Data Loading...
B18FV1215_Х.Номинчимэг Flipbook PDF
B18FV1215_Х.Номинчимэг
149 Views
70 Downloads
FLIP PDF 1.77MB
САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ ӨДРИЙН ХӨТӨЛБӨР САНХҮҮГИЙН УДИРДЛАГЫН ТЭНХИМ
Жалайр Хүрэлийн НОМИНЧИМЭГ
ФИНТЕКТ СУУРИЛСАН НЭЭЛТТЭЙ БАНК БУС САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН БИЗНЕСИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНИЙГ ТОДОРХОЙЛОХ АРГА ЗАМ (“ИНВЕСКОР ББСБ” ХК-Н ЖИШЭЭН ДЭЭР)
Мэргэжлийн индекс D340800 Санхүүгийн удирдлагын бакалаврын зэрэг горилсон Дипломын төсөл
Удирдсан Г.Ичинноров
Улаанбаатар. 2022.
САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ САНХҮҮГИЙН УДИРДЛАГЫН ТЭНХИМ
Жалайр Хүрэлийн НОМИНЧИМЭГ
ФИНТЕКТ СУУРИЛСАН НЭЭЛТТЭЙ БАНК САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН БИЗНЕСИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНИЙГ ТОДОРХОЙЛОР АРГА ЗАМ (“ИНВЕСКОР ББСБ” ХК-Н ЖИШЭЭН ДЭЭР)
Мэргэжлийн индекс D340800 Бизнесийн Удирдлагын Бакалаврын Зэрэг горилсон Дипломын Төсөл Удирдагч:
.......................
Зөвлөх:
.......................
Шүүмжлэгч: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Улаанбаатар. 2022
Г.Ичинноров
С.Батзориг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) i
УДИРТГАЛ Сэдвийн нэр: Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагы бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) Товч танилцуулга: Финтект суурилсан банк бус санхүүгийн байгууллагын хувьцааны үнэ цэнийг тодоорхойлох хэсэг арга аргачлалууд дээр үндэслэн “ Инвескор ББСБ” ХКийн хувьцааны бодит үнэ цэнийг тодорхойлж хөрөнгө оруулагчдын шийдвэрийг оновчтой байлгахад туслах зорилготой юм. Түлхүүр үгс: Банк бус санхүүгийн байгууллага, Инвескор ББСБ, Хувьцааны үнэлгээ, Бизнесийн бодит үнэ цэн , Хөрөнгийн зах зээл
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) ii
АГУУЛГА УДИРТГАЛ ................................................................................................................................ i ОРШИЛ ..................................................................................................................................... 1 1.1
Судалгааны ажлын үндэслэл ..................................................................................... 1
1.2
Судалгааны ажлын зорилго ....................................................................................... 1
Судалгааны ажлын зорилт ............................................................................................... 1 Судалгааны арга зүй ......................................................................................................... 1 I БҮЛЭГ. 1.1
судлагдсан байдлын судалгаа болон онол арга зүй ......................................... 2
Судлагдсан байдлын судалгаа ................................................................................... 2
1.1.1
Дотоод судлагдсан байдлын судалгаа ............................................................... 2
1.1.2
Гадаад судлагдсан байдлын судалгаа ................................................................ 4
1.2
Онолын хэсэг ба үүсэл хөгжил.................................................................................. 6
1.1.3
Бодит үнэ цэнийн ойлголт .................................................................................. 6
1.1.4
Хувьцаа түүний хөрөнгө оруулалтын ойлголт ................................................. 7
1.1.5
Хувьцааны үнэлгээ, түүний үндсэн загварууд ................................................. 8
1.1.6
Үнэ болон үнэлгээний нөлөөлөл ........................................................................ 8
1.1.7
Банк бус санхүүгийн байгууллага .................................................................... 13
1.1.8
Финтек ................................................................................................................ 15
1.3
Бүлгийн дүгнэлт........................................................................................................ 17
II БҮЛЭГ.
финтек болон банк бус санхүүгийн салбарын өнөөгийн байдлын судалгаа 17
2.1 Банк бус санхүүгийн байгууллагын өнөөгийн байдал .............................................. 17 2.2 Финтекийн өнөөгийн нөхцөл байдал.......................................................................... 30 2.3 Бүлгийн дүгнэлт............................................................................................................ 32 III БҮЛЭГ. 3.1
Шинжилгээний хэсэг ..................................................................................... 33
Компанийн танилцуулга .......................................................................................... 33
3.1.1
Компанийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ ............................................................... 34
3.1.2
Компанийн онцлог............................................................................................. 34
3.1.3
Компанийн засаглал .......................................................................................... 35
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) iii
3.1.4
Компанийн төлөөлөн удирдах зөвлөл ............................................................. 35
3.2
Компанийн шинжилгээ ............................................................................................ 36
3.3
Санхүүгийн шинжилгээ ........................................................................................... 40
3.3.1
Бүтцийн шинжилгээ .......................................................................................... 40
3.3.2
Санхүүгийн үзүүлэлт ........................................................................................ 41
3.3.3
Харьцааны шинжилгээ ...................................................................................... 45
3.4
Хувьцааны үнэлгээ ................................................................................................... 48
3.4.2
Харьцангуй үнэлгээний арга ............................................................................ 51
3.4.3
Үр дүн ................................................................................................................. 52
3.4.4
Бүлгийн дүгнэлт................................................................................................. 52
IV БҮЛЭГ.
ДҮГНЭЛТ ....................................................................................................... 53
ХАВСРАЛТ ............................................................................................................................. 55 Ном зүй .................................................................................................................................... 65
ХҮСНЭГТҮҮДИЙН ЖАГСААЛТ Хүснэгт I-1 Финтекийн хөгжлийн үе шат ............................................................................ 16 Хүснэгт II-1 ББСБ-ын тоон мэдээлэл ................................................................................... 17 Хүснэгт II-2 Банкны салбартай харьцуулсан ерөнхий үзүүлэлтүүд.................................. 20 Хүснэгт II-3 2021 болон 2022 оны ӨБҮХХ үзүүлэлт ......................................................... 23 Хүснэгт III-1 Хувьцаа эзэмшигчдийн бүтэц ........................................................................ 35 Хүснэгт III-2 “SIBJ capital” LLC-ийн хувьцаа эзэмшигдчийн бүтэц ................................. 35 Хүснэгт III-3 ТУЗ-ийн гишүүд .............................................................................................. 35 Хүснэгт III-4 SWOT шинжилгээ .......................................................................................... 38 Хүснэгт III-5 Портерийн 5 хүчин зүйлсийн шинжилгээ..................................................... 39 Хүснэгт III-6 Санхүүгийн тайлангийн бүтцийн шинжилгээ .............................................. 40 Хүснэгт III-7 Санхүүгийн үзүүлэлт ...................................................................................... 41 Хүснэгт III-8 Зохистой шалгуур үзүүлэлтүүд...................................................................... 45 Хүснэгт III-9 Алтманы Z онооны тооцоолол ....................................................................... 48 Хүснэгт III-10 Компаний товч танилцуулга ........................................................................ 49
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) iv
Хүснэгт III-11 WACC тооцоолол .......................................................................................... 49 Хүснэгт III-12 Үлдэгдэл орлогын аргын тооцоолол ........................................................... 49 Хүснэгт III-13 Мэдрэмжийн шинжилгээ .............................................................................. 50 ЗУРГУУДЫН ЖАГСААЛТ Зураг I.1 Бизнесийн мөчлөг ................................................................................................... 11 Зураг I.2 Финтекийн салбарын амьдралын мөчлөг ............................................................. 16 Зураг II.1 ББСБ-ын нийт хөрөнгийн өсөлт .......................................................................... 20 Зураг II.2 2017-2022 оны санхүүгийн эх үүсвэрийн үзүүлэлт............................................ 27 Зураг II.3 2018-2022 оны ББСБ-ын хувь нийлүүлсэн хөрөнгөError! defined.
Bookmark
not
Зураг II.4 2017-2022 оны ББСБ-ын хуримтлагдсан ашгийн үзүүлэлт ............................... 28 Зураг II.5 2021-2022 оны ББСБ-ын ашигт ажиллагааны үзүүлэлт .................................... 29 Зураг II.6 1 улирал болон 2022 1 улиралын ББСБ-ын цэвэр ашгийн тайлан.................... 29 Зураг II.7 Дэлхий даяар финтект хөрөнгө оруулсан үзүүлэлт ........................................... 30 ГРАФИКУУДЫН ЖАГСААЛТ График I-1 Хувьцааны ангилал ............................................................................................... 7 График I-2 Финтек .................................................................................................................. 15 График I-3 Финтекийн үүсэл хөгжил ................................................................................... 15 График II-1 ББСБ-ын харилцагчдын тоо.............................................................................. 18 График II-2 ББСБ-ын төрлүүд ............................................................................................... 19 График II-3 2021-1 болон 2022-1 оны харьцуулалтын үзүүлэлт........................................ 21 График II-4 2021 болон 2022 оны мөнгөн хөрөнгийн үзүүлэлт ......................................... 22 График II-5 2021 болон 2022 оны БХХО-ын үзүүлэлт ....................................................... 22 График II-6 2021 он болон 2022 оны факторын үзүүлэлт .................................................. 23 График II-7 2022 оны ББСБ-ын зээлийн үлдэгдэл .............................................................. 24 График II-8 2022 оны ББСБ-ын олгосон зээл ...................................................................... 24 График II-9 2022 оны ББСБ ногоон зээлийн үзүүлэлт ........................................................ 25 График II-10 2022 оны ББСБ-ын нийт эх үүсвэр................................................................. 26 График II-11 Финтек салбарын төрөл................................................................................... 32 График III-1 Инвескор ББСБ-ын зах зээлд эзлэх хувь ........................................................ 36 График III-2 Нийт зээлийн багц, чанаргүй зээл болон харилцагчдын тоо ....................... 37 © 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) v
График III-3 Зээлийн багц бүтээгдэхүүнээр ........................................................................ 37 График III-4 Хувьцааны ханшийн график ........................................................................... 38 График III-5 Орлогын тайлангийн бүтцийн шинжилгээ .................................................... 41 График III-6 Нийт хөрөнгийн хэмжээ түүний өсөлтийн хувь ............................................ 42 График III-7 Ашиг ажиллагааны хувь .................................................................................. 42 График III-8 Нийт хөрөнгийн бүтэц ..................................................................................... 43 График III-9 Хөрвөх чадварын харьцаа үзүүлэлтүүд .......................................................... 45 График III-10 Төлбөрийн чадварын харьцаа үзүүлэлтүүд.................................................. 46 График III-11 Үйл ажиллагааны харьцаа үзүүлэлтүүд ....................................................... 46 График III-12 Ашигт ажиллагааны харьцаа ......................................................................... 47 График III-13 Өрийн ба нийт хөрөнгийн өгөөж .................................................................. 47 График III-14 Дюпонт шинжилгээ ........................................................................................ 48 ХАВСРАЛТУУДЫН ЖАГСААЛТ ХАВСРАЛТ 1 Монгол улс дахь финтек байгууллагууд ..................................................... 55 ХАВСРАЛТ 2 Орлогын тайлан ............................................................................................. 56 ХАВСРАЛТ 3 Орлогын тайлан ............................................................................................. 60
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) vi
ТОВЧИЛСОН ҮГС, НЭР ТОМЪЁОНЫ ТАЙЛБАРЫН ЖАГСААЛТ FCFF
Free Cash Flow to the Firm
Байгууллагын чөлөөт мөнгөн урсгал
FCFE
Free Cash Flow to Equity
Эздийн өмчийн чөлөөт мөнгөн урсгал
DDM
Dividend Discount Model
Ногдол ашиг хорогдуулалтын загвар
TSP
Terminal share price
Хувьцааны төгсгөлийн үнэ
TV
Terminal Value
Төгсгөлийн үнэ цэнэ
TGR
Terminal Growth Rate
Өсөлтийн өгөөж
EV
Enterprise Value
Байгууллагын нийт үнэ цэнэ
EBITDA
Earnings before interest, tax, Элэгдэл, хорогдол, хүү, татварын өмнөх depreciation and amortization ашиг
BV
Book Value
Дансны үнэ
RR
Retention rate
Ашиг хадгалалтын хувь хэмжээ
DPR
Dividend payout ratio
Ногдол ашиг төлөлтийн харьцаа
RSurp
Revaluation surplus
Дахин үнэлгээний нэмүү
CAPM
Cаpital Asset Pricing Model
Капитал хөрөнгө үнэлгээний Загвар
P/BV
Price to Book value ratio
Үнэ болон дансны үнийн харьцаа
P/E
Price to Earnings ratio
Үнэ болон ашгийн харьцаа
EPS
Earnings per share
Нэгж хувьцаанд ногдох цэвэр ашиг
P/CF
Price to Cash Flow ratio
Үнэ болон мөнгөн урсгалын харьцаа
P/S
Price to Sales ratio
Үнэ болон харьцаа
борлуулалтын
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
орлогын
Аж үйлдвэрийн 4.0 хувьсгалд оюутнуудын бэлэн байдлыг үнэлэх судалгаа /СЭЗИС-ийн жишээн дээр/ 1
ОРШИЛ Судалгааны ажлын үндэслэл
1.1
Манай оронд “Хөрөнгийн зах зээл” нь харьцангуй залуу салбар бөгөөд банкны хадгаламжийн хүү буурсантай холбоотойгоор энэхүү зах зээлийн хөрөнгө оруулагчид нэмэгдсэн билээ. Мөн нээлттэй хувьцаат компани цөөн тоотой тул хувьцааны үнэ дээр хөөс нэмэгдэн бодит бус үнэлгээтэй болох магадлалтай ба хөрөнгө оруулагчид нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор хувьцааны ханшны хэлбэлзэл их болсон юм. Компанийн хөрөнгө оруулалтад хэд хэдэн компанийн хөрөнгийн үнэ цэнийг тодорхойлон бодит үнэлгээнээс бага эсвэл их байгааг шинжлэн дүгнэсэн судалгаанууд байдаг ч финтекд суурилсан банк бус санхүүгийн байгууллагыг жишээ болгон ашигласан судалгаа, шинжилгээ одоогийн байдлаар байхгүй байна. Мөн цаашид хөрөнгийн зах зээлд хөрөнгө оруулагчид нэмэгдэх магадлалтай ба өөр олон компаниуд нээлттэй хувьцаат компани болох магадлалтай байна. Иймд финтект суурилсан банк бус санхүүгийн байгууллагын компанийн хувьцааны бодит үнэ цэнийг тодорхойлох хэрэгцээтэй тулгарч байна. Жишээ болгон “Инвескор ББСБ” ХК-ийн хувьцааны үнэ цэнийг тодорхойлох юм. Судалгааны ажлын зорилго
1.2
Финтекд суурилсан банк бус санхүүгийн байгууллагын хувьцааны үнэ цэнийг тодорхойлдог арга аргачлалууд дээр үндэслэн “Инвескор ББСБ” ХК-ийн хувьцааны бодит үнэ цэнийг тодорхойлж хөрөнгө оруулагчдын шийдвэрийг оновчтой байлгахад туслах зорилготой юм. Судалгааны ажлын зорилт • • • • • •
Судлагдсан байдлын судалгаа , шинжилгээ хийх Олон улсын финтекд суурилсан ББСБ дээрх хувьцааны үнэлгээг тодорхойлсон судалгаануудтай танилцах Хувьцааны үнэлгээний тухай онолын талаарх судалгаа, шинжилгээ хийх ББСБ-ийн салбарын өнөөгийн байдлын судалгаа, шинжилгээ хийх “Инвескор ББСБ” ХК-ийн компанийн мэдээллүүд дээр үндэслэн хувьцааны бодит үнэ цэнийг тооцоолох Хөрөнгө оруулагч болон хувьцаа эзэмшигчдэд зориулсан санал, зөвлөмж боловсруулах
Судалгааны арга зүй Тоон шинжилгээ ба олон улс болон бусад салбаруудын хувьцааны үнэлгээнд тулгуурлан компанийн үнэ цэнийг тодорхойлох юм. “Инвескор ББСБ” компанийн хувьцааны үнэ цэнийг чөлөөт мөнгөн урсгалын арга (FCF) болон үржүүлэгчийн арга (P/E) -уудыг ашиглахаас гадна цаашид шаардлагатай бол гордоны загварыг нэмж ашиглана.
© 2013 он. Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль. СУТ, Бөх-Очирын Номун
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 2
I БҮЛЭГ.
СУДЛАГДСАН БАЙДЛЫН СУДАЛГАА БОЛОН ОНОЛ АРГА ЗҮЙ
Энэхүү бүлэгт хувьцааны үнэлгээтэй холбоотой дотоод болон гадаад судалгааны судлагдсан байдлын судалгаагаа хийн онцлох судалгаануудаа түүвэрлэн дүгнэв. Мөн банк бус санхүүгийн байгууллага болон финтекийн үүсэл хөгжлийн талаар бэлтгэлээ. 1.1
Судлагдсан байдлын судалгаа
1.1.1 Дотоод судлагдсан байдлын судалгаа 1. Хөрөнгийн захз ээл дээрх компаниудын бодит үнэлгээг тогтоох нь (Э.Мягмарсүрэн, 2013)
Энэхүү судалгааны ажил нь 3 үнэлгээний хандлага, түүнийг тодорхойлсон аргачлалуудыг харьцуулан дүгнэсэн байна. Үйл ажиллагаа нь харьцангуй тогтворжсон, цэвэр ашиг нь тогтмол өсөлттэй компаниудад орлогын хандлагаар үнэлэн дүгнэх нь тохиромжтой гэж тодорхойлсон бол ашиг багатай, алдагдалтай ажилласан компаниуд өртгийн болон хөрөнгийн хандлагаар үнэлэх нь тохиромжтой гэж үзжээ. Судалгааны давуу тал нь дата олонтой олон компаниуд хамруулж чадсан. Сул тал нь Эдийн засгийн нөлөөлөл, бизнес болон салбарын онцлогийг дутуу тооцсон байх магадлалтай. Мөн орлогын хандлагаар үнэлэхэд хөрөнгө оруулалтын хэмжээ, цэвэр зээл, ирээдүйн борлуулалтын өсөлт, мөнгөн бус зардал зэргийг хэрхэн тодорхойлохоос шалтгаалан үнэлгээний үр дүн шууд хамаардаг байна. 2. Говь ХК хувьцааны шинжилгээ (Н.Содонтуяа, 2015)
Энэхүү судалгааны ажил нь "ГОВЬ" ХК санхүүгийн тайлангууд дээр чөлөөт мөнгөн урсгал хорогдуулалтын загвараар шинжлэн дүгнэсэн байна. Судалгаанд бодит үнийг 13'416төгрөг гэж тооцсон ба тухайн үед зах зээлийн ханш 10290 төгрөг гэсэн нь хямд буюу хувьцааг худалдан авах хөрөнгө оруулагчдад зөвлөсөн байна. Давуу тал нь портерийн 5 хүчин зүйлсийн судалгаа болон 2 аргыг ашиглан үнэлсэн бөгөөд уг 2 үнэлгээгээ хооронд нь харьцуулан дүгнэжээ. 3. Бизнесийн үнэлгээний онол арга зүйг боловсронгуй болгох нь (Ш.Цацрал, 2016)
Энэхүү судалгааны ажил нь"БИ ДИ СЕК ҮЦК" ХК-г эдийн засгийн нэмэгдсэн үнэлэмжийн арга /EVA/ болон хорогдуулсан мөнгөн гүйлгээний арга /DCF/ -уудаар үнэлж дүгнэсэн байна. Мөн бизнесийн үнэлгээ нь дээр тулгуурласан ба онолын болон арга зүйн дээр суурилан өнөөгийн байдал, үнэлгээний асуудлыг тодорхойлж, мөн олон улсын практик дээр тулгуурлан туршлага судлан нэвтрүүлэх боломжийг судалжээ. 4. Сүү ХК-ийн хувьцааны үнэ цэнийг тоооцох нь (Э.Намираа, 2018)
Энэхүү судалгааны ажил нь "Сүү" ХК-ийн санхүүгийн тайланг ашиглан чөлөөт мөнгөн урсгалын арга болон PE харьцааны аргаар хувьцааны үнэ цэнийг тооцох шинжилгээ, судалгаа хийж дүгнэжээ. Судалгааны дүнгээс харвал тухайн хувьцааны үнэ цэнэ 269.3 төгрөг гэж тооцоолсон бөгөөд тухайн үеийн зах зээлийн үнэ /2017.12.27/ 255 төгрөг байсан
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 3
ба үнэлгээний дүнгээс 6 хувь бага байсан. Тийм ч учраас "СҮҮ" ХК-ийн хувьцаа үнэ цэнийн үнэлгээгээсээ доогуур үнэлэгдэж байгааг тогтоожээ. 5. APU ХК-ийнхувьцааны үнэ цэнийг тооцоолох, хөрөнгө оруулалтын зөвлөмж боловсруулах (С.Бямбатогтох, 2019)
Энэхүү судалгааны ажил нь " АПУ" ХК -ийн санхүүгийн тайланг ашиглан хорогдуулалтын арга (FCFE, FCFE), үржүүлэгчийн арга (P/E, P/BV…) ашиглан хувьцааны шинжилгээ хийсэн байна. Үржвэрийн арга дээр 50 хувийн жин өгсөн бол хорогдуулалтын арга дээр 25 хувь өгч таамаглажээ. Үүний үр дүнд тухайн хувьцааны үнийн тухайн зах зээлийн үнээс 9.8 хувийн их байсан ба хөрөнгө оруулалт хийхийг санал болгосон байдаг. 6. Ipo хийх гэж буйкомпанийн үнэлгээ (Эстимайт, 2019)
Энэхүү судалгааны ажил "Инвескор ББСБ" ХК-ийн IPO-д зориулсан өмчлөлийн үнэ цэнийг тухайн компанийн санхүүгийн тайланг ашиглан үнэлэн дүгнэлт өгчээ. Энэхүү үнэлгээг хийхдээ 3 арга ашиглан дүгнэсэн ба эхний арга нь үнэ дансны үнийн харьцаагаар болон үнэ ашгийн харьцаагаар авсан зах зээлийн харьцуулалтын арга, удаах арга нь хөрөнгөнд суурилсан байдлаар буюу одоо бизнесийн нийт хөрөнгөөс өр төлбөрүүдийг хасах , сүүлийн арга нь ногдол ашиг хорогдуулах аргаар тус бүр үнэлгээ хийжээ. Харин эцсийн үнэлгээг орлогын хандлагаар нь буюу ногдол ашиг хорогдуулсан аргын үр дүнгээр авсан байна. Мөн тус компани нь үйл ажиллагаагаа явуулаад удаагүй байгаа тул ногдол ашиг хорогдуулах арга ашигласан нь тохиромжгүй байсан энэ нь удаан хугацааны турш үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулж байгаа тогтмол ногдол ашиг олгодог компанийн үнэлгээнд ашиглахад тохиромжтой байдаг тул энэ аргыг ашигласан нь тохиромжгүй билээ. 7. Финтект суурилсанкомпанийн үнэ цэнийнсудалгаа: ЛЭНД МНББСБ ХК-ийн жишээ нь дээр (Золжаргал, 2019)
Энэхүү судалгааны аж нт ил нь "Талх-Чихэр" ХК-ийн санхүүгийн тайлан дээр тулгуурлан хувьцааны үнэлгээг гаргасан байна. Энэ үнэлгээг хийхдээ чөлөөт мөнгөн урсгалын аргыг 85 хувиар, бизнесийн үнэлгээний харьцааны аргад 15 хувийг тус тус жинлэн дүгнэжээ. Үр дүн нь тус компанийн хувьцаа тухайн зах зээлийн үнэлгээ нь бодит үнэлгээнээсээ өндрөөр үнэлэгдсэн буюу хөрөнгө оруулагчдад түргэн борлуулах зөвлөмж өгчээ. 8. “Талх-Чихэр” хувьцаат компанийн үнэлгээгтооцоолох, хөрөнгө оруулалтын зөвлөмж боловсруулах (Б.Маргад-Эрдэнэ, 2020)
Энэхүү судалгааны аж нт ил нь "Талх-Чихэр" ХК-ийн санхүүгийн тайлан дээр тулгуурлан хувьцааны үнэлгээг гаргасан байна. Энэ үнэлгээг хийхдээ чөлөөт мөнгөн урсгалын аргыг 85 хувиар, бизнесийн үнэлгээний харьцааны аргад 15 хувийг тус тус жинлэн дүгнэжээ. Үр дүн нь тус компанийн хувьцаа тухайн зах зээлийн үнэлгээ нь бодит үнэлгээнээсээ өндрөөр үнэлэгдсэн буюу хөрөнгө оруулагчдад түргэн борлуулах зөвлөмж өгчээ. 9. Хувьцааны үнэлгээг хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргалтад ашиглах нь (Б.Жавзандулам, 2020)
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 4
Энэхүү судалгааны ажил нь "Тавантолгой" ХК-ийн санхүүгийн тайланг ашиглан үнэлгээ хийсэн ба хорогдуулалтын аргыг (FCFF, FCFE, DCF) ашиглан загвараа сонгон тухайн салбарын онцлогыг харуулжээ. Мөн хорогдуулалтын 3 арга дээр тус бүр ижил жин өгч үнэлгээг зах зээлийн ханшнаас доогуур үнэлэгдсэн гэсэн үр дүнд хүрчээ. 10. Хувьцаа нь нээлттэй арилжаалагдаж буй ббсб-ынхувьцааны үнэлгээг боловсронгуй болгох
Энэхүү судалгааны ажил нь үнэлгээний нийтлэг аргууд дээр суурилан салбарын нээлттэй хувьцааны оновчтой аргыг тодорхойлохыг зорьсон байна. Мөн хорогдуулсан мөнгөн урсгалын аргад 20 хувь, үнэлгээнд P/BV үржүүлэгч арга 40 хувь, үлдэгдэл орлогын аргад 40 хувийн жинг тус тус өгч үнэлгээг тооцсон байна. Үнэлгээний үр дүнд 1 жилийн дараах үнийг тооцон дүгнэсэн ба тус үнээс 28.6 хувийн бууралттайг илэрхийлсэн тул хувьцааг зарахыг санал болгосон байна. 1.1.2 Гадаад судлагдсан байдлын судалгаа 1. Stock valuation and learning about profitability (Lubos, 2002)
Энэхүү судалгааны ажил нь ирээдүйн дундажтодорхой бус хувьцааг үнэлэх үнэлгээг боловсруулсан ба энэхүү аргыг үйл ажиллагаа нь тогтворжиж амжаагүй компани дээр оновчтой байна. Үнэлгээний загвар нь M/B буюу market to book ratio-г онцлон үзжээ. 1. Comparison of stock valuation models with their intrinsic value inTehran Stock Exchange (Ali, 2016)
Энэхүү судалгааны ажил нь "TEHRAN" хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагдаж буй хувьцаануудын үнийн ялгаатай байдлыг үнэлгээний онол аргагуудын зөрүүтэй холбон тайлбарлаж, харьцуулах юм. Мөн үнэлгээний 4 загваруудыг судлан, судалгааны явцад хувьцааны үнэлгээг хийж, зах зээлийн үнэтэй харьцуулсан бөгөөд эцэст нь үнэлгээ болон зах зээлийн үнийн дүнгүүд хоорондоо хамааралгүй байгааг илрүүлжээ. Үүний шалтгаан нь загварт хөрөнгө оруулагчын тодорхойгүй байдал, мөнгөн урсгалыг таамаглах зэрэг хүчин зүйлс нөлөөлдөг гэсэн бөгөөд үнэт цаасны зах зээлд мэдээлэл болон үзүүлэлтүүд үнэн, бодит байх нь чухал байдаг байна. 2. The Use of the P/ERatio to Stock Valuation (Radim, 2021)
Энэхүү судалгааны ажил нь үржүүлэгчийн аргын (P/E) тухай ба тухайн арга нь хэр үр дүнтэй бэ, хэрхэн хэрэгжих вэ, хэрхэн задарч болох ба задалснаар Гордоны өсөлтийн буюу Gordon growth model мөн үржүүлэгч аргын Forward P/E, Justified P/E гэх загваруудад хувирч болох талаар судалгааны ажиллаа хийжээ. 3. The Impact of Free Cash Flow on Firm’s Performance (Lai, 2020)
Энэхүү судалгааны ажил нь байгууллагын чөлөөт мөнгөн урсгалын нөлөөг судлах тухай юм. Тус судалгааны дата нь Малайз улсын 2013-2017 оны дата байх бөгөөд хувьцааны өгөөж, байгууллагын үнэ цэнэ (Tobin's Q), болон үйл ажиллагааны гүйцэтгэл (ROE, ROA) гэсэн хувьсагчуудыг онцлон ач холбогдлыг сонгосон ба үр дүнд нь тухайн хувьсагчууд нь чөлөөт мөнгөн урсгалтай сөрөг нөлөөлөлтэй гэж дүгнэсэн байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 5
4. The Valuation of General Insurance Companies (J.P.Ryan., 1990)
Энэхүү судалгааны ажил нь даатгалын салбарын үнэлээчдэд зориулан тухайн салбарын үнэлгээг үнэлэх аргыг онолын хүрээнд тайлбарлахаас гадна өгөгдөл, жишээ болгон байгууллага сонгон түүн дээрээ тулгуурлан параметр сонгоход хэрэгтэй мэдээлэл, зөвлөмж боловсруулан үнэлгээ хийсэн байна. 5. Valuation Approachesand Metrics: A Survey of the Theory and Evidence (Damodaran, 2006)
Энэхүү судалгааны ажил нь хувьцааны үнэлгээний 3 өөр аргыг ашиглах ба тухайн аргууд нь тус бүр дотроо өөрсдийн гэсэн дэд аргуудтай байна. Эхний арга нь хорогдуулсан мөнгөн урсгалын загвар байсан бол удаах арга нь нягтлан бодох бүртгэлд суурилсан ба компанийн хөрөнгө болон хөрөнгийн дансанд хамгийн хэрэгцээтэй чухал гэсэн ойлголтыг авч үзжээ. Харин сүүлийн арга нь харьцангуй арга буюу ижил төсөөтэй хөрөнгийг үнэлэх явдал юм. Мөн зах зээл дээрх үнэлгээ бодит биш байж болох тул дундаж үнэлгээгээр тооцжээ. 6. Financial Economics-Stock yields and Bond yields (Kigen, 2008)
Энэхүү судалгааны ажил нь энгийн хувьцаа болон давуу эрхтэй хувьцаануудын ойлголт, хэрхэн арилжаалах, үнэлгээг хэрхэн хийх гэх зүйлсийг дэлгэрэнгүй тайлбарлажээ. Мөн энгийн хувьцааны үнэлгээг олон арга аргачлалаар үнэлж харуулжээ. Мөн энэ судалгааны онцлог нь онол, нотолгоо, теоремуудад суурилсан байна. 7. The Study and Evaluation of Stocks’ Valuation Models in Tehran Stock Exchange (Akbar, 2013)
Энэхүү судалгаанд "TEHRAN" бирж дээр арилжаалагддаг зарим хувьцааны үнэлгээний загваруудыг судалсан байна. Үр дүнд нь үнэлгээнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойлсон ба Edward Bell and Olson буюу EBO аргыг боловсруулсан. Хувьцаанд нөлөөлөгч хүчин зүйлсэд нэгж хувьцаанд ногдох ашгийн хувьсагчид, системийн эрсдэл, хувьцааны ногдол ашиг, өөрийн хөрөнгийн өгөөж, цэвэр ашгийн хэмжээ байдаг байна. 8. The accuracy ofalternative stockvaluation methods – thecase of the Warsaw Stock Exchange (Prusak, 2017)
Энэхүү судалгааны ажлын зорилго нь Тайланд, Польшийн судлаачид, үнэлгээчдийн хувьцааны үнэлгээний арга аргачлалыг үнэн зөвийг дүгнэх бөгөөд "Warsaw" хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагддаг хувьцаануудыг үнэлэн хөрөнгө оруулагчдад зөвлөмж боловсруулах юм. 9. Stock Valuation UsingThe Dividend Discount Model: An Internel RateOf Return Approach (Sim., 2017)
Энэхүү судалгааны ажил нь ногдол ашгийн түүхэн мэдээлэл дээр тулгуурлан үнэлгээ хийсэн бөгөөд энэ нь яг хувьцааны үнэлгээ хийхдээ тухайн хувьцааны түүхэн мэдээлэл дээр тулгуурлан хийдэг аргаас санаа авсан ба Monte Carlo Simulation аргыг ашиглажээ. Мөн ногдол ашгийн хөнгөлөлтийн загварын давуу тал нь тодорхой хугацааны эрсдэлийг үнэлэх боломжтой байдаг.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 6
1.2
Онолын хэсэг ба үүсэл хөгжил
Энэхүү хэсэгт банк бус санхүүгийн байгууллага, финтек болон хувьцааны үнэлгээний аргыг онолын талаас нь тайлбарлах ба түүнтэй уялдуулан үүсэл хөгжлийн тайлбарлах болно. 1.1.3 Бодит үнэ цэнийн ойлголт Хувьцаа нь зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлтэн дээрээ үнэ нь тогтож арилжаалагддаг санхүүгийн хэрэгсэл юм. Арилжаалагдаж буй үнэт цааснууд болон хөрөнгүүдийн зах зээлийн үнэ болон тухайн компани хөрөнгөд суурилсан үнүүд ялгаатай байж болдог. Бодит буюу жинхэнэ үнэ цэнэ гэдэг нь онолын хувьд байж болох бүхий л үр өгөөж, шинж чанарыг шингээсэн үнэ цэнийг хэлнэ. Мөн зах зээлд арилжаалагдаж байгаа үнэд тус компанийн хөрөнгийн болон үнэт цаасны бүх шинжийг агуулсан бол тус зах зээлийн үнийг тухайн компани болон үнэт цаасны бодит үнэ цэн гэж үзэж болдог. Гэвч уг тохиолдол амьдрал дээр бий болох боломж тун ховор байдаг. Тийм ч учраас шинжээчид, үнэлгээчид тухайн компаний үнэт цаасны бодит үнэ цэнийг тодорхойлон үнэлэхийн тулд үнэт цаас гаргасан компанийн тайлан, үйл ажиллагаа, ирээдүйн хандлага, шинж чанарт тулгуурлан сайтар судлан гаргасан үнэлгээг бодит үнэ цэн гэж үздэг байна. Мөн тухайн хөрөнгийн бүх шинж чанарыг агуулсан бодит үнэ цэнийг тодорхойлох боломж нь олон нийтэд нээлттэй байх мэдээ, мэдээллээр хязгаарлагдаж байгаа учир энэ нь онолын талаас гаргаж ирэх ойлголт юм. Үнэт цаас гаргагч компаниудын ирээдүйн үйл ажиллагааг таамаглах эсвэл бүх шинж чанаруудыг бүгдийг мэдэж байх нь жинхэнэ амьдрал дээр боломжгүй учраас шинжээч болон үнэлгээчдийн үнэлгээ ирээдүйд гарах үр дүнтэй таарах магадлал бага байдаг. Гэвч мэргэжлийн шинжээчдийн үнэлсэн үнэлгээ, бэлдсэн таамаглал шинжилгээнд тулгуурлан хамгийн бодит ирээдүйн төсөөлөл гэж үзэн хөрөнгө оруулалтын шийдвэрээ гаргахад нь нөлөөлдөг байна. Компанийн болон тухайн шинжээч, үнэлгээчний дэвшүүлж байгаа таамаглалаас хамаараад бодит үнэ цэнийн тодорхойлолт өөр өөр байж болдог. Тухайлбал компани удахгүй татан буугдах гэж байгаа бол тухайн компанийн ирээдүйн үйл ажиллагаа таамаглах нь хэрэгцээгүй бөгөөд ач холбогдолгүй юм. Үүний оронд одоо байгаа хөрөнгүүдээ борлуулан, өр төлбөрөө түүгээрээ барагдуулсны дараа үлдэх цэвэр үнэ цэнийг тооцох нь илүү ач холбогдолтой ба татан буугдах үнэ цэн буюу liquidation value гэнэ. Харин тухайн компани ирээдүйд тодорхой хугацааны турш үргэлжлүүлэн үйл ажиллагаагаа явуулна гэж үзвэл тасралтгүй байх зарчим баримтлан тус компаний бодит үнэ цэнийг ирээдүйн таамаглалд тулгуурлан үнэлэх ба үүнийг компанийн тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулах үнэ цэн буюу going –concern value гэж нэрлэдэг байна. Мөн капиталын менежментийн ур чадвар болон одоогийн хөрөнгийг цаашдаа хэрхэн удирдаж баялаг бүтээх зэргийг харгалзаж үзсэний үр дүнд тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулөх үнэ цэн нь татан буугдах үнэ цэнээс их байдаг байна (Pinto, Henry, & Thomas R. Robinson, 2020) .
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 7
1.1.4 Хувьцаа түүний хөрөнгө оруулалтын ойлголт Хувьцааны хөрөнгө оруулалт нь ямар нэгэн компанид хөрөнгө оруулж, тухайн компаний ашигаас ногдол ашиг хүртэх эсвэл компани татан буугдах үед үлдсэн хөрөнгийг худалдан борлуулсан орлогоос хувь хүртэх боломжийг гэрчилсэн үнэт цаас юм. Нөгөөтэйгүүр хувьцаагаар дамжуулан компаниудын эзэмшигч болж болно гэсэн утгийг агуулдаг байна. Мөн хөрөнгийн зах зээл дээр арилжаа хийж ашиг олох боломжтой юм. График I-1 Хувьцааны ангилал
Эх сурвалж: (“Хөрөнгө оруулалт ба хөрөнгийн зах зээл” Монгол банк)
Хөрөнгө оруулалт гэдэг нь хөрөнгөө өсгөх, ашиг олох зорилгоор сонгосон хөрөнгүүддээ өөрийн мөнгийг тараан байршуулахыг хэлнэ. Хөрөнгө оруулагчтд зорилго биелж ашиг олж, хөрөнгийнхөө үнэ цэнийг өсгөх боломжтой байдаг шиг алдагдал хүлээж, хөрөнгийнх нь үнэ цэн ч унах боломжтой байдаг. Хөрөнгө оруулах хэлбэр нь банкны хадгаламж, үл хөдлөх хөрөнгө, крипто, бонд болон хувьцаа гээд маш олон төрөл байдаг ба бүгд өөр өөрийн гэсэн давуу болон сул талуудтай байдаг. Хувьцаанд хөрөнгө оруулах давуу талууд: • • • •
Ногдол ашиг хүртэх Хувьцааны үнэ өсөж, түүнээсээ ашиг олох боломж Хөрвөх чадвар сайн Саналын эрхтэй гэх олон давуу талуудтай байдаг. Ногдол ашиг байнга тараахгүй ч тараагаагүй үедээ үйлдвэрээ өргөтгөх, үйл ажиллаагаа сайжруулах, шинэ тоног төхөөрөмж худалдан авах гэх мэт үйл ажиллагаанууд хийж хувьцааныхаа зах зээлийн үнэлгээг өсгөх бас нэг арга зам болж байдаг.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 8
1.1.5 Хувьцааны үнэлгээ, түүний үндсэн загварууд Үнэлгээчид, шинжээчдийн тооцолсон үнэлгээг зах зээлийн үнэтэй харьцуулснаар тухайн хувьцааны үнийг зах зээл дээрх бодит үнэлгээнээсээ багаар үнэлэгдсэн, бодитоор үнэлэгдсэн эсвэл өндөрөөр үнэлэгдсэн гэх гурван үр дүнгийн аль нэгээр нь үнэлэгдсэн байдаг. Зах зээлийн үнэ болон үнэлгээчний үнэлгээ хоорондоо зөрүүтэй, ашиг өндөр хөрөнгө оруулалтын боломжийг хайж, зах зээлийн үнэд үргэлж эргэлзэх ёстой ч , нөгөө талаасаа үндэслэлтэй, нухацтхй авч үзэх ёстой байдаг. Хэрвээ аль нэг дүгнэлтэнд хүрч зах зээлийн үнээс зөрүүтэй гэж дүгнэсэн байвал тухайн үнэлгээнд ашигласан мэдээллийн үнэн зөв найдвартай байгаа эсэх, арга аргачлал нь ашиглахад тохиромжтой байсан эсэхийг сайтар шалгаж хөрөнгө оруулалтын шийдвэрээ хийж эсвэл бусдад санал болгох хэрэгтэй. Мөн хувьцаанууд зах зээлийн сегментээсээ хамаарч зарим нь тодорхой хугацаанд үнэлгээ нь дахин дахин хийгдэж үргэлж үнэлгээчдийн болон олны анхааралд байдаг бол хэсэг хувьцаанууд нь шинжээчид, үнэлгээчдийн хараанаас гадуур байдаг ба ихэвчлэн хараанаас гадуур байдаг хувьцаануудийн зах зээлийн үнэ болон үнэлгээ нь зөрүүтэй байдаг байна. Шинжээч, үнэлгээчид нь үнэлгээг илүү оновчтой гаргахын тулд олон төрлийн мэдээлэл болон үнэлгээний загваруудыг ашигладаг. Олон төрлийн үнэлгээний арга аргачлал, загварууд, үнэн зөв мэдээ мэдээллийн эх сурвалжийг ашигласнаар үнэлгээний утга нь аргачлал болон мэдээлэл өөрчлөлтөнд хэр зэрэг мэдрэг байгааг ойлгоход тустай. 1.1.6 Үнэ болон үнэлгээний нөлөөлөл Нэгж хувьцаанд ногдох орлого буюу Earnings per Share (EPS) нь энгийн хувьцаа эзэмшигчид ногдох орлогыг, нийт хувьцааны тоо хэмжээнд хувааж өгснөөр гарж ирэх ба компанийн ашгийн үзүүлэлтийг илтгэгч үзүүлэлт юм. Учир нь тус компани нэгж хувьцаандаа ногдох ашиг өссөнөөр хөрөнгө оруулагчдад илүү ашиг болон үнэ цэнийг бий болгодог. Нэгж хувьцаанд ногдох орлогоос илүү P/E харьцаа нь хувьцааны үнэ хэр үнэтэй байгааг харуулдаг ба P/E харьцааг олоход EPS чухал үүрэг гүйцэтгэх юм.
Тайлбар : • • •
Net Income = Цэвэр ашиг Preferred Dividends = Давуу эрхийн хувьцаанд төлөгдсөн ногдол ашиг Common shares outstanding = Эргэлтэнд байгаа хувьцаны тоо хэмжээ
P/E=Market value per share/ Earnings par share Тайлбар :
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 9
• •
Market value per share = Нэгж хувьцааны зах зээлийн үнэ Earnings per share = Нэгж хувьцаанд ногдох орлого
Ижил салбарт, ижил үйл ажиллагаа эрхэлж буй компаниудтай харьцуулах байдлаар харьцааны шинжилгээг ашигладаг ба үржвэрт суурилсан, үржвэрийн аргад багтах ба өөр аргуудаас EV/EBITDA гэх зэрэг нь орно. Харьцуулсан шинжилгээний арга нь ижил салбарт, нэг төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлж буй ижил төстэй компаниудыг хөрөнгө, компаниа хэрхэн үнэлэх, аж үйлдвэр, болон хэмжээг нь харьцуулах арга юм. Өнгөрсөн гүйлгээний арга нь төстэй компаниудын өнгөрсөн гүйлгээг харгалзан зохих үнэ цэнийг гаргаж ирдэг байна. Мөн хөрөнгийн үнэлгээний аргийн бодит үнэ цэнийн тооцохдоо бүх хөрөнгийн зах зээлийн ханшаар үнэлж тооцдог. 1.1.6.1 АБСОЛЮТ ҮНЭЛГЭЭНИЙ АРГА БОЛОН ТҮҮНИЙ ТӨРЛҮҮД Энэхүү арга нь голчлон хөрөнгийн дотоод үнэ цэнийг авч үздэг ба аливаа хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнтэй харьцуулах дотоод үнэ цэнийг тооцоолоход ашиглагддаг. Уг үнэлгээний загваруудын хамгийн гол төрөл нь өнөөгийн үнэ цэнийн загварууд юм. Санхүүгийн онолоор бол хувьцааг үнэлэх суурь аргачлал нь өнөөгийн үнэ цэнийн аргаар тооцогддог. Тухайн аргийн гол арга баримтлал нь хөрөнгийн үнэ цэн нь хөрөнгө оруулагчийн тухайн хөрөнгийг эзэмшиж байхдаа хүртэх нийт өгөөжтэй тэнцүү байх ёстой гэж үздэг. Уг өгөөжүүд нь хувьцаа өнөөгийн үнэ цэнийн аргууд нь хорогдуулсан мөнгөн урсгалын арга хэмээдэг ба мөнгөн урсгалаар илэрхийлэгдэж болно. Дотор нь хөрөнгөд суурилсан үнэлгээний арга болон хорогдуулсан мөнгөн урсгалын арга гэж ерөнхий 2 хувааж үзэж болно. I.1.6.1.1 ASSET-BASED MODEL (Хөрөнгөд суурилсан үнэлгээний арга) Хөрөнгөд суурилсан үнэлгээний арга нь абсолют үнэлгээний аргын нэг төрөл юм. Уг арга нь компанийн удирдаж буй хөрөнгө болон нөөцүүдийн зах зээлийн үнэ цэнийг тооцоолох замаар тухайн компанийг үнэлдэг юм. Мөн энэхүү аргаар байгалийн нөөцөөс ашиг орлогоо бүрдүүлдэг компаниудыг үнэлэхдээ ашиглаж болдог. Тухайлбал уул уурхайн болон газрын тос олборлох компаниудын ордуудых нь нөөцийг үнэлээд тухайн дүнгээс нөөцийг ухан гаргаж боловсруулан ашиг олохтой холбоотой гарах зардлуудбг хасч тохируулах байдлаар компаниудын үнэ цэнийг тооцох боломжтой байдаг. 1.1.6.2 DISCOUNT CASH FLOW VALUATION (Үнэлгээний орлогын аргачлалын загварууд) Үнэлгээчид хөрөнгө оруулалт болон хөрөнгийн ирээдүйн орох болон гарах мөнгөн урсгалаар нь үнэлдэг ба DCF гэж нэрлэдэг байна. Мөнгөн урсгалуудыг хорогдуулалтын хувь буюу хөрөнгө оруулагчдын шаардах хамгийн бага өгөөжөөр хорогдуулж өнөөгийн үнэ цэнийг олон нэмснээр тухайн үнэлгээ тооцогддог байна. Хэрэв эд хөрөнгөө аваад ирээдүйд
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 10
орж ирэх мөнгөн урсгалыг хорогдуулж өнөөдрийн гарах мөнгөн урсгал дээр нэмэхэд өнөөгийн үнэ цэн буюу net present value нь эерэг гарвал хөрөнгө оруулалт хийх нь оновчтой хөрөнгө оруулалт болох юм.
Тайлбар : • •
CF = Тухайн жилд орох (гарах) мөнгөн урсгал R = хорогдуулалтын хувь
DCF аргачлал хэрэглэхэд хорогдуулалтын хувь чухал үүрэгтэй ба жинлэсэн дундаж капиталын өртөг буюу тооцдог ба томьёо нь:
Тайлбар : • • • • •
𝑊𝑒 = Эздийн өмчийн нийт капиталд эзлэх хувийн жин 𝑊𝑑 = Өрийн нийт капиталд эзлэх хувийн жин 𝑅𝑒 = Эздийн өмчийн шаардах өгөөж (CAPM) 𝑅𝑑 = Өрийн зардлын хувь хэмжээ 𝑡 = Татварын хувь хэмжээ
I.1.6.2.1 DIVIDEND DISCOUNT MODEL (Ногдол ашиг хорогдуулалтын арга) Компани ашиг нь хувьцааны үнэд тодорхой хэмжээний нөлөө үзүүлдэг. Ашигтай ажилласан үедээ компаниуд тухайн жилдээ ашгийн хувиар эсвэл тодорхой хэмжээгээр хувь эзэмшигчддээ ногдол ашиг олгодог байна. DDM загвар нь компанийн өнөөгийн үнэ цэн нь ирээдүйд төлөх ногдол ашгуудтай тэнцүү гэсэн тодорхойлолтод үндэслэсэн загвар юм. Мөн ноогдол ашгийн тооцоолол нь хэцүү бөгөөд таамаг дэвшүүлэх эсвэл өмнөх өгөгдөл дээрээ тулгуурлан ирээдүйг таамаглахыг эрмэлздэг байна.
Тайлбар : • • •
EDPS = Хүлээгдэж буй ногдол ашиг (ихэвчлэн нэг хугацааны дараах) COE = Өмчийн өртөг DGR = Ногдол ашгийн өсөлтийн хувь.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 11
DDM загвар нь олон төрөлтэй ба ногдол ашгийн өсөлтгүй загвар мөн Myron J. Gordon гэх эдийн засагчийн гаргасан Гордоны өсөлтийн загвар буюу Gordon Growth Model гэх онол байдаг ба хамгийн хялбар ногдол ашгийг тогтмол өсөлттэй гэж тооцох боломжтой байдаг байна.
Тайлбар : • • •
𝐷1 = Жилийн дараах (тооцооллын) ногдол ашиг r = өөрийн хөрөнгийн өртөг g = тогтмол өсөлтийн хувь, тасралтгүй хугацаанд
Тус загварын хувьд энгийн бус өсөлттэй загвар бөгөөд ихэвчлэн шинэхэн компаниудад ашиглагдах ба энгийнээр өөр хугацаанд өөр өсөлтийн түвшинтэй байх ба доорх зурагт харагдаж байгаачлан бизнесийн өөр өөр мөчлөгт өсөлтийн түвшин ялгаатай байх юм. Зураг I.1 Бизнесийн мөчлөг
Эх сурвалж: Corporate Finance Institute. (2015)
DDM загварт бизнесийн өөр өөр мөчлөгт ашиглах арга байдаг. ➢ Multi-stage Dividend Discount Model
Үүнд : ➢ 𝐷1, 𝐷2, …, 𝐷𝑛 = Өөр хугацаанд орж ирэх ногдол ашиг ➢ 𝑟1, 𝑟2, …, 𝑟𝑛 = Өөр мөчлөгт хорогдуулах хүүний түвшин
Gordon Growth Model нь DDM загварын хамгийн хялбар хэрэглээ нь боловч дутагдалтай тал бий. Энэ загвар нь ногдол ашгийн өсөлтийн хувийг хязгааргүй хугацаанд
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 12
тогтмол байна гэж үзэх ба дээрх Зураг 1-т харуулснаар Mature буюу бизнесийн хөгжил нь дээд цэгтээ хүрсэн компаниудад л ашиглагдаж болох арга юм. Үүнээс бусад тохиолдолд DDM аргыг ашиглахыг санхүүчид зөвлөдөггүй байна. I.1.6.2.2 RESIDUAL INCOME MODEL (Үлдэгдэл орлогын арга) Энэхүү арга нь шаардлагатай өгөөжийг хөрөнгө оруулагчдын хувьд боломжит зардал гэж үздэг. Уг зардлыг нэмэгдүүлж компани хэр хэмжээний орлого олж болохыг үзүүлдэг. Ногдол ашиг төлдөггүй, мөнгөн урсгал сөрөг байсан ч уг аргыг хэрэглэж болдгоороо бусад аргуудаас давуу болдог. НББ орлогоос тус орлогыг бий болгосон алдагдсан боломжийн өртгийг хассан зөрүү үнэ цэнээр компанийн хувьцааны үнэ цэнийг тодорхойлдог. 𝐸𝑞𝑢𝑖𝑡𝑦 𝐶ℎ𝑎𝑟𝑔𝑒 = 𝐸𝑞𝑢𝑖𝑡𝑦 𝐶𝑎𝑝𝑖𝑡𝑎𝑙 ∙ 𝐶𝑜𝑠𝑡 𝑜𝑓 𝐸𝑞𝑢𝑖𝑡𝑦 RIM загвар давуу талын хувьд хамгийн түгээмэл ашиглагддаг аргуудтай харьцуулахад компаний тайлангаас бэлэн мэдээллийг тооцоололдоо хэрэглэх боломжтой ба сөрөг чөлөөт мөнгөн урсгал болон ногдол ашиг тараадаггүй гэх мэт тооцооллыг хэцүү зүйлсийг авж тооцдоггүй юм. Хамгийн гол нь байгууллагын ашигт ажиллагааг харж үздэг давуу талтай юм. Сул талын хувьд прогнозыг сэтгэлзүйн алдаа гаргахад эсвэл тайлангийн алдаад өртөмтгий болгодог ба санхүүгийн тайлангийн ирээдүйн таамаглалд хэт их ач холбогдол өгдөг байна. 1.1.6.3 Компанийн нийт үнэ цэнийн үржүүлэгч I.1.6.3.1 Enterprise Value/ EBITDA Байгууллагын үнэ цэн нь заримдаа үнэт цаасны зах зээлийн үнэлгээ болон нийт үнэ цэнийн хэмжүүрээс илүү өргөн хэрэглэгддэг байна. EV-ын тооцоололд богино болон урт хугацаат өрийн хэрэгслүүд мөн компанийн тайлан дээрх бэлэн мөнгө ба зах зээлийн үнэлгээ гэх зүйлс ордог байна. Боломжит худалдан авалтын үнэлгээний нэгээхэн хэсэг юм. 𝐸𝑉 = 𝑀𝑎𝑟𝑘𝑒𝑡 𝐶𝑎𝑝𝑖𝑡𝑎𝑙𝑖𝑧𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 + 𝑇𝑜𝑡𝑎𝑙 𝐷𝑒𝑏𝑡 − 𝐶𝑎𝑠ℎ Үүнд : • • •
Market Capitalization = Price per share * Shares outstanding Total Debt = Short-term debt + Long-term debt Cash = Бэлэн мөнгө болон түүнтэй адилтгах хөрөнгө
EV нь онолын хувьд хамгийн оновчтой тооцоолол юм. Мөн түүний онцлог тал нь ялгаатай санхүүгийн хөшүүрэгтэй компаниудыг үнэлэхэд хэрэглэх бөгөөд энгийн зах зээлийн үнэлгээнээс ялгарах том давуу тал нь өр төлбөрийг тооцоололд ашигладаг ба худалдан авагч компаниийг худалдан авахын тулд арилжаалж буй компаний өр төлбөрийг төлж барагдуулах ёстой байдаг юм. Мөн худалдан авагч бэлэн мөнгөөр худалдан авч байгаатай ялгаагүй байлгахын тулд бэлэн мөнгийг хасна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 13
EV арга нь үнэлгээний үржвэрийн аргад мөн ашиглагдаж болох ба хамгийн өргөнөөр ашиглагддаг аргуудын нэг нь EV/EBITDA (Earnings before interest, tax, depreciation, amortization) юм. 𝐸𝐵𝐼𝑇𝐷𝐴 = 𝑟𝑒𝑐𝑢𝑟𝑟𝑖𝑛𝑔 𝑒𝑎𝑟𝑛𝑖𝑛𝑔𝑠 𝑓𝑟𝑜𝑚 𝑐𝑜𝑛𝑡𝑖𝑛𝑢𝑖𝑛𝑔 𝑜𝑝𝑒𝑟𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛𝑠 + interest + taxes + depreciation + amortization Уг харьцаа нь ганц салбар дахь компанийн харьцаанд хамгийн тохиромжтой ба бэлэн мөнгө, өрийг тооцож өгснөөр илүү оновчтой болно. I.1.6.3.2 EV/Sales Энэ нь нийт үнэ цэнийг борлуулалтын орлогод харьцуулсан харьцаа юм. Гол үзэл нь хөрөнгө оруулагч компанийн нийт үнэ цэнийг хүртэхэд хичнээн хэмжээний борлуулалт хэрэгтэйг харуулдаг. Бусад харицааг бодвол нарийвчлал сайтай ба илүү давуу талтай байдаг.
1.1.7 Банк бус санхүүгийн байгууллага Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааг Санхүүгийн зохицуулах хорооноос олгосон тусгай зөвшөөрлийн дагуу Монгол улсын хуулийн этгээд, Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрээр зөвшөөрөгдсөн гадаад улсын хуулийн этгээд эрхэлж болно. Улсын төсвөөс санхүүждэг хуулийн этгээд, шашны болон улс төрийн байгууллага, төрийн бус Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа гэж дараах үйл ажиллагааг ойлгоно. 1. Зээл 2. Факторингийн үйлчилгээ 3. Санхүүгийн түрээс 4. Төлбөрийн баталгаа 5. Төлбөр тооцооны хэрэгсэл гаргах 6. Цахим төлбөр тооцоо, мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээ 7. Гадаад валютын арилжаа 8. Итгэлцлийн үйлчилгээ 9. Богино хугацаат санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулалт хийх 10. Хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн чиглэлээр зөвлөгөө мэдээлэл өгөх. Үүнд: Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны өөрийн гэсэн нэр томьёолол гаргаж ирсэн. Факторингийн үйлчилгээ гэж зээлдүүлэгч буюу үүрэг гүйцэтгэгчээс мөнгөн төлбөрийн үүргийг шаардах эрхээ гуравдагч этгээд бүхэлд нь худалдах /шилжүүлэх/ энэхүү эрхийг
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 14
хүлээн авагч нь эрхээ хэрэгжүүлэх болон үүсэн гарах үр дагаврыг бүрэн хариуцах үйл ажиллагааг, Санхүүгийн түрээсийн үйлчилгээ гэж түрээслэгч нь түрээслүүлэгчийн захиалсан буюу сонгосон эд хөрөнгийг өөрөө үйлдвэрлэх, эсхүл худалдагч буюу нийлүүлэгчээс өөрийн нэр дээр худалдан авах замаар түрээслэгчид тодорхой нөхцөл, хугацаа, төлбөртэйгөөр түрээслэх үйл ажиллагааг, Цахим төлбөр тооцоо, мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээ гэж бусдын мөнгөн хөрөнгийг банкан дахь өөрийн харилцах дансаар дамжуулан шилжүүлэх, эсхүл интернэг, автомат тоног төхөөрөмж, цахим төлбөр тооцоон хэрэгсэл ашиглаж, төлбөр тооцоог нь гүйцэтгэх ажиллагааг, Гадаад валютын гүйлгээ гэж гадаад валютыг худалдах, худалдан авах, түүгээр зээл олгох баталгаа гаргах үйл ажиллагааг, Итгэлцлийн үйлчилгээ гэж итгэл хүлээлгэгчийн актив /бэлэн мөнгө, зээл, бусад актив/-ыг үнэгүйдлээс хамгаалж ашиг олж өгөх зорилгоор тэдгээртэй харилцан тохиролцсон гэрээний үндсэн дээр итгэл хүлээгчээс нэр бүхий активыг түр хугацаанд хянах, ашиглах, захиран зарцуулах үйл ажиллагааг, Богино хугацаат санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулалт хийх гэж тодорхой гэрээний үндсэн дээр иргэн, хуулийн этгээдийн хөрөнгийн эх үүсвэрийг нэг жил хүртэл хугацааны хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас болон үүнтэй адилтгах санхүүгийн хэрэгсэлд хөрвүүлэхийг тус тус хэлнэ. Банк бус санхүүгийн байгууллагын онцлог нь : 1. ББСБ-ын зохицуулалтын үндэс нь Монгол улсын хууль, Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай 2. ББСБ дүрмийн сантай 3. Хадгаламж татдаггүй 4. Төрөлжиж үйл ажиллагаа явуулдаг
5.
Цаашдаа арилжааны банк болох боломжтой. Санхүүгийн системийн үндэс, (Г.Балж, 2016)
Англид 16 дугаар зуунд аж үйлдвэрийн хувьсгал хийгдэж хүмүүсийн амьдарлын чадавхыг доройтуулж, өргөн хэрэглээний бараа болон хүнсний хомсдолд өртөж, худалдан авах чадварыг ч мөн бууруулжээ. Тухайн үед Манчестр хотын хэсэг хүмүүс сайн дураара нэгдэн анхны хоршоог байгуулжээ. Тэд түүгээрээ дамжуулан өргөн хэрэглээний бараа болон хүнснүүдээ өөрсдөө хангах болжээ. Банк бус санхүүгийн байгууллага /ББСБ/ нь хөгжингүй орнуудад анх 18 дугаар зууны үеэс үүсэн бий болсон гэж судлаачид үздэг ба анхны ББСБ-ын хэлбэр нь баруун Европын улс гүрдүүдэд хадгаламж зээлийн хоршоо хэлбэрээр бий болсон гэж үздэг байна. Францад 1789 онд феодлын харилцааг халж, хөрөнгөтний ялснаар хөрөнгөтний капитализм тогтсон үед тухайн улсын зарим ажилчин анги үйлдвэрлэлийн жижгэвтэр хоршоодыг байгуулж эхэлжээ. Мөн тэр үеэс хойш хэрэглэгчдийн хоршоо нэрийн доор тэдний туршлага
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 15
дээр тулгуурлан баруун Европ болон дэлхийн бусад орнуудад бий болсон байна. 1844 онд Англи, Ромд байгуулсан Рочдейлийн нийгэмлэг гэж үздэг байна. Банк бус санхүүгийн байгууллага нь Монголд анх 1998 оноос “Хөгжлийн алтан сан” бага, дунд орлоготой иргэдэд чиглэсэн зээл болон бичил санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэх зорилгоор үйл ажиллагаагаа эхлүүлжээ. Харин 2002 онд Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай хуулийг УИХ баталсан ба олон ББСБ-ууд байгуулагджээ. 1.1.8 Финтек Финтект нь санхүү буюу Finance , технолги буюу Technology ийн нийлүүлсэн нийлбэр үг санхүүгийн технологи ба санхүүгийн үйлчилгээний хүртээмжийг сайжруулах , хялбаршуулах, автоматжуулах зорилготой шинэ технологи буюу ФИНТЕК гэж нэрлэдэг.
График I-2 Финтек
Finance Санхүү
Technology Технологи
FINTECH (Financial Technology)
Финтек нь ухаалаг утас, компьютерт суурилсан тусгайлан зориулсан программп суурилан алгоритмуудын тусламжтайгаар График I-3 Финтекийн үүсэл хөгжил
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 16
Үүнээс үүдэн цахим хэтэвч, цахим мөнгө гэсэн нэр томьёлол гарсан ба үүний ачаар хүмүүс мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээ, мөнгөн шилжүүлэг , шуурхай зээл гэх мэт маш олон үйлчилгээг хүссэн газраасаа гар утсаараа авдаг болсон цаг үе иржээ. Хүснэгт I-1 Финтекийн хөгжлийн үе шат № Хугацаа
Хөгжлийн үе шат
Гол оролцогчид
Үүссэн шалтгаан
1
1866-1967
Финтек 1.0
Дэд бүтэц
Глобалчлал
2
1968-2008
Финтек 2.0
Банкууд
Технологи
3
2008-Орчин үе
Финтек 3.0 Финтек 3.5
Старт-ап компани уд
2008 оны дэлхийн санхүүгийн хямрал Зах зээлийн шинэчлэл
Зураг I.2 Финтекийн салбарын амьдралын мөчлөг
Эх сурвалж: (EY.com, 2020)
Санхүүгийн үйлчилгээг зохицуулах технологид суурилан хэрэглэгчдийн мөнгө байршуулах, хадгалах, зээлэх, хөрөнгө оруулах, шилжүүлэх, төлбөр хийх болон мөнгөө эрсдлээс хамгаалах хандлагыг өөрчилдөг старт-ап болон компаниудыг финтек гэнэ. Санхүүгийн салбарт цоо шинэ тэсрэлт хийж буй гарааны бизнес, технологийн компаниуд төдийгүй дотооддоо дижитал шилжилт нэвтрүүлж байгаа уламжлалт санхүүгийн байгууллагуудын аль аль нь финтек юм. Товчхондоо бол технологи ашиглан санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлж буй компаниуд энэ нэршилд хамаарна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 17
1.3
Бүлгийн дүгнэлт
Энэхүү хэсэгт банк бус санхүүгийн байгууллага, финтек, болон хувьцааны үнэлгээтэй холбоотой бүхий л гадаад болон дотоод эрдэм шинжилгээний ажлуудтай танилцсан байдлаа эмхтгэн орууллаа. Мөн судлаач миний зүгээс харахад дотоодын ихэнх хувьцааны үнэлгээ нь дээр тулгуурлан хөрөнгө оруулагчдад зориулан зөвлөмж хүргэдэг байна. Мөн үнэлгээний хэд хэдэн арга дээр тулгуурлан тус аргуудаа жинлэн тухайн үр дүнгээр хувьцааны үнэлгээг хийж байна. Энэхүү судлагдсан байдлын судалгаануудаас ББСБ болон финтек дээр суурилсан байгууллагуудыг үнэлэх аргуудын хоорондох ижил төсөөтэй талууд дээр үндэслэн өөрийн судалгаа шинжилгээ нь дээрээ ашиглан финтект суурилсан ББСБ-ын бодит үнэ цэнийг тогтоох арга замыг гаргаж ирэхийг хичээх болно. Хувьцааны үнэлгээ дээрх хамгийн их хэрэглэгддэг аргууд бол компанийн тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулна гэж таамаглаж байгаа болон олон жил үйл ажиллагаагаа тогтвортой үргэлжлүүлсэн компаниудыг үнэлдэг үнэлгээний аргуудыг ерөнхий байдлаар нь харьцангуй үнэлгээний арга болон абсолют үнэлгээний аргачлалуудыг түлхүү ашиглажээ. Мөн IPO хийх компани эсвэл үйл ажиллагаагаа явуулаад удаагүй компаниудыг энэхүү үнэлгээний аргуудаар үнэлэх нь тохиромжгүй санагдлаа. Мөн би энэ судалгаандаа дээрх судалгаануудын аргууд дээр үндэслэн өөрийн судалгаанд ашиглах болно. II БҮЛЭГ.
ФИНТЕК
БОЛОН
БАНК
БУС
САНХҮҮГИЙН
САЛБАРЫН
ӨНӨӨГИЙН БАЙДЛЫН СУДАЛГАА Энэхүү хэсэгт ББСБ болон Финтекийн сүүүлийн үеийн мэдээ, мэдээлэлүүд дээр тулгуурлан тухайн зах зээлийн одоогийн байдлын тоймлон хүргэнэ. 2022 оны I улирлын байдлаар давхардсан тоогоор 21,788 хувь нийлүүлэгчдийн 529 ББСБ, 393 салбар нэгж, 8 төлөөлөгчийн газар, 4,322 ажилтантайгаар Монгол улсын 21 аймаг, 8 дүүрэгт давхардсан тоогоор 4,645,134 харилцагч, 1,453,685 зээлдэгчид хүрч үйлчилж байна. 2.1 Банк бус санхүүгийн байгууллагын өнөөгийн байдал ББСБ-ын тоо болон харилцагчдын тоон мэдээлэл 2022 оны 1-р улирлын байдлаар Санхүүгийн зохицуулах хорооноос ББС-ын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөл авсан 529 ББСБ байгаа бөгөөд 2021 оноос 0.2 хувиар буурсан байна. Нийт тусгай зөвшөөрөлтэй ББСБ-уудын 85 нь хөдөө орон нутагт үйл ажиллагаа эрхэлдэг, 28 нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай үйл ажиллагаа эрхэлж, 4 ББСБ нь олон нийтэд хувьцаагаа санал болгосон байна. Хүснэгт II-1 ББСБ-ын тоон мэдээлэл Үзүүлэлтүүд Шинээр олгосон
2018
2019
2020
2021
2022-1
15
14
14
14
6
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 18
Хүчингүй
10
15
20
12
11
Түдгэлзүүлсэн
22
13
34
29
4
Сэргээсэн
7
9
9
8
5
Нийт ББСБ
539
538
532
534
529
Үүнээс: ХОН
73
75
77
83
85
Үүнээс: ГХО
29
27
30
28
28
Салбар
230
250
295
331
393
5
7
9
8
8
Төлөөлөгч Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
График II-1 ББСБ-ын харилцагчдын тоо Эх сурвалж : Статистикийн мэдээллийн сан
ББСБ тоо болон харилцагчдын тоо 600
6000000
500
5000000
400
4000000
300
3000000
200
2000000
100
1000000 0
0 2013-IV 2014-IV 2015-IV 2016-IV 2017-IV 2018-IV 2019-IV 2020-IV 2021-IV
2022 оны эхний улирлын байдлаар ББСБ-ын харилцагчдын тоо 4,645,134-т хүрсэн бөгөөд оны өмнө үеэс 4 хувиар буурсан байна. ББСБ-ын үйл ажиллагааны нэр төрөл ББСБ-ын үйл ажиллагааны төрлөөр ангилвал 529 ББСБ 9 төрлийн үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд эрхэлдэг. Эдгээрээс 93 хувь нь буюу 492 ББСБ зээлийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа ба үүнээс 60.7 хувь нь буюу 321 ББСБ дагнан эрхэлж байна. Мөн гадаад валютын арилжааны үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа 144 ББСБ байгаа нь нийт ББСБ-
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 19
уудйн 27.3 хувийг, гадаад валютын арилжааны үйл ажиллагаа дагнан эрхэлдэг 37 ББСБ нийт ББСБ-уудын 7 хувийг бүрдүүлж байна.
График II-2 ББСБ-ын төрлүүд
Нийт тоо
Төрөл
Үйл ажиллагаа
Факторинг
Зээл: 492
Төлбөрийн баталгаа гаргах Төлбөр тооцооны хэрэгсэл гаргах
ББСБ: 529 Итгэлцэл
Гадаад валют арилжаа: 144
БХ санхүүгийн хэрэгсэлд ХО-т хийх ХО-т санхүгийн чиглэлээр зөвлөгөө өгөх
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
Зээл болон гадаад валют арилжааны үйл ажиллагаа дагнан эрхэлдэг ББСБ -ын тоо 2021 онтой харьцуулахад 3.0%, 2.6%-иар буурч, бусад төрлийн үйл ажиллагааны тоо нэмэгдэж байгаа нь ББСБ -ууд үйл ажиллагааны цар хүрээгээ тэлж байгааг харуулж байна. Харин өмнөх оны мөн үеэс нэмэгдсэн үйл ажиллагааны төрлийг авч үзвэл богино хугацаат санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулалт хийх үйлчилгээ 61.5 хувиар, төлбөрийн баталгаа гаргах үйлчилгээ 28.6 хувиар, итгэлцлийн үйлчилгээ 20.9 хувиар тус тус өссөн байна. Санхүүгийн үйлчилгээнд техник технологийг ашиглаж, шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болгож буйгаас гадна уламжлалт зээлийн үйлчилгээг хялбар, түргэн болгож буй цахим зээлийн үйлчилгээг 2022 оны I улирлын байдлаар 32 ББСБ үзүүлж байна Нийт хөрөнгийн судалгаа 2022 оны 1 улирлын байдлаар ББСБ-ын салбарын нийт хөрөнгө өмнөх оны үеэс 42.3 хувиар буюу 883.7 тэрбэм төгрөгөөр өсөж 3 их наяд төгрөгт хүрэв. Түүхнэс активын өсөлтийн 98.1 хувийг цэвэр өсөлт байсан юм. Салбарын нийт хөрөнгийн 87.0% нь 2.5 тэрбум төгрөг ба
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 20
түүнээс дээш хөрөнгөтэй 237 ББСБ, 7.1% нь 1.9-2.5 тэрбум төгрөг хүртэлх активтай 98 ББСБ байгаа бол нийт салбарын хөрөнгийн 5.9 хувийг 1.9 тэрбум төгрөг хүртэлх активтай 194 ББСБ-ын хөрөнгө бүрдүүлж байна. Салбарын хамгийн өндөр активтай 20 ББСБ-ын актив 1.4 их наяд төгрөг байгаа нь нийт активын 47.8 хувийг бүрдүүлж байна. Зураг II.1 ББСБ-ын нийт хөрөнгийн өсөлт
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
ББСБ-уудын нийт активын хэмжээ өмнөх оны мөн үеэс 703.1 тэрбум төгрөгөөр буюу 35.0 хувиар өсөж 2.7 их наяд төгрөгт хүрсэн нь банкны салбарын 6.6%-тай тэнцэж байна. Активын өсөлтийн 97.5 хувийг нийт зээлийн өсөлт бүрдүүлж байгаа бол пассивын өсөлтийн 49.6 хувийг өөрийн хөрөнгийн өсөлт, 50.4 хувийг өр төлбөрийн өсөлт бүрдүүлж байна. Өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад нийт орлогын хэмжээ 112.5 хувиар буюу 27.5 тэрбум төгрөгөөр, нийт зардлын хэмжээ 22.6 хувиар буюу 57.3 тэрбум төгрөгөөр, цэвэр ашгийн хэмжээ 35.7 хувиар буюу 55.2 тэрбум төгрөгөөр өссөн байна. Хүснэгт II-2 Банкны салбартай харьцуулсан ерөнхий үзүүлэлтүүд Үзүүлэлтүүд
2020 Q4 2021 Q4
Өсөлтийн хувь
Нийт хөрөнгө
2006.9
2709.9
35.0%
Банкны салбртай харьцуулахад хувиар
5.50%
6.60%
1.1%
Нийт өөрийн хөрөнгө
1450.7
1799.1
24.0%
Банкны салбартай харьцуулахад хувиар
47.40%
52.50%
5.1%
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 21
Нийт хувь нийлүүлсэн хөрөнгө
1017.7
Банкны салбартай харьцуулахад хувиар
132.20% 77.70%
-54.5%
Нийт зээл
1327
2012.2
51.6%
Банкны салбартай харьцуулахад хувиар
7.50%
9.50%
2.0%
Нийт орлого
408.8
521.3
22.5%
Нийт зарлага
254
311.3
22.6%
Цэвэр ашиг
154.8
210
35.7%
1114.1
9.5%
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
Активын бүтэц, бүрэлдэхүүн, өөрчлөлт График II-3 2021-1 болон 2022-1 оны харьцуулалтын үзүүлэлт Мөнгөн дүн 3,500,000
2,972,843
3,000,000
2,500,000
2,089,123
2,000,000 1,500,000 1,000,000 500,000 0 2021-1
2022-1 Мөнгөн дүн
Активын үзүүлэлтүүдийг өмнөх оныхтой харьцуулж үзвэл нийт хөрөнгийн дүн 883,718 төгрөгөөс өссөн бөгөөд 42.3 хувиар өссөн байна. 1. Мөнгөн хөрөнгө
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 22
МӨНГӨН ХӨРӨНГӨ
465,800, 000,000. 00
374,200, 000,000
2021-1
2022-1
График II-4 2021 болон 2022 оны мөнгөн хөрөнгийн үзүүлэлт
Мөнгөн хөрөнгийн бүтэц нь өмнөх онтой харьцуулж үзвэл 91.6 тэрбум төгрөгөөр буюу 19.7 хувиар буурсан байна. ББСБ-уудын МХ-ийг бүтцийг ангилвал уламжлалт үйл ажиллагаатай ББСБ-уудын мөнгөн хөрөнгө 38.8 хувь, финтек ББСБ-уудын мөнгөн хөрөнгө 4.6 хувь, валют арилжаа дагнан эрхэлж буй ББСБ-уудын 81.3 хувь нь бэлэн мөнгөн хэлбэрээр тус тус байршиж байна. 2. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт
График II-5 2021 болон 2022 оны БХХО-ын үзүүлэлт
БХХО 1% 34% 65%
Хувьцаа
Өрийн бичиг
Бусад үнэт цаас
2022 оны 1 улиралд богино хугацаат санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулалт хийх тусгай зөвшөөрөлтэй 21 ББСБ бүртгэлтэй байгаа боловч 27 ББСБ санхүүгийн тайлангаар богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын үлдэгдэлтэй гарсан ба эдгээрийн 14 ББСБ нь тусгай зөвшөөрөлтэй байна. БХХО-т өмнөх оны мөн үеэс 37.8% буюу 5.4 тэрбум төгрөгөөр өсөж, 2022 оны I улирлын байдлаар 27 ББСБ 19.8 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын үлдэгдэлтэй гарсан байна. БХХО-ын 53.0% буюу 10.5 тэрбум төгрөгийг арилжааны үнэт цаас, 47.5% буюу 9.4 тэрбум төгрөгийг хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас бүрдүүлж байна. 3. Фактор тооцооны авлага
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 23
Фактор тооцоо 9,198
10,000 5,722 5,000 0 2021-1
2022-1
График II-6 2021 он болон 2022 оны факторын үзүүлэлт
Нийт активын өсөлтийн хамгийн өндөр өсөлтийн хувийг факторингийн тооцооны авлагын цэвэр өсөлт үзүүлсэн байна. Өмнөх оны мөн үеэс 58.9% буюу 3.3 тэрбум төгрөгөөр өсөж 9.0 тэрбум төгрөгт хүрчээ. 4. Өмчлөх бусад үл хөдлөх болон өмчлөх бусад хөрөнгө
Хүснэгт II-3 2021 болон 2022 оны ӨБҮХХ үзүүлэлт
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
Өмчлөх бусад үл хөдлөх болон өмчлөх бусад хөрөнгийн дүн өмнөх оны мөн үеэс 2.1 тэрбум төгрөг буюу 15.1 хувиар өсөж 16.9 тэрбум төгрөгийн үлдэгдэлтэй байна. 5. Зээл
Нийт зээлийн хэмжээ өмнөх оны мөн үеэс 61.3% буюу 871.6 тэрбум төгрөгөөр өсөж 2022 оны I улирлын байдлаар 2,293.6 тэрбум төгрөгт хүрсэн бөгөөд үүнд 117.5 тэрбум төгрөгийн эрсдэлийн сан байгуулж, 2,176.1 тэрбум төгрөгийн цэвэр зээлийн үлдэгдэлтэй гарсан байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 24
График II-7 2022 оны ББСБ-ын зээлийн үлдэгдэл
Зээлийн үлдэгдэл 4% 6% Хэвийн зээл Анхаарал хандуулах зээл
90%
Нийт зээлийн үлдэгдлийн 90.0 хувийг буюу 2.1 их наяд төгрөгийг хэвийн зээл, 3.5 хувийг буюу 79.3 тэрбум төгрөгийг анхаарал хандуулах зээл, 6.5 хувийг буюу 149.0 тэрбум төгрөг чанаргүй зээлийн үлдэгдэл бүрдүүлж байна. Олгосон зээлийн 93.1% буюу 1.1 их наяд төгрөгийн зээлийг иргэдэд, 6.9% буюу 79.4 тэрбум төгрөгийн зээлийг хуулийн этгээдэд олгосон байгаа бол 93.5% буюу 808.6 тэрбум төгрөг нь иргэдээс, 6.5% нь буюу 56.7 тэрбум төгрөг нь хуулийн этгээдээс эргэн төлөгдсөн байна (СЗХ, 2022). График II-8 2022 оны ББСБ-ын олгосон зээл
ОЛГОСОН ЗЭЭЛ 1 сар хүртэл
1-3 сар
3-6 сар
1-2.5 жил
2.6-5 жил
5-аас дээш жил
15%
1%
6-12 сар
16% 7%
28%
13%
20%
Тайлант улиралд олгосон 1.2 их наяд төгрөгийн зээлийг хугацааны ангиллаар харвал 12.5 жилийн хугацаатай олгосон зээл нийт зээлийн 26.6 хувийг, 6-12 сарын хугацаатай олгосон зээл нийт зээлийн 18.4 хувийг буюу хамгийн өндөр хувийг бүрдүүлж байна (СЗХ, 2022). 6. Цахим зээл
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 25
Санхүүгийн үйлчилгээнд техник технологийг ашиглаж, шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болгон, уламжлалт зээлийн үйлчилгээг хялбар, түргэн, шуурхай болгож буй онлайн зээлийн үйлчилгээг 2022 оны I улирлын байдлаар 32 ББСБ үзүүлж байна (СЗХ, 2022). 7. Ногоон зээл
2021 оны жилийн эцсийн байдлаар 21 ББСБ 4,896 зээлдэгчийн 38.8 тэрбум төгрөгийн “ногоон” зээлийн үлдэгдэлтэй байсан бол тайлант хугацаанд 17 ББСБ 830 зээлдэгчид 9.9 тэрбум төгрөгийн зээлийг дунджаар 2.7 хувийн хүүтэйгээр олгож, 18 ББСБ-ын 3,940 зээлдэгчээс 7.0 тэрбум төгрөгийн зээл эргэн төлөгдөж, 2022 оны 1 дүгээр улирлын байдлаар 23 ББСБ 5,085 зээлдэгчийн 41.6 тэрбум төгрөгийн зээлийн үлдэгдэлтэй гарчээ. Энэ нь салбарын нийт зээлийн үлдэгдлийн 1.8%-тай тэнцэж байна (СЗХ, 2022). График II-9 2022 оны ББСБ ногоон зээлийн үзүүлэлт
8. Бусад хөрөнгө
2022 оны I улирлын байдлаарх 276.4 тэрбум төгрөгийн бусад хөрөнгийн үлдэгдлийн 39.6% буюу 109.6 тэрбум төгрөг нь хуримтлуулж тооцсон хүүгийн авлага, 42.8% буюу 118.4 тэрбум төгрөг нь дансны цэвэр авлага, 17.5% буюу 48.4 тэрбум төгрөг нь бусад актив байна Эх сурвалж: (СЗХ, 2022).
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 26
Пассивын бүтэц, бүрэлдэхүүн, өөрчлөлт График II-10 2022 оны ББСБ-ын нийт эх үүсвэр
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
Салбарын нийт пассив өмнөх оны мөн үеэс 42.3 хувиар буюу 883.7 тэрбум төгрөгөөр өссөн ба өсөлтийн 56.8 хувийг өр төлбөр, 43.2 хувийг өөрийн хөрөнгийн өсөлт бүрдүүлж байна. Сүүлийн 5 жилийн пассивын үзүүлэлтийг харвал салбарын нийт хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээ 2018 оны мөн үед 811.3 тэрбум төгрөг байсан бол 2022 оны I улирлын байдлаар 2.3 дахин өсөж 1,864.3 тэрбум төгрөгт, өр төлбөрийн хувьд 4.7 дахин өсөж 1.1 их наяд төгрөгт хүрсэн байна Эх сурвалж: (СЗХ, 2022). 1. Санхүүгийн эх үүсвэр
2022 оны I улирлын байдлаар итгэлцлийн үйлчилгээний өглөг өмнөх оны мөн үеэс 76.2% буюу 121.2 тэрбум төгрөгөөр өсөж, итгэлцлийн үйлчилгээний тусгай зөвшөөрөлтэй 52 ББСБ-аас 47 ББСБ 4,309 итгэмжлэгчээс 280.4 тэрбум төгрөгийн итгэлцэл татан төвлөрүүлсэн байна Эх сурвалж: (СЗХ, 2022).
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 27
Зураг II.2 2017-2022 оны санхүүгийн эх үүсвэрийн үзүүлэлт
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
Улаанбаатар хотын 51 ББСБ 4,304 итгэмжлэгчээс 277.4 тэрбум төгрөг, хөдөө орон нутгийн 1 ББСБ 5 итгэмжлэгчээс тэрбум төгрөгийн хөрөнгө татан төвлөрүүлсэн байна. 2. ББСБ-аас гаргасан өрийн бичиг
2022 оны I улирлын байдлаар 41 ББСБ нээлттэй болон хаалттай хүрээнд өрийн бичиг гаргаж, үүнийг 1,711 хувь хүн, хуулийн этгээд худалдан авсан ба нийт 184.5 тэрбум төгрөгийн өрийн бичгийн өглөгийн үлдэгдэлтэй байна. Өрийн бичгийн үлдэгдэл 2017 оны мөн үеэс 46.5 дахин өсөж 184.5 тэрбум төгрөгт хүрсэн байна. Мөн өмнөх оны мөн үед валютаар гаргасан өрийн бичгийн нийт өрийн бичгийн үлдэгдэлд эзлэх хувийн жин 27.3% байсан бол 2022 оны I улирлын 20.2 пунктээр буурч 7.1%-д хүрсэн байна (СЗХ, 2022). 3. Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө Зураг II.3 2018-2022 оны ББСБ-ын хувь нийлүүлсэн хөрөнгө
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 28
Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээ 2021 1 улирлын үеэс 13.4% буюу 137.2 тэрбум төгрөгөөр өсөж 1.2 их наяд төгрөгт хүрсэн нь нийт пассивын 39.2 хувийг бүрдүүлж байна. 2022 оны I улирлын байдлаар 529 ББСБ-ын 1.2 их наяд төгрөгийн энгийн хувьцаа, 5 ББСБ-ын 749.7 сая төгрөгийн давуу эрхийн хувьцаа, 3 ББСБ-ын 2.5 тэрбум төгрөгийн 23 халаасны хувьцаа бүртгэгдсэн байна. Өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад халаасны хувьцааны дүн 1.5 дахин буюу 833.2 сая төгрөгөөр өссөн байна. 4. Төслийн зээлийн санхүүжилт
Төсөл хөтөлбөрөөс 18 ББСБ 23.9 тэрбум төгрөгийг төслийн санхүүжилтээр татан төвлөрүүлж үйл ажиллагаандаа ашиглаж байна. 5. Хуримтлагдсан ашиг
Зураг II.4 2017-2022 оны ББСБ-ын хуримтлагдсан ашгийн үзүүлэлт
Хуримтлагдсан ашиг 2021 оны 1 улирлын үеэс 43.3% буюу 177.6 тэрбум төгрөгөөр өсөж 587.7 тэрбум төгрөгт хүрчээ. 2022 оны 1 улиралд 420 ББСБ 81.3 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан бол 12 ББСБ үйл ажиллагаа эрхлээгүй, 97 ББСБ 2.7 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажиласан байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 29
Ашигт ажиллагаа Зураг II.5 2021-2022 оны ББСБ-ын ашигт ажиллагааны үзүүлэлт
2022 оны I улирлын байдлаар ББСБ-ууд 184.4 тэрбум төгрөгийн орлого олж, 105.8 тэрбум төгрөгийн зардал гаргаж 78.6 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан байна. Өмнөх оны мөн үеэс орлогын хэмжээ 69.0% буюу 75.3 тэрбум төгрөгөөр, зардлын хэмжээ 56.5% буюу 38.2 тэрбум төгрөгөөр, ашгийн хэмжээ 89.2% буюу 37.1 тэрбум төгрөгөөр тус тус нэмэгдсэн байна Эх сурвалж: (СЗХ, 2022). Зураг II.6 1 улирал болон 2022 1 улиралын ББСБ-ын цэвэр ашгийн тайлан
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
Өмнөх оны мөн үеэс хамгийн их өөрчлөлт орсон үзүүлэлтийг харвал орлогын хувьд хүүгийн орлого 72.8% буюу 61.3 тэрбум төгрөгөөр өсжээ. Цар тахалтай холбоотойгоор сүүлийн 2 жилийн хугацаанд ББСБ-уудын ашигт ажиллагаанд төдийлөн өсөлт байхгүй байсан бол энэ оны эхний улирлын байдлаар ББСБ-уудын үндсэн үйл ажиллагаа болох зээл олголт нэмэгдэж, үүнийгээ дагаад хүүгийн орлого болон үйлчилгээний хураамж шимтгэлийн орлого харгалзан 72.8% болон 91.7 хувиар тус тус нэмэгдсэн байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 30
2.2 Финтекийн өнөөгийн нөхцөл байдал Финтекийн стартапуудтай тулгарч буй хэрэглэгчдийн үсрэлт дэлхийн хэмжээнд болж байна. 2020 оны 3-р сарын 30-ны өдөр “deVere” группээс гаргасан шинэ судалгаагаар коронавирусын нөлөөгөөр Европын улсуудын финтек аппликейшний хэрэглээ 72 хувиар өссөн үр дүн гарчээ. Мөн Ази болон Ойрхи Дорнодын улс орнуудад энэ төрлийн аппликейшний хэрэглээ эрс өсч эхэлсэн бөгөөд Филиппиний нэгэн банкны жишээгээр онлайн банкны үйлчилгээний хандалтын тоо ердийн үеэс хоёр дахин нэмэгдсэн байна. Цахиурын хөндий, Нью-Йоркоос авахуулаад Лондон болон Ази, Австралийн санхүүгийн төв болох Сингапур, Хонгконг, Сидней хүртэл технологийн үйлчилгээ бүхий төлбөр тооцоо, валютын солилцоо, ард иргэдийг санхүүжүүлэх, онлайн зээл олгох, баялгийн менежментийн үйлчилгээ эрхэлдэг стартапууд шинээр гарч ирж, уламжлалт зээлийн үйлчилгээ /Банк санхүүгийн үйлчилгээ эрхэлдэг компаниуд/ эрхлэгчидтэй өрсөлдөж байна. Финтекийн гарааны бизнес эрхлэгчдийн тоог нарийн тодорхойлоход хэцүү байдаг боловч мэдээллийн эх сурвалж, салбарын ажиглагчдын тооцоолсноор Ази тивд ойролцоогоор 2500 финтекийн стартап байдаг бол Их Британи, АНУ-ын нийлбэр дүнгээр 4000 нь байдаг. 2020 оны эхний хагаст Covid-19 цар тахал дэлхийн бүх бүс нутагт ихээхэн нөлөөлсөн үйл явдал юм. Вирусын тархалтыг зогсоох гэсэн өргөн хүчин чармайлтын үр дүнд үйлчлүүлэгчид болон бизнесийн үйл ажиллагаанд томоохон өөрчлөлт гарсан бөгөөд энэхүү шилжилт нь финтек зэрэг олон салбарт нөлөөлжээ. Зураг II.7 Дэлхий даяар финтект хөрөнгө оруулсан үзүүлэлт
Монгол дахь Финтек салбарын эрх зүйн зохицуулалт 1. Сэндбокс зохицуулалтын журам (Билгүүнзул, 2020): Монгол Улс санхүүгийн үйлчилгээнд шинээр нэвтэрч буй технологид суурилсан шинэлэг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ, бизнес загварыг дотоодын санхүүгийн зах зээлд нэвтрүүлэх, сэндбокс зохицуулалтын орчинг бүрдүүлэх зорилгоор Монголбанкны Ерөнхийлөгч, Сангийн сайд, Санхүүгийн зохицуулах хорооны дарга, Хадгаламжийн даатгалын корпорацийн гүйцэтгэх захирлын 2021 оны 3-р сарын 1-ний өдөр “Сэндбокс зохицуулалтын орчны журам”-ыг хамтран
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 31
баталсан байдаг. Сэндбокс зохицуулалт нь шинээр зах зээлд орж ирж буй бизнест тусгай зөвшөөрөл, лиценз зэргийг олгохоос өмнө хууль, журмын дагуу тэдгээрийн хэрэгжүүлэх гэж буй шинэ инновацилаг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг тестээр туршиж, бизнес моделийг сайтар боловсруулж үзсэний дараа зах зээлд нэвтрүүлэх үйл явц бөгөөд тэдгээрийг зах зээлд тэсвэртэй өрсөлдөх чадвартай болгож, өрсөлдөөн дундаас шахагдах эрсдлээс сэргийлэх, мөн салбарын мэдээллийг бүрэн авах боломжийг бүрдүүлж өгдгөөрөө онцлог. 2. Блокчэйн технологийн эрхзүйн зохицуулалт (Билгүүнзул, 2020): Монгол Улсын хувьд блокчэйн технологийг хууль зүйн хүрээнд хүлээн зөвшөөрөөгүй хэдий ч Монгол Улсын төлбөрийн системд бэлэн бус төлбөр тооцооны хэрэглээг дэмжих, шинэ дэвшилтэт төлбөрийн хэрэгсэл, үйлчилгээг нэвтрүүлэх, эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх, олон улсын жишигт хүрсэн төлбөрийн системийн дэд бүтцийг хөгжүүлэх бодлого баримтлахаа илэрхийлсэн байдаг. 3. Цахим мөнгө (Билгүүнзул, 2020): Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт төгрөгтэй адил үнэ цэнэ бүхий Монголбанкны зөвшөөрөлтэй гаргасан бэлэн бус төлбөрийн хэрэгслийн нэг хэлбэр бөгөөд мөнгөн дүн нь цахим хэлбэрээр хадгалагдсан, мөнгөн хөрөнгөөр баталгаажсан, цахим мөнгө гаргагч, түүний харилцагчаас бусад гуравдагч этгээд төлбөрт хүлээн зөвшөөрсөн, мөнгөн хөрөнгөнд чөлөөтэй хөрвөдөг онцлогтой. Одоогийн байдлаар Монголбанкнаас цахим мөнгөний үйлчилгээ эрхлэх зөвшөөрөл аваад буй 7 байгууллага байдаг. Үүнд: Мобифинанс ББСБ ХХК, Супер Ап Хэтэвч ХХК, Ард кредит ББСБ ХК, Эм Пи Эс Си ББСБ ХХК, Инвескор хэтэвч ББСБ ХХК, Хай пэймэнт солюшнс ХХК, Нэт капитал файнанс корпораци ББСБ ХХК юм. 4. Виртуал хөрөнгө (Билгүүнзул, 2020): Монгол Улсад виртуал хөрөнгийн хууль эрх зүйн орчин одоогоор батлагдаагүй тул иргэд өөрийн сонгосон арилжааны сувгуудыг ашиглан виртуал хөрөнгө зарах, худалдан авах, хөрөнгө оруулах, олборлох зэргээр зах зээлд оролцож байна. Энэ хүрээнд Монголбанк, Санхүүгийн мэдээллийн алба, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Хууль зүй, дотоод хэргийн яам болон бусад холбогдох байгууллагууд хамтран Виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ шаардлагыг судалсны үндсэн дээр Виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн тухай хуулийн төсөл болон дагалдах хуулиудад оруулах нэмэлт өөрчлөлтүүдийг Хууль, тогтоомжийн тухай хууль болон бусад олон улсын туршлага, стандартад нийцүүлэн боловсруулсан. Холбогдох хуулийн төслийг УИХ-ын 2021 оны 6-р сарын 17-ны өдрийн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж, байнгын хорооноос 2021 оны 7-р сарын 1-ний өдрийн хуралдаанаараа хуулийн төслийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх ажлын хэсгийг байгуулсан. Тус хуулийн төсөлд Санхүүгийн хориг арга хэмжээ авах байгууллагаас (FATF) гаргасан Зөвлөмж 15-ын дагуу виртуал хөрөнгийн 5 төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлж буй этгээдийг бүртгэлжүүлэх, мөнгө угаах, терроризмыг санхүүжүүлэхтэй тэмцэх үйл ажиллагаанд хяналт тавихаар тусгасан. Уг хуулийн төсөл батлагдсанаар Монгол Улсад виртуал хөрөнгийн үйлчилгээ үзүүлэгчийн хууль, эрх зүйн орчин бүрдэж, ФАТФ-ын техник хэрэгжилтийг хангахын зэрэгцээ олон улсад үйл ажиллагаа явуулах, гадаадын компани манай улсад хөрөнгө оруулах нөхцөл бүрдэх зэрэг эдийн засгийн тогтвортой байдлыг дэмжих эерэг нөлөөтэй юм.
Монгол улс дахь Финтек салбарын нөхцөл байдал Санхүүгийн үйлчилгээнд техник технологийг ашиглаж, шинэ төрлийн үйлчилгээ бий болгон, уламжлалт зээлийн үйлчилгээг хялбар, түргэн, шуурхай болгож буй цахим зээлийн үйлчилгээг 2022 оны I улирлын байдлаар 32 ББСБ үзүүлж байна. Эдгээрийн 8 ББСБ нь зөвхөн аппликэйшн ашиглан зээл олгож байгаа бол 24 ББСБ нь уламжлалт болон финтекийг
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 32
хослуулан зээл болон бусад төрлийн санхүүгийн үйлчилгээг санал болгож байна (СЗХ, 2022). График II-11 Финтек салбарын төрөл
Цахим зээл
Аппликэй шн зээл 25% Уламжлал т болон финтек зээл 75%
Эх сурвалж: (СЗХ, 2022)
2022 оны байдлаар 45 компани финтекийн үйл ажиллагаа эрхэлдэг бөгөөд үүнээс 32 үйл ажиллагаа эхлүүлж, 8 компани туршилтын шатанд явагдаж, 4 компани нь валютын үйл ажиллагаа эрхэлж байна. ХАВСРАЛТ 1
2.3 Бүлгийн дүгнэлт Энэхүү бүлгийн хүрээнд Монгол улсын банк бус санхүүгийн байгууллага болон финтекийн салбарын 2022 оны өнөөгийн байдлыг дэлгэрэнгүй судалгаа хийлээ. 2022 оны I улирлын байдлаар 529 ББСБ-аас давхардсан тоогоор 21,788 хувь нийлүүлэгчдийн 529 ББСБ, 393 салбар нэгж, 8 төлөөлөгчийн газар, 4,322 ажилтантайгаар Монгол улсын 21 аймаг, 8 дүүрэгт давхардсан тоогоор 4,645,134 харилцагч, 1,453,685 зээлдэгчид хүрч үйлчилж байна. а. 2022 оны I улирлын байдлаар банк бус санхүүгийн байгууллагын салбарын нийт хөрөнгө өмнөх оны мөн үеэс 42.3 хувиар буюу 883.7 тэрбум төгрөгөөр өсөж 3.0 их наяд төгрөгт хүрсэн байна. Активын өсөлтийн 98.1 хувийг цэвэр зээлийн өсөлт, пассивын өсөлтийн 56.8 хувийг өр төлбөрийн өсөлт, 43.2 хувийг өөрийн хөрөнгийн өсөлт бүрдүүлж байна. 2022 оны I улирлын байдлаар ББСБ-ууд 184.4 тэрбум төгрөгийн орлого олж, 105.8 тэрбум төгрөгийн зардал гаргаж 78.6 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан байна. Өмнөх
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 33
оны мөн үеэс орлогын хэмжээ 69.0% буюу 75.3 тэрбум төгрөгөөр, зардлын хэмжээ 56.5% буюу 38.2 тэрбум төгрөгөөр, ашгийн хэмжээ 89.2% буюу 37.1 тэрбум төгрөгөөр тус тус нэмэгдсэн байна. Финтек салбарын хувьд сүүлийн 3 жилийн хугацаанд хурдацтай нэмэгдсэн бөгөөд нийт 45 байгууллага үйл ажиллагаа цааш явуулж байна. Иргэд сүүлийн жилүүдэд гар утаснаасаа хурдан хугацаанд зээл авч байгаа тул ББСБ болон финтекийн үйлчилгээний дүн өссөөр байгаа юм. III БҮЛЭГ. ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ХЭСЭГ 3.1
Компанийн танилцуулга
“Инвескор” санхүүгийн байгууллага нь бичил санхүүгийн зах зээлд дэвшилтэт технологи, шинэлэг шуурхай үйлчилгээг нэвтрүүлж, харилцагчдынхаа санхүүгийн “хариуцлагатай дэмжигч” байх зорилготойгоор анх 2016 оны 3 сарын 29ний өдөр үүсгэн байгуулагдсан байна. Мөн тухайн оны 5 сарын 17ны өдрийн 159 тоот тогтоолоор “ Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа эрхлэх” тусгай зөвшөөрлөө авсан байна. 2019 оны 4 сарын 24-ний өдрийн Санхүүгийн Зохицуулах хорооны ээлжит хуралдаанаар компанийн нийтэд санал болгох үнэт цаасыг бүртгэсэн бөгөөд нэмж гаргах хувьцаанаас стратегийн хөрөнгө оруулагчид захиалгын бүртгэлийн аргаар санал болгох доод үнийг 1650₮, дээд үнийг 1750₮-өөр, олон нийтэд санал болгох доод үнийг 1550₮, дээд үнийг 1650₮ байхаан тогтоосон. Хувьцааны анхдагч зах зээлийн захиалгад нийт 336 хувь хүн, аж ахуйн нэгж оролцож нийт 2,899,735,069 төгрөгийн үнэт цаас худалдан авах санал ирүүлсэн нь татан төвлөрүүлэх доод дүнгээс 15.9 хувь давсан үзүүлэлт болов. Тухайн компани одоогоор Улаанбаатар хотод 16 салбар, Эрдэнэт хотод 1 салбар, орон нутагт 4 гишүүн ББСБ-тэй хамтран, Киргиз болон Япон орнуудад салбар компанитайгаар үйл ажиллагаагаа эрхэлж байна. Мөн Киргиз улсад “ Invescore CA” MFC, “Pocket KG” LLC гэх 2 охин компаниа байгууллаад үйл ажиллагаагаа хурдацтай тэлж ажилласаар байна. Киргиз улсын Төв банкнаас олгосон тусгай зөвшөөрлөө ахиулж “Бичил санхүүгийн компани” лицензтэй 10 компанийн нэг болсон байна. Монгол улсад одоогоор 18 салбартайгаар нийт 21 ажилтантайгаар үйл ажиллагаагаа эрхлэн явуулж байна. Уг компани маань доор дурдсан дунд хугацааны стратегийн зорилго тавин ажилласаар байна. ⚫
Smart expansion буюу Дотоод зах зээлийн стратеги
Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нэвтрүүлэх болон үр дүнтэй хөрөнгө оруулах замаар дотоодын зах зээлд бага зардлаар, өндөр үр ашигтай ажиллах бүтцийг бий болгох стратегитай үйл ажиллагаагаа эрхлэн явуулж байна. Үүнтэй холбоотой өөрсдийн салбарын тоогоо нэмэгдүүлэх зорилттой ажилласаар байна. ⚫
Financial export буюу Гадаадын зах зээлийн стратеги
Дотоодын зах зээл дээр бий болсон өөрсдийн туршлага дээр тулгуурсан арга барил, финтек дээр тулгуурласан бүтээгдэхүүний шийдлүүдийг өндөр хөгжилтэй орнуудаас татах
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 34
бага зардалтай эх үүсвэртэй хослуулан Япон болон зүүн ази, төв азийн орнуудын зах зээлд нэвтэрч гадны зах зээлд гарах стратегитэй ажиллаж байна. 3.1.1 Компанийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ Энэхүү компани нь бизнес эрхлэгчид болон иргэдэд зориулагдсан төрөл бүрийн үйлчилгээнүүдийг санал болгон үйл ажиллагаагаа эрхлэн явуулдаг байна. Тухайн байгууллагийн голлох үйл ажиллагаа болох зээлийн үйлчилгээ байдаг бөгөөд доорх үйлчилгээнүүдийг санал болгодог. • • • • • • • • • •
Pocket Ilease Шуурхай зээл Автомашин худалдан авах зээл Бизнесийн зээлийн шугам Цалингийн зээл Бизнесийн зээл Хэрэглээний зээл Кредит карт Жижиг дунд бизнесийн эрхлэгчдийг дэмжих хөтөлбөр зээлүүдийг санал болгодог байна.
Мөн тухайн компани нь зээлийн үйлчилгээнээс гадна доорх үйлчилгээнүүдийг харилцагчиддаа санал болгодог байна. Төсөл болон үйлчилгээ: • • • •
Санхүүгийн зөвлөх үйлчилгээ Нийлүүлэлтийн сүлжээний санхүүжилт Аллианс хөтөлбөр SMB хөтөрбөр
Хөрөнгө оруулалтын бүтээгдэхүүн: • • • •
Инвескор хувьцаа Инвескор актив Инвескор бонд Итгэлцэл
3.1.2 Компанийн онцлог Компани нь уламжлал болон финтек хосолсон хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа эрхлэн, технологиор дамжуулан олон харилцагчтай болох уламжлалт үйл ажиллагаагаараа их хэмжээний зээл олгодогоороо бусдаасаа давуу байна. 2020 оны эхэнд хэрэглэгчдээ хурдаг , шуурхай, хүртээмжтэй санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэхээр гар утасны Pocket аппликейшнийг харилцагчиддаа санал болгожээ. Компанийн шинжилгээ
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 35
3.1.3 Компанийн засаглал Компани нь анх IPO хийх үедээ олон нийтэд хувьцааныхаа 15%-ийг санал болгосон ба үлдсэн хувийн бүхэлд нь “Эс Ай Би Жэй Капитал” ХХК эзэмшиж байна. Энэхүү компаний үйл ажиллагаа нь үл хөдлөх хөрөнгийн түрээс зуучлал, бизнесийн зөвөлгөө өгөх, гадаад худалдаа зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг. Мөн 4 охин компанитай бөгөөд “Инвескор актив” ТЗК ХХК-ийн 85%, бусад “Покет КГ” ХХК, “Инвескор хэтэвч ББСБ” ХХК, “Инвескор си эй” МФК-иудын бүх хувийг өөрийн нэр дээр эзэмшдэг байна. Хүснэгт III-1 Хувьцаа эзэмшигчдийн бүтэц Хувьцаа эзэмшигчид SIBJ Capital LLC Олон нийтийн эзэмшлийн хувьцаа Нийт
Эзэмшлийн хувь (%) 85% 15% 100%
Тоо хэмжээ 60,968,730 10,759,118 71,727,918
Эх сурвалж: Монголын хөрөнгийн бирж, компанийн мэдээлэл
Хүснэгт III-2 “SIBJ capital” LLC-ийн хувьцаа эзэмшигдчийн бүтэц Хувьцаа эзэмшигчид Б.Анхболд Б.Мөнх-очир Кавазоэ Такааки
Эзэмшлийн хувь (%) 45% 31% 24%
Тоо хэмжээ 2,865,723 1,974,165 1,528,385
3.1.4 Компанийн төлөөлөн удирдах зөвлөл Хувьцаа эзэмшигчид компанийн эрх барих дээд байгууллага ба бусад үед Төлөөлөн удирдах зөвлөл буюу ТУЗ бүрэн хариуцдаг. ТУЗ нь мөн дотроо хэд хэдэн хороо хариуцдаг. • • • •
Аудитын хороо Цалин урамшуулалын хороо Нэр дэвшүүлэх хороо Эрсдэлийн удирдлагын хороо
Хүснэгт III-3 ТУЗ-ийн гишүүд № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Албан тушаал ТУЗ-ийн дарга ТУЗ-ийн гишүүн ТУЗ-ийн гишүүн ТУЗ-ийн гишүүн ТУЗ-ийн гишүүн ТУЗ-ийн гишүүн Хараат бус ТУЗ-ийн гишүүн Хараат бус ТУЗ-ийн гишүүн Хараат бус ТУЗ-ийн гишүүн ТУЗ-ийн нарийн бичиг
Овог нэр Б.Анхболд Т.Тэлмэн Г.Уянгахишиг Н.Хирохито Р.Мөнхтөр Д.Баясгалан Ч.Хашчулуун Д.Энхбат Ч.Өнөржаргал А.Энэрэл
Эх сурвалж : Компанийн тайлан
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 36
Гүйцэтгэх удирдлага Д. Баясгалан нь 2016 оны 3 сарын 29-нд тухайн компаний гүйцэтгэх захирлаар томилогдсон бөгөөд өнөөдрийг хүртэл энэ албан тушаалаа хадгалж байна. Энэхүү гүйцэтгэх захирал нь компанийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг хариуцаж, удирдан зохион байгуулдаг билээ. 3.2
Компанийн шинжилгээ
Инвескор ББСБ нь 2016 онд үүсгэн байгуулагддаад түүнээс хойш үйл ажиллагаагаа идэвхтэй, тасралтгүй явуулсныхаа дараагийн жилээс зах зээлийнхээ 4.06%-ийг эзэлсэн. Харин 2021 оны эцсийн байдлаар зах зээлийнхээ 8.86%-ийг эзэлсэн байна. ББСБ нь салбар нь өрсөлдөөн ихтэй бөгөөд монополи байгууллагагүй юм. Нийт ББСБ-ийн 5% буюу 27 ББСБ тус салбарын хөрөнгийн 50%-ийг бүрдүүлж байна.. Харин нийт ББСБ-ийн 1.1% буюу 6 ББСБ салбарын нийт хөрөнгийн 25%-ийг эзлэж байна. Инвескор ББСБ нь энэхүү 6 ББСБд орох ба тус 25%-ийн 8.8%-ийг дангаар бүрдүүлж байна. График III-1 Инвескор ББСБ-ын зах зээлд эзлэх хувь
"Инвескор ББСБ" ХК-н зах зээлд эзлэх хувь 600
10.00%
500
8.00%
400
6.00%
300 4.00%
200
2.00%
100 0
0.00% 2017
2018
2019
2020
2021
ББС-ийн салбарын нийт орлого ББС-ийн салбарын нийт хүүний орлого Инвескор ББСБ ХК-ийн зах зээлд эзлэх хувь
Эх сурвалж: МХБ, компанийн мэдээлэл
Монгол улсад 2021 оны эцсийн байдлаар хүн амын тоо 3,409,939 гэж тооцогдсон бол уг компанид нийт хүн амын 2.34% нь харилцагч нь болсон байна. Уг үнэлгээг 2018 онтой харицуулахад 16.6%-иар өссөн үзүүлэлттэй байна. Өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 1.4%-иар өссөн байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 37
График III-2 Нийт зээлийн багц, чанаргүй зээл болон харилцагчдын тоо
Нийт зээлийн багц, чанаргүй зээл болон харилцагчдын тоо 200000 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0
6.0% 5.0%
4.0% 3.0% 2.0% 1.0% 0.0% 2018
2019
нийт зээлийн багц (сая.төг)
2020
2021
харилцагчдийн тоо
чанаргүй зээл
Эх сурвалж: Монголын хөрөнгийн бирж, компанийн мэдээлэл
Зээлийн багц нь жил ирэх тусам өссөнч чанаргүй зээлийн үзүүлэлт нь 2021 оны эцсийн байдлаар 2.7% байгаа нь салбарын дундаж үзүүлэлтээс 2.6 дахин бага байна. Салбарын өсөлт нь 2021 оны эцсийн байдлаар 7% байна. График III-3 Зээлийн багц бүтээгдэхүүнээр
Зээлийн багц бүтээгдэхүүнээр бизнесийн зээл автомашины зээл дижитал зээл хэрэглээний зээл
Эх сурвалж: Монголын хөрөнгийн бирж, компанийн мэдээлэл
Нийт зээлийн багцын 40%-ийг бизнесийн зээл эзлэж байгаа бол автомашины зээлийг 30%, дижитал зээл 19%, хэрэглээний зээл 11%-ийг тус тус эзлэжээ.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 38
График III-4 Хувьцааны ханшийн график
Хувьцааны график 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0
14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000
Jun
Apr
Feb
Dec
Oct
Aug
Jun
Apr
Feb
Dec
Oct
Aug
Jun
Feb
Apr
Dec
Oct
Aug
Jun
0
Qtr2Qtr3 Qtr4 Qtr1 Qtr2 Qtr3 Qtr4 Qtr1 Qtr2 Qtr3 Qtr4 Qtr1 Qtr2 2019
2020
2021
Volume
2022
value
Инвескор ББСБ нь анх олон нийтэд хувьцаагаа санал болгосон хувьцааг одооны үнэтэй харьцуулахад 2.7 дахин өсөлттэй байна. Хувьцааны хувьд идэвхтэй арилжаалагддаг бөгөөд нэгдүгээр ангилалд багтсан байна. Сүүлийн 2 сарын турш нийт 86011 ширхэг ба өдөрт дунджаар 2047 ширхэг хувьцаа арилжаалагдсан байна. Мөнгөн дүнгээр илэрхийлвэл ойролцоогоор 9 сая төгрөгийг эргэлтэнд оруулж байгаа харвал идэвхтэй арилжаалагддаг хувьцаа байна. Мөн графикаас тогтмол өсөлттэй байгааг харж болно. 3.2.1.1 Байгууллагын SWOT шинжилгээ Хүснэгт III-4 SWOT шинжилгээ Давуу тал • • • • • •
• • •
Финтек болон уламжлал хосолсон үйл ажиллагаа явуулдаг. Санхүүгийн эх үүсвэр нь тогтвортой. Технологийн дэвшил сайтай ба өөрсдийн гэсэн багтай. Томоохон банк болон даатгалын компаниудтай хамтарч ажилладаг. Олон улсад үйл ажиллагаагаа тэлж чадсан. Ихэнх үйл ажиллагааг онлайнаар хийж болох өөрсдийн гэсэн финтек аппликейшнтэй ба шуурхай зээл олгох, онлайн хэтэвч гэх мэт үйлчилгээ үзүүлнэ. Маркетинг сайтай. Салбар олонтой. Аппликейшний зээлийн үйлчилгээний цэсийн хөгжүүлэлт сайтай. Боломж
Сул тал • • • • •
Аппликейшн ашиглахын тулд заавал нэг удаа салбар дээр очиж зээлийн гэрээ хийх Зээлийн бүтээгдэхүүн нь хязгаарлагдмал Өрсөлдөгчдөөсөө бага зэрэг хоцорч финтек салбарт нэвтэрсэн. Аппликейшнний хэрэглээ бага Ихэвчлэн хүмүүс аппликейшнийн зээл авах үедээ хэрэглэдэг ба өдөр тутамдаа хэрэглэх нь ховор.
Аюул
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 39
• • • •
Ковидтой холбоотойгоор хүмүүс банкнаас илүү ББСБ-ээс хэрэглээний зээл авах нь ихэссэн. Финтек болон уламжлал хосолсон үйлчилгээгээ бүрэн чадлаар нь ашиглан бизнесээ өргөжүүлэх Олон улсын зах зээлд нэвтэрсэн болохоор орлогын өндөр өсөлт үзүүлэх боломжтой. Аппликейшнаа хөгжүүлэн өөр олон санхүүгийн бүтээгдэхүүнүүд нэмэх
• • • • •
Салбарын өрсөлдөөн ихтэй Шинээр байгуулагдаж буй компаниудын аюул СЗХ болон ЗГ-ийн хатуу хууль, дүрэм, шаардлагууд өндөр нөлөөтэй. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл учир харилцагчаа алдах магадлалтай Фандемикээс гаралтаы эдийн засаг муудаж, инфляци өссөнтэй холбоотойгоор хүмүүсийн зээл авах нь ихэссэн.
3.2.1.2 Портерийн 5 хүчин зүйлсийн шинжилгээ Хүснэгт III-5 Портерийн 5 хүчин зүйлсийн шинжилгээ Хүчин зүйлс
Тайлбар
Салбарын өрсөлдөөн
Монгол улсад 2021 оны байдлаар нийт 534 банк бус санхүүгийн байгууллага үйл ажиллагаагаа явуулж байна. ББСБ салбарын 50 хувийг 27 ББСБ, 25 хувийг 6 ББСБ эзэлж байна. Мөн тухайн зах зээлийг ганцаар эзэлж байгаа ББСБ байхгүй төгс өрсөлдөөнт зах зээл юм.
Шинэ аюул
өрсөлдөгчийн Сүүлийн жилүүдэд финтек салбар эрчимтэй хөгжиж шинээр олон төрлийн финтек компаниуд гарч ирж байна. Судалгаагаар туршилтанд байгаа 9 компани байна. Мөн ББСБ байгуулахад бусад салбарууд шиг капитал зарцуулалт, анхны хөрөнгө оруулалт шаарддаггүй бөгөөд СЗХ-оос зөвшөөрөл авах шаарддаг. Тодорхой шалгуур үзүүлэлтийг хангасан тохиолдолд зөвшөөрөлтэй болдог ба хамгийн гол үзүүлэлт нь дүрмийн сангийн хэмжээ байдаг байна. Дүрмийн сангийн хэмжээг СЗХ-оос шинэчлэн баталсан ба Улаанбаатар хотод 2.5 тэрбум, Дархан болон Орхон аймгийн төвд 600 сая, бусад аймаг сумдуудад 200 сая төгрөг байхаар тогтоожээ. Уг үзүүлэлт нь зах зээлд шинээр нэвтрэгсдийн хандлагийг өсгөж байна.
Бүтээгдэхүүнийг орлуулах
Арилжааны томоохон банкууд үйл ажиллагаандаа финтекийг нэвтрүүлэн, харилцагчдадаа илүү хурдан шуурхай амар үйлчилгээг санал болгосноор харилцагчиддаа хадгалж үлдэх бодлого баримтлан ажиллаж байна. Мөн цаашид банкнууд харилцагчиддаа тавих үйлчилгээнүүдийх нь шаардлага багасаж финтек уламжлалт хосолсон хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлбэл аюул өндөр болно.
Хэрэглэгчийн хүч
Манай орны хүмүүс сүүлийн үед бүгд хурдан шуурхай санхүүгийн үйлчилгээ авахыг их хүсэх болсон ба бараг хүн болгон өдөр бүр ухаалаг гар утаснаасаа санхүү гэхгүй бүх үйлчилгээг авсаар байна. ББСБ-ийн харилцагчид давхардсан
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 40
тоогоор 4.8сая, зээлдэгч нь 1.7сая байна. Мөн хэрэглэгчид бага хүүтэй зээл авах сонирхолтой байдаг байна. Нийлүүлэгчийн хүч
3.3
ББСБ-ийн гол бүтээгдэхүүн нь зээлийн үйлчилгээ байдаг ба түүний түүхийн эд материал нь санхүүжилт байдаг юм. Мөн үйл ажиллагаа тогтвортой явуулж чадвал маш олон санхүүжилтийн боломжууд гарч ирдэг. Жишээлбэл IPO хийх, нээлттэй эсвэл хаалттай бонд гаргах гэх мэт эх үүсвэр татах нь асуудалгүй болно.
Санхүүгийн шинжилгээ
3.3.1 Бүтцийн шинжилгээ Хүснэгт III-6 Санхүүгийн тайлангийн бүтцийн шинжилгээ Үзүүлэлт Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгө Харилцагчдад олгосон зээл (цэвэр)
2017
2018
2019
2020
2021
6%
6%
6%
20%
12%
91%
89%
76%
71%
83%
Эргэлтийн хөрөнгө Эргэлтийн бус хөрөнгө
99%
98%
91%
93%
97%
1%
2%
9%
7%
3%
100%
100%
100%
100%
100%
13%
27%
24%
31%
27%
40%
36%
18%
10%
16%
ББСБ гаргасан бонд
0%
0%
0%
6%
13%
Бусад эх үүсвэр
0%
0%
0%
11%
5%
Бусад өр төлбөр
2%
2%
9%
3%
4%
Нийт өр төлбөр
55%
64%
51%
61%
64%
ХКапитал+ НТК
31%
16%
39%
23%
15%
Хуримтлагдсан ашиг
13%
20%
11%
16%
18%
Өөрийн хөрөнгө
45%
36%
49%
39%
36%
Нийт хөрөнгө Итгэлцлийн үйлчилгээний өр төлбөр Банк, санхүүгийн байгууллагаас авсан зээл
Эх сурвалж: Компанийн мэдээлэл
Компанийн нийт хөрөнгийн ихэнх хэсэг нь эргэлтийн хөрөнгө 91 хувиар эзлэж байна. 2021 онд тус компани нь зээлийн урт хугацаат санхүүжилт буюу гурван сая ам долларын санхүүжилт татсан байна. Өр төлбөрийн хувьд итгэлцлийн үйлчилгээ 27 хувийг, ББСБ авсан зээл болон бонд 16 хувийг, бусад эх үүсвэр болон өр төлбөр нь 8.8 хувийг эзлэж байна. Мөн нийт хөрөнгөд эх үүсвэр нь 64 хувийг, өөрийнн хөрөнгө нь 36 хувийг эзлэж байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 41
График III-5 Орлогын тайлангийн бүтцийн шинжилгээ Үзүүлэлт Хүү болон түүнтэй адилтгах орлого Хүү болон түүнтэй адилтгах зардал Хүүгийн цэвэр орлого Хүүгийн бус цэвэр орлого Үйл ажиллагааны ашиг Үйл ажиллагааны зардал Татварын өмнөх ашиг/алдагдал Орлогын татварын зардал Татварын дараах ашиг/ алдагдал
2017
2018
2019
2020
2021
100%
100%
100%
100%
100%
15%
24%
21%
23%
31%
85%
76%
79%
71%
57%
3%
4%
4%
1%
21%
88%
80%
93%
74%
88%
13%
13%
33%
25%
30%
68%
57%
58%
48%
58%
7%
10%
13%
7%
11%
61%
47%
45%
40%
46%
Эх сурвалж: Компанийн мэдээлэл
Компанийн үйл ажиллагааны зардлын хувь хэмжээ өссөн байдалтай ба хүүгийн цэвэр орлого буурсан үзүүлэлттэй байгаа хэдий ч цэвэр ахиуц ашиг өссөн үзүүлэлттэй байна. Мөн нийт орлогод хүүгийн бус цэвэр орлогын эзлэх хувь хэмжээ өсөж байгаа нь финтект суурилан үйл ажиллагагаа явуулж байгаатай холбоотой юм. 3.3.2 Санхүүгийн үзүүлэлт Хүснэгт III-7 Санхүүгийн үзүүлэлт Санхүүгийн үзүүлэлтүүд Үйл ажиллагааны орлого
2019
2020
2021
19,362,985.00
29,147,505.00
41,122,071.00
8,658,691.00
11,619,109.00
19,191,536.00
74,419,134.00
126,437,823.00
206,369,484.00
7,483,027.00
9,606,490.00
5,852,811.00
Нийт хөрөнгө
81,902,161.00
136,044,313.00
21,222,295.00
Нийт өр төлбөр
41,513,467.00
83,243,727.00
136,705,532.00
Нийт эздийн өмч
40,388,694.00
52,800,586.00
75,516,763.00
Цэвэр ашиг Нийт эргэлтийн хөрөнгө Нийт эргэлтийн бус хөрөнгө
Эх сурвалж: Монголын хөрөнгийн бирж, компанийн мэдээлэл
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 42
График III-6 Нийт хөрөнгийн хэмжээ түүний өсөлтийн хувь
Нийт хөрөнгийн хэмжээ өсөлтийн хувь 250,000,000
350% 310%
300%
200,000,000
250% 150,000,000
200% 150%
100,000,000
126%
110%
100% 76%
50,000,000
62%
0
50% 0%
2017
2018 Нийт хөрөнгө
2019
2020
2021
Жилийн өсөлтийн хувь
Эх сурвалж: Компанийн мэдээлэл
Компанийн нийлмэл өсөлтийн хувь нь сүүлийн 5 жилийн хугацаанд 81% байсан ба нийт хөрөнгийн хэмжээ жил бүр өндөр хувиар өсөж байна. Олон нийтэд хувьцаагаа санал болгосноос хойш 61 хувийн нийлмэл өсөлтийн хувиар өссөн байна. График III-7 Ашиг ажиллагааны хувь 250,000,000 200,000,000 150,000,000 100,000,000 50,000,000 0 2019 Борлуулалтын орлого
2020
2021 Цэвэр ашиг
Эх сурвалж: Компанийн мэдээлэл
Энэхүү компанийн орлого, ашиг жил бүрийн тогтмол өсөлттэй байна. 2020 оноос 2021 оноос 41.1тэрбум төгрөгийн хүүний орлоготой буюу 41 хувиар их өсөлттэй ажилласан байна. Харин компанийн цэвэр ашиг нь 19.1 тэрбум төгрөг буюу 65 хувиар өссөн үзүүлэлттэй ба сүүлийн жилүүдэд дунджаар 44 хувийн цэвэр ахиуц ашигтай ажиллаж байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 43
График III-8 Нийт хөрөнгийн бүтэц
70,000 60,000 50,000 40,000 30,000 20,000 10,000 0 2019 Нийт өр төлбөр
2020
2021
Нийт эздийн өмч
Эх сурвалж: Компанийн мэдээлэл
Компани нээлттэй бонд буюу 20 тэрбут төгрөгний 13 хувийн хүүтэй, 2 жилийн хугацаатай өрийн санхүүжилт гаргасан ба EMF (Emf Microfinance Fund)-аас 3 сая долларын урт хугацаат зээл авсантай холбоотойгоор өр төлбөрийн хэмжээ 64 хувиар өсжээ. Түүний улмаас 2021 оны нийт хөрөнгийн 64,4 хувь буюу 136 тэрбум төгрөг эзлэж байна. Хүүний орлогоо нэмэгдүүлж чадахгүй бол дампуурах эрсдэл харагдаж байгаа ч ББСБ-д эх үүсвэр их байх тусмаа их зээл гаргаж чадах болохоор ашиг, орлого нэмэгдэх боломжтой гэж үзэж байна. 3.3.2.1 Салбарын эрсдэл М1. Макро эдийн засгийн эрсдэл: Гадаад дахь олон улсын өрийн дарамт, төгрөгийн доллартай харьцах ханш сулрах гэх мэт нь манай эдийн засгийн бүтцийн мэдрэмтгий байдал нөлөөлөл, цаашлаад сууль эдийн засгийн суурь эрсдэлийг бууруулах эрсдэлтэй. M2. Салбарын эрсдэл: Монгол улсын банк бус санхүүгийн салбарт нийт 524 ААН үйл ажиллагаагаа эрхэлж байгаа нь хамгийн их өрсөлдөөнтэй салбарын тоонд тооцогдож байна. Гэвч уламжлалт санхүүгийн үйлчилгээнээс өөр финтект тулгуурласан мөн хосолсон үйлчилгээг компаниуд нэвтрүүлж байгаа нь зах зээл өрсөлдөөн ихтэй байгааг болон хэрэглэхэд амар, хурдан, хүртээмжтэй болгоход хүргэж олгосон үйлчилгээ сайжирснаар энэхүү салбарт хэрэглэгч иүлүү их нэмэгдэж байгаа. Банкны салбараас финтект тулгуурласан бүтээгдэхүүн үйлчилгээг үзүүлэн ажиллаж байгаа нь салбарын зах зээлд өрсөлдөөн нэмэгдэж, ашигт ажиллагаа багасах эрсдэлтэй. M3. Хүүгийн түвшиний эрсдэл:
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 44
Компани санхүүжилтийн үндсэн эх үүсвэр бүтэц зохион байгуулалтын хувьд ихэвчлэн зээл болон итгэлцэл дээр тогтсон байна. Иймийн учраас зээлийн хүү мөн итгэлцлийн үйлчилгээний зардал нэмэгдэж бизнесийн хувьд хүүгийн эрсдэл үүсгэдэг байна. Зээлийн хүүгийн түвшин нь банк бус санхүүгийн байгуулгын бүтээгдэхүүний үнэ, бүтээгдэхүүний өртөг болон өрсөлдөөн ихтэй салбарт хүүний түвшин аль эсвэл дагаад гол бүтээгдэхүүн болох зээлийн хүүгээ нэмэх нь цэвэр ахиуц хүүгийн орлогыг багасгана. C1. Зээлийн эрсдэл: Банк бус санхүүгийн байгуулгын үндсэн үйл ажиллагаа нь зээл олгох үйлчилгээ ба үндсэн тулгардаг эрсдэл нь чанаргүй зээлийн эрсдэл байдаг. Зээлдэгч нь гэрээнд заасан үүргээ ямар нэг хэлбэрээр биелүүлэхгүй байх, хүү, алданги болон үндсэн төлбөр гэх зэргийг хугацаанд нь эсвэл төлөхгүй байх үед энэхүү эрсдэл үүснэ. Энэхүү эрсдэл бизнесийн гаргасан зээлийн багцад чанаргүй зээлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, санхүүгийн зохицуулах хорооны зохистой харьцаа үзүүлэлтийг хангаж чадахгүй болох, үзүүлэлтэд сөрөг нөлөө үзүүлэх, ашигтай ажиллагааг буруулдаг эрсдэлтэй. М4. Валютын ханшийн эрсдэл: Харилцагч үйлчлүүлэгчдийн үзүүлэх зээлийн хэмжээ үнийн дүнг өсгөх зорилгоор итгэлцлийн үйлчилгээ үзүүлэх хүрээнд үйлчлүүлэгчидтэй ямар нэгэн хөрөнгө итгэмжлэн удирдах гэрээ байгуулж мөнгөн хөрөнгийг гадаад болон дотоод зах зээл дээр татан төвлөрүүлдэг бөгөөд мөнгөн хөрөнгийг хүлээж авдаг тул ханшийн эрсдэл томоохон валютын ханшийн эрсдэл болдог. L1. Хөрвөх чадварын эрсдэл: Хэрэглэгчийн өндөр дүнтэй үндсэн үйлчилгээ болох зээл авах хэрэгцээ, хүсэлтээр зээл олголт хийх дансанд бэлэн мөнгөний хангалттай нөөцгүй байвал банк бус санхүүгийн байгуулгын хүлээх боломжит хүндрэл эрсдэл юм. Хэрэгцээт зээлийн хүсэлтээр зээл гаргаж чадамжгүй бол банк бус санхүүгийн байгууллагын салбарт үзүүлэх өрсөлдөөн ихтэй байдаг тул бусад өрсөлдөгч компаниудад хэрэглэгчээ алдах эрсдэлд учрах ба хэрэгтэй зээлээ өрсөлдөгчөөс авах нөхцөл байдал үүсэх тул энэ эрсдэлд өрсөлдөх чадварын эрсдэл өндөртэй байдаг. L2. Эх үүсвэрийн эрсдэл: Банк бус санхүүгийн байгууллагын чухал үндсэн үзүүлдэг үйлчилгээ нь хэрэглэгчийн хүсэж байгаа зээлийг гаргах бөгөөд одоогийн байгаа эдийн засгийн гол орчин нөхцөл байдлаас хамаарч зэлээ олгох өөрийн хөрөнгө, итгэлцлийн үйлчилгээ болон санхүүгийн байгууллагаас төвлөрүүлсэн зээлээр бүрдүүлж байгаа ба эх үүсвэр татах боломж нь хязгаарлагдмал байдаг юм. Дараах тохиолдолд эх үүсвэрийн гарах зардал мөн өртөг нь нэмэгдэх, хэт өндөр хүүний зээл авах гэх мэт компанид эрсдэл учруулдаг юм.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 45
3.3.3 Харьцааны шинжилгээ 3.3.3.1 Зохистой харьцааны шалгуур үзүүлэлт Хүснэгт III-8 Зохистой шалгуур үзүүлэлтүүд Шалгуур үзүүлэлт
Байх ёстой
1-р зэрэглэлийн эрсдэлээр жигнэсэн нийт актив, өөрийн хөрөнгийн харьцаа Өөрийн хөрөнгө эрсдэлээр жигнэсэн нийт активын харьцаа
2020
2021
10% - аас доошгүй
39.10%
30.70%
20% - аас доошгүй
39.10%
33.10%
10% - аас доошгүй 8% - аас дээш
37.30% 34.50%
31.70% 16.20%
30% - аас хэтрэхгүй
7.70%
11.70%
ББСБ-аас гаргасан төлбөрийн баталгааны зохистой харьцаа
70% - аас хэтрэхгүй
0.00%
0.00%
Нийт холбогдох этгээдэд олгосон зээл/Өөрийн хөрөнгө
25% - аас хэтрэхгүй
0.60%
0.40%
Нэг холбогдох этгээдэд олгосон зээл/Өөрийн хөрөнгө Үнэт цаасны эзэмшил / Өөрийн хөрөнгө Гадаад актив, пассивын зөрүү өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцаа
10% - аас хэтрэхгүй 50% - аас хэтрэхгүй +/-40% - аас хэтрэхгүй
0.10% 12.40%
0.00% 8.50%
18.40%
18.00%
Илтгэлцлийн өглөг өөрийн хөрөнгийн зохистой харьцаа Өрийн бичгийн зохистой харьцаа Үндсэн хөрөнгийн зохистой харьцаа
80% - аас хэтрэхгүй 50% - аас хэтрэхгүй 15% - аас хэтрэхгүй
78.10% 15.30% 3.50%
74.70% 38.50% 0.90%
1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө, нийт активын харьцаа Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа Нэг зээлдэгч, түүний холбогдох этгээдэд олгосон зээл / ӨӨрийн хөрөнгө
Эх сурвалж: МХБ, компанийн мэдээлэл
3.3.3.2 Хөрвөх чадварын харьцаа График III-9 Хөрвөх чадварын харьцаа үзүүлэлтүүд 2.5 1.83
2
1.92
1.81
1.5 1 0.5
0.38
0.13
0.23
0 2019
2020
Бэлэн мөнгөний харьцаа
2021 Эргэлтийн харьцаа
Эх сурвалж: Компанийн мэдээлэл
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 46
2021 онд компаний хувьд эргэлтийн харьцаа нь 1.92 байгаа нь эргэлтийн эх үүсвэрээ эргэлтийн хөрөнгөөрөө санхүүжүүлэх чадвартайг харуулж байна. Мөн бэлэн мөнгөний харьцаа нь 2021 онд 1-ээс бага буюу 0.23 байгаа нь богино хугацаат өр төлбөр нь мөнгөн хөрөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөөс их байгаа үзүүлж байна. 3.3.3.3 Төлбөрийн чадварын харьцаа График III-10 Төлбөрийн чадварын харьцаа үзүүлэлтүүд 1.81
2 1.58 1.5 1.03 1
0.64
0.61
0.51 0.5 0 2019
2020
Өрийн харьцаа
2021
Өр ба эздийн өмчийн харьцаа
Компани сүүлийн үед зээл авж, бонд гаргасантай холбоотой өрийн хэмжээ нэмэгдэж , өр ба эздийн өмчийн харьцаа 1.8 болсон байна. Энэхүү эх үүсвэрээрээ илүү их зээл олгосноор өрийн дарамтат орох эрсдэлээ багасгаж болно. 3.3.3.4 Ажлын капиталын удирдлага График III-11 Үйл ажиллагааны харьцаа үзүүлэлтүүд 14
11.65
12
9.49 8.26
10
8 6 4 2
0.32
0.27
0.23
2019
2020
2021
0 Нийт өр хөрөнгийн эргэц
Авлагын эргэц
Компаний авлагын эргэц нь 9.5 байгаа бөгөөд уржнан жилээс буурсан ч өмнө жилээс өссөн үзүүлэлттэй байна. Харин компанийн нийт хөрөнгийн эргэц нь 2021 оны байдлаар 0.24 байгаа салбарын дундажтай харьцуулж үзэхэд илүү байгааг харж байна.
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 47
3.3.3.5 Ашигт ажиллагааны харьцаа График III-12 Ашигт ажиллагааны харьцаа 90%
79%
80%
72%
70% 60% 50%
62%
58% 45%
67%
52%
47% 40%
40% 30% 20% 10% 0% Цэвэр ахиуц ашиг
EBITDA ахиуц ашиг 2019
2020
Нийт ахиуц ашиг
2021
Нийт ахиуц ашиг сүүлийн жилүүдэд тогтмол буурсан үзүүлэлттэй тайлант хугацааны сүүлийн жил буюу 2021онд 67 хувь болжээ. Гол шалтгаан нь зээлийн хүүний зардал нь нийт орлогод эзлэх хэмжээ өссөнтэй холбоотой юм. 2021 онд цэвэр ашгийн ахиуц нь 47% хүрсэн гол шалтгаан нь хураамж шимтгэлийн орлого нь 1 тэрбум төгрөгнөөс 8 тэрбум төгрөг хүртэл өссөнтэй холбоотой юм. 3.3.3.6 Өөрийн хөрөнгийн ба нийт хөрөнгийн өгөөж Нийт хөрөнгийн өгөөж нь 12.3 хувь буюу харьцангуй тогтмол дундаж байдаг. Сүүлийн жилд 11 хувийн өгөөжтэй ажилласан ба ROE нь 30 хувь болсон нь өмнөх оноос 500 суурь нэгжээр өссөн үзүүлэлт байна. График III-13 Өрийн ба нийт хөрөнгийн өгөөж 35.00%
31.90%
29.90%
30.00%
24.90%
25.00% 20.00%
14.30% 15.00%
10.70%
11%
2020
2021
10.00% 5.00% 0.00% 2019 ROA
ROE
© 2022 он. Санхүү Эдийн Засгийн Их Сургууль. СУТ, Хүрэлийн Номинчимэг
Финтект суурилсан нээлттэй банк бус санхүүгийн байгууллагын бизнесийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлох арга зам (“Инвескор ББСБ” ХК-н жишээн дээр) 48
3.3.3.7 Дюпонт шинжилгээ График III-14 Дюпонт шинжилгээ
Эздийн өмчийн өгөөж
Санхүүгийн хөшүүрэг
Цэвэр ашгийн ахиуц
Капиталын бүтцийн нөлөө 0
0.5
1
2021
2020
1.5
2
2.5
3
2019
Хөрөнгийн өгөөж компаний хувь өндөр байгаа ба санхүүгийн хөшүүрэг хамгийн их нөлөөллийг үзүүлж байна. 3.3.3.8 Алтманы Z онооны тооцоолол Хүснэгт III-9 Алтманы Z онооны тооцоолол Алтманы Z-оноо тооцоолол
2021
X_1
Ажлын капитал/Нийт хөрөнгө
0.97
X_2
0.18
X_3
Хуримтлагдсан ашиг/Нийт хөрөнгө Хүү татварын өмнөх ашиг/Нийт хөрөнгө
X_4
Зах зээлийн үнэлгээ/Нийт өр төлбөр
2.33
X_5
Борлуулат/Нийт хөрөнгө
0.19
Z оноо
3.39
0.11
Тайлбар Загвар нь: Z=1.2X_1+1.4X_2+3.3X_3+0.64X_4+0,999X_5 Z>2.99
Safe zone буюу "аюулгүй" бүс
1.81