Data Loading...
132_การช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐาน_Basic_Life_Support Flipbook PDF
132_การช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐาน_Basic_Life_Support
202 Views
199 Downloads
FLIP PDF 812.63KB
การชวยฟนคืนชีพขั้นพื้นฐาน Basic Life Support
พญ. อักษร พูลนิติพร พญ. ปานใจ อินพุม
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ โรงพยาบาลขอนแกน
การชวยฟนคืนชีพขั้นพื้นฐาน
(Basic Life Support) ISBN 974 – 506 – 374 – 6 Report No. 132 – 2005 – 9 ผูนิพนธ แพทยหญิงอักษร แพทยหญิงปานใจ
พูลนิติพร อินพุม
พิมพครั้งที่ 1 มิถุนายน 2548 จํานวน 1,000 เลม สนับสนุนการพิมพโดย องคการความรวมมือระหวางประเทศญี่ปุน (JICA)
โครงการพัฒนาศูนยอุบัติเหตุและวิกฤตบําบัด / ศูนยอุบัติเหตุและวิกฤตบําบัด โรงพยาบาลขอนแกน องคการความรวมมือระหวางประเทศญี่ปุน (JICA)
คํานํา อับราฮัม ลินคอลน กลาวไววา “ไมมีการใหใด ยิ่งใหญกวาการใหชวี ิต” การชวยฟนคืนชีพ เปนสุดยอดหัตถการทีม่ ีความสําคัญเปนอยางยิ่งหัตถการหนึ่งในการ รักษาพยาบาลผูปวย หัตถการนี้หากจะดําเนินใหบรรลุผลสําเร็จตองอาศัยองคประกอบสําคัญ 5 ประการ ไดแก 1. ทีมงาน ซึ่งมีความเชื่อมัน่ ตั้งใจ มีจิตใจและมีศรัทธาในการใหการรักษาพยาบาล ผูปวยอยางเต็มที่ 2. องคความรู ที่ถูกตองในเรื่องการชวยฟน คืนชีพ 3. อุปกรณการชวยฟน คืนชีพที่จําเปนทุกชนิด ที่สําคัญที่สุดคือ เครื่อง defibrillator ที่มี คุณภาพและมีความพรอมใชงานตลอดเวลา 4. เวชภัณฑ อันไดแก ยาตางๆ ที่ตองพรอมใชในการชวยฟน คืนชีพ 5. เวลาที่เหมาะสม กระบวนการชวยฟนคืนชีพ จะตองเริ่มตนโดยเร็วที่สุด หลังจากผูป วยเกิด cardiac arrest ทุกองคประกอบ ลวนมีความสําคัญ ขอบกพรองในองคประกอบใดองคประกอบหนึง่ จะมี ผลทําใหการชวยฟน คืนชีพไมประสบผลสําเร็จ การสรางองคความรูที่ถูกตองทันสมัย ใหแกทีมงานทีเ่ กีย่ วของทุกคน จึงเปนสิ่งที่จําเปน เปนอยางยิ่ง ซึ่งนอกจากจะทําใหทีมงานสามารถดําเนินการในหัตถการนี้ไดอยางถูกตอง ความรูยัง นําไปสูการสรางทัศนคติที่ดี และนําไปสูการจัดเตรียม ดูแล และบํารุงรักษา เวชภัณฑและเครื่องมือ ที่ตองใช การจัดทําคูมือการอบรม การชวยฟน คืนชีพขั้นพื้นฐาน จึงเปนสวนสําคัญสวนหนึ่งในการ สรางองคความรูใหแกทีมงานไดเรียนรู ไดศึกษาเพื่อใหการชวยฟนคืนชีพประสบผลสําเร็จสูงสุด
นพ.วิทยา ชาติบัญชาชัย รองผูอํานวยการฝายการแพทย
สารบัญ บทนํา
1
การเปดทางเดินหายใจ
2
การชวยหายใจ
4
การกดหนาอก
9
การประเมินการหายใจ สัญญาณชีพและการคลําชีพจร
11
การชวยฟนคืนชีพกรณีมีผปู ฏิบัติการ 1 คน
12
การชวยฟนคืนชีพกรณีมีผปู ฏิบัติการ 2 คน
16
การแกไขภาวะสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจ
17
การจัดทาพักฟน
21
การใชเครื่อง Automated External Defibrillator (AED)
22
แบบประเมิน
26
แบบทดสอบ
32
1
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
บทนํา Cardiopulmonary resuscitation: CPR การชวยฟนคืนชีพ เปนปฏิบัติการเพื่อทําใหหัวใจสามารถ กลับมาทํางานอีกครั้งหลังจากหัวใจหยุดเตน (cardiac arrest) ซึ่งการชวยฟนคืนชีพจะไดผลดีเพียงใดขึ้นกับ สาเหตุที่ทําใหหัวใจหยุดเตน ความรวดเร็วของการชวยเหลือ ประสิทธิภาพและความถูกตองของขั้นตอนการ ชวยฟนคืนชีพ สาเหตุของการหยุดหายใจ ( Respiratory arrest ) สาเหตุของการหยุดหายใจมีไดหลายสาเหตุ เชน ผูปวยจมน้ํา สําลักสิ่งแปลกปลอม สําลักควันไฟ หัวใจขาดเลือด สมองขาดเลือด ไดรับอุบัติเหตุ ไฟฟาชอต ฟาผา ไดรับยาเกินขนาด แพยา และจากสาเหตุ อื่นๆ ที่ทําใหผูปวยหมดสติ ซึ่งในชวงแรกของการหยุดหายใจ หัวใจยังคงเตน ทําใหสามารถคลําชีพจรได แต ถาไมไดรับการชวยหายใจอยางมีประสิทธิภาพ หัวใจจะหยุดทํางานจากการขาดออกซิเจนในระยะเวลาไมกี่ นาทีและนําไปสูการเสียชีวิตในที่สุด สาเหตุของหัวใจหยุดเตน (Cardiac arrest) สาเหตุของหัวใจหยุดเตนอาจเกิดจากความผิดปกติของหัวใจโดยตรง เชน กลามเนือ้ หัวใจขาดเลือด ความผิดปกติของสมดุลเกลือแรโดยเฉพาะระดับโปตัสเซียมในรางกาย การไดรบั ยาเกินขนาด หรือเกิด หลังจากการหยุดหายใจและขาดออกซิเจน เมื่อหัวใจหยุดเตน ระบบไหลเวียนเลือดจะหยุดทํางาน ทําให อวัยวะตางๆ ขาดเลือด และเกิดการขาดออกซิเจนรุนแรงตามมาเปนสาเหตุทําใหผูปว ยเสียชีวิตในเวลาตอมา การชวยฟน คืนชีพขัน้ พื้นฐาน (Basic Life Support) เปนหัตถการสําคัญในการชวยใหผูปว ยรอดชีวิตจากภาวะหัวใจหยุดเตนหรือหยุดหายใจ โดยเนน การประเมินผูป วย และใหการชวยเหลือ ดวยการชวยหายใจ (rescue breathing) และการกดหนาอก (chest compression) ซึ่งทําไดงาย โดยไมตองอาศัยเครื่องมือที่ซับซอน และออกซิเจนที่ถกู สงไปยังหัวใจและ สมองนั้นเพียงพอที่จะทําใหผูปวยมีโอกาสรอดชีวิต ดังนั้น การชวยฟน คืนชีพขั้นพืน้ ฐานอยางรวดเร็วและ ถูกตองจึงเปนขั้นตอนแรกทีม่ ีความสําคัญอยางมากตออัตรารอดชีวิตของผูปวย อยางไรก็ตาม การชวยหายใจและการกดหนาอกนั้นไมสามารถทําใหหวั ใจกลับมาเตนได จําเปนตองไดรับการชวยฟน คืนชีพขั้นสูงอื่นเพิ่มเติม เนื่องจากสวนใหญของหัวใจหยุดเตนหรือการหยุด หายใจมักเกิดขึ้นนอกโรงพยาบาล ดังนัน้ เพื่อใหโอกาสรอดชีวิตของผูปวยเพิ่มมากขึ้น บุคลากรทาง การแพทยและประชาชนควรไดรับการอบรมใหทราบวิธขี อความชวยเหลือจากหนวยแพทยฉุกเฉินและ สามารถทําการชวยฟน คืนชีพขั้นพื้นฐานไดอยางถูกตอง
2
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
การเปดทางเดินหายใจ สาเหตุสําคัญที่ทําใหทางเดินหายใจอุดกั้นในผูปวยที่ไมรูสึกตัว คือ ในทานอนหงาย ลิ้นของผูปวยจะ ตกลงไปปดทางเดินหายใจสวนบน ( รูปที่ 1 )
รูปที่ 1 แสดงลิ้นตกปดทางเดินหายใจในผูปวยหมดสติ ดังนั้น จึงจําเปนตองมีการจัดทาของศีรษะและคอของผูปวยที่หมดสติเพื่อเปดใหทางเดินหายใจโลง ไมถูกอุดกั้น ซึ่งการเปดทางเดินหายใจโดยไมใชอุปกรณ แนะนําใหทําได 2 วิธี ดังนี้ 1. Head tilt - chin lift วิธีนี้เหมาะสําหรับผูปวยที่ไมมีการบาดเจ็บของคอและศีรษะรวมถึงไมมีประวัติตกจากที่สูง (ไมมี c-spine injury ) วิธีปฏิบัติ ใชฝามือขางที่อยูใกลศีรษะผูปวยวางบริเวณหนาผากของผูปวย แลวออกแรงดันใหศีรษะผูปวยแหงน ขึ้น (head tilt) พรอมกับใชนิ้วชี้และนิว้ กลางของมืออีกขางเชยคางผูปวยใหหนาแหงนเพิ่มขึ้น (chin lift) ผลของการที่ศีรษะถูกผลักใหแหงนขึ้น จะทําใหลิ้นถูกยกขึ้นและทางเดินหายใจเปดโลง (รูปที่2)
รูปที่ 2 การเปดทางเดินหายใจ วิธี head tilt - chin lift
3
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
การเชยคางใหหนาแหงนเพิม่ ขึ้น (chin lift) นั้น นิว้ ทั้งสองควรสัมผัสเฉพาะบริเวณกระดูกขากรรไกร ลางเทานั้น ระวังไมใหออกแรงกดบริเวณเนื้อเยื่อใตคาง เพราะอาจดันลิ้นตกลง เกิดการอุดกั้นทางเดินหายใจ เพิ่มขึ้นได 2. Jaw thrust วิธีนี้ใชสําหรับผูปวยที่มีการบาดเจ็บของคอและศีรษะ หรือมีประวัตติ กจากที่สูง ซึง่ คิดวาอาจมีการ บาดเจ็บของกระดูกสันหลังระดับคอ (c-spine injury) รวมดวย วิธีปฏิบัติ วางนิว้ หัวแมมอื ของมือทั้งสองขางไวที่แกมทั้งสองของผูปวย นิว้ มือที่เหลือวางไวใตขากรรไกรลาง บริเวณมุมของกระดูกขากรรไกรลาง (angle of mandible) ระวังไมใหนิ้วกดบริเวณเนื้อเยื่อใตคาง ออกแรง ยกขากรรไกรลางขึ้นจากพื้นในแนวตั้งฉาก ขณะที่นวิ้ หัวแมมือทั้งสองดันขากรรไกรลางไปขางหนาเพื่อเปด ทางเดินหายใจ (รูปที่ 3)
รูปที่ 3 jaw thrust
4
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
การชวยหายใจ เดิมการชวยฟน คืนชีพขั้นพืน้ ฐานแนะนําใหชวยหายใจดวยวิธีการเปาปากตอปาก (mouth to mouth) เนื่องจากทําไดสะดวก ไมตองอาศัยอุปกรณเพิ่มเติมอื่น แตเนื่องจากความเสี่ยงตอการติดเชื้อจากการสัมผัส น้ําลาย สารคัดหลั่ง รวมทั้งเลือดระหวางการชวยฟน คืนชีพ จึงแนะนําใหใชอุปกรณเพื่อปองกันการติดเชื้อ ขณะทําการชวยหายใจ เชน face shield, one way valve รวมถึงการใชอปุ กรณอื่นในการชวยหายใจแทนการ ชวยหายใจดวยวิธีปากตอปาก เชน ambu bag-mask device , การเปาลมผานหนากาก (mouth to mask)
อุปกรณในการชวยหายใจ 1. face sheild ลักษณะเปนแผนพลาสติกบาง ใส ใชสําหรับเปาชวยหายใจ โดยบริเวณที่ใชเปาลมผานจะ มีแผนกรอง กัน้ การปนเปอนของน้ําลายและสารคัดหลั่งของผูปวย 2. face mask เปนหนากากใส รูปสามเหลี่ยม ใชสําหรับครอบบริเวณปากและจมูกผูป วยขณะทําการชวย หายใจ โดยหันใหมุมยอดสามเหลี่ยมครอบจมูกผูปวย 3. one way valve เปนอุปกรณทใี่ ชรวมกับ face mask ขณะชวยหายใจดวยการเปาลมผานหนากาก (mouth to mask) ผูปฏิบัติการจะเปาลมผาน one way valve และ face mask เขาสูทางเดินหายใจของ ผูปวย โดย one way valve จะมีลิ้นกั้นใหลมผานไดในทิศทางเดียว จึงปองกันไมให ลมหายใจของผูปวยยอนกลับขึ้นมาหาผูปฏิบัติการ 4. ambu bag (self-inflating bag) ambu bag เปนอุปกรณที่ใชรว มกับ face mask โดยมีลิ้นบังคับใหลมออกจาก ambu bag ในทิศทางเดียวดานที่ตอเขากับ face mask ขณะใชควรใหออกซิเจนรวมดวยอยางนอย 10-12 ลิตร/นาที หรือตอ reservoir bag เขากับ ambu bag เพื่อใหผูปว ยไดรับออกซิเจน ความเขมขนสูง
5
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
การชวยหายใจดวยวิธีเปาปากตอปาก ( mouth to mouth ) ทําไดโดย 1. จัดใหศีรษะผูป วยอยูในทาแหงน ( head tilt - chin lift ) เพื่อเปดทางเดินหายใจ 2. ใชนิ้วบีบจมูกผูปวยใหแนนเพื่อไมใหลมที่เปารั่วออก ใชฝา มือขางเดียวกันดันหนาผากผูปวยให อยูในทาเดิม (รูปที่ 4 )
3. หายใจเขาเต็มที่ ใชปากครอบปากผูปวย ใหสนิท 4. เปาลมเขาปากผูปวยชาๆ จนเห็นผนัง ทรวงอกผูปวยขยับขึ้นจึงหยุดเปา 5. เปดปากผูปวย และปลอยมือที่บีบจมูก ผูปวย เพื่อใหลมออกจากปอดผูปวย กอนเริ่มรอบใหม รูปที่ 4 การชวยหายใจดวยวิธี mouth to mouth การเปาลมเขาปอดผูปวย ควรเปาชาๆ ใชเวลาประมาณ 1.5-2 วินาทีตอการชวยหายใจแตละครั้ง ลมหายใจออกที่เปาใหผูปวยนั้นมีออกซิเจน 16–17 % ซึ่งเพียงพอที่จะรักษาระดับของออกซิเจนในเลือดแดง ใหผูปวยรอดชีวิตและไมเกิดสมองขาดเลือด ควรสังเกตเห็นผนังทรวงอกขยับขึ้นขณะเปาลมเขา แสดงวา ปริมาตรของลมที่เขาปอดนั้นเพียงพอ ไมจําเปนตองเปาลมเขาแรงหรือเร็วเกินเพราะอาจทําใหลมเขาใน กระเพาะอาหารมากเกิน ซึ่งเสี่ยงตอโอกาสเกิดการขยอนและสําลักเศษอาหารเขาปอด ( regurgitation and aspiration) กรณีที่ไมสามารถชวยหายใจผูปวยได คือ เปาลมเขาแลวไมเห็นผนังทรวงอกขยับขึ้นตามจังหวะการ ชวยหายใจ ควรจัดทาของศีรษะเพื่อเปดทางเดินหายใจใหมและชวยหายใจซ้ํา พบวา การเปดทางเดินหายใจ รวมถึงการครอบ face mask ที่ไมถูกตอง เปนสาเหตุสําคัญที่ทําใหไมสามารถชวยหายใจได กรณีที่จัดทาเปดทางเดินหายใจใหมแลว แตยังไมสามารถชวยหายใจได ตองนึกถึงวา อาจมีสิ่ง แปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจสวนตน ควรใหการรักษาโดยการทํา abdominal thrusts
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
6
การชวยหายใจโดยใช face mask มี 3 วิธี 1. Lateral technique (รูปที่ 5) เปนวิธีที่เหมาะสําหรับการชวยฟน คืนชีพทีม่ ีผูปฏิบัติการคนเดียว โดยผูปฏิบัติการอยูดานขางของ ผูปวยระดับหัวไหล ทําใหสามารถชวยหายใจและทําการกดหนาอกไดสะดวก วิธีปฏิบัติ - วาง mask ครอบจมูกและปากผูปวย โดยหันดาน มุมสามเหลี่ยมครอบบริเวณจมูก - วางมือขางที่อยูใกลศีรษะผูปวย บนหนาผาก ของผูปวย โดยใชนวิ้ หัวแมมือและนิว้ ชี้กดสวนบนของ mask ใหแนบกับหนาผูปวย นิว้ หัวแมมือของมืออีกขางจับขอบ ของ mask ใหแนบกับกระดูกขากรรไกรลาง และใชนวิ้ ที่เหลือยกขากรรไกรลางขึ้น - เปดทางเดินหายใจดวยวิธี head tilt - chin lift จากนั้นเปาลมผาน one way valve 2 ครั้ง ชาๆ นานครั้งละ 2 วินาที สังเกตวาผนังหนาอกขยับขึ้น ลง รูปที่ 5 Lateral technique ตามจังหวะการชวยหายใจ 2. Cephalic technique (รูปที่ 6) ใชกรณีการชวยฟน คืนชีพนัน้ มีผูปฏิบัติการ 2 คนหรือกรณีที่ตองชวยหายใจอยางเดียว โดยผูปฏิบัตกิ าร ที่จะทําการชวยหายใจอยูดานเหนือศีรษะผูปวย วิธีปฏิบัติ - วาง mask ครอบจมูกและปากผูปวย โดยหันดานมุมสามเหลี่ยมครอบบริเวณจมูก วาง นิ้วหัวแมมือทั้งสองขางบนดานขางของ mask แลวกด mask ใหแนบกับหนาของผูปวย นิ้วทั้งสี่จับที่ขากรรไกรลางทั้งสองขาง พรอมกับ ยกขากรรไกรลางขึ้น เพื่อเปดทางเดินหายใจ ระวัง ไมใหนวิ้ กดบริเวณเนื้อเยื่อใตคาง - เปาลมผาน one way valve 2 ครั้ง ชาๆ รูปที่ 6 cephalic technique นานครั้งละ 2 วินาที สังเกตวา ผนังหนาอกขยับขึ้น ลง ตามจังหวะการชวยหายใจ
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
7
3. EC technique หรือ Anesthetic technique (รูปที่ 7) เปนวิธีการที่สามารถใชไดทงั้ กรณีชวยหายใจโดยการเปาลมผานหนากาก (mouth to mask) หรือการ ใช ambu bag-mask วิธีปฏิบัติ - วาง mask ครอบจมูกและปากผูปวย โดยหันดานมุมสามเหลี่ยมครอบบริเวณจมูก วาง นิ้วหัวแมมือและนิ้วชี้บน mask เปนรูปตัว C พรอมทั้งกดให mask แนบกับหนาผูปว ย วางนิว้ ที่เหลือบนขากรรไกรลางของผูปวยเปน รูปตัว E พรอมทั้งยกขากรรไกรลางขึ้นเพือ่ เปด ทางเดินหายใจ - เปาลมผาน one way valve 2 ครั้ง ชาๆ นานครั้งละ 2 วินาที สังเกตวา ผนังหนาอกขยับขึ้น ลง รูปที่ 7 EC technique ตามจังหวะการชวยหายใจ การชวยหายใจโดยการใช ambu bag -mask • กรณีไมไดใหออกซิเจนรวมดวย แนะนําใหชวยหายใจแตละครั้งดวยปริมาตร 700 -1,000 มล. (10 มล./กก.) และทําการชวยหายใจอยางชาๆ ภายในเวลา 2 วินาที เพื่อปองกัน ไมใหลมเขากระเพาะอาหารมากเกิน • กรณีใหออกซิเจนความเขมขนสูงกวา 40% คือ ใชอัตราไหลของออกซิเจนอยางนอย 10-12 ลิตรตอนาที แนะนําใหชวยหายใจดวยปริมาตรทีล่ ดลง เทากับ 400-600 มล./ครั้ง (6-7 มล./กก.) ภายในเวลา 1- 2 วินาที สังเกตวา ผนังหนาอกขยับยกขึ้นทุกครั้งที่ทําการ ชวยหายใจ ทางปฏิบัติ ขนาดของ ambu bag ที่ใชสําหรับผูใหญ มีความจุประมาณ 1600 มล. • กรณีที่ไมไดใหออกซิเจนรวมดวย แนะนําใหบีบ ambu bag ใหยุบลงประมาณ ½ ของ bag ซึ่งจะทําใหไดปริมาตรการชวยหายใจแตละครั้งประมาณ 800 มล. • กรณีที่ใหออกซิเจนรวมดวย ใหบีบ ambu bag ใหยุบลงประมาณ ¼ ของ bag ซึ่งจะทําให ไดปริมาตรการชวยหายใจแตละครั้ง ประมาณ 400 มล. • ไมควรชวยหายใจในอัตราที่เร็วมากกวา 10-12 ครั้งตอนาที เพราะไมเกิดประโยชนแตกลับ ทําใหเกิดผลเสีย ทําใหเลือดไหลกลับสูหัวใจลดลง ความดันเลือดยิ่งลดต่ําลง
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
การชวยหายใจโดยการใช ambu bag –mask (รูปที่ 8) กรณีผูปฏิบัติการ 1 คน 1. ผูปฏิบัติการอยูเหนือศีรษะของผูปวย 2. วาง mask ครอบจมูกและปากผูปวย โดยหันดานมุมสามเหลี่ยมครอบบริเวณจมูก 3. ใชมือขางหนึ่งจับ face mask โดยวิธี EC technique 4. ใชมืออีกขางบีบ ambu – bag 2 ครั้ง ชาๆ นานครั้งละ 2 วินาที สังเกตวาทรวงอกจะ ขยับขึ้น – ลง ตามจังหวะการชวยหายใจ กรณีผูปฏิบัติการ 2 คน คนที่ 1 : ใชมอื ทั้งสองขางจับ face mask โดยวิธี EC technique หรือ Cephalic techniqueรวมกับ เปดทางเดินหายใจดวยวิธี head tilt-chin lift หรือ jaw thrust คนที่ 2 : บีบ ambu – bag ชาๆ โดยใชมือทั้งสองขาง สังเกตวาทรวงอกขยับขึ้น – ลงตามจังหวะการ ชวยหายใจ
รูปที่ 8 การใช ambu bag- mask device โดยผูป ฏิบตั ิการ 1 คน และ 2 คน ตามลําดับ
8
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
9
การกดหนาอก (Chest compression) ขณะหัวใจหยุดเตน ระบบไหลเวียนโลหิตจะหยุดทํางาน ทําใหอวัยวะของรางกายเกิดการขาด ออกซิเจน การกดหนาอก ( chest compression ) ดวยวิธีที่ถูกตองชวยใหเกิดการไหลเวียนของเลือด ทําให ออกซิเจนถูกสงไปยังอวัยวะสําคัญของรางกายได
การกดหนาอก ทําไดโดย 1. จัดใหผูปวยนอน ราบบนพื้นแข็ง 2. ผูปฏิบัติการนั่งคุกเขาดานขาง ระดับหัวไหลผูปวย 3. ใชนิ้วชีแ้ ละนิว้ กลางของมือขางที่อยูใกล ปลายเทาผูปวยไลตามขอบกระดูกชายโครง ขางที่ใกลผูปฏิบัติการมาที่กึ่งกลางลําตัว ถึงบริเวณที่กระดูกชายโครงทั้งสองขางมาบรรจบกัน วางนิว้ ทั้งสองที่ตําแหนงนั้น แลววางสนมืออีกขางตอจาก นิ้วมือทั้งสอง ใชมืออีกขางวางทับบนมือที่วางไวกอน รูปที่ 9 ตําแหนงการกดหนาอก (รูปที่ 9) 4. ออกแรงกดหนาอกโดยใหแขนทั้งสองเหยียดตึง ตั้งฉากกับผูป วย (รูปที่ 10) - กดลึก 1.5 – 2 นิ้ว - กดโดยนับจังหวะ 1, และ 2 , และ 3 ,และ4, และ.........10,11,12,13,14,15 - กดอัตราเร็ว 100 ครั้ง / นาที ทํารอบละ 15 ครั้ง ขณะกดหนาอก ควรกระดกปลายนิว้ ขึ้นเล็กนอย รูปที่ 10 การกดหนาอก เพื่อไมใหเกิดแรงกดบนกระดูกซี่โครงผูปวย
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
10
การกดหนาอกที่มีประสิทธิภาพ ควรทําอยางสม่ําเสมอและตอเนื่องเปนจังหวะ ไมควรหยุดกดหนาอก เพื่อการประเมินผูปวยหรือคลําชีพจรนานกวา 10 วินาที ควรทําการชวยฟนคืนชีพตอจนกระทั่งมีความ ชวยเหลืออื่น เชน แพทยมาถึง แนะนําใหทําการกดหนาอกผูใหญที่เกิดหัวใจหยุดเตนดวยอัตราเร็ว 100 ครั้ง ตอนาที จากการศึกษาพบวาขณะที่หัวใจหยุดเตน ปริมาณเลือดที่ไปเลี้ยงกลามเนื้อหัวใจ(coronary perfusion pressure) จะคอยๆ เพิ่มขึ้นเมื่อทําการกดหนาอกอยางตอเนื่อง การกดหนาอกติดตอกัน 15 ครั้งจะทําให coronary perfusion pressure เพิ่มสูงมากกวาการกดหนาอกติดตอกัน 5 ครั้ง ดังนั้นจึงแนะนําใหใชอัตราการ กดหนาอก 15 ครั้งตอการชวยหายใจ 2 ครั้ง เชนเดียวกันทั้งกรณีผูปฏิบัติการ1 หรือ 2 คน กรณีที่ ผูปวยไดรับการใสทอชวยหายใจ (endotracheal tube intubation) เรียบรอย ใหทําการกด หนาอกอยางตอเนื่องและไมตองหยุดรอเพือ่ ทําการชวยหายใจ โดยใหอัตราสวนการกดหนาอกตอการชวย หายใจเปน 5 ตอ 1 และชวยหายใจในอัตรา 12 ครั้งตอนาที
11
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
การประเมินการหายใจ สัญญาณชีพ และการคลําชีพจร การประเมินการหายใจ หลังเปดทางเดินหายใจควรประเมินวาผูปวยหายใจหรือไม ดวยการกมศีรษะ เอียงหนาใหหูอยูใ กล จมูกและปากของผูปวย สังเกตวามีลมหายใจผูปวยสัมผัสแกมหรือไม ฟงเสียงลมหายใจเขา ออก รวมกับ มองดูการขยับขึ้น-ลงของผนังทรวงอก โดยใชเวลาประมาณ 5-10 วินาที กรณีพบวา ผูปวยไมหายใจใหชว ย หายใจ แตถา พบวา ผูปวยหายใจดีแตไมรูสึกตัว ใหจดั ผูปวยอยูทานอนตะแคง (recovery position) เพื่อ ปองกันทางเดินหายใจถูกอุดกั้น
การประเมินสัญญาณชีพและการคลําชีพจร การคลําชีพจรไมได (no pulse) ถือเปนการตรวจพบที่สาํ คัญ ที่จะบอกวาหัวใจหยุดเตนและ จําเปนตองทําการกดหนาอก (chest compression) จากการศึกษาพบวาการคลําชีพจร โดยคนทั่วไปใชเวลา มากกวาทีแ่ นะนํา (มากกวา10 วินาที) และพบวาไดผลถูกตองเพียง 65% ดังนั้น ประชาชนทั่วไปจะไมได รับการสอนหรือถูกคาดหวังวาจะตองทําการคลําชีพจร สิ่งที่จะบอกใหเริ่มทําการกดหนาอกรวมถึงการใช AED (Automated External Defibrillator) คือ การไมพบ signs of circulation ซึ่งไดแก การหายใจ ไอ และ การขยับ เคลื่อนไหว ขณะทีบ่ ุคลากรดานการแพทยยังคงถูกสอนใหคลําชีพจรรวมกับการตรวจหา signs of circulation การคลําชีพจร ทําไดโดย มือดานใกลศีรษะผูปวยทํา head tilt ใชนิ้วชี้ นิ้วกลางของมืออีกขางคลําที่หลอดคอตรงตําแหนง ลูกกระเดือก ลากนิ้วทั้งสองมาดานขางคอดานใกลตวั วางนิว้ ในรองระหวางกลามเนื้อคอ (sternoclidomastoid) กับหลอดคอ ( รูปที่ 11 )
รูปที่ 11 การคลําชีพจร
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
12
การชวยฟนคืนชีพกรณีผูปฏิบัติการ 1 คน ( One rescuer )
1. 2. 3. 4.
5.
ขั้นตอนการชวยฟนคืนชีพ กรณีผูปฏิบัติการ 1 คน ประเมินระดับความรูสกึ ตัวโดยการเขยาที่ไหลผูปวยเบาๆแลวเรียก “ คุณ เปนอยางไรบาง ” กรณีผูปวยหมดสติ เรียกคนชวย โทรขอความชวยเหลือ 1669 เปดทางเดินหายใจ ดวยวิธี head tilt chin lift หรือ jaw thrust ประเมินการหายใจ 5 – 10 วินาที โดย ตามองสังเกตทรวงอกวา ขยับตามจังหวะการหายใจ หูฟงเสียงลมหายใจ แกมแนบกับใบหนาผูปวยวามีลมหายใจมาสัมผัสหรือไม กรณีหายใจดี ไมมีอาการบาดเจ็บ จัดใหนอนตะแคงทาพักฟน กรณีไมหายใจ เปาปากชวยหายใจ 2 ครั้ง ครั้งละ 2 วินาที คลําชีพจรบริเวณดานขางคอ ระดับเดียวกับ thyroid cartilage รวมกับประเมินการทํางานของระบบ ไหลเวียนเลือด (signs of circulation) ไดแก ไอ หายใจ หรือขยับ โดยใชเวลาอยางนอย 5 วินาทีแต ไมเกิน 10 วินาที ถาไมมีชีพจร ไมไอ ไมหายใจ และไมขยับ ใหเริม่ กดหนาอก โดยกดหนาอกลึก ประมาณ 1.5 - 2 นิ้ว ในอัตราเร็ว 100 ครั้ง / นาที ติดตอกัน 15 ครั้ง สลับกับการชวยหายใจ 2 ครั้ง เมื่อทําครบ 4 รอบ ใหประเมินชีพจรอีกครั้ง • ถาไมมีชีพจร ใหกดหนาอกสลับกับชวยหายใจตอและประเมินชีพจรซ้ําเปนระยะอยาง นอยทุก 1-3 นาที หรือเมื่อมีการเปลี่ยนแปลง เชนผูปวยไอ ขยับ หรือหายใจ • ถามีชีพจร ใหประเมินการหายใจ ถาไมหายใจ ใหชวยหายใจโดยเปาลมเขาปาก ชาๆ ใชเวลาครั้งละ 2 วินาที ชวยหายใจทุก 5 วินาที ( อัตรา 12 ครั้ง / นาที ) ถาผูปวยกลับมาหายใจใหจดั ผูปวยอยูในทาพักฟน
13
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
ขั้นตอนการชวยฟนคืนชีพกรณีผูปฏิบัติการ 1 คน 1. ประเมินความรูสึกตัว ¾ ปลุกเรียกพรอมกับเขยาไหล “ คุณ เปนอยางไรบาง ”
2. ผูปวยหมดสติ เรียกคนชวย โทรศัพทขอความ ชวยเหลือ หนวยแพทยฉุกเฉินหมายเลข 1669
3. เปดทางเดินหายใจ head tilt – chin lift ¾ กรณีสงสัยการบาดเจ็บของกระดูกสัน หลังระดับคอ เปดทางเดินหายใจดวยวิธี jaw thrust
4. ประเมินการหายใจ 5 – 10 วินาที ¾ ดูการขยับขึ้น-ลงของผนังทรวงอก ฟงเสียงลมหายใจเขา-ออก ลมหายใจผูปวยสัมผัสแกมหรือไม
14
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
5. กรณีไมหายใจ ชวยหายใจ 2 ครั้ง ครัง้ ละ 2 วินาที ¾ สังเกตการขยับขึ้นของทรวงอกขณะเปา ลมเขา
6. คลําชีพจร รวมกับสังเกต signs of circulation ไดแก ไอ หายใจ หรือขยับ ไมเกิน 10 วินาที คลําชีพจร : มือดานใกลศีรษะผูปวยทํา head tilt ใชนิ้วชีน้ ิ้วกลางอีกขางคลําที่หลอดคอตรงตําแหนง ลูกกระเดือก ลากนิ้วทั้งสองมาดานขางคอดานใกลตวั วางนิว้ ในรองระหวางกลามเนื้อคอ (sternoclidomastoid) กับหลอดคอ 7. ถาไมมีชีพจร ไมไอ หายใจ หรือขยับ ใหทําการกดหนาอกติดตอกัน 15 ครั้ง สลับกับการชวยหายใจ 2 ครั้ง ¾ กดใหหนาอกยุบลงประมาณหนึ่งนิ้วครึ่ง ถึงสองนิ้ว หลังกดปลอยใหหนาอกขยายขึ้นกอน จึงกดครั้งใหม กดในอัตราเร็ว 100 ครั้งตอนาที 8. ทําครบ 4 รอบ ใหประเมินชีพจรอีกครัง้
15
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แผนภูมิ การชวยฟนคืนชีพขั้นพืน้ ฐาน ผูปวยหมดสติ
ปลุกเรียกเพื่อประเมินความรูสึกตัว ไมรูสึกตัว โทรศัพทแจง 1669 เปดทางเดินหายใจดวย head tilt - chin lift
ประเมินการหายใจ โดยการดู, ฟง,สัมผัส อยางนอย 5-10 วินาที
หายใจ
จัดทา recovery position
ไมหายใจ
หายใจ
ไมหายใจ ชวยหายใจ 2 ครั้ง ครั้งละ 1 – 2 วินาที หายใจ
คลําชีพจร และ ประเมิน signs of circulation มีชีพจร (5-10 วินาที)
มีชีพจร
ประเมินการหายใจ
ชวยหายใจ อัตรา 12 ครั้ง/นาที
ไมมีชีพจร กดหนาอก 15 ครั้ง สลับกับการชวยหายใจ 2 ครั้งจน ครบ 4 รอบ
คลําชีพจร และ ประเมิน signsมีชofีพcirculation จร (5-10 วินาที) ไมมีชีพจร กดหนาอก 15 ครั้ง สลับกับชวยหายใจ 2 ครั้ง ประเมินชีพจรทุก 1 -3 นาที ทําซ้ําจนกวาคลําชีพจรไดหรือความชวยเหลืออื่นมาถึง
ไมหายใจ
มีชีพจร
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
16
การชวยฟนคืนชีพกรณีผูปฏิบัติการ 2 คน (Two rescuers)
การชวยฟน คืนชีพกรณีผูปฏิบัติการ 2 คน (Two rescuers) การชวยฟนคืนชีพขั้นพื้นฐานกรณีผูปฏิบตั ิการ 2 คน จะแบงหนาทีก่ ัน คนแรกทํา หนาที่กดหนาอก (chest compression) อีกคนทําการชวยหายใจดวยการใช mask กับ ambu bag หรือ mouth to mask โดยกดหนาอกสลับกับการชวยหายใจในอัตราสวน 15 ตอ 2 เชนเดียวกับกรณีผูปฏิบัติการ 1 คน และสามารถสลับหนาที่กันได โดยมีวิธีการดังนี้ 1. ขณะ A กําลังชวยฟน คืนชีพอยู B เขาชวยโดยเขามาทางดานศีรษะของผูปวย 2. B แนะนําตัวเองกับ A วาสามารถชวยฟนคืนชีพเปนและตองการชวย 3. เมื่อ A ทําการกดหนาอกครบ 15 ครั้งแลว B ประเมินชีพจรและ signs of circulation หากพบวา “ไมมีชีพจร” ใหชวยหายใจ 2 ครั้ง และบอกให A เริ่มกดหนาอกตอ 4. A ทําการกดหนาอกติดตอกัน 15 ครั้งแลวหยุดให B ชวยหายใจ 2 ครั้ง (อัตราสวน 15 ตอ 2) 5. เมื่อ A ตองการเปลี่ยนหนาทีใ่ หพูดคําวา “ เปลี่ยน ” ขณะที่ B กําลังชวยหายใจ เพื่อเปนการบอก ลวงหนาให B เตรียมตัวสลับตําแหนง จากนั้น A ตองทําการกดหนาอกตออีก 15 ครั้ง 6. จากนั้น A เปลี่ยนตําแหนง โดยขยับขึ้นมาดานศีรษะผูป วย ทําการชวยหายใจ 2 ครั้ง จากนั้นประเมิน ชีพจรและ signs of circulation (ขณะที่ B เปลี่ยนมาอยูดานขางตัวผูปวย เพื่อเตรียมทําการกดหนาอก) 7. ถา A พบวาไมมีชีพจร บอกวา “ ไมมีชีพจร ” และบอกให B เริ่มทําการกดหนาอก 15 ครั้ง สลับกับ A ชวยหายใจ 2 ครั้ง 8. A และ B สามารถสลับหนาที่กัน จนการชวยฟน คืนชีพสําเร็จหรือความชวยเหลืออื่นมาถึง
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
17
การแกไขภาวะสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจ สาเหตุเกิดจากการสําลักอาหารซึ่งเคี้ยวไมละเอียด จากการดื่มเหลาระหวางรับประทาน อาหาร ขยับหรือเคลื่อนไหวขณะเคีย้ วอาหาร หรือสําลักฟนปลอม โดยเฉพาะในผูสูงอายุ อาการแสดงขึ้นกับความรุนแรงของการอุดกั้นทางเดินหายใจ 1. กรณีทางเดินหายใจอุดกัน้ บางสวน จะพบอาการแสดงดังนี้ ผูปวยจะพยายามไอ พูดมี เสียงบางไมมีเสียงบาง อาจหายใจมีเสียงดังหรือมี Wheezing ขณะหายใจออก ถาผูปวยกําลัง พยายามไอเอาสิ่งแปลกปลอมออก อยาเพิง่ เขาไปชวยเหลือ ใหสังเกตอาการอยางใกลชิด ถาพบวา อาการแยลงใหเขาชวยเหลือทันที 2. กรณีทางเดินหายใจอุดกัน้ ทั้งหมด จะพบอาการแสดงรุนแรงดังนี้ ผูปวยจะพูดไมมีเสียง หายใจไมออก เอามือกุมที่ลําคอ เรียก universal choking sign (รูปที่ 12) ถาไมไดรบั การชวยเหลือ ผูปวยจะเริ่มหมดแรง ไอเบาลง ปลายมือ ริมฝปากเขียวคล้ํา หมดสติและหัวใจหยุดเตน
รูปที่ 12 แสดง Universal choking sign
18
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
วิธีการแกไขภาวะสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจ
Heimlich maneuver (Abdominal thrusts) เปนวิธีการแกไขภาวะสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจ โดยทําใหกระบังลมถูกยกขึน้ เพื่อเพิม่ แรงดันในชองอก ทําใหสามารถขับสิ่งแปลกปลอมออกมาได วิธีปฏิบัติ กรณีผูปวยรูสกึ ตัว ใหผูปฏิบัติการยืนดานหลังผูปวย ใชแขน 2 ขาง โอบรอบเอวผูปวย กํามือขวาโดยหันดานนิ้วหัวแมมือเขา หาลําตัวผูปวย ตําแหนงทีว่ างมือ คือ กลางลําตัวระหวางสะดือและ ลิ้นป โดยใหกําปนอยูเหนือสะดือเล็กนอย จากนั้นใชมือ ซายกํารอบมือขางขวา ออกแรงดันเขาหาตัวผูปฏิบัติการ โดยมีทิศทางเฉียงขึ้น (รูปที่ 13) ทําซ้ํา จนกระทั่งสิ่ง แปลกปลอมถูกขับออกมา หรือผูปวยหมดสติ รูปที่ 13 แสดง Heimlich maneuver (กรณีผูปวยรูสึกตัว) กรณีผูปวยหมดสติ จัดทาใหผูปวยนอนหงายบนพื้นราบ ผูปฏิบัติการ นั่งครอมลําตัวผูปวย หันหนาไปดานศีรษะผูปวย ประสาน มือทั้ง 2 ขาง วางสนมือตรงตําแหนงกลางลําตัวระหวาง สะดือและลิ้นป โดยใหมอื อยูเหนือสะดือเล็กนอย แขน 2 ขางเหยียดตรง ออกแรงกดโดยเร็วในทิศทาง เฉียงขึ้น (รูปที่ 14) ทําติดตอกัน 5 ครั้ง จนกระทั่งสิ่งแปลกปลอม ถูกขับออกมา หรือความชวยเหลืออื่นมาถึง รูปที่ 14 แสดง Heimlich maneuver
19
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
(กรณีผปู วยหมดสติ) ภาวะแทรกซอนของการทํา Abdominal thrusts 1. อันตรายตออวัยวะภายในชองทอง 2. กระดูกลิ้นปแ ละกระดูกชายโครงหัก 3. สําลักเศษอาหารเขาปอด
Chest thrusts ใชหลักการเดียวกับการทํา Heimlich maneuver ใชกรณีผูปวยตั้งครรภไตรมาสสุดทายหรือ ผูปวยอวนมาก วิธีปฏิบัติ ใหผูชว ยเหลือยืนดานหลังผูปวย ใชแขน 2 ขางโอบรอบลําตัวผูปวยที่ระดับรักแร กํามือขวาโดยหัน ดานนิว้ หัวแมมือเขาหาลําตัวผูปวย ตําแหนงที่วางมือคือ บนกระดูกกลางอก (sternum) ระดับราวนม จากนัน้ ใชมือซายกํารอบมือขางขวา ออกแรงดันเขาหาตัวผูปฏิบัติการ ทําจนกระทั่งสิ่งแปลกปลอมถูกขับออก
Tongue – jaw lift and Finger sweep ผูปฏิบัติการเปดปากผูปวยโดยใสนวิ้ หัวแมมือขางหนึ่งเขาในปากแลวออกแรงยกลิ้นและขากรรไกร ลางขึ้น จากนัน้ ใหงอนิ้วชี้ของมืออีกขางลวงในปากเพื่อเอาสิ่งแปลกปลอมออกมา (รูปที่ 15) 1. ทําในผูปวยที่หมดสติและมองเห็นวามีสิ่งแปลกปลอมในปาก 2. ทําทุกครั้งหลังจากทํา Abdominal thrusts หรือ chest thrusts ครบ 5 ครั้ง
รูปที่ 15 แสดง Tongue – jaw lift and finger sweep
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
20
แนวทางปฏิบตั ิเมื่อพบผูป วยมีสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจ กรณีผูปวยรูสกึ ตัว 1. ถามวาสําลักหรือไม ถาใชและผูปวยพูดไมได พูดไมมีเสียง บอกผูปวยวา กําลังจะชวย 2. ทํา Abdominal thrusts (Chest thrusts กรณีหญิงมีครรภหรืออวนมาก) 3. ทําซ้ํากันจนสิ่งแปลกปลอมหลุดออกมาหรือผูปวยหมดสติ 4. เมื่อผูปวยหมดสติ จัดใหผูปวยนอนหงาย ราบกับพื้น แลวเรียกขอความชวยเหลือหรือ โทรศัพทตามหนวยแพทยฉุกเฉิน 1669 5. ทํา tongue– jaw lift และ finger sweep เพื่อเอาสิ่งแปลกปลอมออก จากนัน้ เปดทางเดินหายใจและทําการชวยหายใจ 2 ครั้ง ถาไมสามารถชวยหายใจได ใหพยายามจัดทา เปดทางเดินหายใจใหมและชวยหายใจอีกครั้ง 6. ถายังไมสามารถชวยหายใจได ทํา Abdominal thruts ติดตอกัน 5 ครั้ง (ทํา Chest thrusts กรณีหญิงมีครรภหรืออวนมาก) 7. ทําซ้ําตั้งแตขอ 5 – 6 จนกระทั่งแกไขภาวะสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดิน หายใจสําเร็จหรือความชวยเหลือมาถึง แนวทางปฏิบตั ิเมื่อพบผูป วยหมดสติโดยไมทราบสาเหตุ 1. ประเมินระดับความรูสกึ ตัว โดยการปลุกเรียกพรอมกับเขยาไหลเบา ๆ 2. เมื่อพบวาผูปวยหมดสติ ไมรูสึกตัว โทรตามหนวยแพทยฉุกเฉิน 1669 3. เปดทางเดินหายใจและประเมินการหายใจ 4. เมื่อพบวาผูปวยไมหายใจทําการชวยหายใจ 2 ครั้ง ถาไมสามารถชวยหายใจได ใหพยายามจัดทา เปดทางเดินหายใจใหม และ ชวยหายใจอีก 2 ครั้ง 5. ถายังไมสามารถชวยหายใจได ทํา abdominal thrusts ติดตอกัน 5 ครั้ง (ทํา chest thrusts กรณีหญิงมีครรภหรืออวนมาก) 6. ทํา tongue - jaw lift และ finger sweep ลวงสิ่งแปลกปลอมออกมา 7. ทําซ้ําตั้งแตขอ 3 – 5 จนกระทั่งแกไขภาวะสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจสําเร็จหรือ ความชวยเหลือมาถึง 8. ถาแกไขภาวะทางเดินหายใจอุดกั้นไดแลว ประเมินการหายใจ ถาผูปวยไมหายใจ ใหชวยหายใจ 2 ครั้ง จากนัน้ ประเมินชีพจรและการทํางานของระบบไหลเวียน( ไอ หายใจ ขยับ ) ถาระบบ ไหลเวียนไมทาํ งาน ใหเริ่มกดหนาอกติดตอกัน 15 ครั้งสลับกับการชวยหายใจ 2 ครั้ง
21
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
การจัดทาพักฟน ( Recovery Position) การจัดทาพักฟน (รูปที่ 16) คือ การจัดใหผูปวยนอนตะแคงลําตัวตั้งฉากกับพื้น เพื่อปองกันไมใหลิ้นตกมาอุดกัน้ ทางเดินหายใจ ใชสําหรับกรณีผูปวยหมดสติ ไมรูสึกตัว แตหายใจไดดี
วิธีการปฏิบตั ิ 1. จัดใหผูปวยนอนราบ ผูปฏิบัติการนั่งคุกเขาขางลําตัวผูปวย 2. จัดใหมือของผูปวยดานที่ใกลผูปฏิบัติการ อยูในทาโบกมือ (กางแขนออกตั้งฉากกับลําตัว ใหขอศอก ตั้งฉากกับทอนแขน) จากนั้นจับมืออีกขางวางบนลําตัว จัดใหขาดานที่ใกลผูปฏิบัติการเหยียดตรง งอขาอีกขางขึ้น 3. ผูปฏิบัติการใชมือจับบริเวณหัวไหลและสะโพก ของผูปวย ออกแรงดึงตัวผูปวยใหมาอยู ในทาตะแคง 4. จัดใหมือของผูปวยขางทีว่ างบนลําตัวมาวางซอน ใตคาง ผลักใหศีรษะแหงนขึ้น เพื่อใหทางเดินหายใจเปดโลง ประเมินการหายใจอีกครัง้ รูปที่ 16 แสดงการจัดทาพักฟน
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
22
Automated External Defibrillator : AED AED (Automated External Defibrillator) เปน defibrillator ชนิดหนึ่งที่ไดรับการพัฒนา จาก การนําเครื่องอานคลื่นไฟฟาหัวใจ (rhythm analysis system) มารวมกับ defibrillator ที่มีระบบแนะนําผูใช ในการ shock (shock- advisory system) ทําใหสามารถวิเคราะหและประเมินผลคลื่นไฟฟาหัวใจของผูปวย โดยอัตโนมัติ และบอกไดวา คลื่นไฟฟาหัวใจขณะนั้นเปนชนิดที่ตองรักษาดวยการ defibrillation หรือไม โดยมีความถูกตองแมนยําสูงกวา 90% กรณีที่จําเปนตองทํา defibrillation AED จะกําหนดพลังงานและ charge พลังงานใหเองทันที เมื่อเครื่องพรอมจะมีสญ ั ญาณเสียงและไฟ แจงใหทราบ ผูใชเพียงกดปุมปลอยพลังงานเทานั้น
รูปที่ 17 automated external defibrillator AED (รูปที่ 17) ถูกออกแบบใหมีขนาดเล็ก ใชงานงาย สะดวกในการนํามาใช เพื่อใหประชาชนซึง่ ผานการอบรมแลว สามารถทําการชวยฟนคืนชีพขั้นพื้นฐานพรอมกับทํา defibrillation ไดอยางถูกตองและ รวดเร็ว เพื่อลดระยะเวลาตั้งแตเริ่มเกิด Ventricular Fibrillation(VF) จนกระทั่งไดรบั defibrillation ลง ( arrest to shock time ) และทําใหอัตราการรอดชีวิตของผูปวยเพิ่มขึน้ จากการศึกษา พบวา การนํา AED มาใช ทําใหอัตรารอดชีวิตเพิ่มขึ้นถึง 49 % ซึ่งสูงกวาอัตรารอดชีวิตเดิมถึงสองเทา
23
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
ขั้นตอนในการใชเครื่อง AED 1. Power on ทันทีที่เปดเครื่อง จะมีเสียงบอกขั้นตอนตางๆ ในการใชเครื่อง 2. Attach electrode pads (รูปที่ 18) ติด electrode pads อันแรกที่ผนังหนาอกดานขวา ของ sternum ใตตอ clavicle และอีกอันติดที่ผนัง หนาอกดานซายต่ํากวา nipple ในแนว left mid -axillary line รูปที่ 18 attach paddles 3. Analyze the rhythm (รูปที่ 19) ขณะที่เครื่องทําการอานจังหวะการเตนของหัวใจ ตองระวังไมสมั ผัสหรือขยับตัวผูปวย กรณีที่จังหวะการเตนของหัวใจของผูปวยเปน VF เครื่องจะมีเสียงบอกใหทําการ shock พรอมกับมีสัญญาณเตือน โดยจะมีไฟกระพริบที่ปมุ shock เพื่อเตือนใหผูใชกดปุมshock รูปที่ 19 analyze rhythm 4. Clear the victim and press the shock button (รูปที่ 20) กอนทําการ shock ทุกครั้ง ตองดูใหแนใจวา ไมมีผูใดสัมผัสตัวผูปวย จึงกดปุม shock หลังการ shock เครื่องจะถูกตั้งโปรแกรมให ทําการ analyze และเตรียมการ shockโดยอัตโนมัติ ติดตอกัน 3 ครั้ง ( ถามีขอบงชี้ ) จากนั้นเครื่องจะหยุดการ analyze และแนะนํา ใหทําการชวยฟน คืนชีพตอ 1 นาที จึงเริ่มทําการ analyzeใหม รูปที่ 20 shock
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
24
สิ่งควรทราบในทางปฏิบตั ิ เกี่ยวกับการใช AED 1. ไมแนะนําใหใช AED ในเด็กที่มีอายุต่ํากวา 8 ป หรือน้ําหนักนอยกวา 25 กก. 2. กรณีผูปวยอยูใ นบริเวณที่เปยกน้ํา ควรนําผูปวยออกจากบริเวณนั้นและเช็ดตัวผูปว ยใหแหง โดยเฉพาะบริเวณหนาอกทีจ่ ะติด paddle 3. กรณีผูปวยใส pace maker ไมควรติด paddle บน implanted device นั้น ควรติดใหหา งออกอยางนอย 3 ซม. 4. กรณีที่ผูปวยติดแผนยา ( transdermal medications) ตรงตําแหนงที่ตองติดแผน electrode ควรนํา แผนยาออก เช็ดบริเวณนั้นใหแหงแลวจึงนํา paddle ของ AED มาติด 5. กรณีใช AED ขณะเคลื่อนยายผูปวย เชน ขณะอยูในรถพยาบาล อาจจําเปนตองหยุดรถ ขณะเครื่องทําการอานคลื่นไฟฟาหัวใจ ( analyze) 6. การติด paddle สลับตําแหนงกัน ไมมีผลตอประสิทธิภาพของการทํา defibrillation 7. ไมควรติด paddle ทับหรือซอนกัน ควรติดให paddle หางกันอยางนอย 3 ซม.
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แผนภูมิ ปฏิบตั ิการการชวยฟนคืนชีพขัน้ พื้นฐานรวมกับการใช AED เมื่อพบคนหมดสติ ประเมินความรูสึกตัว โดยปลุกเรียกผูปวยเขยาที่ไหล 2 ขาง ขอความชวยเหลือ โทรศัพทเรียก 1669 พรอมกับขอ AED
จัดผูปวยใหนอนหงาย เริม่ ทําการชวยฟน คืนชีพ Airway : เปดทางเดินหายใจดวยวิธี head tilt, chin lift หรือทํา jaw thrust กรณีสงสัยมี c-spine injury รวมดวย Breathing : ประเมินการหายใจ ถาไมหายใจ ทําการชวยหายใจ 2 ครั้ง Circulation : คลําชีพจรรวมกับประเมิน signs of circulation เชน ไอ หายใจ ขยับ ถาไมมี เริ่มกดหนาอก
1. 2. 3. 4.
ทันทีที่ AED มาถึง เปดเครื่อง AED ติด electrode paddles (หยุดทําการกดหนาอก) ที่ตําแหนงใต clavicle ดานขวา และอีกแผนติดที่ mid-axillary line ดานซาย Analyze โดยเครื่องจะอานผล EKG เอง หรือกดปุม analyze (ถามี) ตองไมสัมผัสหรือขยับตัวผูปวย ขณะเครื่องทําการ analyze Shock กรณี AED แนะนําให shock เมื่อเครื่องพรอม ดูจากเสียงแนะนําและ สัญญาณไฟที่ปุม ตรวจดูวาไมมใี ครสัมผัสตัวผูปวย กดปุม shock และทําการ shock ติดตอกัน 3 ครั้งตามที่เครื่องแนะนํา
หลังทําการ shock 3 ครั้ง หรือเครื่องบอก “ no shock advised” • ประเมินชีพจรและ signs of circulation ถาไมมี ทําการชวยฟน คืนชีพ (CPR) ตอ 1 นาที จากนั้น AED จะทําการ analyze อีกครั้ง
25
26
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แบบประเมิน Airway Management ชื่อ………………………………………………..วันที่……………………………………….. แนวทางปฏิบตั ิ Airway Management 1. เปดทางเดินหายใจโดยวิธี 1.1 Head tilt - chin lift (กรณีไมมี C-spine injury) 1.2 Jaw thrust maneuver (กรณีมี C-spine injury) 2. การชวยหายใจโดยวิธี 2.1 Cephalic technique 2.2 Lateral technique 2.3 EC technique หรือ Anesthetic technique การจับ mask วางมือถูกตอง ชวยหายใจ 2 ครั้งครั้งละ 2 วินาที ทุกครั้งที่ชวยหายใจ ผนังหนาอกขยับขึ้นตามการชวยหายใจ 3. การชวยหายใจโดยวิธี mask with ambu bag (Cephalic/ EC technique) ขอเสนอแนะ แกไขครั้งที่ 1
ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3
………………………………………………………… ………………………………………………………… แกไขครั้งที่ 2 ……………………………………………….……….. ………………………………………………………… ผูสอน ………………………………
27
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แบบประเมิน BLS ( Adult One Rescuer ) ชื่อ………………………………………………..วันที่……………………………………….. แนวทางปฏิบตั ิการชวยฟนคืนชีพ กรณีผปู ฏิบตั ิการ 1 คน 1. ประเมินวาผูปวยหมดสติ 2. ขอความชวยเหลือ โทรศัพทเรียกหนวยแพทยฉกุ เฉิน 1669 3. เปดทางเดินหายใจดวยวิธี head tilt – chin lift 4. ประเมินการหายใจ (ตาดู , หูฟง , แกมแนบ) 5-10 วินาที 5. ถาไมหายใจ ชวยหายใจ 2 ครั้ง ครั้งละ 2 วินาที ทุกครั้งที่ชวยหายใจ สังเกตผนังหนาอก ขยับขึ้นตามการชวยหายใจ 6. ประเมินชีพจร และ signs of circulation (หายใจ ไอ ขยับ) 7. ไมมีชีพจร ทําการกดหนาอก โดย 7.1 วางตําแหนงมือถูกตอง 7.2 กดลึก 1.5 - 2 นิ้ว 7.3 อัตรา 100 ครั้ง / นาที 7.4 อัตราการกดหนาอกตอการชวยหายใจ เทากับ 15 : 2 8. ทําครบ 4 รอบ ประเมินชีพจร ขอเสนอแนะ แกไขครั้งที่ 1
ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3
.......…………………………………………………… .......…………………………………………………… แกไขครั้งที่ 2 ……………………………………………….………. ……………………………………………………….. ผูสอน ………………………………
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แบบประเมิน BLS ( Adult Two Rescuers ) ชื่อ………………………………………………..วันที่……………………………………….. แนวทางปฏิบตั ิการชวยฟนคืนชีพ กรณีผปู ฏิบตั ิการ 2 คน ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 1. ผูปฏิบัติการคนที่ 1 ทําการชวยฟน คืนชีพ 2. ผูปฏิบัติการคนที่ 2 มาถึง แนะนําตัว รอจนผูปฏิบัติการคนที่ 1 กด หนาอกครบ 15 ครั้ง บอกหยุด 3. ผูปฏิบัติการคนที่ 2 ประเมินชีพจร และระบบไหลเวียน อยางนอย 5 วินาที ไมเกิน 10 วินาที 4. ผูปฏิบัติการคนที่ 2 รายงาน วาไมมีชพี จร และทําการชวยหายใจ 2 ครั้ง ผูปฏิบัติการคนที่ 1 ทําการกดหนาอกตอ โดยกดหนาอก 15 ครั้งสลับกับ ผูปฏิบัติการคนที่ 2 ชวยหายใจ 2 ครั้ง 5. เมื่อตองการเปลี่ยนตําแหนง ผูปฏิบัติการคนที่ 1 บอก “เปลี่ยน ” และกด หนาอกตออีก 15 ครั้ง จากนั้น ชวยหายใจ 2 ครั้งแลวคลําชีพจร ถาพบวา ไมมีชีพจร บอกใหผูปฏิบัติการคนที่ 2 เริ่มกดหนาอกตอ โดยกด หนาอก 15 ครั้งสลับกับผูปฏิบัติการคนที่ 1 ชวยหายใจ 2 ครั้ง 6. หลังทํา CPR 1 นาที คลําชีพจร ถาไมมีชีพจร ทํา CPR ตอ * * ถาผูปวยหายใจดี หรือกลับมาหายใจ จัดใหอยูทา Recovery position ขอเสนอแนะ แกไขครั้งที่ 1 ………………………………………………………… ………………………………………………………… แกไขครั้งที่ 2 ……………………………………………….………… …………………………………………………………. ผูสอน ………………………………
28
29
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แบบประเมิน Adult foreign body airway obstruction (Consciousness) ชื่อ………………………………………………..วันที่………………………………………..
แนวทางปฏิบตั ิกรณีทางเดินหายใจอุดกั้น (ผูปวยรูสึกตัว) 1. ถามวา “ สําลักหรือไม ” 2. ทํา abdominal thrusts (chest thrusts สําหรับผูหญิงมีครรภหรือคนอวน) 3. ทําซ้ําจนไดผล หรือผูปวยหมดสติ เมื่อผูปวยหมดสติ 4. ขอความชวยเหลือ หรือโทรศัพทเรียก 1669 5. ทํา tongue- jaw lift และ finger sweep 6. เปดทางเดินหายใจ และประเมินการหายใจ ถาไมหายใจใหชว ย หายใจ 2 ครั้ง ถาผนังหนาอกไมขยับขึ้นลงตามจังหวะการชวย หายใจ จัดทา เปดทางเดินหายใจใหม และพยายามชวยหายใจอีกครั้ง 7. ถาไมสามารถชวยหายใจไดสําเร็จ ทํา abdominal thrusts ซ้ํา จนครบ 5 ครั้ง 8. ทําซ้ําขอ 5-7 จนกวาจะไดผล *
ครั้งที่ 1
* ถาผูปวยหายใจดี หรือกลับมาหายใจ จัดใหอยูทา recovery position ขอเสนอแนะ แกไขครั้งที่ 1
………………………………………………… ..…………….........................................……..… แกไขครั้งที่ 2 ……………………………………………….… …………………………………………………. ผูสอน ………………………………
ครั้งที่2
ครั้งที่ 3
30
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แบบประเมิน Adult foreign body airway obstruction (Unconsciousness) ชื่อ………………………………………………..วันที่………………………………………..
แนวทางปฏิบตั ิกรณีทางเดินหายใจอุดกั้น (ผูปวยหมดสติ) 1. ประเมินระดับความรูสึกตัว พบวาผูปวยหมดสติ 2. ขอความชวยเหลือ หรือโทรศัพทเรียก 1669 3. เปดทางเดินหายใจ และประเมินการหายใจ 5-10 วินาที 4. ถาไมหายใจ ชวยหายใจ 2 ครั้ง ถาชวยหายใจไมสําเร็จ ใหจดั ทา เปดทางเดินหายใจใหม และพยายามชวยหายใจอีกครั้ง 5. ถาชวยหายใจไมสําเร็จ สงสัยสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจ ทํา abdominal thrusts ติดตอ 5 ครั้ง 6. ทํา tongue– jaw lift และ finger sweep 7. ทําซ้ําขอ 4 ถึงขอ 6 จนกวาจะชวยหายใจไดสําเร็จ*
ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3
* ถาผูปวยหายใจดี หรือกลับมาหายใจ จัดใหอยูทา recovery position
ขอเสนอแนะ แกไขครั้งที่ 1
………………………………………………… ...…………….........................................……..… แกไขครั้งที่ 2 ……………………………………………….… …………………………………………………. ผูสอน ………………………………
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
แบบประเมิน การใชเครือ่ ง AED ชื่อ………………………………………………วันที่…………………………………… แนวทางปฏิบตั ิ การใชเครื่อง AED ครั้งที่ 1 ครั้งที่ 2 ครั้งที่ 3 1. ประเมินวาผูปวยหมดสติ 2. โทรศัพทเรียก EMS 1669 และขอเครื่อง AED 3. เปดทางเดินหายใจ Head tilt – chin lift หรือ Jaw thrust (กรณีมี C - spine injury ) 4. ประเมินการหายใจ ( ตาดู , หูฟง , แกมแนบ ) 5-10 วินาที 5. ถาไมหายใจ ชวยหายใจ 2 ครั้ง ครั้งละ 2 วินาที และดู Chest movement 6. ประเมินชีพจร และ signs of circulation ถาไมมีชีพจร หรือ signs of circulation ใหกดหนาอก 15 ครั้งสลับกับการชวยหายใจ 2 ครั้ง 7. เมื่อ AED มาถึง ใหวาง AED ไวดานซายของศีรษะผูป วย เปด Power on 8. ติด paddle ในตําแหนงทีถ่ ูกตอง ที่ดานขวาตอ sternum ใต clavicle ( RA) และ ที่ midaxillary line (LL) โดยที่ paddle ไมติดหรือทับกัน 9. ไมสัมผัสตัวผูปวย และกดปุม “ ANALYZE ” (ถามี) ขณะรอใหเครือ่ ง ประเมินคลื่นไฟฟาหัวใจของผูปวย 10. เมื่อเครื่องบอก “ shock indicated ” ตรวจดูวาไมมใี ครสัมผัสตัวผูปวย จากนั้น กดปุม “ shock ” ทําติดตอกันจนครบ 3 ครั้งหรือเครื่องบอก “ no shock advised ” 11. ประเมินชีพจร ระบบไหลเวียนและการหายใจ ถาไมมีชีพจรรวมกับ ไมมี sign of circulation เริ่ม CPR ตอพรอมกับเปดเครื่อง AED ไว เมื่อครบ 1 นาที เครื่องจะเริ่มประเมินคลื่นไฟฟาหัวใจซ้ํา ขอเสนอแนะ แกไขครั้งที1่ …………………………………………………………….... .……………………………………………………………… แกไขครั้งที่2 ...........…………………………………………….………… ……………………………………………………………… ผูสอน ………………………………
31
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
32
แบบทดสอบ 1. ถาทานพบผูปวยชาย อายุประมาณ 60 ป เปนลมหมดสติบริเวณทางเดินระหวางตึกในโรงพยาบาล ทาน ควรทําอยางไร ก. เขยาบริเวณไหลเบาๆ ดูวาผูป วยรูสึกตัวหรือไม ถาไมรูสึกตัวใหขอความชวยเหลือ จากนั้นจึงเริ่ม CPR ข. ขอความชวยเหลือ จากนัน้ รอคนมาชวย ค. จัดใหผูปวยอยูใ นทาพักฟน จากนั้นรอคนมาชวย ง. CPR 1 นาที แลวจึงไปขอความชวยเหลือ 2. ทานถูกตามไปดูผูปวยชายซึ่งไมรูสึกตัวที่ ER และไมมีประวัติไดรับอุบัติเหตุมากอน วิธีเปดทางเดินหายใจทีด่ ีที่สุด คือ ก. Abdominal thrust and finger sweep ข. Head tilt , chin lift ค. ชวยหายใจดวย ambu bag-mask ง. ชวยหายใจดวยวิธีเปาปากตอปาก (mouth to mouth) 3. การตรวจดู วาผูปวยหายใจหรือไม ทําไดโดยฟงและสัมผัสลมหายใจผูป วย และ ก. ดูวาในปากมีอะไรอุดกัน้ ทางเดินหายใจหรือไม ข. เขยาไหลผูปวยเบาๆดูวาหายใจหรือไม ค. ดูหนาอกผูปวย วา ขยับขึ้นลงตามจังหวะการหายใจหรือไม ง. ถูกทุกขอ 4. กรณีหวั ใจหยุดเตนในผูใหญ ตําแหนงทีแ่ นะนําใหใชประเมินชีพจร คือ ก. radial artery ข. brachial artery ค. carotid artery ง. dorsalis pedis artery 5. เมื่อทานพบผูป วยนอนหมดสติ ทานจะตรวจดูชพี จร เมื่อ ก. ตรวจทันทีที่พบผูปวย ข. ตรวจทันทีหลังจากเปดทางเดินหายใจและประเมินการหายใจ ค. ตรวจหลังจากเปดทางเดินหายใจ ประเมินการหายใจพบวาไมหายใจและชวยหายใจ 2 ครั้ง ง. ตรวจหลังจากเปดทางเดินหายใจและทําการกดหนาอกแลว 1 นาที
ศูนยฝกอบรมการชวยฟนคืนชีพ รพ.ขอนแกน
6. การชวยฟน คืนชีพแบบ two rescuers ใหกดหนาอกสลับกับชวยหายใจในอัตราเทาใด ก. กดหนาอก 15 ครั้ง สลับกับชวยหายใจ 2 ครั้ง ข. กดหนาอก 5 ครั้ง สลับกับชวยหายใจ 1 ครั้ง ค. กดหนาอก 10 ครั้ง สลับกับชวยหายใจ 2 ครั้ง ง. กดหนาอก 5 ครั้ง สลับกับชวยหายใจ 2 ครั้ง 7. ทานพบผูปวยหมดสติตกจากที่สูง 3 เมตร หลังจากขอความชวยเหลือแลว ควรทําอยางไร ก. เปดทางเดินหายใจดวยวิธี jaw thrust ข. ประเมินวามี signs of circulation หรือไม ค. เปดทางเดินหายใจดวยวิธี head tilt - chin lift ง. ทําการกดหนาอก 8. ทานพบผูปวยสําลักสิ่งแปลกปลอมที่ยังรูสึกตัวอยู หลังจากชวยดวยการทํา abdominal thrust ตอมาผูปวยหมดสติ ควรใหการชวยเหลือตอไปอยางไร ก. จัดใหผูปวยนอนคว่ําแลวทํา back blow 5 ครั้ง ข. จัดใหผูปวยนอนหงายบนพืน้ , เปดทางเดินหายใจแลวชวยหายใจแบบ mouth to mouth อยางเร็ว ค. จัดใหผูปวยนอนหงายบนพืน้ , ทํา abdominal thrust 5 ครั้ง , แลวชวยหายใจสลับกับ abdominal thrust ไปเรื่อยๆจนกวาผูปวยจะหายใจ ง. จัดใหผูปวยนอนหงายบนพืน้ , เปดทางเดินหายใจโดยวิธี tongue - jaw lift ,ใชนิ้วลวงเอาสิ่ง แปลกปลอมออก เปดทางเดินหายใจแลวตรวจดูวาผูปวยหายใจหรือไม ถาไมหายใจใหชวยหายใจ ถาชวยหายใจไมได เปดทางเดินหายใจใหมแลวชวยหายใจ ถายังชวยหายใจไมไดใหทํา abdominal thrust 5 ครั้ง สลับกับชวยหายใจจนกวาจะชวยหายใจได 9. กรณีผูปวยหมดสติ แตหายใจไดเอง ควรจัดผูปวยใหอยูในทา ก. นอนหงาย แหงนศีรษะมากๆ ข. นอนหงาย ยกศีรษะสูง ค. นอนตะแคงกึง่ คว่ํา ง. นอนคว่ํา 10. การชวยหายใจดวยวิธี mouth to mouth ผูปวยจะไดรับออกซิเจนเทากับ ก. 9 % ข. 12 % ค. 16 % ง. 25 %
33