बकुळीची फुले

कोमल मानकर

1

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

बकुळीची फुले हे पस्ु तक विनामूल्य आहे पण फ़ुकट नाही हे िाचल्यािर खचच करा ३ वमवनट १ वमवनट : लेखकाांना मेल करून हे पस्ु तक कसे िाटले ते कळिा १ वमवनट : ई सावहत्य प्रवतष्ठानला मेल करून हे प्रकाशन कसे िाटले ते कळिा. १ वमवनट : आपले वमत्र ि ओळखीच्या सिच मराठी लोकाांना या पस्ु तकाबद्दल अवण ई सावहत्यबद्दल साांगा. असे न के ल्यास यापढु े आपल्याला पस्ु तके वमळणे बांद होऊ शकते.

दाम नाही मागत. मागत आहे दाद. साद आहे आमची. हिा प्रवतसाद. दाद म्हणजे स्तुतीच असािी असे नाही. प्राांजळ मत, सूचना, टीका, विरोधी मत याांचे स्िागत आहे. प्रामावणक मत असािे. ज्यामुळे लेखकाला प्रगती करण्यासाठी वदशा ठरिण्यात मदत होते. मराठीत अवधक कसदार लेखन व्हािे आवण त्यातून िाचक अवधकावधक प्रगल्भ व्हािा, आवण अखेर सांपणू च समाज एका नव्या प्रबुद्ध उांचीिर जात रहािा.

2

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

ई साहित्य प्रहिष्ठान

सादर करीि आिे

बकु ळीची फु ले (कथासंग्रह)

लेहिका :

कोमल मानकर 3

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

बकु ळीची फु ले (कथासंग्रह) कोमल प्रकाश मानकर C/o नारायणराव तळवेकर (ववजय कॉलनी ) ससंन्दी रे ल्वे . त. सेलू वज. वर्ाा , PIN - 442105 ईमेल :- [email protected] Blog name - Komalmankar1997.blogspot.com वर्ाप्रेस - komaldaze.wordpress.com

मुखपृष्ठ : कोमल मानकर कथा वचत्र : अरसवंद शेलार

या पुस्िकािील लेिनाचे सर्व िक्क लेहिके कडे सुरहिि असून पुस्िकाचे ककिं र्ा त्यािील अिंशाचे पुनर्ुवद्रण र् नाट्य, हचत्रपट ककिं र्ा इिर रुपािंिर करण्यासाठी लेहिके ची लेिी परर्ानगी घेणे आर्श्यक आिे. िसे न के ल्यास कायदेशीर कारर्ाई िोऊ शकिे. This declaration is as per the Copyright Act 1957. Copyright protection in India is available for any literary, dramatic, musical, sound recording and artistic work. The Copyright Act 1957 provides for registration of such works. Although an author’s copyright in a work is recognised even without registration. Infringement of copyright entitles the owner to remedies of injunction, damages and accounts.

4

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

प्रकाशक : ई सावहत्य प्रवतष्ठान www.esahity.com [email protected] eSahity Pratishthan eleventh floor eternity eastern express highway Thane. www. esahity.com [email protected] प्रकाशन : ५ सप्टेंबर २०१९ ©esahity Pratishthan®2019 • हर्नार्ूल्य हर्िरणासाठी उपलब्ध. • आपले र्ाचून झाल्यार्र आपण िे फ़ॉरर्डव करू शकिा. • िे

ई

पुस्िक

र्ेबसाईटर्र

ठे र्ण्यापुर्ी

ककिं र्ा

र्ाचनाव्यहिररक्त कोणिािी र्ापर करण्यापुर्ी ई साहित्यप्रहिष्ठानची परर्ानगी घेणे आर्श्यकआिे.

5

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

6

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

या कथािंर्धील सर्व पात्रे घटना काल्पहनक आिेि जर चुकून याचा कु ठे सिंबिंध आलाच िर िो हनव्र्ळ योगायोग सर्जार्ा. याि कु णाच्या भार्ना दुिार्ण्याचा कोणिािी उद्देश नािीच.

7

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

मनोगत,

मृगजळ ' ह्या लवलत कादंबरीनंतर ' बकु ळीची फु लं ' हा कथासंग्रह वाचकांच्या हाती देतांना मला अत्यंत आनंद होतो आहे. माझ्या पवहल्या कादंबरीला वाचकांनी भरभरून प्रवतसाद ददला. बकु ळीची फु लं ही कथा कॉलेज जीवनाच्या प्रवासात लाभलेल्या वमत्रांवर आहे. बहुतांश आलेली व्यक्तीपात्रे वाचतांना कर्ी आपली होऊन जातात कळतच नाही. काही सामावजक कथा ह्या संग्रहात घेतलेल्या आहेत. त्या व्यवक्तगत आयुष्यात घर्लेल्या असून ती व्यवक्तवचत्रं हुबेहूब जशीच्या तशी मांर्ण्याचा प्रयत्न के ला. वलखाणाला लाभलेली अनेकांची साथ, ईसावहत्य प्रवतष्ठान ह्यांची मी मनापासून ऋणी आहे. कोमल मानकर http://www.esahity.com/uploads/5/0/1/2/501218/mrugjal_komal_mankar.pdf

8

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

9

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अनुक्रमवणका

1. बकु ळीची फु लं

12

2. अगवतका

84

3. स्नेहबंर्

91

4. शनी आला राहू गेला आवण

106

मंगळाने घात के ला .

10

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

11

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

बकु ळीची फु ले

खर्बर्ीत रस्तत्यावर सामसूम होती…. रात्री पाऊस पर्ू न गेल्याने पाण्याने रस्तते नाहून वनघाले होते. गटारे , नाल्या तुर्ूंब भरल्या होत्या…. रस्तत्याच्या कर्ेला असलेली बकु ळाची झार्े लक्ष वेर्न ू घेत होती. त्या बकु ळाचं आवण आपलं खूप अगत्याचं नातं असावं असा अनुज झार्ांकर्े बघत होता मर्ेच समोर पाऊलं टाकत पुढे चालत होता… समोर गेला की परत मागे वळू न त्या झार्ाकर्े बघत होता क्षणभरासाठी त्याला वाटलं की त्या झार्ासमोर स्ततब्र् उभं राहून काहीतरी बोलावं… एवढ्यात त्याला मागून कोणी तरी आवाज ददला. “अनुज…. अनुज… थांब!”ओळखीचाच, पण खूप वर्ाांनी ऐकलेला तो आवाज ऐकू न तो मागे वळला. “आदद, तू… तू इकर्े!”अनुजचे भावूक हृदय अगदी वपळू न वनघाले. त्याच्या र्ोळ्यात लगेच आदीला बघून पाणी र्बर्बून आले… त्याच्या मुखातून एकही शब्द बाहेर फु टले नाही… तो तसाच वतच्याकर्े दकतीतरी वेळ बघत रावहला. आदीही काहीच न बोलता त्याच्याकर्े बघत उभी होती… तोच रस्तता तेच आकाशाशी वभर्णारं त्यांच्या दोघांच्या मध्ये उभं असलेलं बकु ळाचं झार्, आवण… आवण तोच पावसाच्या सरीने मातीला आलेला मृदगंर्ाचा दरवळणारा सुगंर्. रस्तत्यावरून जाणाऱ्या गार्ीच्या हॉनाने अनुज भानावर आला. हळू च आदीवर वखळलेली नजर दूर के ली त्याने. “कर्ी आलीस , कशी आहेस… ववसरली की काय वाटलं…”, 12

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“मी मजेत आहे… अरे ऑदफसच्या कामाने आली… आठवर्ा झाला.. घरी येणारच होते भेटायला पण नको म्हटलं… उगाच”, “हो तू आता आमच्याकर्े येणार पण कशी म्हणा, तू आता परदेशात रहाते… तुला इकर्े वबन एसीच्या घरात गुदमरल्यासारखं होत असेल ना!”, “असं नाही मुळीच…”, “मग कसं आहे… सांग जरा…”, “जुन्या आठवणीं उफाळू न येतात रे मनात…”, “ त्या कर्ी जातील म्हणा….” “बकु ळीच्या झार्ाकर्े बघत होता ना! अजूनही येतो इथे?”, “हो गं….. येतो कर्ी कर्ी…. आज एक मवहन्याने आलो इकर्े रसनंग करत पण इथेच घुटमळत रावहलो…” “हो ददसलं मला तुझं वेड्यासारखं वागणं… मागे काय जात होता परत वळू न काय बघत होता.. मला वाटलं तूच असावा… तशी मीही इथेच येत होती…”तो स्तवतःशीच पुटपुटला मला मावहती होतं तू इथे येणार. “तू काही बोलला का?” “नाही…. नाहीतर…. काही नाही, मी आज अचानक इकर्े आलो वाटलं नव्हतं तू अशी आज इथे भेटशील म्हणून….”अनुज आवण आदी उघड्या र्ोळ्यांनी त्या बकु ळीकर्े बघत होते. दकती मोठं झालं हे झार्… ववपीनने लावलं तेव्हा अगदी रोपटं होतं इवलीस… आता दकती बहरलं…

13

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“आदी तुला आठवतं…. ववपीनने लावलेलं हे झार् आहे…”ती जुन्या स्तमृतींनाच उजाळा देत होती. “हो आठवतं ना… कसे ववसरेल मी ते ददवस.”, “मला वाटलं तू कॅ वलफोर्नायाला जाऊन सहा वर्े झालीत… तुला इथे कु ठे काय? कोणी लावलं? ते कसं आठवेल आता…. पण स्तरॉंग मेमोरी आहे तुझी…” “जागा बदलली तरी आपली माती ती आपलीच असते रे! वतची नाळ नाही तुटत देश सोर्ू न गेलं तरी… चल ना झार्ाखाली थोर्ं उभं राहू…” दोघेही त्या गार्ान मध्ये आत वशरले. अनुज वतच्या मागोमाग चालू लागला. अजूनही तशीच वाटते आददती… आपल्याला पवहल्यादा भेटली तेव्हा कशी होती ना ही अल्लर्… तापट जरा रागीट… नाक तर फु गलेलंच असायचं वहच…. आमची भेट पण तशीच झाली होती…. अजूनही हसायला येत त्यावरून…. अनुज ते ददवस आठवू लागला…. ================================== “ये…. अरे आंर्ळा आहेस का तू? ददसतं की नाही र्ोळ्याने… कोणी मुलगी जात आहे ते समोरून…”अनुज घाईत ऑदफसकर्े जायला वनघाला होता. “राहू दे ना! मी उचलते माझे बुक… तू आर्ी हॉवस्तपटलमध्ये जाऊन र्ोळे चेक करून घे स्तवतःचे…”त्याने ऐकू न न घेता बुक उचलून देत वतच्या हातात ठे वले. “हे घे तुझी बुक्स… आवण i am really sorry…”अनुज वतथून वनघून गेला… “काय बावळट मुलगा आहे ना… कॉलेजचा पवहलाच ददवस स्तपोईल के ला ह्याने…” “काय झालं आदी, कु णावर रागावली आहेस?”क्लासरूमकर्े जाणाऱ्या मालतीने प्रश्न के ला. “काही नाही ग एक बावळट मला टकरावला…”

14

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ओहह…. अच्छा. तरी म्हटलं काय झालं असं आल्या आल्या वचर्ायला…. लागला असेल चुकून र्क्का…. एवढं काय हायपर होतेस…..”, “अगं तुला मावहती नाही ही मुलं जाणून असं करतात… आर्ी र्क्का द्यायचा मग सॉरी म्हणत मैत्रीचा हात पुढे करायचा… पण नाही यार तो तसा नव्हता… सॉरी म्हणून वनघून गेला…”, “हो

तेच

सांगत

आहे….

घाईत

असेल

तो

जाऊदे…

चल

आता

क्लासमध्ये…”दोघीही क्लासकर्े वनघाल्या. “Hey guy's…… वनख्या…. वप्रतम…. अरे तुम्ही सवा आलेत पण आज लवकर… what a pleasant surprise यारो… मी तर म्हटलं, नेहमीसारख कॉलेज दहाला असते न तुम्ही येणार बाराला आपल्या ब्रम्ह मुहूताावर…”सवााना लवकर आलेलं बघून आददला आश्चयााचा र्क्का बसला. “अगं हो हो, श्वास तर घे जरा बोलताना…. आम्ही आता लवकर यायचं ठरवलं! फस्तट इअरला चाललं ग… आता वसररअसली स्तटर्ीला लागायचं…” “क्या बात है वप्रतम…. हो यार खूप झाला टाइमपास करून… अरे रे वर्ी कु ठे ददसत नाही आहे… आली नाही का अजून….”, “रे वा आली नाही. येणार आहे ती. रादफकमध्ये फसलेली असेल…. आवण वनख्या तू वतला रे वर्ी रे वर्ी का करतो रे, एवढं छान नाव आहे वतचं रे वा.” “रे वर्ी कापराच्या वर्ी सारखी आहे…. कापूर कसा हवेते ठे वला की उर्ू न जातो, तशीच ती न सांगता उर्ू न जाते… म्हणून मी वतला रे वर्ी बोलतो… आवण मी म्हणेल रे वाला ’रे वर्ी’ माझा हक्क आहे तो.” हसत हसत वनवखल रे वाची वखल्ली उर्वत होता. “थांब येऊ दे वतला सांगते….”आददतीने ताकदीचा स्तवर काढला.

15

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“काय गं आदे जा सांग घे आली ती… अरे रे वर्ी कोणाला घेऊन आली सोबत…”रे वाचा मागे वनवखलला क्लासमध्ये नवीनच मुलगा येताना ददसला. “Hey फ्रेन्र्स…..”रे वा त्यांच्या घोळक्यात वशरली. “ये तुझीच वाट होती… नाही म्हणजे आम्ही तुझीच चचाा करत होतो..”, “आम्ही नाही ग रे वा हा वनख्या हा तुला……”, मालती रे वाला तक्रारीच्या स्तवरात सांगायला लागली. “यार चुप रहा ना तू मालती…. हा कोण नवीनच आला क्लासमध्ये?? तू घेऊन आली का रे वर्े ह्याला….”, “वनख्या…. तू ना आर्ीतर मला असं वचर्वू नकोस… आवण त्याला मी ओळखत पण नाही….” “हा…. हा तोच आहे ज्याच्यासोबत माझी ऑदफससमोर टक्कर झाली… हा आपल्या क्लासमध्ये कसा काय??”त्याला बघून लगेच आददतीला आठवलं. हा तोच होता ज्याने आपल्याला र्क्का ददला. “अच्छा म्हणजे हा तोच बावळट आहे का ज्याच्यावर तू वचर्ली होती…”मालती वतला ववचारती झाली. “हो हा तोच आहे….”अनुजकर्े बघतच आददतीने वतला हा तोच असल्याचं सांवगतलं. अनुज समोरची दोन तीन बेंच सोर्ू न मागे आला... त्याने वनवखलच्या बाजूला येऊन बॅग ठे वली.... आवण बसायला गेला एवढ्यात मागच्या बाकांवर गप्पा करत असलेल्या वनवखलचं त्याच्याकर्े लक्ष होतंच. “ये वहरो…. हा तूच वतथून बॅग घेऊन मागच्या नाहीतर समोरच्या बेंचवर बस ती माझ्या वमत्राची जागा आहे….”वनवखलने बसल्या जागून अनुजला उठवलं. 16

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अनुजला हा प्रकार रॅ सगंग सारखाच वाटला… त्याने आपली बॅग घेतली आवण मागच्या बाकावर जाऊन बसला. “काय रे वनख्या, अजून आला नाही ववपीन….कशाला उठवलं त्याला बसू द्यायचं होतं ना! नवीन आहे तो कॉलेजमध्ये….”, “तुला बरी सहानुभूती वाटायला लागली गं मालती त्याची…. बरं जाऊन त्याला सॉरी म्हणून का मी, की पाया पर्ू त्याचा मला माफ कर म्हणून….”वनवखल जरा वचर्ला होता. “अरे काय हे…. सॉरी बोलण्याने काय चाललं तुझ… ं समोरच्याला आपल्या चुकीने वाईट वाटलं असेल तर सॉरी म्हणून चूक दुरुस्तत करता येते माणसाला…”मध्ये पर्ू न रे वा त्याला समजवत होती. “OK….. OK…. जाऊन त्याला सॉरी म्हणतो…. खुश ना आता!”वनवखल तर्क आपल्या बेंचवरून उठू न अनुज जवळ गेला. “हॅलो…. सॉरी…. तुला वाईट वाटलं असेल माझं बोलणं….”, “नो.. नो…. इट्स ओके ….”, “बाय द वे…. आय एम वनवखल…. वनवखल परांजपे… ऍण्र् यू??”, “आय एम… अनुज......” “आता मध्येच ऍर्वमशन कशी काय के ली तू इथे?” “काही कारणास्ततव मला ददल्ली सोर्ू न इथे यावं लागलं… सो इथे ऍर्वमशन घेतली…” “गुर्…. चल…. एन्जॉय युअर फस्तट र्े इन नीव कॉलेज….” अनुजने फक्त स्तमाईल ददली… वनवखल परत आपल्या ग्रुपला जॉईन झाला.

17

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“हा ववपीन आज येतो का नाही कॉलेजला…. यार सर पण नाही आलेत चला बाहेर कॅ न्टीनवर जाऊ…” ववपीन ह्या ग्रुपची जान होता आज त्याचा काही पत्ता नव्हता कॉलेजला. तो आला की साऱ्यांना हसवत राहायचा. “नको रे वप्रतम…. सर येतीलच एवढ्यात एक लेक्चर झालं की जाऊ बाहेर मग.”, “तू पण ना आदी…. ठीक आहे.”, पवहले तीन लेक्चर झाले आवण सवा वनघून गेलेत. “चला आता आपण मस्तत र्म्ममाल करूयात ही मंर्ळी गेली आता घरी….” “वप्रतम पाटी वैगरे नको यार….. कॅ न्टीन मध्ये जाऊन काही खाऊन घेऊ आवण वनघू मला र्ान्स क्लासला जायचंय…” “मालती तुझे र्ान्स क्लास न तू…. र्न्य हो…. चला कँ टीनला…”सवाांनी आपल्या आपल्या बॅग घेऊन क्लासचा बाहेर वनघाले. वनवखलचं अनुजकर्े लक्ष गेलं तो एकटाच आपल्या बाकावर बसून कसल्या तरी ववचारात र्ू बला होता. “अनुज…. अनुजच ना….”दचक्कतच त्याने भानावर येत मान हलवली… “चल कॅ न्टीनला आमच्यासोबत…. सवा क्लास वनघून गेला, आता लेक्चर नाही होणार आहे…” “कॅ न्टीन ला….. मी…”, “आय नो तू नवीन आहेस पण ओळख करावं लागेल ना… आवण इथे सवा ग्रुप पर्लेत तुला एखादा ग्रुप जॉईन करावं लागणार आहे….”, “अरे ये वनख्या चल ना यार…. लवकर ये… आम्ही सगळे बाहेर वाट बघतोय तुझी” दाराजवळ येत रे वाने आवाज ददला त्याला… “हो आलोय जस्तट वेट….”

18

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“चालतो का आता तू?”वनवखलने जबरदस्ततीने अनुजला आपल्या सोबत नेले. सवा कॅ न्टीन मध्ये एकत्र येऊन बसले. त्या जुन्या वमत्रांमध्ये अनुजची एक नव्याने भर पर्ली… अनुजने आपली ओळख सवााना करून ददली. एक वर्ा अनुजने ददल्लीच्या IIT कॉलेजमध्ये के लं होतं अचानक काही आजाराने त्याचा ववर्लांची र्ेथ झाली आवण ददल्ली सोर्ू न त्याला मुंबईला आपल्या आईजवळ यावं लागलं. अनुजसाठी खूप मोठा र्क्का होता तो. “अनुज ही रे वा आहे सवाात बर्बर्ी…. अगदी तुला वहच्या बोलण्याने कं टाळा आला तरी वहला ऐकू न घेण्यावशवाय ऑप्शन नाही… वहटलरशाही चालते वहची सवाांवर ….” वप्रतम आपल्या ग्रुपमर्ील सवा वमत्रांची अनुजला ओळख करून देत होता. “ये अनुज असं नाहीच रे हा वप्रतम तुला जास्तत सांगतो आहे माझ्याबद्दल…” रे वा जरा आव आणतच बोलली. “झालं का माझं बोलून, सांगू तर दे अजून तुझे वस्तकल काय आहे ते…. आवण हो रे वाला भटकं ती करायला जंगली जनावरांचे फोटो काढायला खूप आवर्ते… वहने क्षेत्र चुकीचं वनवर्लं असं मला कर्ी कर्ी वाटतं.” “बस्तस पुरे झालं आता वप्रतम…. नेक्स्तट सांग…” “नेक्स्तट हा… वनख्या… वनख्या आपल्या कॉलेजमध्ये चॉकलेट बॉय… एका वर्ाात ह्याला क्लास मर्ल्या आवण कॉलेजमर्ल्या वीसक मुलीने प्रपोज के लं पण ह्याने कु णालाच होकार दशाववला नाही…” “का?”अनुजने प्रश्न के ला. “अरे सांगतो आहे…. कारण ऐकू न तू हसू नको मात्र…. ह्याला ना ती मर्ुबाला आवर्ते ‘आईये महेरबा बैरठये जाने – जा; शौक से लीवजये जी, प्यार का इम्तेहा ‘ न थांबता वप्रतमने गण्याचं पवहलं कर्वं पूणा करत बोलू लागला......” हे गाणं गुणगुणत असतो हा मर्ुबालाच सारखं…. आता तूच सांग ह्याला ती ओल्र् 1920 मर्ुबाला कु ठू न वमळणार आवण

19

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

ह्या अश्या मॉर्ान युगात, हा वर्जे वाले बाबू सोर्ू न असले song ऐकतो आईये महेरबा..”, वप्रतम मोठ मोठ्याने हसू लागला. “ये भसाड्या तुला काय मावहती आहे रे मर्ुबाला बद्दल? शी माईट बी द मोस्तट ब्युटीफु ल वूमन एव्हर walked इन द प्लेस आफ्टर माय मॉम, शी इस pure ब्युटी वन ऑफ द मास्तटर पीस एव्हर दक्रएटेर् बाय God, आवण माझ्या गाण्याची वाट लावली यार तू… आता एक शब्द पण गाशील ना तर मुसकाट र्रून आवरे ल हं तुझ”ं वनवखलला असं वचर्लेलं बघून सवा परत हसायला लागले होते. “वखदळायला का लागली सारीच.. ओके मी जातो इथून हसत बस्तसा….”वनवखल उठू न तावातावाने जायला वनघालाच होता. वप्रतमने त्याला ओढू नताणून आणतं बसवलं. “यार वनख्या कु ल रे … मला पण रात्री झोपण्यापूवी जुणी गाणी ऐकायला आवर्तात त्यावशवाय झोपच येत नाही.” त्याला समजवण्यासाठी मालती बोलू लागली. आता हे दकतपत खरयं वतचं वतला मावहती.. “त्यात ओल्र् काय नीव काय चॉईस इस चॉईस….. आवण कु णाकु णाला आवर् असते जुन्या collection ची….”अनुज खऱ्या अथााने वनखीलची बाजू घेत होता. “व्वा…. अगदी मनातलं बोलला रे अन्या…. मलाही भेटेल अशीच कोणीतरी जी फक्त आवण फक्त माझ्यासाठी बनली असेल ससंगल पीस… म्हणून ना मी कु णाच्या मागे जात नाही, मर्मार् कशी हवेत हळु वार उर्त असते ती पण तशीच न सांगता येईल माझ्या आयुष्यात…”वप्रतमच्या खांद्यावर हात ठे वून वनवखल बोलला. “बघू कर्ी भेटते तर तुझी मर्ुबाला…..”रे वा त्याला वचर्वत होती. “ये अनुज तुझी पण आहे का कोणी…… ती….. असेल तर आताच आम्हाला सांगून दे!”,

20

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“नाही रे वप्रतम अजून मी कु णाच्या प्रेमात पर्लेलो नाहीये…. पण कववतेच्या प्रेमात असतो नेहमी गुंतलेलो….”, “अरे व्वा!….. म्हणजे तू कववता देखील करतोस…. भारी हा…. तुला मावहती आहे आपल्या ग्रुप मध्ये आदी i mean आददती सुद्धा खूप छान कववता वलवहते…. चला तर आपल्या ग्रुप मध्ये आता अजून एका कवी महोदयांची भर पर्ली…”मालती खूप खुश होत म्हणाली. वतला कववता वलवहता येत नसल्या तरी कववता वाचायला खूप आवर्ायच्या. अरे देवा! ही तीच तर मुलगी आहे. नाकावर फु गा…. अनुज आददतीकर्े सारखा बघत होता… ववचारशून्य नजरे ने पण, त्याच्या र्ोक्याततर ववचाराचं चक्रीवादळ आलं होतं…. “काय झालं अनुज आददतीला बघून तुझ्या चेहऱ्यावरची स्तमाईलच उर्ाली??”, अनुजला असं ववचारात पर्लेलं बघून वप्रतमला आश्चया वाटलं. “कु ठे काय काही नाही…. छान आहे ना ती पण कववता करते तर….” अनुज आददतीकर्े बघत बोलला. “अनुज सॉरी अरे, मी जास्ततच बोलले तुला… काय तू पण ना बघून चालायचं ना!”, “अगं सॉरी तू कशाला बोलते माझीच चुकी आहे…. मी खूप घाईत जात होतो, मला काय मावहती समोरून तू येत आहे ते…. पण तेव्हाची आदीती ती तूच आहेस ना! तेव्हा मला वाटलं झालं आता आपलं काही खरं नाही….” “म्हणजे तुला काय म्हणायचं…..”, “तेव्हा तुझं नाक दकती फु गून होतं असं माठासारखं…..”अनुज हसत होता. “ये माठासारखं नाही हा….”, “बरं …. आता आपण फ्रेंर्स ना!”,

21

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“हो फ्रेंड्स…. मला आवर्ेल तुझ्याशी फ्रेंर्वशप करायला….”आददतीने अनुज सोबत हात वमळवला. वतचा तो हात त्याने असाच दकतीतरी वेळ हातात र्रून ठे वला होता. आददलाही त्याच्या हातातून आपला हात सोर्ू न घ्यावं वाटलं नाही. वनवखल हळू च अनुजला र्क्का देत त्याच्या कानात कु जबुजला. “अरे सोर् की आता वतचा हात…” भानावर येत तसंच अनुजच्या हातून वतचा हात वनसटला. “अनुज आता सवाांशी तुझी ओळख पटली ना! वशवाय तुला प्रत्येकाची नावही मावहती झाली.” “काहीतरी खायचं मागवू…. आज पाटी माझ्याकर्ू न….”आददती ओरर्ली. “हो हो….. काय खाणार ते ठरवा आर्ी…”, “वनख्या तू पण ना इथे कॅ न्टीनवर समोश्या, वड्या वशवाय दुसरं काय असतं खायचं…. वपज्जा बगार खायचं असेल तर मोठ्या हॉटेलमध्ये चला इथून…”, मालती वतथून उठायच्या तयारीतच होती, एवढ्यात पाऊस पर्ायला सुरुवात झाली. पावसाचं असं अचानक येणं वतथे बसलेल्या सवााना नको होतं, पण अश्या अचानक येणाऱ्या पावसाची अनुज आतुरतेने वाट बघायचा… आवण पावसाचं स्तवागतही मोठ्या उत्साहाने करायचा… ररमवझम सरी ना बरसायला नुकतीच कु ठे सुरूवात झाली होती. पाऊस तसा वेग र्ारण करत होता. ववजेचा कर्कर्ाट नव्हता की ढगाचा गर्गर्ाट नव्हता. थंर्ावा काय तो सवात्र पसरला होता. “wow….. पाऊस….. How romantic atmosphere….. चला ना आपण सवा पावसात वभजूयात मग मस्तत कॉफी घेऊ….”, अनुजच्या मनातलं बोलत होती आददती. “ये आदे तुला काय वेर्वबर् लागलं का पावसात वभजायला….”रे वा वचर्लीच वतच्यावर….

22

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“दकती गजगज असते ग आदी मी नाही येत….”, वप्रतमने पावसात वभजायला नकार ददला. “हे बघ वप्रतम तुला यायचं नसेल तर नको येऊ रहा इथेच बसून…. मी वभजते एकटीच…..”, “ये थांब थांब….. आम्ही आहोत ना तू एकटी कु ठे चालली….” वनवखल, मालती…. वतच्यासोबत पावसात वभजायला उठले…. खरं तर अनुजलाही वभजायचं होतं त्या पावसात पण तो जागेवरून उठला नाही… त्याला आददतीला पावसात वभजताना बघायचं होतं…. फु लपाखरू कसं मनसोक्तपणे आनंद लुटतो ह्या झार्ावरून त्या झार्ावर उर्ण्याचा आददती तशीच पावसात वभजण्याचा आनंद लुटत होती… बसल्या जागून अनुज वतचं वभजणं पावसात खळखळू न हसणं…. हाताने सरीना झेलण… त्या सरी वनवखल आवण मालतीवर सशंपर्नं र्ोळ्याने रटपत होता…. आपल्या नजरे त भरत होता ते दृश्य…. त्याला वतचं असं मनसोक्त वागणं बघून आपणच पावसात वभजतो आहोत की काय असं वाटायला लागलं… एक मोठी सर र्ावून आली आवण मग सारखा संथ पाऊस पर्त होता. अर्ाा तास वतघे पावसात सचंब वभजत रावहले... “वेटर…… वेटर……. छे प्लेट समोसा लाना, और छे ग्लास कॉफी….”वप्रतमने ऑर्ार ददली. आवण त्या वतघांना आवाज ददला…. “वनख्या, मालती….. आददती, या आता खूप झालं पावसात वभजून..” सगळ्यांनी वमळू न नास्तता फस्तत के ला. तसा पाऊसही गेला होता. सवा आपल्या आपल्या घरी जायला वनघाली…

23

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अनुज कॉलेज मध्ये कारने यायचा. त्याने कार कॉलेजच्या मेन गेटसमोर पार्कां गला लावून ठे वली होती. सवााना गुर् बाय बोलून अनुज मेनगेट वर आला. कार पाका के ली आवण घराची वाट र्रली. वाटेत एक ब्रीज आला, पुढच्या चौकातील वसग्नल रे र् असल्याने मागे पुलावर गाड्या जाम होत्या कशीतरी त्याने वाट काढली… रादफक एवढं गच्च भरलेल.ं अर्ाा तास तरी लागणार होता. म्हणून अनुजने रे वर्ओ लावला…. आवण बसला गाणे ऐकत एवढ्यात त्याच लक्ष काचेच्या बाहेर गेल… ं . काच त्याने खाली घेतली…. मुसळर्ार पावसाच्या ददवसातही घामाघूम झालेला एकजण त्या चढावरून हातगार्ी ढकलत होता, अनुज उजव्या लेनमर्ून वब्रजच्या वरच्या टोकावर आलेल्या त्याला पाहत होता. खूप जोर लावून तो गार्ा ढकलत होता… रापलेल्या मानेवरून ओघळणारा घाम सळसळत जात होता, गुर्घ्यापयांत दुमर्लेला पायजमा, टरारून फु गलेल्या पोटऱ्या.... कर्ी एकदा हा चढ संपतोय असं त्याच्याकर्े पाहून वाटत होतं… शेवटी एकदाचा तो चढ संपला…. आता उतार…. आजूबाजूला रॅदफक जॅममुळे वैतागलेलं पवब्लक, अस्तवस्तथता घालवायची म्हणून असेल….उगाच वाजणारे हॉना…. त्या गार्ीवाल्याकर्े सहानुभूतीने पाहणाऱ्या दकत्येक नजरा…. वसग्नल सुटला.. अनुजची लेन तरीही जाम… र्ाव्या बाजूची लेन वनघाली..तो गार्ावाला वनघाला.. अनुजची लेन सार्ारण अध्याा वमवनटाने सुटली… ब्रीजच्या उतारावर तो त्या गार्ीवाल्याला पाहत होता.. क्षणभरासाठी अनुजला वाटतं होतं त्याला मदतीला जावं… पण ती गदी जवळ जवळ लागून असलेल्या गाड्या त्यात अनुजही फसला होता. ही गदीच आपल्याला त्याच्या मदतीपयांत पोहचायला आर् येत आहे… मगाशी ब्रीज चढताना करावी लागली होती त्यापेक्षा अवर्क कसरत त्याला आता उतारावर करावी लागत आहे…. आयुष्य असंच असतं नाही का..? 24

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

कष्ट, दुःख असतं तेव्हा काही ध्येय असतं समोर, तेव्हा आपण त्या ध्येयाकर्े नजर ठे ऊन त्रास सहन करत तो चढ चढत असतो… ध्येय साध्य झालं, हवं ते यश वमळालं..की मग खरी कसरत सुरू होते… अपयश यश एकानाण्याच्या दोन बाजू असल्या तरी वभन्न आहेत. यश वमळवणं कठीण असतं ना! पण त्या कष्टाने वमळालेल फळ आपल्या कताबगारीचं

असतं….

आपल्या

ववर्लांनीही

शून्यातून

असचं

जग

उभं

के लं

तेव्हाकु ठे ”ड्रीमर”आजही खंबीर उभं आहे. पण र्ॅर् आपल्यातून वनघून गेले हे सवा मागे टाकू न ह्याची त्याला आठवण झाली. आवण तो भावुक झाला र्ॅर्साठी…त्यांच्या नसण्यासाठी…. गाड्याचे हॉना वाजू लागले… दकरकोळ आवाजाने अनुज ववचारातून जागा झाला. त्या गदीतून अनुजची गार्ीही वनघाली आपल्या वाटेने….

कॉलेजचा दुसरा ददवस उजार्ला. पवहल्याच ददवशी अनुजला चांगला ग्रुप वमळाला होता. आवण अनुजने त्याच ददवशी ठरवलं आपण ह्याच ग्रुपला र्रून राहायचं... छान आहेत ना सवा.... हसरी मालती, बोलकी रे वा, वनख्या तो तर जाम भर्कतोच कर्ी कर्ी..... लहरी आहे तो... वप्रतम आहे बऱ्यापैकी मनवमळावू वृत्तीचा... आददती, वतचं नाव ओठावर येताच तो गालातल्या गालात हसला... आर्ी वाटायचं मला, खूप रागीट असावी पण मनाने कशी भर्भर्ी आहे ती.... तसंच असायला पावहजे तेव्हाचा राग, रुसवा तेव्हाच समोरच्या व्यक्तीवर काढू न मोकळं झालेलं बरं! नाही तर कु णाला सवय असते कु णाचा राग कु णावर.... आवर्ायला लागली का आददती आपल्याला.... छे छे काही पण ना! पवहल्याच ददवशी? असं वाटतंय.... असो वनघू आता आपण कॉलेजला.... “वनघतो ग मॉम मी…..”अनुज आईला सांगून हॉलच्या बाहेर पर्ला. 25

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“अरे रटदफन घेऊन जा….”हा काय टेबलवरच ठे वला होता. “असुदे ग मॉम, जेवण के लंय मी… आता दुपारी जेवायची सवय नाहीये मला…” “बरं …. नीट जा….”, “yes मॉम…. bye…”, अनुजला वाटेत मालती ऑटोला हात देत उभी ददसली. त्याने कार वतच्या समोर नेली… आपल्या समोर उभ्या असलेल्या कारकर्े बघून आर्ी तर दुलाक्ष के लं वतने. “मालती…… मालती….”अनुजने वतला काच खाली करून आवाज ददला. “अण्या, तू…..” “हो…”, “कॉलेजमध्ये चालला का?”, “नाही चौपाटीला चालतोय मरीन ड्राईव्हला…. चलतेस तू….”, “नाही यार कसा आहेस तू…. आज कॉलेज आहे ना मग कर्ी!”, “मी उनार्क्या मारतोय वतकर्े जाऊन चल ये बस्तस…. कॉलेजलाच चलोय…”, “अरे ये…. मागे काय गेली… मी समोरचा दार उघर्ला ना… तुझा ड्राईव्हर नाही मी समोरचा शीटवर येऊन बस्तस…”, “मला वाटलं तुला काही अर्चण असेल तर…..”, “मला कसली ग अर्चण….”, “ही कार तुझी स्तवतःची आहे?” “नाही चोरीची आहे, कालच र्ाका टाकला एका ग्यारे जवर….”,

26

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“सॉरी यार मला तसं नव्हतं म्हणायचं…. आपल्या ग्रुपमध्ये कोणी असं कारने येत नाही ना कॉलेजला….”, “इट्स ok ग…. आय एम जस्तट दकर्ींग सरळ शब्दात उत्तर द्यायची सवय नाही ना मला…. ही कार माझ्या र्ॅर्ची आहे…. मी ड्राईव्ह करतो…. बाय द वे, तू रोज कशाने येते कॉलेजला??” “बस….” “स्तकु टी नाही का तुझ्याकर्े….” “असून काय फायदा, चालवता यायला पावहजे ना!” “तुला स्तकु टी चालवता येत नाही…. ok नो प्रॉब्लेम उद्यापासून आज होती त्या बसटोपवर उभी रहा…” “Done…..! ठरलं मग….” “तुला बॉम्बे IITला एवढ्या टॉप मोस्तट कॉलेजमध्ये ऍर्वमशन कशी वमळाली रे मर्ेच….”, “अगं 1st इयरला मी क्लासमध्ये टॉपर होतो…”, “ओहहह मग तुला ऍर्वमशन तर वमळे लच…” बोलता बोलता दोघेही कॉलेजमध्ये आले. अनुजने गार्ी पाकींगला लावली. मालती त्याची वेट करत गेट जवळ उभी होती… वतला दुरूनच वववपन येताना ददसला.. “हे वववपन…… यार काल कु ठे गेला होता तू कु णाचा कॉल पण घेत नव्हता होतास कु ठे ?? खूप खूप वमस के लं आम्ही सवाांनी तुला….”, “अगं कु ठे नाही…. हॉवस्तपटलमध्ये जरा काम होतं…. तू इथे गेटवर कु णाची वाट बघत उभी आहेस….”वववपन जवळ येत म्हणाला.

27

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“आला…”वववपनने मागे वळू न बघतं,” कोण आलाय?” “हा अनुज आहे आपल्या क्लास मध्ये नीव आला… कालच त्याच्या सोबत आमची फ्रेंर्वशप झाली… अनुज ददल्ली IIT ला होता…” “Hello…. नाईस टू वमट यू….”दोघांनी हॅन्र्शेक घेतला. आवण क्लासकर्े वळले… “कालचा खूप मोठा र्े वमस के ला म्हणजे मी…. अनुजचा पवहला ददवस सेवलब्रेट नाही करता आला. मी तुमच्यात असायला हवा होतो यार…”, “वववपन सोर् अरे आता मी तुमच्या ग्रुपचा वहस्तसा झालो… अजून सेवलब्रेशन करायला ददवस आहेत आपल्याला…”, “बरोबर बोलला वमत्रा….” वववपन सवााना आपलंसं करून घेणारा होता. त्याच्या गमतीदार बोलण्याने तो ग्रुपमध्ये सवाांचा चाहता होऊन गेला. त्यामुळे अनुजलाही त्याने खूप लवकर आपल्या ग्रुपमध्ये सामावून घेतलं…. पाच लेक्चर होऊन सुट्टी झाली आवण सवाांनी आज दफरायला कु ठे तरी जायचं ठरवलं… अनुजला वववपनच बोलणं आठवलं… तो येण्याच्या खुशीत सेवलब्रेशन… “Guy’s….. आज हम फाइव्ह स्तटार चलते है!”, नक्कीचही पाटी अनुज देणार होता म्हणून सवा हो म्हणून ओरर्ली पण, वववपनच्या र्ोक्यात काही वेगळाच प्लान चालू होता. “नाही यार….”, पाटीला वववपनने नकार ददला. “काय नाही”, “अनुज, मला नाही यायचं हॉटेलमध्ये….”,

28

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“अरे …. असं कसं मगाशीच तर बोलला की तुला मी यायचा खुशीच सेवलब्रेशन हवंय…. आता अचानक काय झालं??” “हो म्हटलं होतं, पण आज नाही…” “मग…. मग कर्ी??” “आज माझं खूप महत्त्वाचं काम आहे…” “तुम्ही सवे चालणार का माझ्यासोबत….” “अरे हो… पण कु ठे ??”सवा ववचारात पर्ली. वनवखलला तर पाटी हवी होती आज.. पण ह्याला मर्ेच काम सुचतात असं वाटून तो गप्प बसला. “काय यार…. पाटी सोर्ू न कु ठे जायचा बेत आहे तुझा… आम्हाला देखील कळू दे!” “वसटी गार्ान….” “वसटी गार्ान….. वतकर्े काय काम?”, “वतथे गेल्यावर कळे लच…. चालायचं….”, सवा त्याच्या सोबत चलायला तयार झाली. अनुजने कार वसटी गार्ान समोर आणून थांबवली. वसटी गार्ान अनुजच्या घराजवळचं होतं. त्याच्या घरापासून अध्याा तासाच्या दुरीवर. त्याने कार पार्कां गला लावली. सवा कार मर्ून उतरून वववपनच्या तोंर्ाकर्े प्रश्नाथाक नजरे ने बघत होते… “आता काय करायचं इथे….”आददती त्याला ववचारू लागली. “काय करायचं म्हणजे काय? चला आत गार्ानमध्ये….” गार्ानमध्ये पाय ठे वताच वववपनने आपली बॅग काढली… त्यातून दोन तीन रोपटे आवण एक छोटंसं झार् त्याने बाहेर काढलं… 29

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“अरे यार, हा काय प्रकार आहे तू बॅगमध्ये ही छोटी छोटी रोपटे भरून आणली…. खरं च ववप्या तू ना, असं काय आहे ह्या झार्ात……..”, “मला खूप आवर्तात बकु ळीची फु लं….. भववष्यात इथे येणाऱ्या प्रत्येकाला हे झार् आपल्याकर्े आकर्र्ात करून घेईल….”फु लांबद्दल एवढा वजव्हाळा, अनुजला पवहल्यांदाच एखाद्या बकु ळप्रेमीला भेटल्यासारखं वाटतं होतं… तो होताही बकु ळीच्या प्रेमात…. अनुज, रे वा आवण मालती ह्यांना तर अजून बकु ळीच फ़ु लं काय असते मावहती नव्हतं. “कसं असते रे बकु ळीच फु लं??”वववपनला आश्चयााचा र्क्काच बसला. “तुम्हाला बकु ळीच फु लं नाही मावहती??”, “नाही तू सांग ना… जेव्हा हे झार्ं मोठं होईल तेव्हा इथे एन्जॉय करायला आपण सवा एकत्र येत जाऊ…. मग बकु ळीची फु ले आपल्यावर वर्ााव करतील….”रे वा भववष्याचे स्तवप्न रं गवत बोलत होती. “ ये आता पासून स्तवप्न नको रं गवू?” वनवखल मध्येच वतचं बोलणं तोर्त म्हणाला. “ सगळीच स्तवप्न तुटत नसतात रे ....” रे वा त्याला प्रवतउत्तर देत बोलली. “तू पण येशील ना वववपन इथे….”, “मग काय…. मी इथेच पहुर्लेला असेल… असं का ववचारतेस….”, “नाही अरे , काय आहे ना तू अजून कोणत्या दुवनयेचा शोर् लावशील… तुझं आपलं कशात ना कशात भान हरवून बसणं चालूच असतं…. गेल्यावर्ी तुझं प्राजक्तावर प्रेम होतं…. आता बकु ळी…. दोन वर्ााने तुला वर् वैगरे आवर्ायला लागला तर…”,

30

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ये यार मस्तकरी नको करुस ग आदे अशी, मला प्राजक्तही खूप जवळचा वाटतो आवण तेवढीच बकु ळीही….. सुंदर, नाजूक आवण तनामनाला भुरळ घालणाऱ्या सुवावसक फु लांनी बहरलेले बकु ळी…… जणू सुगंर्कोर्ाचे भांर्ारच! वनसगााची अदभूत अत्तर असावे असे…. नुसती रूपानेच नाही तर सुगर् ं ानेही गभाश्रीमंत अशी बकु ळी आपल्या सुगंर् सुवासाने ददपवून टाकणारी. संध्यासमयी अथवा पहाटे पहाटे या झार्ाखाली बकु ळीचा वर्ााव अनुभवणे म्हणजे स्तवगा सुख…. बकु ळीचा दरवळणारा तो सुगंर् अंगाला भेदनारा गारवा…! दकती दकती आल्हादायक असतो अनुभवा कर्ी.... बकु ळीचं आवण माझं एक वेगळचं नातं आहे, माझ्या घरापासून अर्ाातास अंतरावर असलेल्या बागेत मी वनत्यवनयमाने सकाळी चालायला जातो.... आवण अचानक एक ददवस चालत असताना एका ओळखीच्या सुगंर्ाने मनाला भुरळ घातली. सुगंर् ओळखीचाच होता, पण मला नाव आठवत नव्हतं... सुगंर्ाच्या ददशेने आपोआप पावले वळली. माझ्या आनंदाला तर उदामच आलं. दकत्येक वर्ाानंतर मी बकु ळीच्या झार्ाखाली उभा होतो. नक्षत्रांसारख्या सुवावसक फु लांचा सर्ा पर्ला होता. मन भूतकाळात गेलं. मनात बालपणीच्या अनेक आठवणी उचंबळू न आल्या मी सहावीत असेल तेव्हा आमच्या घरी बाबांच्या गावाला अंगणात र्ोलदार बकु ळीचं झार् होतं…. बकु ळीचा सुगंर् मला तेव्हा पासून पररवचत आहे… नंतर बाबांच्या बदल्या होत गेल्या आवण बकु ळीचा सुगंर् काय तो आपलासा होऊन गेला… फक्त ओळखीपुरता…. आता ते गाव ओस पर्लं..... आजी, आजोबा कोणीच आपलं नाही वतथे, गावाकर्च्या आठवणी ताज्या झाल्या की मन वतकर्े घेऊन जातं मला भूतकाळात... पाऊले मात्र आहे त्या जागीच वस्तथर रहातात.... “ अनुजला मर्ेच प्रश्न पर्ला, “झार्ं असेल ना रे अंगणात बकु ळीच….”, 31

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“मावहती नाही आता असेल की नाही ते, मोठे पणीही लहान होऊन मी तोच अनुभव भान हरपून घेतला… आता दोन ददवसाआर्ी मी दफरायला जात असताना कु ठू नतरी हा सुगंर् दरवळताना माझ्या पयांत आला आवण त्या सुगर् ं ाचा मागोवा घेत मी झार्पयांत पोहोचलो, पटापटा बकु ळीची ओंजळभर फु ले गोळा के ली आवण भरभरून त्यांचा सुवास घेतला. मन प्रसन्न झाले अगदी, त्या सुगंर्ासमोर मला दकतीही महागर्ा परफ्युम आणून ददला तरी वथट्टा पर्ले त्या सुहासासमोर..... ती फु ले मी ओंजळीत घेऊन घरी आलो…. ओंजळीतून फु ले पातेल्यात सोर्ावी असं वाटलंच नाही…. फु लांनी ओंजळ भरूनच रहावी असं सारखं वाटतं मनाला, ह्या फु लांची ववशेर्तः म्हणजे ही फु ले कालांतरानेेे वाळू लागतात. पण सुगंर् मात्र कमी होत नाही. फु लं आकारानं लहानशी, नाजूक, आपल्या शटााच्या बटनाएवढी, रं ग-सफे द, हलदकशी वपवळसर झाक असलेली ववलोभनीय असतात... पाकळ्यांची नजाकत चांदणीसारखी. इतकी देखणी असतात की टक लावून पाहात बसावं आवण सुगंर् तर के वळ दैवी असतो….. तो अनुभवल्यावशवाय कळणारच नाही. या फु लांचे अजून एक वैवशष्य म्हणजे वमटलेली फु ले. पाण्यात टाकल्यावर पुन्हा उमलतात इतर फु लांसारखी ही फु ले कु जत नाहीत. वाळतात. वाळल्यावरसुद्धा आपला मादक, मंद सुवास कायम राखतात…. वतसरी चौथीत मी गावाकर्े असताना बकु ळीची फु ले पुस्ततकात ठे वायचो मला खूप आवर्ायचे, पुस्ततकांचे पान अलगद उघर्त असतानी जो पानांपनातून सुगंर् यायचा तो बकु ळीच्या उमलत्या पाकळीतून येतोय असा मी भान हरपून जायचो.” बकु ळीच्या फु लांची महती ऐकता ऐकता सारी त्याच्या सांगण्यात हरवून गेली होती….. “चला आता आपण ही बकु ळी इथे लावून घेऊ….” “हो…… यार खूप खूप आनंद वमळाला इथे येऊन… तुझे आभार वववपन तू आम्हाला घेऊन आला…. झार् मोठं झाल्यावर इथे येणारा प्रत्येक झण झार्ाजवळ दहा वमवनटे

32

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

तर थांबेल… सुखावेल… आवण आपली सारी दुःख क्षणभरासाठी ववसरून इथून पुढे समार्ानी होऊन जाईल….” “हे तू बोलतोय वनख्या….. Unbelievable……” “का? मला नाक नाही का?” “मला वाटलं तुला फक्त तोंर्च आहे वगळायला आवण बोलायला….”वप्रतम वनवखलची मज्जाक घेत हसायला लागला…. त्याला असं हसताना बघून वनवखलने झार्ांसाठी गड्डा खोदायला सांवगतला… ********** वववपनने बकु ळीची तीन झार्े लावली, पण त्यातलं जगलं एकच….. खूप मोठं झालं ते झार्… गार्ानमध्ये जाणाऱ्या येणाऱ्याच्या हृदयात घर करून बसलं…. दकती पक्षी त्याच्या फांद्यांवर आसरा घ्यायला येतात आता.... थकलेला जीव त्यांच्या आर्ोशाला येऊन बसतो. पण वववपनलाच त्या झार्ांची वशतलता अनुभवता नाही आली..... ==============================================

“ वववपन आता कु ठे असेल रे ?” आददतीचं हे वाक्य ऐकताच अनुज भूतकाळाच्या गदीतून बाहेर पर्ला. “ तुला आजही आठवण येते का ग त्याची ?” “ हो, वमत्र म्हणून.... तू समजतो तसं काही नाहीये, माझं मन त्याच्यात कर्ी गुंतलच नाही. तो माझ्यासाठी खूप जवळचा वमत्र होता त्यापलीकर्े काहीच नाही. त्याचा तो हसरा ववनोदी स्तवभाव आठवला की वाटतं आजही तो आहे आपल्यात. तुला ठाऊक आहे ना

33

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अन्या, वववपन कर्ीच कु णाला sad मूर् मध्ये ददसला नाही. कोणी दुःखी असलं की त्याला पोटर्रून हसवायचा तो. प्रेम म्हणून नाही पण वमत्र म्हणून आजही येते त्याची आठवण...”, “ हो, पण तू त्याला नकार तरी का ददलास...” “माझं आर्ीच कु णावर तरी प्रेम होतं, पण त्याला मी कर्ीच सांगू शकली नाही...”, “ really, कोण होता तो..... आम्हाला कर्ी सांवगतलं नाही तू.....” “ आता काही अथा उरला नाही रे त्या सवा भावना भूतकाळातच जमा रावहल्या... life खुप पुढे वनघून गेल.ं आता माझं लग्न झालं.... आवण......” “ आवण..... काय?”, “ आवण.... त्याचही लग्न झालं असावं....” आददतीला वाटलं” ववचारावं का ह्याला, नाही नको” म्हणून वतने वतथेच ववर्य टाळला. वतचं लक्ष वर आकाशाकर्े गेल,ं राखंर्ी ढग दाटून आले होते. सवात्र बकु ळीचा सुगंर् पसरलेला होता.... इवलीस रोपटं होतं हे वववपनने लावलं होतं तेव्हा, आता दकती बहरलं ना! एवढं ववशाल झालं... आददतीच्या मनात जे ववचार घोळत होते तेच ववचार अनुजच्या र्ोक्यात चालले होते. “ आदद, आज आपण वववपनने लावलेल्या बकु ळीच्या छायेखाली उभे आहोत... त्याला तर वतचा सुगंर्ही घेता आला नाही.” “ हो ना यार.... म्हणत होता ' मी इथेच पहुर्लेला असेल ' आज ह्या बहरलेल्या पुष्पाकर्े बघून वाटतं हा बहर म्हणजे ववप्याचं खळखळणार हास्तय..... तो इथेच कु ठे असावा....” प्रत्येकात एक सुप्त इच्छा दर्लेली असते, जगावेगळी आवर् असते काहीतरी आगळं वेगळं करण्याची.... ती आवर्च त्या व्यक्तीला मग खूप मोठं बनवते. नाव, प्रवतष्ठा सारं

34

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

काही वमळवून देते. तो वनघून गेल्यानंतरही जगाच्या पाठीवर त्याच अवस्ततत्व कु ठे तरी शाबूत असते. वववपनच अवस्ततत्व त्याने लावलेल्या बकु ळीत का नसावं? “ खूप जपायचा ग तो बकु ळीला, एकदा म्हणाला होता ' अरे बकु ळी म्हणजे ना माझं हृदय..... नाही, हृदयात उमलणार सुहासी पुष्प, नाही माझा श्वास... यार मी कोणी कवी नाही ना म्हणून मला असं शब्दाशब्दात बकु ळीला नाही मांर्ता येत....” अनुजला वववपनचे ते शब्द आठवत होते. अचानक दकती तरी कालावर्ीनंतर त्याच्या स्तमृवतफलकावर तो हृदयद्राव्य प्रसंग तरळत उभा रावहला. ==============================

“ शब्दशब्द जपून ठे व हे बकु ळीच्या फु लापरी असे म्हणतात, आवण.... तू तुझे ते शब्द जपून ठे वले आहेस.... बकु ळीला तू तुझ्या हृदयात उमलणार सुहासी पुष्प म्हण, की तुझा श्वास म्हण, भावना व्यक्त होणं गरजेचं आहे....” “ खरयं अनुज, भावना व्यक्त होणं गरजेचं असतं.... आयुष्यात काहीतरी चांगलं के लं असावं मी, तेव्हा कु ठे तुझ्यासारखा अथाबोर् समजवून सांगणारा वमत्र वमळाला मला.” प्रेम हे एकतफी ककं वा मनुष्यालाच मनुष्यावर होत असतं असं नाही. वनःस्तवाथा प्रेम पुष्पावर, वृक्षवल्लीवर ही के ल्या जातं... भावनांचं काय त्या शब्दात वखळतातच. “ अनुज तुला काही सांगायचं होतं.” “ सांग ना मग.....” “ तू कु णाला सांगणार नाही ना?” “ अरे वबनर्ास्तत बोल.... नाही सांगणार.”

35

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ माझं...... आददतीवर प्रेम आहे.....” हृदयावर कोणी नकळत येऊन घाव घालावा तसं अनुजला झालं. आपण वववपनच्या तोंर्ू न हे काय ऐकतोय मला तर वाटतं आददती माझ्यावर प्रेम करते. ती मला ररस्तपॉन्स ही देते पण कर्ी व्यक्त होत नाही. आददतीचं खरंच वववपनवर प्रेम असेल का? तसं झालं तर ही कल्पना देखील त्याला असह्य होत होती. “ काय.......???” “ हो...... अनुज.” “ माझं वतच्यावर जीवापार् प्रेम आहे.... मला आवर्ते ती, मला वतला हे सांगायचं आहे... पण एक अर्चण आहे.” “ कोणती?” “ ती माझ्यावर प्रेम नाही करत.... वतचा नकार पत्करावा लागला तरी मी वतला येत्या 1 जानेवारीला माझ्या मनातलं बोलून दाखवणार आहे.” अनुजला काय बोलावं कळत नव्हतं. “ अनुज, मी वतच्यावर पवहल्यादा एक कववता वलवहली तुला ऐकवतो.”, “ हो, ऐकवं ना!” वववपन वखशातून वचट्टी काढू न कववता वाचू लागला,” तू मंद वारा की झुळक त्या वाऱ्याची, नकळत माझ्या मनाला स्तपशूान जावी....... तू सर पावसाची, का मज हवीहवी वाटावी, तू गंर् पररजातकाचा मला मोहून घ्यायची........ हसरे टरोपे र्ोळे तुझे दकती लाजवी,

36

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

क्षणक्षणाला भुरळ घालती मला, नयनताराच्या वभजवून राती.... मी ववरं गुळा होतो , कर्ी तुझा वप्रयकर म्हणूनी तर कर्ी सखा.... तू सांग कोणते नाव देऊ आपल्या ह्या नात्याला??” अनुज वनःशब्द होता, “ अरे सांग ना, कशी वाटली माझी कववता..... जमली ना!” चेहऱ्यावर उसने हास्तय आणत”अप्रवतम” बस्तस एवढंच बोलला अनुज. वववपनला त्याचा चेहऱ्यावर नैराश्याचं वादळ उमटलेल ददसतं नव्हतं. तो आपल्याच र्ुंदीत बोलत होता. अनुजला एवढ्यात कॉल आला. तो कॉल कं पनीच्या एका एम्प्लॉयचा होता. आईचा कॉल आहे वतने मला घरी अजेन्ट बोलवलं, असं सांगून अनुज वतथून वनघून गेला. उद्या 1 जानेवारी... ठरल्या प्रमाणे आपण आददतीला सवाांच्या समोर प्रपोज करायचं असं त्याच्या मनात होतं. त्या रात्री वववपन रात्रभर झोपलाच नाही. काय म्हणेल आददती? ती माझ्या प्रेमाचा स्तवीकार करे ल का उद्या? उद्या नाही के ला तर..... कर्ीतरी! मी शेवटपयांत वतच्या होकाराच्या प्रतीक्षेत असेल... ह्याच ववचारात पहाटे पहाटे त्याचा र्ोळा लागला आवण ट्रंगट्रंग कांठाळ्या बसवणाऱ्या अलामाने त्याला लागलीच जाग आली. रात्रभर आददतीचा ववचार आवण आताही तो कॉलेजमध्ये आददतीच्या ववचारातच घराच्या बाहेर पर्ला. मालती, वनख्या, अनुज.... ह्यांना वववपन...आददतीला आज प्रपोज करणार असल्याचं मावहती होतं. ते सारे वववपन कर्ी येतो त्याचीच वाट बघत बसले होते. वववपन आपल्यावर कर्ी प्रेम करेल असा ववचार देखील आददतीच्या मनात आला नाही. वतला तर ह्याची पूवाकल्पना देखील नव्हती. वववपन येण्याच्या आर्ीच वनवखल आवण वप्रतमच्या बोलण्यावरून वतला समजलं... हे खरयं का हे जाणून घेण्यासाठी वतने रे वाला ववचारलं, वतने ही खरं काय ते सांगून ददलं. झालं वववपनच्या प्लॅनवर पानी दफरलं..... आददती रे वाला बजावून गेली, 37

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ त्याला सांग आल्यावर, तो माझा फक्त वमत्र आहे.... आवण वमत्रासारखं रहा म्हणावं...” तावातावाने आददती वतथून वनघून गेली. वववपन कॉलेजमध्ये आल्यावर त्याला आददती कु ठे च ददसत नव्हती ह्यावरून त्याला कल्पना झालीच..... ह्यातल्या कोणीतरी वतला सांवगतलं असावं, “ वनख्या, तू सांवगतलं का आददतीला काही...... ती कॉलेजमध्ये आली म्हणून तूच वाटेत असताना टेक्स्तट के ला होताना?? गेली कु ठे आता आदी....” “ ये मी कशाला काही सांगू.....” “ मग कोणी काय सांवगतलं...... मालती तू??” मालती काही बोलायचा आतच.... रे वा मध्ये आली, “ हे बघ माझ्यावर नको रागावू मी काही नाही के लं..... वतने वनख्याचं आवण वप्रतमचं बोलणं ऐकलं..... ह्यांना मावहती नव्हतं, ती ह्यांच्या मागे उभी आहे म्हणून.... मग ती मला येऊन ववचारू लागली......” “ आवण तू सांगून ददलं....... हो ना!” “ साल्यानो, तुम्ही माझे वमत्र आहात की शत्रू रे ..... वतला थांबवलं का नाही कोणी?” “ अरे यार, ररलॅक्स.... जाईल कु ठे ती उद्या कॉलेजमध्येच येईल.... र्ोन्ट वरी.... चल टपरीवर चहा प्यायला.....” “ चाआयला, तुला चहा सुचतो..... मला वव्हस्तकी प्यावी वाटते.....” “ चला ना मग.... बार वर.....” “ ये गप्प बसा रे.....”

38

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ का ग रे वर्े..... तुला काही प्रॉब्लेम होतो का?” “ मला तर दारूची वास देखील सहन होतं नाही.....” “ ये देशी..... चल वतकर्े जाऊन बस, म्हणे मला दारूची वास सहन होत नाही....” “ चला रे चला.... चहाच्या टपरीवर....” वप्रतमने साऱ्यांना चहा प्यायला टपरीवर नेलं.

गेली आठ ददवस आददती वववपनसोबत बोलायचं टाळत होती. 10 जानेवारीला वववपनचा वाढददवस होता. म्हणून त्याने सवााना एका हॉटेलमध्ये पाटीला इन्वाइट के लं होतं. आददतीला ही बोलवलं. “ आददती, मला मावहत्ये तू माझ्यावर खूप रागावली आहेस ना!.... पण वप्लज आजचा ददवस हा राग बाजूला ठे ऊन पाटीला ये..... तू आली नाहीस तर मला छान वाटणार नाही.” आददतीने मानेनेच होकार दशाववला. त्याचा शब्दाला मान देत ती आवण सवा ग्रुप ठरल्यावेळेवर रात्री आठ वाजता हॉटेलमध्ये जाऊन पोहचले.

आठचे दहा..... दहाचे बारा वाजलेत पण वववपनचा काही यायचा पत्ता नव्हता. सवा वाट बघून बघून कं टाळले... आम्हाला हॉटेलमध्ये बोलवून कु ठे गेला असावा हा

39

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

म्हणून वप्रतमने शंभरवेळा कॉल लावून बवघतला असेल त्याला.ट्रं ग जाऊन कोणीच कॉल नव्हतं घेत. रात्रीचे बारा वाजले होते.... अनुज आपल्या कारने सवााना घरी ड्रॉप करून देत होता.... सुनसान रस्तत्याने अनुजची एकयाची कार र्ावत होती.... मुसळर्ार पाऊस पर्त होता.... रस्तत्यावरचे खड्डे अनुजला ददसेनासे झाले होते.... पावसामुळे रस्तत्यावरचे ददवे बंद झाले होते..... काहींची उघर्झाप चालू होती.... कारच्या फ्रॉन्ट लाईटच्या मंदप्रकाशात अनुज कार चालवत होता.... आजूबाजूला दकरा रा अंर्ार, आवण पावसाचा जोर तेवढा कायम होता. “ welcome back..... everyone, आप सुन रहे है 93.3 my FM वनर्ी के साथ... बाहर तेजी से बाररश हो रही है.... आजकल बादल अपना रुख बदल रहे! इस साल समय से पवहले मुम्बई में बाररश शुरू हो रही है.... और इस बरसात का स्तवागत करें गे हम एक प्यारभरे गाने से.... तो चवलए सुनते है, सुवनवर् चौहान की आवाज में Bhage re mann..... बेहता है मन कहीं, कहाँ जानते नहीं बेहता हे मन कहीं, कहाँ जानते नहीं

कोई रोकले यहीं.... भागे रे मन कहीं, आगे रे मन चला जाने दकर्र जानु ना भागे रे मन कहीं, आगे रे मन चला जाने दकर्र जानु ना!!.....” “ अण्या, loudly..... loudly..... woofer ऑन कर ना यार....” मालती ओरर्ली. कारण वतचं हे फे व्हरेट song होतं...

40

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अनुज volume वाढवायला गेला एवढ्यात रे वर्ओ खरखरायला लागला. मागच्या शीट पयांत आवाज पोहचत नव्हता. कदावचत पावसामुळे असेल..... “ का रे अण्या तुझा रे वर्ओ पण ना!....” “ त्याचा रे वर्ओला काही नाही झालं...... तू तुझे कान साफ कर....” वनवखल रे वाला वचर्वण्याची एक संर्ी सोर्त नव्हता. “ शट्ट यार.... दकती मुसळर्ार पाऊस पर्तो आहे, इकर्े जवळपास कु णाचं घर आहे का?” मालती वैतागली होती अश्या अचानक आलेल्या पावसाने. “ हो, माझं घर आहे इथून पुढच्या चौकातच.... अनुज तू कार माझ्या घरी घे... आज रात्रभर तुम्ही सवा माझ्या घरी थांबा...” “ अरे यार वप्रतम.... तुझ्याघरचे रागावतील नाही ना! आपल्या सोबत ह्या वतघीपण आहेत....” “ नाही रागावतील रे , वतघीसाठीच म्हणतोय.... ह्या एका एररयात नाही राहत वतघीपण तीन टोकाला राहतात.... एवढ्या मुसळर्ार पावसात ह्यांना ड्रॉप करणं शक्य आहे का तुला?” “ नाही.... चल तुझ्याचकर्े....”, “ हो, आलंय माझं घर.... कार लेफ्टला घे इथून समोरचा रस्तता लागला की राईटने टना.... बस्तस बस्तस थांबव आता, आलं घर.....” पावसात सवा वभजनार होती. अनुजने कार गेटच्या आत घेतली. कारचा र्ोर उघर्ू न सवा पावसापासून बचाव करत घराच्या बाल्कनीत पळाली.... “ अरे च्चा..... लाईट गेली वाटतं....” एवढा वेळ गप्प बसलेला वनवखल पुटपुटला. “ काय झालंय इकर्े....”

41

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ मूखाां वनख्या, काय व्ह्याचंय इकर्े.... मुसळर्ार पाऊस कोसळतो आहे ददसत नाही का तुला?” “यार.... कार मर्ून उतरताच तुम्ही दोघे इथे गोंर्ळ नका घालू शांत रहा जरा....” रे वा वनवखल आवण अनुजवर वचर्ली... वप्रतमने एकदा, दोनदा..... दरवाजा वाजवलं तेव्हा आतून त्याची आई बाहेर आली... “ काय ग आई, दकती उशीर करते.....” आव आणत वप्रतम आईशी बोलला. “ पाऊस बघ दकती र्ो - र्ो पर्तोय ते तुझा आवाज आत येईल तर ना... अरे ही कोण? या आत या....” “ आई, हे माझे सवा फ्रेंड्स आहेत.... ही रे वा, ही मालती.... आददती आवण हा वनख्या, अनुज हा नवा आलाय क्लास मध्ये.... आवण हा वप्रतम ह्याला तर तू ओळखतेच....” असं म्हणत वप्रतम हसायला लागला. “ Hello.... अँटी.......” साऱ्यांनी एक सूर काढला.

वप्रतमच्या आईने साऱ्यांना बसायला सांवगतलं. आवण त्या आत पाणी आणायला गेल्या, “ आई आम्हा सवाांना जाम भूक लागलीये..... काही खायचं दे!” वप्रतम दकचनमध्ये आवाज जाईल अश्या आवाजात ओरर्ला. पाण्याच्या बॉटल घेऊन येत वप्रतमची आई त्याला ववचारू लागली,” अरे हो काहीतरी बनवते मी, पण तुम्ही सवा पाटीला गेले होते ना! कशी झाली पाटी?” “ कसली पाटी न कसलं काय...... अगं वववपन आलाच नाही.”

42

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

मर्ेच वनवखल बोलला, “ हो ना काकू ..... खूप वाट बवघतली आम्ही त्याची......”, “ अरे मग कॉल करायचा होता.....” “ शंभरक वेळा कॉल के ला असेल, पण नाही ररवसव्ह के ला त्याने... कु ठे गेला ना हा वववपन....”, “ असुद्या, महत्वाच्या कामात फसला असेल..... इकर्े आलात ते बर झालं मला तर वप्रतमची खूप काळजी वाटतं होती.... बाहेर मुसळर्ार पाऊस कोसळतो आहे....” “ अगं आई, नको ना एवढी काळजी करत जाऊ माझी.... मी काही पावसात वहात नाही जाणार आहे.... बाय द वे, बाबा आवण छोटी कु ठे ददसत नाही....” “ झोपलेत ते..... वेळ बघ दकती झाला... बर ऐक तुझ्या वमत्रांना घेऊन वर गेस्तट रूम मध्ये जा मी काहीतरी खायचं करून आणते....” “ okay mom.....” वप्रतम सवााना घेऊन गेस्तट रूम मध्ये गेला. सवा फ्रेश होऊन बसलीत. अनुज एकटाच वखर्कीतून पाऊस बघत उभा होता. “ एवढ्या काळोखात तुला पाऊस ददसतो तरी कसा?” “ अगं रे वा, ददसत नसला तरी फील करता येतो ना!” “ ओहहहह ग्रेट रे न फील लव्हर...” “ मला पाऊस खूप आवर्तो.....” “...... आवण मला अवजबात आवर्त नाही....”, “ ददवसाही रात्र वाटावी असा काळोख आवण ढगांच्या आर् लाजून बसलेला तो सूय.ा ...” 43

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ आग ओकणारा सूया तो..... म्हणे लाजून बसतो..... तुम्ही कवी लोक ना यार वेर्े असता वेर्.े ... कशालाही कशाची उपमा देत बसता.....” थोड्या दूर अंतरावर बसलेल्या साऱ्याकर्े बघत रे वा बोलली,” guy's..... ऐकलं का?” वनवखल ओरर्ला हो.... चालू द्या आम्ही ऐकतोय.... “ वेली झार्ांना वबलगतात.... जणू वीज कर्कर्ावी आवण.....” “ आवण अश्या पावसात गाड्या रादफक मध्ये फसतात.... घनटोनशे!” “ पावसात कॅ वशअर पण कर्ी कवी बनतो....., थेंब थेंब सरीने शब्द शब्द वभजवतो...” “ थेंब थेंब सरीना काय घेऊन बसलास, त्या सरी न तो पाऊस फक्त इं स्तटा fb वॉलची क्रेज वाढवतो बाकी काही नाही....” “ गरमा गरम भजी सोबत..... वाफाळलेल्या चहाची काही औरच मज्जा असते ग....” “ सोसायाचा वारा आला आवण हातातली छत्री उर्ू न गेली.... की झाली सजा....” “ सजा काय म्हणतेस पाऊस असा एन्जॉय करायचा असतो.... तुझ्या बाजूला बघ!” आददती वखर्कीतून बाहेर हात ठे वत, हातावर सरी झेलत तो थंर् पाण्याचा स्तपशा गालाला लावून घेत होती..... “ इट्स सो cold.....” “तुम्ही दोघेही ना पाऊस वेर्े आहात.....” “ हो की, पाऊस वेर्े काय म्हणतेस चक्क मृगजळीत म्हण..... असं पावसाच्या मागे मागे र्ावणाऱ्या ह्या दोघांना....” “ हो, वप्रतम..... अचूक बोललास...

44

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

ह्यांना वखर्कीतूनही पाऊस हवाहवासा वाटतो, कॅ फे मध्ये तर पावसात नाचावं वाटतं....” “ चला आपण गाण्याच्या भेंड्या खेळूयात.....”, “ रे वा, अगं ही गाण्याच्या भेंड्या खेळायची वेळ नाहीये..... मला वववपनचा ववचार येतोय... कु ठे असेल तो? कॉल पण घेत नाही आहे....” “ अनुज अरे आपण दकती कॉल के लेत त्याला, उद्या चल त्याच्या घरी.... सल्याला सोर्णार नाही मी भेटला तर..... असं असतं का? वमत्रांचा काही ववचार? आपली काळजी करत असतील एक कॉल करून सांवगतलं पावहजे.... नाही..... तो कशाला सांगणार.... उद्या कॉलेज मध्ये न चालता आर्ी त्याच्या घरी चल.... “ रात्री उवशरापयांत कु णालाच झोप येत नव्हती.... पहाट झाली.... अनुजने रे वा, आददती, मालती ह्यांना घरी ड्रॉप करून ददलं... आवण ते वतघे वववपनच्या घरी गेल.े दोन, तीनदा वनवखलने र्ोर बेल वाजवली पण आतून काहीच प्रवतसाद येत नव्हता. वप्रतमची नजर दाराच्याकर्ीकर्े गेली, “ अरे यार वशट्ट...... लॉक लागलेले आहे..... म्हणजे घरी कोणीच नाही.....” सवा गेले कु ठे असतील..... आजूबाजूला ववचारलं पण कु णालाच मावहती नाही.... दोन ददवस झाले सवााना वाटलं वववपन आज येईल उद्या येईल.... आठ ददवसाने अनुज घरी गेला तरी देखील घराला लॉक लावलेलं होतं. मवहना झाला पण वववपन आला नाही. परत अनुजने ठरवलं एकदा घरी जाऊन बघू.... मवहनाभराने वप्रतम आवण अनुज वववपनच्या घरी गेले, आज घराची सारी दार सतार् उघर्ी होती. पाहुण्यांची रे लचेल.....

45

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ अन्या, घरी काही प्रोग्राम आहे वाटतो ववप्याच्या..... आवण ह्यांने आपल्याला काही सांवगतलं देखील नाही.... त्याच्या बवहणीच लग्न तर....” “ गप्प रे..... आपल्या सोबत गेली एक मवहना झाला वववपन बोलला नाही.... आत जाऊन बघू....” दारातूनच वप्रतमला वववपनचे र्ॅर् ददसले.... त्याने बाहेरूनच त्यांना आवाज ददला, “ अंकल, वववपन घरी आहे का?” वतथे उपवस्तथत साऱ्याचा माना वप्रतमकर्े वळल्या, “ आम्ही त्याचे वमत्र..... आम्हा दोघांना त्याला भेटायचं आहे.... खूप ददवस झाले तो बोलला देखील नाही आमच्या सोबत, त्याच्यावशवाय क्लासमध्ये लक्ष लागत नाही... बोलावाना वववपनला....” वभतीवर लटकवलेल्या फोटोकर्े दारातूनच अनुजची नजर गेली.... अनुजच हृदय जोराने र्र्र्र्ु लागलं.... तो एकदम स्ततब्र् झाला.... सुन्न मनाने त्याने त्या फोटोकर्े आवासून बवघतलं... “ काय झालं काका?? तुम्ही काहीच का बोलत नाही आहात....” पायातील शूज बाजूला काढू न ठे वत वप्रतम आत गेला. “ वववपन, वववपन..... कु ठे आहे तू ? काय यार आम्ही तुझ्या घरी आल्यावर देखील अशी मज्जाक नको करू.... लवकर बाहेर ये हा...नाहीतर मी येईल वतकर्े...” आत जात अनुजने वप्रतमचा घट्ट हात आवरला , आवण सभंतीवर टांगलेल्या फोटोकर्े नजर दफरवली.... फोटोतही हसतच होता तो त्याची ती करारी वमवश्कल नजर उभ्या असलेल्यावर रोखून र्रली असावी त्याने, असा बघणाऱ्याला भास व्हायचा.... बकु ळीच्या फु लांचा सुकलेला हार त्याच्या फोटोवर झुलत होता.... बाहेरून येणाऱ्या मंद वाऱ्याने तो काहीसा हलत होता.

46

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ बेटा, वववपन...... वववपन आपल्यातून वनघून गेला.....” त्याच्या र्ॅर्च हे बोलणं ऐकू न वप्रतमच्या पायाखालची जमीनच सरकली.... “ त्याला ब्रेन युमर झाला होता..... वाढददवसाच्या ददवशी तो हॉटेलमध्ये तुमच्याकर्े यायला वनघाला तेव्हा अचानक त्याची तब्येत वबघर्ली.... त्याला ताबर्तोब हॉवस्तपटलमध्ये नेण्यात आलं.... ICU मध्ये एक मवहना भरती होता तो.....” वववपनचे र्ॅर् जे घर्लं ते वनर्वाकारपणे सांगत होते... “ एवढं सगळं होऊन तुम्ही आम्हाला, सार्ं कॉल करून देखील बोलवलं नाही.....” अनुज र्ोळ्यातले अश्रू पुसत बोलत होता.... वप्रतम तर तुटून गेला होता.... सारखा वववपनचा फोटोकर्े बघत होता तो..... “ मी त्याच्या वाढददवसाच्या ददवशीच तुमचे कॉल येत होते तेव्हा तुम्हाला सांगणार होतो, पण वववपनने मला अर्वलं म्हणत होता,” माझ्या वमत्राना कु णालाच सांगू नका मला काय झालं ते... आज माझा वाढददवस आहे आवण ते सवा खुश आहेत....” दकती वनःस्तवाथी वृत्तीचा होता वववपन....” एकटा एक मुलगा होता आमचा, कर्ीच कशाचं अट्टहास नाही के ला त्याने आमच्याकर्े.... जाताना एवढंच सांगून गेला तो तुम्हाला..... मी नसलो तरी मला भेटत रहा बकु ळीच्या झार्ाखाली....” मागे वळू न त्याच्या फोटोकर्े एक नजर टाकत अनुज आवण वप्रतम घराच्या बाहेर पर्ले.... ========================

47

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ काय झालं अन्या, तुला ते ददवस आठवायला लागलेत?”, “ हो अगं.....” “ बहुतेकदा माणूस वतामान सोर्ू न भूतकाळात जगत असतो.... वववपन गेल्यानंतर परत तो इनवसर्ेंट कर्ी आठवलाच नाही.... आवण आज त्याच्या घरून वनघालो, वप्रतम सोबत शेवटचं आठवलं....” “ यादे भी बड़ी करारी होती है ना अनुज....” “ हा यार, ददलसे दफ़नाती ही नही.....” “ अब छोड़ वो बाते.... कॉलेजचा टपरीवर घेऊन चालणार मला.....” “ का नाही.... बस्तस एक कप चाय की तो बात है....” “ हा चल.....” “ अगं पण, कार कु ठे आणली मी running करत आलो म्हटलं....” अनुज हसायला लागला. “ अरे तू नाही आणली तरी माझी आहे ना... ही घे चावी तू ड्राईव्ह करणार....” “ Okay..... good man.....”, दोघेही कॉलेजचा चाय टपरीवर गेल.े .... तीच टपरी तोच टपरीवाला..... टपरी उघर्ली होती..... येणाऱ्या जाणाऱ्यांची वदाळ होतीच.... अनुज आवण आददती एका लाखर्ी बेंचवर जाऊन बसले.... थोड्याच वेळात गरमागरम इलायची चाय आली.... “ By the way.... काय वलवहतो सध्या तू?” वतच्या अचानक ववचारलेल्या प्रश्नाने अनुज जरा बुचकाड्यात पर्ला. “ Hmmm...... नॉट मच , जस्तट रे ग्युलर stuff from here and there....” “ ohhh ग्रेट , यू स्तपीक इन सच अ poetic manner....” 48

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ really...... such think..... there is something about poetry that fascinates me.... i love writing.... Bing able to say so much....कमी शब्दात खूप काही सांगून जाणं.....” “ अरे मी एकटाच माझ्या writing बद्दल सांगत बसलो.... तू पण वलहायची ना ग clg मध्ये असताना....” “ Honestly.... i love writing too..... you know असं जर् जर् शब्दात व्यक्त नाही होता येत.... पण र्ायरीच्या प्रत्येक पानात मनात साचलेले खोलवर रुतून बसलेलं आपोआप पेन हातात घेतला की उतरत.... हा मालती म्हणायची, आठवतं तुला ' र्ायरी म्हणजे विर्ा मनात साचलेला गाळ व्यक्त करायचा ह्रदयातला दुसरा कप्पा.” “ हो आठवतं, दकती आठवणी आहेत अश्या मनात कोरलेल्या... मला देशील तुझी र्ायरी वाचायला.....” “ अहहह...... तुला का देऊ वाचायला it's personal.” “ चल नको देऊ.... तसंही मला र्ायरी वलहायचा आवण वाचायचा शोक नाहीये....” “ अन्या मी एक बुक वलवहलय.....” “ wow yar, Congratulation बरं आर्ी सांग कशावर वलवहलय.....” “ A collection of short stories.....” “ ohh grate..... त्यामर्ील काही वास्ततववकदशाता तुझ्या आयुष्यात घर्लेली असू शकते का?”

49

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ may be or may be not..... it's depend on how interesting it is..... तसं बवघतलं तर अनुज वलहणारा जे सभोवती घर्तो तेच मांर्तो.... खूपशा कल्पनाही वनवळ फु टकळ असतात रे....”, “ हो.... मलाही वास्ततववक वलहायला आवर्तं...... मग तसं घर्ावं म्हणून आपण कल्पकतेच्या जोरावर वलहू शकतो....” “ wait wait...... wait..... कसा यार गरम आहे अजून चहा, थंर् होऊ दे.... जळलं ना ओठ?” “ what can I do yr?..... ओल्र् habits र्ाय हार्ा सो.....” “ as always..... खूप घाईचा आहेस तू.....” “ नाही ग.... ओठाला थोर्ा लागला चहा, पण ती चहाची चव अजूनही बदललेली नाही.... सेम टी स्तटॉल, सेम Ginger tea...... this was our thing!” “ wait a sec....... कप नेऊन देतो काकांना” “ वेटर आवण कस्तटमरचे दोन्ही काम तूच करतो....” “ अगं कोणतही काम करण्यात लाज कसली बाळगायची....” कप ठे वायला गेला अनुज... कॉलेज मध्ये असताना पण हा साऱ्यांचे कप गोळा करून नेऊन ठे वायचा.... नेहमीच ह्याचं.... त्याला हे असं करून काही वमळायचं नाही, पण काकांच्या चेहऱ्यावर गोर् स्तमाईल ददसायची.... त्याचं समार्ानाने तो सुखावून जायचा.... “ तुला मावहती आहे आददती, तुझा हाच प्रॉब्लेम कॉलेजमध्ये असताना पण होता....” “ ये नाही हा.....”,

50

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ काय नाही म्हणतेस, माठासारखं फु गणं ; कोणी काही म्हटलं तर आवण एखाद्या गोष्टीवर अर्ू न रहाणं....”, “ ओहहह, तुला आठवतं रात्र रात्र मी तुझ्या assignment's complete करू लागायची आवण तू स्तवतःच्या एक दोन impressing line टाकू न सबवमट करायचा... जाम खुश व्हायचे रे सर तुझ्यावर...... credit तो तुने मुझे उस बात का कभी ददया ही नही...” “ मै क्यू तुझे क्रेवर्ट देता....” “ जाने दे अब....” “ नही..... जाने क्यू दू..... असं सांगत आहे की सवा sacrifices तूच के लं , आपल्या मैत्रीत प्रत्येकाला एक दुसऱ्या सोबत adjust होणं दकती कठीण होतं मावहती आहे तुला....”, “ हो ते चांगलंच ठाऊक आहे मला, माझ्या सारख्या कॉफी पसानला तू इथे रोज चायचा टपरीवर आणून चाय लव्हर बनवलं.....” “ आवण तू ग.... मनात नसताना सत्यमेव ज्यतेचे सवा एवपसोर् बघायला लावायची....” “ ये Hello..... it's reality's.... you need to watch.....” “ okay..... तुझा नवरा काय म्हणतो? त्याला नाही आणलं इकर्े......” “ तो वतथेच आहे.... आवण तू लग्नाला का नव्हता आला माझ्या ? खूप शोर्लं तुला.”, “ एवढ्या लोकात मी कसा ददसेल तुला......” तो हसला. “ म्हणजे तू आला होता..... पण मग स्तटेजवर का नाही आला, वप्रतम आवण वनवखल तर आला होता.... मी ववचारलंही तुझ्याबद्दल.... पण सभोवती गदी एवढी होती तो काय बोलत होता समजलच नाही....”

51

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अनुजला ह्यावर काय बोलावं सुचत नव्हतं.... तो परत भूतकाळात गेला.... =================================

कॉलेज संपून तीन मवहने झाले होते... सवा वर्ग्री घेण्याकररता कॉलेजमध्ये आले... वनवखल, रे वा, अनुज, वप्रतम...... मालती सवा कॉलेजच्या गेट समोरच भेटलीत. एकदाच कॉलेज संपल्यावर असं रोज रोज भेटणं आता कु णालाच शक्य नव्हतं. कॉलेजच्या आठवणी तश्याच ताज्या होत्या, रोजच्या पाणीपुरीची वनवखलला आठवण झाली. कॉलेजच्या गेटसमोरून जातानाच त्याचं लक्ष बाजूच्या चारचाकीवर गेलं, आवण त्याने वतथेच साऱ्यांना थांबवून घेत पाणीपुरी खायचा हट्ट के ला.... तारुण्यही कर्ीकर्ी बावलशपणाने जगायला भाग पार्तं ते असं.... वाऱ्यावर हलणारा बोर्ा ’ --------- स्तपेशल पाणीपुरी सेंटर’. आवण कॉलेजच्या बाजूला उभी रहाणारी ती चारचाकी, बहुतेकांना आपल्याकर्े आकर्र्ात करून घेत होती. अनुजला तर वतथली पाणीपुरी खाल्यावशवाय कॉलेजमर्ून घरी जावं वाटतं नव्हतं. पाणीपुरी खायची तर त्याचं चारचाकीवरची नाहीतर, त्या चारचाकीवशवाय दुसऱ्या रठकाणंच्या पाणीपुरीला कु ठली आली तशी चव.... सवा ग्रुप वतथे गेल्यावर गार्ीवाला: या भाऊ काय खाणार? भेळ, पाणीपुरी, शेवपुरी,.... (अजुन काय काय नावे घेतली त्याने, पण साऱ्यांचे लक्ष्य एकच पाणीपुरी). अनुजने ऑर्ार ददला,” काका, पाणीपुरी वखलाओ.....”

52

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

तोपयांत पाणीपुरीवाल्याने पाचजणाच्या हातात पाच स्तटीलच्या प्लेट ठे वल्या आवण त्याने पवहला ’सा’ लावला. एक हाताने गल्ल्यातून सुट्टे पैसे देऊन आर्ीचे वगऱ्हाईक कटवले दुसऱ्या हाताने सराईतपणे दोन फू ट उं चीच्या प्लॅवस्तटकच्या वपशवीतून एक पुरी उचलली, चार बोटांवर र्रुन अंगठ्याने करा कन वतच्या वरच्या पापुद्र्याला भोक पार्ले आवण वाटाणा-बटायाचे थोर्े वमश्रण त्यात भरले. सवाांना पाणीपुरी कशी हवी आहे एकदा पाणीपुरीवल्याने ववचारून घेतले गोर्, वतखट की कमी वतखट? सवा ओरर्ले वतखट पण रे वा म्हणाली,” कमी वतखट.....” सारे रे वाकर्े बघून हसू लागले. त्याने ती वमश्रण भरलेली पुरी आर्ी एका वचनीमातीच्या बरणीत हलके च बुर्वली आवण मग एका मर्क्यात बुचकळली. बाहेर काढू न मर्क्यावर दोनदा खालीवर के ली. एक्स्तरा पाणी त्यात पर्ले आवण मग काढू न पाण्याचे थेंब पार्त वप्रतमच्या प्लेटमध्ये ठे वली. त्याने ती स्तवतः न खाता अनुजच्या प्लेटमध्ये ठे वली. अनुजने नाही नाही म्हणत सराईतपणे घाईघाई ती उचलून सरळ तोंर्ात टाकली आवण गपकन तोंर् बंद के ले. दुसरी पाणीपुरी मालतीच्या प्लेटमध्ये पर्ली वतने ती खाऊन घेतली. पाणीपुररवाला जणू एकशेदहाच्या स्तपीर्ने पाणीपुरी बनवत प्लेटमध्ये टाकत होता. त्याचा लक्षातच आलं नाही की रे वाने कमी वतखट मावगतली. त्याने रे वाच्या प्लेटमध्ये पाणीपुरी ठे वताच वतने घाईने पाणीपुरी उचलत तोंर्ात कोंबली आतमध्ये हवा आवण पुरीतल्या पाण्याचे असे काही स्तफोटक वमश्रण तयार झाले की जणू सुरुंग फु टावा. नाकातोंर्ात पुरीचा खमंग झाला होता... र्ोळ्यातून पाणी. कानातून र्ूर यायचा तेवढा बाकी होता. असा काही ठसका लागला म्हणता की रे वाला ब्रम्हांर् आठवले. रुमाल, प्लेट आवण स्तवतःला या सगळ्यांना सावरता सावरता वतची तारांबळ उर्ाली. काय पण ध्यान आहे अशा नजरे ने पाहत त्या गड्याने दुसरी पुरी ठे वली. पण सगळे सावरून वस्तथर होऊन वतला हात घालेपयांत ती जरा जास्ततच वभजली. 53

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

आवण उचलून खाताना वतचे पाणी प्लेटमध्येच रावहले. हे पुरीचे आवतानपण फसले. रे वाकर्े वप्रतमचं लक्ष जाताच त्याने आर्ी गालातल्या गालात हसून घेतले नंतर आपल्या बॅग मर्ून पाण्याची बॉटल काढत रेवा समोर ठे वली. आता तर रे वा पाणीपुरी खायचं नाव घेणार नव्हती. वनवखल, मालती, अनुज खाण्यात मस्तत व्यस्तत होते. त्याने वतसरी पुरी मांर्ली. आता जरा अंदाज आला. ही पुरी अगदी व्यववस्तथत वतच्या गंतव्य स्तथानी पोहचली होती. आता तर सगळे टेकवनकच आत्मसात झाले. त्याने पुरी मांर्ली रे मांर्ली की लगेच अनुजनेही झर्प घालून उचलली आवण हळू च पुरी तोंर्ात टाकली.... वतखट लवंगी फटाका, आंबट फु लबाजे, गोर् भुईनळे आवण नमकीन रॉके ट्स अशी सगळी आतर्बाजी आतल्या आत सुरु होते. ही जी काही सरवमसळ टेस्तट असते ना पाणीपुरीची, ती प्रत्येक पाणीपुरीवाल्याची युवनक आयर्ेंरटटी असते. जगात कु ठे ही भटकलात तरी तशी सेम टेस्तट वमळायची नाही. ती टेस्तट एखाद्या ठरल्या प्लेसवरच ववसावली असते पण त्याची सवय होते न होते तोच एका प्लेटचा कोटा संपतो पण मन भरत नाही. मग शेवटची पुरी तोंर्ात घोळवत खुणेनेच ’लगे रहो’ म्हणून रे वाने गार्ीवाल्याकर्े प्लेट पुढे के ली. खाणं संपल्यावर त्याने आवरायला सुरुवात के ली. दकती झाले म्हणून वनवखलने ववचारलं. पाणीपुरीवाल्याने जेवढे सांवगतले तेवढे वखशातून काढू न वनवखलने त्याच्या हातावर ठे वले. एवढेच का झाले हे ववचारण्याचा भानगर्ीत तो पर्ला नाही. आपण खालीच तेवढी असावी ना ठोसून.... शेवटी दकतीही पाणीपुरी खाल्ली तरी मन काय ते भरत नाही. हे वनवखलला आत्मसात होतं. वनवखल पैसे देऊन मागे वळतोच तर त्याला दूरवरून आददती येताना ददसते. “ अरे ती काय आददती..... इकर्ेच येत आहे.....” वनवखल आददतीच नाव घेताच अनुज क्षणांचा ववलंब न करता मागे वळतो.... “ अरे वा! तुम्ही सवा इथे पाणीपुरीचा आस्तवाद घेताय.....” “ ओहहह..... सॉरी आदद..... अगं आम्ही तुझ्यासाठी थांबलो नाही....” 54

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ सॉरी काय त्यात मालती.... मला यायला वेळ झाला थोर्ा.....” “ इट्स okay ना..... चल आता खाऊन घे.....” “ नाही, मी just.... जेवण करून वनघाले घरून....” वप्रतमला आददतीच्या हातात कसले तरी कार्ा ददसत होते, उत्सुकतेने तो वतला ववचारायला गेला, “ आददती, तुझ्या हातात कसले कार्ा आहे का?” चेहऱ्यावर उसनं हास्तय आणतं ती, “ अरे हो..... बघ ववसरलेच सांगायचं.... माझं लग्न ठरलंय.....” आददतीच्या तोंर्ू न हे शब्द ऐकताच अनुजच्या पायाखालची जमीन सरकली..... त्या गुलाबीसर पारदशी बॅगेतून वतनं पवत्रका काढत आर्ी रे वाच्या हातात ठे वली, मग मालती.... वप्रतम, वनवखल... आवण शेवटी ती अनुजच्या समोर येऊन उभी रावहली अनुज दकतीतरी वेळ तसाच उभा होता वनःशब्द... हातही त्याचे पवत्रका घ्यायला थरथरत होते... वर्ग्री हातात यायच्या आर्ीच आददतीच्या लग्नाची पवत्रका त्याच्या हातात वस्तथरावली होती... कार्ा न बघताच त्याने बॅग मध्ये घातलं..... रे वा, मालती मात्र वनरखून वनरखून कार्ा बघत होत्या... “ ये कसा आहे तो..... यार कमाल के लीस ग असं अचानक र्क्काच ददलास आम्हा सवाांना..... हो ना रे अण्या....” अनुजच मात्र लक्षच नव्हतं मालतीच्या बोलण्याकर्े. “ हो हो..... अचानक झालं ना! आर्ी सांगायचं होतं.....” अनुजच असं बोलणं ऐकू न मनात आददती स्तवतःशीच पुटपुटली... मग काय आर्ी सांगून तरी तू स्तवतः बोलायला पुढाकार घेतला असता का? म्हणे आर्ी सांगायचं होतं...

55

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अनुज ही स्तवतःच्या मनात एकटाच गुंतला होता, तू जरा पण थांबू शकत नव्हती का ग, सांगणारच होतो माझ्या मनातलं पण इतकी घाई के लीस तू.... आता सवा काही गेलं हातातून.... आददती त्याच्याकर्े बघत मनातच बोलत होती, अजूनही वेळ नाही गेली रे , मी वाचते आहे तुझ्या चेहऱ्यावरचे भाव..... आता तरी हो म्हण ना! फक्त एकदा मनातलं बोल.... एकदा तुझ्या तोंर्ू न ऐकू दे मला.... मला मावहत्ये तू खूप प्रेम करतो माझ्यावर.... पण आजही बोलणार नशील तू तर मी खूप दूर वनघून गेली असेल तुझ्या, कायमची..... मला असं दुरावू नको तुझ्यापासून.... वप्लज, असं म्हणतच... अनुज वतच्याकर्े न बघता वतथून बाहेर पर्ला... आददतीच्या मनातले सारे भाव ववरून गेले... तो असा अचानक का वनघून जातोय म्हणून वनवखल र्ावतच त्याच्या मागे गेला. “ अण्या, अण्या...... अरे थांब ना... आपण अजून ऑदफसमध्ये गेलो कु ठे , तुला वर्ग्री नकोय का?” “ अरे मला खूप महत्त्वाचं काम आठवलंय.... मी नंतर भेटतो....” असं सांगून अनुजने वनवखलला टाळलं... वनवखलला तर कल्पना झाली ह्याचं काहीतरी वबनसलं. पण नेमकं काय कळतं नव्हतं. अनुजने अख्खा ददवस स्तवतःला रूमची दार बंद करून कोंर्ू न घेतलं होतं... सायंकाळची वेळ होती अनुजचा फोन खणानला..... नको म्हणत त्याने पवहल्यादा फोनकर्े बवघतलं देखील नाही... परत फोन आला... स्तक्रीनवर वप्रतमच नाव फ्लॅश होताना ददसत होतं... “ Hello.... Hello..... Hello अण्या.....” “ थांब अरे थोर्ा बाहेर वनघतो.... रें ज नाहीये....” अनुजच्या तोंर्ू न शब्द फु टत नव्हते, वप्रतम सोबत बोलायची मुळीच मानवसकता नव्हती त्याची. एकांत हवा होता त्याला.

56

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ हा.... बोल आता.... येतोय का आवाज?” “ का रे .... गळल्या सारखा का बोलतोय.... रें ज नाहीये.... कॉलेजमर्ून पण तसाच काही न सांगता वनघून गेलास..... तू आताच्या आता मला भेटणार आहे?” “काय वेड्या सारखा बोलतो.... आता?” “ हो आताच..... फक्त आपण दोघेच भेटू....” “ कु ठे पण?” “ चौपाटीला ये....” “ चौपाटीला??” “ हे बघ आता मी भेटू शकणार नाही, वैगरे .... वैगरे मला कारण सांगत नको बसू तू वनघतो आहे....” “ अरे पण.......” वप्रतमने त्याचं हो नाही ऐकू न घेण्याच्या आर्ीच फोन कट्ट के ला होता. सायंकाळचे सात वाजले होते तेव्हा... शटाच्या बाह्या दुमर्ू न अनुज ओंजळीने लाटासोबत खेळत होता. स्तवतःला तो असा हरवून घेण्याचा प्रयत्न करत होता.... पण मन कु ठे च रमत नव्हतं.... दकती स्तवगीय रठकाण आहे हे, कातरवेळची वनरभ्र शांतता, वनस्ततेज समुद्र.... खवळणाऱ्या लाटा.... खरं च वप्रतमचे लाख लाख आभार.... तरी देखील अश्या उसळणाऱ्या लाटात मी स्तवतःला शोर्तोय की वतला? हा प्रश्न माझ्याच मनाला भेर्सावतो.... पायाखालून जाणाऱ्या लाटासोर्ू न वनरुत्तर नजरेने अनुज दूरवर बघत बसला होता. त्याला त्या पायाला ववळखा घालून जाणाऱ्या लाटांचाही स्तपशा होत नव्हता. “ अण्या.... आलास पण तू? सॉरी वाट बघावी लागली तुला.....”

57

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“..... मी तुझी वाट नव्हतोच बघत, समुद्राला दूरवर न्याहाळत होतो... दकती अथांग असतो रे हा, खोल खोल अरूंद.... नदीच्या संगमाने बनलेला महाकाय समुद्र....” “ हो.... माझ्या एका प्रश्नाचं उत्तल देशील.....” “ कोणता प्रश्न.....” “ अजूनही वेळ गेलल े ी नाही आहे..... जाऊन सांग वतला.” “ कशाची वेळ..... आवण कु णाला काय सांगू?” “ अण्या.... तू ना आता मार खाशील हा.... समजून न समजल्या सारखा नको करू...” “ सोर् रे तो ववर्य....” “ ऐवढे ददवस कर्ी हा ववर्य तुझ्या समोर मांर्लाच नाही मी, पण आज वाटतयं बोलावं... मला मावहती आहे तुझं आददतीवर खुप प्रेम आहे....” “ हो.... पण आता खुप उशीर झालाय.... वतचं लग्न अश्या मुलासोबत होत आहे ज्याची मी एक टक्का बरोबरी नाही करू शकत.... आता पवत्रका देखील छापल्या...” “ आवण तू ती पवत्रका बँग मध्ये न बघताच टाकू न ददली न तसाच तर्क घरी जायला वनघाला, ती तरी तुला जाताना बघत रावहली.... पण आजही थांबवू शकली नाही....” “ तुला मावहती आहे, सगळ्यात अवघर् क्षण कोणता असतो? आपल्याला आवर्णारी व्यक्ती स्तवतः आपल्या हातात वतच्या लग्नाची पवत्रका ठे ऊन जाते ना.... तो क्षण.... असा क्षण माझ्या सारख्या एखाद्याच्याच वायाला यावा, त्या क्षणाला सावरून घेणं देखील दकती गरजेच असतं.... नाहीतर प्रेमही मुठीतून वनसटलेल्या वाळू च्या कणासारखं वनसटत जातं.... आवण ते वनसटून गेलयं.....”

58

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ अण्या हेच सांगण्यासाठी मी तुला इथे बोलावून घेतलं..... अजूनही वेळ गेलल े ी नाही...तू बोल रे वतला.... तीही प्रेम करते तुझ्यावर.... वर्प्लोम्यारटक आहेस यार तू... ऐकायला पण तयार नाही....” “ सवा संपल रे... वतने माझ्यावर प्रेम के लं असतं तर लग्न जुळायचा आर्ी एकदा कॉल करून सांवगतलं असतं, आलीही तर पवत्रका घेऊन लग्नाच्या.... तुला आठवतंय?” “ वववपनला नकार ददला होता वतने, मलाही तसाच नकार ददला तर.... वतचा नकार पचवण्याएवढं माझं साहसी हृदय नाही.....” “ तुझ्यावर प्रेम करत होती ती, म्हणूनच वववपनला नकार ददला वतने....” “ तुला कोणी सांवगतलं हे.....” “ वतनेच.....” “ माझ्यावर प्रेम करते असं म्हणाली का?” “ नाही, पण म्हणण्याचा उद्देश तोच होता.....” “ सोर् यार...... पण, खूप प्रेम करतो रे वतच्यावर... वतला एकदा तरी खूप आठवण येईल माझी आवण येईल ती माझ्याकर्े.... माझी आठवणच वतला माझ्याकर्े घेऊन येईल...” “ तेव्हा पयांत प्रवतक्षा कर ती येण्याची..... नाही आली म्हणजे आपलं अख्ख आयुष्य वाट बघण्यात घालवं....” “ मी बघेल वाट.....” “ कमाल आहेस यार तू..... आवण तीही.... जसं मी तुला समजवून समजत नाहीये तसं आददतीलाही काय समजवू... ती मनातून खुश नाही वाटत ह्या लग्नासाठी, ती हे लग्न वतच्या घरच्यांची मजी राखण्यासाठी करत आहे.....” “ हो....”

59

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ भ्यार् आहेस तू अण्या...... ऐकलं भ्यार्......” “ हो..... वनघायचं.....” “ इथे थांबून पण काय करायचं आता.... चल....” वाळू तून चालतांना अनुज भरल्या चांदण्याकर्े आकाशात बघत होता.... रात्र गर्द होत चालली होती.... तो ददवस अनुज आजही ववसरू शकला नव्हता..... म्हणून की काय जुन्या आठवणींना तो उजाळा देत होता.... ==============================

वतला अनुजच्या चेहऱ्यावर पाच वर्ाांचा भूतकाळ रें गाळताना ददसला... “ अरे अनुज कु ठे हरवलास तू?” “ हा... कु ठे नाही अगं.... तुझ्या लग्नाचा काळ आठवतोय....” सगळे प्रसंग अनुजसमोर काल परवा घर्ू न गेलेल्या आठवणीसारखे ताजे होते. खोल खोल भूगभााच्या मध्याशी वशरावे तसे.... “ अण्या आता लग्नाचा काळ आठवून काय फायदा.... जाऊदे हा ववर्य.... मला सांग, वनख्या, वप्रतम कसा आहे? भेटतात का तुला? रे वा, मालती लग्न होऊन गेल्या तेव्हापासून माझ्या संपकाात नाही.... कॉल नाही की भेट नाही.... लग्न झाल्यावर खरं च यार माणूस एवढा बदलून कसा जातो.” “ मुलींची लाईफच तशी असते ग लग्नानंतर, घर... संसार, मुलंबाळ नवरा त्यात त्या आपल्याला कश्या वेळ देईल आता.... हो वनख्या आता बैंग्लोरला एका ररसचा सेंटरमध्ये प्रोजेक्ट मॅनेजर आहे. गेल्या मवहन्यात इथे कामावनवमत्त आला होता तेव्हा गेला भेट घेऊन.” 60

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ आवण..... वप्रतम?” “ तो.... लाखोचं पॅकेज सोर्ू न आददवासी जीवनावर ररसचा करतोय.... कर्ी संपणार ना ह्याचा ररसचा देव जाणे!” “ काय सांगतोस काय.... दुवनया एवढी र्ेव्हलप झाली आवण तो जंगलात जाऊन बसला.” “ हो.... आता आलाय म्हणजे इकर्े, वरळीला गेस्तट हाऊसवर थांबलेला आहे. भेटून जा त्याला खूप बरं वाटेल...” “ हो नक्की भेट घेते त्याची.... एक ववचारू?” न राहून दकती ददवस मनाला छळणारा प्रश्नाला ववचारण्याच र्ार्सं वतने आज के लं.... “ तुझं लग्न झालं?” “ माझं लग्न....” तो हसला. “ हो अरे ...” “ तू जाताना एकदा घरी ये.... खुप मोठं कु टुंब आहे माझं....आई सारखी तुझी आठवणं काढत असते” “ आईला नमस्तकार सांग माझा....” “ हो.... येणार आहेस ना!” “ तुला सांगून नाही येणार.... येईल पण नक्की, आहे इथेच आठवर्ाभर तरी अजून...” “ ये..... मी वाट बघेल.....”

61

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ खूप उशीर झाला, तुझ्यासोबत बोलण्यात कसा वेळ वनघून गेला ना कळलंच नाही. मला वाटतं पाऊस येईल ढग दाटून आलेत... चल वनघते आता. नाईस टू वमट यू take care...” “ you take care..... bye......” ती कारमध्ये बसली.... गार्ी वनघाली..... अनुज गार्ीच्या वेगवान जाणाऱ्या पाठमोऱ्या आकृ तीकर्े स्ततब्र् बघत उभा रावहला. ढग र्ावत होते..... सकाळची दहाची वेळ सायंकाळचे सात वाजून गेले असावे अशी भासत होती. काळोख अवर्कच तीव्र होत होता. अनुज वतथून चालतच घरी जायला वनघाला.... एवढ्यात त्याचा फोन वाजला. रस्तत्याच्या कर्ेला उभं राहून त्याने कॉल ररवसव्ह के ला. “ Hello..... बोल वप्रतम.....” “ अरे कु ठे आहेस तू ?” “ रस्तत्याने..... का, काय झालं?” “ just आददतीचा कॉल येऊन गेला.... ती येत आहे भेटायला....” “ हो, आताच वनघाली ती इथून वतला म्हटलं मी तुला भेटून जा....” “ हो, हो..... अण्या... अरे आवाज कटतोय तुझा....” “ मला येतो आहे तुझा आवाज......” “ अरे आज तरी सांवगतलं का वतला?” “ काय..... काय सांवगतलं का?” “ काही नाही, जाऊदेत....”

62

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ आवण हे बघ वप्रतम ती तुला भेटायला आल्यावर माझ्या बद्दल ववचारे ल तर काही सांगू नकोस....” “ बरं भावा नाही सांगणार okay...” “ हा तेच म्हणतोय.....” “ चल मी थोर्ं आवराआवर करतो....खूप पसारा झालाय रे ती येईलच एवढ्यात....” “ हो.... bye see you....” घरी पोहोचल्यावर अनुज बाल्कनीतच उभा रावहला काळोखाला न्याहाळत. दाटणाऱ्या मेघांबरोबर..... तुझी सय अवर्कच गर्द होत जाते, बरसणाऱ्या सरी बरोबर नकळत तुझी आठवण र्ोळे वभजवून जाते.... मला मावहती होतं तू येशील.... आवण आज बघ तू आली देखील... ह्या भेटी का होतात अश्या? अजनुही आपल्यात काही उरलंय का? काय मावहती अजून वनयतीच्या पोटात काय काय दर्लंय.... तो स्तवतःशीच बोलत होता. =============================

रूमची आवराआवर करता करता वप्रतमच्या एकयाची तारांबळ उर्ाली होती. सवा पसारा त्याने सोफ्याच्या खाली वभरकावला. वखर्क्यांचे पर्दे ओढले. त्यावर परफ्युम मारला. साऱ्या रूमभर परफ्युमचा घमघामाट....

63

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

दोन, तीन ददवसांचा मुकामी असा पंर्रवाड्याचा पसारा मांर्ून ठे वल े ह्याची कोणी कल्पना न के लेली बरी. बाहेर दाराची बेल वाजत होती. आली असावी ही म्हणून वप्रतम दार खोलायच्या आर्ीच काचेतून बघू लागला.

“ बापरे सहा वर्ााने भेटतोय आपण.... अजूनही तशीच आहे तू.... बारीक झाली एवढंच..... का ग नवरा खायला देत नाही की मारझोर् करतो....” तो दार उघर्तच बोलायला लागला. आददती मात्र दकतीतरी वेळ वप्रतमकर्े बघत होती, दकती बदलला होता तो... आर्ीचा वप्रतम आता रावहलाचं नव्हता. दाढी वाढलेली... र्ोळे थोर्े खोल गेलेल.े .. हाताच्या बाह्या कोपरापयांत दुमर्लेल्या... चष्म्याची सक्त नफरत असलेला वप्रतम त्या चौकोणी सभंगाच्या ग्लासने एखाद्या तत्वज्ञानी सारखा भासत होता वतला. “ आत ये म्हणशील का मला....” “ हो.... हो ये आत....” “ अरे वा.... कोणत्या इं वजवनअरची रूम एवढी नीट & clean असते रे, पसारा वैगरे सारा सोफ्या खाली लोटला वाटतं....” “ यार आदे तुझी नजर अजूनही आहे तशीच तीक्ष्ण आहे.... तुला आल्या आल्या साऱ्या गोष्टीची खबर तरी कशी लागते.” “ लॉवजक अँर् माय ओब्सेवेशन इस स्तरॉंग...” “ लॉवजक ते कसं....”

64

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ आर्ी पासून पसारा मांर्ायची सवय होती रे तुला ती सवय गेली असावी का आताशा..” “ कसली भारी आहेस ना यार तू.... मला वाटलं खूप काही बदल झाला असावा.” “ माणसं बदलतात का रे?” “ माझ्या मावहतीप्रमाणे तरी..... बदलतात...” “ रे वा आवण मालती बदल्यात ना!” “ पररवस्तथतीने बदलवल त्यांना....” “ अशी कोणती पररवस्तथती आली त्यांच्यावर? लग्नच तर झालं त्यातच खूप काही बद्दल... लोक अमाप पैसा आल्यावर बदलतात... पैश्या सोबत अहंकारही येतो ना रे ! पण रे वा आवण मालती ववसरूनच गेल्यात...” “ तू सुद्धा लग्न झाल्यावर त्याना एकवर्ां कु ठे ववचारलं होतं.....”

ह्याला काय मावहती त्या एक वर्ाात माझ्या आयुष्यात काय घर्लं... दकतीतरी वेळ काहीच न बोलता आददती शांत बसलेली होती. “ काय घेणार चाय कॉफी?” “ कॉफी.... चल मी बनवते....” “ नको तू बस्तस.... मी आणतो बनवून....” वप्रतम दकचन मध्ये गेला कॉफी बनवायला, “ ये वप्रतम तुला मावहती आहे , मी आवण अण्या आज आपल्या कॉलेजच्या टपरीवर चाय वपलो...” वप्रतम दकचन मर्ूनच ओरर्ला,” गुर् गुर्.... मला पण न्यायचं होतं....” 65

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ मला कु ठे मावहती होतं तू इथे आहेस ते.... नाहीतर तुला घेऊनच गेले असते वतकर्े....” आददतीची नजर सभंतीवर लावलेल्या वचत्राकर्े गेली. सोफ्यावरून उठतं आददती त्या वचत्रासमोर उभी राहून वचत्र बारक्याव्याने रटपत होती. “ वप्रतम अरे साखर थोर्ी जास्तत घालशील....” “ हो, हो...... हे घे झाल्यावर सांगते, आता लागली तर वरून घे.” कॉफीचा मग वप्रतमने आददती समोर ठे वला. “ झाली पण लवकरच.....” “ हो, असा दकती वेळ लागतो कॉफी बनवायला....” “ by the way.... वप्रतम, nice पैंट्टंग्ज..... कु णाची आहे रे ही पैंट्टंग?” “ यू नो दॅट.... द ग्रेट ग्रीक पेंटर वनकोलस गायजींस... त्याची पेंरटग आहे... आवण त्यांच्या ह्या पेंरटग खुप महागड्या देखील आहेत. इथे आल्यावर मी ही पैंटींग बघून नवल वाटून घेत होतो. म्हटलं ही पैंटींग इथे आलीच कशी. काहीतरी चुकीचं कनेक्शन असावं कु णाचं ह्या पैंटींग सोबत..” “ काय कला असते ना एखाद्यात..... खरं च खुप कोरीव आवण वशलेदार वळणं घेतली आहेत त्यांनी....” “ कोरीव आवण वशलेदार काय म्हणतेस.... त्याची ही पेंरटग म्हणजे ग्रीक राष्ट्राची ओळख आहे. जी आता ह्या वॉलची शोभा बनून आहे.” “ बरं बरं मला काही कळतं नाही त्यातलं....”

66

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ बाकी कसा आहेस... आवण हा काय अवतार करून घेतलास स्तवतःचा. अगदी जंगली ववभागात ररसचा करतो म्हणून जंगली व्हायचं का?” फटकळ आददती कशाचा ववचार न करता मनात आलं ते बोलली. तो हसतच, “ अगं वेळ नाही वमळाला दाढी बनवायला, आय नो..... तुला अशी दाढी वाढलेली माणसं म्हणजे एखाद्या गुंढ्यासारखी वाटतात.... एकदा म्हटली होती तू मला असं....” “ हो रे..... पण तू चेहऱ्यावरून दाढी वाढलेली असली तरी तत्त्वज्ञानीच वाटतो ददसायला. शोभतो तुला हा लूक.... असाच राहूदे...” “ हो आता असाच राहू दे म्हणून सल्ला नको देऊ.... नाहीतर मला त्या जंगलातच संन्यास घेऊन बसायची वेळ येईल....” दोघेही हसले. “ ररसचा काय म्हणतो तुझा..... आवण कशाला रे आददवासी जीवनावर पीएचर्ी करण्याच्या भानगर्ीत पर्लास, आयआयटी चा स्तटुर्ंट ना तू!....” “ आयुष्यात माणसाला हवं ते ज्ञान वमळवायला कोणत्याच क्षेत्राच लेबल नाही लागत ग... कला शाखा काय वावणज्य काय आवण ववज्ञान काय देतात माणसाला ज्ञानच.... आपण अश्या मतभेदाने जखर्ू न बसलो... मला हे जग अनुभवायचं आहे.... कापोरे ट सेक्टरमध्ये मन नाही लागत माझं... नको ते पॅकेज नको ती नोकरी....” “ सॉरी..... तुला दुखवण्याचा उद्देश नव्हता माझा....” “ तुझ्या बोलण्याने दुःखी कर्ीच नाही होतं ग मी.... एक सांग.ू ...” “ हा सांग की, सांगायला काय परवानगी घेतो आहे...” “ आयुष्य म्हणजे खर्तर प्रवास का ग? वनवळ आपल्या वायाला येईल तसा जगावा, आठवड्या पूवीचा प्रसंग आहे.... इथे यायला वनघालो तेव्हा ना एक आददवासी बाई ST मध्येच बाळं त झाली. वतच्या त्या कांठाळ्या बसवणाऱ्या कळानी मलाच गवहवरून 67

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

आले... तुला सांगू त्यावेळी मनात असंख्य प्रश्नाने गदी के ली होती मनात, असा कोलाहोल झाला होता प्रश्नांचा. अश्या आददवासी विया र्ोंगरकपारीत, झार्ाझुर्ुपांमध्ये बाळं त होतात. घनदाट जंगल असो की मुसळर्ार पावसाळा. त्यांची कु ठे सरकारी हॉवस्तपटलमध्ये सोय होते ग. अश्याच जवमनीवर लोळत नवा जीव जन्माला घालतात त्या. त्यात एखादीनेच सरकारी रुग्णालयाचा बेर् पावहला असेल ह्याची शाश्वती देखील देता येणार नाही. ती बाई त्या ददवशी ववव्हळत होती अक्षरशः बसमध्ये.... मला कळत नव्हतं तीच हे ववव्हळण बाळं तपणाच्या यातना होत्या की मरणयातना. म्हणतात, वर्वलव्हरी म्हणजे बाईचा दुसरा जन्म..... यार वतच्या नवशबात नसेलच ग तो दुसरा जन्म....” हे सारं ऐकू न घेताना आददतीचा अंगावर शहारे आले.... काय झालं असावं त्या बाईचं, “ म्हणजे, मग ती बाई......” “ हो.... मुलाचा रर्ण्याचा आवाज यायला लागला आवण वतच्या कळा बंद झाल्या... वतने र्ोळे वमटले ते कायमचे....” “ यार, ववशींन्न आहे हे.... एक बाईच असते ती वनसगााच्या फलश्रुतीना झुंज देणारी... दकती भयान वास्ततववकता आहे ही....” आददतीेे पवहल्यादाच वप्रतमला असं भावुक झालेलं बघत होती. ह्या वास्ततववकतेने आपल्या वमत्राला पार बदलवून टाकलंय असं वतला प्रवतमकर्े बघून वाटत होतं. “ माणुसकीला र्रून ठे वण्याची नाळही त्याच्यातच बघायला वमळाली मला, एकदा वशकारी करणाऱ्या एका इसमाला मी बवघतलं आवण त्याच्या जवळ जाऊन म्हणालो,' ऐसे प्रावणयों की सहंसा करना गलत बात है.... ' तर तो मला काय म्हणाला मावहती आहे....” “ काय?”

68

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ क्या आपने कभी मुगी का मांस या उसके अंर्े खाये है? मी आर्ीतर वनशब्द झालो नंतर म्हणालो, ' हा खाये है....” त्यावर तो बोलला....” ऐसेही सजंदा रहने के वलए हम ये खाते है....” “ खूप कठीण जीवन जगतात ते....” “ हो, आपण कोणत्या बदलांची अपेक्षा करायची त्यांच्याकर्ू न? भार्ा सुद्धा र्र् सहंदी ना र्र् मराठी.... मला खूप उवशरा लक्षात आलं त्या बाईच्या मृत्यच कारण. ते लोक हॉवस्तपटलमध्ये जात का नाहीत....” “ पैसे नसतात म्हणून ना!” “ तेही एक कारण आहे ग पण त्यांची भार्ाही र्ॉक्टरला समजणार नाही. अगं तरुण तरुण मुली लग्न व्हायच्या आर्ीच गभााशयाच्या कॅ न्सरने मृत्युमुखी पर्तात. अवशवक्षतपणा. आरोग्याची काळजी नाही. आवण त्यांना कोणी समजून घ्यायला तयार नाही.” “ हो यार, त्यांना मुबलक सोयी सुववर्ा उपलब्र् नाहीत...” “ दोन मवहने मी त्यांच्यात राहून त्यांची रहणं, सहन एकू णच बोली भार्ा वशकायला लागलो... थोर्ं कठीण गेलं आर्ीतर, खायचं ताटातील अन्न समोरचा भुकेला आहे म्हणून ते आपल्या ताटात टाकतील... त्यांना आपली भूक बाजूला ठे ऊन आपल्याला देताना काही वाटणार नाही पण आपल्याला ते खातांना मनात शंका वनमााण होईल, हे पशुच मांस आपण कसं खायचं? म्हणून... एका र्रतीवर राहणाऱ्या माणसात एवढा फरक बघायला वमळतो....” “ अरे, ऐकू नच तर ही पररवस्तथती बदलवता येईल आपल्याला.... आवण हा बदल आपणच घर्ू न आणवू शकतो... ते कसं बघ....”

69

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ मला मावहत्ये... आवण मी तेच करतोय... माझ्या थेवसस तयार आहेत ररसचा पूणा झाला तरी देखील मी वतथे जात रहाणार आहे... भाववनक ओढीने म्हणून नाही तर त्यांच्या सारखी माणुसकी कु ठे तरी मलाही जपता यावी म्हणून.” “ गुर् यार... सोबत मलाही घेऊन चल कर्ी...” “ हो तू येणार असेल तर.... पुढच्या मवहन्यात वनख्या आवण अण्या येत आहे सोबत.” “ मी पण जमेतो तुला तसं कळवते, वनख्याला पण भेटून दकती वर्े झालीत...” “ हो, पण तुझा नवरा वाट बघत असेल तुझी वतकर्े....” त्याच्या ह्या वाक्यावर आददती काहीच बोलली नाही, “ अगं अशी गप्प का आहेस, भांर्ून आलीस का त्याच्यासोबत...” “ भांर्ायला तो माझ्या सोबत कु ठे असतो....” आता खरं काय ते वतला सांगावंच लागलं, “ सोबत नसतो म्हणजे.... तुम्ही वेगळी रहाता का?” “ वर्ओसा झालाय आमचा...” वप्रतमला ऐकू न र्क्काच बसला. “ कर्ी आवण का? तू हे आता सांगते आहे मला....” “ हो, तुला काय सांगू रे....” “ का वमत्र नाही का मी तुझा.... काय झालं होतं वर्ओसा घ्यायला?” “ त्याचं आर्ीच अफे सा चालू होतं...” “ बापरे .... हे तुला कर्ी कळलं?”

70

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ लग्न झाल्यावर सहा मवहन्यांन.े .. तो घरी खूप उवशरा यायचा नीट वागायचा नाही माझ्याशी. सवंकेर्ला वतच्या सोबत दफरायला जायचा, ती आठवर्ाभर घरी येऊन रहायची.... खुप वैतागले होते मी त्याच्या अश्या वागण्याला... एका छत खाली राहण्याला तरी काय अथा होता? म्हटलं वर्ओसा देऊन मोकळा हो.... मला ही ह्या बंर्नातून मुक्त कर...” “ म्हणजे...... लग्न झाल्यावर सहा मवहन्यातच वर्ओसा घेतला का?” “ हो....” “ मग एवढी ददवस होती कु ठे तू?” “ कॉवलफोर्नायालाच...... वतथेच जॉब बवघतला आवण स्तथायीक झाले.” “ इं वर्यात का नाही आली परत.....” “ काय के लं असतं इथे येऊन तरी, बाबाला मनासारखा जावई वमळाला होता.... आवण वनघालाही तो तसाच..... नाही जायचं म्हटलं होतं मला बाहेर देशात इथेच राहायचं होतं... पण, नाही... शेवटी त्यांच्या मताने लग्न करून मी एकटेच पर्ले.... आजही एकटीच रहाते वतथे.... फावल्या वेळात एका NGOसाठी काम करते.... म्हणून एकटे पण कसं तरी जाणवत नाही.... आता ह्या एकटे पणाची भीती वाटायला लागली आहे.” “ मग लग्न करून घे ना.....” “ लग्न.... अजून ववचार नाही के ला.” “ एकटं जगणं खूप कठीण असतं गं.....” “ रीवतररवाज आवण परं परांच्या बंर्नाने बांर्ून के लेल लग्न रटके लच, ह्याची शाश्वती कोण देईल??” “ कोणीच देऊ शकत नाही..... परस्तपरांशी जुळवून घेण्याचा खेळ म्हणजे लग्नगाठ आहे...”

71

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ हो वप्रतम.....”

काहीवेळ शांततेत वनघून गेल्यावर, “ अण्याच तर खूप मोठं कु टुंब आहे म्हणाला तो.” “ हो सुखी आहे तो त्याच्याच कु टूंबात......” “ तू देखील..... पण ती सोबत नसते रहात का तुझ्या?” आददती उत्सुकतेने वप्रतमच्या फॅ वमली बद्दल ववचारू लागली. “ मी कु ठे सोबत नको राहू म्हणतो वतला....” “ तुझं पटतं ना वतच्याशी?” “ हो अगं..... पण वतचे काही स्तवप्न आहेत त्या स्तवप्नाच्या आर्े येणारा मी कोण? आवण एक सांगू का आदद तुला..... लग्न झाल्यावर मी वतला कर्ीच बंर्नात नाही ठे वलं, तुला जे वाटते ते कर. सोबतच रहायला पावहजे असंही काही नाही.... ती माझ्या आईबाबांना घेऊन इटारवसला रहाते. वतचा जॉब वतकर्े आहे. ती मी वजथे जाईल वतथे येऊ शकत नव्हती म्हणून म्हणाली, तू तुला वजथे जायचं वतथे जा आई बाबांना माझ्याजवळ असू दे! ठीक आहे म्हटलं मग मी......” “ दकती understanding आहे रे तुमच्यात....” “ असायलाच पावहजे.... प्रत्येक नात्यात, तेव्हाच नातं रटकतं.” “ फार तर नाती तुटतात ती अट्टहासानेच आवण इगो.... एखाद्याचा इगो हटा झाला तर झालं दावनीला अर्कलेल्या गोऱ्या सारखा तो पेटून उठतो.... कशी रटके ल मग नाती?” “ सोपं नसतं रे नातं रटकवणं आवण ते पूणात्वास नेण.ं ....”

72

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ हो.... तुला मावहती आहे कर्ी कर्ी खूप फस्तरेट होतो ग मी.... सवा सोर्ू न द्यावं वाटतं....कशाची कमी नाही जीवनात कु ठे ही नोकरी करून राहू शकलो असतो. पण मी माघार घेतली तर त्या उन्ह, पावसात ज्यांनी अजून पयांत घराचं छत बवघतलं नाही त्यांचं कसं होईल हा ववर्य छळतो म्हणाला” “ तेही खरयं वप्रतम, तुला तशी साथ देणारी जीवनसाथी वमळाली वतच्या सहयोगाने तू खूप सामोरे जा..... परत मागे वळू न बघू नको.... तुझा प्रवास कोसो मैलाचा आहे, तेव्हा थांबून जाऊ नकोस.... आवण ह्यात तुला कर्ी माझ्याकर्ू न मदत हवी असल्यास वबनर्ास्तत सांग...” “ तू आज एवढ्या वर्ाांनी मला भेटली तेच काही कमी आहे का माझ्यासाठी.... पण भेटत रहा ग.... आवण हो इकर्े वशफ्ट हो आता, काय तो एकटेपणा.... NGO मध्ये इथे ही काम करता येईल तुला.... नाहीच कोणतं NGO वमळालं तर मला जॉईन होऊन जा! न संपणारी काम असतात माझ्यासभोवती गरार्ा घालून.... मला वाटतं कर्ी कर्ी मी पीएचर्ी करतोय की नुसता पीएचर्ी जगतोय....” “ आयुष्यात पवहल्यांदाच तुझ्याकर्ू न आज खुप मोठं इवन्स्तपरे शन घेऊन जातेय.ं ... हा जन्म आवण ददवसाची चोवीस तास माणसाला र्र्पाड्याला खूप झालीत... जॉईन व्हायचंय तुला, पण यार तू ज्या ववभागात ररसचा करतो वतकर्े तुझ्या खाण्याची गैरसोय होत असणार राहतो कु ठे तू मग वतकर्े? खातो काय? नाही म्हणजे मी तुझ्यासोबत आले वतकर्े तर माझी सोय नाही लागणार ना!” “ ते जे खातात तेच खातो त्याच्या ताटात जे असेल ते.... वतथे आपली वमजास चालत नाही. के ळीच कालवण जरी पात्रात वाढलं असलं तरी मुकायाने खायचं असतं. कर्ी रानटी हरीण असो की मग सस्तयाच मास..... खावच लागतं... वतथे तुला वखचर्ी त्यावर साजूक तूप, बेसनाचे लार्ू कर्ीच खायला वमळणार नाही..... पण तुला यायचं असेल तर एवढ्या तयारी वनशी यावं लागेल..... आवण हो वतकर्े बाया नदीवर अंघोळ करतात.”

73

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“कोणी बवघतलं तर?” आददतीला खूप मोठा प्रश्न पर्ला.वप्रतम आर्ीतर वतच्या ह्या ववचारलेल्या प्रश्नांनाला खळखळू न हसला, “ ये मी जोक नाही हा मारला.... असा वेड्या सारखा का हसतोय?” “ बावळट..... तुला अजून त्यांची संस्तकृ ती नाही मावहती, जंगलात रहाणारी लोक असलीत तरी खूप सभ्य आहेत ती. कर्ी कोणत्या बाईकर्े वाईट नजरे ने बघणार नाहीत, कर्ी कु णाचं देणं अंगावर ठे वत नाहीत.” “ दकती सालस जीवन आहे रे त्याचं.....” “ हो, सुववर्ा नसल्या त्यांच्याकर्े तरी सालस जीवन नक्कीच आहे.....” “ मी दोन मवहन्यात इं वर्याला सेटल व्हायचा प्रयत्न करते..... नंतर परत ह्याववर्यीची सखोल मावहती दे मला.... इथल्या आददवासी संस्तकृ तीवर तू जे काही मला सांवगतलं ते वलहायचंय टाईम्स एक्स्तप्रेसाठी तुझी परवानगी असेल तरच हा.... परदेशीयाना देखील आपल्या संस्तकृ तीचा अवभमान वाटायला हवा.....” “ अगं तू वलवहते आहे हेच खुप भारी दफसलंग आहे माझ्यासाठी, मला असं कोणत्याच प्रसंगाचं वणान करून वलवहता येत नाही ते काम तुझं आवण अण्याचं.... आहात तुम्ही दोघे writers वलहा त्याच्याबद्दल आवण मला मेल नक्की कर वलहून पूणा झालं की.... आवण काही घटना अगदी जश्याचा तश्या नमूद कर.....” “ हो, तू जे सांवगतलं तेच वलहणार.... चल आता वनघू का? खूप वेळ झाला रे घरी जाऊन मला सायंकाळी कॉन्फरन्ससाठी जायचं आहे.....” “ OK व्यववस्तथत जा...... आवण पोहचली की टेक्स्तट कर....” आददतीला वनरोप द्यायला वप्रतम वतच्या कार पयांत आला. आददती गार्ीत बसली.

74

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

वप्रतमला एकदा सांगावं वाटलं.... अण्या अजूनही तुझ्या प्रतीक्षेत आहे. पण तो वतला असं काही सांगू शकला नाही. “ काही रहालंय का.....” “ Okay मी बघून येऊ का एकदा....” “ नाही थांब.... सार्ं कळत नाही तुला....कु ठे तरी हरवलाय तू म्हणून म्हटलं.” “ ओहहह..... कु ठे नाही.....” “ चलो.....” “ नेक्स्तट टाईम ड्रायव्हर आण सोबत.....” “ का मला येत ड्राइव्ह करता..... उगाच फु कटचे सल्ले नको देत जाऊ...” “ अगं ड्रायव्हर म्हणजे 'तो' समजली नाहीस का......” “ वप्रतम तू पण ना! okay बाय...... भेटला तर घेऊन येईल जरूर....” =============================

काळोखातलं प्रखर चांदणं आवण मंदमस्तत वारा ह्या वनसगी वनर्मात वातावरणाचा वमलाफ म्हणजे स्तवगा सुखं उपभोगल्यासारखं वाटू लागतं..... वनर्वाकार थंर् वारा अनुजच्या देहाला भेदत होता... दुपारपयांत काय पावसाची सततची ररपररप चालू होती, आवण आता बघा अवकाशात चांदण्याचा सर्ा... लुकलुकणाऱ्या चांदण्याकर्े बघत अनुज एकांतात स्तवतःशीच गप्पा मारत टेररसवर उभा होता. त्याने वखशातून फोन काढला आददतीला कॉल करू का? नाही नको,... असं म्हणत त्याने वखश्यात फोन ठे ऊन ददला परत. खरं च येईल का ती? 75

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

की जाईल ह्या खेपल े ाही तशीच न सांगता वनघून.... दोन, तीन ददवस तशीच वनघून गेली... आददतीला अनुजचा कॉल नाही की मॅसेज नाही, आता तर ती घरी येईल ही आशा अनुजने सोर्ू न ददली. त्या ददवशी सकाळी सकाळी आठ वाजता दाराची बेल वाजली. अनुज आपल्या खोलीत वखर्कीपाशी उभं राहून बाहेरचा पाऊस न्याहाळत होता. एका हातात कॉफीमग आवण दुसऱ्या हातात टॅब घेऊन तो कववता टाईप करत होता. बाहेर कोण येतंय कोण जातंय ह्याची त्याला काही कल्पना नाही. “ अगं तू, एवढ्या पावसात..... ये आत ये... वभजली नाहीस ना बाळा? दकती वर्ाांनी र्ोळे भरून बघते आहे तुला... फार दुबळी झालीस ग....” अनुजच्या आईने दरवाजा उघर्ला. आददतीला पाहून ती आनंदन ू गेली. “ नाही काकू .... एवढ्या पावसात येणार नव्हते पण संध्याकाळची फ्लाईट आहे ना! आवण अण्या सांगत होता तुम्ही माझी खूप आठवण करता म्हणे, आता आलीच तर भेट घेऊन जावं म्हटलं.... परत वतकर्े गेल्यावर लवकर काही येणं होतं नाही.” “ हो तुला कशी आमची आठवण येणार बस्तस हा.... मी पाणी आणते तुला.” आददतीने मानेनेच होकार देत हलकीशी स्तमाईल ददली. वतचं लक्ष समोर खेळणी खेळत असलेल्या मुलांकर्े गेल.ं त्यांना बघून आददतीच मन अगदी भरून आलं होतं. ती इकर्े वतकर्े कु ठे अण्याची बायको ददसते का म्हणून शोर् घेत होती. एवढ्यात पाणी घेऊन अनुजची आई आली, “ हे घे पाणी.... कु णाला शोर्ते आहे का? हा अण्या आताच तर होता इथे बाळासोबत खेळत..... कदावचत खोलीत गेला असावा....” “ दकती गोर् आहेत ही मुलं..... अगदी अण्यासारखी ददसतात.” अनुजची आई हसायला लागली, 76

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ हो हो, गोर् आहेत पण खरं च अण्यासारखी ददसतात का ही?” “ हो ना काकू ..... का अण्यासारखी नाही ददसत का?” “ अगं अण्याच अजून लग्नच नाही झालं.....” आददतीला हे ऐकू न र्क्काच बसला वतला वाटलं अनुजची आई आपली मज्जाक तर घेत नाही आहेत. “ काय सांगताय काय काकू तुम्ही? अनुजने अजून लग्न नाही के लं तर ही मुलं कु णाची?” “ अगं छोया मुलांचं वसवतगृह उभारलय ना त्याने... तुला सांवगतलं नाही का? आता चार वर्े होतील.... ही दोन मुलं माझी जबाबदारी म्हणून आपुलकीने सांभाळते मी. अण्या ऑदफसला गेल्यावर एकटीला घर खायला र्ावत होतं बघ. ही मुलं देखील वयाने दकती छोटी आहेत ग ह्यांच कोणी नाही ह्या जगात.” “ हे तर त्याने मला कर्ीच नाही सांवगतलं.... आवण लग्न का नाही के लं त्याने अजून....” “ कोणी तरी मुलगी आवर्त असावी त्याला, खूप समजवलं मी पण नाही ऐकलं त्याने... तू आलीच तर समजवं त्याला लग्न करून घे म्हणावं, माझं काय आज आहे उद्या नाही.” “ असं का बोलता तुम्ही.... मी समजवते त्याला.” “ पण तुझ्यासोबत खुप वाईट झालं ग....” नेमकं त्या कशा बदद्दल बोलत आहे आददतीला काही कळलं नाही. “ काय वाईट झालं माझं.... मला समजलं नाही काकू .” “ अगं तुझा वर्ओसा झाला ना! खूप वाईट झालं आजकाल लग्न ही संकल्पनाच चुकीची वाटायला लागली. पूवीची लग्न कशी रटकत होती. पण बरं के लंस तू.... आता एकटीच रहाते का मग?”

77

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

आददती त्यांचं हे बोलणं ऐकू न थक्कच झाली.... ह्यांना कोणी सांवगतलं असावं माझ्या वर्ओसा बद्दल ती ववचार करू लागली, आपण अनुजला तर काहीच सांवगतलं नाही. “ कसल्या ववचारात बुर्ालीस?” भानावर येत,” हा..... काही नाही.... हो मी एकटीच असते. पण तुम्हाला वर्ओसा बद्दल कोणी सांवगतलं?” “ कोणी काय अण्याने सांवगतलं..... काय ग काय झालं, मला नव्हतं सांगायला पावहजे का?” “ नाही काकू असं काही नाही....” “ बरं जा अण्याला भेटून घे.....” आददतीला तर आता त्याला न भेटताच जावं वाटत होतं. खूप मोठी गोष्ट लपवून ठे वली म्हणेल मी त्याच्यापासून. पण काय सांगणार होती भेटल्यावर हेच की, ' माझा वर्ओसा झाला.' घरी येऊन भेटून नाही गेली तर त्याचं ही वाईट वाटेल त्याला. शेवटचं अनुजच्या आईला वतला ववचारायचं होतं, “ काकू एक सांगू शकता काय?” “ हो बोल ना... काय?” “ अण्याच कु णावर प्रेम होतं मावहती आहे तुम्हाला?” “ हो.... माझ्या समोर बसलेल्या मुलीवर...”म्हणजे अनुज आपल्या आईला सांवगतले होते आपल्या प्रेमाबद्दल हे वतच्या लक्षात आलं.... आददती दूरवर बघत म्हणाली, “ पण त्याने मला हे कर्ीच सांवगतलं का नाही?” “ कसं सांगेल? कॉलेज संपल्यानंतरच तू लग्न करून परदेशी वनघून गेली.” आददती काहीच बोलली नाही,

78

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ बाळा, एकदा ववचारून बघ त्याला.... तू जरी त्याच्यावर प्रेम नसली करत तरी तो आजही तुझ्यावरच प्रेम करतो.” “ काकू ..... तो आताही स्तवीकार करेल माझा असं वाटतं तुम्हाला?” “ हा प्रश्न मला काय ववचारतेस.... तू गेली तेव्हापासून तो तू येण्याचीच वाट बघतो आहे.” आता मात्र आददतीला त्याला भेटल्या वाचून राहवलं नाही. ती उठली आवण अनुजच्या खोलीत गेली. “ आददती तू?” दाराचा आवाज येताच अनुज मागे वळला. “ हो..... येऊ ना आत?” “ ये ना... मला वाटलं न सांगताच वनघून गेलीस की काय?” “ ह्या वेळेला तुझी भेट घेतल्यावशवाय जाणार नव्हते.... अरे काय टॅबवर कववता टाईप के ली ददसते.” आददतीच त्याच्या हातात असलेल्या टॅबकर्े लक्ष गेल.ं “ हो..... बाहेर पाऊस पर्त होता, त्या पावसाकर्े बघून कववता सुचत होती तर बसलो टाईप करत....” “ पूणा झाली असेल तर म्हणून दाखव ना!” “ तू हसू नको मात्र....” “ नाही हसणार रे म्हण.....” अनुज टॅबवर टाईप के लेली कववता वाचायला लागला,” आज आला होता तो अचानक असाच दाटून..... कुं द वारा होता त्यांच्या सोबतीला,

79

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

काळोख होता ववस्ततीणा....

मृदगंर्ाचा ओलावा पसरला होता वजकर्ेवतकर्े..... ढग र्ावत होती, ररपररप थेंब वगरवत तोही त्या ढगात वशरत होता वळवाचा ना तो..... पुन्हा पुन्हा एकवार नव्याने बरसत होता.... गर्गर्ाटाने काळजात र्स्तस करून जायचा वीज अशी कर्ार्ली, ढग मध्येच गर्गर्ले की वाटायचं, स्ततब्र् हो.... नुसता बरस आक्रंदन नको करुस...... मला तुझ्या अश्या रूपानेही शहारल्या गत होतं..... मर्ेच येणं अन वनघून जाण तुझं दकती दकती वाट पाहायला लावतं..... अरे सततचा राहणं असाच संथ, तुझ्यात वमसळू न जावं वाटतात सारे च दुःख.... मग नकोस होतं तुझं अवेळी येणं भावनाही अश्याच येतात तुझ्यासारख्या अवेळी न सांगता, आवण वनघूनही जातात तश्याच

80

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

कशाचाही थांग पत्ता लागत नाही! सारं कसं माझं वत्रकोणी जगणं तुझ्याचभोवती रे गाळलेलं..... तू असावा, शब्दांची मैदफल पुन्हा सजावी आवण मी त्या शब्दात गुंतून जावे पाऊस पाऊस होऊन ती ओळ बहरावी दकती रे साज तुझा असा अलगद कोसळण्याचा.....” “ व्वा...... अप्रवतम कववता वलवहली पावसावर, पाऊस पर्ायचं थांबल े पण पावसाचं वणान करताना तू मात्र थकणार नाहीयेस..... आजही आवर्तो तुला पाऊस?” काहीवेळ वनःशब्द उभा राहत अनुज म्हणाला, “ हो आवर्तो, तोच एक असतो माझ्यासोबतीला.....” आददती काहीच बोलली नाही त्याच्या ह्या वाक्यावर..... काही वेळाने, “ एक ववचारू तुला?” “ ववचार ना!” “ वसवतगृह उभारलं मुलांचं तू हे भेटल्यावर मला सांवगतलं का नाहीस?” “ तू पण कु ठे सांवगतलं मला तुझा वर्ओसा झाल्याचं.....” दोघेही आता काहीच बोलत नव्हते खूप वेळ दोघात शांततेची दरी कोसळली होती, “ त्या ददवशी पण तू इथे येऊन मला भेटणार नव्हती, अचानक मी वतथे यायला आवण तुझी भेट व्हायला.....”

81

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ मला नव्हतं भेटायचं..... परत त्याच आठवणी तेच ददवस आठवतात आवण मन वखन्न होऊन जातं.” “ मग या अश्या अचानक होणाऱ्या आपल्या भेटी ककं वा अकस्तमात येणाऱ्या भेटीच्या वेळी यांना नवशबाचा भाग मानलाच पावहजे ना!” “ तुला मावहत्ये मी Destiny वर ववश्वास नाही ठे वत....” “ स्तवतःवर तरी ठे वते ना!” “ हो.... आता तरी सांगणार आहेस का तू?” “ कर्ीचा सांगणार होतो.” “ हो, मग सांवगतलं का नाहीस?” “ तू हातात पवत्रका ठे ऊन गेली होती माझ्या....” “ तू थांबवायचं होतं मला....” “ तुझ्या बसलेल्या आयुष्याची घर्ी ववस्तकटायची नव्हती मला.” “ घर्ी बसलीच कर्ी होती रे अण्या..... घराच्यांचा मजीत स्तवतःच्या मनाववरोर्ात गेली. इथून तुमच्या सवाांपासून दुर.... शेवटी वतथे जाऊन एकटीच पर्ले.” “ आता तरी मला सोर्ू न जाऊ नकोस , मला मावहती आहे तुझंही माझ्यावर प्रेम होतं अजूनही करतेस तू नाही सांवगतलं तरी र्ोळ्यात ददसतं तुझ्या... पण तुझ्या आयुष्यात असं एकटेपणाच वादळ यावं हा ववचार कर्ीच आला नव्हता मनात.... तू जगात वजथे कु ठे असेल वतथे नेहमी आनंदात रहावी वहच प्राथाना करायचो. काल मला वप्रतमने कॉल करून सांवगतलं तेव्हा ववश्वासच बसत नव्हता खूप अस्तवस्तथ वाटत होतं ऐकू न, मी म्हणायचो तू खूप सुखी असेल तुझ्या संसारात.”

82

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“आयुष्यात काही वादळं .... चांगल होण्यासाठीच येत असावी..... वनयतीचा र्ाव आर्ीच रचलेला असतो रे . मी येताना ठरवून आली की काहीही झालं तरी तुला भेटायचं नाही, पण त्या ददवशी गार्ानमध्ये तू ददसला आवण पाऊले आपसुकच तुझ्या ओढीने जवळ आली. आता तुझ्या दुर जाणारं नाही ती.....” आददतीला बकु ळीच्या फु लांचा खोलीत सुहास येत होता, “ अण्या..... इथे कु ठे बकु ळी आहे का?” “ हो वववपनने लावलेल्या त्याचं वृक्षाची , तुझ्या बाजूच्या टेबलवर पातेल्यात आहे बघ.....” “........माझ्या ओंजळीत टाक ना!” मोठ्या अट्टाहासाने वतने ओंजळीत घेतलेली बकु ळी वाळली होती के व्हाची, आठवांचा गंर् मात्र अजूनही दरवळत होता आस्तमंतात....

83

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

अगवतका

कृ पया ध्यान ददजीए, मुंबई जाने वाली गाड़ी दो घंटे देरी से चल रही हैं..... प्लॅटफॉमावर मी पाय ठे वताच अनाउं समेंट ध्वनी माझ्या कानावर आदळत होता. के वढ्या घाईत वनघाली मी घरून. झालं आता दोन तास जप करत बसा इथे! ह्या मुंबई रेनचा हाच तकाजा असतो. कर्ी वेळेत आली तर सूयााने ददशा बदलवल्याचे र्ोहाळे लागतात. खाली बथाचा मी शोर् घेत वनघाली. पण कु ठे च खाली बथा नजरे स पर्त नव्हता. मी समोर चालू लागली शेवटी एक खाली बथा दृष्टीस पर्ला वतथे जाऊन बसली. नजरे समोरून र्ार्र्ार् करत जाणाऱ्या गाड्या ह्यात माझी गार्ी कर्ी येणार आवण इं टरव््यू कसा जाणार ह्याच ववचारात मी गढू न गेली होती. एवढ्यात माझ्या बाजूला ती येऊन बसली. समोरून जाणाऱ्या वर्े वाल्याला ती आवाज देऊ लागली. तेव्हा माझ्या बाजूला येऊन बसलेल्या वतच्यावर माझी नजर पर्ली. ववशीतली तरुणी वाटतं होती ती मला. ओठाला लावलेली लाल भर्क वलपीवस्तटक वतच्या गोऱ्या चेहऱ्यावर शोभून ददसत होती. काजळी र्ोळ्यात तेवढीच चमक होती. पाठीवर मोकळे सोर्लेले वतचे काळे भोर के स काहीसे कपाळावर येत होते. त्या समोर येणाऱ्या लटांना मागे करत ती एका हाताने वर्े खात होती. खूप ददवसाचं वतने काही खाल्लं नसावं अशी ती वड्यावर ताव मारत होती. 84

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

दूरवर दफरणारी माझी नजर नराहून वतच्यावर वखळत होती. एकदम वतने माझ्याकर्े बवघतलं आवण आमची नजरे वर नजर पर्ली. तोंर्ासमोर खायला घेतलेला वर्ा हातातल्या कागदी प्लेटवर ठे वत. प्लेट माझ्याकर्े सरकवत ती म्हणाली, खातेस? मी नाही म्हटलं त्यावर ती म्हणाली,” मग अशी का बघत आहेस?” मी काही नाही म्हणत समोर बघायला लागली. परत वतच्याकर्े वळू न बघण्याची सहंमत मला झाली नाही. अर्ाा तास असाच शांततेत वनघून गेला. कु ठे जायचं आहे तुला? वतने माझ्या सोबत संवाद सार्ण्याचा प्रयत्न के ला. मी म्हटलं मुंबईला... आवण तुला कु ठे जायचं? ती म्हणाली, “ मला कु ठे च नाही...” मला ववचार आला कु ठे जायचं नाही तर बॅग वैगरे घेऊन इथे का बसली असावी? माझ्या प्रश्न वचन्ह चेहऱ्याकर्े बघत ती उद्गारली “मावशी येणार आहे मुब ं ईला जाणाऱ्या गार्ीन. गार्ी दोन तास उवशरा आहे म्हणून मी वतची वाट बघत बसली इथं.” मला पुढे काही बोलायच्या आतच ती, “ तुझ्याकर्े फोन आहे का? मला एक फोन करायचा होता. 85

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

कु ठ जवळपास STD बूथ पण नाही...” मी हो म्हणत वतच्या हातात फोन ददला. वतने कॉल लावताच वशव्या द्यायला सुरुवात के ली. आजूबाजूला जाणारे येणारे प्रवासी वतच्या बोलण्याकर्े एकटक बघत जात होते. त्या दोन वमवनटांत वतच्या वशव्यांचा अंदाज बांर्ता नाही यायचा. ती कु ण्यातरी माणसाला वशव्या देत असावी असं वतच्या बोलण्यावरून वाटतं होतं. एवढं भर्कायला काय झालं? वतच्या हातून फोन घेत मी ववचारलं. त्यावर ती म्हणाली, ' साले ने पैसे नही ददए, दस ददन से बोल रहा आज देता कल देता... रोजचा वगराइक आहे म्हणून थांबले होते. ' मी वतला ववचारलं, काय करते तू? माझ्या प्रश्नाला उत्तर देत ती म्हणाली, र्ंदा करते... मी म्हटलं, ' कशाचा?' माझ्या प्रश्नावर ती लगेच उत्तरली. ' शरीराचा. ' ( मी वतच्याकर्े बघून काही क्षणासाठी वनःशब्द झाली. काय बोलावं कळतं नव्हतं मला. ) काय झालं माझ्या सारख्या र्ंदेवाली सोबत एका बेंचवर बसल्याच तुला.... वतला मध्येच बोलत असताना थांबवत मी म्हटलं, ' असं काही नाही... तू ही माणूसच आहे ना?' ह्यावर ती म्हणाली, ' सवा मला माणूस म्हणून नाही तर एक वेश्या म्हणून बघतात. घरणदाज बाया मी त्यांना कोण आहे हे कळताच माझ्या जवळू न उठू न जातात. ' ' तुझं वय काय ग? ' 86

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

माझ्या अचानक ववचारलेला प्रश्नाने ती भांबावून जात म्हणाली, ' 25 लागेल आता ह्या मवहन्यात ' माझा अंदाज खोटा ठरला होता तर. मी म्हटलं वतला कशाला आली ह्या र्ंद्यात. ती जरा वमवश्कल हसत म्हणाली, ' कोण्या स्तवतःला ह्या र्ंद्यात झोकू न घ्यायची हौस नसते तै.' वतच्या र्ोळ्यातून वतचा भूतकाळ अर्ोरे वखत होत होता. मी ववर्य बदलवत वतला म्हटलं दकती वगा वशकली तू? ती म्हणली बारवी पयांत... मला आश्चया वाटलं ऐकू न मग समोर वशकायचं नव्हतं का? पररवस्तथती न्हवती तशी, बाप कजा बाजरी बुर्ाला होता. माय लहानपाणीच देवाघरी गेली. कसा बसा भावाच्या भरवश्यावर संसाराचा गार्ा रेटत होता. पण परमेश्वराने त्यालाही वगळला अपघातात तो ही जागीच गेला. बापावर कजााचा बोजा होता. काय करणार तो बी? मला इथे सोर्ू न गेला. वतचं बोलणं ऐकू न वाटलं सख्खा बाप मुलीला ह्या र्ंद्यात ढकलून देतो. तुझ्या बाबाला मावहती आहे तू हे काम करते म्हणून? तो तुला काहीच म्हणत नाही?? ती पुढे सांगायला लागली, ' पवहल्या पाच मवहन्यातच पन्नास हजार कमवून सवा त्याच्या कजााचा बोज हलका के ला तो काय म्हणेल नको करू हा र्ंदा म्हणून. लहान दोन

87

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

बवहणी बी आहे हे काम नाही के लं तर उपासमारीची वेळ येईल माझ्यासारखं त्यांचं वशक्षण नाही बुर्वायचं.' वतच हे बोलणं ऐकू न तर थक्क झाली होती मी. वेळ आवण पररवस्तथती माणसाला कोणत्या वळणावर घेऊन जाईल ह्याचा काही नेम नसतो. मग परत तुझी गावाकर्ं जायची इच्छा नाही का? इथे तुला पोटभर खायला वमळतं? वतला ज्या पद्धतीने मी वर्े खाताना बवघतलं होतं त्यावरून जाणवलं की वतला पोटभर अन्नही नसेल वमळत. ' नाही, पोट भरायला वतथं काही बी सार्न नाही एवढी वमळकत पण होत नाही. माझ्या आयुष्याचा गुजराना ह्याचं भरवश्यावर चालतो. सरत्या शहराच्या मध्यवती, र्ामरी रस्तत्याभोवती वटवाघळासारखं वघरया घालत ऐ चालतो का अड्यावर म्हणत आपल्या कलेन त्यासनी वहसर्ू न घ्यायचं, तो म्हणणं त्या हॉटेलमध्ये रात्र काढायची आवण ददवस होताच आपल्या वस्ततीला वनघायचं.असे कै क येतात न जातात त्यातून वनघणाऱ्या एखाद्याकर्े मी आस्तथेने बघू लागते. एखाद्याचं काळीज समजे पयांत कु तूहलाने मी त्याच्यात दुमर्ू न रहाते. चालत्या हलत्या वस्ततीतून येरझाऱ्या घालणारा मग तो नेहमीचा वगराईक होऊन जातो. नेहमीचे होऊन जाणारेही फार फार काळ रटकत नाही. लुबार्ायला त्यांना शरीर पावहजे असतं. घरात बायको असून रखेल बनवायला तयार असतात पण वखशातून पैसे काढायला हात मागे सरतो. ' हे सारं काही ती एका दमात बोलून गेली. एखाद्या िी जीवनाची अशी कै दफयत वतच्या तोंर्ू न मी पवहल्यांदाच ऐकत होती. बोलताना ती म्हणूनही गेली... ' तै, तुमच्यासारखं माझ्या आईववर्लांनी मला वशकू न सवरून स्तवतःच्या पायावर उभं नाही के लं. '

88

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

दोर् कु णाला द्यायचा वतने, पररवस्तथतीला की खुद्द पोटच्या पोरीला ह्या व्यवसायात ढकलून जाणाऱ्या बापाला जो कजााच्या बाजारात पोरीच्या देहाची ककं मत लावून त्यावर घराचा गाढा ओढत होता. उन्हात वाऱ्याची वहरवी झुळूक अंगाला स्तपशा करून जावी तसं ती म्हणाली, ' आज एवढ्या ददवसाने कोणी तरी आपलं भेटल्यासारखं वाटलं, ह्या जन्मात मनासारखं जगायचं राहून गेलं बघ. आईच्या गेल्यानंतर मायने जवळ बसून बोलणारही कोणी अजून पयांत भेटल नाही. ' वतचेही काही स्तवप्न असतील प्रत्येकाला मनासारखं जगता आलं तर त्याचं आयुष्य त्याला साथाकी लागल्यासारखं वाटतं. मी वतला म्हटलं, ' मी तुला काही मदत करू शकते का? तू हवी ती मदत माग तुला इथून बाहेर पर्ायलाही साह्य करेल. तुझं बारावी पयांत वशक्षणही झालं आहे म्हणते ना! मग समोर वशक्षण घे... ' माझ्या बोलण्यावर ती म्हणाली, ' मदत नको मला माझं आयुष्य खूप पुढे वनघून गेल आता कात्रीत सापर्ल्या गत झालं, जगाच्या कोपऱ्यात मी कु ठे ही पळू न गेली तरी मावशी माझ्या मागावर येऊन मला र्ंद्यावर लावेलच. पळू न जाण्याचा प्रयत्न के ला पण कै कदा मावशीने मला गाठलं. शरीरावर ओरफर्े फु टे पयांत मारलं. पायाला ववस्ततवाचे चटके ददले. ' हे सांगताना वतच्या र्ोळ्यात पाणी तरळत होतं आवण नकळत माझ्याही. ' हे बघ इथून पुढे माझा ववचारही ध्यानात आणू नको. मी मरूही शकत नाही आवण र्र् जगुही शकत नाही. वशकायची खूप इच्छा होती तीही वाऱ्यावरच रावहली. '

89

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

वशक्षणाबद्दल असलेली तळमळ मला वतच्यात ददसून येत होती. वतलाही माझ्यासारखं वशकता आलं असतं तर आज समाजात ताट मानेनं जगता आलं असतं. जो समाज आता वतच्याकर्े वेशच्े या तुच्छ नजरे ने बघतो त्या समाजाला वतला तोंर् देता आलं असतं. पण पररवस्तथतीने वतला कु ठे आणून ठे वलं होतं एका वेगळ्याच आर्वाटेवर. एवढ्यात मुंबईला जाणारी गार्ी अनाउन्स झाली. एवढा वेळ आम्ही बोलतं होतो पण शेवटी मी तीच नाव ववचारायचं राहून गेली. मावशी ह्याच गार्ीत आली आहे अस म्हणत ती जागेवरून उठताच मी वतला थांबवत ववचारलं तुझं नाव ववचारायचं राहून गेलं. तुझं नाव काय? त्यावर ती म्हणाली, माझी रोज नाव बदलतात कर्ी शबनम, कर्ी मीरा, कर्ी रार्ा, चमेली कोणी त्याच्या मनात येईल ते म्हणतो.... मुंबईला जाणारी गार्ी र्ार्र्ार् करत माझ्या र्ोळ्यासमोर येऊन उभी रावहली. ती चालत जात मला म्हणाली तुला कोणतं नाव द्यावं वाटतं मला ते दे! माझ्या समोर उभी असलेली मुंबईला जाणारी गार्ी आवण वतची पाठमोरी आकृ ती ह्याच्यात मी स्ततब्र् उभी होते माझ्या जागेवर. लोकांचा जमाव उतरत होता चढत होता. मानो, सजंदगी तेज रफ्तार से आगे बढ़ रही हो और कोई पीछे छू ट गया हो.... मी भानावर येत आपली बॅग सांभाळत चढायला गेली. तेव्हापयात त्या लोकल रेनच्या गदीत वतही ददसेनाशी झाली. अगवतका. =========================================

90

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

स्नेहबंर्

पहाटे तो वतच्या खूप आर्ी उठला होता. पॅररसच्या त्या कॉफीचा दरवळ घरभर पसरला होता. लग्नानंतर, तेही अशा दूर देशात, भांर्ण म्हणजे आपल्या जीवनप्रवासात काल्पवनक असा एक मैलाचा दगर्च असतो. आपण भांर्ण करून सहज तर मोकळे होवू शकत नाही. एकतर खोल सचंतनात बुर्ून जातो नाहीतर त्यापासून नवीन सुरवात तरी करतोच.

त्या दोघांतही रात्री असच कर्क्याचं भांर्ण झालं होतं. दकचन मध्ये कॉफीच्या दरवळत्या सुगंर्ासह भांड्याच्या आदळआपट के ल्याचा आवाज बेर्रूममध्ये झोपलेल्या अर्पाताच्या कानामध्ये घुमत होता. त्याच आवाजाने वतला जाग आली. पहाटे पहाटे ही काय आदळआपट लावली सुयोगने म्हणून वतने चकार दुलक्ष ा करत बेवसन गाठलं. हातात ब्रश घेतला आवण आरश्या समोर उभी राहून ती ब्रश करू लागली. “ वनघा आता सकाळ झाली...” ताटकळत सुयोगचा पाठीमागून वतला आवाज आला. तशीच मागे वळू न ती म्हणाली, “ हं....” तो वचर्ू न म्हणाला, “ इथून चालतं व्हायचं.....” 91

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

त्याला असं वागून काय वमळतंय, हे त्याला सांगून काही समजणार होतं का? पण ती लगेच उतरली,” अरे पण, लग्नाची बायको आहे मी तुझी. असं वाऱ्यावर सोर्ल्यासारखं इथून वनघ काय म्हणतोस. लग्न झालं त्या ददवसापासून मी आईबाबासाठी परकी झाली आहे माझं सवास्तव, माझा देशही त्यागून ह्या घरात गृहप्रवेश के ला मी. जेवढं तुझं ह्या घरावर हक्क आहे तेवढंच माझं ही...” तो हसला आवण पटल्यासारखी मान हलवत म्हणाला, “ तू खुशाल रहा इथे पण एकटी मीच जातो, तुझ्यासोबत एका छताखाली मी नाही राहू शकणार. या घराचं भार्ंही तूच भर” सततच्या वादाला कं टाळू न अर्पाता म्हणाली,” नको, मीच जाईल कु ठे ही वनघून...” तीच सामान घेऊन ती खाली उतरली. बाहेरच्या कर्ाक्याने ती गारठली. उतरताना वर एक कटाक्षाने बवघतलं वतला वाटलं सुयोग गॅलरीत उभा तरी राहील आपण जाता ना, पण तो वतला वनरोप द्यायला देखील आला नाही. त्या वाढलेल्या सामनासकट ती गार्ीत चढली. आवण वतचा एकटीचा प्रवास चालू झाला. टॅक्सी ड्रायव्हरने लागलीच ववचारले. कु ठे जायचंय तुम्हाला? आता ह्या अनोळखी शहरात तीच ओळखीचं कोणीच नव्हतं जायचं कु ठे ? वतलाच प्रश्न पर्ला. थोर्ा ववचार करत ती म्हणाली, “ समोरच्याच चौकात सोर्ू न द्या!”

92

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

जेमतेम सकाळचे आठ वाजले होते. तेवढं सामान गार्ी मर्ून उतरवत ती रस्तत्याच्या कर्ेला उभी होती. समोर एक हॉटेल वतच्या नजरे स पर्लं. आपण फार काळ ह्या हॉटेलमध्ये राहू शकत नाही पण एक ददवस नक्कीच थांबता येईल म्हणून वतने एका ददवसासाठी एक रूम बुक के ली. सामान नेऊन ठे वलं. आवण जवळच असलेल्या एका कॉलनीमध्ये ती रूम शोर्ायला बाहेर पर्ली. उपाश्या पोटी वतला एकटेपण खात होतं. कॉलनीतील प्रत्येक घराच्या सभंतीला लागलेल्या प्लेटस ती बघत होती.” दकरायाने घर देणे आहे.” म्हणून. एका दोन घरचा प्लेट्स वाचून वतने दार ठोठावलं पण वनराशाच पदरी पर्ली. वतला एकटीला रूम द्यायला कोणीच तयार होतं नव्हतं. ज्या घरावर प्लेटस लावलेली नव्हती अश्या घरी आता आपण ववचारायचं. म्हणून एका टुमदार बंगल्यात ती वशरली. एवढा मोठा बंगला असून इथे कोणी सेक्युररटी नाही की आजूबाजूला माणसाची गदी नाही. दकती वनरव शांतता होती. दारा समोर जाताच वतने चार पाच वेळा र्ोरबेल वाजवली. काहीच प्रवतसाद वमळत नाही आहे. असं बघून ती माघारी वळली एवढ्यात दार खोलल्याचा वतला आवाज आला. जबरदस्ततीने चेहऱ्यावर खोटं हसू आणणारी, नजर झुकलेली, मणक्यातून वाकलेली, पांढरे शभ्र ु सोनेरी लटा असलेले के स मोकळे सोर्लेली सत्तरी ओलांर्लेली िी अर्पाताच्या समोर दारात उभी होती. “ हॅलो, मी अर्पाता मला इथे भाड्याने एखादी रूम राहायला वमळे ल का?” ती अर्पाताला आत घेत म्हणाली, “ वमळे ल पण पेंगेस्तट म्हणून....” वतने हसतच चालेल म्हटलं. 93

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

“ ह्या घरात मी एकटीच रहाते, पतीचं वनर्न झालं मला मुलं बाळ नाही. तू माझी मुलगी समजूनच ह्या घरात रहा.” सहजच समोर फ्रेममध्ये लावलेल्या कु टूंबाकर्े वतची नजर गेली. तो फोटो वतला आकर्र्ात करून घेत होता. आपसूकच वतची पाऊले त्या फ्रेमकर्े वळली. त्या फ्रेमकर्े बघून ती म्हणाली, “ तुमचं कु टूंब तर फार मोठं ददसतंय, तरी एवढ्या मोठ्या घरात पती वनर्नानंतर तुम्ही एकया कशा?” वतने ऐकू न आर्ी न ऐकल्यासारखे के ले. अर्पाताने वतच्या जवळ जाऊन बसत परत तोच प्रश्न ववचारला. “ एका वनमानुष्य बेटावर एक रात्र घालवून बघ , एकटेपणा उपभोगताना नाती कशी आपल्या पासून कोसो दूर जातात ह्याचा प्रत्यय येईल तुला.” ह्याचा प्रत्यय आताच आपण अनुभवतो आहे असं म्हणत ती त्या वयोवृद्ध िीला म्हणाली, “ मी तुम्हाला काय म्हटलेलं आवर्ेल, तुम्हाला कोणत्या नावाने बोलू?” “ मोनोमॉय...” ती उद्गारली. अर्पाता ’ठीक आहे लवकरच मी हॉटेलमध्ये सामान ठे वलेलं आहे ते घेऊन परत येत” म्हणत वनघाली. त्याच ददवशी सामान घेऊन सायंकाळी ती मोनोमॉयच्या बंगल्यात रहायला आली. आता रहाण्याची काळजी वतची वमटली. आता ती नोकरीच्या शोर्ाथा होती. तसं अर्पाताच बऱ्या पैकी इं वग्लश चांगलं होतं. लग्नाआर्ी तीच एमबीए झालं होतं काही काळ वतने नोकरी के ली असल्याने वतला चांगलाच अनुभव होता. आपल्याला जॉब लवकरच वमळो ह्या प्रतीक्षेत ती होती. 94

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

कु पव्हे सारख्या पॅररस मर्ील मोठ्या शहरात मोनोमॉय सारखी जवळची आपलंसं करून घेणारी मायेची माणसं ह्या जगात अजूनही आहे म्हणून आपला रटकाव आहे असं वतच्या भावुक मनाला वाटून गेलं. मोनोमॉय वतच्यासाठी कांद्याचं सूप बनवतं होती. आता आपण काय करावं म्हणून हातात कॉफीचा मग घेऊन ती कॉफी वपत वखर्कीशी जाऊन बसली. लग्न होऊन पाच मवहने पूणा झाले नव्हते. आपण आपल्या नवऱ्याला आपल्या पवहल्या प्रेमाबद्दल सांगून काय चूक के ली? मान्य आहे सुयोगचं लग्नाआर्ी एकही अफे सा नव्हतं पण मीही त्याच्यासारखं असावं हे तो कसं काय गृहीत र्रून चालू शकतो. मी त्याला वेड्यासारखी सारं च सांगत बसले माझं सात वर्ााच प्रेम पण माझ्या प्रेमाचा शेवट मला सुयोगला कर्ीच कळू द्यायचा नाही. कळणारही नाही का म्हणून कळावं त्याला तसंही तो प्रेमाच्या ववरोर्ात आहे. माझ्या कालच्या वागण्याला साहसी समजत मी पोरकटपणा के ला. जगात कोणताच नवरा बायकोच लग्नाआर्ीच अफे सा खपवून घ्यायला तयार नसतो का? शेवटी अरें ज मॅरेज म्हटलं तर दोघांपैकी कोणीतरी शहाण असावं. मी घेतली होती समजूत पण त्याला माझं वतथे रहाणंच पसंद नव्हतं... बायकोचं लग्नाआर्ीच वपतळ उघर् पर्ल म्हणजे नवऱ्याला वतच्यासोबत एका छताखाली राहणंही नकोच वाटतं. माझ्याच जागी तो असता तर. मी खपवून घेतलं असतं. का तर बायकोला खपवून घेणं भागच पर्तं. शेवटी संसार सुखाचा प्रश्न ना! माझी मी पुन्हा कोण्या पुरुर्ात अर्कलेली सापर्ते आहे, असं मला वाटेपयांत मी पुन्हा हरवले होते त्याच्यात.. छे! नीरजच्या जाण्याने खचून गेले होते मी. आता आपण लग्न नाही करायचं एकयानेच जगायचं म्हणून ठरवलं होतं पण शेवटी घरच्यांच्या मनाचा ववचार राखून लग्न करून पस्ततावलेच. वाटलं सुयोग तरी समजून घेईल मला. काश आज नीरज जवळ जाऊन र्ाय मोकळू न रर्ता आलं असतं तर.... 95

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

आकाशात ददसणाऱ्या चंद्राकर्े बघत ती त्याच्याशीच मनाने संवाद सार्ायला लागली. “ बाळ, कसला एवढा ववचार करतेस?” मोनोमॉयचा तो थरथरता आवाज ऐकू न ती खर्बर्ू न जागी झाली आपल्या चक्रव्यूहातून. “ काही नाही... बस्तस ना! झालं पण तुझं सूप तयार.” हातातल्या सूपचा वर्श टेबलवर ठे वत मोनोमॉय अर्पाता जवळ गेली. वतच्या र्ोक्यावर हात ठे वत हळू वार के सांना कु रवाळत म्हणाली, “ काय झालं सांग तरी, मनात असा गाळ साचून ठे वू नये माणसाने.” “ मोनोमॉय, आयुष्यात कर्ीच चांगलं का घर्तं नसावं?” अर्पाताकर्े नजर दफरवून ती म्हणाली,” आयुष्यात खुपदा चांगलं घर्तं पण आपण त्याकर्े दुलाक्ष करत वाईट प्रसंगांना अवर्कच अंवगकारतो.” ती हे खरयं मोनोमॉय असं म्हणतच मोनोमॉय वतला म्हणाली, “ बेटा, भववष्याची सचंता करून तू तुझा आज गमावू नको. वतामान जग उद्या काय होईल ते त्या ईश्वरावर सोर्ू न दे. एवढंच सांगते आता स्तवतः जबाबदार आवण प्रयत्नशील रहा तुझा येणारा काळ नक्कीच चांगला असेल. असं कर्ीच खचून जाऊ नये.” के पच्या नेहमीच्या सकाळीसारखीच आजचीही सकाळ होती. अर्पाताने घराच्या बाहेर पाय काढला जॉब शोर्ायला. सूया प्रखरपणे उघर्तंच ढग दाटून आले. स्तवच्छ वनळं आकाश आता काळ पांढर झालं. वनसगा माणसांपेक्षा दीर्पटीने शांत आहे म्हणतं अर्पाता आपल्या कामाला लागली. अर्ाा एक तास ते ऑदफसमध्ये जाऊन जॉब बद्दल ववचारपूस करू लागली शेवटी वतला यश आलेच. दोन मोठया कं पनीने वतला जॉबचे आश्वासन ददलं तर एका कं पनीने वतला वतचं कॉवलदफके शन बघून उद्यापासून जॉईन करायला सांवगतले.

96

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

खूप मुसळर्ार पाऊस आता कोसळणार म्हणून जीवाचा आटावपटा करत ती वेगाने चालू लागली. एवढ्यात त्या कं पनीच्या बाहेर पर्ताच ती सुयोगला ददसली. पण बघून त्याने वतच्याकर्े दुलक्ष ा के लं आवण आपल्या गार्ीचा गेर बदलवत तो ववरुद्ध ददशेने ऑदफसमध्ये जायला वनघाला. हवेतला गारवा जरा वाढला. एक काळी वपवळी जीप अर्पाता समोर येऊन थांबली. त्या जीपमध्ये बसून ती घर पयांत पोहचली तरी पाऊस पर्ला नाही. ती वनर्वाकार नजरे ने अवकाशाकर्े बघत म्हणाली, “आज जाणवतंय स्तवतः च अवस्ततत्व रटकवून ठे वण्यासाठी के लेली र्र्पर्... नाहीतर मी मृगजळामागे सारखी र्ावत होती.”

सुयोगला रात्री घरात आल्यावर एकटं एकटं वाटायचं. खरं तर आपल्याला मत्सराने ग्रासलं होतं ह्याची त्याला पुरती जाणीव झाली होती. तो अर्पाताचा वप्रयकर जो कोणी असेल त्याचा आपण इं वर्या मध्ये जाऊन शोर् घ्यायाच पावहजे. त्यांनी अर्पाताला का सोर्ले ह्याचा जाब ववचारायला. हे सुयोगच्या कल्पनेतले मनोरे पण तो वास्ततव्यापासून दूर होता. आपल्याच ववचारात मग्न असलेल्या सुयोगला दोघांनी घालवलेल्या पाच मवहन्यातल्या दहा संध्याकाळ आठवल्या आवण ती शेवटची संध्याकाळ ज्या ददवशी अर्पाता त्याला आपल्या पवहल्या प्रेमाबद्दल सांगत होती. सात वर्े प्रेमपार्ात अर्कलेल्या अर्पाताने स्तवतःवर वासनेचे सशंतोर्े उर्वून घेतले नाही. की कर्ी वतचा आपल्या पवहल्या वप्रयकरासोबत शारीररक संबर् ं आला नाही. ह्याचा त्याचा मनात ववचार येताच तो कमालीचा वनर्वाकार मुद्रेने स्तवतः मर्ल्या पुरुर्ाला हाक देऊ लागला होता. 97

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

नीरजला भेटण्यासाठी तो इं वर्यात आला. आपण जर अर्पाताच्या घरी जाऊन नीरज बद्दल ववचारलं तर त्यांना शंका वनमााण होईल अर्पाताला मी सोर्ले म्हणून. काय करावं म्हणून त्याने नीरजच्या रठकाणाचा कु ठू न कु ठू न शोर् घेत तो त्यांच्या घरी जाऊन पोहोचला पण घरी गेल्यावर समजलं त्याच्या घरी कोणीच रहात नसल्याने. तो हतबल होऊन आपल्या घरी न जाता त्याच रात्रीची फ्लाईट पकर्ू न पॅररसला रवाना झाला. सुयोगने तर मनाशी खूणगाठ बांर्ली आज नीरज नाही वमळाला तरी मी त्याला शोर्ून काढील त्याला तो गुंता सोर्वायचा होता. अर्पाता आवण आपल्यात मतभेद वनमााण झाले ते आपल्या मुळेच पण अर्पाताला नीरजने का सोर्ले असावे? ह्या ववचारात त्याला रात्र रात्र झोप लागत नव्हती. आपल्याला अर्पाता सोबत लग्नगाठ बांर्ून कोणीतरी त्याची फसगत के ल्यासारखं वाटू लागलं. पण अर्पाताचा कोणता दोर् होता. वतच्यातला दोर्च त्याला ददसतं नव्हता. आपण अर्पाता सोबत वाईट वागलो का, की योग्य समजत नव्हते. पुढील काही मवहने शांत गेल.े अर्पाता आपल्या नव्या जॉब मध्ये रुळली. वतला सोबत मोनोमॉय होती. पण सुयोगचा एक एक ददवस नीरजचा शोर्ाथा जायचा. काहीच त्याच्या हाती लागत नव्हत. एकददवस त्याने पुस्ततकांची आलमारी साफ करायला काढली. त्या आलमारीत अर्पाताच्या पुस्ततकांसोबतच चार, पाच भरलेल्या र्ायऱ्या वमळाल्या. त्या सवा र्ायरीच्या पवहल्या पेज वर त्याला टू अर्पाता असे वलहून ददसलेलं आढळताच त्याच्या लक्षात आले. ह्या सवा र्ायरीज वतला नीरजने भेट ददलेल्या होत्या. त्या र्ायरी त्याने बाजूला ठे वून सवा पसारा आवराआवर करतं फ्रेश होतं र्ायरी वाचायला सुरुवात के ली. आतापयातची तीस चाळीस पान उलटून गेल्यावर त्याच्या लक्षात आलं. अर्पाता आवण नीरज कर्ीच वेगळे होऊ न शकणारे होते. मग वेगळे कसे झाले. नीरजने वतला अकरावीत असताना के लेलं फस्तट प्रपोज. त्याच्या प्रेमाचा अर्पाताने के लेला स्तवीकार. कॉलेज 98

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

मध्ये नावाजलेलं अर्पाता आवण वनरजच्या पवहल्या ववहल्या प्रेमाचा स्ततुवतशूल्य ववसर कर्ी कु णाला पर्णार नाही तेव्हाचे दकस्तसे. फॅ न्सी गोष्टी ऐकाव्यात तसा र्ायरीच्या प्रत्येक पानात अर्पाताने आपल्या प्रेमाचा सखोल दावा के ला होता. अगदी त्याने के लेल्या प्रपोज पासून पुढची पाच वर्े त्याच्या सोबत घालवलेला काळ वतने र्ायरीत अर्ोरे वखत करून ठे वला होता. त्याने पंर्रा ददवस जसा वेळ वमळे ल तसा ऑदफसमध्ये, ऑदफसमर्ून घरी आल्यावर रात्री उवशरापयांत जागून त्या र्ायरी वाचून काढल्या. र्ायरी वाचतांना दकत्येकदा कर्ू गोर् आठवणीने सुयोगचे र्ोळे पानावून यायचे, तर कर्ी काही प्रसंगाने तो खळखळू न हसायचा. अर्पाताने जे काही वर वर सांवगतलं त्याहीपेक्षा अवर्क अर्पाताचं वनरागस रूप त्याला र्ायरीच्या प्रत्येक पानांत झळकत होतं. कर्ीच कु णाच्या प्रेमात न पर्लेल्या सुयोगला आता नीरजच्या प्रेमाचा हेवा वाटू लागला. कोणी एवढं जीवापार् एखाद्यावर कसं काय प्रेम करू शकतं? हा प्रश्न त्याला सारखा छळत होता. अर्पाताने जे घर्लं ते सारं काही ह्या र्ायरीत कोरून ठे वलं होतं. चार सभंतीच्या आत नीरज आवण अर्पाताच प्रेम कर्ीच बांर्ील नव्हतं. ती दोघेही वनसगाप्रेमी. खुल्या आसमंतात वावरणारी. एवढ्या वर्ाात अर्पाताला नीरजने कोणत्याच वसनेमा बघायला नेण्याचा, शरीराचे चाळे पूणा करण्याचा उल्लेख के ला नव्हता. तरी देखील ह्याच प्रेम वनस्तवाथा स्तवच्छदी आपण समजत होतो त्या पेक्षा अवर्क पववत्र होतं ह्याची खात्री पटल्यावर सुयोगला स्तवतःच्या शंका कु शंकाची कीव आली. नीरजचं र्ॉक्टर होण्याचं स्तवप्न होतं तो ते स्तवप्न पूणा करण्यात गुंतला होता. पण त्याने आपल्या स्तवप्नाला जागत अर्पाताचा कर्ीच ववसर पर्ू ददला नाही. अर्पाताने एमबीए करण्याचं ठरवलं होतं. दोघेही आपल्या करीअरची वाट वनवर्ू न त्या वाटेने मागाक्रमण करतं 99

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

होते. दोघांनाही यश आलं. त्या पाचवर्ााचा काळात देखील दोघांचं प्रेम होतं तसंच ताजं टवटवीत होतं.

एकू णच सुयोगला दोघांच्या प्रेमाबद्दल आदशा वाटू लागला. सुयोगच्या चार र्ायऱ्या वाचून झाल्या होत्या आता त्याने पाचवी र्ायरी वाचायला हातात घेतली. अर्पाताने वलवहलेल्या त्या ओळी तो वाचता झाला. नीरज आवण माझं वशक्षण पूणा झालं होतं. नीरजने संर्ी सार्ून माझ्या समोर लग्नाचा प्रस्तताव ठे वला. पण लग्नाला वघस्तटघाई करू नकोस म्हणून प्रस्तताव तर मी स्तवीकारला लग्न वर्ाभरानंतर करू आर्ी मला जॉब करू दे म्हणून नीरजकर्े गळ घातली. नीरजनेही आनंदाने माझ्या वनणायाचा स्तवीकार के ला. सवा काही व्यववस्तथत चालू होतं आमच्यात. एक ददवस अचानक रात्री दीर् वाजता मी झोपेत असतांना फोन खणानला. एवढ्या रात्री नीरजच्या फोनवरून अनोळखी पुरूर्ी आवाज आला. “ तुम्ही नीरजच्या कोण?” क्षणभर स्ततबर् रहात मी काही बोलणारं एवढ्यात पलीकर्ू न जी बातमी कानावर पर्ली त्या बातमीने मी तुटून गेले. क्षणभरासाठी जग संपल्यासारखं झालं. मी तर्क घराच्या बाहेर पर्ले. दहा वाजता नीरज मला बोलून गेला की आज मी नाईट ड्युटीवर नाही. आज घरीच आहे. उद्या मला तुला भेटल्यावर काहीतरी महत्वाचं सांगायचं आहे एवढंच तो माझ्याशी बोलला. तेच आमचं शेवटचं बोलणं झालं...

नीरजला त्या ददवशी सुट्टी होती तरी रात्री बारा वाजता एका इमजान्सी के ससाठी हॉवस्तपटलमर्ून कॉल आला. तो हॉवस्तपटलमध्ये गेला. ऑपरेशन आटोपून तो घरी यायला 100

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

वनघाला आवण.... पुढचं वाचताच क्षणी सुयोगला अश्रू अनावर झाले. त्याने र्ायरी वाचणं थांबवलं.

त्याने घट्ट र्ोळे वमटून घेतले. कसलं तरी दुःख त्या र्ोळ्यांना बोचत होतं. वनयतीने दकती हा घनघोर वार के ला त्याच्यावर. त्याच्या काळजातून नीरज हा शब्द ओठावर येत र्ोळ्यातून अश्रुर्ारा वहायला लागल्या. त्याला हे जग क्षणभरासाठी भयाण वाटू लागलं. एवढ्यात त्याचा मनात अर्पाताचा ववचार आला. अर्पाता कु ठे असेल ह्या वेळेस कशी असेल?? आपण वतला समजून न घेता वतच्या प्रेमाचा वतरस्तकार करत वतला घालवून ददले. दकती मोठा गुन्हेगार ठरलो मी वतचा आवण ती. वतने तर आपल्या प्रेमाला गमवलं. आज कदावचत नीरज असता तर ती माझी झालीही नसती. माझ्या एवढं दुःख वतला कोणी ददलं नसेल. मला वतला माफी मागायला पावहजे पण ती आपल्याला माफ करे ल का? त्याने वखर्कीच्या बाहेर नजर टाकली. बाहेर दाट र्ुक्याचा थर पसरला होता. शुभ्र पांढरा रं ग वातावरणात सळवमसळीत झाला होता. रात्रभर र्ायरी वाचतं र्ोळ्यावर त्याच्या झापर् होती. पण सुयोगचे पाय तीव्रतेने घराबाहेर पर्ण्यासाठी र्र्पर्त होते. पायात चप्पल घालून तो शेवटी गार्ीत बसलाच. रस्तत्याच्या कर्ेला बफााच्छाददत साम्राज्य ववस्ततारलेलं. ओलसर रस्तत्यावरून पायदळ वाट तुर्वत जावं असं त्याला न राहून वाटलं, आपलेच हात आपल्याला ददसू नये एवढं दाट र्ुकं अवतीभवती पसरलेलं होतं. एवढ्या मोठ्या शहरात अर्पाताला कु ठे शोर्ू आपण. त्याचा र्ोक्यात लगेच प्रकाश पर्ला. त्या ददवशी ती एका कं पनी मर्ून बाहेर पर्ताना आपल्याला ददसली होती. आवण एकदोनदा ती त्याचं कं पनीकर्े ददसली देखील पण आपण तेव्हा दुलक्ष ा के लं. ती त्या कं पनीत नोकरी तर करत नसावी? गार्ी त्याने सरळ त्या कं पनीच्या ददशेने नेली. तो दहा पयांत त्याच रस्तत्यावर वतची वाट बघत बसला पण ती काही आली नाही. आपण आत ऑदफसमध्ये जाऊन बघावं का असा त्याच्या मनात ववचार र्ोकावला पण ती इथे

101

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

नोकरी नसेलच करत तर वतथे जाण्याला काय अथा? एवढ्यात त्याला त्याच्या ऑदफस मर्ून महत्वाच्या वमटींगसाठी कॉल आला. त्याला जावंच लागले. ऑदफसवका आटोपून तो सायंकाळी सार्ेसहा वाजता परत त्याचं कं पनी समोर जाऊन उभा रावहला त्याने ठरवलं आत जाऊन वतथे ह्या नावाचं कोणी आहे का ववचारावं. अर्पाता त्याच ऑदफसमध्ये काम करते अस त्याला आत मध्ये गेल्यावर कळताच तो खूप खुश झाला पण ती आज ऑदफसला आली नाही असं एम्प्लॉयने त्याला सांवगतलं. वतचा राहत्या घराचा अड्रेस नोट आहे का तो असल्यास तात्काळ त्याने देण्यात यावा अशी ववनंती के ली. त्याला अड्रेस वमळाला त्या पत्त्यावर त्याने जायचं ठरवलं. सुयोगमुळे आपण आपल्या आयुष्यातल्या कमतरतेचा आपण शोर् घेतला. त्यानेच आपल्याला नवी ददशा, नवा मागा दाखवला असं मनोमन म्हणत अर्पाताच्या गालावरून त्याच्यासाठी कृ तज्ञतेचे अश्रू ओघळू लागले होते. आजपयांत चार मवहने ती त्याच्या सोबत होते आज आता एकटीच बेटाच्या शेजारी वजथे समुद्र आवण खार्ी एकत्र वमळतात अश्या रठकाणी उभी होती. समुद्र खवळत होता, लाटा उसळत जोर जोराने वभर्त होत्या. पांढरा शुभ्र फे स सवात्र पसरत चालला होता. मोठ्या मोठ्या मध्यस्तथी असलेल्या दगर्ाला जाऊन लाटा आपटत होत्या. आवण हे सवा दृश्य न्याहाळत अर्पाता शांत उभी होती. के वढे वस्तथत्यंतर आहे ना ह्या जगण्यात आर्ी जमीवनशी तग र्रून बसलेला समुद्राचा भाग नंतर के वळ वाळू .... वतने खाली वाकू न थोर्ी वाळू हातात घेतली आवण त्या कणांना वतच्या हाताच्या फटीतून वनसटू ददलं... जणू हातातून आपण आपला भूतकाळ घालवतो आहे असं वतला आल्हादायक वाटतं होतं.. सुयोग ददलेल्या मावहतीनुसार त्या बंगल्यात जाऊन पोहचला. वतथे जाताच त्याला मोनोमॉय कर्ू न समजले ती बाहेर समुद्र दकनाऱ्यावर गेली आहे.

102

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

त्याने गार्ी सरळ समुद्रदकनारी न्यायचा वनणाय घेतला. गार्ी बाजूला पाका करून तो वथजलेल्या गारठलेल्या दकनाऱ्यावर उतरला. ददसत काहीच नव्हतं, पण लाटांचा आवाज येत होता. तो हळू च एका दगर्ापयात गेला. अर्पाताच्या पाठमोऱ्या आकृ तीला त्याने ओळखले होते. पूणापणे एकटी होती ती. तेवढ्यात मागून आपल्या शेजारी पर्लेल्या पुरुर्ी आकृ तीला बघून ती दचकलेच मागे वळणार एवढ्यात वतला सुयोगने आवाज ददला, “ अर्पाता....” सुयोगचा आवाज ऐकू न वतला स्तवप्नात त्याने आवाज द्यावा तसा भास झाला. “ तू इथे.... तुला कसं मावहती मी इथे आहे?” “ तुझ्या ऑदफस मध्ये गेलो होतो वतथून तुझा पत्ता वमळवला, घरी गेलो वतथे कळलं तू इकर्े आहे.” ती चेहऱ्यावर हलकं वस्तमत आणतं म्हणाली, “ हो.... मी दकतीतरी वेळा एकांत घालवायला येथे येतं असते, इकर्े आल्यापासून.” तो स्ततब्र्पणे नुसताच उभा होता. दकती वेळ कोण जाणे! त्याच्या मनाची विर्ा अवस्तथा झाली होती. वतला सॉरी तरी कोणत्या तोंर्ाने बोलावं त्याने. आर्ीच तो वतला नकळत खूप दुखावून गेला होता. शांततेचा भंग करत अर्पाता त्याला म्हणाली,” पण तू एवढा अस्तवस्तथ का ददसतो आहेस. कु ठलीच गोष्ट सहजपणे समोर येत नाही रे सुयोग ह्या खवळणाऱ्या समुद्राकर्े बघतो आहे.. आपलं जीवनही असचं भरती आहोटीच्या लाटासारखं आहे. कर्ी खूप शांतता तर कर्ी रोद्र रूप र्ारण करणार. सतत वनरं तर काहींना काही घर्ण्यातून आपण जगत असतो. जगण्याचे नवे आयाम वशकत असतो...” 103

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

त्याच्या र्ोळ्यांतून नकळत अश्रू ओघळू लागले. त्या अश्रूंना तो लपवू शकतं नव्हता. त्याच्या बोलण्यातून शेवटी वनघालंच “ मी नीरजचा खूप शोर् घेतला इं वर्या मध्ये गेलो होतो त्याला शोर्ायला. पण त्याच्या घरी कोणीच नव्हतं. तरी मनात खूणगाठ बांर्ली त्याला शोर्ून काढणारं च... एक सांगू अर्पाता माझा सवा इगो लयाला गेला गं तुझ्या वलवहलेल्या त्या पाचही र्ायऱ्या वाचून... कदावचत सत्य सांगणं आवण ते पचवणं खूप जर् जातं ते तुलाही सांगता नसतं आलं. मला जेव्हा कळलं नीरज ह्या दुवनयेतच नाही तेव्हा स्तवतःच्या असल्या खुळचट वागणुकीची चीर् आली. माणूस कर्ीकर्ी स्तवतः च्या अहंकारात अंर् होतो अगं.... जसा मी. पण नीरज त्याचं तर आता काही अवस्ततत्व नसूनही तो मला खूप काही वशकवून गेला. “ वतला त्या र्ायऱ्या कर्ीच कु णाच्या हातेली लागू द्ययाच्या नव्हत्या ,” अरे , मी र्ायऱ्या वतथेच ववसरून आली. आवण एवढे ददवस झाले बघ र्ायऱ्या बद्दल र्ोक्यात ववचारही आला नाही. मला तुला हे सत्य कर्ीच सांगायचं नव्हतं सुयोग... नीरजच अवस्ततत्व ह्या जगातून नाहीस झालं आहे हे समजून जगणं आर्ी तर मला खूप अवघर् गेलं. हळू हळू मी त्या घटनेतून बाहेर पर्ले. परत त्या घटनेचे पर्साद माझ्या मनावर सबंबवायचे नाही असं समजून मी जगायला सुरुवात के ली. सामानाची आवराआवर करतांना त्या र्ायऱ्या वजथे मी अलमारीत एका कोपऱ्यात काढू न ठे वल्या होत्या तुझ्या हाताला लागणार नाही अश्या बघ त्या वतथेच सोर्ू न आले....” र्ायरीच्या माध्यमातून सुयोगला जे सत्य कळलं त्यामुळे वतला आणखीच अवखर्ल्यासारखं वाटू लागलं. “ तुझी तेव्हा काय हालअपेष्टा झाली असेल हे मी समजू शकतो, तरी मी खुप दुखावले ग तुला... वनयतीने असा घात के ला आवण मीही तुला समजून घेऊ शकलो नाही.” ते दोघे पुढे चालत रावहले. पुढे खूप शंख सशंपले ववखुरलेले होते.

104

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

दोघांमर्ील शांतता एकमेकांना अवर्कच जवळ आणत होती. तेवढ्यात सुयोग अर्पाताच हात हातात घेऊन म्हणाला, “ तुला आठवतंय मी तुझ्यात दकती खुश होतो, जेव्हा मला तू तुझ्या पवहल्या प्रेमाबद्दल सांवगतलं तेव्हापासून तुझ्याबद्दल मनात वतरस्तकार के ला. तू वनघून गेल्या नंतरही मी खुश नव्हतो. या एकटं राहण्याने अनेक गोष्टी जास्ततच स्तपष्ट झाल्या तुझं महत्व अवर्कच कळू लागलं. उगाच माझा टोकाचा वनणाय आवण हटवादीपणा मला आयुष्यात काहीच देऊन गेला नाही. मला आता फार मागे जायचं आहे. आपल्या लग्नात ज्या आणाभाका घेतल्या त्या अनुभवायच्या आहेत. आयुष्यातली सगळी आव्हानं आपण दोघेही झेलू. खरं च सार्ं आयुष्य जगणंही एकयाला अवघर् वाटतंय ग...” त्याचं बोलणं ऐकू न अर्पाताला आतातरी आपण एकटे नसल्याची जाणीव झाली. प्रत्येक लग्नात उतार - चढाव येतातच. काही खटके उर्तातच. त्यावर मात करत जोर्ीदाराला समजून घेता आलं पावहजे. तेव्हाच तर सहजीवन सोबतीने घालवता येईल. आता दोघांनी एकत्र राहायचं ठरवलं. तोही आता वतच्या वळणावर उभा होता. पूणात्वाच्या प्रवासाने जायला. जुन्या स्तमृतींना ववसरून शांत समुद्राकाठी वनशब्द रात्री एक नवीन स्नेहबंर् जुळून आला होता.

105

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

शनी आला राहू गेला अन मंगळाने घात के ला.

दैवी शक्तीच्या आहारी जाऊन माणसाने स्तवतःची बुद्धीतर गहाण ठे वलीच पण, आकाशातले ग्रह तारे ह्याचा माणसाच्या संसारीक जीवनाशी तीळ मात्र सबंर् नसताना ते कुं र्लीत कसे प्रवेश करतात हेच मला कळतं नाही. राशी ग्रह, जन्म कुं र्ली, राशी देवता ह्या साऱ्याचा प्रभाव माणसावर पर्तंच नाही जशी वनसगाानी मानवाची वनर्माती के ली. तशीच वनर्माती सवा नैसर्गाक घटकांची झाली आपण त्याकर्े वनसगााचा एक अववभाज्य भाग आहे हे समजून न बघता आध्यवत्मक कल्पना करतं बसने दकती मूखापणाचे लक्षण आहेत हे समजून येईलच. माणूस एखाद्या गुरु ककं वा ढोंगी बाबाच्या आहारी जाऊन उलट स्तवतःच नुकसान कसा करून घेतो हे मला माझ्या वैवक्तक जीवनात बवघतलेल्या उर्ारणावरून स्तपष्ट करावे लागेल. अवनता जवळ जवळ तीस वर्ााची झाली. अवनता वशकत रावहली आवण लग्नाचं वय वाढतं गेल.ं पावना घरात ठरायचं नाही लग्न जुळायचं नावं नाही म्हणून अवनताच्या आईला शेजारच्या एका िीने फु कटचा सल्ला ददला. अवनताची आई तुम्ही देवळात जा म्हणे वतथे ररद्धी- वसद्धी प्राप्त झालेले बाबा बसले असतात ते नक्कीच तुम्हाला लग्न जुळण्यासाठी उपाय सांगतील ते करा. अवनताच्या आईनेही त्या िीच म्हणणं ऐकलं. अवनता वतच्याजवळ तर देवळातल्या बाबांजवळ जाण्यावाचून दुसरा काही पयााय नव्हता. एक ददवस दोघीही मायलेकी देवळातल्या बाबांजवळ गेल्या. देवळातल्या बाबाने आर्ी वतचा हाथ बवघतला त्यांचं हाथ बघणं हे प्रथम काया असतं मग हळू हळू थोतांर्पणची सुरु होतं असते. त्यांनी हाथ बघून वतला सुचवलं,” अवनता आपल्या हातात लग्न रे र्ा सुफळ समृद्ध आहे. लग्न आज ना उद्या होईलच पण तुमच्या नाव राशीत दोर् 106

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

आढळतो मला तुमची कुं र्ली आणून दाखवा म्हणजे काय करायचं ह्यावर मी तुम्हाला तोर्गा सांगतो.” ह्या आर्ी अवनताची कर्ी जन्म कुं र्ली बनवून नव्हती. नव्याने कुं र्ली बनवून त्या बाबांसमोर नेऊन ठे वल्यास त्यांनी अवनताच्या राशीत दोर् सांवगतला. ते म्हणाले,” तुमच्या राशीत शनी ग्रह आहे, राहूची तुमच्यावर साया आहे. त्याला शांत करावे लागेल नाही के ल्यास तुमचं लग्न जुळणं अशक्य आहे. तुम्हाला सहा मवहने शनीची शांती करा लागेल त्यासाठी दर शवनवारला कु णाची दृष्ट तुमच्यावर न पर्ता के ळीच्या झार्ाची फांदी आणून दर शवनवारी नवीन नारळ आणून एका तांब्याच्या कलशावर पूजा मांर्ायची. पूजा पूणा झाल्यास ती पूजा नदी पात्रात वशरवून द्यायची आवण शवनवारीच इथे मंददरात एरं र्ीच तेल ददव्यात आणून टाकायचं” बाबाने सांवगतलेलं हे वनयम वतने करण्याचा प्रयत्न के ला. दर शवनवारला ती कु णाची नजर आपल्यावर के ळीच्या फांद्या तोर्ताना पर्ू नये म्हणून पहाटे पाच वाजता उठायची. सहा मवहने वतने सतत बाबाने सांवगतलेल्या उपाययोजना के ल्या. पण लग्न जुळायचं नाव नाही. आवण बाबाने हे उपाय सांगायच्या आर्ीच राशी ग्रह कु र्ंलीतले दोर् बघायचे वतच्याकर्ू न सहा हजार घेतले. आता सात मवहन्याने ती पुन्हा बाबाकर्े गेली एवढे उपाय करून अजून माझं लग्न कसं नाही जुर्लं हे ववचारायला. तर बाबाने वतचा हात कुं र्ली बघून सांवगतलं तुमच्या राशीत शनी आवण राहुला तुम्ही शांत के लं पण आता मंगळ ग्रहाने प्रवेश के ला. पोरी तुझ्यावर सार्ेसातीच चक्र राशीत सुरु झालं ही एक खूप मोठी अर्चण आहे. सार्ेसाती सुरु झाल्यावर सात वर्ा आता तुझं लग्न होणे शक्य नाही. तेव्हा न राहून अवनता बाबाला ववचारते बाबा ह्यावर कोणताच उपाय नाही का तुम्ही ररद्धी- वसद्धी प्राप्त आहात म्हणून मी माझं लग्न जुळेल ह्या आशेनं तुमच्याकर्े आली तुम्ही जे सांगाल ते मी करायला तयार आहे. तेव्हा बाबाने वतला घरात होम करून वतच्या नावाची पूजा घेण्यात येईल ते ती स्तवतः घेतील असे सांवगतले ह्या होममध्ये जाळण्यात येणाऱ्या सामग्री वीस हजाराच्या आवण पाच महाराजना जेवण देण्यात यावं असं त्यांनी वतला सांवगतलं हे सवा के ल्यास तेव्हा वतचं लग्न जुळेलच ह्याची शाशवती त्यांनी ददली नाही. ह्यावरून अवनताच्या लक्षात आले हे बाबा 107

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

पैशानी सामान्य जनतेला असेच लुटतात ह्याच्या नादी लागून आपण फसलो ह्याची जाणीव होताच ती त्या बाबाच्या उपाययोजनापासून सावर् झाली. परं त वतने त्या बाबाच्या मंददराचा उं बरठा ओलांर्ला नाही. बाबानी वतला हे उपाय के ल्यावशवाय सात वर्ा तुझं लग्न होने शक्य नाही असेही सांवगतले होते पण वतचं त्याचं मवहन्यात लग्न जुर्लं आता वतच्या लग्नाला तीन वर्ा होतील अवनता एका लेकराची आईही आहे. ह्यावरून माणसातला अंर्ववश्वास ददसून येतो आवण अश्या बाबा महाराजच्या आहारी जाऊन सुवशवक्षतांनी स्तवतः वर ओढवून आणलेलं संकट, पैशाचा चुरर्ा वेळेचा झालेला दुरुपयोग आवण बाबाच्या कचायात सापर्ल्यावर एकदाची वतथून सुटका होणे कठीण ते तुम्हाला बरबाद करूनच सोर्तील हे सत्य नाकारता येणार नाही.... म्हणून सतका राहा भोंदू बाबांपासून सावर् व्हा! शनी आला राहू गेला अन मंगळाने घात के ला असं होऊ देऊ नका..

108

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

ई साहित्य प्रहिष्ठान ई साहित्य प्रहिष्ठान अकरा र्र्ाांपुर्ी सुरू झालिं. जगभराि ई पुस्िकािंची सिंकल्पना रुजू लागि असिानाच र्राठीििी ई पुस्िकिं सुरू झाली. र्राठीि अर्ॅझॉन सारिे प्रचिंड इन्वव्िेस््र्ेंट करणारे हिलाडी उिरले. त्यािंच्यासर्ोर ई साहित्य म्िणजे अगदीच ललिंबुटटिंबू. पण गेली दिा र्र्ां आहण आजिी गुगलर्र “र्राठी पुस्िक” ककिं र्ा “Marathi ebook” टाकले की सुर्ारे ५ कोटी नािंर्ािंर्ध्ये पहिले दुसरे नार् येिे िे ई साहित्यचेच. िी करार्ि आिे आर्च्या लेिकािंची. र्ाचकािंना साित्याने दजेदार र्नोरिं जक उच्च प्रिीची पुस्िके “हर्नार्ूल्य” देणारे आर्चे लेिक िेच या स्पधेचे हर्जेिे आिेि. र्राठीि “साहित्यरत्ािंच्या िाणी” हनपजोि या ज्ञानोबािंनी र्ाहगिलेल्या पसायदानाला ईश्वराने िेर्ढ्याच उदारिेने िाणींचा र्र्ावर् करून प्रहिसाद ददला. र्राठीचे दुदर् ै िे की या िाणींिली रत्े बािेर आणणे आहण त्यािंचे पैलू पडल्यार्र त्यािंना शोके स करणे आहण जागहिक र्ाचकािंसर्ोर िे पेश करणे याि आपण कर्ी पडलो. इथे उत्तर् साहित्यासाठी भुकेलेले र्ाचक आहण उत्तर् र्ाचकािंच्या प्रहििेिले साहिहत्यक यािंच्याि हिज बनणे आर्श्यक आिे. हर्शेर्िः डॉ. हनिीन र्ोरे यािंसारिे साहिहत्यक जयािंना हलहिण्याि आनिंद आिे पण त्यापुढील जटील प्रदियेि पडण्याि रस नािी अशािंसाठी. हर्देशािंि र्ोठे लेिक एजिंट नेर्िाि आहण िे बाकी सर्व व्यर्िार पिािाि. र्राठीि िी सोय नािी. ई साहित्य प्रहिष्ठान िी कािी अनुभर्ी प्रोफ़े शनल प्रकाशन सिंस्था नव्िे. पण गेल्या दिा र्र्ाांि आर्च्या िे लिाि आले की र्राठीि रत्ािंच्या िाणी आिेि आहण त्यािंि उिरून िाि काळे करून र्ािी गाळ उपसि राहून जर हचर्टपणे कार् करि राहिले िर एकाहून एक भारी रत्े गर्सणार आिेि. एिाद्या र्ोठ्या धहनकाने, पिंहडिािंच्या सिाय्याने, दरबारी आश्रयासि जर िे कार् िािी घेिले िर र्राठी भार्ेिले साहित्य जागहिक पटलार्र आपला ठसा नक्की उर्टर्ेल.

109

बकुळीची फुले

कोमल मानकर

डॉ. हनिीन र्ोरे यािंची अकरा अप्रकाहशि पुस्िके प्रकाशाि आणण्याचा र्ान ई साहित्यला हर्ळाला. मार्ुरी नाईक यांची दहा, शिंभू गणपुले यािंची नऊ, डॉ. र्सिंि बागुल यािंची बारा, शुभािंगी पासेबिंद यािंची साि, अहर्नाश नगरकर यािंची पाच, रत्ाकर र्िाजन यािंची सिा, शशािंक परुळे कर यािंची चार, अरुण कु ळकणी यािंची चार अशा अनेकािंच्या पुस्िकािंना र्ाचकािंपयांि नेण्याचे भाग्य ई साहित्यला लाभले. असे अनेक “स्र्ािंिःसुिाय” हलिीणारे उत्तर्ोत्तर् लेिक कर्ी या र्राठीच्या “साहित्यरत्ािंहचया िाणीं” र्ध्ये आिेि. अशोक कोठारे यािंनी र्िाभारिाच्या र्ूळ सिंहििेचे र्राठी भार्ािंिर सुरू के ले आिे. सौरभ र्ागळे , ओंकार झाजे, पिंकज घारे , हर्नायक पोिदार, ददप्ती काबाडे, भूपेश कुिं भार, सोनाली सार्िंि, के िकी शिा, सुरज गािाडे, हनहर्र् सोनार, सहर्िा नाबर, सिंजय बनसोडे, आशा पाटील, नासा येर्िीकर, हनरिं जन कु लकणी, कोर्ल र्ानकर असे अनेक नर्ीन लेिक साित्यपूणव लेिन करि आिेि. ई साहित्य कडे िौशी लेिकािंची कर्ी कधीच नव्ििी. पण आिा िौसेच्या र्रच्या पायरीर्रचे, लेिनाकडे गिंभीरपणे पिाणारे आहण आपल्या लेिनाि प्रगिी कशी िोईल याकडे लि देणारे लेिक येि आिेि. त्यािंच्या साहित्याच्या प्रकाशाला उजाळा हर्ळो. र्ाचकािंना आनिंद हर्ळो. र्राठीची भरभराट िोर्ो. जगािील सर्ोत्कृ ष्ट साहिहत्यक प्रसर्णारी भार्ा म्िणून र्राठीची ओळि जगाला िोर्ो. आर्ेन सुनील सार्िंि ई साहित्य प्रहिष्ठान

110