, anh êëy àaão mùæt nhòn sang töi nhû muöën noái “Stephen naây, anh coá chõu nöíi caái kiïíu muâ múâ cuãa cö êëy khöng?”. “Em naây”, öng êëy noái vúái vúå, “Àoá laâ vêën àïì cuãa em. Vaâ àoá cuäng laâ vêën àïì cuãa meå em. Thûåc ra, àoá laâ vêën àïì cuãa têët caã phuå nûä maâ anh biïët”. Röìi öng bùæt àêìu chêët vêën baâ êëy nhû àang lêëy khêíu cung. “Coá phaãi em àang söëng trong cùn nhaâ maâ em mú ûúác?” “Khöng phaãi chuyïån àoá”, baâ êëy thúã daâi, “Khöng phaãi chuyïån àoá àêu!”. “Anh biïët. Nhûng vò em khöng chõu noái ra cuå thïí laâ caái gò, anh cho rùçng caách töët nhêët laâ duâng pheáp loaåi suy. Em coá àûúåc söëng úã núi em hùçng ao ûúác khöng?” “Em cho rùçng nhû vêåy.” “Em aå, Stephen àang ngöìi àêy chó vaâi phuát àïí giuáp chuáng ta. Em chó cêìn traã lúâi nhanh ‘coá’ hoùåc ‘khöng’. Em coá àûúåc söëng núi em muöën khöng?” “Coá.” “Àûúåc röìi. Coi nhû xong cêu hoãi àoá. Em coá àûúåc àêìy àuã caác thûá tiïån nghi em muöën khöng?” “Coá.” “Töët. Em coá àûúåc laâm nhûäng gò em muöën khöng?” Àiïåp khuác àoá tiïëp tuåc diïîn ra möåt luác nûäa, vaâ töi caãm

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

403

thêëy mònh chùèng giuáp àûúåc gò. Vò thïë, töi noái xen vaâo: “Coá phaãi àêy laâ chuyïån thûúâng diïîn ra trong quan hïå cuãa hai ngûúâi khöng?”. “Ngaây naâo cuäng vêåy. Cuöåc söëng hön nhên cuãa chuáng töi dûúâng nhû chó coá bêëy nhiïu”, baâ vúå thúã daâi noái. Töi nhòn caã hai vúå chöìng, vaâ möåt yá nghô thoaáng qua rùçng àêy laâ hai ngûúâi bõ chi phöëi búãi hai baán cêìu naäo khaác nhau. “Öng baâ coá con khöng?”, töi hoãi. “Chuáng töi coá hai àûáa.” “Thïë û?”, töi hoãi laåi, vúâ nhû khöng tin nöíi, “Laâm sao öng baâ coá thïí coá con àûúåc vúái nhau?”. “Anh noái thïë nghôa laâ gò?” “Hai ngûúâi phaãi hoâa húåp lùæm múái laâm nïn àiïìu kyâ diïåu àoá!”, töi noái. “Möåt cöång möåt thûúâng bùçng hai. Nhûng öng baâ àaä lêëy möåt cöång möåt thaânh ra böën. Àoá chñnh laâ sûå àöìng têm hiïåp lûåc. Töíng thïí thöëng nhêët lúán hún töíng cuãa tûâng phêìn”. Ngûâng möåt laát, töi thöët lïn: “Vêën àïì úã àêy laâ cêìn phaãi coi troång sûå khaác biïåt cuãa nhau, öng baâ aå”.

7. COI

TROÅNG SÛÅ KHAÁC BIÏÅT

Coi troång sûå khaác biïåt laâ baãn chêët cuãa àöìng têm hiïåp lûåc – àoá laâ sûå khaác biïåt vïì mùåt trñ tuïå, tònh caãm, têm lyá giûäa nhûäng con ngûúâi khaác nhau. Vaâ chòa khoáa àïí coi troång sûå khaác biïåt laâ phaãi nhêån thûác àûúåc rùçng, ai cuäng àïìu coá caái nhòn riïng vïì thïë giúái, thûåc taåi khaách quan, theo quan àiïím riïng cuãa hoå, khöng phaãi nhû noá vöën coá.

404

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Nïëu töi tûúãng rùçng thïë giúái trong mùæt mònh laâ nhû noá vöën sùén coá thò töi cêìn coi troång sûå khaác biïåt àïí laâm gò? Taåi sao töi laåi phaãi bêån têm vúái nhûäng ngûúâi coá quan àiïím khaác töi – tûác “lêìm lêîn”? Mö thûác cuãa töi luác àoá seä laâ: nhûäng ngûúâi khaác àïìu bõ vûúáng vaâo caái vuån vùåt, chó coá töi múái nhòn thêëy bûác tranh toaân caãnh – vò töi coá têìm nhòn cao hún. Nhûng thêåt ra, töi àaä bõ giúái haån trong mö thûác cöë àõnh cuãa mònh. Vaâ nïëu àoá laâ mö thûác cuãa töi, töi seä khöng bao giúâ bõ taác àöång búãi tû duy tûúng thuöåc. Ngûúâi thaânh àaåt cêìn coá sûå khiïm nhûúâng vaâ biïët tön troång ngûúâi khaác àïí nhêån ra nhûäng giúái haån nhêån thûác cuãa mònh, vaâ àïí àaánh giaá cao nhûäng nguöìn lûåc phong phuá thöng qua sûå tûúng taác vúái têåp thïí. Ngûúâi àoá coi troång sûå khaác biïåt búãi vò noá laâm tùng thïm kiïën thûác, hiïíu biïët cuãa hoå àöëi vúái thûåc tïë. Nïëu chó dûåa vaâo traãi nghiïåm cuãa baãn thên, chuáng ta seä luön luön bõ thiïëu thöng tin. Liïåu coá lö-gñc khöng khi hai ngûúâi bêët àöìng yá kiïën nhûng caã hai àïìu àuáng? Àiïìu àoá laâ khöng lö-gñc, nhûng àuáng vïì mùåt têm lyá, vaâ coá thûåc. Baån nhòn thêëy hònh aãnh möåt cö gaái treã, coân töi nhòn thêëy hònh aãnh möåt baâ laäo. Chuáng ta cuâng nhòn vaâo möåt hònh veä, vaâ caã hai àïìu àuáng. Chuáng ta cuâng nhòn vaâo nhûäng àûúâng neát maâu àen, nhûäng maãng khöëi maâu trùæng nhûng laåi giaãi thñch chuáng theo caác caách khaác nhau, búãi chuáng ta àaä bõ àõnh hònh àïí giaãi thñch möåt caách khaác nhau. Nïëu khöng coi troång sûå khaác biïåt vïì nhêån thûác, nïëu khöng coi troång lêîn nhau vaâ thûâa nhêån rùçng caã hai àïìu àuáng, rùçng caác mùåt cuöåc söëng khöng phaãi luác naâo cuäng mang tñnh quy luêåt, rùçng luön luön coá thïí coá giaãi phaáp thûá

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

405

ba, chuáng ta seä khöng bao giúâ vûúåt ra khoãi àûúåc giúái haån cuãa sûå àõnh hònh àoá. Do àoá, khi töi biïët àûúåc sûå khaác nhau trong nhêån thûác cuãa chuáng ta, töi seä noái: “Àûúåc röìi! Baån nhòn noá khaác vúái töi! Baån haäy giuáp töi thêëy caái maâ baån thêëy”. Nïëu hai ngûúâi coá cuâng yá kiïën thò viïåc baân luêån laâ khöng cêìn thiïët. Seä khöng coá ñch gò cho töi khi giao tiïëp vúái möåt ngûúâi cuäng nhòn thêëy hònh aãnh möåt baâ laäo nhû töi. Töi chùèng muöën noái chuyïån, trao àöíi vúái ai àoá luön àöìng yá vúái töi; töi muöën trao àöíi vúái baån vò baån nhòn sûå viïåc khaác vúái töi. Töi coi troång sûå khaác biïåt àoá. Bùçng caách àoá, töi khöng chó tùng cûúâng àûúåc nhêån thûác cuãa mònh; töi coân khùèng àõnh àûúåc cho baån. Töi àem àïën cho baån möåt bêìu khöng khñ têm lyá ön hoâa. Töi taåo ra möi trûúâng àöìng têm hiïåp lûåc. Têìm quan troång cuãa viïåc coi troång sûå khaác biïåt coá thïí àûúåc ruát ra tûâ cêu chuyïån nguå ngön hiïån àaåi coá tïn Trûúâng hoåc daânh cho àöång vêåt cuãa nhaâ giaáo duåc hoåc, Tiïën sô R. H. Reeves. Möåt höm, caác con vêåt quyïët àõnh thaânh lêåp möåt trûúâng hoåc. Chuáng aáp duång giaáo trònh giaãng daåy chung bao göìm caác mön chaåy, leo, búi vaâ bay. Con vêåt naâo cuäng phaãi hoåc têët caã caác mön. Võt búi töët (trïn thûåc tïë noá coân gioãi hún caã giaáo viïn daåy búi) vaâ bay cuäng khaá, nhûng laåi rêët keám úã mön chaåy. Vò thïë, cêåu ta phaãi boã mön búi àïí têåp trung luyïån chaåy. Viïåc naây keáo daâi cho àïën khi maâng chên võt bõ moân veåt, vaâ cêåu ta chó àaåt àiïím trung bònh mön búi löåi. Thoã ngay tûâ àêìu àûáng haång nhêët vïì mön chaåy, nhûng

406

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

laåi bõ mêët tinh thêìn vò àaä phaãi cöë gùæng quaá nhiïìu úã mön búi löåi. Soác thò xuêët sùæc vïì leo treâo cho àïën khi thêët baåi úã kyâ thi bay. Thêìy giaáo bùæt cêåu ta phaãi nhaãy tûâ àêët lïn ngoån cêy, thay vò nhaãy tûâ ngoån cêy xuöëng. Cêåu ta bõ chuöåt ruát do cöë gùæng quaá sûác vaâ nhêån àûúåc àiïím trung bònh mön leo treâo vaâ àiïím keám úã mön chaåy. Àaåi baâng laâ möåt àûáa hû hoãng, phaãi chõu kyã luêåt nghiïm ngùåt. Trong viïåc lïn àïën àûúåc ngoån cêy theo yïu cêìu cuãa thêìy giaáo, cêåu ta toã ra vûúåt tröåi hùèn caác con vêåt khaác, nhûng laåi khùng khùng aáp duång theo caách riïng cuãa mònh nïn vêîn bõ thêìy giaáo phaåt vaâ cho àiïím keám. Cuöëi nùm, möåt con röìng hònh thuâ quaái dõ, búi khaá nhanh, bay khaá gioãi, biïët chaåy vaâ biïët caã leo treâo àaä àaåt àiïím cao nhêët. Noá àûúåc choån àïí Ban giaám hiïåu tuyïn dûúng toaân trûúâng. Riïng choá khöng chõu àïën trûúâng vò biïët rùçng nhaâ trûúâng khöng àûa mön àaâo hang vaâo chûúng trònh hoåc. Chuáng gúãi luä choá con àïën hoåc nghïì núi caác con chöìn vaâ chuöåt chuäi.

8. PHÊN

TÑCH TRÛÚÂNG LÛÅC

Trong möåt tònh huöëng coá tñnh tûúng thuöåc, sûå àöìng têm hiïåp lûåc coá sûác maånh àùåc biïåt trong viïåc xûã lyá caác lûåc tiïu cûåc chöëng laåi sûå tùng trûúãng vaâ thay àöíi. Nhaâ xaä höåi hoåc Kurt Lewin àaä phaát triïín mö hònh “Phên tñch trûúâng lûåc”, trong àoá, öng mö taã tònh traång thùng bùçng giûäa àöång lûåc thuác àêíy theo hûúáng tûâ dûúái lïn vaâ aáp lûåc kòm haäm theo hûúáng tûâ trïn xuöëng.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

407

AÁp lûåc kòm haäm

Àöång lûåc thuác àêíy

Àöång lûåc thuác àêíy mang tñnh tñch cûåc, húåp lyá. Traái laåi, aáp lûåc kòm haäm thûúâng laâ tiïu cûåc, bêët húåp lyá. Caã hai têåp húåp lûåc naây àïìu coá thûåc vaâ cêìn phaãi àûúåc tñnh àïën khi xûã lyá sûå thay àöíi. Chùèng haån, gia àònh baån gùåp phaãi chuyïån bêët hoâa. Baån muöën caãi thiïån sao cho caác möëi quan hïå trúã nïn töët àeåp hún. Coá thïí baån muöën taåo ra möåt bêìu khöng khñ tñch cûåc hún, tön troång, cúãi múã vaâ tin tûúãng nhau hún giûäa caác thaânh viïn trong gia àònh. Àöång lûåc thuác àêíy seä giuáp baån thûåc hiïån àiïìu àoá. Nhûng àöång lûåc cuãa baån bõ ngùn caãn búãi caác aáp lûåc kòm haäm – nhûäng khuön mêîu khaác nhau do cha meå aáp àùåt, nhûäng thoái quen àaä àûúåc àõnh hònh cuãa möåt vaâi thaânh viïn trong gia àònh, cöng viïåc hoùåc nhûäng àoâi hoãi khaác vïì thúâi gian vaâ sûác lûåc cuãa baån. Tùng àöång lûåc thuác àêíy coá thïí àem laåi möåt söë kïët quaã taåm thúâi. Nhûng khi caác aáp lûåc kòm haäm vêîn coân thò viïåc tùng lûåc àêíy seä rêët khoá khùn. Cuäng giöëng nhû viïåc àêíy vaâo

408

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

möåt chiïëc loâ xo; baån àêíy caâng maånh thò caâng khoá àêíy hún, cho àïën möåt luác naâo àoá, lûåc cuãa chiïëc loâ xo seä hêët tung baån trúã laåi. Nhûng khi baån àöìng têm hiïåp lûåc, baån seä sûã duång àöång cú cuãa Thoái quen thûá tû, kyä nùng cuãa Thoái quen thûá nùm vaâ sûå tûúng taác cuãa Thoái quen thûá saáu àïí xûã lyá trûåc tiïëp caác aáp lûåc kòm haäm. Baån raä chuáng, núái loãng chuáng, vaâ taåo ra nhûäng phaát kiïën múái biïën chuáng thaânh lûåc àêíy. Baån seä keáo theo nhiïìu ngûúâi khaác tham gia xûã lyá vêën àïì, laâm cho hoå caãm thêëy àoá cuäng chñnh laâ vêën àïì cuãa hoå. Nhúâ àoá, nhûäng muåc tiïu múái, nhûäng muåc tiïu àûúåc moåi ngûúâi chia seã seä àûúåc xaác lêåp vaâ cöng viïåc cuãa baån, cuãa caã têåp thïí seä àûúåc nêng lïn theo nhûäng caách khöng ai coá thïí hònh dung trûúác àûúåc. Caãm hûáng naãy sinh trong quaá trònh chuyïín àöång àoá seä taåo ra möåt nïìn vùn hoáa múái. Nhûäng ngûúâi tham gia seä àûúåc tiïëp thïm sûác maånh búãi tû duy múái meã nhúâ vaâo caác phûúng aán vaâ cú höåi múái. Töi àaä nhiïìu lêìn tham gia vaâo caác cuöåc àaâm phaán giûäa nhûäng ngûúâi àang bêët hoâa vúái nhau vaâ thuï caác luêåt sû àïí baão vïå lêåp trûúâng cuãa mònh. Têët caã haânh àöång àoá chó laâm cho caác vêën àïì trêìm troång thïm, búãi vò möëi quan hïå giao tiïëp giûäa hoå seä trúã nïn xêëu ài khi thöng qua con àûúâng phaáp lyá. Mûác àöå tin cêåy xuöëng thêëp àïën nöîi caác bïn caãm thêëy hoå khöng coân giaãi phaáp naâo khaác ngoaâi àûa vêën àïì ra toâa. “Caác öng coá coân quan têm tòm giaãi phaáp cuâng thùæng khöng?”, töi hoãi. Cêu traã lúâi thûúâng laâ coá, nhûng phêìn lúán ngûúâi ta khöng nghô rùçng àiïìu naây coá thïí xaãy ra.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

409

“Nïëu töi coá thïí laâm cho bïn kia cuäng àöìng yá, liïåu öng coá muöën bùæt àêìu quaá trònh giao tiïëp thûåc sûå vúái nhau khöng?” Kïët quaã cuãa hêìu hïët caác trûúâng húåp thêåt àaáng kinh ngaåc. Nhûäng vêën àïì tranh caäi vïì phaáp lyá vaâ têm lyá trong nhiïìu thaáng böîng chöëc àûúåc giaãi quyïët chó trong vaâi giúâ hoùåc vaâi ngaây. Hêìu hïët giaãi phaáp àaåt àûúåc khöng phaãi laâ giaãi phaáp thoãa hiïåp cuãa toâa; àoá laâ giaãi phaáp chung sûác, töët hún giaãi phaáp maâ möîi bïn àûa ra luác ban àêìu. Vaâ trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, caác möëi quan hïå àûúåc duy trò, duâ luác àêìu coá veã nhû mûác àöå tin cêåy xuöëng rêët thêëp vaâ sûå raån nûát trong möëi quan hïå lúán àïën mûác khoá coá thïí haân gùæn àûúåc. Lêìn noå, ngûúâi quaãn lyá cuãa möåt nhaâ saãn xuêët àïën gùåp töi. Öng ta àang bõ möåt khaách haâng lêu nùm kiïån vò saãn phêím mua vïì khöng àaåt yïu cêìu chêët lûúång. Caã hai bïn àïìu caãm thêëy coá lyá khi baão vïå lêåp trûúâng àuáng àùæn cuãa mònh vaâ cho rùçng bïn kia hoaân toaân sai traái, khöng àaáng tin cêåy. Khi hoå bùæt àêìu thûåc haânh Thoái quen thûá nùm – Lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu, thò coá hai àiïìu trúã nïn roä raâng. Thûá nhêët, nhûäng vêën àïì giao tiïëp ban àêìu àaä dêîn àïën sûå hiïíu lêìm vaâ sau àoá caâng trêìm troång thïm do caã hai bïn cuâng lïn aán lêîn nhau. Thûá hai, luác àêìu caã hai àïìu coá thiïån chñ vaâ àïìu khöng muöën mêët thïm chi phñ ra toâa, nhûng röìi hoå àaä khöng tòm ra möåt giaãi phaáp chung naâo khaác. Möåt khi hai guát mùæc trïn àûúåc xaác àõnh roä raâng vaâ tinh thêìn cuãa caác Thoái quen thûá 4, 5 vaâ 6 àûúåc aáp duång thò tranh chêëp nhanh choáng àûúåc giaãi quyïët, möëi quan hïå cuãa hai bïn tiïëp tuåc phaát triïín. Lêìn khaác, töi nhêån àûúåc möåt cuá àiïån thoaåi cêìu cûáu luác saáng súám cuãa möåt nhaâ àêìu tû àõa öëc.

410

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Ngên haâng muöën tõch thu taâi saãn vò öng êëy khöng tuên thuã lõch hoaân traã vöën vaâ laäi. Öng êëy muöën coá vöën böí sung àïí àêíy nhanh dûå aán baán àêët; sau àoá, seä traã núå ngên haâng. Nhûng ngên haâng àaä tûâ chöëi cêëp thïm vöën böí sung cho àïën khi hoå thu höìi àûúåc núå. Àêy laâ möåt baâi toaán nan giaãi theo kiïíu “con gaâ vaâ quaã trûáng, thûá naâo coá trûúác”. Dûå aán cuãa nhaâ àêìu tû àõa öëc trúã nïn söëng dúã chïët dúã. Àûúâng saá bùæt àêìu bõ coã daåi têën cöng; caác khaách haâng àaä àùåt tiïìn coåc lùm le phaãn àöëi khi nhòn thêëy giaá trõ taâi saãn cuãa hoå bõ suåt giaá. Chñnh quyïìn thaânh phöë cuäng rêët thêët voång trûúác möåt dûå aán chêåm tiïën àöå. Caã ngên haâng vaâ nhaâ àêìu tû àaä tiïu töën haâng chuåc ngaân àö-la cho chi phñ kiïån caáo, nhûng vuå kiïån vêîn chûa àûúåc toâa thuå lyá qua nhiïìu thaáng. Trong tuyïåt voång, nhaâ àêìu tû miïîn cûúäng àöìng yá thûã laâm theo caác nguyïn tùæc cuãa Thoái quen thûá 4, 5 vaâ 6. Öng êëy sùæp xïëp möåt cuöåc hoåp vúái caác viïn chûác ngên haâng, nhûäng ngûúâi coân miïîn cûúäng hún caã öng. Cuöåc hoåp bùæt àêìu luác 8 giúâ saáng. Sûå cùng thùèng vaâ thiïëu tin cêåy lêîn nhau löå roä. Caác viïn chûác ngên haâng khöng noái gò caã; hoå chó lùæng nghe. Trong thúâi gian möåt tiïëng rûúäi àêìu tiïn, töi thuyïët trònh vïì caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6. Àïën 9 giúâ 30 phuát, töi bûúác àïën chiïëc baãng àen vaâ viïët ra caác möëi quan têm cuãa ngên haâng dûåa trïn cú súã sûå hiïíu biïët trûúác àoá cuãa chuáng töi. Caác viïn chûác ngên haâng vêîn khöng noái gò, nhûng khi chuáng töi xoaáy vaâo tû duy cuâng thùæng vaâ cöë gùæng àïí thêëu hiïíu hoå thò hoå bùæt àêìu cúãi múã hún. Khi caác viïn chûác ngên haâng toã ra àaä hiïíu vêën àïì hún, khöng khñ cuöåc hoåp thay àöíi, vaâ caãm giaác nhiïåt tònh àöëi vúái triïín voång giaãi quyïët tranh chêëp trong ön hoâa trúã nïn roä

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

411

raâng. Hoå caâng luác caâng nïu ra nhiïìu cêu hoãi, kïí caã caác cêu hoãi mang tñnh caá nhên. Àïën 11 giúâ, caác viïn chûác ngên haâng vêîn tin laâ mònh àuáng nhûng hoå àaä caãm thêëy hiïíu vêën àïì, khöng coân chöëng àöëi vaâ haách dõch nûäa. Vaâo luác àoá, hoå àuã cúãi múã àïí lùæng nghe möëi quan têm cuãa nhaâ àêìu tû. Àiïìu naây dêîn àïën sûå hiïíu biïët lêîn nhau sêu sùæc hún. Vaâ viïåc giao tiïëp trïn tinh thêìn cuâng thùæng nhû thïë cuöëi cuâng àaä ngùn chùån àûúåc nhûäng tranh chêëp lúán hún coá thïí xaãy ra. Àïën 12 giúâ, nhaâ àêìu tû vaâ caác viïn chûác cuãa ngên haâng rúâi cuöåc hoåp mang theo baãn kïë hoaåch àïí cuâng nhau trònh cho Hiïåp höåi caác chuã súã hûäu bêët àöång saãn thaânh phöë. Mùåc duâ vêîn coân möåt söë diïîn biïën phûác taåp keáo theo, nhûng cuöåc àêëu taåi toâa àaä khöng diïîn ra vaâ dûå aán tiïëp tuåc àûúåc thûåc hiïån cho àïën ngaây nghiïåm thu thaânh cöng. Töi khöng coá yá noái rùçng ngûúâi ta khöng nïn duâng àïën biïån phaáp phaáp lyá àïí giaãi quyïët mêu thuêîn. Trong möåt söë trûúâng húåp nhêët àõnh, vêîn phaãi aáp duång luêåt phaáp, nhûng haäy xem àoá laâ biïån phaáp cuöëi cuâng, khöng phaãi àêìu tiïn. Nïëu ngûúâi ta duâng noá quaá súám, ngay caã vúái yá nghôa ngùn ngûâa thò àöi khi, nöîi lo súå vaâ mö thûác phaáp lyá seä taåo ra quaá trònh suy nghô vaâ haânh àöång khöng thïí àöìng têm hiïåp lûåc vúái nhau àûúåc.

9. BAÃN

CHÊËT CUÃA TÛÅ NHIÏN LAÂ ÀÖÌNG TÊM HIÏÅP LÛÅC

Sinh thaái laâ tûâ mö taã möåt caách cú baãn vïì chuã nghôa àöìng têm hiïåp lûåc trong tûå nhiïn – têët caã moåi sûå vêåt, hiïån tûúång àïìu coá möëi liïn hïå vúái nhau. Àoá laâ möëi quan hïå trong àoá sûác maånh saáng taåo àûúåc phaát huy töëi àa, cuäng nhû sûác maånh thûåc sûå trong 7 Thoái quen nùçm trong möëi quan hïå lêîn

412

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

nhau, khöng phaãi laâ thoái quen cuãa riïng tûâng ngûúâi. Möëi quan hïå mêåt thiïët giûäa caác böå phêån cuäng laâ möåt sûác maånh cuãa vùn hoáa àöìng têm hiïåp lûåc. Nïëu moåi ngûúâi tham gia möåt caách tñch cûåc, chên thaânh vaâ kiïn àõnh trong viïåc phên tñch vaâ giaãi quyïët vêën àïì thò sûå saáng taåo vaâ cam kïët cuãa hoå àöëi vúái nhûäng gò hoå taåo ra caâng àûúåc phaát huy nhiïìu hún. Töi tin rùçng àêy chñnh laâ baãn chêët cuãa sûác maånh trong triïët lyá kinh doanh cuãa ngûúâi Nhêåt, möåt triïët lyá àaä laâm thay àöíi caã thõ trûúâng thïë giúái. Àöìng têm hiïåp lûåc luön àem laåi kïët quaã töët hún, àoá laâ möåt nguyïn tùæc àuáng àùæn. Noá laâ kïët quaã troån veån cuãa têët caã caác thoái quen àaä noái úã caác chûúng trûúác. Noá àem laåi sûå thaânh àaåt trong möåt thûåc taåi tûúng thuöåc – laâm viïåc têåp thïí, xêy dûång têåp thïí, phaát triïín sûå àoaân kïët vaâ saáng taåo vúái nhûäng ngûúâi khaác. Mùåc duâ khöng thïí kiïím soaát àûúåc caác mö thûác cuãa ngûúâi khaác trong tûúng taác coá tñnh tûúng thuöåc, cuäng nhû baãn thên quaá trònh àöìng têm hiïåp lûåc, nhûng ngay trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa baån cuäng coá rêët nhiïìu sûác maånh àöìng têm hiïåp lûåc. Baån coá thïí liïn kïët caã hai chiïìu cuãa nùng lûåc tûå nhiïn, möåt chiïìu laâ phên tñch vaâ möåt chiïìu laâ saáng taåo. Baån coá thïí coi troång sûå khaác biïåt giûäa chuáng vaâ vêån duång sûå khaác biïåt naây laâm haåt nhên cho sûå saáng taåo. Baån coá thïí àöìng têm hiïåp lûåc ngay trong chñnh mònh úã möi trûúâng coá sûå àöëi àêìu. Baån khöng nïn xuác phaåm ngûúâi khaác vaâ cöë gùæng traánh caác nùng lûúång tiïu cûåc; baån coá thïí têåp trung nhòn nhêån mùåt töët cuãa ngûúâi khaác vaâ sûã duång àiïìu àoá àïí caãi thiïån quan niïåm, múã röång têìm nhòn cuãa mònh. Baån coá thïí reân luyïån sûå duäng caãm trong caác tònh huöëng coá tñnh tûúng thuöåc bùçng sûå cúãi múã, böåc löå yá nghô, tònh caãm

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

413

vaâ kinh nghiïåm cuãa mònh theo caách coá thïí khuyïën khñch ngûúâi khaác noi theo. Baån coá thïí coi troång sûå khaác biïåt úã ngûúâi khaác. Khi coá ai àoá bêët àöìng yá kiïën vúái baån, baån coá thïí noái “Àûúåc röìi! Anh nhòn vêën àïì khaác vúái töi”. Khöng nhêët thiïët phaãi àöìng yá vúái hoå maâ trûúác hïët, baån chó cêìn khùèng àõnh àiïìu hoå muöën, röìi tòm hiïíu vêën àïì cuãa hoå sau. Trong trûúâng húåp baån chó nhòn thêëy coá hai giaãi phaáp, möåt cuãa baån vaâ möåt cuãa ngûúâi khaác keám hiïåu quaã hún, baån coá thïí nhòn vaâo giaãi phaáp thûá ba. Hêìu nhû luön luön coá giaãi phaáp thûá ba trong moåi trûúâng húåp vaâ nïëu biïët vêån duång triïët lyá cuâng thùæng cuäng nhû thûåc sûå cöë gùæng àïí thêëu hiïíu ngûúâi khaác, baån seä tòm ra giaãi phaáp töët hún cho caác bïn liïn quan.

414

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

GÚÅI

YÁ AÁP DUÅNG:

1. Haäy nghô vïì möåt hoaân caãnh maâ ai àoá coá caách nhòn nhêån sûå vêåt khaác vúái baån. Xem xeát àïí vêån duång sûå khaác biïåt àoá laâm baân àaåp àûa àïën giaãi phaáp thûá ba. Coá thïí hoãi yá kiïën ngûúâi àoá vïì vêën àïì baån àang gùåp phaãi. Cêìn coi troång nhûäng yá kiïën khaác biïåt maâ baån seä nghe. 2. Lêåp danh saách nhûäng ngûúâi laâm baån khoá chõu. Hoå coá thïí àaåi diïån cho nhûäng yá kiïën khaác biïåt àïí dêîn àïën sûå àöìng têm hiïåp lûåc nïëu nhû baån coá àûúåc sûå an toaân nöåi taåi lúán hún vaâ biïët coi troång sûå khaác biïåt. 3. Nhêån diïån möåt vaâi tònh huöëng maâ baån muöën thûåc hiïån àöìng têm hiïåp lûåc cuâng vúái nhoám laâm viïåc cuãa mònh. Cêìn coá àiïìu kiïån gò àïí höî trúå cho sûå àöìng têm hiïåp lûåc? Baån seä laâm gò àïí taåo ra nhûäng àiïìu kiïån àoá? 4. Khi baån bêët àöìng yá kiïën hay àöëi àêìu vúái ai àoá, haäy cöë gùæng hiïíu caác möëi quan têm àùçng sau lêåp trûúâng cuãa hoå. Haäy xûã lyá nhûäng möëi quan têm àoá möåt caách saáng taåo trïn tinh thêìn caác bïn cuâng coá lúåi.

CHÛÚNG BÖËN

ÀÖÍI MÚÁI

Thoái quen thûá baãy REÂN GIUÄA BAÃN THÊN

Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 5 6

TÊÅP THÏÍ

Renâ

giuäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc

7

Tû duy cuâng thùæng 4

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

Caác nguyïn tùæc tûå àöíi múái húåp lyá “Àöi khi nghô vïì nhûäng hïå quaã lúán tûâ nhûäng chuyïån nhoã, töi chúåt nhêån ra rùçng, chùèng coá gò laâ nhoã caã.” - Bruce Barton

aäy hònh dung trong têm trñ tònh huöëng sau.

H

Baån gùåp ai àoá àang miïåt maâi cûa möåt caái cêy trong rûâng, baån hoãi: “Anh àang laâm gò àoá?” “Anh khöng nhòn thêëy aâ?”, ngûúâi noå coá veã bûåc mònh, “Töi àang àöën cêy”. “Anh tröng mïåt lùæm röìi àêëy! Anh cûa àûúåc bao lêu röìi?” “Hún nùm tiïëng röìi”, anh ta àaáp, “Töi kiïåt sûác mêët thöi. Àêy quaã laâ möåt cöng viïåc nùång nhoåc”. “Vêåy taåi sao anh khöng nghó möåt laát vaâ maâi sùæc laåi lûúäi cûa”, baån hoãi, “Töi tin rùçng anh seä cûa nhanh hún rêët nhiïìu”. “Töi khöng coá thúâi gian àïí maâi cûa”, ngûúâi àaân öng traã lúâi, “Töi quaá bêån cûa cêy röìi!”.

420

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thoái quen thûá baãy laâ daânh thúâi gian àïí maâi giuäa baãn thên. Noá nùçm xung quanh caác thoái quen khaác trong mö thûác 7 Thoái quen, giuáp cho caác thoái quen khaác àûúåc vêån duång vaâo thûåc tïë cuöåc söëng.

1. BÖËN

KHÑA CAÅNH CUÃA TÛÅ ÀÖÍI MÚÁI

Thoái quen thûá baãy laâ PC (nùng lûåc saãn xuêët) cuãa caá nhên. Noá baão töìn vaâ tùng cûúâng taâi saãn lúán nhêët cuãa baån – con ngûúâi baån. Noá àöíi múái böën mùåt cuãa con ngûúâi baån – thïí chêët, tinh thêìn, trñ tuïå vaâ quan hïå xaä höåi/tònh caãm. THÏÍ CHÊËT Luyïån têåp, dinh dûúäng, kiïím soaát stress

TRÑ TUÏÅ Àoåc, hònh dung, lêåp kïë hoaåch, viïët

QUAN HÏÅ XAÄ HÖÅI/ TINH CAÃM Phuåc vuå, thêëu hiïíu, àöìng têm hiïåp lûåc, an toaân nöåi taåi

TINH THÊÌN Laâm roä giaá trõ vaâ cam kïët, nghiïn cûáu, thiïìn àõnh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

421

Mùåc duâ caách duâng tûâ khaác nhau, nhûng hêìu hïët caác triïët lyá cuãa cuöåc söëng àïìu àïì cêåp cöng khai hoùåc êín duå böën mùåt trïn. Nhaâ triïët hoåc Herb Shepherd mö taã möåt cuöåc söëng cên bùçng laânh maånh göìm böën giaá trõ: viïîn caãnh (tinh thêìn), tûå chuã (trñ tuïå), liïn kïët (xaä höåi) vaâ bïìn vûäng (thïí chêët). Möåt lyá thuyïët khaác vïì àöång cú cho rùçng möåt töí chûác àuáng àùæn bao göìm böën mùåt (hay böën àöång cú): kinh tïë (thïí chêët), caách cû xûã vúái con ngûúâi (xaä höåi), caách phaát triïín, sûã duång con ngûúâi (trñ tuïå) vaâ sûå àoáng goáp cuãa töí chûác (tinh thêìn). Reân giuäa baãn thên vïì cú baãn phaãi thïí hiïån àûúåc caã böën àöång cú naây, coá nghôa laâ reân luyïån caã böën mùåt cuãa con ngûúâi möåt caách thûúâng xuyïn, nhêët quaán vaâ húåp lyá. Àïí laâm àûúåc àiïìu naây, chuáng ta phaãi laâ ngûúâi luön chuã àöång. Daânh thúâi gian àïí reân giuäa baãn thên laâ hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai, mang tñnh chuã àöång, traái ngûúåc vúái hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá nhêët, do tñnh chêët khêín cêëp cuãa noá nïn chuáng ta bõ àöång vaâ luön phaãi chõu sûác eáp tûâ noá. Cêìn phaãi thuác àêíy PC caá nhên cho àïën khi noá trúã thaânh baãn chêët thûá hai, möåt thoái quen laânh maånh. Vò noá nùçm úã giûäa Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa chuáng ta, nïn chó coá chuáng ta, chûá khöng phaãi ai khaác, múái coá thïí àiïìu khiïín àûúåc. Àêy laâ àêìu tû lúán nhêët chuáng ta coá thïí thûåc hiïån trong àúâi – àêìu tû vaâo chñnh mònh, àêìu tû vaâo cöng cuå duy nhêët chuáng ta coá àûúåc àïí àûúng àêìu vúái cuöåc söëng vaâ cöëng hiïën cho cuöåc söëng. Chuáng ta laâ cöng cuå àïí thûåc hiïån muåc àñch cuãa mònh, vaâ àïí thaânh àaåt, chuáng ta cêìn nhêån thûác àûúåc têìm quan troång cuãa viïåc thûúâng xuyïn reân giuäa baãn thên úã caã böën mùåt sau àêy.

422

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thïí chêët Reân luyïån thïí chêët nghôa laâ luön quan têm chùm soác cú thïí mònh – ùn uöëng àêìy àuã dinh dûúäng, nghó ngúi, thû giaän vaâ luyïån têåp sûác khoãe thûúâng xuyïn. Luyïån têåp laâ möåt trong caác hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai, laâ nhûäng hoaåt àöång coá sûác bêåt lúán maâ àa söë chuáng ta khöng laâm thûúâng xuyïn búãi vò noá khöng phaãi laâ viïåc cêëp baách. Vaâ vò chuáng ta khöng laâm, nïn súám muöån gò, chuáng ta cuäng seä rúi vaâo Phêìn tû thûá nhêët - àöëi phoá vúái vêën àïì sûác khoãe vaâ khuãng hoaãng xaãy ra - nhû möåt hêåu quaã têët yïëu cuãa sûå thiïëu chùm soác baãn thên. Àa söë chuáng ta nghô rùçng mònh khöng coá àuã thúâi gian àïí reân luyïån sûác khoãe. Thêåt laâ möåt mö thûác meáo moá! Chuáng ta coá thúâi gian, nhûng chuáng ta khöng muöën laâm! Saáu giúâ möåt tuêìn hay töëi thiïíu 30 phuát möåt ngaây, lûúång thúâi gian àoá khöng thïí noái laâ quaá nhiïìu, nïëu xeát àïën lúåi ñch noá mang laåi cho 160 giúâ coân laåi trong tuêìn. Reân luyïån thïí chêët cuäng khöng àoâi hoãi baån phaãi coá duång cuå têåp luyïån àùåc biïåt naâo. Coân nïëu coá àiïìu kiïån, baån cuäng coá thïí àïën cêu laåc böå hay caác phoâng thïí duåc thêím myä àïí duâng caác thiïët bõ úã àoá, hoùåc chúi caác mön thïí thao àoâi hoãi kyä nùng nhû quêìn vúåt, boáng röí. Nhûng àïí reân giuäa baãn thên thò àiïìu àoá khöng cêìn thiïët lùæm. Möåt chûúng trònh reân luyïån sûác khoãe töët laâ chûúng trònh baån coá thïí thûåc hiïån úã nhaâ, vaâ reân luyïån cho cú thïí baån ba phêím chêët: sûác chõu àûång, sûå deão dai vaâ sûác maånh. Sûác chõu àûång coá àûúåc tûâ caác baâi têåp thïí duåc tay chên, laâm tùng hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa hïå tim maåch. Mùåc duâ tim àûúåc cêëu taåo búãi caác cú, nhûng chuáng ta khöng thïí luyïån

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

423

têåp noá möåt caách trûåc tiïëp, maâ chó coá thïí luyïån têåp thöng qua caác nhoám cú bùæp lúán khaác, àùåc biïåt laâ cú bùæp chên. Àoá laâ lyá do vò sao caác mön luyïån têåp nhû ài böå nhanh, chaåy, àaåp xe, búi löåi, trûúåt tuyïët àûúâng daâi, chaåy taåi chöî… laâ rêët böí ñch. Baån àûúåc coi laâ coá sûác khoãe nïëu coá thïí laâm tùng nhõp tim lïn ñt nhêët 100 lêìn/möåt phuát vaâ giûä úã mûác àoá trong voâng 30 phuát. Sûå deão dai coá àûúåc nhúâ luyïån têåp co giaän. Hêìu hïët chuáng ta àïìu àûúåc khuyïn nïn khúãi àöång trûúác vaâ thû giaän sau khi têåp thïí duåc. Khúãi àöång trûúác khi têåp giuáp thaã loãng cú bùæp vaâ laâm noáng cú thïí àïí chuêín bõ cho caác baâi têåp nùång hún. Thû giaän sau khi têåp giuáp laâm tan axñt lactic, nhúâ àoá baån khöng caãm thêëy àau vaâ cûáng ngûúâi. Sûác maånh coá àûúåc nhúâ luyïån têåp sûác bïìn cuãa cú bùæp, nhû caác mön thïí duåc duång cuå, hñt àêët, xaâ àún xaâ keáp, caác baâi têåp àûáng lïn ngöìi xuöëng vaâ têåp taå. Tuây theo hoaân caãnh maâ baån têåp trung vaâo viïåc luyïån têåp àïën àêu. Nïëu baån lao àöång chên tay thò viïåc tùng sûác maånh seä giuáp caãi thiïån nhûäng kyä nùng trong cöng viïåc cuãa baån. Nïëu cöng viïåc cuãa baån vïì cú baãn laâ ngöìi baân giêëy thò chó cêìn tùng thïm chuát ñt sûå rùæn chùæc cuãa cú thïí qua thïí duåc duång cuå hay caác baâi têåp co giaän laâ àuã. Baãn chêët cuãa sûå tùng cûúâng thïí chêët laâ reân giuäa baãn thên, reân luyïån thên thïí thûúâng xuyïn àïí coá thïí duy trò vaâ nêng cao hiïåu suêët laâm viïåc, thñch nghi vaâ hûúãng thuå. Cuäng cêìn phaãi coá sûå hiïíu biïët trong viïåc xêy dûång chûúng trònh luyïån têåp. Moåi ngûúâi thûúâng coá xu hûúáng têåp luyïån quaá sûác, àùåc biïåt laâ nhûäng ngûúâi khöng reân luyïån thûúâng xuyïn. Àiïìu àoá coá thïí gêy ra àau àúán, thûúng tñch

424

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

khöng cêìn thiïët vaâ thêåm chñ thûúng têåt vônh viïîn. Töët hún caã laâ nïn bùæt àêìu chêåm raäi. Moåi chûúng trònh luyïån têåp àïìu cêìn phaãi tuên theo caác kïët quaã nghiïn cûáu múái nhêët, caác chó dêîn cuãa huêën luyïån viïn vaâ theo sûå tûå nhêån thûác cuãa baãn thên. Nïëu baån chûa bao giúâ luyïån têåp, cú thïí cuãa baån seä chiïìu theo thoái quen àûúåc nghó ngúi thoaãi maái. Tuy nhiïn, baån haäy luön chuã àöång vaâ cöë gùæng luyïån têåp, duâ luác àêìu coá thïí phaãi miïîn cûúäng. Duâ trúâi coá mûa vaâo àuáng buöíi saáng baån coá kïë hoaåch têåp chaåy böå thò baån vêîn cûá têåp. Trúâi mûa û, caâng töët! Baån seä reân luyïån caã thïí chêët lêîn yá chñ. Baån àang thûåc hiïån nhûäng hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai, vöën àem laåi nhûäng kïët quaã phi thûúâng vïì lêu daâi. Dêìn dêìn tûâng bûúác, baån nêng cao khaã nùng cuãa cú thïí àïí laâm nhûäng viïåc khoá hún. Khi àoá, baån seä caãm thêëy nhûäng hoaåt àöång bònh thûúâng trúã nïn dïî daâng vaâ dïî chõu hún. Baån seä coá nhiïìu nùng lûúång hún vaâo buöíi chiïìu vaâ caãm giaác “quaá mïåt moãi” trûúác àêy seä àûúåc thay thïë bùçng sûác maånh traáng kiïån àïí laâm nhûäng viïåc baån muöën. Coá thïí lúåi ñch lúán nhêët baån coá àûúåc tûâ viïåc reân luyïån thên thïí laâ tùng cûúâng thoái quen luön chuã àöång. Viïåc haânh àöång dûåa vaâo sûác maånh thïí chêët thay vò phaãn ûáng laåi moåi aáp lûåc kòm haäm seä coá taác àöång sêu sùæc àïën mö thûác, loâng tûå troång, sûå tûå tin vaâ phêím chêët cuãa baãn thên baån. Tinh thêìn “Reân giuäa” tinh thêìn mang laåi sûå àõnh hûúáng cho cuöåc söëng cuãa baån. Àiïìu naây coá quan hïå chùåt cheä vúái Thoái quen thûá hai. Tinh thêìn laâ cöët loäi, laâ trung têm, laâ sûå cam kïët cuãa baån

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

425

àöëi vúái hïå thöëng giaá trõ cuãa mònh. Àêy laâ lônh vûåc rêët riïng tû nhûng cûåc kyâ quan troång cuãa cuöåc söëng. Noá seä huy àöång caác nguöìn lûåc àïí taåo nguöìn caãm hûáng, nêng cao têm höìn vaâ gùæn baån vúái nhûäng chên lyá muön thuúã cuãa nhên loaåi. Möîi ngûúâi thûåc hiïån àiïìu naây rêët khaác nhau. Töi “reân giuäa” tinh thêìn haâng ngaây qua sûå suy ngêîm kinh thaánh, vò noá àaåi diïån cho hïå thöëng giaá trõ cuãa töi. Khi töi àoåc vaâ suy ngêîm, töi caãm thêëy mònh àûúåc àöíi múái, àûúåc tiïëp thïm sûác maånh, têåp trung vaâ cuãng cöë quyïët têm àïí cöëng hiïën. Àùæm chòm vaâo taác phêím vùn hoåc hay êm nhaåc cuäng coá thïí laâm àöíi múái tinh thêìn cho möåt söë ngûúâi. Coá ngûúâi laåi tòm thêëy sûå àöíi múái tinh thêìn cuãa mònh thöng qua sûå giao tiïëp vúái thiïn nhiïn; thiïn nhiïn ban ún cho nhûäng ai àùæm mònh vaâo noá. Khi baån rúâi khoãi thaânh phöë öìn aâo vaâ nhöën nhaáo àïí àùæm mònh vaâo khung caãnh haâi hoâa vaâ ïm aái cuãa möåt vuâng quï, baån seä thêëy têm höìn mònh nhû àûúåc thanh loåc. Arthur Gordon tûâng chia seã vúái chuáng ta cêu chuyïån thuá võ vïì sûå àöíi múái tinh thêìn cuãa chñnh öng. Trong cêu chuyïån nhoã coá nhan àïì “Nûúác triïìu dêng”, öng kïí vïì möåt thúâi kyâ nhaâm chaán vaâ àún àiïåu trong cuöåc àúâi mònh, khöng coá sûå nhiïåt tònh, khöng coân nöî lûåc saáng taác. Öng caãm thêëy cuöåc àúâi vö nghôa. Cuöëi cuâng, öng quyïët àõnh nhúâ möåt baác sô y khoa giuáp àúä. Baác sô baão öng daânh caã ngaây höm sau àïën möåt núi maâ öng coá nhiïìu kyã niïåm nhêët khi coân nhoã. Öng coá thïí mang theo àöì ùn nhûng àûâng noái chuyïån vúái ai, cuäng khöng àûúåc àoåc, viïët hay nghe àaâi. Tiïëp theo, baác sô viïët cho öng böën àún thuöëc vaâ baão öng múã tûâng caái ra xem luác 9 giúâ saáng, 12 giúâ trûa, 3 giúâ chiïìu vaâ 6 giúâ töëi.

426

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Thïë laâ saáng höm sau, Gordon ài ra baäi biïín. Khi múã àún thuöëc thûá nhêët ra àoåc, trïn àoá ghi “Haäy lùæng nghe cêín thêån”, öng nghô laâ baác sô mêët trñ. Nhûng vò àaä àöìng yá laâm theo chó dêîn cuãa baác sô nïn öng cöë kiïn nhêîn ngöìi lùæng nghe. Öng nghe thêëy tiïëng soáng biïín vöî rêìm rò, tiïëng chim choác goåi nhau rñu rñt… Öng bùæt àêìu suy nghô vïì nhûäng baâi hoåc maâ biïín àaä daåy khi öng coân nhoã – sûå kiïn trò, tön troång vaâ sûå nhêån thûác vïì tñnh tûúng thuöåc giûäa caác sinh vêåt. Öng tiïëp tuåc lùæng nghe trong sûå im lùång, vaâ caãm thêëy sûå thanh thaãn trong têm höìn tùng lïn. Àïën trûa, öng múã túâ giêëy thûá hai ra vaâ àoåc thêëy doâng chûä “Cöë gùæng quay trúã laåi”. “Quay trúã laåi caái gò múái àûúåc chûá?”, öng thùæc mùæc. Coá thïí laâ thúâi thú êëu, coá thïí laâ nhûäng kyã niïåm, coá thïí laâ quaäng thúâi gian haånh phuác àaä qua. Öng nghô vïì quaá khûá cuãa mònh, vïì nhûäng khoaãnh khùæc cuãa niïìm vui. Öng cöë gùæng höìi tûúãng… Vaâ trong khi nhúá laåi nhû vêåy, öng caãm thêëy loâng mònh êëm aáp hùèn lïn. Àïën ba giúâ chiïìu, öng múã túâ giêëy thûá ba ra àoåc. Àún thuöëc naây dûúâng nhû coá chuát gò àoá khoá thûåc hiïån hún nhûäng caái trûúác: “Haäy kiïím tra laåi caác àöång cú”. Öng bùæt àêìu nghô vïì nhûäng àiïìu öng muöën – thaânh cöng, cöng nhêån, an toaân – vaâ biïån minh cho têët caã àiïìu àoá. Thïë röìi, öng chúåt phaát hiïån ra rùçng nhûäng àöång cú àoá khöng àûúåc tñch cûåc cho lùæm vaâ coá thïí àoá laâ cêu traã lúâi cho tònh traång bïë tùæc hiïån nay cuãa öng. Öng xem xeát caác àöång cú cuãa mònh sêu hún. Öng suy nghô vïì niïìm haånh phuác àaä qua. Vaâ cuöëi cuâng, öng àaä tòm ra cêu traã lúâi. Öng viïët: “Töi àöåt nhiïn nhêån ra möåt sûå thêåt rùçng, àöång cú lïåch laåc seä chó keáo theo nhûäng àiïìu sai traái. Khöng coá gò khaác nhau, duâ baån laâ ngûúâi àûa thû, thúå cùæt toác, nhên viïn baán baão hiïím, ngûúâi nöåi trúå, hay bêët cûá ngaânh nghïì gò.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

427

Baån seä laâ ngûúâi laâm töët cöng viïåc cuãa mònh, miïîn baån caãm thêëy àang phuåc vuå cöång àöìng. Nhûng nïëu baån chó quan têm chùm lo cho baãn thên thò baån seä laâm viïåc keám ài. Àoá laâ möåt quy luêåt khöng thïí lay chuyïín àûúåc”. Àïën saáu giúâ töëi, vúái àún thuöëc cuöëi cuâng, öng khöng mêët nhiïìu thúâi gian àïí hoaân thaânh. Trïn maãnh giêëy coá doâng chûä “Haäy viïët nhûäng ûu phiïìn lïn caát”. Thaã maãnh giêëy bay ài, öng cuái xuöëng nhùåt möåt maãnh voã soâ vaâ viïët têët caã nhûäng nöîi ûu phiïìn cuãa mònh lïn mùåt caát. Sau àoá öng quay bûúác ài maâ khöng nhòn laåi, biïët rùçng sau lûng mònh, thuãy triïìu àaä sùæp lïn… Nhaâ caãi caách vô àaåi Martin Luther King tûâng noái: “Töi coá nhiïìu viïåc phaãi laâm höm nay, nhûng töi vêîn cêìn phaãi coá möåt giúâ àïí quyâ göëi cêìu nguyïån”. Àöëi vúái öng, cêìu nguyïån khöng phaãi laâ möåt nghôa vuå maáy moác maâ laâ sûác maånh àïí giaãi phoáng vaâ nhên lïn nguöìn nùng lûúång trong cú thïí. Coá ngûúâi hoãi möåt sû phuå Thiïìn töng: “Laâm thïë naâo maâ ngaâi luön giûä àûúåc sûå thanh thaãn vaâ bònh an nhû vêåy?”. Öng traã lúâi: “Töi khöng bao giúâ rúâi khoãi núi thiïìn àõnh cuãa mònh”. Öng êëy thûåc haânh thiïìn àõnh moåi núi, moåi luác, luön mang theo mònh nhûäng giúâ phuát bònh an caã trong têm trñ vaâ con tim. Khi daânh thúâi gian àïí suy tû vïì nhûäng troång têm cuãa cuöåc söëng, vïì yá nghôa cuöåc söëng, chuáng ta seä caãm thêëy tinh thêìn mònh tûúi treã hún. Àoá laâ lyá do vò sao töi tin rùçng tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên laåi thêåt sûå quan troång. Nïëu hiïíu àûúåc sêu sùæc troång têm vaâ muåc àñch cuöåc söëng cuãa mònh, chuáng ta coá thïí thûúâng xuyïn raâ soaát laåi vaâ têån têm vúái nhûäng giaá trõ àoá. Nhaâ laänh àaåo tön giaáo David O. McKay noái rùçng:

428

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

“Cuöåc chiïën lúán nhêët cuãa cuöåc söëng laâ cuöåc àêëu tranh haâng ngaây diïîn ra bïn trong caác khoaãng lùång têm höìn chuáng ta”. Nïëu chiïën thùæng trong caác cuöåc àêëu tranh àoá, nïëu giaãi quyïët àûúåc cuöåc xung àöåt nöåi têm, baån seä tòm thêëy caãm giaác bònh an. Vaâ baån seä nhêån thêëy quaá trònh hûúáng àïën sûå húåp taác, thuác àêíy cho lúåi ñch vaâ sûå töët àeåp cuãa ngûúâi khaác, vui mûâng vò thaânh cöng cuãa ngûúâi khaác – nhûäng thaânh tñch têåp thïí – seä diïîn ra möåt caách tûå nhiïn. Trñ tuïå Trñ tuïå cuãa chuáng ta phaát triïín àïën mûác naâo àa phêìn phuå thuöåc vaâo viïåc hoåc têåp. Nhûng ngay sau khi ra trûúâng, rêët nhiïìu ngûúâi trong chuáng ta àïí kiïën thûác cuãa mònh teo toáp laåi. Chuáng ta khöng coân giûä àûúåc thoái quen àoåc saách, khöng coân tòm hiïíu, tiïëp thu tri thûác múái ngoaâi lônh vûåc hoaåt àöång cuãa mònh. Thay vaâo àoá, chuáng ta daânh thúâi gian àïí têån hûúãng caác thuá vui, chùèng haån nhû xem TV. Kïët quaã khaão saát cho thêëy taåi hêìu hïët caác gia àònh, thúâi gian múã TV laâ tûâ 35 àïën 45 giúâ möåt tuêìn. Thúâi gian àoá bùçng thúâi gian laâm viïåc haâng tuêìn cuãa nhiïìu ngûúâi, nhiïìu hún thúâi gian daânh cho viïåc hoåc. Àiïìu àoá cho thêëy aãnh hûúãng xaä höåi rêët lúán cuãa TV. Chuáng ta cuäng bõ chi phöëi búãi moåi giaá trõ àûúåc truyïìn àaåt thöng qua truyïìn hònh. Àiïìu àoá coá thïí coá aãnh hûúãng àïën chuáng ta möåt caách tinh tïë vaâ khoá nhêån thêëy. Xem truyïìn hònh möåt caách khön ngoan àoâi hoãi phaãi biïët tûå quaãn lyá baãn thên hiïåu quaã theo Thoái quen thûá ba, giuáp baån phên biïåt vaâ lûåa choån caác chûúng trònh thöng tin, truyïìn caãm hûáng vaâ giaãi trñ coá lúåi nhêët vaâ phuâ húåp vúái muåc àñch vaâ giaá trõ cuãa baån. Trong gia àònh töi, chuáng töi haån chïë thúâi gian xem TV khoaãng 7 giúâ möåt tuêìn, trung bònh möîi ngaây khoaãng möåt

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

429

giúâ. Chuáng töi hoåp gia àònh, thaão luêån vaâ xem xeát caác söë liïåu vïì taác àöång cuãa TV àïën cuöåc söëng gia àònh. Qua thaão luêån, chuáng töi nhêån ra rùçng nhiïìu ngûúâi trúã nïn ghiïìn caác chûúng trònh phim truyïìn hònh nhiïìu têåp uãy mõ hay möåt loaåi chûúng trònh àùåc biïåt naâo àoá. Töi phaãi caám ún caác phaát minh múái trong lônh vûåc giaãi trñ àaä laâm phong phuá àúâi söëng tinh thêìn, àoáng goáp vaâo muåc àñch vaâ yá nghôa cuãa cuöåc söëng chuáng ta. Nhûng nhiïìu chûúng trònh giaãi trñ chó laâm mêët thúâi gian, aãnh hûúãng xêëu àïën sûác khoãe, nhêån thûác thêím myä cuãa chuáng ta nïëu chuáng ta quaá phuå thuöåc vaâo noá. Chuáng ta cêìn reân luyïån Thoái quen thûá ba vaâ quaãn lyá baãn thên hiïåu quaã àïí sûã duång àûúåc töëi àa moåi nguöìn lûåc nhùçm nêng cao chêët lûúång cuöåc söëng cuãa mònh. Hoåc têåp, hoåc têåp khöng ngûâng, khöng ngûâng “reân giuäa” vaâ múã röång tri thûác, chñnh laâ phûúng phaáp tûå àöíi múái tinh thêìn hiïåu nghiïåm. Àöi khi, viïåc naây àoâi hoãi möåt chûúng trònh hoåc têåp coá hïå thöëng; nhûng thûúâng laâ khöng cêìn. Nhûäng ai luön chuã àöång coá thïí tòm ra rêët nhiïìu caách khaác nhau àïí tûå hoåc. Reân luyïån phûúng phaáp taách rúâi chûúng trònh hoåc cuãa chñnh mònh vaâ xem xeát noá laâ möåt àiïìu cûåc kyâ coá giaá trõ. Theo töi, àoá chñnh laâ nöåi dung cöët yïëu cuãa phûúng phaáp hoåc têåp tûå do, tûác khaã nùng xem xeát caác cêu hoãi, muåc àñch vaâ caác mö thûác trong quaá trònh àöëi chiïëu vúái thûåc tïë khaách quan. Àaâo taåo möåt caách rêåp khuön, maáy moác seä thu heåp vaâ àoáng kñn tû duy, laâm cho nhûäng giaã thiïët àûúåc àûa ra trong quaá trònh hoåc khöng bao giúâ àûúåc xem xeát, möí xeã thêëu àaáo. Khöng coá caách naâo tùng cûúâng vaâ múã röång sûå hiïíu biïët cuãa mònh töët hún viïåc taåo thoái quen thûúâng xuyïn àoåc

430

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

saách. Àêy laâ möåt hoaåt àöång khaác nùçm trong Phêìn tû thûá hai. Qua àoá, baån coá thïí tiïëp cêån vúái nhûäng tû tûúãng lúán trïn thïë giúái qua caác thúâi àaåi. Töi khuyïn caác baån nïn bùæt àêìu bùçng muåc tiïu àoåc möåt cuöën saách möåt thaáng, sau àoá möåt cuöën hai tuêìn, röìi möåt cuöën möåt tuêìn. Nhûäng cuöën saách coá giaá trõ seä giuáp chuáng ta múã röång nhêån thûác vïì vùn hoáa, àöíi múái tinh thêìn cuäng nhû thanh loåc têm höìn. Àùåc biïåt, nïëu thûåc haânh Thoái quen thûá nùm, nghôa laâ khöng duâng caái nhòn chuã quan cuãa mònh àïí phaán xeát vöåi vaâng, chuáng ta coá thïí hiïíu möåt caách thêëu àaáo nöåi dung, yá nghôa maâ taác giaã muöën chuyïín taãi dûúái lúáp ngön tûâ. Viïët cuäng laâ möåt phûúng phaáp hiïåu quaã àïí “reân giuäa” trñ tuïå. Duy trò viïåc ghi cheáp haâng ngaây nhûäng suy nghô, nhûäng traãi nghiïåm, nhûäng yá tûúãng vaâ nhûäng àiïìu àaä hoåc seä giuáp cho têm trñ minh mêîn, chñnh xaác vaâ nhaåy beán. Viïåc viïët nhêåt kyá hay viïët thû cuäng coá aãnh hûúãng àïën khaã nùng tû duy roä raâng vaâ sûå hiïíu biïët thêëu àaáo. Töí chûác vaâ lêåp kïë hoaåch cöng viïåc laâ möåt hònh thûác khaác cuãa “reân giuäa” trñ tuïå, coá liïn quan àïën caác Thoái quen 2 vaâ 3. Noá bùæt àêìu vúái “muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh” vaâ nöî lûåc töí chûác thûåc hiïån àïí àaåt àûúåc muåc tiïu àoá. Noá luyïån têåp khaã nùng hònh dung vaâ tûúãng tûúång cuãa baån, giuáp baån nhòn thêëy muåc àñch cuöëi cuâng ngay tûâ àêìu àïí mûúâng tûúång toaân böå cuöåc haânh trònh, chñ ñt vïì nguyïn tùæc, chûá khöng phaãi chó laâ nhûäng bûúác ài. Reân giuäa baãn thên úã caã ba mùåt – thïí chêët, tinh thêìn vaâ trñ tuïå – laâ sûå reân luyïån thuöåc vïì thaânh tñch caá nhên haâng ngaây. Àiïìu àoá seä caãi thiïån àûúåc rêët nhiïìu chêët lûúång, tñnh hiïåu quaã cuãa caác hoaåt àöång, kïí caã giêëc nguã sêu vaâ yïn bònh cuãa baån. Noá seä taåo ra möåt sûác maånh lêu daâi vïì thïí chêët, tinh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

431

thêìn vaâ trñ tuïå giuáp baån vûúåt qua moåi khoá khùn, thaách thûác trong cuöåc söëng. Möåt ngaây naâo àoá trong tûúng lai, baån seä phaãi vêåt löån cûúäng laåi sûác caám döî maånh meä, hay run rêíy trûúác nöîi àau ghï gúám cuãa cuöåc àúâi. Nhûng cuöåc àêëu tranh thûåc sûå laâ úã àêy, ngay luác naây… Bêy giúâ chñnh laâ luác baån quyïët àõnh, khi sûå àau khöí töåt cuâng hay caám döî àoá àïën, baån seä laâ keã thêët baåi nhuåc nhaä hay laâ keã chiïën thùæng vinh quang. Tñnh caách chó coá àûúåc bùçng quaá trònh reân luyïån liïn tuåc lêu daâi vaâ öín àõnh. Phillips Brooks

Quan hïå xaä höåi/tònh caãm Trong khi caác mùåt thïí chêët, tinh thêìn vaâ trñ tuïå coá liïn hïå chùåt cheä vúái caác Thoái quen 1, 2 vaâ 3 – têåp trung vaâo caác nguyïn tùæc vïì têìm nhòn, sûå laänh àaåo vaâ quaãn trõ baãn thên – thò khña caånh quan hïå xaä höåi/tònh caãm laåi têåp trung vaâo caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6, tûác caác nguyïn tùæc laänh àaåo baãn thên, giao tiïëp thêëu hiïíu vaâ húåp taác saáng taåo. Khña caånh xaä höåi vaâ tònh caãm trong cuöåc söëng cuãa chuáng ta hoâa quyïån nhau vò cuöåc söëng tònh caãm àûúåc phaát triïín vaâ thïí hiïån chuã yïëu trong caác möëi quan hïå cuãa chuáng ta àöëi vúái ngûúâi khaác. Tûå àöíi múái quan hïå xaä höåi/tònh caãm khöng àoâi hoãi nhiïìu thúâi gian nhû àöíi múái caác mùåt khaác. Chuáng ta coá thïí thûåc hiïån noá trong sûå tûúng taác haâng ngaây vúái ngûúâi khaác, nhûng vêîn cêìn phaãi reân luyïån. Chuáng ta coá thïí phaãi miïîn cûúäng vò chûa àaåt àûúåc caác kyä nùng cêìn thiïët cho caác Thoái quen 4, 5, 6 àïí coá àûúåc sûå tûúng taác möåt caách tûå nhiïn.

432

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Giaã sûã baån laâ möåt ngûúâi rêët quan troång trong cuöåc söëng cuãa töi – coá thïí laâ sïëp töi, cêëp dûúái, àöìng sûå, baån beâ, laáng giïìng, vúå/chöìng, con caái hay möåt thaânh viïn trong gia àònh töi – nhûng giûäa chuáng ta laåi coá caách nhòn khaác nhau; chuáng ta nhòn sûå vêåt qua caác lùng kñnh khaác nhau. Do àoá, töi thêëy cêìn phaãi thûåc haânh Thoái quen thûá tû. Töi àïën gùåp baån vaâ noái: “Töi thêëy rùçng chuáng ta àang tiïëp cêån vêën àïì möåt caách khaác nhau. Taåi sao chuáng ta khöng trao àöíi cho àïën khi tòm ra möåt àaáp aán chung maâ caã hai àïìu haâi loâng. Baån coá àöìng yá nhû vêåy khöng?”. Hêìu hïët moåi ngûúâi seä traã lúâi “Coá”. Sau àoá, töi chuyïín sang Thoái quen thûá nùm: “Àïí töi lùæng nghe baån trûúác”. Thay vò nghe àïí àöëi phoá, töi lùæng nghe àïí thêëu hiïíu möåt caách sêu sùæc, àïí nhêån ra àêu laâ mö thûác cuãa baån. Cho àïën khi coá thïí giaãi thñch àûúåc quan àiïím cuãa baån nhû chñnh baån, töi múái têåp trung vaâo trònh baây quan àiïím cuãa töi àïí baån hiïíu roä hún. Dûåa vaâo cam kïët tòm ra giaãi phaáp maâ caã hai bïn àïìu haâi loâng vaâ sûå hiïíu biïët sêu sùæc quan àiïím cuãa nhau, baån vaâ töi seä chuyïín sang Thoái quen thûá saáu. Chuáng ta cuâng nhau tòm ra giaãi phaáp thûá ba - maâ caã hai àïìu cöng nhêån laâ töët hún giaãi phaáp cuãa möîi bïn luác àêìu - nhùçm giaãi quyïët sûå khaác biïåt giûäa chuáng ta. Sûå thaânh cöng cuãa Thoái quen 4, 5 vaâ 6 khöng phuå thuöåc vaâo trñ tuïå, maâ laâ tònh caãm. Àiïìu naây nùçm úã nhêån thûác vïì sûå an toaân cuãa chuáng ta. Nïëu caãm giaác an toaân xuêët phaát tûâ caác nguöìn lûåc bïn trong, chuáng ta seä coá sûác maånh àïí thûåc haânh caác thoái quen thuöåc phaåm truâ thaânh tñch caá nhên. Sûå an toaân nöåi taåi coá àûúåc tûâ àêu? Noá khöng naãy sinh tûâ viïåc ngûúâi khaác nghô vïì

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

433

baån nhû thïë naâo, hay cû xûã vúái baån ra sao. Noá khöng xuêët phaát tûâ kõch baãn maâ ai àoá trao cho baån. Noá cuäng khöng phaát sinh tûâ hoaân caãnh hay lêåp trûúâng cuãa baån. Noá bùæt nguöìn tûâ bïn trong, tûâ nhûäng mö thûác chñnh xaác vaâ caác nguyïn tùæc àuáng àùæn nùçm sêu trong khöëi oác vaâ con tim cuãa chuáng ta. Noá naãy sinh tûâ löëi söëng trung thûåc, trong àoá nhûäng thoái quen haâng ngaây phaãn aãnh nhûäng giaá trõ sêu sùæc nhêët cuãa chuáng ta. Töi tin rùçng söëng vúái chñnh baãn thên mònh laâ nguöìn göëc cú baãn nhêët cuãa giaá trõ caá nhên. Töi khöng àöìng yá vúái nhûäng ai cho rùçng baån coá thïí nöî lûåc àïí coá àûúåc sûå bònh an trong têm höìn. Sûå bònh an trong têm höìn chó coá àûúåc khi cuöåc söëng cuãa baån phuâ húåp vúái caác nguyïn tùæc vaâ giaá trõ àñch thûåc. Khöng coá con àûúâng naâo khaác àïí àaåt àûúåc sûå bònh an àoá. Sûå an toaân nöåi taåi cuäng hònh thaânh tûâ kïët quaã cuãa möåt cuöåc söëng tûúng thuöåc hiïåu quaã. Sûå an toaân naây coá àûúåc nhúâ nhêån thûác roä raâng vïì giaãi phaáp cuâng thùæng. Cuöåc söëng khöng phaãi luác naâo cuäng laâ “coá” hoùåc “khöng”, hêìu nhû luön coá caác giaãi phaáp thûá ba cho moåi vêën àïì. Baån cuäng coá thïí an toaân khi hiïíu rùçng baån coá thïí bûúác ra khoãi khung tham chiïëu cuãa mònh maâ khöng àaánh mêët chñnh mònh, rùçng baån coá thïí hiïíu àûúåc ngûúâi khaác möåt caách thêåt sûå vaâ sêu sùæc. Sûå an toaân cuäng phaát sinh khi baån tûúng taác möåt caách àuáng àùæn, saáng taåo, biïët húåp taác vúái ngûúâi khaác vaâ traãi nghiïåm nhûäng thoái quen coá tñnh tûúng thuöåc. Cuäng coá sûå an toaân nöåi taåi phaát sinh tûâ viïåc phuåc vuå, giuáp àúä ngûúâi khaác möåt caách coá yá nghôa. Vaâ àiïìu àaáng quan têm laâ baån àem laåi àiïìu töët àeåp cho cuöåc söëng cuãa ngûúâi khaác. Àöång cú laâ nhûäng haânh àöång coá ñch chûá khöng phaãi laâ àïí àûúåc ngûúâi khaác cöng nhêån.

434

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Viktor Frankl nhêën maånh nhu cêìu söëng coá yá nghôa vaâ muåc àñch. Àoá laâ nhûäng àiïìu vûúåt ra ngoaâi baãn thên cuöåc söëng vaâ kñch thñch nhûäng nguöìn nùng lûúång töët nhêët trong con ngûúâi cuãa chuáng ta. Cöë tiïën sô Hans Selye àaä viïët trong cöng trònh nghiïn cûáu àöì söå cuãa mònh vïì stress rùçng: möåt cuöåc söëng laânh maånh, haånh phuác vaâ trûúâng thoå laâ kïët quaã cuãa sûå cöëng hiïën, sûå àoáng goáp vaâo viïåc taåo nguöìn caãm hûáng cho caá nhên, àem laåi nhûäng àiïìu töët àeåp cho cuöåc söëng cuãa nhûäng ngûúâi khaác. Coân theo George Bernard Shaw, Niïìm vui àñch thûåc trong cuöåc söëng laâ khi söëng vò möåt muåc àñch cao caã, khi trúã thaânh möåt phêìn cuãa tûå nhiïn, chûá khöng phaãi laâ möåt cú thïí bïånh têåt beá nhoã ñch kyã, luön than vaän rùçng caái thïë giúái naây khöng àaáng àïí cho ta söëng haånh phuác. Töi yá thûác rùçng cuöåc söëng cuãa töi thuöåc vïì toaân thïí cöång àöìng, vaâ chûâng naâo töi coân söëng thò töi rêët vinh haånh àûúåc cöëng hiïën hïët mònh. Vò nhûäng ngûúâi khöí hún, töi sùén saâng laâm viïåc nhiïìu hún. Chñnh baãn thên cuöåc söëng laâm cho töi vui sûúáng. Àöëi vúái töi cuöåc söëng khöng phaãi laâ cêy nïën choáng taân maâ laâ möåt ngoån àuöëc tuyïåt diïåu töi àang giú cao vaâ töi muöën cho noá bûâng saáng choái loåi nhêët trûúác khi trao laåi cho caác thïë hïå tûúng lai. N. Eldon Tanner tûâng noái: “Phuång sûå laâ caái giaá chuáng ta phaãi traã cho diïîm phuác àûúåc söëng trïn àúâi naây”. Coá rêët nhiïìu caách àïí chuáng ta phuåc vuå. Duâ baån coá àang laâm viïåc cho möåt töí chûác cöång àöìng naâo hay khöng thò cuäng àûâng àïí thúâi gian tröi qua möåt caách uöíng phñ. Haäy khöng ngûâng phuåc vuå ngûúâi khaác, chñ ñt cuäng bùçng caách gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm möåt tònh yïu thûúng vö àiïìu kiïån.

7

2. AÃNH

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

435

HÛÚÃNG CUÃA BAÅN ÀÖËI VÚÁI NGÛÚÂI KHAÁC

Hêìu hïët chuáng ta laâ àöëi tûúång cuãa têëm gûúng xaä höåi, àûúåc àõnh hònh búãi nhûäng yá kiïën, nhêån thûác, mö thûác cuãa nhûäng ngûúâi xung quanh. Laâ nhûäng ngûúâi nhêån thûác àûúåc tñnh tûúng thuöåc, baån vaâ töi xuêët phaát tûâ möåt mö thûác thûâa nhêån rùçng: möîi chuáng ta laâ möåt phêìn cuãa têëm gûúng xaä höåi àoá. Chuáng ta coá thïí phaãn chiïëu laåi ngûúâi khaác bùçng möåt têìm nhòn roä raâng, khöng bõ meáo moá. Chuáng ta coá thïí khùèng àõnh baãn chêët luön chuã àöång cuãa hoå vaâ cû xûã vúái hoå nhû nhûäng ngûúâi coá traách nhiïåm. Chuáng ta coá thïí giuáp àõnh hònh hoå thaânh nhûäng caá nhên lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, biïët lêëy giaá trõ laâm àiïím tûåa. Vaâ vúái sûå röång lûúång, chuáng ta nhêån thêëy rùçng phaãn chiïëu hònh aãnh tñch cûåc cuãa ngûúâi khaác khöng hïì laâm mêët ài giaá trõ baãn thên. Ngûúåc laåi, noá coân laâm tùng giaá trõ cuãa chuáng ta, búãi vò noá laâm tùng caác cú höåi tûúng taác coá hiïåu quaã vúái nhûäng ngûúâi coá tñnh luön chuã àöång khaác. Coá thïí baån biïët vúã nhaåc kõch Man of La Mancha(*). Àoá laâ möåt cêu chuyïån àeåp vïì möåt hiïåp sô thúâi trung cöí vúái möåt cö gaái – cö gaái àiïëm – öng gùåp trïn àûúâng phöë. Cö êëy bõ àêíy vaâo löëi söëng naây búãi têët caã nhûäng ngûúâi maâ cö àaä gùåp trong cuöåc àúâi. Thïë nhûng chaâng hiïåp sô laäng tûã naây laåi nhòn thêëy caái maâ ngûúâi khaác khöng thêëy úã cö, möåt caái gò àoá thêåt àeåp àeä vaâ àaáng yïu. Chaâng àaä àùåt tïn múái cho cö laâ Dulcinea, möåt caái tïn múái gùæn vúái mö thûác múái.

(*) Vúã kõch truyïìn hònh nöíi tiïëng nhûäng nùm 1964 - 1965 cuãa àaåo diïîn Dale Wasserman, trñch tûâ tiïíu thuyïët Don Quixote cuãa nhaâ vùn Miguel de Cervantes.

436

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Luác àêìu, cö gaái cûåc lûåc baác boã moåi yá nghô vaâ tònh caãm cuãa chaâng hiïåp sô vò nhûäng “kõch baãn” cuä trong cö coân quaá maånh. Cö gaåt boã chaâng nhû möåt keã hoang tûúãng. Nhûng chaâng vêîn kiïn àõnh. Chaâng khöng ngûâng taåo ra khoaãn gûãi vaâo taâi khoaãn tònh caãm bùçng möåt tònh yïu vö àiïìu kiïån, vaâ dêìn dêìn, chaâng àaä thêm nhêåp àûúåc vaâo “kõch baãn” cuä cuãa cö gaái. Chaâng ài sêu vaâo baãn chêët thêåt sûå cuãa con ngûúâi cö vaâ cö bùæt àêìu àaáp laåi. Dêìn dêìn tûâng bûúác, cö gaái bùæt àêìu thay àöíi löëi söëng. Vïì sau, khi cö gaái muöën quay trúã laåi mö thûác cuä cuãa mònh, chaâng hiïåp sô àang luác lêm chung àaä goåi cö gaái àïën bïn giûúâng bïånh vaâ haát cho cö nghe baâi “Giêëc mú khöng coá thûåc”. Nhòn vaâo mùæt cö, chaâng thò thêìm: “Àûâng bao giúâ quïn àiïìu naây, em laâ Dulcinea!”. Möåt trong nhûäng cêu chuyïån khaác minh chûáng cho viïåc mö thûác biïën àöíi xuêët phaát tûâ caái nhòn cuãa ngûúâi khaác laâ cêu chuyïån noái vïì möåt chiïëc maáy vi tñnh úã Anh. Noá àaä vö tònh bõ lêåp trònh sai. Dûåa theo caác tiïu chuêín àaánh giaá, noá mùåc àõnh cho nhûäng em hoåc sinh “gioãi” laâ “keám” vaâ ngûúåc laåi. Tiïu chuêín àoá nghiïîm nhiïn biïën thaânh mö thûác cuãa caác thêìy giaáo vïì hoåc sinh cuãa mònh vaâo àêìu nùm hoåc. Sau nùm thaáng rûúäi, ban giaám hiïåu phaát hiïån ra sai soát. Hoå quyïët àõnh êm thêìm kiïím tra laåi trònh àöå cuãa caác em hoåc sinh lêìn nûäa. Vaâ kïët quaã thêåt kinh ngaåc. Nhûäng àûáa treã “gioãi” thò coá àiïím söë khaá thêëp. Chuáng bõ xem laâ bûúáng bónh vaâ khoá baão. Nhûäng mö thûác cuãa giaáo viïn àaä trúã thaânh möåt lúâi tiïn tri. Coân àiïím söë cuãa nhûäng em hoåc sinh “keám” laåi coá tiïën böå vûúåt bêåc. Caác giaáo viïn àaä cû xûã vúái chuáng nhû laâ nhûäng hoåc sinh thöng minh; niïìm hy voång, laåc quan, sûå kyâ

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

437

voång vaâ hûáng thuá cuãa hoå àaä taác àöång tñch cûåc àïën nhûäng em naây. Goethe(*) tûâng noái rùçng: “Chuáng ta àöëi xûã vúái möåt ngûúâi nhû thïë naâo thò anh ta seä trúã thaânh con ngûúâi nhû thïë êëy”. Chuáng ta seä phaãn aánh cho ngûúâi khaác àiïìu gò vïì baãn thên hoå? Vaâ sûå phaãn aánh àoá coá aãnh hûúãng nhû thïë naâo àïën cuöåc söëng cuãa hoå? Chuáng ta coá nhiïìu thûá àïí coá thïí àêìu tû vaâo taâi khoaãn tònh caãm cuãa ngûúâi khaác. Caâng nhòn thêëy tiïìm nùng trong ngûúâi khaác bao nhiïu, chuáng ta caâng coá thïí phaát huy trñ tûúãng tûúång vaâ sûác saáng taåo trong mònh bêëy nhiïu. Chuáng ta coá thïí giuáp àúä hoå trúã thaânh nhûäng con ngûúâi àöåc lêåp, coá khaã nùng xêy dûång möëi quan hïå tûúng thuöåc vúái ngûúâi khaác.

3. CÊN

BÙÇNG TRONG ÀÖÍI MÚÁI

Quaá trònh tûå àöíi múái phaãi bao göìm àöíi múái cên bùçng caã böën mùåt cuãa con ngûúâi chuáng ta: thïí chêët, tinh thêìn, trñ tuïå vaâ quan hïå xaä höåi/tònh caãm. Mùåt naâo cuäng quan troång ngang nhau, nhûng chuáng chó coá hiïåu quaã töëi ûu khi chuáng ta xûã lyá caã böën mùåt naây möåt caách thöng minh vaâ cên àöëi; xem nheå mùåt naâo cuäng àïìu coá taác àöång tiïu cûåc àïën caác mùåt coân laåi. Töi nhêån thêëy rùçng àiïìu naây àuáng trong caác töí chûác cuäng nhû trong àúâi söëng caá nhên. Trong möåt töí chûác, khña caånh thïí chêët àûúåc thïí hiïån dûúái daång caác thöng söë kinh tïë. Khña caånh trñ tuïå hay têm lyá àûúåc thïí hiïån dûúái daång cöng nhêån, phaát triïín vaâ sûã duång nhên taâi. Caác khña caånh quan hïå xaä höåi/tònh caãm thïí hiïån úã caác möëi quan hïå giûäa con ngûúâi, úã caách cû xûã àöëi vúái nhên viïn. Coân khña caånh (*) Johann Wolfgang von Goethe (1749 - 1832): àaåi thi haâo ngûúâi Àûác.

438

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

tinh thêìn thïí hiïån qua viïåc tòm kiïëm yá nghôa, muåc àñch, hay sûå àoáng goáp vaâ uy tñn cuãa töí chûác trong xaä höåi. Khi möåt töí chûác xem nheå möåt hay nhiïìu khña caånh trïn thò noá seä chõu taác àöång tiïu cûåc. Nhûäng nùng lûúång saáng taåo coá thïí taåo ra àöìng têm hiïåp lûåc tñch cûåc vaâ to lúán laåi àûúåc sûã duång vaâo viïåc chöëng laåi noá vaâ trúã thaânh caác lûåc kòm haäm sûå phaát triïín vaâ nùng suêët lao àöång. Töi àaä thêëy nhûäng töí chûác maâ muåc tiïu duy nhêët laâ kinh tïë – kiïëm tiïìn. Hoå thûúâng khöng cöng böë roä muåc àñch naây, coá núi coân nguåy taåo bùçng möåt muåc àñch “nhên vùn” khaác. Khi phaát hiïån ra àiïìu naây, töi àöìng thúâi cuäng nhêån thêëy úã àoá coá rêët nhiïìu sûå àöìng têm hiïåp lûåc tiïu cûåc, taåo ra möåt möi trûúâng vùn hoáa bêët lúåi, gêy ra nhûäng hiïån tûúång xêëu nhû chöëng àöëi lêîn nhau giûäa caác böå phêån. Moåi quan hïå giao tiïëp úã àoá àïìu mang tñnh thuã àoaån vaâ phoâng thuã. Töí chûác khöng thïí phaát triïín nïëu khöng thu àûúåc lúåi nhuêån. Thïë nhûng, lúåi nhuêån laåi khöng phaãi laâ lyá do duy nhêët cho sûå töìn taåi cuãa möåt töí chûác. ÚÃ thaái cûåc khaác, töi laåi thêëy coá nhûäng töí chûác hêìu nhû chó têåp trung vaâo khña caånh xaä höåi/tònh caãm. Theo möåt nghôa naâo àoá thò nhûäng töí chûác naây dûúâng nhû khöng cêìn àïën caác tiïu chuêín kinh tïë cho hïå thöëng giaá trõ cuãa mònh. Hoå khöng coá thûúác ào hay cöng cuå ào lûúâng sûå thaânh àaåt, vaâ do àoá, hoå àaánh mêët tñnh hiïåu quaã, sau àoá laâ tñnh caånh tranh trïn thõ trûúâng. Töi cuäng gùåp nhiïìu töí chûác xêy dûång àûúåc cuâng luác ba mùåt sau: tiïu chuêín cung cêëp dõch vuå töët, tiïu chuêín kinh tïë töët, quan hïå vúái nhên viïn vaâ khaách haâng töët, nhûng laåi khöng thûåc sûå quyïët têm nhêån diïån, phaát triïín, sûã duång vaâ cöng nhêån nhûäng ngûúâi taâi nùng. Nïëu khöng coá möåt lûåc lûúång nhên viïn

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

439

xuêët sùæc thò töí chûác àoá seä nhanh choáng ài àïën sûå chuyïn quyïìn, taåo ra thûá vùn hoáa chöëng àöëi coá tñnh têåp thïí vaâ phaãi luön àöëi àêìu vúái töëc àöå thay thïë nhên viïn quaá nhanh… Noái toám laåi, sûå thaânh àaåt cuãa töí chûác cuäng nhû cuãa caá nhên àoâi hoãi phaãi phaát triïín vaâ tûå àöíi múái caã böën mùåt möåt caách àuáng àùæn vaâ cên bùçng. Boã qua mùåt naâo cuäng seä taåo ra aáp lûåc kòm haäm chöëng laåi sûå thaânh cöng vaâ phaát triïín.

4. ÀÖÌNG

TÊM HIÏÅP LÛÅC TRONG ÀÖÍI MÚÁI

Àöíi múái möåt caách cên bùçng laâ sûå àöìng têm hiïåp lûåc töëi ûu. Quaá trònh “reân giuäa” tûâng mùåt cuãa tûå àöíi múái seä taác àöång tñch cûåc àïën caác mùåt coân laåi, búãi chuáng liïn hïå mêåt thiïët lêîn nhau. Sûác khoãe thïí chêët coá aãnh hûúãng àïën khaã nùng trñ tuïå; sûác maånh tinh thêìn coá aãnh hûúãng àïën quan hïå xaä höåi/tònh caãm. Khi caãi thiïån möåt mùåt, baån cuäng seä tùng cûúâng àûúåc khaã nùng cuãa mònh úã caác mùåt khaác. 7 Thoái quen àïí thaânh àaåt taåo ra sûå àöìng têm hiïåp lûåc töëi ûu giûäa caác mùåt naây. Sûå àöíi múái tûâng mùåt seä àem laåi cho baån ñt nhêët möåt trong 7 Thoái quen. Vaâ viïåc caãi thiïån möåt thoái quen cuäng seä laâm tùng khaã nùng coá àûúåc nhûäng thoái quen coân laåi. Caâng phaát huy tñnh luön chuã àöång (Thoái quen 1), baån caâng laänh àaåo baãn thên (Thoái quen 2) vaâ quaãn lyá baãn thên (Thoái quen 3) hiïåu quaã trong cuöåc söëng cuãa mònh. Caâng quaãn lyá baãn thên (Thoái quen 3) hiïåu quaã thò baån caâng coá nhiïìu hoaåt àöång tûå àöíi múái thuöåc Phêìn tû thûá hai (Thoái quen 7). Caâng cöë gùæng lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu lêîn nhau (Thoái quen 5), baån caâng dïî ài àïën giaãi phaáp cuâng thùæng (Thoái quen 4 vaâ 6). Caâng caãi thiïån àûúåc bêët cûá thoái quen naâo dêîn àïën tñnh

440

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

àöåc lêåp (caác Thoái quen 1, 2, vaâ 3) thò baån caâng thu àûúåc nhiïìu kïët quaã trong caác tònh huöëng coá tñnh tûúng thuöåc (caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6). Vaâ reân giuäa baãn thên (Thoái quen 7) laâ quaá trònh tûå àöíi múái têët caã caác thoái quen àoá. Khi tûå àöíi múái vïì mùåt thïí chêët, baån seä cuãng cöë têìm nhòn caá nhên, mö thûác tûå nhêån thûác vaâ yá chñ àöåc lêåp cuãa baån. Baån hoaân toaân àûúåc tûå do haânh àöång, chuã àöång lûåa choån phaãn ûáng cuãa mònh trûúác moåi hoaân caãnh chûá khöng phaãi bõ àöång àöëi phoá. Àêy coá thïí laâ lúåi ñch lúán nhêët cuãa sûå reân luyïån thïí chêët. Möîi möåt thùæng lúåi baãn thên haâng ngaây seä laâ “khoaãn gûãi” vaâo taâi khoaãn an toaân nöåi taåi caá nhên cuãa baån. Khi tûå àöíi múái tinh thêìn, baån seä cuãng cöë àûúåc viïåc laänh àaåo baãn thên (Thoái quen 2). Baån seä tùng cûúâng àûúåc khaã nùng hoâa nhêåp cöång àöìng thay vò chó hiïíu nhûäng mö thûác vaâ giaá trõ cuãa riïng mònh. Baån seä xaác àõnh sûá mïånh cuãa mònh trong cuöåc söëng vaâ àõnh hònh baãn thên trong sûå haâi hoâa vúái caác nguyïn tùæc àuáng àùæn. Cuöåc söëng caá nhên phong phuá do baån taåo ra nhúâ tûå àöíi múái tinh thêìn seä laâ nhûäng “khoaãn gûãi” to lúán vaâo taâi khoaãn an toaân caá nhên cuãa baån. Khi tûå àöíi múái trñ tuïå, baån seä cuãng cöë khaã nùng quaãn lyá baãn thên (Thoái quen 3). Khi lêåp kïë hoaåch, baån buöåc yá chñ phaãi thûâa nhêån nhûäng hoaåt àöång thuöåc Phêìn tû thûá hai, nhûäng muåc tiïu, ûu tiïn, vaâ caác hoaåt àöång khaác nhùçm phaát huy töëi àa viïåc sûã duång thúâi gian vaâ sûác lûåc cuãa baån. Baån seä töí chûác vaâ thûåc hiïån nhûäng hoaåt àöång naây xoay quanh caác ûu tiïn cuãa mònh. Khi trau döìi tri thûác, baån seä gia tùng cho mònh vöën kiïën thûác cuäng nhû khaã nùng lûåa choån. Sûå àaãm baão vïì kinh tïë cuãa baån khöng nùçm úã cöng viïåc baån àang laâm; noá nùçm úã nùng lûåc cuãa baån – suy nghô, hoåc hoãi, saáng taåo vaâ thñch ûáng. Àoá chñnh laâ sûå àöåc lêåp vïì taâi chñnh àñch thûåc. Àoá khöng phaãi laâ súã hûäu cuãa caãi; maâ laâ coá sûác maånh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

441

àïí laâm ra cuãa caãi. Àoá laâ nöåi lûåc cuãa baån. Thaânh tñch caá nhên haâng ngaây laâ chòa khoáa àïí phaát triïín 7 Thoái quen vaâ àiïìu naây hoaân toaân nùçm trong Voâng troân AÃnh hûúãng cuãa baån. Àoá laâ tiïu àiïím thúâi gian cuãa Phêìn tû thûá hai cêìn thiïët àïí àûa nhûäng thoái quen naây hoâa nhêåp vaâo cuöåc söëng cuãa baån - lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm. Àoá cuäng laâ nïìn taãng cho thaânh tñch têåp thïí, laâ nguöìn göëc cuãa sûå an toaân nöåi taåi, laâ cú súã àïí baån reân giuäa baãn thên vïì mùåt quan hïå xaä höåi/tònh caãm. Noá cho baån sûác maånh caá nhên àïí têåp trung vaâo Voâng troân AÃnh hûúãng trong caác tònh huöëng tûúng thuöåc, àïí nhòn vaâo ngûúâi khaác thöng qua sûå röång lûúång, àïí coi troång nhûäng khaác biïåt vaâ vui mûâng trûúác thaânh cöng cuãa hoå. Noá cho baån nïìn taãng àïí ài àïën sûå hiïíu biïët chên thaânh vaâ giaãi phaáp cuâng thùæng nhùçm reân luyïån caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6 trong caác thûåc taåi coá tñnh tûúng thuöåc.

5. SÛÅ

PHAÁT TRIÏÍN THEO ÀÛÚÂNG XOÙÆN ÖËC

Àöíi múái laâ nguyïn tùæc, laâ quaá trònh cho ta sûác maånh àïí tiïën lïn vaâ thay àöíi theo àûúâng xoùæn öëc. Àïí coá àûúåc sûå tiïën böå khöng ngûâng, chuáng ta cêìn phaãi xem xeát möåt khña caånh khaác cuãa sûå àöíi múái khi noá àûúåc aáp duång cho khaã nùng thiïn phuá àöåc àaáo cuãa con ngûúâi, àïí àõnh hònh cho chuyïín àöång ài lïn: lûúng têm cuãa chuáng ta. Lûúng têm laâ khaã nùng thiïn phuá coá thïí caãm nhêån àûúåc sûå àöìng nhêët hay khaác biïåt giûäa chuáng ta vúái nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn vaâ nêng chuáng ta lïn ngang têìm vúái noá – khi noá àûúåc hònh thaânh. Nïëu viïåc reân luyïån thêìn kinh vaâ cú bùæp rêët quan troång àöëi vúái möåt vêån àöång viïn àiïìn kinh, viïåc reân luyïån trñ tuïå laâ cêìn thiïët àöëi vúái hoåc giaã, thò viïåc reân luyïån lûúng têm cuäng

442

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

quan troång vaâ cêìn thiïët khöng keám àöëi vúái nhûäng caá nhên thûåc sûå tûå chuã vaâ thaânh àaåt. Tuy nhiïn, hoåc têåp vaâ reân luyïån lûúng têm àoâi hoãi möåt sûå têåp trung cao hún, kyã luêåt chùåt cheä hún vaâ möåt cuöåc söëng trung thûåc hún. Noá àoâi hoãi phaãi thûúâng xuyïn taåo nguöìn caãm hûáng, tû tûúãng töët àeåp vaâ trïn hïët, àoâi hoãi phaãi coá möåt tñnh caách haâi hoâa vúái tiïëng noái bïn trong möîi ngûúâi. Cuäng nhû viïåc ùn nhiïìu quaâ vùåt vaâ thiïëu luyïån têåp coá haåi cho phong àöå cuãa vêån àöång viïn àiïìn kinh, nhûäng thûá vùn hoáa phêím thêëp heân, thö tuåc, hay khiïu dêm coá thïí nuöi dûúäng mêìm möëng àen töëi trong têm höìn, laâm tï liïåt sûå nhaåy caãm tinh tïë cuãa chuáng ta vaâ lêëy lûúng têm xaä höåi “Liïåu töi coá bõ phaát hiïån khöng ?” thay thïë cho lûúng têm tûå nhiïn cao quyá “Caái gò àuáng, caái gò sai?”. Theo lúâi cuãa Dag Hammarskjold, Baån khöng thïí àoáng vai con vêåt trong ngûúâi mònh maâ khöng biïën thaânh con vêåt thûåc thuå, khöng thïí àuâa búän vúái sûå döëi traá maâ khöng giaã maåo chên lyá, khöng thïí chúi àuâa vúái keã aác maâ khöng bõ mêët ài sûå tinh tïë cuãa têm höìn. Ai muöën giûä cho vûúân hoa cuãa mònh saåch àeåp thò chúá coá gieo tröìng coã daåi. Möîi khi chuáng ta tûå yá thûác àûúåc, chuáng ta phaãi choån ra nhûäng muåc àñch vaâ nguyïn tùæc àïí söëng theo; nïëu khöng thò khoaãng tröëng röîng trong têm höìn seä bõ caái khaác lêëp àêìy, vaâ chuáng ta seä mêët ài sûå tûå yá thûác cuãa mònh vaâ seä giöëng nhû nhûäng con vêåt thêëp heân, chó biïët söëng àïí töìn taåi vaâ sinh saãn. Nhûäng ngûúâi naâo chó biïët söëng nhû vêåy thò khöng phaãi laâ söëng; hoå chó töìn taåi maâ thöi. Hoå laâ nhûäng ngûúâi bõ àöång àöëi phoá, khöng coá yá thûác vïì nhûäng khaã nùng thiïn phuá àùåc biïåt tiïìm êín trong con ngûúâi mònh.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

443

Vaâ àïí khai thaác àûúåc noá thò khöng coá con àûúâng tùæt. Quy luêåt cuãa sûå gieo tröìng chi phöëi úã àêy: chuáng ta gieo gò thò gùåt nêëy – khöng hún, khöng keám. Quy luêåt cuãa cöng lyá cuäng laâ bêët biïën, chuáng ta gùæn kïët baãn thên mònh caâng gêìn vúái caác nguyïn tùæc àuáng àùæn bao nhiïu, thò chuáng ta caâng phaán àoaán töët hún bêëy nhiïu vïì thïë giúái xung quanh vaâ nhûäng mö thûác – nhûäng “têëm baãn àöì” cuãa chuáng ta seä caâng chñnh xaác hún bêëy nhiïu. Töi tin rùçng khi trûúãng thaânh vaâ phaát triïín theo àûúâng xoùæn öëc, chuáng ta phaãi thïí hiïån sûå chùm chó trong quaá trònh tûå àöíi múái bùçng caách reân luyïån vaâ tuên thuã theo lûúng têm cuãa chuáng ta. Lûúng têm khöng ngûâng àûúåc reân luyïån seä laâ àöång lûåc àûa chuáng ta ài theo con àûúâng cuãa sûå tûå do, an toaân, khön ngoan vaâ sûác maånh cuãa baãn thên. Phaát triïín theo àûúâng xoùæn öëc àoâi hoãi chuáng ta phaãi hoåc têåp, cam kïët vaâ thûåc hiïån cam kïët trïn caác bònh diïån ngaây caâng cao. Seä laâ tûå lûâa döëi mònh nïëu chuáng ta nghô rùçng chó dûâng laåi úã möåt mûác àöå nhêët àõnh naâo àoá laâ àuã. Àïí tiïën böå, chuáng ta phaãi khöng ngûâng hoåc têåp, cam kïët vaâ laâm viïåc, cûá luên phiïn vaâ liïn tuåc nhû thïë.

Laâm viïåc

Cam kïët

Hoåc têåp Cam kïët

Laâm viïåc

Hoåc têåp Laâm viïåc

Cam kïët

Hoåc têåp

Cam kïët Laâm viïåc Hoåc têåp

PHAÁT TRIÏÍN THEO ÀÛÚÂNG XOÙÆN ÖËC

444

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

GÚÅI

YÁ AÁP DUÅNG:

1. Lêåp möåt danh saách caác hoaåt àöång coá thïí giuáp baån giûä cho mònh luön khoãe maånh, phuâ húåp vúái löëi söëng cuãa baån vaâ mang àïën cho baån niïìm vui lêu daâi. 2. Choån ra möåt hoaåt àöång vaâ biïën noá thaânh muåc tiïu phaãi laâm trong tuêìn. Àïën cuöëi tuêìn, àaánh giaá kïët quaã thûåc hiïån. Nïëu khöng àaåt àûúåc muåc tiïu, baån nïn xem xeát coá phaãi laâ do baån àaä hy sinh noá cho möåt giaá trõ naâo khaác quan troång hún? 3. Lêåp möåt danh saách tûúng tûå cho caác hoaåt àöång tûå àöíi múái vïì tinh thêìn vaâ trñ tuïå cuãa baån. Trong lônh vûåc quan hïå xaä höåi/tònh caãm, liïåt kï caác möëi quan hïå baån muöën caãi thiïån hay nhûäng tònh huöëng cuå thïí maâ trong àoá thaânh tñch têåp thïí seä àem laåi kïët quaã töët hún. Choån ra möåt muåc trong möîi lônh vûåc laâm muåc tiïu cêìn thûåc hiïån trong tuêìn. Haäy thûåc hiïån muåc tiïu àoá vaâ àaánh giaá kïët quaã. 4. Tûå cam kïët viïët ra chi tiïët caác hoaåt àöång reân giuäa baãn thên haâng tuêìn, àaánh giaá kïët quaã thûåc hiïån vaâ kïët quaã thu àûúåc.

Trúã laåi nguyïn tùæc “bùæt àêìu tûâ bïn trong” “Khi nhûäng àiïìu chuáng ta kiïn trò thûåc hiïån trúã nïn dïî daâng hún thò àoá khöng phaãi laâ do baãn chêët cuãa cöng viïåc àaä thay àöíi, maâ laâ do khaã nùng laâm viïåc cuãa chuáng ta àaä àûúåc nêng lïn.” Emerson

öi muöën chia seã vúái baån möåt cêu chuyïån riïng, chûáa àûång nöåi dung cöët yïëu cuãa cuöën saách naây. Töi hy voång tûâ cêu chuyïån naây, baån seä liïn hïå vúái nhûäng nguyïn tùæc chuã yïëu trong cuöåc söëng.

T

Nhiïìu nùm trûúác àêy, kïët húåp möåt chuyïën cöng taác, töi àûa gia àònh ài nghó taåi Laie, vuâng duyïn haãi phña bùæc Oahu, Hawaii trong thúâi gian möåt nùm. Khi öín àõnh xong chöî ùn úã, chuáng töi àaä taåo ra möåt lõch trònh söëng vaâ laâm viïåc khöng chó hiïåu quaã maâ coân rêët thoaãi maái. Möîi ngaây, sau cuöåc chaåy böå trïn baäi biïín buöíi saáng súám, chuáng töi àûa hai con àïën trûúâng. Sau àoá, töi ài àïën vùn phoâng laâm viïåc cuãa mònh, nùçm gêìn möåt caánh àöìng mña. Àêy laâ möåt núi laâm viïåc rêët yïn tônh, àeåp vaâ thanh bònh – khöng coá àiïån thoaåi, khöng hoåp haânh, khöng coá caác cuöåc gùåp gúä bêån röån.

446

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Möåt höm, khi àang luåc tòm giûäa caác daäy saách cuãa thû viïån trûúâng, töi chuá yá àïën möåt cuöën saách. Khi múã ra xem, töi bùæt gùåp möåt àoaån vùn, töi àoåc ài àoåc laåi àoaån vùn àoá. Nöåi dung chñnh cuãa noá noái rùçng coá möåt khoaãng tröëng hay keä húã giûäa kñch thñch vaâ phaãn ûáng, vaâ viïåc chuáng ta sûã duång khoaãng tröëng àoá nhû thïë naâo seä quyïët àõnh àïën sûå trûúãng thaânh vaâ haånh phuác cuãa chuáng ta. Àoaån vùn àaä aãnh hûúãng maånh meä àïën caã cuöåc àúâi töi vïì sau. Khoá coá thïí mö taã aãnh hûúãng cuãa yá tûúãng àoá àïën tû tûúãng cuãa töi. Vaâ mùåc duâ töi àaä àûúåc daåy vïì triïët lyá cuãa thuyïët têët luêån nhûng yá tûúãng “möåt keä húã giûäa kñch thñch vaâ phaãn ûáng” àaä taác àöång àïën töi gêìn nhû khöng thïí tin nöíi. Noá giöëng nhû möåt cuöåc caách maång chñn muöìi, choån àuáng thúâi cú. Töi suy ngêîm vïì noá rêët nhiïìu, vaâ noá bùæt àêìu taác àöång rêët maånh àïën mö thûác vïì cuöåc söëng cuãa töi. Töi biïën thaânh ngûúâi quan saát caác haânh àöång cuãa chñnh mònh. Töi bùæt àêìu àûáng vaâo khoaãng tröëng àoá vaâ nhòn vaâo caác kñch thñch úã bïn ngoaâi. Töi say sûa vúái caãm giaác tûå do trong nöåi têm àïí lûåa choån phaãn ûáng cuãa mònh – thêåm chñ taác àöång laåi hoùåc àaão ngûúåc noá. Tûâ kïët quaã cuãa yá tûúãng “caách maång” naây, Sandra vaâ töi bùæt àêìu thûåc haânh sûå giao tiïëp theo chiïìu sêu. Haâng ngaây, töi àïën àoán cö êëy trûúác 12 giúâ trûa bùçng möåt chiïëc Honda cuä maâu àoã. Sau àoá, chuáng töi àeâo thïm hai àûáa con hoåc mêîu giaáo chaåy qua caánh àöìng mña vïì nhaâ. Chuáng töi chaåy chêåm trong khoaãng möåt giúâ chó àïí noái chuyïån. Cûá thïë, trong suöët möåt nùm trúâi, chuáng töi daânh ra möåt giúâ möîi ngaây àïí trao àöíi nhûäng têm tû nguyïån voång cuãa nhau.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

447

Thúâi gian àêìu, chuáng töi noái vïì têët caã caác àïì taâi – con ngûúâi, tû tûúãng, caác sûå kiïån, con caái, cöng viïåc viïët saách cuãa töi, nhûäng cêu chuyïån gia àònh, kïë hoaåch cho tûúng lai, v.v. Nhûng dêìn dêìn, sûå trao àöíi cuãa chuáng töi ài vaâo chiïìu sêu. Chuáng töi bùæt àêìu troâ chuyïån ngaây caâng nhiïìu hún vïì thïë giúái nöåi têm cuãa mònh – vïì nhûäng têm sûå vaâ nhûäng àiïìu coân bùn khoùn. Khi àùæm mònh vaâo nhûäng cuöåc trao àöíi nhû vêåy, chuáng töi cuäng quan saát quaá trònh giao tiïëp lêîn nhau vaâ quan saát baãn thên mònh trong quaá trònh àoá. Chuáng töi bùæt àêìu sûã duång “khoaãng tröëng giûäa kñch thñch vaâ phaãn ûáng” theo nhûäng caách múái vaâ lyá thuá. Chuáng töi bùæt àêìu möåt cuöåc thaám hiïím ài vaâo thïë giúái nöåi têm vaâ phaát hiïån thêëy chuáng coân hêëp dêîn vaâ thu huát hún nhiïìu so vúái nhûäng khaám phaá vaâ nhêån thûác vïì thïë giúái àaä biïët bïn ngoaâi. Nhûng quaá trònh àoá cuäng khöng hïì “ngoåt ngaâo vaâ nheå nhaâng” chuát naâo. Thónh thoaãng, nhûäng cuöåc tranh caäi laåi nöí ra. Chuáng töi cuäng coá nhûäng sûå traãi nghiïåm àau xoát, ngúä ngaâng – giuáp chuáng töi tûå böåc löå nhûng cuäng khiïën chuáng töi dïî bõ töín thûúng. Tuy nhiïn, chuáng töi nhêån ra laâ mònh coân muöën ài sêu vaâo àoá trong nhiïìu nùm nûäa. Khi ài vaâo nhûäng vêën àïì coá chiïìu sêu hún vaâ nhaåy caãm, thò àïën khi thoaát ra, chuáng töi caãm thêëy nhiïìu vêën àïì àaä àûúåc giaãi quyïët. Chuáng töi giuáp àúä, àöång viïn vaâ thêëu hiïíu lêîn nhau, nhúâ àoá taåo àiïìu kiïån vaâ giuáp nhau khaám phaá nöåi têm. Dêìn dêìn chuáng töi ài àïën thöëng nhêët caác quy tùæc cú baãn. Quy tùæc thûá nhêët laâ “khöng thùm doâ”. Ngay caã khi ài vaâo nhûäng vêën àïì dïî bõ töín thûúng trong nöåi têm, chuáng töi cuäng khöng chêët vêën lêîn nhau maâ chó àïí thêëu hiïíu. Chuáng

448

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

töi tön troång lêîn nhau, àïí möîi ngûúâi coá thïí tûå thöí löå vaâo thúâi àiïím thñch húåp. Quy tùæc thûá hai laâ khi viïåc thöí löå laâm ngûúâi khaác töín thûúng thò chuáng ta nïn dûâng laåi vaâ àïí ngoã vêën àïì, cho àïën khi ngûúâi àoá lêëy laåi sûå cên bùçng têm lyá thò seä tiïëp tuåc. Sûå giao tiïëp khoá khùn nhêët nhûng cuäng coá kïët quaã nhêët khi nhûäng vêën àïì dïî bõ töín thûúng cuãa Sandra vaâ töi gùåp nhau. Khi àoá, do sûå tham gia chuã quan cuãa mònh, chuáng töi phaát hiïån ra rùçng “khoaãng tröëng giûäa kñch thñch vaâ phaãn ûáng” khöng coân nûäa. Mùåc duâ nhûäng caãm giaác khoá chõu coá xuêët hiïån, nhûng vò àaä chuêín bõ tinh thêìn nïn chuáng töi coá thïí xûã lyá àûúåc chuáng vaâ tiïëp tuåc sûå giao tiïëp cho àïën khi giaãi quyïët àûúåc vêën àïì. Chuáng töi àaä haái àûúåc nhiïìu “traái ngoåt” trong nhûäng ngaây thaáng àoá. Khi rúâi khoãi Hawaii, chuáng töi quyïët àõnh vêîn tiïëp tuåc thûåc haânh giao tiïëp nhû vêåy. Nhiïìu nùm sau, chuáng töi vêîn thûúâng xuyïn chúã nhau ài trïn xe maáy chó àïí noái chuyïån vúái nhau. Chuáng töi caãm thêëy chòa khoáa àïí duy trò tònh yïu laâ luön têm sûå vúái nhau, àùåc biïåt vïì vêën àïì tònh caãm. Àiïìu àoá giuáp chuáng töi thûåc sûå tòm vïì töí êëm cuãa mònh, núi caã töi vaâ Sandra àïìu tòm thêëy niïìm haånh phuác, sûå an toaân vaâ caác giaá trõ maâ noá àaåi diïån.

1. CUÖÅC

SÖËNG LIÏN THÏË HÏÅ

Nhûäng àiïìu Sandra vaâ töi phaát hiïån ra vaâo caái nùm tuyïåt vúâi àoá, tûác biïët têån duång “khoaãng tröëng giûäa kñch thñch vaâ phaãn ûáng”, àöìng thúâi luyïån têåp böën khaã nùng thiïn phuá cuãa con ngûúâi, àaä giuáp chuáng töi coá sûác maånh “bùæt àêìu tûâ bïn trong”. Chuáng töi cuäng thûã caách tiïëp cêån tûâ ngoaâi vaâo trong.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

449

Chuáng töi yïu thûúng nhau, vaâ cöë gùæng giaãi quyïët mêu thuêîn, sûå khaác biïåt bùçng caách kiïìm chïë thaái àöå, haânh vi cuãa mònh. Thïë nhûng, nhû cùn bïånh maän tñnh, nhûäng vûúáng mùæc vêîn cûá töìn taåi. Vúái caách tiïëp cêån “bùæt àêìu tûâ bïn trong”, chuáng töi àaä coá thïí coá àûúåc sûå tin cêåy vaâ cúãi múã, giaãi quyïët àûúåc nhûäng khaác biïåt bêët öín möåt caách coá chiïìu sêu vaâ lêu daâi. Nhûäng “traái ngoåt” – möëi quan hïå cuâng thùæng phong phuá, sûå hiïíu nhau sêu sùæc vaâ àöìng têm hiïåp lûåc tuyïåt vúâi – àaä chñn muöìi do chuáng töi biïët xem xeát laåi caác chûúng trònh cuãa mònh, àõnh hònh, sùæp xïëp laåi cuöåc söëng sao cho coá thïí daânh nhiïìu thúâi gian cho caác hoaåt àöång quan troång thuöåc Phêìn tû thûá hai: giao tiïëp vúái nhau theo chiïìu sêu. Ngoaâi ra, chuáng töi coá thïí nhòn möåt caách sêu sùæc hún vïì aãnh hûúãng cuãa caác bêåc cha meå, cuäng nhû quan saát cuöåc söëng cuãa caác con mònh, àang chõu aãnh hûúãng vaâ àûúåc àõnh hònh búãi chñnh chuáng töi, theo nhûäng caách maâ chuáng töi thêåm chñ chûa nhêån ra. Hiïíu àûúåc sûác maånh cuãa sûå àõnh hònh trong cuöåc söëng, chuáng töi mong muöën laâm bêët cûá àiïìu gò coá thïí àïí truyïìn àïën cho caác thïë hïå con chaáu tûúng lai nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn. Trong cuöën saách naây, töi àùåc biïåt nhêën maånh nhûäng khuön mêîu maâ qua àoá chuáng töi àûúåc àõnh hònh, cuäng nhû mong muöën thay àöíi khi nhêån ra chuáng khöng coân phuâ húåp. Sûå tûå nhêån thûác giuáp chuáng ta àïì cao nhûäng khuön mêîu àoá vaâ biïët ún nhûäng ngûúâi ài trûúác àaä daåy döî chuáng ta bùçng nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn. Möåt gia àònh coá nhiïìu thïë hïå göìm cha meå, con caái, öng baâ, chuá baác, anh em hoå haâng cuâng söëng vúái nhau seä taåo nïn sûác maånh siïu viïåt, seä laâ àöång lûåc maånh meä giuáp tûâng

450

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

thaânh viïn nhêån ra mònh laâ ai, tûâ àêu àïën vaâ àaåi diïån cho caái gò. Àöëi vúái con caái, seä rêët töët cho chuáng nïëu chuáng coá thïí àõnh hònh baãn thên trong caái chung cuãa doâng hoå. Giaã sûã möåt luác naâo àoá, con baån gùåp phaãi khoá khùn maâ khöng thïí dûåa vaâo baån thò noá coá thïí nhúâ cêåy cö, dò, chuá, baác cuãa noá, nhûäng ngûúâi coá thïí trúã thaânh cha hoùåc meå àúä àêìu cuãa chuáng trong möåt thúâi àiïím nhêët àõnh. Möåt gia àònh tam, tûá àaåi àöìng àûúâng laâ nïìn moáng cho caác möëi quan hïå tûúng thuöåc, coá hiïåu quaã, hûáa heån vaâ àaáng haâi loâng nhêët. Vaâ rêët nhiïìu ngûúâi coi troång möëi quan hïå àoá. Möîi chuáng ta àïìu coá nguöìn cöåi vaâ khaã nùng tòm vïì cöåi nguöìn cuãa mònh. Àöång cú cao nhêët vaâ maånh nhêët àïí laâm àiïìu àoá khöng phaãi chó cho riïng chuáng ta maâ cho caã hêåu duïå cuãa chuáng ta, hêåu duïå cuãa caã loaâi ngûúâi, nhû coá ai àoá tûâng nhêån xeát: “Chó coá hai di saãn bïìn vûäng maâ chuáng ta coá thïí àïí laåi cho con chaáu, àoá laâ cöåi nguöìn vaâ àöi caánh”.

2. CON

NGÛÚÂI GIAO THÚÂI

Töi tin rùçng truyïìn laåi cho con chaáu vaâ thïë hïå sau “àöi caánh” coá nghôa laâ àem laåi cho chuáng sûác maånh àïí tûå do vûúåt qua moåi khuön mêîu tiïu cûåc. Chuáng trúã thaânh caái maâ ngûúâi baån vaâ cöång sûå cuãa töi, tiïën sô Terry Warner, goåi laâ con ngûúâi “giao thúâi”. Thay vò truyïìn laåi nhûäng khuön mêîu àoá cho thïë hïå sau, chuáng ta coá thïí thay àöíi noá cuâng vúái viïåc xêy dûång möëi quan hïå trong quaá trònh àoá. Nïëu nhû tûâ beá àaä àûúåc dûúäng nuöi trong möåt möi trûúâng khöng mêëy töët àeåp, baån seä coá xu hûúáng söëng theo khuön mêîu àoá. Nhûng vò laâ ngûúâi luön chuã àöång, baån coá thïí viïët laåi “kõch baãn” cuãa mònh. Baån coá thïí lûåa choån con àûúâng àuáng àùæn, tñch cûåc hún.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

451

Baån coá thïí viïët àiïìu àoá vaâo baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên cuãa mònh vaâ ghi sêu vaâo têm trñ. Baån coá thïí tûúãng tûúång ra viïîn caãnh baån söëng haâi hoâa theo tuyïn ngön sûá mïånh cuãa mònh vúái thaânh tñch caá nhên möîi ngaây. Baån coá thïí coá nhûäng bûúác ài àïí haân gùæn tònh yïu thûúng vaâ tha thûá löîi lêìm cuãa cha meå mònh, nïëu hoå vêîn coân söëng. Baån seä xêy dûång möëi quan hïå tñch cûåc vúái hoå bùçng caách cöë gùæng lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu hoå. Laâm nhû vêåy, baån seä laâ ngûúâi giao thúâi – liïn kïët giûäa quaá khûá vaâ tûúng lai. Vaâ sûå thay àöíi cuãa baån coá thïí aãnh hûúãng àïën cuöåc söëng cuãa nhiïìu ngûúâi thuöåc caác thïë hïå sau. Möåt trong nhûäng ngûúâi giao thúâi nöíi tiïëng cuãa thïë kyã XX, Anwar Sadat(*) àaä àïí laåi cho chuáng ta nguöìn di saãn to lúán cuãa öng. Àoá laâ sûå hiïíu biïët sêu sùæc vïì baãn chêët cuãa sûå thay àöíi. Trong khi nhûäng ngûúâi khaác tòm caách giaãi quyïët tònh hònh cùng thùèng bùçng caác giaãi phaáp “chùåt caânh meá nhaánh”, Sadat àaä têåp trung vaâo göëc rïî. Nhúâ àoá, öng àaä laâm thay àöíi con àûúâng lõch sûã cho haâng triïåu ngûúâi. Öng àaä ghi laåi trong höìi kyá cuãa mònh nhû sau: “Chñnh vaâo luác àoá, töi àaä têåp trung, möåt caách vö thûác, vaâo sûác maånh nöåi têm maâ töi àaä reân luyïån àûúåc khi bõ giam úã xaâ lim söë 54 nhaâ tuâ trung têm Cairö – möåt sûác maånh, coá thïí goåi laâ sûå thöng minh hay nùng lûåc, cho sûå thay àöíi. Töi nhêån thêëy mònh àûúng àêìu vúái möåt tònh hònh rêët phûác taåp, vaâ khöng thïí hy voång thay àöíi àûúåc noá cho àïën khi töi trang bõ àûúåc cho mònh nùng lûåc têm lyá vaâ trñ tuïå cêìn thiïët. (*) Anwar Sadat (1918 - 1981): Töíng thöëng Ai Cêåp, möåt nhaâ chñnh trõ - quên sûå ngoaåi giao löîi laåc, ngûúâi chia seã giaãi Nobel Hoâa bònh 1978 vúái Thuã tûúáng Israel Menachem Begin (1913 - 1992) vò nhûäng nöî lûåc haân gùæn möëi quan hïå àöí vúä giûäa thïë giúái AÃ Rêåp - Do Thaái tûâ sau Cuöåc chiïën tranh 6 ngaây (5 - 10/06/1967).

452

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Sûå suy tû cuãa töi vïì cuöåc söëng vaâ baãn tñnh con ngûúâi úã möåt núi taách biïåt àaä daåy töi rùçng: ai khöng thïí thay àöíi àûúåc nïëp nghô cuãa mònh thò ngûúâi àoá seä khöng bao giúâ coá thïí thay àöíi àûúåc thûåc taåi vaâ do àoá, seä khöng bao giúâ tiïën böå.” Sûå thay àöíi thûåc sûå xuêët phaát tûâ bïn trong. Noá khöng xuêët phaát tûâ viïåc sûãa àöíi thaái àöå hay haânh vi bùçng möåt söë phûúng phaáp “chûäa chaáy” cuãa Àaåo àûác Nhên caách. Noá xuêët phaát tûâ viïåc giaãi quyïët têån göëc rïî – nïëp nghô cuãa chuáng ta nhûäng mö thûác cú baãn, cöët yïëu, laâ caái xaác àõnh tñnh caách vaâ taåo ra lùng kñnh quan saát thïë giúái cuãa chuáng ta. Àaåt àûúåc sûå thöëng nhêët – sûå àún nhêët – vúái baãn thên mònh, vúái nhûäng ngûúâi thên, vúái baån beâ vaâ àöìng nghiïåp laâ kïët quaã cao nhêët, töët nhêët vaâ ngoåt ngaâo nhêët cuãa 7 Thoái quen. Coá thïí bêët kyâ ai trong chuáng ta cuäng àaä tûâng nïëm traái ngoåt cuãa sûå thöëng nhêët vaâ muâi cay àùæng, cö àún cuãa sûå chia reä. Thïë nïn, chuáng ta phaãi thêëy àûúåc sûå thöëng nhêët àoá quyá giaá vaâ dïî tan vúä àïën nhûúâng naâo. Hiïín nhiïn, xêy dûång möåt tñnh caách coá àêìy àuã phêím chêët vaâ söëng möåt cuöåc söëng coá tònh yïu, cöëng hiïën àïí taåo ra sûå thöëng nhêët nhû thïë khöng phaãi laâ àiïìu dïî daâng. Nhûng àiïìu àoá khöng coá nghôa laâ khöng thïí laâm àûúåc, nïëu chuáng ta biïët söëng theo nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn vaâ tûâ boã caác thoái quen xêëu. Àöi khi chuáng ta gêy ra möåt söë sai lêìm vaâ caãm thêëy khoá xûã. Nhûng nïëu chuáng ta bùæt àêìu bùçng viïåc xaác lêåp tûâng thaânh tñch caá nhên nho nhoã haâng ngaây vaâ tiïën haânh thay àöíi “bùæt àêìu tûâ bïn trong” thò chùæc chùæn seä coá kïët quaã. Khi gieo haåt vaâ kiïn trò nhöí coã daåi, chùm soác cho cêy, chuáng ta seä caãm nhêån àûúåc sûå kyâ diïåu khi nhòn thêëy cêy lúán nhanh vaâ súám cho traái ngoåt.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

453

Bùçng sûå têåp trung vaâo nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn, taåo cên bùçng giûäa cöng viïåc vaâ tùng cûúâng khaã nùng laâm viïåc, chuáng ta seä coá sûác maånh àïí xêy dûång möåt cuöåc söëng thaânh àaåt, coá ñch vaâ yïn bònh, khöng nhûäng cho baãn thên maâ cho caã hêåu duïå cuãa chuáng ta nûäa.

3. MÖÅT

GHI CHUÁ CUÃA TAÁC GIAÃ

Trûúác khi kïët thuác cuöën saách naây, töi muöën chia seã niïìm tin caá nhên cuãa mònh vïì nhûäng àiïìu töi cho laâ cöåi nguöìn cuãa nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn. Töi tin rùçng nhûäng nguyïn tùæc àuáng àùæn laâ nhûäng quy luêåt tûå nhiïn, vaâ cuäng laâ lûúng têm cuãa chuáng ta. Töi tin rùçng khi söëng theo lûúng têm cuãa mònh, ngûúâi ta seä trûúãng thaânh àïí hoaân thaânh sûá mïånh cuãa mònh. Töi tin rùçng coá nhûäng phêìn trong baãn ngaä con ngûúâi maâ ngay caã luêåt phaáp vaâ giaáo duåc cuäng khöng thïí vûún túái àûúåc, noá àoâi hoãi quyïìn nùng cuãa têm linh. Töi tin rùçng, laâ con ngûúâi, chuáng ta khöng ai hoaân haão caã. Tuây theo mûác àöå, chuáng ta liïn kïët baãn thên vúái caác nguyïn tùæc àuáng àùæn, laâm cho nhûäng khaã nùng thiïn phuá cao quyá àûúåc phoáng thñch vaâo bïn trong baãn ngaä, giuáp chuáng ta caãi thiïån nhûäng khiïëm khuyïët cuãa mònh. Caá nhên töi cuäng phaãi àêëu tranh vúái nhiïìu àiïìu töi àaä chia seã trong cuöën saách naây, àoá laâ cuöåc àêëu tranh rêët àaáng giaá vaâ myä maän. Noá àem laåi cho töi yá nghôa cuãa cuöåc söëng, giuáp töi söëng àïí yïu, àïí cöëng hiïën vaâ àïí cöë gùæng nhiïìu hún nûäa. Möåt lêìn nûäa, T. S. Eliot àaä diïîn àaåt rêët hay sûå khaám phaá vaâ niïìm tin cuãa caá nhên töi: “Chuáng ta phaãi khöng ngûâng khaám phaá. Vaâ àñch àïën cuãa cuöåc khaám phaá àoá chñnh laâ núi chuáng ta àaä bùæt àêìu, nhûng noá múái meã nhû thïí chuáng ta múái àûúåc biïët àïën lêìn àêìu tiïn trong àúâi”.

THAY

LÚÂI KÏËT

Möåt cuöën saách coá thïí thay àöíi cuöåc àúâi baån Dûúái àêy laâ töíng húåp möåt söë cêu hoãi cuãa baáo chñ vaâ àöåc giaã trïn khùæp thïë giúái vïì taác phêím “7 Thoái quen àïí thaânh àaåt” vaâ taác giaã Stephen R. Covey. Chuáng töi xin lûúåc trñch vaâ giúái thiïåu àïën caác baån: Hoãi: Thûa öng Stephen R. Covey, cuöën “7 Thoái Quen Àïí Thaânh Àaåt” àaä àûúåc xuêët baãn tûâ nùm 1989. Vêåy, vúái nhûäng traãi nghiïåm cuãa öng tûâ àoá àïën nay, öng coá yá àõnh thay àöíi, hay thïm búát gò trong nöåi dung khöng? Sûå thêåt töi seä khöng thay àöíi àiïìu gò trong cuöën saách naây caã. Töi àaä phên tñch sêu hún vaâ vêån duång röång raäi hún nhûäng àiïìu àïì cêåp trong cuöën saách bùçng möåt söë cuöën saách khaác àaä àûúåc phaát haânh sau àoá. Vñ duå, hún 250.000 ngûúâi cho biïët Thoái quen thûá ba, ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêët, laâ thoái quen bõ xem nheå nhêët. Do vêåy, cuöën saách “Ûu tiïn cho àiïìu quan troång nhêët” àaä àûúåc phaát haânh vaâo nùm 1996. Noá ài sêu vaâo viïåc nghiïn cûáu, phên tñch caác Thoái quen 2 vaâ 3, àöìng thúâi, böí sung thïm nöåi dung vaâ minh hoåa cho têët caã caác thoái quen khaác. Töi cuäng àûúåc haâng chuåc ngaân ngûúâi cho biïët: bùçng caách lônh höåi 7 Thoái quen, hoå àaä thêëm nhuêìn vaâ vêån duång hiïåu quaã yá tûúãng biïën baãn thên trúã thaânh nguöìn lûåc saáng taåo cuöåc söëng cuãa chñnh mònh. Àiïìu àoá cho thêëy sûác maånh

456

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

chuyïín biïën cuãa caác nguyïn tùæc àöëi vúái moåi àöëi tûúång, duâ laâ caá nhên, gia àònh hay töí chûác, vaâ khöng hïì bõ giúái haån búãi hoaân caãnh, kinh nghiïåm söëng cuãa caá nhên hay võ thïë cuãa töí chûác. Hoãi: Baãn thên öng àaä hoåc àûúåc gò vïì “7 Thoái quen” tûâ khi cuöën saách àûúåc phaát haânh? Töi àaä hoåc vaâ cuãng cöë àûúåc rêët nhiïìu àiïìu. Töi xin nïu toám tùæt ra àêy 10 baâi hoåc. 1- Têìm quan troång cuãa viïåc am tûúâng sûå khaác nhau giûäa nguyïn tùæc vaâ giaá trõ. Nguyïn tùæc laâ quy luêåt tûå nhiïn nùçm bïn ngoaâi chuáng ta vaâ chi phöëi moåi hïå quaã tûâ haânh àöång cuãa chuáng ta. Coân giaá trõ nùçm bïn trong, coá tñnh chuã quan vaâ àaåi diïån cho nhûäng gò chuáng ta caãm nhêån, laâ thïë maånh lúán nhêët trong viïåc àiïìu khiïín caác haânh vi cuãa chuáng ta. Chuáng ta cêìn xem troång caã nguyïn tùæc vaâ giaá trõ àïí vûâa coá àûúåc kïët quaã mong muöën hiïån taåi vûâa coá àûúåc kïët quaã töët hún trong tûúng lai, tûác àiïìu töi goåi laâ sûå thaânh àaåt. Möîi ngûúâi àïìu coá caác giaá trõ cuãa riïng mònh. Giaá trõ chi phöëi haânh vi con ngûúâi, coân nguyïn tùæc chi phöëi hïå quaã cuãa nhûäng haânh vi àoá. Caác nguyïn tùæc khöng phuå thuöåc vaâo yá chñ, chuáng hoaåt àöång bêët kïí nhêån thûác cuãa chuáng ta vïì chuáng nhû thïë naâo, bêët kïí chuáng ta coá chêëp nhêån, tin tûúãng vaâ tuên theo chuáng hay khöng. Töi tin rùçng sûå khiïm töën laâ ngûúâi meå cuãa moåi àûác haånh. Sûå khiïm töën cho chuáng ta biïët khöng phaãi chuáng ta chi phöëi hïå quaã maâ nguyïn tùæc seä laâm àiïìu àoá. Do àoá, chuáng ta phaãi tuên theo nguyïn tùæc. Trong khi àoá, sûå ngaåo maån laåi noái rùçng chuáng ta chi phöëi hïå quaã vaâ vò giaá trõ chi phöëi haânh vi cuãa chuáng ta, nïn chuáng ta chó viïåc söëng theo caách cuãa mònh. Chuáng ta coá thïí laâm nhû vêåy, nhûng hïå quaã cuãa haânh vi xuêët phaát tûâ nguyïn tùæc chûá khöng phaãi tûâ giaá trõ. Do vêåy, chuáng ta phaãi

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

457

coi troång caác nguyïn tùæc tûå nhiïn trong moåi mùåt cuöåc söëng. 2- Baãn chêët phöí quaát (universal nature) cuãa caác nguyïn tùæc àûúåc thïí hiïån trong cuöën saách naây. Nhûäng minh hoåa vaâ caác thûåc tiïîn coá thïí muön hònh vaâ phong phuá vïì chi tiïët vùn hoáa, nhûng nguyïn tùæc thò giöëng nhau. Töi àaä phaát hiïån thêëy nhûäng nguyïn tùæc chûáa trong 7 Thoái quen coá mùåt úã têët caã saáu tön giaáo chñnh trïn thïë giúái vaâ àaä thûåc sûå ruát ra nhûäng lúâi trñch dêîn tûâ giaáo lyá cuãa caác tön giaáo àoá trong quaá trònh giaãng daåy vïì caác nïìn vùn hoáa. Töi àaä laâm àiïìu naây úã Trung Àöng, ÊËn Àöå, chêu AÁ, UÁc vaâ Nam Thaái Bònh Dûúng, Nam Myä, chêu Êu, Bùæc Myä, chêu Phi, nhûäng ngûúâi Myä baãn xûá, vaâ caác dên töåc baãn àõa khaác. Têët caã chuáng ta, àaân öng cuäng nhû phuå nûä, àïìu gùåp phaãi nhûäng vêën àïì giöëng nhau, àïìu coá nhûäng nhu cêìu giöëng nhau vaâ phaãn aánh vaâo bïn trong nöåi têm mònh nhûäng nguyïn tùæc maâ töi vûâa nïu trïn àêy. Àoá laâ nhêån thûác bïn trong möîi con ngûúâi vïì nguyïn tùæc cuãa sûå cöng bùçng hay nguyïn tùæc cuâng thùæng. Àoá laâ nhêån thûác vïì tñnh àaåo àûác cuãa nguyïn tùæc tinh thêìn traách nhiïåm, nguyïn tùæc söëng coá muåc àñch, trung thûåc, tön troång lêîn nhau, húåp taác, giao tiïëp, vaâ tûå àöíi múái. Àoá laâ nhûäng nguyïn tùæc phöí quaát. Nhûng thûåc tïë laâ khöng phaãi nhû vêåy. Möîi nïìn vùn hoáa giaãi thñch caác nguyïn tùæc phöí quaát theo nhûäng caách thûác riïng. 3- Töi àaä nhêån thêëy hïå quaã cuãa 7 Thoái quen àöëi vúái töí chûác, mùåc duâ vïì kyä thuêåt maâ noái, möåt töí chûác khöng thïí coá thoái quen. Nïìn vùn hoáa cuãa möåt töí chûác chûáa àûång nhûäng chuêín mûåc, nöåi quy hay caác quy tùæc xaä höåi, nhûäng thûá àaåi diïån cho caác thoái quen. Möåt töí chûác àûúåc xaác lêåp nhûäng hïå thöëng, caác quy trònh vaâ thuã tuåc. Nhûäng àiïìu naây àaåi diïån cho caác thoái quen. Xeát cho cuâng, moåi haânh vi àïìu mang

458

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

dêëu êën caá nhên mùåc duâ noá thûúâng laâ möåt böå phêån cuãa haânh vi têåp thïí dûúái daång caác quyïët àõnh quaãn lyá vïì cú cêëu vaâ caác hïå thöëng, caác quy trònh vaâ thöng lïå. Chuáng töi àaä laâm viïåc vúái haâng ngaân töí chûác hoaåt àöång trong caác ngaânh nghïì khaác nhau vaâ nhêån thêëy rùçng hoå cuäng coá caác nguyïn tùæc cú baãn giöëng nhû trong viïåc ûáng duång 7 Thoái quen vaâ àõnh nghôa vïì sûå thaânh àaåt. 4- Baån coá thïí daåy caã 7 Thoái quen, bùæt àêìu bùçng bêët cûá thoái quen naâo trong söë àoá, vò noá chùæc chùæn seä dêîn àïën saáu thoái quen coân laåi. Noá nhû möåt bûác aãnh toaân kyá (hologram) trong àoá caái toaân thïí coá trong caái böå phêån vaâ caái böå phêån coá trong caái toaân thïí. 5- Mùåc duâ 7 Thoái quen àaåi diïån cho caách tiïëp cêån tûâ trong ra ngoaâi (inside-out), nhûng noá laåi coá kïët quaã töët nhêët khi baån bùæt àêìu bùçng thaách thûác tûâ bïn ngoaâi vaâ sau àoá tiïëp cêån tûâ trong – ra ngoaâi. Noái caách khaác, nïëu baån gùåp phaãi möåt thaách thûác vïì quan hïå, chùèng haån sûå giao tiïëp, vaâ sûå tin cêåy lêîn nhau bõ phaá vúä, thò àiïìu naây cho thêëy cêìn coá caách tiïëp cêån tûâ trong ra ngoaâi àïí Thaânh tñch caá nhên coá thïí dêîn túái Thaânh tñch têåp thïí nhùçm muåc àñch àöëi phoá vúái thaách thûác àoá. Àoá laâ lyá do vò sao töi thûúâng daåy caác Thoái quen 4, 5 vaâ 6 trûúác khi daåy caác Thoái quen 1, 2 vaâ 3. 6- Sûå tûúng thuöåc khoá gêëp 10 lêìn sûå àöåc lêåp. Noá àoâi hoãi sûå àöåc lêåp vïì trñ tuïå vaâ tònh caãm nhiïìu hún àïí coá tû duy cuâng thùæng khi ngûúâi khaác coá tû duy thùæng/thua, àïí cöë gùæng hiïíu ngûúâi trûúác khi àûúåc ngûúâi khaác thöng hiïíu, vaâ àïí tòm ra giaãi phaáp thûá ba töët hún. Noái caách khaác, àïí laâm viïåc vúái ngûúâi khaác thaânh cöng bùçng con àûúâng húåp taác saáng taåo thò baån phaãi coá tñnh àöåc lêåp, sûå an toaân nöåi têm vaâ sûå tûå chuã rêët cao. Nïëu khöng, caái maâ chuáng ta goåi laâ sûå tûúng thuöåc laåi biïën thaânh sûå chöëng phuå thuöåc (counter-

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

459

dependency) núi ngûúâi ta chöëng àöëi nhau àïí khùèng àõnh tñnh àöåc lêåp cuãa möîi bïn, hoùåc laâ sûå àöìng phuå thuöåc (codependency) núi ngûúâi naây cêìn àïën sûå yïëu keám cuãa ngûúâi khaác àïí thoãa maän nhu cêìu cuãa mònh vaâ àïí biïån minh cho sûå yïëu keám cuãa mònh. 7- Baån coá thïí toám tùæt ba thoái quen àêìu tiïn bùçng möåt cuåm tûâ àún giaãn “hûáa vaâ giûä lúâi hûáa” vaâ baån cuäng coá thïí toám tùæt ba thoái quen sau bùçng cuåm tûâ sau “khuyïën khñch ngûúâi khaác cuâng tham gia vaâ cuâng nhau tòm ra giaãi phaáp töëi ûu”. 8- Baãy thoái quen àaåi diïån cho möåt thûá ngön ngûä múái, mùåc duâ söë tûâ ngûä vaâ thuêåt ngûä cuãa noá àïëm chó hún mûúâi àêìu ngoán tay. Loaåi ngön ngûä múái naây trúã thaânh möåt mêåt maä, möåt kiïíu töëc kyá àïí noái vïì rêët nhiïìu chuyïån. Khi baån noái vúái ai àoá “caái àoá laâ khoaãn gûãi vaâo taâi khoaãn hay ruát ra?” “Àoá laâ bõ àöång àöëi phoá hay chuã àöång?” “Àoá laâ sûå àöìng têm hiïåp lûåc hay laâ sûå thoãa hiïåp?” “Àoá laâ cuâng thùæng hay thùæng/thua hay thua/thùæng?” “Àoá laâ ûu tiïn cho caái quan troång nhêët hay cho caái keám quan troång hún?” “Àiïìu àoá bùæt àêìu bùçng phûúng tiïån hay muåc àñch?” Töi àaä nhòn thêëy caã nhûäng nïìn vùn hoáa àûúåc chuyïín àöíi búãi sûå hiïíu roä vaâ cam kïët àöëi vúái nhûäng nguyïn tùæc vaâ caác khaái niïåm àûúåc biïíu thõ bùçng nhûäng tûâ ngûä quy ûúác àùåc biïåt naây. 9- Sûå chñnh trûåc laâ möåt giaá trõ cao hún sûå trung thaânh. Hay noái àuáng hún, chñnh trûåc laâ hònh thûác cao nhêët cuãa sûå trung thaânh. Sûå chñnh trûåc coá nghôa laâ hoâa nhêåp vaâo caác nguyïn tùæc hay lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, chûá khöng phaãi lêëy con ngûúâi, töí chûác hay thêåm chñ gia àònh laâm troång têm. Baån seä thêëy rùçng göëc rïî cuãa moåi vêën àïì maâ ngûúâi ta gùåp phaãi laâ “caái àoá coá àûúåc nhiïìu ngûúâi thûâa nhêån hay coá àuáng khöng?” Khi chuáng ta ûu tiïn cho viïåc trung thaânh vúái möåt ngûúâi hay möåt nhoám ngûúâi hún laâ laâm möåt viïåc

460

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

maâ chuáng ta cho laâ àuáng, chuáng ta seä mêët ài sûå chñnh trûåc. Chuáng ta coá thïí taåm thúâi coá àûúåc sûå thûâa nhêån cuãa nhiïìu ngûúâi hay xêy dûång àûúåc sûå trung thaânh, nhûng vïì sau, viïåc mêët ài sûå chñnh trûåc seä laâm haåi ngay caã möëi quan hïå àoá. Àiïìu àoá chùèng khaác gò noái xêëu sau lûng ngûúâi khaác. Ngûúâi maâ baån taåm thúâi kïët thên àûúåc nhúâ noái xêëu sau lûng ngûúâi khaác seä hiïíu rùçng baån cuäng coá thïí noái xêëu hoå khi coá nhûäng sûác eáp khaác, hay trong möåt hoaân caãnh khaác. Xeát vïì möåt khña caånh naâo àoá, thò ba thoái quen àêìu tiïn àaåi diïån cho sûå chñnh trûåc vaâ ba thoái quen sau àaåi diïån cho sûå trung thaânh; nhûng chuáng hoaân toaân gùæn boá vúái nhau vaâ sûå chñnh trûåc seä taåo ra sûå trung thaânh. Nïëu baån àõnh àaão ngûúåc thûá tûå vaâ choån sûå trung thaânh trûúác, baån seä trò hoaän vaâ àaánh mêët sûå chñnh trûåc. Àûúåc ngûúâi khaác tin cêåy töët hún àûúåc ngûúâi khaác ûa thñch. Ruát cuåc, chó coá sûå tin cêåy vaâ tön troång múái sinh ra tònh yïu. 10- Söëng theo 7 Thoái quen laâ cuöåc phêën àêëu khöng ngûâng àöëi vúái bêët cûá ai. Ai cuäng coá luác dao àöång khi thûåc hiïån möåt thoái quen naâo àoá trong söë 7 Thoái quen, hoùåc thêåm chñ àöìng thúâi têët caã 7 Thoái quen. Àiïìu naây àún giaãn vaâ dïî hiïíu nhûng rêët khoá thûåc hiïån möåt caách thûúâng xuyïn. Chuáng laâ leä thûúâng trong cuöåc söëng nhûng trïn thûåc tïë khöng phaãi leä thûúâng naâo cuäng luön luön dïî thûåc hiïån. Hoãi: Thoái quen naâo baãn thên öng phaãi cöë gùæng nhiïìu nhêët múái coá àûúåc? Thoái quen thûá nùm. Khi töi thûåc sûå mïåt moãi vaâ caã quyïët rùçng mònh àuáng thò töi khöng coân muöën lùæng nghe nûäa, hoùåc thêåm chñ töi coân giaã vúâ lùæng nghe nûäa. Nhòn chung töi caãm thêëy mònh coá löîi khi lùæng nghe vúái yá àõnh àöëi àaáp chûá khöng phaãi àïí hiïíu ngûúâi khaác. Trïn thûåc tïë, töi reân luyïån haâng ngaây vúái têët caã 7 Thoái quen. Töi chûa chinh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

461

phuåc àûúåc thoái quen naâo caã. Töi coi noá nhû caác nguyïn tùæc cuãa cuöåc söëng maâ chuáng ta khöng bao giúâ thûåc sûå laâm chuã àûúåc, caâng àïën gêìn sûå laâm chuã noá bao nhiïu, chuáng ta caâng caãm thêëy con àûúâng coân phaãi ài caâng xa bêëy nhiïu. Noá cuäng giöëng nhû viïåc caâng biïët nhiïìu, baån caâng caãm thêëy mònh chûa biïët gò caã. Àoá laâ lyá do vò sao töi thûúâng cho àiïím sinh viïn àaåi hoåc 50% theo chêët lûúång cuãa cêu hoãi cuãa hoå vaâ 50% úã chêët lûúång cuãa cêu traã lúâi. Trònh àöå kiïën thûác cuãa hoå seä àûúåc biïíu löå töët hún theo caách àoá. Tûúng tûå, 7 Thoái quen cuäng àûúåc biïíu thõ bùçng àûúâng xoùæn öëc ài lïn. Thoái quen 1 úã mûác àöå cao rêët khaác vúái Thoái quen 1 úã mûác àöå thêëp hún. Sûå luön chuã àöång úã mûác àöå àêìu tiïn coá thïí chó laâ sûå nhêån biïët vïì khoaãng tröëng giûäa kñch thñch vaâ phaãn ûáng. ÚÃ mûác àöå cao hún noá coá thïí bao göìm caã sûå lûåa choån nhû khöng quay trúã laåi hay laâ traã àuäa. Mûác cao hún nûäa laâ phaãn höìi. Mûác tiïëp theo laâ tha thûá. Vaâ mûác tiïëp theo nûäa laâ khöng coân bûåc böåi vïì viïåc àoá nûäa. 3

2

4

5

6

7

1

2 1

3

4

5

6

7

ÀÛÚÂNG XOÙÆN ÖËC ÀI LÏN

462

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Hoãi: Öng laâ Phoá chuã tõch Cöng ty FranklinCovey. Thïë Cöng ty FranklinCovey coá aáp duång 7 Thoái quen vaâo cöng viïåc haâng ngaây khöng? Chuáng töi khöng ngûâng söëng vaâ laâm theo nhûäng àiïìu mònh truyïìn àaåt cho ngûúâi khaác, àoá laâ nhûäng giaá trõ cú baãn nhêët cuãa chuáng töi. Nhûng chuáng töi chûa laâm àûúåc möåt caách hoaân haão. Cuäng giöëng nhû moåi doanh nghiïåp khaác, chuáng töi bõ thaách thûác búãi sûå thay àöíi cuãa thõ trûúâng vaâ sûå liïn kïët giûäa vùn hoáa cuãa Trung têm Covey vaâ Franklin Quest trûúác kia. Cuöåc saáp nhêåp diïîn ra vaâo muâa heâ nùm 1997. Sûå thaânh cöng lêu daâi cuãa chuáng töi àoâi hoãi phaãi coá thúâi gian, sûå kiïn trò vaâ bïìn bó aáp duång caác nguyïn tùæc. Chuåp aãnh nhanh khöng thïí coá àûúåc hònh aãnh chñnh xaác. Maáy bay thûúâng bõ chïåch hûúáng phêìn lúán thúâi gian khi bay, nhûng luön àûúåc àiïìu chónh trúã laåi àuáng àûúâng vaâ cuöëi cuâng bay àïën àñch. Àiïìu àoá cuäng àuáng vúái têët caã chuáng ta, duâ laâ caá nhên, gia àònh hay töí chûác. Àiïìu then chöët laâ phaãi luön luön coá “Muåc àñch” trong àêìu vaâ sûå cam kïët àûúåc chia seã àïí khöng ngûâng coá sûå phaãn höìi vaâ àiïìu chónh cho àuáng con àûúâng ài. Hoãi: Taåi sao laåi laâ 7 Thoái quen? Maâ khöng phaãi laâ 6 hay 8 hay 10 hay 15? Phaãi chùng söë 7 úã àêy coá yá nghôa gò thiïng liïng? Chùèng coá gò thiïng liïng àöëi vúái con söë 7 caã, àún giaãn chó vò coá 3 thoái quen thuöåc phaåm truâ Thaânh tñch caá nhên (tûå do lûåa choån, lûåa choån, haânh àöång) ài trûúác 3 thoái quen thuöåc phaåm truâ Thaânh tñch têåp thïí (tön troång, thêëu hiïíu, saáng taåo) vaâ sau àoá thïm möåt caái nûäa laâ àöíi múái. Têët caã caác thoái quen àoá thaânh ra laâ con söë 7.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

463

Khi àûúåc hoãi vïì cêu naây, töi luön luön traã lúâi rùçng nïëu coá àùåc tñnh khaác maâ baån muöën cho noá trúã thaânh thoái quen, thò baån chó cêìn àûa noá vaâo Thoái quen thûá hai nhû möåt trong nhûäng giaá trõ maâ baån àang cöë gùæng àïí söëng theo noá. Noái caách khaác, nïëu baån muöën “luön àuáng giúâ” thaânh möåt thoái quen, thò àoá seä laâ möåt trong nhûäng giaá trõ cuãa Thoái quen thûá hai. Thoái quen thûá hai noái vïì nhûäng sûå lûåa choån hay giaá trõ àoá laâ gò vaâ Thoái quen thûá ba noái vïì viïåc söëng theo nhûäng giaá trõ àoá. Do vêåy maâ chuáng rêët cú baãn, coá tñnh chêët chung nhêët vaâ quan hïå mêåt thiïët vúái nhau. Sûå thêåt laâ khi viïët Lúâi kïët cho lêìn xuêët baãn múái nhêët quyïín saách naây, töi vûâa hoaân thaânh cuöën saách múái: “Thoái quen thûá 8: Tûâ thaânh àaåt àïën vô àaåi” (The 8th Habit: From Effectiveness to Greatness). Möåt söë ngûúâi cho rùçng goåi noá laâ Thoái quen thûá 8 coá veã nhû àaä ài lïåch khoãi yá kiïën traã lúâi chuêín mûåc cuãa töi. Nhûng nhû caác baån thêëy úã chûúng Múã àêìu cuãa cuöën saách múái, thïë giúái àaä thay àöíi sêu sùæc tûâ khi cuöën saách “7 Thoái Quen Àïí Thaânh Àaåt” xuêët baãn nùm 1989. Nhûäng thaách thûác vaâ tñnh chêët phûác taåp maâ chuáng ta gùåp phaãi trong cuöåc söëng riïng, trong caác möëi quan hïå, trong nghïì nghiïåp chuyïn mön, vaâ trong caác töí chûác laâ rêët khaác vïì mûác àöå so vúái trûúác. Trong thûåc tïë, nhiïìu ngûúâi lêëy möëc nùm 1989 – nùm chûáng kiïën sûå suåp àöí cuãa bûác tûúâng Berlin – nhû sûå bùæt àêìu cuãa Thúâi àaåi Tin hoåc, sûå ra àúâi cuãa möåt thûåc taåi múái, möåt àaåi dûúng mïnh möng nhûäng thay àöíi vúái nhûäng yá nghôa khöng thïí tin nöíi… möåt thúâi àaåi thûåc sûå múái meã. Sûå thaânh àaåt cuãa caá nhên vaâ töí chûác nhû trûúác khöng coân àuã cho thïë giúái ngaây nay – àoá laâ caái giaá phaãi traã àïí bûúác vaâo möåt sên chúi múái. Nhûng àïí töìn taåi, thõnh vûúång, saáng taåo, hoaân thiïån vaâ dêîn àêìu trong möåt thûåc taåi múái meã naây,

464

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

chuáng ta phaãi xêy dûång vaâ vûúåt xa hún sûå thaânh àaåt. Lúâi kïu goåi vaâ àoâi hoãi cuãa thúâi àaåi múái laâ sûå thoaãi maái. Àoá laâ sûå laåc quan nöìng nhiïåt, sûå cöëng hiïën àêìy yá nghôa vaâ sûå vô àaåi. Nhûäng àiïìu naây thuöåc möåt mùåt bùçng, möåt bònh diïån cao hún. Noá cuäng laâ sûå thaânh cöng nhûng khaác vïì tñnh chêët chûá khöng phaãi mûác àöå. Àïí coá thïí àaåt àïën möåt trònh àöå cao hún cuãa trñ tuïå vaâ àöång cú cuãa con ngûúâi – caái maâ chuáng ta goåi laâ tiïëng noái – àoâi hoãi phaãi coá möåt nïëp nghô múái, kyä nùng múái, cöng cuå múái… möåt Thoái quen múái. Do vêåy Thoái quen thûá taám khöng noái vïì viïåc cöång thïm möåt thoái quen nûäa vaâo 7 Thoái quen àaä biïët maâ laâ noái vïì viïåc nhêån ra vaâ khai thaác sûác maånh cuãa möåt chiïìu thûá ba (a third dimension) vaâo 7 Thoái quen àïí àaáp ûáng thaách thûác troång têm cuãa Kyã nguyïn Lao àöång Tri thûác.

Tû duy cuâng thùæng 4

va ra ti â t ïën ch ruyï g n o n ìn oái gû caãm cuãa úâi h m kh ûán òn aác g h

TÊÅP THÏÍ

Tòm

7 R enâ g i uäa

b aã n

t hê

n

Tûúng thuöåc Lùæng nghe vaâ Àöìng têm thêëu hiïíu hiïåp lûåc lêîn nhau THAÂNH TÑCH 6 5

8

Àöåc lêåp Ûu tiïn 3 cho àiïìu quan troång nhêët 1 Luön chuã àöång

THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

2 Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh

Phuå thuöåc

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

465

Hoãi: Danh tiïëng cuãa öng aãnh hûúãng àïën öng nhû thïë naâo? Noá coá aãnh hûúãng àïën töi trong nhiïìu mùåt. Tûâ goác àöå caá nhên, thò àoá laâ sûå àïì cao. Tûâ goác àöå sû phaåm, àoá laâ sûå khiïm töën, nhûng töi cêìn phaãi nhêën maånh rùçng töi khöng phaãi laâ taác giaã cuãa bêët kyâ nguyïn tùæc naâo úã àêy vaâ tuyïåt àöëi khöng xûáng àaáng vúái moåi sûå cöng nhêån naâo nhû vêåy. Töi noái nhû vêåy búãi töi coi baãn thên mònh cuäng nhû têët caã caác baån – laâ möåt ngûúâi ài tòm chên lyá, sûå hiïíu biïët. Töi khöng phaãi laâ möåt nhaâ thöng thaái, töi khöng thñch ngûúâi ta goåi töi laâ nhaâ thöng thaái. Töi khöng muöën coá mön àïå. Töi chó cöë gùæng quaãng baá sûå tuên theo nhûäng nguyïn tùæc àaä coá sùén trong têm höìn cuãa con ngûúâi, nhûäng nguyïn tùæc noái rùçng ngûúâi ta cêìn söëng thûåc vúái lûúng têm cuãa mònh. Hoãi: Nïëu àûúåc laâm laåi lêìn nûäa, öng coá laâm khaác ài vúái tû caách laâ möåt doanh nhên? Töi seä lûåa choån, tuyïín duång nhên sûå möåt caách coá chiïën lûúåc vaâ luön chuã àöång. Khi baån àang bõ chön vuâi vaâo haâng ngaân cöng viïåc khêín cêëp vaâ bêån röån, baån rêët dïî àûa nhûäng ngûúâi toã ra coá sùén giaãi phaáp trong tay vaâo nhûäng võ trñ then chöët. Xu hûúáng thûúâng thêëy laâ khi ài sêu vaâo quaá trònh vaâ tñnh caách con ngûúâi, nhiïìu ngûúâi khöng coá “sûå quan têm àêìy àuã” àïën vêën àïì àoá, hay khöng xêy dûång caác tiïu chuêín cêìn phaãi àaáp ûáng cho tûâng cûúng võ cuå thïí. Töi tin rùçng khi viïåc tuyïín duång vaâ lûåa choån àûúåc thûåc hiïån möåt caách coá chiïën lûúåc, tûác laâ coá tû duy lêu daâi vaâ luön chuã àöång, khöng phaãi dûåa vaâo sûác eáp nhêët thúâi, seä àem laåi lúåi ñch to lúán vïì sau. Coá ai àoá tûâng noái rùçng “Àiïìu chuáng ta àang mong muöën nhêët chñnh laâ àiïìu chuáng ta dïî tin nhêët”. Baån thûåc sûå cêìn phaãi nhòn sêu vaâo caã tñnh caách lêîn nùng lûåc, vò cuöëi cuâng, thò nhûäng sûå khiïëm khuyïët duâ úã mùåt naâo cuäng seä böåc löå ra. Vaâ nïn nhúá rùçng, àaâo taåo vaâ böìi dûúäng laâ quan troång,

466

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

nhûng viïåc tuyïín duång vaâ lûåa choån coân quan troång hún. Hoãi: Nïëu àûúåc laâm laåi lêìn nûäa, öng coá laâm khaác ài vúái tû caách laâ ngûúâi cha? Vúái tû caách laâ möåt ngûúâi cha, töi seä daânh nhiïìu thúâi gian hún àïí xêy dûång nhûäng thoãa thuêån cuâng thùæng nheå nhaâng, thoaãi maái vúái tûâng àûáa con cuãa mònh úã caác giai àoaån khaác nhau trong cuöåc àúâi chuáng. Do cöng viïåc kinh doanh vaâ thûúâng xuyïn ài cöng taác, töi thûúâng chiïìu chuöång con mònh vaâ choån giaãi phaáp thua/thùæng quaá nhiïìu, thay vò daânh thúâi gian vaâ cöng sûác xêy dûång möëi quan hïå thöng qua sûå thoãa thuêån cuâng thùæng thûúâng xuyïn hún. Hoãi: Cöng nghïå múái seä laâm thay àöíi viïåc kinh doanh nhû thïë naâo trong tûúng lai? Töi àöìng yá vúái tuyïn böë cuãa Stan Davis rùçng “Khi cú súã haå têìng thay àöíi, moåi thûá seä rung chuyïín”, vaâ töi nghô cú súã haå têìng kyä thuêåt laâ trung têm cuãa moåi thûá. Noá seä laâm tùng töëc àöå cuãa moåi xu thïë, caã töët lêîn xêëu. Töi cho rùçng vò lyá do naây maâ yïëu töë con ngûúâi trúã nïn caâng quan troång hún. Cöng nghïå cao maâ khöng coá nguöìn nhên lûåc tûúng xûáng seä chùèng mang laåi kïët quaã gò, vaâ cöng nghïå caâng coá aãnh hûúãng bao nhiïu, thò yïëu töë con ngûúâi - úã viïåc kiïím soaát cöng nghïå àoá, caâng quan troång bêëy nhiïu, àùåc biïåt trong viïåc phaát triïín sûå cam kïët vïì mùåt vùn hoáa àöëi vúái caác tiïu chuêín sûã duång cöng nghïå àoá. Hoãi: Öng coá ngaåc nhiïn hay sûãng söët trûúác tñnh phöí biïën cuãa 7 Thoái quen (úã caác nûúác khaác nhau/caác nïìn vùn hoáa khaác nhau/tuöíi taác vaâ giúái tñnh khaác nhau)? Vûâa coá vûâa khöng. Coá búãi vò töi khöng ngúâ laâ noá trúã thaânh hiïån tûúång trïn thïë giúái vaâ coá rêët ñt tûâ ngûä mang tñnh

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

467

chêët thuêìn Myä. Vaâ khöng, búãi vò cuöën saách àaä qua thûã thaách trong hún 25 nùm qua, kïët quaã trûúác hïët cuãa noá àûúåc dûåa trïn caác nguyïn tùæc khöng phaãi do töi phaát minh ra vaâ cuäng khöng phaãi cöng lao cuãa töi. Hoãi: Öng seä giaãng daåy 7 Thoái quen cho caác em nhoã nhû thïë naâo? Töi nghô rùçng töi seä tuên theo ba quy tùæc cú baãn cuãa Albert Schweitzer trong viïåc daåy döî treã con: Thûá nhêët laâm gûúng; thûá hai laâm gûúng; thûá ba laâm gûúng. Nhûng töi seä khöng ài xa àïën mûác àoá. Töi muöën noái rùçng, thûá nhêët laâ laâm gûúng; thûá hai, xêy dûång möëi quan hïå coá sûå quan têm vaâ khuyïën khñch; vaâ thûá ba, daåy möåt söë yá tûúãng cú baãn trïn cú súã caác thoái quen theo ngön ngûä cuãa treã em – giuáp chuáng coá àûúåc sûå hiïíu biïët cú baãn vaâ tûâ vûång cuãa 7 Thoái quen, chó dêîn chuáng caách laâm thïë naâo àïí coá àûúåc nhûäng sûå traãi nghiïåm cuãa chñnh mònh thöng qua caác nguyïn tùæc; àïí chuáng xaác àõnh nhûäng nguyïn tùæc vaâ thoái quen cuå thïí naâo àang àûúåc thïí hiïån trong cuöåc söëng cuãa chuáng. Hoãi: Sïëp töi (vúå/chöìng, con caái, baån beâ v.v.) thûåc sûå cêìn coá 7 Thoái quen? Theo öng, töi phaãi laâm thïë naâo àïí hoå àoåc cuöën saách naây? Ngûúâi ta khöng cêìn quan têm baån biïët nhûäng gò cho àïën khi hoå biïët baån quan têm àïën hoå. Haäy xêy dûång möëi quan hïå tin cêåy vaâ cúãi múã dûåa trïn cú súã möåt biïíu hiïån cuãa tñnh caách àaáng tin cêåy vaâ sau àoá chia seã vúái hoå rùçng 7 Thoái quen àaä giuáp baån nhû thïë naâo. Àún giaãn laâ baån cho hoå thêëy 7 Thoái quen qua haânh àöång cuãa baån. Àïën luác thñch húåp, baån coá thïí múâi hoå tham gia vaâo möåt chûúng trònh huêën luyïån hay gûãi tùång cuöën saách laâm quaâ hay phöí biïën cho hoå möåt söë yá tûúãng cú baãn khi hoaân caãnh cho pheáp.

468

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

Hoãi: Öng coá thïí noái chuát ñt vïì kinh nghiïåm baãn thên vaâ àiïìu gò laâm öng viïët ra cuöën saách naây? Moåi ngûúâi ngêìm hiïíu rùçng töi seä nöëi nghiïåp cha töi laâ seä tham gia vaâo hoaåt àöång kinh doanh cuãa gia àònh. Tuy nhiïn, töi laåi thêëy mònh thñch daåy hoåc vaâ huêën luyïån caác nhaâ quaãn lyá hún laâ laâm kinh doanh. Töi trúã nïn quan têm sêu sùæc vaâ têåp trung vaâo khña caånh con ngûúâi cuãa töí chûác khi töi laâm viïåc taåi Khoa Kinh doanh Àaåi hoåc Harvard. Sau àoá, töi daåy caác mön kinh doanh, tû vêën, cöë vêën vaâ huêën luyïån nhiïìu nùm taåi trûúâng Brigham Young University, töi chuá yá àïën viïåc xêy dûång caác Chûúng trònh phaát triïín nhên sûå liïn kïët giûäa laänh àaåo vaâ quaãn lyá dûåa vaâo têåp húåp caác nguyïn tùæc coá tuêìn tûå vaâ cên bùçng. Nhûäng àiïìu naây cuöëi cuâng dêîn àïën 7 Thoái quen vaâ khi aáp duång vaâo töí chûác noá phaát triïín trúã thaânh khaái niïåm laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm. Töi quyïët àõnh rúâi khoãi trûúâng àaåi hoåc vaâ têåp trung thúâi gian vaâo viïåc huêën luyïån caác nhaâ quaãn lyá tûâ nhiïìu töí chûác khaác nhau. Sau möåt nùm thûåc hiïån theo chûúng trònh àaâo taåo àaä àûúåc chuêín bõ kyä thò xuêët hiïån cú höåi kinh doanh cho pheáp chuáng töi àûa chûúng trònh naây ra khùæp thïë giúái. Hoãi: Öng nghô sao vïì viïåc coá ngûúâi cho rùçng hoå biïët cöng thûác àñch thûåc cuãa thaânh cöng? Töi muöën noái hai àiïìu. Thûá nhêët, nïëu àiïìu hoå noái àûúåc dûåa trïn caác nguyïn tùæc hay caác quy luêåt tûå nhiïn, thò töi muöën hoåc hoãi hoå vaâ khen ngúåi hoå. Thûá hai, töi muöën noái coá thïí chuáng ta àang duâng nhûäng tûâ ngûä khaác nhau àïí diïîn taã caác nguyïn tùæc cú baãn hay quy luêåt tûå nhiïn giöëng nhau.

Vïì taác giaã STEPHEN R. COVEY

Stephen R. Covey laâ möåt chuyïn gia àûúåc kñnh troång trïn thïë giúái vïì lyá thuyïët laänh àaåo, vêën àïì gia àònh, möåt nhaâ giaáo, nhaâ tû vêën vïì quaãn lyá vaâ laâ möåt taác giaã àaä cöëng hiïën caã àúâi mònh àïí giaãng daåy phûúng phaáp söëng vaâ laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm, nhùçm xêy dûång cuöåc söëng gia àònh vaâ töí chûác thaânh àaåt. Öng töët nghiïåp thaåc sô quaãn trõ kinh doanh Àaåi hoåc Harvard vaâ tiïën sô Àaåi hoåc Brigham Young - núi öng laâm giaáo sû mön haânh vi hoåc cuãa töí chûác vaâ quaãn trõ kinh doanh, àöìng thúâi laâ giaám àöëc quan hïå cöng chuáng cuãa trûúâng vaâ trúå lyá hiïåu trûúãng. Ngoaâi ra, öng coân nhêån àûúåc 7 bùçng tiïën sô danh dûå cuãa caác trûúâng àaåi hoåc danh tiïëng khaác. Tiïën sô Covey laâ taác giaã cuãa nhiïìu cuöën saách, bao göìm cuöën saách baán chaåy nhêët thïë giúái “7 Thoái Quen Àïí Thaânh Àaåt” - taác phêím àûúåc tön vinh laâ coá aãnh hûúãng nhêët cuãa thïë

470

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

kyã 20 vaâ laâ möåt trong 10 cuöën saách vïì quaãn trõ coá aãnh hûúãng nhêët tûâ trûúác àïën nay vúái 15 triïåu baãn bùçng 38 thûá tiïëng àaä àûúåc baán ra trïn thïë giúái. Nhûäng cuöën saách nöíi tiïëng khaác cuãa öng bao göìm: Thoái quen thûá taám; Ûu tiïn cho caái quan troång nhêët; Laänh àaåo lêëy nguyïn tùæc laâm troång têm vaâ 7 Thoái quen cuãa nhûäng gia àònh thaânh àaåt. Öng coá 9 ngûúâi con vaâ 43 ngûúâi chaáu. Öng àûúåc trao Giaãi thûúãng Ngûúâi Cha Àaáng Kñnh cuãa nûúác Myä - giaãi thûúãng maâ öng cho rùçng coá yá nghôa nhêët trong cuöåc àúâi mònh. Caác giaãi thûúãng khaác cuãa öng bao göìm Thomas More College Medallion vïì sûå cöëng hiïën cho nhên loaåi, Diïîn Giaã Xuêët Sùæc Nhêët, Giaãi thûúãng Cöng dên cuãa Hoâa Bònh, Giaãi thûúãng Quöëc tïë Nhaâ Doanh nghiïåp cuãa nùm 1994 vaâ Giaãi thûúãng Doanh nhên Quöëc gia vò Nhûäng Thaânh tûåu Troån àúâi cuãa Hoa Kyâ. Tiïën sô Covey àûúåc taåp chñ Time cöng nhêån laâ möåt trong 25 ngûúâi Myä coá aãnh hûúãng nhêët thïë kyã 20. Tiïën sô Covey laâ saáng lêåp viïn vaâ laâ Phoá chuã tõch Cöng ty FranklinCovey, möåt cöng ty cung cêëp dõch vuå haâng àêìu trïn thïë giúái coá vùn phoâng taåi 123 nûúác. Hoå chia seã têìm nhòn, tñnh kyã luêåt vaâ nhiïåt tònh cuãa Tiïën sô Covey àïí coá nguöìn caãm hûáng, nêng cao, vaâ cung cêëp phûúng tiïån cho caác caá nhên vaâ töí chûác coá nhu cêìu trïn toaân thïë giúái àïí thay àöíi vaâ trûúãng thaânh trïn con àûúâng cöng danh vaâ sûå nghiïåp. FranklinCovey (tïn niïm yïët trïn thõ trûúâng chûáng khoaán New York(*) laâ FC) laâ cöng ty haâng àêìu trïn thïë giúái vïì àaâo taåo, nêng cao hiïåu quaã laâm viïåc, caác cöng cuå nêng cao nùng suêët lao àöång vaâ caác dûå aán àaánh giaá cho caác töí chûác, têåp thïí vaâ caá nhên. Khaách haâng cuãa FranklinCovey (*) NYSE - New York Stock Exchange.

7

THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT

471

chiïëm 90% caác cöng ty trong danh saách Fortune 100, hún 75% trong Fortune 500, haâng ngaân caác doanh nghiïåp nhoã vaâ vûâa, cuäng nhû nhiïìu töí chûác cuãa chñnh phuã vaâ caác töí chûác giaáo duåc. Caác töí chûác vaâ caá nhên tiïëp cêån vúái caác saãn phêím cuãa FranklinCovey vaâ dõch vuå thöng qua caác lúáp huêën luyïån cuãa cöng ty, qua caác nhên viïn cung cêëp dõch vuå coá giêëy pheáp, tû vêën trûåc tiïëp möåt àöëi möåt, caác cuöåc höåi thaão chuyïn àïì, caác catalogue, cuâng vúái hún 140 cûãa haâng baán leã vaâ qua trang web www.franklincovey.com FranklinCovey coá hún 2.000 cöång taác viïn cung cêëp caác dõch vuå chuyïn nghiïåp, caác saãn phêím vaâ tû liïåu bùçng 28 ngön ngûä, taåi 39 vùn phoâng vaâ úã 95 nûúác trïn thïë giúái.

GIAÁ TRÕ CUÃA “7 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT” “7 Thoái quen laâ nhûäng chiïëc chòa khoáa àïí thaânh cöng trong moåi hoaân caãnh. Àêy laâ möåt quyïín saách rêët coá giaá trõ.” - Adward Anh Brennanm Chuã tõch kiïm CEO Sears, Roebuck & Co

“Töi àoåc 7 thoái quen àïí thaânh àaåt vaâ thu àûúåc rêët nhiïìu lúåi ñch… Àêy laâ cuöën saách sêu sùæc nhêët vaâ mang tñnh khai saáng nhêët maâ töi tûâng àoåc.” - Norman Vincent Peale, taác giaã The Power of Positive Thinking

“Khi Stephen Covey cêët tiïëng noái, moåi cêëp laänh àaåo àïìu lùæng nghe.” - Dun’s Business Month

“Töi chûa tûâng biïët möåt ngûúâi thêìy naâo hay cöë vêën tinh thêìn naâo trong lônh vûåc nêng cao thaânh tñch caá nhên coá thïí khúi nguöìn cho nhiïìu phaãn ûáng tñch cûåc nhû thïë… Quyïín saách naây thïí hiïån möåt triïët lyá söëng àeåp àeä cuãa Stephen Covey. Töi nghô bêët cûá ai àoåc noá cuäng seä nhanh choáng hiïíu àûúåc taác duång maånh meä maâ töi vaâ nhiïìu ngûúâi khaác àaä tûâng thuå àùæc.” - John Pepper, Chuã tõch Têåp àoaân Procter & Gamble

“Stephen Covey laâ möåt Socrates cuãa Myä, ngûúâi dêîn dùæt chuáng ta ài tòm nhûäng sûå vônh cûãu - caác giaá trõ, gia àònh, caác möëi quan hïå vaâ giao tiïëp xaä höåi.” - Brian Tracy, taác giaã Psychology of Achievement

“Saách cuãa Stephen R. Covey khuyïën khñch chuáng ta xêy dûång sûác maånh, niïìm tin vaâ mang laåi nguöìn caãm hûáng. Nöåi dung vaâ phûúng phaáp trònh baây nhûäng bñ quyïët naây taåo thaânh möåt nïìn taãng vûäng chùæc cho sûå giao tiïëp hiïåu quaã. Laâ möåt nhaâ giaáo duåc, töi tin rùçng quyïín saách naây chùæc chùæn seä giaânh àûúåc möåt chöî àûáng trang troång trïn kïå saách cuãa moåi gia àònh.” - William Rolfe Kerr, UÃy viïn Höåi àöìng Giaáo duåc Àaåi hoåc bang Utah, Myä

“Trong quyïín 7 thoái quen àïí thaânh àaåt, Covey mang àïën cho chuáng ta möåt cú höåi, chûá khöng phaãi möåt chó dêîn. Cú höåi àoá laâ khaám phaá chñnh mònh vaâ aãnh hûúãng cuãa baãn thên àöëi vúái ngûúâi khaác cuäng nhû thûåc haânh àiïìu àoá bùçng caách vêån duång nhûäng yá tûúãng sêu sùæc cuãa öng. Àêy laâ möåt quyïín saách tuyïåt vúâi coá thïí laâm thay àöíi cuöåc söëng cuãa baån.” - Tom Peters, taác giaã In Search of Excellence

“Chiïën thùæng laâ möåt thoái quen. Thêët baåi cuäng thïë. Hai mûúi lùm nùm kinh nghiïåm, suy tûúãng vaâ nghiïn cûáu àaä thuyïët phuåc Covey rùçng 7 thoái quen taåo ra sûå khaác biïåt trong haånh phuác, sûác khoãe, thaânh cöng tûâ nhûäng ngûúâi thêët baåi hay nhûäng ngûúâi phaãi hy sinh yá nghôa cuöåc söëng vaâ haånh phuác cuãa mònh vò sûå thaânh cöng hiïíu theo nghôa heåp.” - Ron Zemke, àöìng taác giaã The Service Edge vaâ cuöën Service America

“Stephen R. Covey laâ möåt con ngûúâi tuyïåt diïåu. Öng viïët möåt caách sêu sùæc vaâ àêìy quan têm àïën con ngûúâi. Sûå cên bùçng cuãa möåt thû viïån söëng vïì thaânh cöng seä àûúåc nhêån ra trong têåp saách naây. Nhûäng bñ quyïët Covey àïì cêåp trong 7 thoái quen àïí thaânh àaåt àaä thûåc sûå mang àïën cho töi möåt sûå khaác biïåt trong cuöåc söëng.” - Tiïën sô Ken Blanchard, taác giaã quyïín The One-Minute Manager

MUÅC LUÅC 5 9

Lúâi giúái thiïåu Lúâi taác giaã

CHÛÚNG MÖÅT NHÛÄNG KHAÁI NIÏåM TÖÍNG QUAN

13

CAÁNH CÛÃA CUÃA SÛÅ THAY ÀÖÍI

15

Nhûäng thaách thûác cuãa kyã nguyïn múái Súå haäi vaâ Tûå ti Ûúác muöën vaâ Tham voång súã hûäu Tröën traánh traách nhiïåm Tuyïåt voång Mêët cên bùçng trong cuöåc söëng Tñnh võ kyã Niïìm khao khaát àûúåc lùæng nghe Xung àöåt vaâ khaác biïåt Bïë tùæc cuãa baãn thên

17 17 17 18 19 20 20 21 22 22

Àêu laâ giaãi phaáp?

23

Chuáng ta coá thïí kyâ voång àiïìu gò?

25

MÖ THÛÁC VAÂ NGUYÏN

27

TÙÆC

Bùæt àêìu tûâ bïn trong 1. Àaåo àûác nhên caách vaâ Àaåo àûác tñnh caách 2. Chñnh yïëu vaâ thûá yïëu

29 33 38

3. AÃnh hûúãng cuãa mö thûác 4. Thay àöíi mö thûác 5. Nhêån thûác vaâ tñnh caách 6. Lêëy nguyïn tùæc laâm trung têm 7. Nguyïn tùæc thay àöíi vaâ phaát triïín 8. Nhòn nhêån vêën àïì 9. Nêng cao trònh àöå tû duy

40 48 52 53 58 65 68

Töíng quan vïì “7 thoái quen” 1. “Thoái quen” laâ gò? 2. Tñnh liïn tuåc cuãa quaá trònh trûúãng thaânh 3. Àõnh nghôa vïì tñnh hiïåu quaã 4. Ba loaåi taâi saãn 5. Nguyïn tùæc PC trong töí chûác

73 75 77 83 84 89

CHÛÚNG HAI THAÂNH TÑCH CAÁ NHÊN

95

Thoái quen thûá nhêët: LUÖN CHUÃ ÀÖÅNG

97

Caác nguyïn tùæc vïì têìm nhòn caá nhên 1. Lùng kñnh xaä höåi 2. Giûäa nhên töë kñch thñch vaâ phaãn ûáng laâ gò? 3. Àõnh nghôa “tñnh chuã àöång” 4. Nùæm thïë chuã àöång 5. Chuã àöång haânh àöång hay bõ àöång àöëi phoá? 6. Lùæng nghe chñnh mònh 7. Voâng troân Quan têm vaâ Voâng troân AÃnh hûúãng 8. Kiïím soaát trûåc tiïëp, kiïím soaát giaán tiïëp vaâ ngoaâi têìm kiïím soaát

99 101 103 106 111 113 116 120 125

9. Múã röång Voâng troân AÃnh hûúãng 10. “Coá” vaâ “Laâ” 11. Phña bïn kia cuãa thêët baåi 12. Cam kïët vaâ giûä lúâi 13. Tñnh chuã àöång: cuöåc trùæc nghiïåm 30 ngaây

Thoái quen thûá hai: BÙÆT ÀÊÌU TÛÂ MUÅC TIÏU ÀAÄ ÀÛÚÅC XAÁC ÀÕNH Caác nguyïn tùæc laänh àaåo baãn thên 1. “Bùæt àêìu tûâ muåc tiïu àaä àûúåc xaác àõnh” coá nghôa laâ gò? 2. Moåi sûå vêåt àïìu àûúåc saáng taåo hai lêìn 3. Dûå kiïën hay mùåc nhiïn 4. Laänh àaåo vaâ quaãn lyá – hai sûå saáng taåo 5. Trúã thaânh ngûúâi saáng taåo àêìu tiïn cuãa chñnh mònh 6. Tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên 7. Trung têm cuãa Voâng troân AÃnh hûúãng 8. Caác troång têm trong cuöåc söëng 9. Nhêån diïån troång têm cuãa baån 10. Troång têm hûúáng vïì nguyïn tùæc 11. Thiïët lêåp vaâ vêån duång baãn tuyïn ngön sûá mïånh caá nhên 12. Vêån duång tû duy úã têìm cao múái 13. Hai phûúng phaáp khai thaác tiïìm nùng cuãa baán cêìu naäo phaãi 14. Nhêån diïån vai troâ vaâ muåc tiïu 15. Tuyïn ngön sûá mïånh gia àònh 16. Tuyïn ngön sûá mïånh töí chûác

126 130 132 134 136

139 141 142 145 147 148 151 156 160 163 175 180 189 191 193 200 204 206

Thoái quen thûá ba: ÛU TIÏN CHO ÀIÏÌU QUAN TROÅNG NHÊËT Caác nguyïn tùæc quaãn lyá baãn thên 1. Sûác maånh cuãa yá chñ àöåc lêåp 2. Böën thïë hïå quaãn trõ thúâi gian 3. Goác Phêìn tû thûá hai 4. Àiïìu kiïån cêìn coá àïí noái “khöng” 5. Töí chûác vaâ thûåc hiïån Phêìn tû thûá hai 6. Cöng cuå duâng cho Phêìn tû thûá hai 7. Trúã thaânh ngûúâi tûå quaãn Phêìn tû thûá hai 8. Thûåc hiïån lõch cöng taác cuãa baån 9. Ûu àiïím vûúåt tröåi cuãa thïë hïå quaãn trõ thúâi gian thûá tû 10. Giao phoá cöng viïåc: Gia tùng P vaâ PC 11. Giao phoá mïånh lïånh 12. Giao phoá uãy quyïìn 13. Mö thûác vïì Phêìn tû thûá hai

215 217 219 222 224 232 236 239 242 250 252 253 255 257 265

CHÛÚNG BA THAÂNH TÑCH TÊÅP THÏÍ

269

Nhûäng mö thûác cuãa sûå tûúng thuöåc 1. Taâi khoaãn tònh caãm 2. Saáu khoaãn kyá gûãi chuã yïëu 3. Nhûäng quy luêåt cuãa tònh yïu vaâ cuöåc söëng 4. Vêën àïì cuãa P laâ cú höåi cuãa PC

271 276 279 292 296

Thoái quen thûá tû: TÛ DUY CUÂNG THÙÆNG Caác nguyïn tùæc laänh àaåo 1. Saáu mö thûác cuãa möëi quan hïå tûúng taác giûäa con ngûúâi 2. Nùm phûúng diïån cuãa tû duy cuâng thùæng 3. Caác hïå thöëng höî trúå 4. Caác quaá trònh

299 301 303 318 336 340

Thoái quen thûá nùm: LÙÆNG NGHE VAÂ THÊËU HIÏÍU 345 Caác nguyïn tùæc giao tiïëp trïn cú súã thêëu hiïíu lêîn nhau 1. Tñnh caách vaâ giao tiïëp 2. Lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu 3. “Chêín bïånh” trûúác khi “kï toa” 4. Böën kiïíu phaãn ûáng phaãn xaå 5. Hiïíu vaâ nhêån thûác 6. Tiïëp cêån tûâng bûúác möåt

347 349 351 357 359 373 378

Thoái quen thûá saáu: ÀÖÌNG TÊM HIÏÅP LÛÅC

383

Caác nguyïn tùæc húåp taác saáng taåo 1. Sûå giao tiïëp àöìng têm hiïåp lûåc 2. Àöìng têm hiïåp lûåc trong nhoám 3. Àöìng têm hiïåp lûåc trong kinh doanh 4. Àöìng têm hiïåp lûåc vaâ vêën àïì giao tiïëp 5. Tòm kiïëm möåt phûúng aán thûá ba 6. Àöìng têm hiïåp lûåc tiïu cûåc 7. Coi troång sûå khaác biïåt 8. Phên tñch trûúâng lûåc 9. Baãn chêët cuãa tûå nhiïn laâ àöìng têm hiïåp lûåc

385 387 389 391 393 395 399 403 406 411

CHÛÚNG BÖËN ÀÖÍI MÚÁI

415

Thoái quen thûá baãy: REÂN GIÛÄA BAÃN THÊN

417

Caác nguyïn tùæc tûå àöíi múái húåp lyá 1. Böën khña caånh cuãa tûå àöíi múái 2. AÃnh hûúãng cuãa baån àöëi vúái ngûúâi khaác 3. Cên bùçng trong àöíi múái 4. Àöìng têm hiïåp lûåc trong àöíi múái 5. Sûå phaát triïín theo àûúâng xoùæn öëc

419 420 435 437 439 441

Trúã laåi nguyïn tùæc “bùæt àêìu tûâ bïn trong” 1. Cuöåc söëng liïn thïë hïå 2. Con ngûúâi giao thúâi 3. Möåt ghi chuá cuãa taác giaã

445 448 450 453

Thay lúâi kïët MÖÅT CUÖËN SAÁCH COÁ THÏÍ THAY ÀÖÍI CUÖÅC ÀÚÂI BAÅN

455

Vïì taác giaã STEPHEN R. COVEY GIAÁ TRÕ CUÃA “7 THOÁI QUEN ÀÏÍ THAÂNH ÀAÅT”

469 472

Chõu traách nhiïåm xuêët baãn: Tiïën sô QUAÁCH THU NGUYÏÅT Biïn têåp Trònh baây Sûãa baãn in Thûåc hiïån

: : : :

Thaânh Nam First News Thanh Bònh First News – Trñ Viïåt

NHAÂ XUÊËT BAÃN TREÃ 161 Lyá Chñnh Thùæng - Quêån 3, TP. Höì Chñ Minh ÀT: 9316211 - Fax: 8437450 In lêìn thûá 1. Söë lûúång 2.000 cuöën, khöí 14 x 20,5 cm taåi Cöng ty Vùn Hoáa Phûúng Nam (160/13 Àöåi Cung, Q.11, TP. HCM). Giêëy ÀKKHXB söë 33-2007/CXB/676-203/Tre - QÀXB söë 698B/QÀ-Tre cêëp ngaây 18/10/2007. In xong vaâ nöåp lûu chiïíu quyá IV/2007.