«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ – ΤΟ ΜΑΚΕΛΕΙΟ ΤΗΣ ΒΑΛΤΑΣ «ΟΙ ΣΚΟΤΩΜΕΝΟΙ»

Ιανουάριος 2020 1

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή……………………………………………………………………………………………… Σελίδα 3-5 2. Η θέση της Κασσάνδρας σε σχέση με το Γερμανικό ενδιαφέρον. .………… Σελίδα 6-7 3. Σημαντικές οργανωμένες αποδράσεις από Κασσάνδρα μέχρι τα μέσα του 1943. Ο βομβαρδισμός του εργοστασίου Κολοφωνίου στην Καναπίτσα Παλιουρίου την 30ην Μαρτίου 1943. …………………………………………………………………………………… Σελίδα 8-11 4. Ο σκοτεινός και προδοτικός ρόλος του Αστερίου Αντ. Μιχαλάκη ………… Σελίδα 12-14 5. Το κλίμα, οι συζητήσεις και οι προβληματισμοί των κατοίκων της Κασσάνδρας κατά την πρώτη περίοδο της Γερμανικής κατοχής 1941-43 ………………………… Σελίδα 15-21 6. Τα γεγονότα της 30ης Ιανουαρίου 1944 στην Βάλτα (Κασσάνδρεια)……. Σελίδα 22-25 7. Τα γεγονότα της 23ης Φεβρουαρίου 1944. Το Μακελειό της Βάλτας…… Σελίδα 26-36 8. Η περίοδος από την 23η Φεβρουαρίου 1944 μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου 1944………………………………………………………………………………………………… Σελίδα 37-48 9. Η περίοδος από την απελευθέρωση της Κασσάνδρας, την 12ην Σεπτεμβρίου 1944 από τους Γερμανούς, μέχρι την συμφωνία της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο του 1945 και την έναρξη του εμφυλίου πολέμου την 30ην Μαρτίου 1946………… Σελίδα 49-53

10. Η δίκη των δοσιλόγων. Ένα μεγάλο και δύσκολο έργο.………… 11. Επίλογος……………………………………………………………………………… 12. Ευχαριστίες…………………………………………………………………………...

Σελίδα 54-57 Σελίδα 58 Σελίδα 59

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ I.

II. III. IV. V. VI. VII.

«Πίναξ εμφαίνων τους φονευθέντας και σταλέντας ομήρους, υπό του Γερμανικού καθεστώτος Κασσάνδρας κατά τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944» με συμπληρωμένα στοιχεία………………………………………………………………..…… Σελίδα 60-61 Ονομαστική κατάσταση των μνημονευομένων στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου από τους διοργανωτές…………………………………………....… Σελίδα 62-63 Πίνακας εκτελεσθέντων και ομήρων, με βάση τον τόπο καταγωγής …. Σελίδα 64-69 Μαρτυρία της Θεοδώρας (Ντόρας) Παραθυρά για τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944 στην Κασσάνδρα…………………………………………………………………..… Σελίδα 70-72 Μαρτυρία της Αθηνάς Βρασταμηνού, για τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944 στο Παλιούρι ……………………………………………………………………………………….. Σελίδα 73-75 Μαρτυρία της Μάρθας Παπαχριστοδούλου από την Σκιώνη…………..…. Σελίδα 76-77 Βιογραφικά στοιχεία των ατόμων, που εκτελέσθηκαν από τους Γερμανούς από τον Φεβρουάριο του 1944 και μέχρι την επιστροφή των ομήρων από τα Γερμανικά στρατόπεδα……………………………………………………………………………..…… Σελίδα 78-105

2

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κάθε τόπος έχει την δική του ιστορία την δύσκολη περίοδο της Γερμανικής κατοχής, για πολλούς και διάφορους λόγους, με δεδομένο ότι οι Γερμανοί ήταν σκληροί κατακτητές και η ανθρώπινη ζωή των κατακτημένων λαών γι΄ αυτούς είχε μικρή σημασία, ιδιαίτερα εάν για οποιονδήποτε λόγο αφαιρούνταν γερμανική ζωή. Τότε η εκδίκηση ήταν ιδιαίτερα σκληρή και ο τόπος και ο λαός «πλήρωνε» με πολλαπλάσιο και εκδικητικό τρόπο την πράξη του. Ο Κάρλ Λεβίτ, στο βιβλίο του «Το νόημα της ιστορίας», γράφει: «…. Η ιστορία πρέπει να ανακαλύπτεται και να επανακαλύπτεται διαρκώς από τις ζώσες γενεές…». Αυτό το χρέος εκτιμώ, ότι έχει ο καθένας μας για τον τόπο του, όταν οι συνθήκες ή τα γεγονότα τον οδηγήσουν σ΄ ένα τέτοιο μονοπάτι. Για το συγκεκριμένο θέμα που διαπραγματεύομαι παρακάτω, είχα μόνο προφορικές εικόνες από τους παλαιότερους, χωρίς ποτέ να δω ένα γραπτό κείμενο ή μία γραπτή αναφορά, παρά μόνο αποσπασματικές πληροφορίες. Στον δικό μου τόπο, την Κασσάνδρα, οι Γερμανοί κατά την τελευταία περίοδο της παρουσίας τους, είχαν αφαιρέσει πολλές ζωές Κασσανδρινών, χωρίς ιστορικά να έχει καταγραφεί το γεγονός, ούτε από την πλευρά των Γερμανών(1), αλλά ούτε και από την πλευρά την δική μας. Η απουσία καταγραφής των γεγονότων, με ώθησε στην έρευνα σχετικών αρχείων στο Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους – Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας»(2), όπου υπάρχουν ανέκδοτα πολλά σχετικά έγγραφα. Η εικόνα που είχα από μικρό παιδί για τα γεγονότα ήταν συγκεχυμένη. Παρ’ όλο ότι από την δική μας οικογένεια δεν είχαμε κανένα θύμα, έβλεπα και άκουγα τον πόνο τόσων οικογενειών, σχεδόν υπόκωφα, φοβισμένα, μουρμουριστά, χωρίς δικαίωση από την πλειονότητα της τοπικής κοινωνίας για πολλά χρόνια. Αναπάντητα ερωτηματικά, γεννούσε το δικό μου μυαλό, ακαταλαβίστικες οι απαντήσεις, ένα όμως γεγονός ήταν καθαρό και σταθερό. Από το τέλος του 1943 και μετά, συνέβησαν γεγονότα, που έφεραν τους Γερμανούς κατακτητές της πατρίδας μας, στον τόπο μας την Κασσάνδρα και η αποχώρηση τους τον Σεπτέμβριο του 1944, άφησε πίσω της εκατό τουλάχιστον οικογένειες να θρηνούν «σκοτωμένους», αγνοούμενους σε Γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και το μίσος για κάποιους ντόπιους συνεργάτες των Γερμανών να φωλιάζει στις καρδιές των ανθρώπων. Κάθε οικογένεια αυτήν την περίοδο της κόλασης, έχει και την δική της ιστορία. Έχω συγκεντρώσει αρκετές ιστορίες, που δείχνουν πως βίωσε το κάθε σπίτι αυτήν την περίοδο. Δεν τις καταγράφω εδώ, γιατί ο όγκος θα είναι πολύ μεγάλος και το κείμενο που ακολουθεί θα έχανε τον στόχο του.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(1) Βάιος Καλογριάς ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Στο συγκεκριμένο βιβλίο, αναφέρεται ότι από πλευράς Γερμανικών αρχείων, το μόνο που αναφέρεται για την Κασσάνδρα, είναι «3 εχθρικές απώλειες» και «52 συλλήψεις». (2) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας».

3

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στο Παράρτημα IV, αναφέρομαι στην πολύ πρόσφατη μαρτυρία της Ντόρας Παραθυρά, κόρης του Αρίσταρχου Παραθυρά, δασκάλου στην Άθυτο τον Φεβρουάριο του 44, με καταγωγή από την Βάλτα, στο τι συνέβη στο σπίτι τους την συγκεκριμένη περίοδο. Είναι συγκλονιστική. Αναφέρει στην Αθήνα, στην συγγραφέα Τώνια Ζεβόλη. «Εγώ δεν είμαι ιστορικός για να γράψω ιστορία με το μολύβι. Ότι έζησα, το έζησα με το σώμα, με την καρδιά, με την ψυχή. Έτσι τα ξέρω και έτσι τα λέω…».(3) . Επίσης στο Παράρτημα V, αναφέρομαι στην μαρτυρία της Αθηνάς Βρασταμηνού για τα γεγονότα στο Παλιούρι, που μετά την Βάλτα είχε τα περισσότερα θύματα. Η αφήγηση των γεγονότων που θ’ ακολουθήσει στηρίζεται μόνον σε ιστορικά καταγεγραμμένα στοιχεία, κυρίως από τα ανέκδοτα αρχεία της δίκης των δοσιλόγων, με χρονολογική σειρά, με πολύ προσεκτικά σχόλια και κρίσεις για τα πρόσωπα όπου υπάρχουν, που την συγκεκριμένη περίοδο έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στα γεγονότα. Το συγκεκριμένο αταξινόμητο αρχείο του ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ «ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ», αποτελούμενο από 1760 σελίδες δυσανάγνωστου κειμένου λόγω της γραφής με το χέρι του περισσότερου υλικού, περιλαμβάνει πλήθος εγγράφων και αποδεικτικού υλικού. Η δική μου οπτική γωνία, εστιάζεται μόνον στα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Κασσάνδρα και μάλιστα αυστηρά την περίοδο 1943 μέχρι το τέλος της φυγής των Γερμανών από τα ιερά χώματα του τόπου μου. Επειδή στο διάστημα 1943-1944, που έλαβαν χώρα και τα γεγονότα στα οποία αναφέρομαι, δεν υπήρχε συντεταγμένη Ελληνική πολιτεία, η οποία θα έπρεπε μέσω των δομών της, να επιληφθεί στα τυχόν εγκλήματα κατά προσώπων και περιουσιών που έγιναν από Έλληνες πολίτες, όσα γεγονότα τελέσθηκαν, είχαν την λογική της Γερμανικής κατοχής, δηλαδή την μαζική τιμωρία κατά δικαίων και αδίκων, με μοναδικό κριτήριο τον φόβο των Γερμανών για την διατήρηση της εξουσίας τους, εφόσον εκτιμούσαν ότι απειλούνταν. Πρέπει επίσης από την αρχή να τονίσω το γεγονός, για να μην υπάρξει καμία παρερμηνεία, ότι Γερμανοί κατακτητές της πατρίδας μας, σκότωσαν Έλληνες και ότι το γεγονός αυτό από μόνο του, είναι πράξη που η Ελληνική πολιτεία μέσω των φορέων της, θα πρέπει να μνημονεύει και να τιμά. Και γι’ αυτό το αυτονόητο γεγονός, χρειάσθηκαν τριάντα έξη χρόνια ν’ αναγερθεί ένα μνημείο και να τους τιμήσει, με ένα ετήσιο μνημόσυνο ο Δήμος Κασσάνδρας, επί Δημαρχίας Ιωάννη Σμυρλή το 1980 και μάλιστα με μεγάλη δυσκολία να πείσει το τότε Δημοτικό συμβούλιο ο Δήμαρχος, όπως ο ίδιος μου είπε με λεπτομέρειες για την απόφαση. Δεν πρέπει να παραληφθεί το γεγονός ότι την ίδια περίοδο είχαμε θύματα για τα οποία ευθύνονται Έλληνες, κυρίως οι οργανωμένοι σε αντιστασιακές οργανώσεις, με προεξάρχοντα τον ΕΛΑΣ, αφού είναι γνωστό ότι ο ΕΛΑΣ, ήθελε να μονοπωλήσει την αντίσταση του Ελληνικού λαού, ώστε την επόμενη μέρα της απελευθέρωσης να είναι κυρίαρχος στις εξελίξεις στον τόπο. Όμως αυτή η εργασία, δεν αναφέρεται σ΄ αυτό το κεφάλαιο, γιατί εστιάζεται απόλυτα στα θύματα της Γερμανικής θηριωδίας.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(3) Αντωνία Ζεβόλη – Νταουντάκη « ΕΜΕΙΣ ΘΑ ΖΗΣΟΥΜΕ» Εκδόσεις Εύμαρος.

4

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Πρωταρχικός μου στόχος είναι η καταγραφή των γεγονότων, ώστε να δικαιωθούν αυτοί οι άνθρωποι, που δεν πίστευαν ότι οι πράξεις τους είναι τέτοιες, που θα τους οδηγούσαν στο εκτελεστικό απόσπασμα, γι’ αυτό και οι περισσότεροι, δεν έλαβαν μέτρα προστασίας. Ένας δεύτερος στόχος μου είναι, μέσα από την γνώση των πραγματικών γεγονότων, να αποενοχοποιηθεί η τοπική κοινωνία από τις αναστολές της, για την υποχρέωση μας να τιμούμε αυτούς τους ανθρώπους που άδικα σκοτώθηκαν, από τους Γερμανούς κατακτητές της πατρίδας μας. Τρίτος μου στόχος είναι η γνώση των πραγματικών γεγονότων, να συμβάλλει στην ενότητα της τοπικής κοινωνίας και να γίνει αντιληπτό ότι το «τυχαίο», θέλει σύνεση στον χειρισμό του και πρέπει να μαθαίνουμε από τα παθήματα μας, έχοντας πάντα στο νου μας ότι η ανθρώπινη ζωή, είναι ό,τι πολυτιμότερο υπάρχει και ότι η ενότητα και η ομοψυχία της φυλής, σε εξωτερικούς εχθρούς είναι ο θεμέλιος λίθος της νίκης. Και μια αναφορά για τον υπότιτλο «Οι σκοτωμένοι». Έτσι μεγάλωσαν οι επόμενες γενιές μετά το 1944 στην Κασσάνδρα. Αυτό το μέρος, έτσι ονομάσθηκε, χωρίς καμία συνεννόηση, χωρίς καμία συμφωνία. Έτσι το γνωρίζουμε. «Οι σκοτωμένοι». Χωρίς κανένα σημάδι. Χωρίς σταυρό, χωρίς καντήλι να καίει. Μόνο σκιές κυκλοφορούσαν, μαυροφορεμένες μανάδες και υπόκωφος πόνος. Δεν υπήρχε κανένα σημάδι για πάρα πολλά χρόνια, μέχρι που τα τελευταία χρόνια στον τόπο της θυσίας, αναγέρθηκε μία μικρή εκκλησία στο όνομα του «Αγίου Ελευθερίου» και τοποθετήθηκε ένα μνημείο με τα ονόματα των θυμάτων, που και αυτό δεν είναι ολοκληρωμένο, αφού αναφέρεται σε λιγότερα άτομα που έχασαν την ζωή τους, από τους Γερμανούς την περίοδο της Γερμανικής κατοχής.

Πανοραμική φωτογραφία της Κασσάνδρειας. Στο βάθος η Καλλιθέα και η Άθυτος.

5

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

2. Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ Η Κασσάνδρα, αυτός ο επίγειος παράδεισος, χωμένη βαθιά στα βαθυγάλανα νερά του Βορείου Αιγαίου, χαρίζει διαχρονικές ομορφιές στους κατοίκους της και σε όσους την επισκέπτονται, με την πλούσια φύση του και τα κρυστάλλινα νερά των ακρογιαλιών της με τις χρυσοφόρες αμμουδιές. Οι άνθρωποι που ζουν σ΄ αυτόν τον επίγειο παράδεισο, ευχαριστούν τον Θεό, που τους έλαχε αυτή η επιλογή. Αγαπούν τον τόπο τους και χαίρονται τις φυσικές του ομορφιές. Εδώ και αιώνες παλεύουν με την πλούσια γη τους που τους χαρίζει την συνέχιση της ζωής. Η συνείδηση τους πάντα ελληνική στο πέρασμα των αιώνων. Κανείς από τους κατακτητές διαχρονικά, δεν μπόρεσε να την εποικήσει σε τέτοιο βαθμό που ν΄ αλλοιώσει τους παραδοσιακούς του κατοίκους, που παρέμειναν συμπαγείς Έλληνες Μακεδόνες. Ακόμη και όταν το 1821, στο χαλασμό οι Τούρκοι τους ξερίζωσαν, τους έκαψαν, τους πούλησαν στα σκλαβοπάζαρα, όσοι γλίτωσαν με τα καΐκια και τις βάρκες προς τα νησιά του βορείου Αιγαίου και την νότια Ελλάδα, στην πλειοψηφία τους επέστρεψαν στον τόπο τους, μετά την αμνηστία που έδωσε ο Σουλτάνος και ξαναρίζωσαν και πολλαπλασιάστηκαν. Και στην συνέχεια και πάλι έδωσαν το παρόν σε όλες τις εξεγέρσεις του γένους για την απελευθέρωση τους από τον Τουρκικό ζυγό. Απομονωμένη η Κασσάνδρα από την υπόλοιπη Μακεδονία, σε οδική πρόσβαση, με δυνατότητα όμως πρόσβασης από την θάλασσα, σ΄ επαφή με την νότια Ελλάδα ήταν διαχρονικά ο τόπος κοντά στην Κεντρική Μακεδονία που κάθε ανταρτικό σώμα μπορούσε ν΄ αναπτυχθεί, χωρίς να φοβάται την άμεση αναγνώριση και προσβολή από τον εχθρό, αφού ο τόπος κατοικούνταν μόνο από Έλληνες, με μικρή έως ελάχιστη παρουσία των εχθρικών δυνάμεων στο νησί. Η φυσική της θέση στον χάρτη, της δίνει αυτό το πλεονέκτημα. Να έχει επαφή μέσω της θάλασσας με την νότιο Ελλάδα και να είναι τόσο κοντά στην Θεσσαλονίκη. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής (1941-1944), δεν είχαν αλλάξει πολύ τα πράγματα σε σχέση με την μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας, όσον αφορά τον συμπαγή της Ελληνικό πληθυσμό και την οδική της πρόσβαση προς την Θεσσαλονίκη, η οποία Θεσσαλονίκη για τους Γερμανούς είχε τεράστια αξία στα σχέδια τους για τον έλεγχο στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου. Η παρουσία των Γερμανών στην Κασσάνδρα κατά την περίοδο της κατοχής, ήταν μικρή και περιοδική. Επειδή στην Γερμανική Διοίκηση της Θεσσαλονίκης υπήρχαν πληροφορίες ότι Άγγλοι στρατιώτες φυγαδεύονταν στην Μέση Ανατολή, με πλοία ή υποβρύχια που προσέγγιζαν την περιοχή, αρχικά μικρή ομάδα εγκαταστάθηκε στην Βάλτα και μάλιστα είχαν επιτάξει σπίτια για την εγκατάσταση τους. Στην συνέχεια αξιολογώντας την πρόσβαση από θαλάσσης στην Θεσσαλονίκη, αποφάσισαν και εγκατέστησαν μία μόνιμη ολιγομελή ομάδα στην περιοχή της Καλλάνδρας, στην θέση Πύργος, σ΄ έναν λόφο που δεσπόζει της περιοχής, για τον εναέριο και θαλάσσιο έλεγχο προς την είσοδο του Θερμαϊκού, με εγκατεστημένα τέσσερα μεταφερόμενα ταχυβόλα πυροβόλα και ένα ραντάρ. Η μονάδα αυτή ανήκε στην Γερμανική αεροπορία και δεν είχε στην αρμοδιότητα της, την τήρηση της τάξης στην περιοχή. Ανταρτικά σώματα, όπως έγινε στην Βόρεια Χαλκιδική,(4) την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, δεν είχαν εγκατασταθεί, ούτε αναπτυχθεί στην Κασσάνδρα. Όμως η φυγάδευση Ελλήνων και ξένων υπηκόων (Άγγλων κυρίως), προς τα παράλια της Τουρκίας ή προς την Μέση Ανατολή, σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων, αλλά και από επίσημες πηγές του του Ηνωμένου Βασιλείου κυρίως, έγιναν και μάλιστα σε αρκετό 6

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

αριθμό, σε αγαστή συνεργασία των μυημένων της αστυνομικής αρχής και πολιτών.(5) Έτσι κυκλοφόρησαν και φήμες ότι πηγαινοέρχονταν πλοία και υποβρύχια και ότι οι Άγγλοι είχαν κρύψει οπλισμό και χρήματα (Λίρες), για να τον διοχετεύσουν στις ομάδες αντίστασης κατά των Γερμανών. Αυτή η φήμη, κυκλοφορούσε μεταξύ των κατοίκων, καλλιεργήθηκε από εγκάθετους της Γερμανικής Διοίκησης Θεσσαλονίκης, για να δημιουργήσουν δίκτυο πληροφοριοδοτών όπως θα εξηγήσω παρακάτω και κάποια στιγμή κυκλοφόρησε και εκτός Κασσάνδρας, αφού αυτόπτης μάρτυρας μετέφερε την πληροφορία στον Χορτιάτη σε ανταρτικές ομάδες το τέλος του καλοκαιριού του 1943 και κάποια στιγμή τον Δεκέμβριο του 1943, μία μικρή ανταρτική ομάδα δέκα ατόμων από τον Χορτιάτη κατηφόρισε προς την Κασσάνδρα για να μπορέσει να πάρει τον οπλισμό ή και χρήματα των Άγγλων όπως πίστεψαν, που φύλαγαν οι ντόπιοι. Επομένως το Γερμανικό ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα στην Κασσάνδρα, έγινε έντονο μόνον όταν πίστεψαν ότι αναπτύσσονται ανταρτικά σώματα στην Κασσάνδρα και οι ότι οι δοσοληψίες με τους Άγγλους είχαν πολλαπλασιαστεί. Έως τότε αντιμετώπιζαν τα θέματα της διαφυγής Άγγλων προς την Μέση Ανατολή, μέσα από το δίκτυο πληροφοριών που είχαν αναπτύξει, στοχευμένα και βασιζόμενοι κυρίως στην συνεργασία με δικούς τους συνεργάτες.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(4) Βάιος Καλογριάς ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: (5) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος. Σελίδα 211. «Το καλοκαίρι του 1941, βρέθηκαν στην Χαλκιδική καταδιωκόμενοι Βρετανοί αξιωματικοί και στρατιώτες. Τον Σεπτέμβριο ο Αγαπητός και άλλοι κάτοικοι της Ορμύλιας οργάνωσαν στην δασική περιοχή μεταξύ Ορμύλιας, Βατοπεδίου και Μεταγγίτσι ένα μυστικό στρατόπεδο διαμονής με το κωδικό όνομα ¨Κλαδούπολη”, στο οποίο βρήκαν ασφαλή καταφύγιο τα εναπομείναντα μέλη του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος και πολλοί Έλληνες που ήθελαν να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή.

7

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

3. ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΕΣ ΑΠΟΔΡΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΜΕΧΡΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 1943. Ο ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΚΟΛΟΦΩΝΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΝΑΠΙΤΣΑ ΠΑΛΙΟΥΡΙΟΥ ΤΗΝ 30 ΜΑΡΤΙΟΥ 1943 Μετά την κατάληψη της Κεντρικής Μακεδονίας από τα Γερμανικά στρατεύματα, όσοι Έλληνες στρατιωτικοί κυρίως, είχαν ξεμείνει στην ευρύτερη περιοχή, προσπάθησαν να οργανωθούν, ώστε να διαφύγουν προς την Μέση Ανατολή, όπου το Ελληνικό κράτος συνέχιζε τον αγώνα του εναντίον της φασιστικής συμμαχίας των Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων. Στις 5 Δεκεμβρίου 1942, ο Ορμυλιώτης Άγγελος Αγαπητός, μετά τη διαφυγή του υποβάλλει στη Σμύρνη, «εις τας φιλίας υπηρεσίας» την ΕΚΘΕΣΗ του και αναφέρει: «ΕΘΝΙΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ. Άμα τη… επιστροφή του υποφαινομένου εξ Αθηνών… συνηντήθην μετά του θείου μου Αθαν. Παλαμίδους… εσπεύσαμεν να συναντήσωμεν τον Μητροπολίτην Κασσανδρείας Κον Ειρηναίον εις τον οποίον εξεθέσαμεν τας απόψεις μας, ήτοι περί… μελλοντικής οργανώσεως όλων των κατοίκων της Χαλκιδικής, δια την παθητικήν αντίστασιν κατά του εχθρού. Ευθύς μετά ταύτα εκρίναμεν σκόπιμον να συνεννοηθώμεν με τα δυναμικώτερα… στοιχεία, ήτοι αξιωματικούς, τινάς των διανοουμένων… Εκ των πρώτων συνήντησα εις Θεσσαλονίκην τους ταγματάρχην Κώνσταν Ιωάννην από την Κασσάνδρα, και τον ταγματάρχην Παπαθανασίου Ιωάννην από τον Βάβδο……μέχρι της Ανοίξεως, αι προσπάθειαί μας ιδίως με τον ταγματάρχην ΚΩΝΣΤΑΝ, ιατρόν Φιλιππίδην από την Νικήτην και ανθυπίλαρχον ΠΑΛΑΜΙΔΗΝ από τον Πολύγυρον, ήσαν δια την εξεύρεσιν πλοίου προς φυγάδευσιν των Άγγλων και Ελλήνων αξιωματικών.… μόλις την 18ην Απριλίου 1942 ανεχώρησαν οι ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ και ΠΑΛΑΜΙΔΗΣ συμπαραλαβόντες και δύο Κυπρίους…»(6) «Η αναχώρηση έγινε με καΐκι, από ακτή της Κασσάνδρας. Και ο ίδιος ο Άγγελος Αγαπητός αναχώρησε για τη Μέση Ανατολή, μερικούς μήνες αργότερα, από ακτή της Κασσάνδρας, σύμφωνα με μαρτυρία του Νικητιανού ναυτικού Γιώργη Στ. Καρακυριαζή, στον γράφοντα. Ο Γιώργης, 17χρονος τότε, και ο πατέρας του ο Στυλιανός επιβίβασαν στη μεγάλη βάρκα τους, την «Άγιος Νικόλαος», τον Άγγελο, από τη Σκάλα της Παραλίας της Νικήτης και τον μετέφεραν στην Καναπίτσα της Κασσάνδρας. Στη συνέχεια, αναχώρησε από ακτή της Κασσάνδρας για τα Μικρασιατικά παράλια, με το καΐκι του φίλου και συνεργάτη του, του Αθυτιώτη καπετάνιου, Αλκιβιάδη Αργυρούδη. Μετά την κατάρρευση του μετώπου (1941) οι Γερμανοί κατέλαβαν το εργοστάσιο της Χρούσου και επίταξαν τα Νικητιανά καΐκια, μεταξύ τους και η «Παναγία Φανερωμένη» του Κάτσουλα, για να μεταφέρουν το ρετσίνι από τη Σκάλα της Νικήτης στο εργοστάσιο. Οι Γερμανοί αξιοποίησαν το εργοστάσιο προς όφελός τους. Εγκατέστησαν εκεί διευθυντή έναν αξιόλογο Γερμανό επιστήμονα, Μπουγκξάϊμερ, ή κάπως έτσι, ήταν το όνομά του. Το ρετσίνι και τα υποπροϊόντα του, το τερεβινθέλαιο (νέφτι) και το κολοφώνιο τα προωθούσαν στη Θεσσαλονίκη και από κει με τρένα τα μετέφεραν στη Ναζιστική Γερμανία. Ο Άγγελος Αγαπητός γνώριζε τη σπουδαιότητα του εργοστασίου της Χρούσου και έλεγε στους Νικητιανούς συναγωνιστές του, μυημένα μέλη του Δικτύου: - Όταν, με το καλό, περάσω κι εγώ στη Μέση Ανατολή, το πρώτο που θα ζητήσω από την εκεί ηγεσία, είναι να βομβαρδιστεί αυτό το εργοστάσιο. Μετά τη διαφυγή του Άγγελου Αγαπητού (Δεκέμβριος 1942), το υποβρύχιο Κατσώνης, με πλοίαρχο το Λάσκο, βομβάρδισε και αχρήστεψε το εργοστάσιο της Χρούσου, κατακαίοντας ταυτόχρονα όλα τα αποθέματα σε ρετσίνι, νέφτι και κολοφώνιο. Ήταν 27 Ιουλίου του 1943, ανήμερα Αγίου Παντελεήμονα, όπως θυμόταν ο 13χρονος, τότε, γιος του Κάτσουλα, ο κορυφαίος ναυτικός μας ο καπετάνιος ο Μίμης Ζαφειρούδης (1930 – 2017)»(7). Η αλήθεια είναι διαφορετική και αναφέρομαι αμέσως παρακάτω: --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(6) Άγγελος Μάντσιος Παγχαλκιδικός Λόγος τεύχος 45 σελίδα 31 (7) Άγγελος Μάντσιος Παγχαλκιδικός Λόγος τεύχος 45 σελίδα 32

8

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ο βομβαρδισμός του εργοστασίου κολοφωνίου στο Παλιούρι την 30 Μαρτίου 1943 Στην περιοχή Καναπίτσα του Παλιουρίου, υπήρχε ένα εργοστάσιο επεξεργασίας της ρητίνης των πεύκων με σιδερένια προβλήτα, το οποίο λειτουργούσε με πρώτη ύλη τόσο από την περιοχή της πευκόεσσας Κασσάνδρας, όσο και από την Σιθωνία, απ’ όπου η ρητίνη μεταφέρονταν με καΐκια. Το εργοστάσιο αυτό παρήγαγε κολοφώνιο και νέφτι, σημαντικές πρώτες ύλες στην πολεμική βιομηχανία. Αμέσως μετά την κατάληψη της Ελλάδος, οι Γερμανοί ενδιαφέρθηκαν για το εργοστάσιο, το οποίο λειτουργούσαν προς ίδιο όφελος, όπως αναφέρεται πιο πάνω. Από την έρευνα που διεξήγαγα στα αρχεία του Πολεμικού Ναυτικού, το υποβρύχιο Κατσώνης, δεν εκτέλεσε τέτοια αποστολή. Όμως την εντολή για τον βομβαρδισμό την εκτέλεσε το βρετανικό υποβρύχιο HMS PARTHIAN (N 75) με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο RN St. John την 30η Μαρτίου 1943, που απεικονίζεται παρακάτω. (8)

Συγκεκριμένα, όπως αναγράφεται στα βρετανικά αρχεία, το πρωί της 30ης Μαρτίου 1943, το HMS Parthian, βομβάρδισε στην Ελλάδα, ένα εργοστάσιο δίπλα στο ακρωτήρι Παλιούρι. Από το μπροστινό πυροβόλο των 4’’ εβλήθησαν εβδομήντα οκτώ βλήματα, εκ των οποίων τα εξήντα οκτώ, χτύπησαν τον στόχο. Στην σιδερένια προβλήτα που υπήρχε μπροστά από το εργοστάσιο, για το φόρτωμα και το ξεφόρτωμα των καραβιών, που έφερναν την ρητίνη των πεύκων, ήταν αγκυροβολημένα τέσσερα καΐκια, τα οποία καταστράφηκαν ολοσχερώς. Ακόμη κτυπήθηκαν πλευρικά, άλλα πέντε καΐκια τα οποία ήταν στην παραλία τα οποία επίσης καταστράφηκαν. Ένα από τα τέσσερα καΐκια δεν έχει ταυτοποιηθεί, τ΄άλλα ήταν η Ευαγγελίστρια (CHI 73), Μαρία και VOL 252 Άγιος Σπυρίδων. Η ανώτατη ναυτική γερμανική Διοίκηση, επιβεβαίωσε πως τα τέσσερα καΐκια πήραν φωτιά. Παραθέτω απόσπασμα του ημερολογίου του πλοίου, από την συγκεκριμένη ημέρα. 30 Mar 1943 In the morning HMS Parthian (Lt. M.B. St. John, RN) bombarded a factory near Cape Paliuri, Greece. Seventy-eight rounds were fired, sixty-eight fell in the target area. Also four caiques were destroyed and the hulls of five more that were on the beach were also destroyed. One of the four caiques is so far not identified the others were Evangelistria, CHI 73 / Maria and Vol 252 / Agios Spiridon. The German Naval High Command confirmed that four caiques had been set afire. -----------------------------------------------------------------------------------------------(8) Πρόκειται για βρετανικό υποβρύχιο τύπου Τ, τα οποία αναλάμβαναν τους προγραμματισμένους βομβαρδισμούς, διότι διέθεταν πυροβόλο 4’’, πράγμα που στερούνταν τα ελληνικά υποβρύχια.

9

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στην παρακάτω φωτογραφία που παραθέτω, η οποία δημοσιεύτηκε σε βρετανική εφημερίδα της εποχής και είναι τραβηγμένη από τον πυργίσκο του υποβρυχίου, δείχνει την πλώρη του υποβρυχίου και στο βάθος το εργοστάσιο κολοφωνίου στην Καναπίτσα του Παλιουρίου να φλέγεται, ενώ κάτω αριστερά διακρίνεται το πυροβόλο των 4’’, με το οποίο το υποβρύχιο βομβάρδισε το εργοστάσιο.

Πάνω αριστερά στην φωτογραφία γράφει: HMS Parthian, προσεγγίζει την ακτή Καναπίτσα, κατά την διάρκεια βομβαρδισμού του εργοστασίου κολοφωνίου-ρητίνης του Άξονα. Το πυροβόλο του Υποβρυχίου, που φαίνεται στο πρόστεγο, είναι έτοιμο να βάλλει κατά της σιδερένιας αποβάθρας. Ακριβώς δεξιά του υποβρυχίου, τα φλεγόμενα καΐκια, που ήταν γεμάτα με νέφτι και ρετσίνι.

Ο θυρεός του βρετανικού υποβρυχίου HMS Parthian. 10

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Η μαζική διαφυγή Ελλήνων και Άγγλων με αρχηγό τον ταγματάρχη Ιωάννη Κώνστα από την Βάλτα (Κασσάνδρεια), με το καΐκι του Αλκιβιάδη Αργυρούδη από την Άθυτο. Ο επισμηναγός Έντουαρντ Χάουελλ,(9) ανήκε στο βρετανικό εκστρατευτικό σώμα, που είχε εγκλωβιστεί στην Μακεδονία, μετά την προέλαση των Γερμανών προς την Θεσσαλονίκη, είχε συλληφθεί αιχμάλωτος και είχε κλεισθεί στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Απ’ εκεί δραπετεύει και με περιπετειώδη τρόπο μαζί με άλλους με τα πόδια έρχονται στην Χαλκιδική. Εκεί ενσωματώνεται στην ομάδα με επικεφαλής τον ταγματάρχη Ιωάννη Κώνστα με καταγωγή από την Βάλτα Χαλκιδικής, ο οποίος οργανώνει την απόδραση τους προς την Μέση Ανατολή. Είναι 17 Έλληνες αξιωματικοί, 3 Έλληνες πολίτες και ο Σκώτος αντισμήναρχος Έντουαρντ Χάουελλ, (φυγάς από το στρατόπεδο αιχμαλώτων Παύλος Μελάς της Θεσσαλονίκηςμετέπειτα αρχηγός της Βρετανικής αεροπορίας). Επικεφαλής είναι ο ταγματάρχης Πυροβολικού Ιωάννης Κώνστας από την Κασσάνδρα. Στην Ορμύλια (περιοχή Π’σακούδια), στο αγροτόσπιτο του Άγγελου Αγαπητού, έφτασαν πεζοί την 28 Απριλίου 1942. Εκεί, στην ομάδα μπήκε και ο Χάουελλ. Να τι λέει ο Σκώτος Αντισμήναρχος, ο διασημότερος φυγάς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: «… Είχε έρθει η ομάδα. …είκοσι Έλληνες αξιωματικοί διαφόρων βαθμών και ηλικίας. Ο Μέμνης [Αγαμέμνων Παναγιωτόπουλος, Έφεδρος Αξιωματικός, Θεσσαλονικιός, Χημικός μηχανικός]… με σύστησε στον αρχηγό της ομάδας, τον ταγματάρχη Κώνστα. Ήταν ένας άνδρας κοντούλης αλλά δυναμικός, με πλατείς ώμους, οι κινήσεις του και η ομιλία του γρήγορες και αποφασιστικές. Τα μάτια του πετούσαν φωτιές, ανάδινε ένα αίσθημα εμπιστοσύνης και ικανότητας. Από τα Π’τσακούδια πήραν ποδαρόδρομο τη Νικητιανή Στράτα με προορισμό την Παραλία της Νικήτης. «Εγώ πήγαινα μαζί με τον ταγματάρχη Κώνστα… βάδιζε με τον ίδιο αποφασιστικό τρόπο που είχε όταν μιλούσε. Ακτινοβολούσε δραστηριότητα και ενθουσιασμό». Από την Παραλία της Νικήτης 2 Νικητιανές μεγάλες βάρκες, κωπηλατώντας οι 2 Νικητιανοί βαρκάρηδες όλη τη νύχτα (28 προς 29 Απριλίου), τους φέρνουν στα Σπαλαθρονήσια της Σιθωνίας προς την πλευρά του Τορωναίου, στο νησάκι Πούντα. Εκεί διανυκτερεύουν (29 Απριλίου), περιμένοντας το καΐκι… «Το καΐκι ήταν μικρό… Ο καπετάνιος, Αλκιβιάδης Αργυρούδης από την Άθυτο της Κασσάνδρας, είχε τραχιά γένια… Οι δυο βοηθοί του, Κασσανδρινοί… μιλούσαν γρήγορα τα Ελληνικά… Τέλος στιβαχθήκαμε…κάτω στο αμπάρι. …Σαλπάραμε…» στις 30 Απριλίου 1942. Μετά από περιπετειώδες ταξίδι και δια μέσου Αγίου Όρους (1 Μαΐου) και Λήμνου φτάνουν επιτέλους στην Ίμβρο (2 Μαΐου 1942). Αποβιβάζονται και ο ταγματάρχης δίνει στον καπετάνιο ένα μικρό ιδιόχειρο σημείωμα: «Βεβαίωσις. Ο υπογεγραμμένος ταγματάρχης πυροβολικού Κώνστας Ιωάννης βεβαιώ ότι ο Αργυρούδης Αλκιβιάδης εξ Αθύτου Χαλκιδικής μετέφερεν άνευ ουδεμιάς αμοιβής 17 αξιωματικούς και 3 ετέρους πολίτας εκ Σπαλαθρονησίων εις νήσον Ίμβρον. Η παρούσα δίδεται ίνα ούτος εν καιρώ διεκδικήση την παρά του δημοσίου πληρωμήν του. Ίμβρος τη 2 Μαΐου 1942. Ο βεβαιών Ιωάννης Κώνστας (τ.υ)».

(9) Πρόκειται για θρυλικό πρόσωπο στην Βρετανία, ο οποίος μετά στα επόμενα χρόνια, γίνεται αρχηγός της Βρετανικής Βασιλικής Αεροπορίας. Εξέδωσε ένα βιβλίο το 1948, με τίτλο «η φυγή προς την ζωή», όπου περιγράφει τα γεγονότα της αιχμαλωσίας του και στην συνέχεια της διαφυγής του προς την Μέση Ανατολή.

11

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

4. Ο ΣΚΟΤΕΙΝΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΔΟΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΑΣΤΕΡΙΟΥ ΜΙΧΑΛΑΚΗ.(10) Ο Αστέριος Αντωνίου Μιχαλάκης, με καταγωγή από την Βάλτα, γεννημένος το 1907 στην Θεσσαλονίκη, ζει με την οικογένεια του στην Θεσσαλονίκη, στην περιοχή της Μαρτίου, σπουδάζει μηχανικός, δημιουργεί οικογένεια, ομιλεί την Γερμανική και Αγγλική γλώσσα και διατηρεί επαφή με την γενέτειρα του. Η οικογένεια Μιχαλάκη στην Βάλτα αριθμεί μεγάλο αριθμό ατόμων δεύτερης και τρίτης γενιάς. Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος τον βρίσκει σε ώριμη ηλικία, επιστρατεύεται και η πολιτεία τον τιμά, αποδίδοντας του, τον βαθμό του υπολογαγού. Είναι η εποχή που οι Γερμανοί σαρώνουν στην Ευρώπη και δεν αργεί η στιγμή που η Θεσσαλονίκη και η υπόλοιπη Ελλάδα σταδιακά, μπαίνει κάτω από την μπότα της τριπλής κατοχής. Ενώ οι Έλληνες που αγαπούν την πατρίδα τους, και πολύ περισσότερο οι Αξιωματικοί προσπαθούν να την βοηθήσουν είτε πηγαίνοντας για κατάταξη στην Μέση Ανατολή, είτε οργανώνονται σε αντιστασιακές οργανώσεις στο εσωτερικό, αυτός βλέπει τα πράγματα διαφορετικά. Αρχικά εμφανίζεται ως συνεργάτης των Άγγλων, ενώ στην ουσία συνεργάζεται εμφανώς με τους Γερμανούς και μάλιστα βάζει και τον γιό του 18χρονο παιδί στην υπηρεσία των Γερμανικών αρχών. Το πρώτο διάστημα της κατοχής, το ζητούμενο για τις Γερμανικές αρχές, είναι η ανακάλυψη Άγγλων στρατιωτικών, που είχαν παραμείνει στην Βόρειο Ελλάδα. Ο Αστέριος Αντωνίου Μιχαλάκης, γνωρίζοντας αρκετό κόσμο και έχοντας τις περγαμηνές του λοχαγού του Ελληνικού Στρατού, διεισδύει σε όσους αφελώς πίστεψαν ότι εργάζεται για την αντίσταση και συλλαμβάνονται αρκετοί, με τον ίδιο καταδότη για περίπου δέκα Άγγλους στρατιωτικούς, που κρυβόταν σε διάφορα μέρη στην Χαλκιδική, ενώ ταυτόχρονα φορτώνει και εκβιάζει με κατηγορίες τους πληροφοριοδότες του, που αντιμετωπίζουν την Γερμανική Γκεστάπο. Έτσι το πρώτο διάστημα έως το 1943, έχει οργώσει την Βόρεια Χαλκιδική, αλλά και την Κασσάνδρα με επανειλημμένα ταξίδια και γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα, που στην συνέχεια τα χρησιμοποιεί για τον προδοτικό του ρόλο ή και για ίδιο όφελος, αποκομίζοντας πλούτη. Στην κατάθεση του ο Αστέριος Παπαγιάννης(11), μετέπειτα Δήμαρχος της Βάλτας (Κασσάνδρειας), αναφέρεται με ποιον τρόπο αρχικά στις αρχές Ιουλίου του 1943, εμφανίζεται στην Βάλτα προσποιούμενος συνεργασία με τους Άγγλους, ζητώντας την βοήθεια των ντόπιων που είχαν όπλα, για κάποιο Αγγλικό πλοίο που θα έφερνε όπλα και χρήματα. Στο τέλος Ιουλίου του ίδιου έτους, επιστρέφει με Γερμανούς και ερευνά 200 σπίτια για όπλα και συλλαμβάνονται τρία άτομα, που μεταφέρθηκαν στα κρατητήρια της Γκεστάπο στην Θεσσαλονίκη, εκβιάζοντας τις οικογένειες τους με καταβολή χρημάτων στον ίδιο, για να μεσολαβήσει για την απελευθέρωση τους(12). --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(10) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-1311-479-00039-00044 Απόφαση 135 Δίκης Δοσιλόγων. (11) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00161-00166. Κατάθεση Αστερίου Παπαγιάννη στην δίκη των δοσιλόγων την 30-10-1946 (12) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00378-00383. Ανάκριση Μιχαλάκη από ΕΛΑΣ. σελίδες 378-383.

12

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ο Ρήγας Σταμπουλής, με καταγωγή από την Βάλτα (Κασσάνδρεια), γράφει στις ιδιόχειρες σημειώσεις του “ Περί Αστερίου Μιχαλάκη ‘’ στην σελίδα 27. « Αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, μόνιμος υπολοχαγός, πράκτορας των Άγγλων στην διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου και τον πρώτο καιρό της κατοχής, για αγνώστους λόγους μεταπήδησε στην Γκεστάπο, ως διπλός πράκτωρ στην αρχή και μετά το καλοκαίρι του 1943, στενός συνεργάτης των Γερμανών. Έδρασε στις Σέρρες, την Νιγρίτα, κατέδωσε Άγγλους και Έλληνες, χαρακτηρίσθηκε από τους Άγγλους, ως ο υπ’ αριθμόν ένας κίνδυνος γι’ αυτούς στην Μακεδονία. Ήρθε στην Κασσάνδρα, ως Αξιωματικός των ταγμάτων του Πούλου της Θεσσαλονίκης, ντυμένος Γερμανικά. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση των ταγμάτων της Κασσάνδρας και στο κυνηγητό των Αντιστασιακών την εποχή των γεγονότων. Έλυνε και έδενε, ληστεύοντας τον λαό μαζί με τους συνεργάτες του. Τον Σεπτέμβριο του 1944, παρουσιάσθηκε στην 11η Μεραρχία του ΕΛΑΣ, που είχε έδρα το χωριό Λιβάδι, έξω από την Θεσσαλονίκη. Αναγνωρίσθηκε από τον Ραφτούδη, καπετάνιο του ΕΛΑΣ, συνελήφθη και με την δικογραφία του παρεδόθη μετά την συμφωνία της Βάρκιζας στον Εισαγγελέα Αλεξανδρόπουλο. Αφέθη ελεύθερος, όμως οι Άγγλοι τον καταζητούσαν. Τον συνέλαβαν ως υπασπιστή μιας μονάδος στα Γιάννενα. Δικάσθηκε ως δωσίλογος, κάθισε πάνω από 10 χρόνια φυλακή, απελύθη και πέθανε περιφρονημένος στην Θεσσαλονίκη». Διαβάζοντας την απολογία του, όταν ανακρίθηκε από τον ΕΛΑΣ (13), νομίζω ότι δικαιολογείται ο τίτλος που έβαλα στο κεφάλαιο, αφού δείχνει έναν άνθρωπο χωρίς αρχές, που κινείται συνεχώς με γνώμονα το προσωπικό του όφελος, όπου βρεθεί προδίδοντας με περισσή ευκολία όλους όσους γνώριζε ή συνεργάσθηκαν μαζί του, εκτιμώντας ότι αυτό τον εξυπηρετούσε την συγκεκριμένη στιγμή. Στην Κασσάνδρα έχει στήσει μηχανισμό υποστήριξης με ανθρώπους που κατέχουν θέσεις στην τοπική διοίκηση και προφανώς πουλώντας συνεχώς τις γνωριμίες του στην Θεσσαλονίκη με τις Γερμανικές αρχές, αντλεί τις πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν, συμπληρώνοντας με την βοήθεια των ντόπιων καταλόγους υπόπτων. Η τελευταία περιπέτεια του με Άγγλους στρατιωτικούς, είναι στην Άθυτο τον Οκτώβριο του 1943, όπου κάποιοι ντόπιοι επί ένα μήνα έκρυβαν δύο Άγγλους στρατιώτες, μέχρι την φυγάδευση τους (14). Άλλωστε, αυτήν την περίοδο -1943- η Γερμανική αρχή έχει στρέψει την προσοχή της, σε δύο άλλους μεγάλους της εχθρούς, τους Εβραίους και τους κομμουνιστές. Νέες προτεραιότητες και για τον άνθρωπό τους. Ταξιδεύει στα χωριά της Κασσάνδρας και ετοιμάζει νέους καταλόγους, με όσους συμπαθούν το ΕΑΜ. Εκβιάζει ανθρώπους που έχουν μία ευρύτερη επιρροή στην κοινωνία. Σ’ αυτά τα πλαίσια εντάσσεται και η καταγγελία εναντίον του Θεόδωρου Σταμπουλή από την Κασσάνδρα, ανθρώπου με ευρύτερη επιρροή στην περιοχή, που ύπουλα τον παρασέρνει στην Θεσσαλονίκη, τον καταδίδει στην Γκεστάπο όπου κρατήθηκε και ανακρίθηκε επί 22 ημέρες μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1943, αρχές Ιανουαρίου 1944(15). ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(13) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου

Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00378-00383. Ανάκριση Μιχαλάκη από ΕΛΑΣ. Αρχείο δίκης δοσιλόγων σελίδες 378-383. (14) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01245-01250. Ένορκη εξέταση Αριστείδη Καραγιαννιού της 26-111945, σελίδες 1234-1242 και 1245-1250. (15) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01200. Ένορκη εξέταση Θεόδωρου Σταμπουλή της 26-11-1945, σελίδα 1200.

13

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στο μακελειό της Βάλτας τον Φεβρουάριο του 1944, όπως περιγράφεται παρακάτω αναλυτικά, θα παίξει πολύ κομβικό ρόλο στον αφανισμό πάρα πολλών ανθρώπων από τους Γερμανούς κατακτητές. Ο ίδιος στο υπόμνημα του της 10/10/1945(16), προς τον Ανακριτή του Α! τμήματος δοσιλόγων, θα αναφερθεί αρχικά στην πληροφόρηση του από τον Ιωάννη Ξυπόλητο την 31/1/1944 των γεγονότων της 30ης Ιανουαρίου στην Βάλτα και στην συνέχεια αναφέρεται στις επαφές του με την Γερμανική Διοίκηση στην Θεσσαλονίκη και την συμμετοχή του αναλυτικά στον σχεδιασμό της επιχείρησης από τους Γερμανούς(17). Στο υπόμνημα του της 20/5/1947 (18) , προς «το συμβούλιον των εν Θεσσαλονίκη Εφετών δια του εισαγγελέως Εφετών», αναφέρεται στους τρεις απαγχονισθέντες ονομαστικώς και καταδίδει συγκεκριμένους κατοίκους της Κασσάνδρας, οι οποίοι τους παρέδωσαν στους Γερμανούς. Ομοίως και για τους εκτελεσθέντες στον ομαδικό τάφο, απαλλάσσοντας τον εαυτό του από τις κατηγορίες, αναφερόμενος και πάλι σε συγκεκριμένους κατοίκους της Κασσάνδρας. Σε άλλο υπόμνημα του, που αναφέρθηκε πιο πάνω, της 10/10/1945(17), προς «τον Ανακριτήν του Α! τμήματος Δοσιλόγων», αφού εξηγεί τους λόγους της συμμετοχής του στην επιχείρηση, αναφέρεται στην σύλληψη και εκτέλεση των ανταρτών, χωρίς λεπτομέρειες και την αναχώρηση του από την Κασσάνδρα την επομένη της 23ης Φεβρουαρίου 1944, μαζί με τους Γερμανούς. Συμπερασματικά, έχοντας υπόψιν, την αμετάκλητη απόφαση του δικαστηρίου(19), για την καταδίκη του και διαβάζοντας τα πολυπληθή υπομνήματα του, στα οποία αναφέρεται στην δράση του, σε όλο το διάστημα της γερμανικής κατοχής, με πλήθος ονομάτων και ενεργειών σε πολλά μέρη της Ελλάδος, εμφανίζοντας τον εαυτό του ως πατριώτη με ειδικές αποστολές από τις αντιστασιακές οργανώσεις, συμπεραίνω ότι ήταν μία σκοτεινή και ιδιοτελή προσωπικότητα, χωρίς καμμία αρχή και φραγμό, που μπορούσε να συνεργασθεί με οποιονδήποτε εκτιμούσε ότι την συγκεκριμένη περίοδο εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του. Ιδιαίτερα στην Κασσάνδρα, όπου λόγω καταγωγής γνώριζε πρόσωπα και πράγματα, για ίδιο όφελος, έπαιξε πολύ κομβικό ρόλο στον αφανισμό πάρα πολλών Κασσανδρινών, οι οποίοι δεν είχαν καμμία ανάμειξη σε γεγονότα που στρέφονταν κατά της Γερμανικής αρχής, δεν είχαν συνειδητά ταχθεί στην υπηρεσία της εθνικής αντίστασης και πολύ περισσότερο δεν είχαν οργανωθεί σε ανταρτικό σώμα, παίρνοντας τις ανάλογες προφυλάξεις ή ενεργήσει κατά Γερμανικών στόχων στην περιοχή.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(16) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00378-00383. Υπόμνημα Αστερίου Αντ. Μιχαλάκη της 10-10-1945 προς τον Ανακριτήν του Α! τμήματος Δοσιλόγων σελίδες 378-383 (Σελίδα IV και επόμενες). (17) Βάιος Καλογριάς. ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Οι εθνικιστικές οργανώσεις αντίστασης στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944). Σελίδες 337-338. (18) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00289-00291. Υπόμνημα Αστερίου Αντ. Μιχαλάκη της 20-5-1947 προς το συμβούλιον των εν Θεσσαλονίκη εφετών, δια του εισαγγελέως εφετών σελίδες 289-291. (19) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00039-00044. Ανέκδοτο αρχείο δίκης δοσιλόγων Απόφαση 135 της 16-3-1948. Με την απόφαση αυτή, ο Αστέριος Αντωνίου Μιχαλάκης καταδικάσθηκε σε ισόβια και δέσμευση του ½ της περιουσίας του.

14

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

5. ΤΟ ΚΛΙΜΑ, ΟΙ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ 1941 – 1943. Όπως σε όλη την Ελλάδα και στην Κασσάνδρα, οι προβληματισμοί για την Γερμανική κατοχή ήταν θέμα που απασχολούσε τους κατοίκους και με δεδομένο της έλλειψης συνεχούς Γερμανικής παρουσίας, πλην μίας μικρής ομάδος στο Ποσείδι, όπως αναφέρθηκε ήδη και επεξηγείται παρακάτω, οι συζητήσεις ήταν πιο ελεύθερες. Υπήρχε όμως μία άμεση ανάγκη, η οποία πίεζε χρονικά. Η φυγάδευση των εγκλωβισμένων Άγγλων στρατιωτικών στην Βόρειο Ελλάδα, η οποία έπρεπε να οργανωθεί μυστικά και να εκτελεσθεί, χωρίς να μαθευτεί, γιατί ήταν διαρκής και συνεχιζόμενη επιχείρηση. Ο Ρήγας Σταμπουλής, στην σελίδα 5-6, γράφει στις ιδιόχειρες σημειώσεις του, αναφερόμενος στο τέλος Ιουνίου 1941. «Στην Βάλτα που ήρθα, βρήκα και εδώ γνωστούς μου ανθρώπους, που καλλιεργούσαν το πνεύμα της αντίστασης, μπλέξαμε σε μία οργάνωση OSS (20) του στρατηγείου της Μέσης Ανατολής, που είχε έδρα την Θεσσαλονίκη και οργάνωνε φυγαδεύσεις Άγγλων και Ελλήνων προς την Μέση Ανατολή. Στην Κασσάνδρα μέλη δραστήρια αυτής της οργάνωσης ήταν οι χωροφύλακες Ευαγγέλου Ιωάννης, Ανδρικόπουλος Κωνσταντίνος, ο Μανωλόπουλος από τον σταθμό Πολυχρόνου, ο Γιάννης Πατούνας ενωμοτάρχης τότε, ο Προϊστάμενος του Ταχυδρομείου Γεωργακόπουλος, ο Μένιος υπάλληλος του Ταμείου, ο αδελφός μου Γιάννης Σταμπουλής και πολλοί άλλοι υπάλληλοι και αγρότες, χρησιμοποιήθηκαν πολλές φορές, ως σύνδεσμοι και συνοδοί αυτών που φεύγαν μέσω της βάσης φυγαδεύσεων του όρμου Άγιος Νικόλαος της περιοχής Παλιουρίου, στο Κάνιστρο». Και συνεχίζει παρακάτω σελίδα 6-7: «Στις αρχές του 1942, άρχισε στην Κασσάνδρα να δημιουργείται μία οργάνωση με την επωνυμία ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Ο κόσμος εδώ στην Κασσάνδρα δέχθηκε με μεγάλη χαρά, την οργάνωση του ΕΑΜ, ενισχύοντας με χρήματα, τρόφιμα και ρουχισμό (προπαντός έδινε τα στρατιωτικά ρούχα που είχαν καθώς και όπλα που υπήρχαν κρυμμένα). Ο εχθρός όμως κι αυτός επαγρυπνούσε, δεν έλειψαν οι πράκτορες και συνεργάτες των Γερμανών, ένας απ’ αυτούς ήταν ο Αστέριος Μιχαλάκης, υπολοχαγός του Ελληνικού στρατού, μηχανουργός αυτοκινήτων. Αυτός την Άνοιξη του 1942, που η πείνα έδερνε τον κόσμο, ήρθε στο χωριό του, ήτανε βλέπετε από την Βάλτα και αφού εφοδιάσθηκε με τρόφιμα, πήρε και τις απαραίτητες πληροφορίες για φυγαδεύσεις και οργανώσεις ανταρτών, γι’ αυτούς που πιθανόν είχαν όπλα και τα μετέφερε όλα στην Γκεστάπο της Θεσσαλονίκης». Επίσης μία δεύτερη μαρτυρία είναι αυτή του Νικολάου Κουτρούπη, με καταγωγή από την Καψόχωρα (Πευκοχώρι), όπου σε μία έκδοση της αυτοβιογραφίας του στην σελίδα 13 αναφέρει: «Αλλά η κατοχή, άρχισε να μας γίνεται βραχνάς και ο κάθε πατριώτης τον περνούσε από το μυαλό του, τι θα γίνει, πως θα ελευθερωθούμε. Έρχονταν φήμες, οι Γερμανοί επιστρατεύουν, οι Γερμανοί πήραν το σιτάρι των παραγωγών και ο κόσμος ζούσε σε αγωνία. Μία ημέρα μέσα στο 1942, δίχως να θυμάμαι ημερομηνίες, έρχεται ένας άγνωστος και μας έμασε κάτω στο ελαιοτριβείο του Σοφιού, για να κάνουμε μία οργάνωση, στην Π.Α.Ο., μα εμείς που βρεθήκαμε εκεί, αποφασίσαμε πως δεν πρέπει να οργανωθούμε όποιος και εάν έρθει και έφυγε. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(20) Mάλλον πρόκειται για την Βρετανική μυστική υπηρεσία SOE (Special Operations Executive – Εκτέλεση ειδικών επιχειρήσεων), η οποία ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1940 από τους Άγγλους στην Μέση Ανατολή.

15

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Λίγες ημέρες αργότερα, έφτασε ένας άλλος ονόματι Χιώτης, άγνωστος και αυτός και αφού μας έμασε να οργανωθούμε στο Ε.Α.Μ., τον διώξαμε και αυτόν. Και όλοι μας κοιτάζαμε τις δουλειές μας, μα μας απασχολούσε κάτι, για να φύγει ο Γερμανός. Ένα βράδυ μαθαίνουμε πως αφοπλίσανε την αστυνομία της Βάλτας και πήραν τα όπλα κάτι Βαλτιώτες και γύριζαν μέσα στο χωριό και λέγανε πως ήταν το ένοπλο τμήμα της Π.Α.Ο. Εμείς όταν μάθαμε αυτό μας ξύνισε, γιατί λέμε οι Γερμανοί μας έχουν υπό κατοχή και να γυρίζουνε μέσα στο χωριό δεν μας φαινόταν σωστό, αλλά περιμέναμε να εξελιχθούν τα γεγονότα. Ένα άλλο βράδυ τέσσερα παλληκάρια από το Παλιούρι, Ιωάννης Παπανικολάου, Καραλής Δ. Αστέριος, Μαυρουδής που ήταν και κουνιάδος μου και ο Βρασταμηνός πήγαν στο σταθμό της Αγίας Παρασκευής και αφόπλισαν την αστυνομία και φύγαν στο βουνό. Αυτοί βέβαια κρυβόντουσαν γιατί όπως ξέραμε όλοι οι συγχωριανοί, τους πήραν οι Γερμανοί τους είχαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά και τους είχαν απολύσει. Αυτοί οργάνωσαν αποστολές από Έλληνες από Εγγλέζους που ερχόταν στα χωριά μας. Αφού άρχισαν τα γεγονότα αυτά, εμείς κάθε μέρα συζητούσαμε κρυφά και φανερά που αυτή η οργάνωση είναι πατριωτική και όλοι αποφεύγαμε τις οργανώσεις. Μια μέρα όμως, ένα βράδυ οι πλούσιοι δήθεν του χωριού οργάνωσαν την Π.Α.Ο. Αυτό μαθεύτηκε και εμείς είμασταν απέξω, θιχτήκαμε γι’ αυτό που έκαναν και τότε και εμείς καλέσαμε έναν από την οργάνωση του Ε.Α.Μ. και οργανωθήκαμε. Αρχίσαμε να μαζεύουμε τρόφιμα και να τα προωθούμε απέναντι στην Σιθωνία να τα παίρνουν οι αντάρτες. Όλο το χωριό τώρα οργανωμένο, οι μισοί από την μία πλευρά και οι μισοί από την άλλη»(21). Το 1943, ήταν μία χρονιά που το αντιστασιακό κίνημα, εναντίον της Γερμανοβουλγαρικής κατοχής φούντωνε παντού στην Μακεδονία. Στα βουνά του Κιλκίς, στον Χορτιάτη και τον Χολομώντα είχαν κάνει την εμφάνιση τους, αρκετά ανταρτικά σώματα τόσο του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ αλλά και άλλων μικρών αντιστασιακών οργανώσεων με τοπικό κυρίως χαρακτήρα. Το ΕΑΜ, ήθελε ξεκάθαρα την μονοπώληση του αντιστασιακού αγώνα, προσβλέποντας στην αυριανή μέρα μετά την αποχώρηση των Γερμανών και έτσι πολεμούσε ανοικτά κάθε άλλη προσπάθεια που δεν συντάσσονταν μαζί τους, προσπαθώντας είναι αλήθεια, όσους αγωνίζονταν να τους φέρει στις τάξεις του, αλλά όταν αυτό δεν συνέβαινε τους κυνηγούσε αμείλικτα. Είχε αρχίσει ουσιαστικά ο εμφύλιος πόλεμος πριν ακόμη οι ξένοι κατακτητές της Μακεδονίας, Γερμανοί, Βούλγαροι, Ιταλοί αποχωρήσουν. Το κλίμα, αρκετά αργότερα προς το τέλος του 1943, μεταφέρθηκε και στην Κασσάνδρα, η οποία ως τότε δεν είχε να επιδείξει κανένα γεγονός, που να δείχνει ότι οι κάτοικοι της ήταν χωρισμένοι και φανατισμένοι. Στο Βιβλίο του ο Βάιος Καλογριάς(22), αναφέρει: « Περίπου την ίδια περίοδο, η επιτροπή ΕΔΕΣ στην Θεσσαλονίκη, προσπάθησε να ιδρύσει ένοπλα τμήματα στη Χερσόνησο της Κασσάνδρας. Εκεί είχε τις πρώτες επαφές του ο Παπαχριστοδούλου τον Απρίλιο του 1943. Τελικά τον Δεκέμβριο συγκροτήθηκε η πολιτική επιτροπή του ΕΔΕΣ στη Βάλτα, η οποία αποτελούνταν από τους δικηγόρους Δημήτριο Μουρμουρή και Αθανάσιο Μουρμουρή, τον δάσκαλο και έφεδρο υπολοχαγό Πανταζή Μουρμουρή και τον δημόσιο υπάλληλο Γεράσιμο Καλογεράτο».

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(21) Νίκος Κουτρούπης. Τα απομνημονεύματα ενός αγωνιστή, απ’ ότι θυμάται από την ζωή του και τον αγώνα του. (22) Βάιος Καλογριάς. ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Οι εθνικιστικές οργανώσεις αντίστασης στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944). Το παραπάνω γεγονός καταγράφεται στην σελίδα 271.

16

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Την ίδια περίοδο αντιστασιακές οργανώσεις δεν είχαν οργανωθεί στην Κασσάνδρα. Η βοήθεια κυρίως σε Άγγλους ή και Έλληνες που κατέφευγαν στην Κασσάνδρα, για να προωθηθούν με πλοιάρια προς την Μέση Ανατολή, κυρίως μέσω του δικτύου νησιών και Τουρκίας που είχε αναπτυχθεί, γινόταν με την βοήθεια μεμονωμένων ατόμων που ήταν αξιοσέβαστα πρόσωπα και η βοήθεια τους συνίστατο στην φιλοξενία όσο διάστημα χρειαζόταν ώσπου να οργανωθεί η απόδραση τους, κυρίως από την περιοχή της Χρούσω κοντά στο Παλιούρι. Όπως αποδεικνύεται από έγγραφα, πέραν των όσων αναφέρει παραπάνω ο Ρήγας Σταμπουλής, ένα άτομο από την Βάλτα, που διέμενε μόνιμα, ανήκε στην Αγγλική αντικατασκοπεία και είχε συμμετοχή σ’ αυτήν την προσπάθεια. Ήταν ο Γεώργιος Παπασταύρου(23). Η καθημερινή του παρουσία στα κτήματα του, που ήταν απομονωμένα από αμαξιτή οδό, αλλά η θέση τους του έδινε την δυνατότητα να έχει εικόνα των κινήσεων του Γερμανικού αποσπάσματος που βρισκόταν στην Καλάνδρα. Μάλιστα μετά από καταγγελία είχε συλληφθεί και ανακριθεί από τους Γερμανούς και όπως ο ίδιος καταθέτει, την γλίτωσε από τον μεταφραστή που χρησιμοποίησαν οι Γερμανοί στην ανάκριση, ο οποίος έτυχε να είναι γνωστός του. Ο ρόλος του όμως στην συνέχεια είναι αμφισβητούμενος, αφού από πολλές μαρτυρικές καταθέσεις, φαίνεται να έχει σχέσεις με τον Γερμανό Γκεσταπίτη Λόχνερ, έχει συμμετοχή σε αρκετά από τα γεγονότα του Φεβρουαρίου και στην συνέχεια της επόμενης περιόδου στην Βάλτα(24). Στην τελική όμως δίκη των δοσιλόγων, απαλλάχθηκε με βούλευμα την 10-5-1947, λόγω έλλειψης επαρκών στοιχείων(25). Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας, ότι η παρουσία των Γερμανών το 1943 στην Κασσάνδρα όπως προαναφέρθηκε ήταν ελάχιστη, με μόνη παρουσία ενός φυλακίου στην Καλάνδρα, με περίπου δέκα άτομα, διαθέτοντας αρκετό οπλισμό, τέσσερα πυροβόλα όπλα, σαν αυτό που φαίνεται στην παρακάτω φωτογραφία, που εκτίθεται στην πλατεία της παραλίας της Φούρκας και για το οποίο θ’ αναφερθώ αργότερα στην ιστορία του, ασύρματο και ένα ραντάρ, για να ελέγχουν την είσοδο πλοίων προς την Θεσσαλονίκη. (αυτό που ονομάζουμε έγκαιρη προειδοποίηση). Ανήκαν στην Γερμανική αεροπορία και δεν ασχολούνταν με τάξη και ασφάλεια της περιοχής, που ήταν αρμοδιότητα της Θεσσαλονίκης. Η φρουρά της Καλλάνδρας είχε ένα αυτοκίνητο με το οποίο επισκεπτόταν καθημερινά την Βάλτα για τις προμήθειες τους, χρησιμοποιώντας τον μοναδικό αμαξιτό δρόμο που υπήρχε, πάντα με τον οπλισμό τους ανά χείρας. Δεν είχαν να φοβηθούν κάτι, αφού όλο αυτό το διάστημα, δεν τους ενόχλησε κανείς. Η διαφυγή άλλωστε των Άγγλων και Ελλήνων από την περιοχή, ανήκε σε άλλη υπηρεσία της Θεσσαλονίκης, δεν τους ζητούσαν ευθύνες και δεν τους απασχολούσε.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(23) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00469-00472. Υπόμνημα Γεωργίου Παπασταύρου της 11-02-1947, σελίδες 469-472. (24) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00775-00778. Μήνυση Ρήγα Δ. Σταμπουλή της 20-5-1945, σελίδες 775-778. (25) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00025-00031. Απόφαση 636 του δικαστηρίου, σελίδες 25-31.

17

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στα μέσα του 1943, στην Βάλτα υπάρχει τοπική οργάνωση του ΕΑΜ, με γραμματέα τον Κλεάνθη Πέγιο και υπάρχει προσπάθεια να προσηλυτισθούν αρκετοί νέοι, αλλά δεν υπάρχει τοπικά καμία αντιστασιακή οργάνωση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, με οπλισμό. Ο Ρήγας Σταμπουλής, γράφει στις ιδιόχειρες σημειώσεις του στην σελίδα 10, ότι «Ο κόσμος οργανώνεται στο ΕΑΜ και οι νέοι στην ΕΠΟΝ, που ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 1943. Σημαντικό ρόλο στην οργάνωση του ΕΑΜ Κασσάνδρας έπαιξαν τα παρακάτω στελέχη, οι δάσκαλοι Πέγιος Γιάννης, Κίμων Λειβαδιώτης, Αμπελάς Ν, από την Άθυτο οι Χιώτης Κοσμάς, Μουρουνάς Γιάννης, Σπανός Γιάννης, οικογένειες Καραγιαννιών, Παυλή, Παραθυρά, δασκάλου Ζορμπά από το Παλιούρι, Αλεξανδρής Αλέκος από το Κασσανδρινό, Σπανός Πολυχρόνης και Κλεάνθης και μία σειρά από πολλούς προοδευτικούς πατριώτες». Ο Αστέριος Μιχαλάκης, που όπως αναφέρθηκε παραπάνω είχε στήσει μηχανισμό πληροφοριοδοτών, έρχεται την 25ην Ιουλίου 1943 στην Βάλτα με τρεις Γερμανούς και έναν διερμηνέα και μαζί με τους συμπατριώτες του Ιωάννη Ξυπόλητο (απόστρατο της Χωροφυλακής που ζει και αυτός στην Θεσσαλονίκη) και τον Δημήτριο Μουρμουρή δικηγόρο, προφανώς με την έγκριση των Γερμανικών αρχών, κάνουν έφοδο στην οικία του Δημητρίου Σταμπουλή στην Βάλτα, για να συλλάβουν τον γιό του Ρήγα, ο οποίος είχε οργανωθεί στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά το περισσότερο διάστημα βρισκόταν εκτός Κασσάνδρας. Δεν τον βρίσκουν 18

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

και συλλαμβάνουν τον μικρό του γιό Βασίλη, ετών 19, ο οποίος ήταν φοιτητής Ιατρικής στην Θεσσαλονίκη(26). Για το γεγονός αυτό ο Ρήγας Σταμπουλής, γράφει στις ιδιόχειρες σημειώσεις του στις σελίδες 7-10. «Μια πρωϊνή στις αρχές του καλοκαιριού του 1943, ήρθε από την Θεσσαλονίκη με μία ομάδα ταγματασφαλιτών του Πούλου και τρεις Γερμανούς μαζί με τον διερμηνέα τους ο Αστέριος Αντωνίου Μιχαλάκης, ήταν Κυριακή πριν το μεσημέρι, πήγαν στο Αστυνομικό τμήμα, Διοικητής αν δεν μ΄ απατά η μνήμη ο Ανθυπομοίραρχος Κακλαμάνης. Οι συνεργάτες μας χωροφύλακες μας ειδοποίησαν ν΄ απομακρυνθούμε από το χωριό, όμως έπρεπε να ξέρουμε τι πρόκειται να κάμουν. Έτσι ανέλαβα εγώ την παρακολούθηση από κοντά. Στη σύσκεψη που έκαμαν στο Αστυνομικό τμήμα, πήραν μέρος ο γνωστός μας συνεργάτης των Γερμανών και του Μιχαλάκη, απόστρατος Ανθυπασπιστής της Χωροφυλακής Ιωάννης Δ. Ξυπόλυτος ή Ψητάρας, ο Δικηγόρος Δημήτριος Μουρμουρής του Παναγιώτου, ο τότε Πρόεδρος της κοινότητος Βάλτας Νικόλαος Αθ. Παπαοικονόμου και άλλοι. Πήγα ο ίδιος στο Αστυνομικό τμήμα με κάλυψη των αστυνομικών Πατούνα Ιωάννη και Ανδρικόπουλου Κωνσταντίνου και με το πρόσχημα ότι ζητούσα τον Πρόεδρο της κοινότητος για την Δημοπρασία που γίνονταν εκείνη την ημέρα, για ενοικίαση των χωραφιών του σχολείου, διότι ο Πρόεδρος ήταν και μέλος της επιτροπής, χτύπησα την πόρτα, άκουσα εμπρός και άνοιξα ζητώντας συγνώμη, είπα ότι με στείλαν από την επιτροπή της Δημοπρασίας, να ζητήσω τον Πρόεδρο, βιάσθηκαν ν’ απαντήσουν καλά έρχεται και έφυγα. Τι είδα όμως; Πάνω στο τραπέζι είχαν καταστάσεις με ονόματα και είχαν τραβηγμένες κόκκινες μολυβιές, κάτω από τα ονόματα, όχι βέβαια όλα. Έφυγα, δεν με κυνήγησαν, ειδοποίησα τους ανθρώπους της οργάνωσης και φύγαμε όλοι έξω από το χωριό, αφού αφήσαμε ανθρώπους να μας ενημερώνουν για ότι γινόταν και αφού εξαφάνισα κάθε ύποπτο στοιχείο από το μέρος έξω από το σπίτι που τα φύλαγα. Σε λίγο Γερμανοί και Ταγματασφαλίτες με τον Μιχαλάκη και Ξυπόλυτο βγήκαν στο καφενείο του Γ. Γκαζέπη, όπου πήραν καφέ και ξεκίνησαν για τα σπίτια, που θα κάμαν έρευνες και συλλήψεις. Στα σπίτια δεν βρήκαν τίποτε το ύποπτο. Συνέλαβαν τρεις, τον Θεόδωρο Σταμπουλή, τον Νικόλαο Αθ. Νάτσο, ζητώντας τον αδελφό του Δημήτριο Νάτσο που ήταν χωροφύλακας και έφυγε με τον οπλισμό του από το τμήμα του Μήτσου και Τζαμαλούκα και μετά στο δικό μου σπίτι όπου συνέλαβαν τον αδερφό μου Βασίλη, τελείως άσχετο τότε. Τους συλληφθέντας μετέφεραν στην Θεσσαλονίκη στα κρατητήρια της 510 μονάδας της Γκεστάπο και τους απέλυσαν μετά 15 ημέρες αφού πρώτα πήραν ο Μιχαλάκης και η παρέα του τα σχετικά λύτρα». Την ίδια περίοδο, ο συνταγματάρχης Παπαχριστοδούλου υπεύθυνος του ΕΔΕΣ στην κεντρική Μακεδονία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ξαναέρχεται στην Βάλτα τον Αύγουστο του 1943, με στόχο να ιδρυθεί μία ομάδα του ΕΔΕΣ στην περιοχή, γνωρίζοντας τον Γεράσιμο Καλογεράτο, Κεφαλλονίτη στην καταγωγή με γυναίκα από την Βάλτα, υπάλληλο εταιρείας που διαχειρίζεται τα δάση της Κασσάνδρας και διαμένει μόνιμα στην Βάλτα και τον Πανταζή Μουρμουρή, έφεδρο υπολοχαγό, ο οποίος μετακινήθηκε πρόσφατα από το Αμύνταιο, όπου ήταν δημοδιδάσκαλος. Από τα έγγραφα του ΕΔΕΣ (27) φαίνεται ότι τον Δεκέμβριο του 1943, υπήρχε μία ολιγομελής ομάδα που συγκροτούνταν αρχικά από πέντε άτομα --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(26) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01145-01146. Καταγγελία Δημητρίου Ι. Σταμπουλή της 20-11-1944, σελίδες 1145-1146. (27) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01595-01596. Έγγραφο ΕΔΕΣ της 23-1-1947, προς τον Ανακριτήν, σελίδες 1595-1596.

19

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

(Δημήτριος Μουρμουρής, Πανταζής Μουρμουρής, Γεράσιμος Καλογεράτος, Γεώργιος Παπασταύρου, Αθανάσιος Μουρμουρής) και αργότερα – Απρίλιος 1944 προστέθηκαν άλλοι τρεις. Το γεγονός αυτό φαίνεται ότι είχε διαρρεύσει και το γνώριζε το τοπικό ΕΑΜ. Ο Ρήγας Σταμπουλής, όπως έχει ήδη αναφερθεί, ήταν ήδη αξιωματικός-καπετάνιος του ΕΛΑΣ στον Χολομώντα, και είχε αναλάβει λόγω καταγωγής κάποιες κρυφές αποστολές στην Κασσάνδρα, προσπαθώντας να πείσει τις πολιτικές οργανώσεις του ΕΑΜ, οι οποίες ζητούσαν να εμφανισθούν αντάρτες του ΕΛΑΣ στην περιοχή, ότι δεν προσφέρεται η Κασσάνδρα για οργάνωση αντάρτικου. Και το είχε καταφέρει. Μάλιστα, όπως ο ίδιος αφηγείται, λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1943, είχε κατέβει στην Κασσάνδρα σε μία ακόμη συνάντηση στην Άθυτο, γι’ αυτό το θέμα και είχε επιστρέψει στο βουνό, αφού οι οργανώσεις είχαν συμφωνήσει μαζί του(28). Για το γεγονός αυτό, στις ιδιόχειρες σημειώσεις του, στις σελίδες 16-19 αναφέρει: «Οι οργανώσεις της Κασσάνδρας ζητούσαν επίμονα να κατέβει ομάδα ανταρτών, για να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο το ηθικό και αγωνιστικό πνεύμα του λαού. Η Νομαρχιακή επιτροπή του ΕΑΜ και το αρχηγείο του ΕΛΑΣ Χαλκιδικής, στην προσπάθεια τους να πείσουν τους Κασσανδρινούς ότι μία εμφάνιση των ανταρτών θα είχε τα αντίθετα αποτελέσματα, οργάνωσε μία σύσκεψη αντιπροσώπων όλης της Κασσάνδρας για την τελευταία Κυριακή του έτους 1943, η οποία έγινε στην Άθυτο στο σπίτι του Γιάννη Σπανού. Στάλθηκαν από μέρους του ΕΛΑΣ εγώ, ο Ρήγας Δημ. Σταμπουλής κάτοικος Βάλτας, από το ΕΑΜ ο Γιάννης Ν. Πέγιος Δάσκαλος κάτοικος Ν. Φώκαιας και από την Ν.Ε. του ΚΚΕ ο γραμματέας της αχτιδικής επιτροπής Νοτίου Χαλκιδικής με το ψευδώνυμο Τρύφων. Εγώ ήρθα δύο μέρες νωρίτερα, είδα τους δικούς μου μίλησα και με πολλούς άλλους και την Κυριακή το βραδάκι, έφυγα για την Άθυτο…..Πήγα στην σύσκεψη της Αθύτου, όλη την νύχτα την φάγαμε για να πείσουμε τους αντιπροσώπους των χωριών, ότι δεν έπρεπε να έρθουν αντάρτες και καταλήξαμε να γίνει μία ομάδα εφεδρικού ΕΛΑΣ, την οποία ανέλαβε να οργανώσει ο έφεδρος Αξιωματικός Δάσκαλος Νικόλαος Αμπελάς από το Κασσανδρινό, με όπλα που συγκέντρωσαν από κατοίκους και τα όπλα του Αγορονομείου, σύνολο περί τα 15 όπλα. Σχετικές οδηγίες θα έπαιρνε ο Αμπελάς από το Αρχηγείο. Φύγαμε από την Άθυτο, Δευτέρα πρωί και το βράδυ μείναμε στην Ποτίδαια, από όπου την Τρίτη πρωί, έξω από την Ποτίδαια στον δρόμο μας προς Πολύγυρο, μας έφθασε σύνδεσμος και μας είπε πως την Δευτέρα το βράδυ, ομάδα ανταρτών του τμήματος Χορτιάτη, υπό την διοίκηση του καπετάν Κωστούλα, βγήκε στις Φώκιες και κατευθύνθηκε προς Άθυτο. Εγώ με τον Πέγιο, ήταν αδύνατο να γυρίσουμε πίσω, γιατί το βράδυ έπρεπε να είμαστε στον Πολύγυρο. Εστάλη πίσω ο Τρύφων, που και αυτός δεν τους πρόφθασε. Είχαν φύγει από την Άθυτο με πλοίο για το Παλιούρι. Έδωσε εντολή και έστειλε ένα σημείωμα στον καπετάνιο της ομάδας, να πάρει τους αντάρτες και να φύγει αμέσως από την Κασσάνδρα». Πως πάρθηκε όμως αυτή η απόφαση για την μετάβαση ανταρτών του ΕΛΑΣ Χορτιάτη τα Χριστούγεννα του 1943 στην Κασσάνδρα, χωρίς να το γνώριζε η αρμόδια οργάνωση του ΕΛΑΣ Χαλκιδικής; Το μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, είχε στην κατοχή του μία έκταση στην Κασσάνδρα μεταξύ Κασσανδρινού, Πολυχρόνου Σκιώνης και Χανιώτης, όπου ξεχειμώνιαζαν τα κοπάδια του μοναστηριού. Ο βοσκός που είχε την ευθύνη του κοπαδιού, είχε παρατηρήσει ότι όταν πλησίαζε κάποιο καΐκι πλοιάριο και αγκυροβολούσε σε κάποιον όρμο, οι άνθρωποι που ήταν μέσα στα καίκια, όταν σταματούσαν σε κάποιο απόκρυφο όρμο, κουβαλούσαν αντικείμενα, τα οποία έκρυβαν στους θάμνους και μετά ξαναγύριζαν στο καΐκι τους και ψάρευαν ή έκαναν δουλειές πάνω στο καΐκι. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(28) Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης «Εθνική αντίσταση στην Χαλκιδική». Το γεγονός αναφέρεται στην σελίδα 241.

20

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Παρατηρώντας τα πράγματα που έκρυβαν, είδε ότι ήταν όπλα και υπέθεσε ότι τα έφερναν για ανταρτικά σώματα. Τι ακριβώς συνέβαινε το εξηγώ αμέσως. Όταν ο καπετάνιος του καϊκιού είχε ειδοποιηθεί να παραλάβει ανθρώπους για να τους φυγαδεύσει, είχε μαζί του οπλισμό, τον οποίο έκρυβαν στους θάμνους, από τον φόβο κάποιας περιπολίας, ή κάποιου συμβάντος γιατί περίμεναν πολλές φορές, πολλές ώρες, ώσπου οι σύνδεσμοι να ειδοποιήσουν και να δώσουν ετοιμότητα. Σ΄ αυτό το διάστημα θα έπρεπε να δείχνουν ότι έχουν κάποια μηχανική βλάβη την οποία επισκευάζουν για όσο διάστημα περίμεναν και ξανάπαιρναν τον οπλισμό την νύχτα όταν έφευγαν, αφού είχαν παραλάβει τους ανθρώπους που θα φυγάδευαν. Μάλιστα φεύγανε πάντα νύκτα χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, βάζοντας λινάτσες βρεγμένες στην εξάτμιση του πλοίου για να μην ακούγετε η μηχανή του. Το γεγονός αυτό, ο συγκεκριμένος βοσκός όταν επέστεψε στο μοναστήρι, το είπε στους αντάρτες που ήταν στην περιοχή του Χορτιάτη. Οι αντάρτες που βρισκόταν στον Χορτιάτη, χωρίς να ενημερώσουν το αρχηγείο του ΕΛΑΣ Χαλκιδικής, που έδρευε στον Χολομώντα, ετοίμασαν ένα απόσπασμα από δέκα άτομα, με επικεφαλής τον Καπετάν Κωστούλα (Κεσίδης Κωνσταντίνος από τα Βασιλικά), πήραν τον δρόμο για την Κασσάνδρα με στόχο να υφαρπάξουν τον οπλισμό των Άγγλων όπως νόμιζαν. Πηγαίνοντας στην Κασσάνδρα, τα Χριστούγεννα του 1943, διαπίστωσαν ότι οι τοπικές οργανώσεις του ΕΑΜ τους αγκάλιασαν και μάλιστα ορισμένοι, ντύθηκαν στρατιωτικά και τους ακολούθησαν. Ακόμη διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχε κίνδυνος από τους Γερμανούς και άρχισαν να εμφανίζονται χωρίς προφυλάξεις μέρα μεσημέρι στα χωριά και να βγάζουν λόγους για την Εθνική αντίσταση και την ανάγκη ο κόσμος να πυκνώσει τις τάξεις του ΕΑΜ, με την βοήθεια των τοπικών στελεχών του ΕΑΜ. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, όταν ο ΕΛΑΣ Χαλκιδικής έμαθε για την άφιξή τους τους στάλθηκε εντολή με σημείωμα να φύγουν αμέσως από την Κασσάνδρα. Ποια όμως ήταν η τύχη του σημειώματος; Ο Ρήγας Σταμπουλής, γράφει στις ιδιόχειρες σημειώσεις του σελίδα 19, αναφερόμενος στο γεγονός. «Το σημείωμα το πήρε το στέλεχος του ΕΑΜ, Επαμεινώνδας Ρήγας, Γεωπόνος από την Άθυτο, και αυτός αντί να διώξει τους αντάρτες από την Κασσάνδρα τους χρησιμοποίησε και έκανε εμφανίσεις στα χωριά, ο κόσμος τους δέχθηκε, τους φιλοξένησε, κρέας και κρασί άφθονο λόγω των ημερών, ρουχισμός άφθονος, καλό ήταν, το αποτέλεσμα όμως δεν ήταν καλό».

21

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

6. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ 30ης ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1944 ΣΤΗΝ ΒΑΛΤΑ (ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ) Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι αντάρτες του Χορτιάτη, υπό τον Καπετάν Κωστούλα, την Παρασκευή 31η Δεκεμβρίου 1943, αποβιβάσθηκαν με κάποιο πλοίο στην Νέα Φώκαια, στην συνέχεια περπάτησαν μέχρι την Άθυτο και από εκεί την Δευτέρα 3η Ιανουαρίου με πλοίο έφθασαν στο Παλιούρι. Την γραπτή εντολή του ΕΛΑΣ Χαλκιδικής, που είχε στα χέρια του ο Επαμεινώντας Ρήγας από την Άθυτο να εγκαταλείψουν την Κασσάνδρα, πιθανόν να μην την έμαθαν ποτέ. Στο Παλιούρι υπηρετούσε ως δάσκαλος ο πατριώτης του καπετάν Κωστούλα από τα Βασιλικά Μιλτιάδης Λάζος. ‘Ίσως γι’ αυτό προτίμησε το Παλιούρι ως πρώτο σταθμό, αφού προφανώς ήρθαν σ’ επαφή με τα στελέχη του ΕΑΜ Κασσάνδρας. Τις επόμενες ημέρες οι αντάρτες του Χορτιάτη, πλαισιωμένοι και από τους πολιτικούς υπευθύνους του ΕΑΜ της Κασσάνδρας κυκλοφορούσαν σχεδόν ελεύθεροι στην Κασσάνδρα και έκαναν την προπαγάνδα τους και τον προσηλυτισμό. Ο κόσμος προφανώς φοβισμένος από την εμφάνιση ενόπλων, που μάλιστα δεν ήταν και ντόπιοι, κρατούσε αποστάσεις. Από την άλλη πλευρά υπήρχε και ο ενθουσιασμός των νέων κυρίως που κάποιοι σχεδόν φανερά μιλούσαν για την απελευθέρωση της πατρίδας από τον Γερμανικό ζυγό. Πουθενά σε κανένα χωριό δεν έγινε επεισόδιο, εκτός ενός γεγονότος στο Πολύχρονο στο οποίο αναφέρομαι στο τέλος του κεφαλαίου, το οποίο ευτυχώς δεν είχε απώλεια ανθρώπινης ζωής (29) και (30). Ήρθε και η σειρά της Βάλτας να γίνει ενημέρωση. Ήταν Κυριακή 30η Ιανουαρίου 1944. Μάλιστα αυτόπτες μάρτυρες είπαν ότι έγινε ανακοίνωση από τον παπά στην Εκκλησία, ότι καλούνται οι κάτοικοι στην πλατεία, στον Πλάτανο ν’ ακούσουν την ομιλία που θα εκφωνήσει ο Επαμεινώνδας Ρήγας, γεωπόνος από την Άθυτο και ο Στέργιος Οικονόμου δάσκαλος από τον Άγιο Πρόδρομο(31). ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(29) Γεωργίου Β. Καϊάφα. “ΤΟ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ” Στην σελίδα 187 ο συγγραφέας στην ενότητα “Ένα Θλιβερό επεισόδιο” μεταξύ των άλλων γράφει. Ο μπάρμπα-Νίκος ο Αδάμ, ο οποίος πριν είκοσι ημέρες είχε μαρτυρήσει στα χέρια των ανταρτών από τον ξυλοδαρμό στην Χανιώτη, με νωπούς ακόμη τους μώλωπες σε όλο το σώμα του, όταν πληροφορήθηκε την σύλληψή τους και τον ερχομό τους στο χωριό μας, ήλθε στο Δημοτικό σχολείο και ζήτησε την άδεια από τον επικεφαλής Γερμανό αξιωματικό να τους επισκεφθεί και να τους δώσει κάτι να φάνε. Εκείνος του έδωσε την άδεια και ο μπάρμπα-Νίκος μοίρασε στους αντάρτες τσιγάρα, ψωμί, ελιές, τυρί και νερό.

(30) Σε πρόσφατη συνάντηση μου με τα ανίψια του Νικολάου Αδάμ, Γεώργιο και Θεόδωρο Αδάμ, για το περιστατικό μου διηγήθηκαν την παρακάτω ιστορία: Οι αντάρτες ήρθαν στο χωριό ανήμερα του Αγίου Αθανασίου στις 18 Ιανουαρίου 1944, την ώρα που ο κόσμος ήταν στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, που γιόρταζε. Εισέβαλαν στην εκκλησία και ένας απ’ αυτούς μπήκε μέσα στο ιερό από την ωραία πύλη. Ο Νικόλαος Αδάμ, επίτροπος στην εκκλησία πήγε και τον έπιασε και τον έβγαλε έξω. Στην συνέχεια τον συνέλαβαν, τον ξυλοκόπησαν και ήθελαν να τον εκτελέσουν. Με την μεσολάβηση κυρίως του Πρασσά από την Βάλτα, τον άφησαν ελεύθερο. Για το ίδιο γεγονός αυτό αναφέρεται και ο φιλόλογος καθηγητής Γεώργιος Καϊάφας στο προαναφερθέν βιβλίο του, με τα εξής: “ Έτσι σε ολίγες ημέρες μετά το πέρασμά τους από το χωριό συνέλαβαν τον Νικόλαο Αδάμ και τον οδήγησαν στην Χανιώτη, όπου έδρευε το ανταρτοδικείο. Η κατηγορία ήταν πως συνεργαζόταν με τον πρώην χωροφύλακα Μανωλόπουλο Γεώργιο, τον οποίο θεωρούσαν αντιδραστικό., διότι ανήκε στην εθνική αντιστασιακή οργάνωση ΠΑΟ. Εκεί ύστερα από σύντομη δικαστική διαδικασία τον καταδίκασαν σε θάνατο. Ευτυχώς όμως η απόφαση δεν εκτελέσθηκε. Και τούτο, διότι μεσολάβησαν μερικοί «σώφρονες άνδρες, όπως ο Πολυχρονιώτης γιατρός Μιχάλης Μουστάκας, ο στρατοδίκης Επαμεινώνδας Ρήγας και κυρίως ο Νεοκρηνιώτης κομμουνιστής Νίκος Τσούμπας. Περισσότερο ίσως τα παρακάλια και τα κλάματα του δωδεκάχρονου παιδιού του Αδαμίδη “. (31) Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης «Εθνική αντίσταση στην Χαλκιδική». Το γεγονός αναφέρεται στην σελίδα 241.

22

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ο Ρήγας Σταμπουλής, σε μαγνητοφωνημένη συνέντευξη του, δηλώνει ότι οι άνθρωποι του ΕΔΕΣ (τους αποκαλεί ΠΑΟτζήδες), είχαν έρθει σ΄ επαφή με την πολιτική οργάνωση του ΕΑΜ, που οργάνωσε την ομιλία στην Βάλτα και είχαν συμφωνήσει στην ομιλία, χωρίς να φέρουν αντιρρήσεις. Συγκεκριμένα αναφέρει: «Οι πολιτικές οργανώσεις εδώ μέσα ήρθαν σ’ επαφή οι μεν με τους δε. Ήταν όλοι γνωστοί. Είπαν, θα μιλήσουν, δεν θα κάνουν τίποτα. Θα έρθουν οι αντάρτες εδώ στη Βάλτα, θα μιλήσει ένας σε μία συγκέντρωση μες στο χωριό και θα φύγουν. Έμειναν σ’ αυτή την συμφωνία».(32) Περίπου δέκα αντάρτες οπλισμένοι είχαν συγκεντρωθεί στην πλατεία και καλούσαν με το χωνί να συγκεντρωθούν οι κάτοικοι. Μαζί τους αρκετά ντόπια πολιτικά στελέχη του ΕΑΜ και αρκετός κόσμος περίμενε ν΄ ακούσει την ομιλία. Η ομιλία ξεκίνησε, είχε περάσει αρκετός χρόνος όταν ξαφνικά, ενώ το κλίμα δεν έδειχνε κάτι διαφορετικό, ακούγεται ένας πυροβολισμός από το απέναντι κτίριο και πανικόβλητοι οι συγκεντρωμένοι έτρεχαν να φυλαχθούν. Ο καπετάν Κωστούλας φωνάζει «Μας περικυκλώσανε, μας την έχουν στήσει» και αρχίζει το τουφεκίδι, προς την κατεύθυνση του σπιτιού που ήρθε ο πυροβολισμός. Τι ακριβώς είχε συμβεί; Το σπίτι αυτό ανήκε στον Ρήγα Μαυρουδή, πρώην Πρόεδρο της Κοινότητας. Μέσα στο σπίτι είχαν μαζευτεί, προφανώς να παρακολουθήσουν τα γεγονότα ο Ρήγας Μαυρουδής, ο αδελφός του Γεώργιος, ο Δημήτριος Νάτσος, ο Νικόλαος Αγκόρτζας και ο Δημήτριος Παπαγιάννης (Βασίλας). Ο Δημήτριος Νάτσος, ήταν πρώην χωροφύλακας και ήταν φυγόδικος για τους Γερμανούς, γιατί ανήκε στα ένοπλα τμήματα του Μήτσου, που είχαν δράση στην περιοχή του Στρυμόνα εναντίον των Βουλγάρων, αλλά τελευταία είχαν αυτοδιαλυθεί και αυτός κρυβόταν στην Κασσάνδρα και οπλοφορούσε. Αυτός λοιπόν ενώ εξελισσόταν η ομιλία, έβγαλε το πιστόλι του και πυροβόλησε έναν αντάρτη, τον οποίο τραυμάτισε στο χέρι. Η κίνηση όπως μαρτυρά και πάλι ο Ρήγας Σταμπουλής, δεν έγινε σε συνεννόηση με τους άλλους, αλλά αυθόρμητα από τον Δημήτριο Νάτσο, αφού ο Ρήγας Μαυρουδής αναφώνησε «αχ βρε κερατά μ’ έκαψες». Οι ένοπλοι αντάρτες κύκλωσαν το σπίτι, και οι Δημήτριος Νάτσος και Γεώργιος Μαυρουδής που θέλησαν να παραδοθούν, τους πυροβόλησαν και τους σκότωσαν μετά την έξοδό τους. Μάλιστα αυτόπτες μάρτυρες αναφέρουν ότι ο Δημήτριος Νάτσος τραυματίστηκε αρχικά, έτρεξε προς τον Άγιο Αθανάσιο, άλλοι αναφέρουν προς τον δρόμο που οδηγεί στην κεντρική εκκλησία, αλλά συνελήφθη και οδηγήθηκε στην πλατεία, στον πλάτανο όπου τον σκότωσαν παρουσία του πατέρα του. Οι άλλοι πήδησαν από ένα παράθυρο στην πίσω πλευρά και σκορπίσθηκαν για να σωθούν. Συγκεκριμένα οι μαρτυρίες λένε ότι ο Ρήγας Μαυρουδής, έτρεξε έξω από το χωριό, τον πρόλαβε κάποιος αντάρτης και τον σκότωσε. Ο Νικόλαος Αγκόρτζας, τρέχοντας προς τον Άγιο Αθανάσιο, στα Τσαπέϊκα τον πρόλαβαν οι αντάρτες και τον σκότωσαν. Ο Δημήτριος Παπαγιάννης (Βασίλας), κρύφθηκε σε μία καλύβα, τον ρώτησαν τι κάνεις εδώ, απάντησε ότι φρόντιζε τα ζώα, δεν ήξεραν ποιος ήταν και γλίτωσε(33). Παράλληλα με εντολή του στελέχους του ΕΑΜ Επαμεινώνδα Ρήγα, όπως αναφέρει ο Ρήγας Σταμπουλής, έβαλαν φωτιά στα τρία συνεχόμενα σπίτια, όπου κάηκε η Σουλτάνα Οικονόμου, γυναίκα του γιατρού της Βάλτας Βασίλη Οικονόμου.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(32) Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης «Εθνική αντίσταση στην Χαλκιδική». Το γεγονός αναφέρεται στην σελίδα 239. (33) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00526-00535. Υπόμνημα Γεράσιμου Καλογεράτου της 28-9-1945, σελίδες 526-535.

23

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Παράλληλα οι αντάρτες άρχισαν τις συλλήψεις. Επειδή όπως αναφέρεται πιο πάνω είχαν πληροφορηθεί για την οργάνωση του ΕΔΕΣ και ποιοι την συγκροτούσαν, πήραν ως ομήρους τους Πανταζή και Αθανάσιο Μουρμουρή, Γεώργιο Παπασταύρου και Νικόλαο Παπατσάλα ή Παπαοικονόμου, ενώ αναζήτησαν τον Γεράσιμο Καλογεράτο, ο οποίος διέφυγε την σύλληψη (29). Και ενώ συνέβαιναν αυτά τα τραγικά γεγονότα, κάποιος φώναξε ότι ακούστηκε αυτοκίνητο και έρχονται οι Γερμανοί, οπότε οι αντάρτες, μαζί με τα πολιτικά στελέχη σκορπίστηκαν στα γύρω δάση, εγκαταλείποντας το χωριό και παίρνοντας μαζί τους τους ομήρους, που είχαν συλλάβει. Ο Επαμεινώνδας Ρήγας, που είχε δώσει την εντολή για την φωτιά, έφυγε με την βοήθεια συγχωριανών του στην Άθυτο και από εκεί δια θαλάσσης στον Άγιο Μάμα και στην συνέχεια στο Χολομώντα. Να πως περιγράφει τα γεγονότα ο Ρήγας Σταμπουλής, στις ιδιόχειρες σημειώσεις του σελίδα 22-24, αναφερόμενος στα όσα συνέβησαν την συγκεκριμένη ημέρα. «Τα στελέχη του ΕΑΜ Επαμεινώνδας Ρήγας, Κοσμάς Χιώτης, Κλεάνθης Πέγιος και άλλοι, αποφάσισαν και οργάνωσαν συγκέντρωση στην πλατεία του χωριού Βάλτα την ημέρα των τριών Ιεραρχών, με ομιλητές τον δάσκαλο από τον Άγιο Πρόδρομο Χαλκιδικής ονόματι Αστέριο Οικονόμου, στην οποία θα παρευρίσκονταν και η ομάδα ανταρτών του ΕΛΑΣ. Σ΄ αυτό συμφώνησαν και η ομάδα της ΠΑΟ, η οποία θα παρακολουθούσε την ομιλία, από το σπίτι του Ρήγα Μαυρουδή που ήταν στην άκρη της πλατείας. Στην ομάδα της ΠΑΟ ήταν και ο καταζητούμενος χωροφύλακας Δημήτριος Αθαν. Νάτσιος, που είχε φύγει με το όπλο του, από τα τμήματα Μήτσου-Τζαμαλούκα, μετά την διάλυση τους στον Χορτιάτη. Μέσα στο σπίτι ήταν οι Ρήγας και Γεώργιος Μαυρουδής αδέρφια, ο Δημήτριος Νάτσιος, ο Δημήτριος Παπαγιάννης, ο Νικόλαος Αγκόρτζας και δεν ξέρω αν ήταν και άλλοι. Η ομιλία πλησίαζε προς το τέλος, τα πάντα εξελίσσονταν ομαλά, οπότε ξαφνικά ακούγεται ένας πυροβολισμός. Ο Νάτσιος με εντολή ή χωρίς εντολή πυροβόλησε και ετραυμάτισε, έναν αντάρτη του ΕΛΑΣ. Σύγχυση και αναστάτωση, οι αντάρτες κύκλωσαν το σπίτι και καλούν τους ενόπλους, να βγουν με τα χέρια ψηλά να παραδοθούν. Δεν βγαίνουν, ούτε πυροβολούν, τότε ο Επαμεινώνδας Ρήγας, ζητά και παίρνει πετρέλαιο και χωρίς να σκεφθεί τις συνέπειες, διατάζει και βάζουν φωτιά στο σπίτι. Από την είσοδο πετιούνται έξω οι Δ. Νάτσιος και Γ. Μαυρουδής τους οποίους φανατισμένοι αντάρτες τους σκοτώνουν επί τόπου. Οι άλλοι έφυγαν από την πίσω πόρτα, ο Ρήγας Μαυρουδής βρέθηκε σκοτωμένος έξω από το χωριό πάνω από τον Αι Γιάννη. Ποιος τον σκότωσε κανείς δεν ξέρει, φεύγοντας από το σπίτι του πήρε και τα χρυσαφικά που είχε, έφυγε μαζί με άλλους δεν ξέρω και δεν έμαθα ποιοι τον συνόδευαν. Ο Νίκος Αγκόρτζας σκοτώθηκε έξω από το σπίτι που καιγόντουσαν. Κάηκαν τρεις οικοδομές και στην τελευταία κάηκε τελείως άδικα η γυναίκα του γιατρού Βασίλη Οικονόμου Σουλτάνα. Το κακό έγινε μα συνεχίσθηκαν οι ανοησίες, από μέρους των στελεχών του ΕΑΜ. Αντί να πάρουν τους αντάρτες αυθημερόν και να φύγουν έξω από την Κασσάνδρα, παρέμειναν και περιφέρονταν στα χωριά». Ο Βάϊος Καλογριάς(34) στο βιβλίο του, περιγράφει τα γεγονότα ως εξής; “Οι αντάρτες εισήλθαν ειρηνικά στην Βάλτα και σε άλλα χωριά, οργάνωσαν παρελάσεις και έβγαλαν πολιτικούς λόγους.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(34) Βάιος Καλογριάς. ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Οι εθνικιστικές οργανώσεις αντίστασης στην κατεχόμενη Μακεδονία (1941-1944). Το παραπάνω γεγονός καταγράφεται στην σελίδα 335.

24

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στην Κασσάνδρα δεν υπήρχαν μονάδες της Βέρμαχτ, και επομένως δεν ήταν εκτεθειμένοι σε άμεσο στρατιωτικό κίνδυνο. Στη Βάλτα ωστόσο, σκότωσαν κάποιους πολίτες που είχαν κατηγορηθεί ως υποστηρικτές της ΠΑΟ και έκαψαν αρκετά σπίτια. Πιθανώς ο ΕΛΑΣ επιζητούσε να υπονομεύσει την εξάπλωση της ΠΑΟ στην περιοχή. Τα θύματα είχαν οχυρωθεί σε ένα από τα σπίτια που αργότερα κάηκαν. Επρόκειτο για τα αδέρφια Γεώργιος και Ρήγας Μαυρουδής, τον Δημήτριο Νάτσιο (ο οποίος συνελήφθη και εκτελέσθηκε μπροστά στα μάτια του πατέρα του και του συγκεντρωμένου πλήθους του χωριού) και τον Νικόλαο Αγκορτζά. Όλοι αυτοί είχαν μάλλον αρνηθεί να παραδώσουν τα όπλα τους στον ΕΛΑΣ. Δεν αποκλείεται, όμως, να τους κατέδωσαν οπαδοί των ανταρτών, ως «αντιδραστικά στοιχεία». Εκτός από αυτούς έχασε την ζωή της εντελώς αναίτια και μία γυναίκα, η οποία κάηκε ζωντανή σε ένα από τα σπίτια που έβαλε φωτιά ο ΕΛΑΣ. Επίσης ο ΕΛΑΣ συνέλαβε στην Βάλτα και ορισμένους «αντιδραστικούς» ως όμηρους, τον Πανταζή και τον Αθανάσιο Μουρμουρή, τον Γεώργιο Παπασταύρου και τον Νικόλαο Παπαοικονόμου, και τους μετέφερε στα βουνά. Δύο ημέρες αργότερα, εξαιρουμένου του Αθανάσιου Μουρμουρή, αφέθηκαν όλοι ελεύθεροι, υπό τον όρο να μην προβούν σε καμία ενέργεια κατά του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ”. Ο Παναγιώτης Στάμος στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1961, με τίτλο «Η Ηρωϊκή Κασσάνδρα ανά τους Αιώνας» (35), αναφέρει στην σελίδες 181-183, ένα κατάλογο με τίτλο «Κατάλογος Κασσανδρινών εκτελεσθέντων υπό των Κομμουνιστών» το 1944-45. Εδώ φαίνονται ως εκτελεσθέντες την 30-1-1944, πέραν των πέντε ατόμων που αναφέρονται παραπάνω και ο Οικονόμου Στυλιανός του Σπύρου εκ Βάλτης. Δεν έχω διασταυρώσει την πληροφορία από άλλη πηγή. Τα γεγονότα αυτά της 30ης Ιανουαρίου, ήταν αδύνατο να μην μαθευτούν άμεσα, με δεδομένο ότι ο κόσμος τρομοκρατήθηκε από τις ενέργειες των ανταρτών και οι οικογένειες των θυμάτων ζητούσαν εκδίκηση. Το κλίμα πλέον μετατράπηκε σε εμφυλιοπολεμικό και αφενός μεν ζούσαν με τον φόβο της εκ νέου καθόδου των οπλισμένων ανταρτών, αφετέρου οι οικογένειες που είχαν ομήρους, προσπαθούσαν να προμηθευτούν όπλα για την αυτοπροστασία τους. Τα γεγονότα της 30ης Ιανουαρίου 1944, με τα πέντε θύματα, που σκότωσαν οι αντάρτες και τους τέσσερις ομήρους, καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την συμπεριφορά ορισμένων οικογενειών το επόμενο διάστημα. Θα πρέπει να πούμε ότι την μεθεπομένη οι αντάρτες ελευθέρωσαν τους τρεις ομήρους, Πανταζή Μουρμουρή, Γεώργιο Παπασταύρου και Νικόλαο Παπαοικονόμου, οι οποίοι επέστρεψαν στο χωριό, ενώ κράτησαν μαζί τους τον Αθανάσιο Μουρμουρή.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(35) Παναγιώτη Στάμου. “Η ΗΡΩΙΚΗ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ» Έκδοση 1961.

25

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

7. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ 23ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1944. ΤΟ ΜΑΚΕΛΕΙΟ ΤΗΣ ΒΑΛΤΑΣ Με ποιον τρόπο ειδοποιήθηκαν οι Γερμανοί, για τα γεγονότα της 30ης Ιανουαρίου 1944, δεν προκύπτει σαφώς από τις υπάρχουσες γραπτές μαρτυρίες (36). Δεν έχει όμως και μεγάλη σημασία, με δεδομένο ότι τα γεγονότα αυτά θα μαθαίνονταν αργά ή γρήγορα στις Γερμανικές αρχές. Το πιθανότερο είναι, η είδηση να μεταφέρθηκε στις Γερμανικές αρχές στην Θεσσαλονίκη με τον ασύρματο του φρουρίου Καλλάνδρας (37). Εκείνο όμως που κάνει μεγάλη εντύπωση είναι ότι αμέσως στην Θεσσαλονίκη, βρέθηκαν μαζί με τους Γερμανούς και τέθηκαν στις διαταγές τους τα δύο γνωστά μας από προηγούμενα γεγονότα πρόσωπα, που σχετίζονταν με την Κασσάνδρα, ήτοι οι Αστέριος Μιχαλάκης και Ιωάννης Ξυπόλητος. (38).

Ο Βάϊος Καλογριάς(39), αναφέρει τα εξής: “ Οι όμηροι που είχαν αφεθεί ελεύθεροι έπρεπε να καλέσουν με διαταγή των ανταρτών στις 8 Φεβρουαρίου 1944, μία συγκέντρωση των κατοίκων της Βάλτας, διότι οι αντάρτες σχεδίαζαν να μιλήσουν στον πληθυσμό του χωριού. Τα μέλη του ΕΔΕΣ αναλογίσθηκαν αν θα ήταν προτιμότερο να περάσουν στην παρανομία ή να εγκαταλείψουν την Κασσάνδρα. Τελικά δεν το έπραξαν. Οι Γερμανοί στο κάστρο της Καλλάνδρας πληροφορήθηκαν όμως την παρουσία του ΕΛΑΣ στη χερσόνησο και ο καταδιωκόμενος από τον ΕΛΑΣ Ξυπόλητος ενημέρωσε τις γερμανικές αρχές στη Θεσσαλονίκη σχετικά με τις ενέργειες του ΕΛΑΣ στη Βάλτα. Ο Ξυπόλητος συναντήθηκε επίσης και με έναν αξιωματικό του «Εθελοντικού τάγματος» του Πούλου, τον υπολοχαγό Αστέριο Μιχαλάκη, ο οποίος καταγόταν από την Κασσάνδρα αλλά ζούσε στην Θεσσαλονίκη, και του περιέγραψε τις βίαιες πράξεις του ΕΛΑΣ εναντίον των εθνικιστών στην Χερσόνησο. Πιθανόν να του εξήγησε ότι είχε ζητήσει από τις γερμανικές αρχές να αποστείλουν στρατιωτικές ενισχύσεις στην Κασσάνδρα, για να διώξουν τους αντάρτες”. Την 4ην και 5ην Φεβρουαρίου 1944, σε λιγότερο από μία εβδομάδα, η Κασσάνδρα ζώστηκε από στεριά και θάλασσα, από τους Γερμανούς. Ταχύπλοα απέκλεισαν τους όρμους όπου βρισκόταν οι Βάρκες των κατοίκων και διέταξαν όλες ν΄ αποσυρθούν στην στεριά ώστε να μην είναι δυνατή η διαφυγή δια θαλάσσης. Παράλληλα έζωσαν την Βάλτα γερμανικά στρατεύματα με μηχανοκίνητο εξοπλισμό. Υπολογίζεται ότι ο Γερμανικός στρατός θα ήταν πάνω από 300 άτομα. Μπήκαν στο χωριό και επίταξαν σχεδόν τα μισά σπίτια όπου εγκαταστάθηκαν.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(36) Βάιος Καλογριάς. ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Κατά μία μαρτυρία, ο Ιωάννης Ξυπόλητος ενημέρωσε τις γερμανικές αρχές στην Θεσσαλονίκη, σχετικά με τις ενέργειες του ΕΛΑΣ στην Βάλτα. Σελίδα 337. (37) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00526-00535. Υπόμνημα Γεράσιμου Καλογεράτου της 28-9-1945, σελίδες 526-535. Οι Γερμανοί της Καλλάνδρας ειδοποίησαν μέσω ασυρμάτου τις γερμανικές αρχές της Θεσσαλονίκης. (38) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00161-00166. Κατάθεση Αστερίου Παπαγιάννη στην δίκη των δοσιλόγων την 30-10-1946, σελίδες 161-166. (39) Βάιος Καλογριάς. ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Σελίδα 336-337.

26

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ο Αστέριος Μιχαλάκης και ο Ιωάννης Ξυπόλητος, οι οποίοι ήρθαν μαζί με τους Γερμανούς από την Θεσσαλονίκη, γνωρίζοντας πρόσωπα και πράγματα, ανέλαβαν αμέσως δράση. Μάλιστα ο Αστέριος Μιχαλάκης, φορούσε στολή Γερμανού αξιωματικού, όπως φαίνεται σε πολλές μαρτυρίες και είχε μαζί του και Έλληνες από την ομάδα του Πούλου που ως γνωστόν ήταν συνεργάτης των Γερμανών στην Θεσσαλονίκη και είχε εξοπλισθεί απ’ αυτούς. Εδώ υπάρχει ένα σημείο, που οι καταθέσεις των μαρτύρων, δεν το ξεκαθαρίζουν πλήρως. Οι Γερμανοί οργάνωσαν και όπλισαν μεγάλο αριθμό από ντόπιους κατοίκους, οι οποίοι ανέλαβαν μαζί με τους Γερμανούς, την οργάνωση της σύλληψης των ανταρτών που είχαν καταφύγει στο δάσος. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν εθελοντές ή επιστρατεύθηκαν; Το πιο πιθανό είναι ότι εξαναγκάσθηκαν από τους Μιχαλάκη και Ξυπόλητο που γνώριζαν τους κατοίκους. Δεύτερο ερώτημα εξίσου σημαντικό. Από τις καταθέσεις των μαρτύρων γίνεται φανερό, ότι οι συλληφθέντες ήδη βρισκόταν σε λίστα, που είχαν στα χέρια τους οι Μιχαλάκης και Ξυπόλητος, εκτός των δέκα ανταρτών που δεν γνώριζαν. Η λίστα είχε γραφεί σε προηγούμενο χρόνο από τον γνωστό μας ήδη Αστέριο Μιχαλάκη, ο οποίος εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Αστέριου Παπαγιάννη, μετέπειτα δημάρχου της Κασσάνδρειας, που βρίσκεται δίπλα στην πλατεία και είχε τον έλεγχο των κινήσεων και καθοδηγούσε τους Γερμανούς στις κινήσεις τους(40). Η λίστα αυτή, η οποία άλλαζε συνέχεια με προσθαφαιρέσεις, δεν μπορεί να έγινε μόνο από τον Αστέριο Μιχαλάκη, ο οποίος δεν μπορεί να γνώριζε έναν – έναν ολόκληρα χωριά, που είχαν σύνολο τουλάχιστον 6-7.000 κατοίκους. Προφανώς σημαντικό ρόλο στις προσθαφαιρέσεις των κυνηγημένων και συλληφθέντων, έπαιξαν αρκετοί άνθρωποι που τον πλαισίωσαν τις συγκεκριμένες μαύρες ημέρες του κυνηγητού τόσων ανθρώπων. Και αυτοί έχουν ονόματα και φαίνονται από τις κινήσεις τους το επόμενο διάστημα. Όπως και να είχαν τα πράγματα, έγιναν τόσες πολλές συλλήψεις και τόσες πολλές συναλλαγές οικονομικές και άλλες, που δεν μπορούν τα πάντα να είναι ενέργειες ενός και μόνον ανθρώπου. Για να επανέλθουμε στην καταγραφή των γεγονότων, την επομένη 6η Φεβρουαρίου 1944 οι συλλήψεις συνεχώς πληθαίνουν. Υπολογίζονται σε μία μαρτυρική κατάθεση τα 200 άτομα. Κόσμος αμέριμνος που μένει στα σπίτια του, ή γυρνάει από τα χωράφια του και τις δουλειές του, συλλαμβάνονται και στοιβάζονται σε δύο σημεία που τα μετατρέπουν σε φυλακές, μαζί και αρκετές γυναίκες, στο υπόγειο του Διαμαντή Τσελεπή στην Βάλτα και στο Αστυνομικό τμήμα. Ανακρίνονται, ξυλοκοπούνται με στόχο να μαρτυρήσουν που βρίσκονται οι αντάρτες. Άλλοι αφήνονται ελεύθεροι περίπου σαράντα -40- άτομα και άλλοι παραμένουν φυλακισμένοι, και συνεχώς έρχονται νέα πρόσωπα, τώρα και από τα διάφορα χωριά της Κασσάνδρας. Τ’ αποσπάσματα που έχουν συγκροτηθεί, ψάχνουν απεγνωσμένα τα δάση να εντοπίσουν τους αντάρτες, αυτούς τους δέκα οπλισμένους ξένους, αλλά και τα πολιτικά στελέχη του ΕΑΜ, που είχαν φύγει μαζί τους, αλλά οι έρευνες δεν αποδίδουν και οι μέρες περνούν χωρίς αποτέλεσμα. Οι Γερμανοί πιέζουν, θέλουν να τελειώνουν για να φύγουν και η σύλληψη κάποιων μεμονωμένων ανταρτών, με το ξυλοκόπημα και τα βασανιστήρια φαίνεται να λειτουργεί θετικά και να κλείνει ο κλοιός. Να πως περιγράφει τα γεγονότα ο Βάϊος Καλογριάς(41): “ Όταν, επομένως, ο Μιχαλάκης --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(40) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01216-01218. Ένορκη εξέταση Αθανασίου Αλβανού της 26-11-1945, σελίδες 1216-1218. (41) Βάιος Καλογριάς. ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Σελίδα 339.

27

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

πληροφορήθηκε ότι οι Γερμανοί σχεδίαζαν την διεξαγωγή μιας εκκαθαριστικής επιχείρησης στην Κασσάνδρα, διείδε φυσικά την ευκαιρία να καταλάβει στρατιωτικά την χερσόνησο και να την μετατρέψει σε αντικομμουνιστικό προπύργιο. Δεν μπορεί όμως να αποκλεισθεί εντελώς και η πιθανότητα να ζήτησε ο ίδιος την στρατιωτική επέμβαση των Γερμανών. Ως επικεφαλής μίας μικρής ένοπλης ομάδας, πιθανώς επρόκειτο για άνδρες του Πούλου ή του Βήχου, ο Μιχαλάκης συνόδευσε τελικά – μαζί με τον Ξυπόλητο και τον Παππά- τις μονάδες της Βέρμαχτ στην Κασσάνδρα. Στις 4 και 5 Φεβρουαρίου 1944, η χερσόνησος περικυκλώθηκε από ξηράς και θαλάσσης και απομονώθηκε από την υπόλοιπη Χαλκιδική. Στην Βάλτα και σε άλλες κοινότητες, όπως στην Άθυτο, διενεργήθηκαν αμέσως πολυάριθμες συλλήψεις. Οι συλληφθέντες, υποτιθέμενοι ή πραγματικοί οπαδοί του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, μεταφέρθηκαν στην Βάλτα που μετατράπηκε κυριολεκτικά σε «στρατόπεδο συγκέντρωσης». Μερικές μέρες αργότερα, περίπου 300 Γερμανοί στρατιώτες και η ομάδα του Μιχαλάκη κινήθηκαν για την σύλληψη των ανταρτών. Η επιχείρηση αυτή υποστηρίχθηκε από πολλούς πολίτες της Βάλτας, οι οποίοι πιθανότατα είχαν στρατολογηθεί υποχρεωτικά γι’ αυτό τον σκοπό”. Τα γεγονότα της Παναγούδας στο Πολύχρονο. Στο Πολύχρονο, όπως και στα άλλα χωριά, οι αντάρτες κυκλοφορούσαν χωρίς κανένα φόβο από τις 30 Δεκεμβρίου του 1943, που ήρθαν στην Κασσάνδρα. Συγκεκριμένα στο Πολύχρονο, είχαν κάνει την εμφάνιση τους στις 18 Ιανουαρίου 1944(42). Κατά την παραμονή τους στο χωριό, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, η συμπεριφορά τους δεν ήταν καλή και αυτό λειτούργησε αρνητικά στην εθελοντική στρατολόγηση ανθρώπων από το Πολύχρονο. Τους ακολούθησαν μόνο δύο άτομα οι Κωνσταντίνος Τσάκας και Λαούμης Ιωάννης. Ο τελευταίος δούλευε ως εργάτης σε κάποια οικογένεια, παρασύρθηκε από τις υποσχέσεις τους και τους ακολούθησε. Μετά τα γεγονότα της 30ης Ιανουαρίου στην Βάλτα και την κάθοδο των Γερμανών στην Κασσάνδρα την 4 ην Φεβρουαρίου 1944, μερικοί αντάρτες από την ομάδα του καπετάν Κωστούλα και κάποιοι άλλοι που τους ακολούθησαν, είχαν ως χώρο παραμονής τους, ένα κτίριο (καλύβα) δίπλα στο εκκλησάκι της Παναγούδας μεταξύ Πολυχρόνου και Χανιώτης, δυόμισι χιλιόμετρα από το χωριό, σε μία προστατευμένη περιοχή προς τα υψώματα μέσα σε δασωμένη περιοχή. Ο Θεόδωρος Αδάμ του Αθανασίου(43), γεννημένος το 1930 μαζί με τον αδελφό του Γεώργιο (γεν. το 1933), μου διηγήθηκε την ιστορία όπως την έζησαν μικρά παιδιά τότε, όντας αυτόπτες μάρτυρες αφού απέναντι από την «Παναγούδα» είχαν μαντρί. « Όταν οι αντάρτες κατάλαβαν ότι ο κλοιός έσφιγγε, θέλησαν να φύγουν εκτός Κασσάνδρας. Πήγαν μέχρι την Σουλήνα (Σλήνα) παραλιακά, αλλά εκεί η θάλασσα ήταν φουσκωμένη και επέστρεψαν στην κρυψώνα τους. Στην επιστροφή, πέρασαν από το μαντρί ενός συγχωριανού τους στο χωριό και του πήραν ένα κριάρι (44). Ο χώρος δίπλα στην εκκλησία είχε δύο δωμάτια και ενδιάμεσα μία αποθήκη, την οποία η οικογένεια τους χρησιμοποιούσε για αποθήκευση κάρβουνου, που έφτιαχναν οι ίδιοι. Έσφαξαν το κριάρι, έτρωγαν και έπιναν δίχως προφυλάξεις.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(42) Γεωργίου Β. Καϊάφα. “ΤΟ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ” Στην σελίδα 187 ο συγγραφέας στην ενότητα “Ένα Θλιβερό επεισόδιο” μεταξύ των άλλων αναφέρεται στο γεγονός. (43) Προφορική μαρτυρία των αδελφών Θεόδωρου και Γεωργίου Αδάμ από το Πολύχρονο σ’ εμένα, πρόσφατα. (44) Όπως μου διηγήθηκε αυτόπτης μάρτυρας της οικογενείας, το κριάρι το είχαν αφαιρέσει από την δική τους καλύβα την νύχτα. Θυμάται έντονα το γεγονός της έλευσης των Γερμανών στο σπίτι τους, ψάχνοντας για όπλα και ήθελαν να συλλάβουν τον πατέρα του ως συνεργό, που μέσω διερμηνέως του ζητούσαν ευθύνες. Τότε αυτός δεν έχασε το θάρρος του και τους απάντησε ότι αυτοί έφταιγαν, που δεν είχαν καλή φύλαξη στο χωριό και μπόρεσαν οι αντάρτες και μπήκαν. Στην συνέχεια αποχώρησαν χωρίς να δώσουν συνέχεια.

28

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Η παρουσία τους ήταν γνωστή στην περιοχή και ο πρόεδρος της Χανιώτης(45) ειδοποίησε τους Γερμανούς, για το τόπο που κρυβόντουσαν. Τότε οι Γερμανοί κατέφθασαν στο Πολύχρονο, πήραν για οδηγό στην περιοχή τον Κουρμπέτη Γεώργιο από το χωριό μας και τους οδήγησε στο συγκεκριμένο μέρος». Παρακάτω η εκκλησία της Παναγούδας, όπως είναι σήμερα. Στην δεξιά πλευρά φαίνονται οι χώροι που διέμεναν οι αντάρτες.

Και συνεχίζουν: « Ήταν 19 Φεβρουαρίου 1944, όταν οι Γερμανοί κύκλωσαν το μέρος στήνοντας δύο πολυβόλα στα δύο υψώματα, ένα από την Βόρεια πλευρά και ένα από την νότια, στον λόφο του Μόσχου. Οι αντάρτες, μαζί με τους Κασσανδρινούς που ήταν μαζί τους πρέπει να ήταν περίπου δέκα έως δώδεκα άτομα. Μαζί τους είχαν κλειδωμένο μέσα στην εκκλησία, ως αιχμάλωτο και τον Αθανάσιο Μουρμουρή από την Βάλτα. Κάποια στιγμή θέλησαν να βάλουν σκοπό στο ύψωμα, για να επιβλέπει την περιοχή. Μόλις ο σκοπός βγήκε από το κτίριο και πήγαινε προς το ύψωμα, το πολυβόλο που ήταν στην Βόρεια πλευρά τον γάζωσε. Τότε πετάχτηκαν έξω ο Μαρτίνης από την Καψόχωρα και ακόμη ένας άλλος και τους έριξαν από το πολυβόλο που ήταν στην νότια πλευρά, στο ύψωμα πίσω από το ιερό της εκκλησίας. Αργότερα εκεί βρίσκαμε κάλυκες από τις σφαίρες. Τότε οι υπόλοιποι βγήκαν έξω κρατώντας ένα άσπρο μαντήλι και τους συνέλαβαν».

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(45) Οι Γερμανοί είχαν πληροφορίες ότι οι περισσότεροι αντάρτες κρυβότανε στην περιοχή τους. Για να εκβιάσουν την κατάσταση, πήραν τους δύο γιούς του Προέδρου της κοινότητας Χανιώτης Θ. Πελέκα ως αιχμαλώτους στην Βάλτα και τον απειλούσαν ότι θα τους σκοτώσουν. Κατά μία μαρτυρία ο Πρόεδρος της Χανιώτης, όταν έγινε γνωστό ότι η κρυψώνα τους ήταν η εκκλησία της Παναγούδας, ειδοποίησε στην Βάλτα τους Γερμανούς.

29

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Τους συλληφθέντες τους οδήγησαν αρχικά στο Παλιούρι, όπου είχαν συλλάβει και αρκετούς άλλους και στην συνέχεια στην Βάλτα. Από τις καταθέσεις των μαρτύρων συμπεραίνω ότι οι τρεις που σκοτώθηκαν στην Παναγούδα από τα πυρά των Γερμανών ήσαν οι: Μαρτίνης Μιχαήλ από την Καψόχωρα(46), Σκαρμούτσος Νικόλαος αντάρτης και Τσεκούρας Αστέριος επίσης αντάρτης. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το εξής γεγονός. Πριν μερικά χρόνια γινόταν εργασίες στην εκκλησία και βρέθηκαν τα οστά τριών ανθρώπων, θαμμένων πίσω από την εκκλησία, τα οποία τοποθετήθηκαν σε οστεοφυλάκιο στον περίβολο της εκκλησίας (σχετική φωτογραφία).

Κάποιοι από τους συλληφθέντες και συγκεκριμένα οι: Καλπουζάνης Ζαφείριος από την Αγία Παρασκευή, ο Κωνσταντινούδης Γεώργιος από τα Παζαράκια (Κρυοπηγή), ο Βιολέτης Χρήστος, Βλαχόπουλος Γεώργιος και Διάκου Ζάχος αγνώστου διαμονής, εκτελέσθηκαν στην συνέχεια, στην περιοχή χωρίς να βρω περισσότερα στοιχεία. Στο Παλιούρι στην πλατεία του χωριού, οι Γερμανοί με την βοήθεια ντόπιων συνεργατών τους, κυκλώνουν το χωριό, στήνουν τα πολυβόλα και απειλούν τους κατοίκους να μαρτυρήσουν που κρύβονται οι αντάρτες. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(46) Για την εκτέλεση του Μαρτίνη, ο Νίκος Κουτρούπης στα απομνημονεύματα του, αναφέρει στην σελίδα 1617: «Κάποιο παλληκάρι από το χωριό μου, ονόματι Μιχάλης Μαρτίνης του Γαρυφάλλου όπως αναφέρω πιο πάνω, ήρθε μία ομάδα αντάρτες και αυτός δέχθηκε αυθόρμητα να πάει να πολεμήσει τους Γερμανούς. Αφού όμως οι προδότες ταγματασφαλίτες φέραν τους Γερμανούς και πιάσαν όλους, αυτόν τον προδώσαν από την Χανιώτη γιατί κρυβόταν μαζί με άλλους δύο αντάρτες στην θέση Παναγία μέσα στην εκκλησία. Εκεί τους κυκλώσαν οι Γερμανοί και οι προδότες οι συγχωριανοί του και αφού δώσαν μάχη με τους Γερμανούς σκοτώθηκαν μέσα στην εκκλησία.»

30

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ήταν γνωστό ότι μία ομάδα ανταρτών, με τον υπαρχηγό του καπετάν Κωστούλα, Μουρατίδη Ιορδάνη, είχε καταφύγει στο Παλιούρι τις προηγούμενες ημέρες. Τα γεγονότα του Παλιουρίου, τ’ αφηγείται εξαιρετικά στο Παράρτημα VI, η Αθηνά Βρασταμηνού. Πάντως οι Γερμανοί, αφού κατάλαβαν ότι οι αντάρτες είχαν φύγει από το χωριό και κρύβονταν στο δάσος, συνέλαβαν και πήραν μαζί τους στην Βάλτα τους παρακάτω: Γεράκη Δημήτριο, Γεράκη Ιωάννη, Τσατσαρώνη Δημήτριο του Σοφοκλή, Παπανικολάου Ιωάννη, Γεράκη Πασχάλη, Καραλή Μενέλαο, Λάζο Μιλτιάδη, Συκιώτη Θεόδωρο, Μαυρουδή Αστέριο, Παρθενιώτη Δημήτριο, Βρασταμηνό Ιωάννη, Σταματίου Λυσίμαχο, Στεριανό Βασίλειο, Φισκατόριο Κωνσταντίνο, Χαλκιά Δημήτριο και Βρασταμηνό Δημήτριο του Κωνσταντίνου. Παράλληλα στην περιοχή της Νέας Σκιώνης, συλλαμβάνονται και εκτελούνται την ίδια περίοδο οι: Μουρατίδης Ιορδάνης υπαρχηγός της ομάδος των ανταρτών, Καμπουράκης Βασίλειος από την Νέα Σκιώνη και Δελημαράς Αστέριος επίσης από την Νέα Σκιώνη. Η διασπορά των ανταρτών, σε διάφορες δασικές περιοχές, της Κασσάνδρας, όπου τα δάση είναι πυκνά, δυσκόλευαν τον εντοπισμό τους. Γι’ αυτόν τον λόγο οι Γερμανοί πολλαπλασίασαν τις συλλήψεις ντόπιων, τις ανακρίσεις, τους ξυλοδαρμούς, τους βασανισμούς και σκορπώντας τον φόβο και την αβεβαιότητα στον πληθυσμό, πλησίαζαν στον στόχο τους. Στην περιοχή «Αναστασίτικο», που δεν υπήρχε χωριό κοντά και το δάσος ήταν πυκνό, είχε καταφύγει μία δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα ανταρτών, μαζί με κάποιους που τους είχαν στελεχώσει, ως στελέχη του ΕΑΜ. Εκεί στρέφονται τώρα οι έρευνες. Ένας καπνός από αναμμένη φωτιά προδίδει την θέση τους και κυκλώνονται από Γερμανικές δυνάμεις και ντόπιους που πλαισίωναν τους Γερμανούς. Ο Δημήτριος Νταλιάρης, που ήταν στο απόσπασμα που συνόδευε τους Γερμανούς, κατά ομολογία αρκετών έριξε μία προειδοποιητική βολή στον αέρα, η οποία έδωσε την δυνατότητα στους μαζεμένους αντάρτες να σκορπίσουν και να φροντίσει ο καθένας για την σωτηρία του(47). Εδώ έγινε η σύλληψη των περισσοτέρων στελεχών, οι οποίοι δεν φαίνεται ν΄ αντιστάθηκαν. Δεν υπάρχει κάποια γραπτή μαρτυρία, αλλά φαίνεται ότι η απόφαση τους ήταν να μην ανοίξουν πυρ, κατά των Γερμανών. Είχαν ήδη περάσει αρκετές ημέρες μέσα στην βροχή και το κρύο και ήλπιζαν ότι οι Γερμανοί θ΄ αποχωρούσαν. Αρχίζει πλέον η αντίστροφη μέτρηση της εκτέλεσης. Έχει ολοκληρωθεί σε μεγάλο βαθμό η συμπλήρωση των ανθρώπων που είχαν καταγεγραμμένους στην λίστα ο Αστέριος Μιχαλάκης και ο Ιωάννης Ξυπόλητος και οι Γερμανοί ήθελαν να τελειώνουν και να επιστρέψουν στην Θεσσαλονίκη. Τις λίγες μέρες που μεσολάβησαν από τις συλλήψεις μέχρι την 23η Φεβρουαρίου, οι εκβιασμοί στις οικογένειες που είχαν φυλακισμένους και φημολογούνταν εκτέλεση, σε χρήματα και αγαθά είναι εντυπωσιακές. Οι οικονομικές συναλλαγές κάποιων Ελλήνων συνεργατών, όπως φαίνεται από καταθέσεις συγγενών είναι εντυπωσιακές(48). Με πολλούς συγγενείς που μίλησα, ορισμένοι αναφέρθηκαν πως ο πατέρας ή η μάννα, έσωσαν το παιδί τους την τελευταία στιγμή, από μεσολάβηση κάποιων ανθρώπων που είτε συναλλάχθηκαν οικονομικά μαζί τους, είτε είχαν συγγενική σχέση, είτε --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(47) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00479, IAM-JUS-13-1-479- 00568. Ένορκη κατάθεση Δήμου Σουσούρα της 211-1944, σελίδες 479 και 568. (48) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01132-01135. Ένορκη εξέταση Αρίσταρχου Παραθυρά της 22-11-1944, σελίδες 1132-1135.

31

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

μεσολάβησε κάποιος Γερμανός. Εντυπωσιακές ιστορίες, που όμως δεν τεκμηριώνονται από κάποια γραπτά στοιχεία και δεν αναφέρομαι σ΄ αυτές. Είναι λογικό όμως ότι συνέβησαν σε μεγάλο βαθμό, αφού από πολλές μαρτυρίες, συμπεραίνεται ότι είχαν συλληφθεί σχεδόν διακόσια άτομα και εκτελέσθηκαν ή μεταφέρθηκαν αιχμάλωτοι στην Θεσσαλονίκη στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, σύνολο ογδόντα έξη άτομα. Σχηματίζεται τυπικά έκτακτο στρατοδικείο από την Γερμανική Διοίκηση, η οποία αμέσως μετά την εκτέλεση τους, βγάζει την παρακάτω ανακοίνωση, στην οποία φαίνονται οι δύο (2) απαγχονισθέντες στην Πλατεία της Βάλτας και οι είκοσι επτά -27- εκτελεσθέντες σε ομαδικό τάφο κοντά στο χωριό, που αμέσως επικράτησε η ονομασία «Σκοτωμένοι». Παράλληλα, άλλοι τριάντα έξη -36-, όπως φαίνεται σε έγγραφο του Παραρτήματος I, φορτώθηκαν στα φορτηγά και οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, ως κρατούμενοι, στους οποίους θ΄ αναφερθώ στην συνέχεια.

32

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Να πως περιγράφει τα γεγονότα ο Βάϊος Καλογριάς(49), στο βιβλίο του: “Κατά την διάρκεια των γερμανικών διώξεων Ο Μιχαλάκης παρέμενε στην Βάλτα, όπου σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες συγκροτήθηκε ένα στρατοδικείο από τρεις Γερμανούς Αξιωματικούς και τρεις Έλληνες, τον Μιχαλάκη τον Ξυπόλητο και τον Παππά. Δεν είναι ωστόσο πιθανόν να συμμετείχαν σ΄ αυτό οι επικεφαλής της ένοπλης αντικομμουνιστικής ομάδας. Κατόπιν απόφασης του στρατοδικείου, απαγχονίσθηκαν από τους Γερμανούς στη Βάλτα στις 23 Φεβρουαρίου 1944, δύο αρχηγοί του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, ο Κλεάνθης Πέγιος και Κοσμάς Χιώτης, και τουφεκίσθηκαν 29 συλληφθέντες αντάρτες. Μεταξύ αυτών ήταν και ορισμένοι κάτοικοι της Κασσάνδρας, 16 ακόμη άτομα, πιθανότητα μέλη ή φίλοι του ΕΑΜ, καταδικάσθηκαν ερήμην σε θάνατο. 67 άτομα μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης «Παύλος Μελάς» και κάποιοι από αυτούς στάλθηκαν αργότερα στην Γερμανία. Τέλος κάηκαν στην Βάλτα τα σπίτια τεσσάρων ανταρτών, ενώ οι τοπικές οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ διαλύθηκαν. Στις Γερμανικές πηγές, οι οποίες δεν αναφέρονται σ’ αυτά τα γεγονότα, σημειώνονται μόνο τρεις «εχθρικές απώλειες» και 52 συλλήψεις”. Βλέποντας την παραπάνω ανακοίνωση, παρατηρούμε τα εξής: Προφανώς οι δύο απαγχονισθέντες θεωρήθηκαν ως καθοδηγητές και υπεύθυνοι για το σύνολο των ενεργειών που αναφέρονται στην ανακοίνωση και έχουν ο καθένας την δική του ιστορία στα δρώμενα του τόπου. Συγκεκριμένα ο Κοσμάς Χιώτης, στέλεχος του ΕΑΜ, είναι ένα σημαίνον πρόσωπο στην Άθυτο, αφού σύμφωνα με την κατάθεση της συζύγου του(50), είχε συλληφθεί από τους Γερμανούς την 28ην Αυγούστου 1943, με την κατηγορίαν ότι περιέθαλπε Άγγλους και παρέμεινε φυλακισμένος στο στρατόπεδο Παύλου Μελά επί τετράμηνον, χωρίς να στοιχειοθετηθούν οι κατηγορίες και αφέθηκε ελεύθερος. Ο δεύτερος απαγχονισθείς φαίνεται από καταθέσεις ότι είναι στέλεχος του ΕΑΜ στην Κασσάνδρα, είναι από τα στελέχη που υποστήριζαν την κάθοδο ανταρτών στην Κασσάνδρα και παρείχε υποστήριξη στο απόσπασμα αυτών των δέκα ανταρτών του Χορτιάτη, που ήρθαν στην Κασσάνδρα τα Χριστούγεννα του 1943(51). Ο Ρήγας Θεμιστοκλής ετών 20, ο Δημήτριος Κουζούχας 32 ετών, ο Γουίτας Αθανάσιος ετών 22, ο Μιχαλάκης Χριστόφορος ετών 27, ο Παραθυράς Μιλτιάδης ετών 21 φοιτητής της Νομικής σχολής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, ήταν μόνιμοι κάτοικοι Βάλτας και δεν είχαν καμία συμμετοχή σε ανταρτική ομάδα. Ο Πέγιος Δημήτριος, ήταν από την Καλλάνδρα, ο Ζαχαρίας Χρήστος διέμενε στην Σκιώνη και επίσης δεν είχαν συμμετοχή σε αντάρτικη ομάδα. Οι Αθανασιάδης Αθανάσιος και ο Καραγιαννιός Γεώργιος, διέμεναν στην Άθυτο και επίσης δεν είχαν συμμετοχή σε ανταρτική ομάδα. Οι Λάζος Μιλτιάδης δάσκαλος, ο Πασχάλης Γεράκης, ο Φισκατόριος Κωνσταντίνος και ο Μενέλαος Καραλής, από το Παλιούρι επίσης δεν είχαν συμμετοχή σε ανταρτική ομάδα. Ο Κωνσταντινούδης Γεώργιος και ο Κωνσταντινούδης Μοναχάκης ήταν από τα Παζαράκια (Κρυοπηγή) και επίσης δεν ανήκαν σε καμία ανταρτική ομάδα. Το ίδιο και ο Πανταζής Ράγκος από την Αγία Παρασκευή και ο νεαρός Ιωάννης Λαούμης από το Πολύχρονο, ο οποίος δούλευε ως εργάτης σε μία οικογένεια και ενθουσιάστηκε από τις υποσχέσεις των ανταρτών, που είχαν περάσει από το χωριό του στις 18 Ιανουαρίου και τους ακολούθησε. (49) Βάιος Καλογριάς. ΤΟ ΑΝΤΙΠΑΛΟ ΔΕΟΣ, εκδόσεις University press: Σελίδα 340. (50) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00159 και JAM-JUS-13-1-479-00730-00731. Μήνυση Ευφροσύνης Χιώτη της 20-6-1945, σελίδες 159 και 730-731. (51) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01074-01079. Ένορκη εξέταση Ιωάννου Πέγιου της 28-11-1944, σελίδες 1074-1079.

33

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στους εκτελεσθέντες αναφέρονται ακόμη οι Κωνσταντίνος Στεργιούλας, Χρήστος Λασκαρίδης, Ζαχαρίας Παπαγρηγορίου και Λεωνίδας Σιωπίδης, αγνώστου διαμονής, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται στους αντάρτες. Σύνολο εκτελεσθέντων με καταγωγή από Κασσάνδρα είκοσι ένα άτομα. Οι υπόλοιποι έξη, φαίνονται να είναι η ομάδα των ανταρτών του ΕΛΑΣ από τον Χορτιάτη. Επομένως μαζί με τους με τους αναφερθέντες παραπάνω εκτελεσθέντες στην Παναγούδα του Πολυχρόνου, τρία άτομα, οι υπόλοιποι εννέα που εκτελέσθηκαν σε άγνωστο μέρος και τους τρεις εκτελεσθέντες στην Σκιώνη, οι εκτελεσθέντες από τους Γερμανούς μέχρι στιγμής φθάνουν τον αριθμό σαράντα ένας -41-. Οι καταθέσεις των αυτοπτών μαρτύρων, τόσο των απαγχονισθέντων, όσο και των εκτελεσθέντων στον ομαδικό τάφο είναι συγκλονιστικές. (52) Η εκτέλεση έγινε πρωϊνές ώρες της 23ης Φεβρουαρίου 1944, ημέρα Τρίτη, σε μία τάφρο που είχε ανοιχθεί την προηγούμενη, σε μία τοποθεσία δίπλα στο χωριό, την Βάλτα, σ’ ένα ρέμα, πηγαίνοντας στον δρόμο προς την Επανοχώρα. Βλέπει κανείς την θηριωδία του ανθρώπου σε όλο της το μεγαλείο. Οι Γερμανοί συνηθισμένοι σε τέτοια γεγονότα, εκτέλεσαν με επαγγελματικό τρόπο την αποστολή τους. Φρουρούσαν όλη την περιοχή και δεν άφηναν κανένα άνθρωπο να πλησιάσει την περιοχή. Ανά πέντε άτομα, τους έστηναν μπροστά από τον ομαδικό τάφο και τα δώδεκα άτομα του εκτελεστικού αποσπάσματος πυροβολούσαν. Οι νεκροθάφτες, πέντε επιστρατευμένα άτομα από την Βάλτα, των οποίων οι καταθέσεις που ελήφθησαν αργότερα, δείχνουν την θηριωδία του κατακτητή, αλλά και την αποδεδειγμένη παρουσία τριών Ελλήνων ντόπιων συνεργατών τους, είναι συγκλονιστικές. Ο Γεώργιος Γουίτας, πατέρας του μελλοθάνατου Αθανασίου, από τις 03.00 την νύχτα, κρύφθηκε στην κουφάλα μίας μουριάς, ακριβώς απέναντι από τον τόπο εκτέλεσης και παρακολούθησε με τα ίδια του τα μάτια, την εκτέλεση του γιού του είκοσι τριών ετών παλληκάρι. Και εδώ η παρουσία και η εξουσία του Αστερίου Μιχαλάκη και του Ιωάννου Ξυπόλητου, είναι φανερή. Αυτοί ειδοποίησαν τους Μιλτιάδη Δημ. Μπλιούμη, Παναγιώτη Αστ. Λειβαδιώτη, Δημήτριο Γεωργ. Πετεινάρη, Αθανάσιο Αστ. Λειβαδιώτη και Δημήτριο Αθαν. Αγκόρτζα, να βρίσκονται στον ομαδικό τάφο. Όπως όλοι οι παραπάνω αναφέρουν στις καταθέσεις τους, κάθε πέντε άτομα που εκτελούσαν, αυτοί τους έβαζαν στον ομαδικό τάφο και τους σκέπαζαν, με χώμα με τα φτυάρια. (53), (54), (55), (56), (57).

(52) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01212-01215. Ένορκη εξέταση Δημητρίου Πετεινάρη της 14-3-1946, σελίδες 1212-1215. (53) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01202-01211 και IAM-JUS-13-1-479-01225. Ένορκες εξετάσεις Μιλτιάδη Μπλιούμη της 10-11-1945 και 26-2-1946, σελίδες 1202-1211 και σελίδα 1225. (54) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-131-479-01184 και IAM-JUS-13-1-479-01190. Ένορκη εξέταση Παναγιώτου Αστ. Λειβαδιώτη της 21-11-1945, σελίδες 1184 και 1190. (55) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01219-01220. Ένορκη εξέταση Δημητρίου Γεωργίου Πετεινάρη της 14-3-1946, σελίδες 1219-1220. (56) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00991-00992. Ένορκη εξέταση Αθανασίου Αστ. Λειβαδιώτη της 20-2-1946, σελίδες 991-992. (57) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01097-01098. Ένορκη εξέταση Αθανασίου Αγκόρτζα της 27-2-1946, σελίδες 1097-1098.

34

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Οι άλλοι δύο που απαγχονίσθηκαν στην πλατεία, όπου δεν αναφέρεται στις καταθέσεις αυστηρή παρουσία Γερμανών, αλλά αντίθετα η παρουσία Ελλήνων συνεργατών τους, τους εξευτέλισαν ποικιλοτρόπως, πετροβολώντας τους ή υποχρεώνοντας τους γέροντες γονείς του Κλεάνθη Πέγιου, να είναι παρόντες στον απαγχονισμό του γιού τους. Η ταφή τους έγινε σε τάφους εκτός του νεκροταφείου της Βάλτας (58). Ανατρέχοντας κανείς στις καταθέσεις των γονιών, αδελφών, διαβάζει συγκλονιστικές ιστορίες για τον άδικο θάνατο αυτών των εικοσάχρονων παλληκαριών. Ανακαλύπτει την ανθρώπινη βαρβαρότητα, την κατάχρηση εξουσίας, την προδοσία των συμπατριωτών τους, την ακόρεστη δίψα ορισμένων να πλουτίσουν από τον πόνο και την απελπισία, ανθρώπων αγνών, αγροτών στο σύνολό τους που δούλευαν για να επιζήσουν στην σκλαβωμένη τους πατρίδα. Οι Γερμανοί επέστρεψαν στην Θεσσαλονίκη, αλλά δυστυχώς δεν τελειώνει εδώ η θλιβερή αυτή ιστορία του τόπου μου. Τα γεγονότα της 23ης Φεβρουαρίου, μαζί με τις άλλες εκτελέσεις που έγιναν παράλληλα στα υπόλοιπα χωριά της Κασσάνδρας, για τα οποία οι γραπτές μαρτυρίες είναι λιγοστές, έκλεισαν έναν πρώτο κύκλο εκτελέσεων από την επίσημη Γερμανική Διοίκηση. Η αιτιολογία της εκτέλεσης, όπως αυτή αναγράφεται στην ανακοίνωση της Διοίκησης των Γερμανικών στρατευμάτων της Κασσάνδρας, απλά καλύπτει το τυπικό μέρος της εκτέλεσης, με δεδομένο ότι δεν υπήρχε κανείς Γερμανός υπήκοος ή στρατιώτης που να εκτελέσθηκε ή να είχε συλληφθεί από ανταρτική ομάδα. Οι Γερμανοί, σ΄ αυτήν την πρωτοφανή επιχείρηση με τόσο μεγάλο αριθμό στρατευμάτων οδηγήθηκαν στις κινήσεις τους, από τον συνεργάτη τους Αστέριο Αντωνίου Μιχαλάκη, ο οποίος προφανώς διόγκωσε τα γεγονότα της παρουσίας ανταρτών στην Κασσάνδρα, βλέποντας ίσως μία μεγάλη ευκαιρία να δρέψει δάφνες από την Γερμανική Διοίκηση Θεσσαλονίκης. Ο ίδιος στο υπόμνημα του, στον Ανακριτή δοσιλόγων την 10/10/1945 (59), παρουσιάζει τα γεγονότα, με τρόπο που προσπαθεί ν’ αποδείξει ότι οι ενέργειες του και η συμμετοχή του στην επιχείρηση του Γερμανικού στρατού στην Κασσάνδρα, έγιναν για να μειωθεί η «ζημιά» σε ανθρώπους και περιουσίες που οι Γερμανοί ήταν αποφασισμένοι να κάνουν. Ενώ για πολλά γεγονότα είναι πολύ αναλυτικός στην περιγραφή του, γι’ αυτό το γεγονός με τόσα πολλά θύματα, με το υπόμνημα του αναφέρεται ελάχιστα στα γεγονότα. Σε άλλο υπόμνημά του με ημερομηνία 20/5/1947(60), προς «το συμβούλιον των εν Θεσσαλονίκη Εφετών δια του εισαγγελέως Εφετών», αναφέρεται στους τρεις απαγχονισθέντες ονομαστικώς και καταδίδει συγκεκριμένους κατοίκους της Κασσάνδρας, οι οποίοι τους παρέδωσαν στους Γερμανούς. Ομοίως και για τους εκτελεσθέντες στον ομαδικό τάφο, απαλλάσσοντας τον εαυτό του από τις κατηγορίες, αναφέρεται και πάλι ως υπεύθυνους συγκεκριμένους κατοίκους της Κασσάνδρας. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(58) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00787-00789. Μήνυση Δημητρίου Ιωάν. Σταμπουλή της 28-7-1945, σελίδες 787-789. (59) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00778-00783. Υπόμνημα Αστερίου Αντ. Μιχαλάκη της 10-10-1945, προς τον Ανακριτήν του Α! τμήματος Δοσιλόγων, σελίδες 778-783. (60) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00289-00291. Υπόμνημα Αστερίου Αντ. Μιχαλάκη της 20-5-1947, προς το Συμβούλιο των εν Θεσσαλονίκη εφετών, σελίδες 289-291.

35

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Η εκτίμηση μου είναι ότι για τα γεγονότα αρχικά της 30ης Ιανουαρίου και στην συνέχεια αυτά του Φεβρουαρίου 1944, ήταν ο μεγάλος καταλύτης για το μίσος που φώλιασε στις ψυχές των ανθρώπων που έχασαν δικούς τους ανθρώπους και καθόρισαν μελλοντικές συμπεριφορές. Είναι πολύ δύσκολο σε κάποιον ν΄ αποδεχθεί την απώλεια ανθρώπινης ζωής, χωρίς να επιζητεί την εκδίκηση ή ακόμη και την δικαίωση. Ειδικότερα επειδή αυτά τα γεγονότα έγιναν στην διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, η όποια εμπλοκή σε αδελφοκτόνες συμπεριφορές είναι πάντα κατακριτέα.

Ο χώρος της Θυσίας, όπου τελείται το ετήσιο μνημόσυνο στις 23 Φεβρουαρίου.

36

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

8. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ 23η ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1944 ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944 Ο φόβος για την ζωή, η τρομοκρατία των Γερμανικών στρατευμάτων και των ντόπιων που τους πλαισίωναν, ο πόνος για τον χαμό τόσων ανθρώπων και την απαγωγή τόσων άλλων προσφιλών προσώπων, είχε εγκατασταθεί σε όλα τα χωριά της Κασσάνδρας, βιώνοντας καθημερινά τον εξευτελισμό και την αδικία σε όλο τους το μεγαλείο, στην προσπάθεια τους να μην χαθούν και άλλα αγαπημένα πρόσωπα. Το μεγάλο μέρος των Γερμανικών στρατευμάτων αποχώρησε μετά τα γεγονότα για την Θεσσαλονίκη, αλλά έμειναν πίσω τους οι άνθρωποι που τους βοήθησαν, με περισσή αυταρέσκεια, δοτή εξουσία επί ανθρώπων, οπλισμένοι με τα όπλα του εχθρού, για να ολοκληρώσουν το έργο της εξόντωσης των ανθρώπων που το μόνο κακό που έκαναν είναι ότι πίστεψαν ότι η ελευθερία από τον Γερμανό κατακτητή θέλει αγώνα. Οι πληροφορίες και για άλλους κρυμμένους αντάρτες συνεχίζονται. Ο ΑναστάσιοςΑνέστης Θεοδωρίδης (Τηλέμαχος), δικηγόρος από την Θεσσαλονίκη, οργανωμένος στο ΕΑΜ, οικογενειάρχης, βρίσκεται την συγκεκριμένη περίοδο στην Κασσάνδρα και στην προσπάθεια του να ξεφύγει, κρύβεται στο δάσος σε μία περιοχή μεταξύ Αγροτικών φυλακών και Αθύτου. Έχουν περάσει αρκετές ημέρες από την θηριωδία της 23ης Φεβρουαρίου, η πείνα και οι κακουχίες τον έχουν θερίσει και εκτιμά ότι μπορεί να ζητήσει κάποια βοήθεια, φαγητό και νερό, για να επιζήσει. Οι Δημήτριος και Αθανάσιος Καραγιαννιός, πατέρας και γιος, βρισκόταν στην περιοχή για εργασίες στον αγρόν τους. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς με ποιον τρόπο έγινε η επαφή, αφού έχουμε την μαρτυρία μόνον από μία πλευρά. Η αλήθεια όμως είναι ότι οι Δημήτριος και Αθανάσιος Καραγιαννιός τον συνέλαβαν, τον έδεσαν με σχοινί και τον παρέδωσαν στις αγροτικές φυλακές Κασσάνδρας(59). Από εκεί οδηγήθηκε στην Βάλτα, όπου και πάλι στην πλατεία την 3ην Μαρτίου 1944 στήθηκε αγχόνη και απαγχονίσθηκε, μέσα σε κλίμα μίσους και εκδίκησης. Και εδώ φαίνονται ως πρωταγωνιστές οι γνωστοί ντόπιοι άνθρωποι των Γερμανών, να εξευτελίζουν τον εκτελεσθέντα, να τον ξεγυμνώνουν και να του αφαιρούν τα προσωπικά του αντικείμενα(60). Ήταν ο 42ος μάρτυρας που θανατώθηκε από την Γερμανική Διοίκηση. Την ίδια περίοδο φαίνεται να έχει συλληφθεί ένας άλλος αντάρτης με καταγωγή από την Μυτιλήνη με το όνομα Στράτος και να τουφεκίζεται στην Βάλτα, χωρίς να υπάρχουν ιδιαίτερες πληροφορίες, αφού δεν υπήρχαν συγγενείς του στην περιοχή για να ενδιαφερθούν. Ήταν το 43ο θύμα της θηριωδίας. Παράλληλα, την ίδια περίοδο, υπάρχουν και άλλες μεμονωμένες συλλήψεις και εκτελέσεις και συγκεκριμένα στην Άθυτο με θύμα τον Μπαχάνο Ευάγγελο, 44ο εκτελεσθέντα και τον Κωνσταντίνο Τσάκα από το Πολύχρονο 45ο εκτελεσθέντα. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(59) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01653-01656. Έγγραφη απολογία Αθανασίου Καραγιαννιού της 2-11-1945, σελίδες 1653-1656. (60) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00736-00737. Μήνυση Αγάπης Θεοδωρίδου της 12-5-1945, σελίδες 736737.

37

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Επομένως συνολικά τα θύματα των Γερμανών στην Κασσάνδρα μέχρι τώρα – τέλος Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου του 1944 - έφθασαν τον αριθμό σαράντα πέντε -45- άτομα. Φαίνεται ότι αυτήν την περίοδο, αρχές Μαρτίου του 1944, ο βασικός εμπνευστής του μακελειού, Αστέριος Μιχαλάκης, μετά του Ιωάννου Ξυπόλητου, νοιώθοντας ότι ολοκλήρωσαν το έργο τους, επιστρέφουν στην Θεσσαλονίκη, μαζί με τους Γερμανούς, για να συνεχίσουν εκεί το αντεθνικό τους έργο(61). Είμαστε στην περίοδο που η Γερμανική μπότα φαίνεται να βουλιάζει στο πυκνό χιόνι της Ρωσίας και στην καυτή άμμο της Σαχάρας και η αποχώρηση τους από την περιοχή των Βαλκανίων είναι θέμα χρόνου. Οι ανταγωνισμοί για την επόμενη ημέρα, έχουν ενταθεί, το ΕΑΜ σαρώνει στην στρατολόγηση κόσμου και στην εμφάνιση του ως η μοναδική απελευθερωτική δύναμη στην Ελλάδα, πλην της περιοχής της Ηπείρου, όπου κυριαρχεί ο Ναπολέων Ζέρβας, με τον ΕΔΕΣ. Οι πολλές και ασύνδετες αντιστασιακές οργανώσεις της Κεντρικής Μακεδονίας, χωρίς υποστήριξη οικονομική από τους Άγγλους, προσπαθούν να επιβιώσουν, νοιώθοντας έντονα στο πετσί τους, την πίεση του ΕΑΜ να προσχωρήσουν σ΄ αυτούς. Ήδη σε όλη την Βόρεια Ελλάδα, έχει επέλθει πλέον ανοικτή σύγκρουση με το ΕΑΜ, το οποίο κυνηγάει ανηλεώς τους εναπομείναντες πρώην στρατιωτικούς κατά βάσιν, που πλαισιώνουν τώρα μία νέα οργάνωση (Άνοιξη του 1943), με το όνομα Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση (ΠΑΟ). Οι Γερμανοί επωφελούνται της κατάστασης και προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την αντικομμουνιστική της ιδεολογία και να τη χρησιμοποιήσουν ως πιόνι εναντίον του ΕΑΜ. Σε μεγάλο βαθμό τα κατάφεραν, προσφέροντας στην ΠΑΟ είτε τη σιωπηρή ανοχή τους, είτε την έμπρακτη βοήθειά τους. Στην Κασσάνδρα τα γεγονότα τρέχουν διαφορετικά. Η εξουσία ασκείται διαφορετικά. Ο Βάιος Καλογριάς, στην σελίδα 343 γράφει: «Όταν ο Μιχαλάκης εγκατέλειψε την Κασσάνδρα, την θέση του αρχηγού των ένοπλων πολιτοφυλακών πήρε ο Ιωάννης Ξυπόλητος. Ο Γεώργιος Βαρελάς ανέλαβε Φρούραρχος της Χερσονήσου. Και οι δύο κατάγονταν από την Βάλτα. Ο Βαρελάς ο οποίος θεωρούνταν διάδοχος του Μιχαλάκη και επικεφαλής των «Ταγμάτων Ασφαλείας», ήταν υπεύθυνος για την διατήρηση της τάξης. Επίσης ο Πανταζής και Δημήτριος Μουρμουρής, ο Γεράσιμος Καλογεράτος και ο Επαμεινώνδας Δασκαλάκης ίδρυσαν μία «πολιτική επιτροπή» με έδρα την Βάλτα, η οποία εκπροσωπούσε ντε φάκτο την ανώτατη διοικητική αρχή στην Κασσάνδρα. ‘Ήταν αρμόδια για την διευθέτηση διάφορων καθημερινών υποθέσεων των αγροτών της Κασσάνδρας, μεταξύ άλλων και για την αντιμετώπιση των κλοπών». Και συνεχίζει παρακάτω: Η ίδρυση της «πολιτικής επιτροπής» είχε αποφασισθεί σε μία γενική συγκέντρωση των κατοίκων της Βάλτας. Με αυτόν τον τρόπο διέθετε την απαραίτητη «δημοκρατική νομιμοποίηση». Εκτός από τον Πανταζή Μουρμουρή, τον Δημήτριο Μουρμουρή και τον Γεράσιμο Καλογεράτο ανήκε στην επιτροπή, η οποία χαρακτηριζόταν ως η πολιτική εκπροσώπηση των «Ταγμάτων Ασφαλείας», ακόμη ένα μέλος του ΕΔΕΣ ο Γεώργιος Παπασταύρου. Τον Απρίλιο του 1944 προσχώρησαν στον Μακεδονικό ΕΔΕΣ ο έφεδρος λοχαγός Γεώργιος Βαρελάς, ο αγρότης Επαμεινώνδας Δασκαλάκης και ο κοινοτάρχης της Βάλτας Νικόλαος Παπαοικονόμου. Η πολιτική επιτροπή της Κασσάνδρας ταυτίστηκε έτσι με την τοπική επιτροπή του ΕΔΕΣ – με την ανοχή της οργάνωσης στην Θεσσαλονίκη. (61) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. Στην σελίδα 342, αναφέρονται τα εξής:

Οι γερμανικές μονάδες παρέμειναν στην Κασσάνδρα μέχρι τον Μάρτιο ή τον Απρίλιο του 1944.

38

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Η πολιτική επιτροπή επέβαλε διάφορους φόρους και κυρώσεις. Τα μέλη της που ανήκαν ταυτόχρονα και στον ΕΔΕΣ, συναντήθηκαν στην Θεσσαλονίκη με τον Παπαχριστοδούλου και τον Μπακατσέλο, οι οποίοι και τους μύησαν στα σχέδια τους περί συγκρότησης ενός «εθνικού στρατού». Επειδή αισθανόταν ότι απειλούνταν από τον ΕΛΑΣ Χαλκιδικής, δημιούργησαν ένοπλα τμήματα αυτοπροστασίας για να αμυνθούν μετά την γερμανική υποχώρηση σε περίπτωση εισβολής του ΕΛΑΣ. Ο Παπαχριστοδούλου και ο Μπακατσέλος(62) τους έδωσαν εντολή, σε περίπτωση απόβασης βρετανικών στρατευμάτων, να τεθούν υπό τις διαταγές των Βρετανών αξιωματικών». Φαίνεται ότι σταδιακά η παραπάνω ομάδα του ΕΔΕΣ, να χάνει την επαφή με τον Συνταγματάρχη Παπαχριστοδούλου, αφού η δράση του ΕΔΕΣ, περιορίζεται στην Ήπειρο και η ομάδα ενισχύεται με νέα άτομα που προσχωρούν στην ΠΑΟ και η οργάνωση στέλνει τον Ιούλιο του 1944, τον Ιωάννη Καραμήτσο πρώην ταγματάρχη του Ελληνικού στρατού, να οργανώσει την ομάδα της Κασσάνδρας. Ως νέος αρχηγός των ένοπλων πολιτοφυλακών προέβη σε στρατολογία και εξόπλισε σε κάθε χωριό περίπου 10 κατοίκους(63). Προφανώς σε όλη την Κασσάνδρα και ιδιαίτερα στην Βάλτα επικρατεί χάος, αλληλοκατηγορίες, έλλειψη κοινωνικής συνοχής και φόβος για την ζωή και από τις δύο σχηματισθείσες πλευρές, αφού οι μεν αντάρτες απειλούν ότι θα εκδικηθούν, οι δε κατηγορηθέντες ως συνεργάτες των Γερμανών, οργανώνονται με οπλισμό, υπό τον Ιωάννη Καραμήτσο και την «πολιτική επιτροπή» όπως προαναφέρθηκε. Οι Βαρελάς Γεώργιος, Μουρμουρής Αθανάσιος και Παπαοικονόμου Νικόλαος ασκούν την πραγματική εξουσία στην Βάλτα(64). Την περίοδο αυτή, οι καταθέσεις των μαρτύρων μιλούν για αστυνομοκρατία και φορολογία από την οργανωμένη αυτή ομάδα, που τους αποκαλούν ΠΑΟτζήδες(65) αλλά φαίνεται ότι το επίκεντρο των εξελίξεων, έχει μεταφερθεί εκτός της Βάλτας, αφού ως γνωστόν πάνω από 35 άτομα έχουν μεταφερθεί στις φυλακές Παύλου Μελά στην Θεσσαλονίκη και η τύχη τους αγνοείται. Παράλληλα συλλαμβάνονται την 8ην Απριλίου 1944 στην Θεσσαλονίκη, άλλα δύο σημαντικά άτομα από την Βάλτα οι φοιτητές Ιωάννης Σταμπουλής Δημοδιδάσκαλος στο 1ο Δημοτικό σχολείο Θεσσαλονίκης και φοιτητής στην Φιλοσοφική σχολή του ΑΠΘ και ο Δημήτριος Μάργαρης επίσης φοιτητής στην Δασολογία της Γεωπονικής σχολής του ΑΠΘ. (66) Μεταφέρονται στο στρατόπεδο Παύλου Μελά και κρατούνται στην απομόνωση. Εκεί κρατούνται και άλλοι τριάντα πέντε, που είχαν μεταφερθεί από την Κασσάνδρα από τα γεγονότα του Φεβρουαρίου. (62) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. Σελίδα 344. (63) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. Σελίδα 345. (64) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00526-00535. Υπόμνημα Γεράσιμου Καλογεράτου της 28-9-1945, σελίδες 526-535. (65) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00763-00764. Μήνυση Ιωάννου Πέγιου της 20-6-1945, σελίδες 763-764. (66) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00775-00778. Μήνυση Ρήγα Σταμπουλή της 20-5-1945, σελίδες 775-778.

39

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Μεταξύ τους και ο 17 χρονος μαθητής Ιωάννης Σκυφτούλης από την Βάλτα. Επίσης την 1η Απριλίου 1944, συλλαμβάνεται στην Θεσσαλονίκη, ο επίσης 17χρονος μαθητής Γεώργιος Καλογεράτος, γιος του Γεράσιμου Καλογεράτου από την Βάλτα(67) και οδηγείται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Παύλου Μελά. Οι τρείς αυτοί νέοι, Σταμπουλής, Μάργαρης, Σκυφτούλης, χωρίς διαδικασίες κατά μία μαρτυρία γονέα, με γραπτή δήλωση προς τις Γερμανικές αρχές της ομάδος των ΠΑΟτζήδων της Κασσάνδρας, την 6ην Ιουνίου 1944 εκτελέσθηκαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Σε μία εφημερίδα της εποχής, την επόμενη χρονιά 6-6-1945, βρήκα ένα άρθρο ενός που επέζησε και γράφει: «Εμείς μαρμαρωμένοι μέσα από τα σίδερα μας, κλαίμε χωρίς ν’ αρθρώνουμε λέξη. Ο αξέχαστος φοιτητής Τάκης Μάργαρης, μας καθησυχάζει. Μην κλαίτε ο αγώνας θέλει θυσίες, εσείς θα ζήσετε». Με αυτούς τα θύματα της Κασσάνδρας μέχρι στιγμής ανέρχονται σε σαράντα οκτώ -48-. Οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι οδηγούνται στα στρατόπεδα της Γερμανίας. Οι άνθρωποι αυτοί σύμφωνα με μία κατάσταση που συντάχθηκε στις φυλακές Πολυγύρου στις 20-6-1945, και συμπεριλαμβάνεται στα αρχεία της δίκης των δοσιλόγων(68) είναι οι παρακάτω, με τον χαρακτηριστικό τίτλο.

Οι χώροι κράτησης στο στρατόπεδο Παύλου Μελά

(67) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. Ο Γεώργιος Καλογεράτος μεταφέρθηκε από τις Γερμανικές αρχές στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Ματχάουζεν. Στις 25 Νοεμβρίου 1944, έχασε εκεί την ζωή του. (68) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00169. Πίναξ εμφαίνων τους φονευθέντας και εκτελεσθέντας υπό του Γερμανικού καθεστώτος Κασσάνδρας κατά τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944 της 20-6-1945, σελίδα 169.

40

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Πίναξ Εμφαίνων τους φονευθέντας και σταλέντας ομήρους, υπό του Γερμανικού καθεστώτος Κασσάνδρας κατά τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944. α/α 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. •

Όμηροι εις Στρατόπεδα Τάκης Μάργαρης Ιωάννης Επ. Σκυφτούλης Χρήστος Σαρχώσης Νικόλαος Χρ. Νάτσος Μενέλαος Γ. Παπαδημητρίου Κωνσταντίνος Δ. Σοφής Γρηγόριος Κ. Βογιατζής Παναγιώτης Δ. Σισμάνης Αστέριος Ξ. Μακρής Χρήστος Δ. Μπλιούμης Τασούλα Αρ. Παραθυρά Νικόλαος Β. Μάργαρης Ιωάννης Σουσούρας Πέτρος Αθανασιάδης Κίμων Λειβαδιώτης Δημήτριος Τσαγκαρόπουλος Ιωάννης Παναγιωτίδης Ανδρέας Κουκοβίνος Αχιλλέας Κουκοβίνος Πάλας Απόστολος (Λαλάς Απόστολος)* Νίκος Αστ. Πρασάς (Καλλικράτης Πρασάς;)* Βασίλειος Γεωργός (Βασίλειος Γ. Στεριανός)* Δημήτριος Κ. Γεράκης Ιωάννης Κ. Γεράκης Αστέριος Απ. Μαυρουδής Δημήτριος Κ. Βρασταμινός Δημήτριος Σ. Τσατσαρώνης Ιωάννης Ν. Παπανικολάου Δημήτριος Α. Χαλκιάς Θεόδωρος Συκιώτης Ιωάννης Γ. Βρασταμινός Δημήτριος Γ. Παρθενιώτης Λυσίμαχος Σταματίου Βασίλειος Λύκος Ιωάννης Γ. Γαλαρινιώτης Ιωάννης Δ. Σταμπουλής

Τόπος καταγωγής Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Άθυτος Καλλάνδρα Καλλάνδρα Κασσανδρινό Νέα Σκιώνη Νέα Σκιώνη Νέα Σκιώνη Νέα Σκιώνη Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Άθυτος Καλλάνδρα Βάλτα

Προφανώς πρόκειται περί λάθους εγγραφής ονoμάτων και επωνύμων.

Η κατάσταση αυτή των τριάντα έξη ατόμων, δεν απηχεί το σύνολο των συλληφθέντων και σταλέντων αρχικά στο στρατόπεδο Παύλου Μελά και στην συνέχεια στα στρατόπεδα εργασίας στην Γερμανία. Από την έρευνα μου και τις καταθέσεις των μαρτύρων, γνωρίζω

41

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

άτομα που δεν συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτήν την κατάσταση, ή υπάρχουν λάθη όπως φαίνεται στην παραπάνω υποσημείωση μου.. Και τα γεγονότα συνεχίζονται. Μετά την εκτέλεση των λαμπρών αυτών νέων και την εκ νέου συμφορά των οικογενειών τους, νέος κύκλος μίσους ανοίγεται στον τόπο. Εν τω μεταξύ, οι υπόλοιποι όμηροι στέλνονται στην Γερμανία και κυκλοφορούν έντονες φήμες στην Κασσάνδρα ότι οι αντάρτες του ΕΑΜ, που βρίσκονται στον Χολομώντα ετοιμάζουν επίθεση στην Κασσάνδρα. Μάλιστα οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί. Φημολογούνταν ότι 300 άνδρες ετοιμάζονται να εισβάλουν στην Κασσάνδρα εναντίον των Ταγμάτων ασφαλείας (εννοούν την ομάδα του ΠΑΟ, υπό τον Ι. Καραμήτσο). Η Γερμανική παρουσία έχει περιοριστεί με δέκα περίπου άτομα στο φρούριο της Καλλάνδρας. Παρ΄ όλα αυτά όμως ένα πλοιάριο στις 18 Αυγούστου 1944, που προσάραξε στον όρμο Αγίου Νικολάου στην Σίβηρη και μετέφερε ταχυδρομείο από το Κάϊρο, για να παραδοθεί στον πράκτορα της Αμερικανικής κατασκοπείας Ιωάννη Ευαγγέλου(69), που συνεργάζονταν με την φερόμενη ως ομάδα ΕΔΕΣ, κόντεψε να πέσει στα χέρια των Γερμανών από προδοσία, όπως φαίνεται στην κατάθεση του Γεράσιμου Καλογεράτου(70), οι οποίοι ανέκριναν τον Πανταζή Μουρμουρή, ο οποίος κατόρθωσε να πείσει τους Γερμανούς ότι ήταν λαθρεμπορικό πλοίο, που ήθελε να πουλήσει πετρέλαιο. Οι άνθρωποι που πλέον ασκούν πραγματική εξουσία είναι αυτοί που αναφέρθηκαν παραπάνω, ως ΕΔΕΣ ή ΠΑΟτζήδες, που τώρα ανοικτά το ΕΑΜ, τους ονομάζει «Τάγματα Ασφαλείας», ένας θεσμός που είχε δημιουργήσει η κατοχική Κυβέρνηση των Αθηνών, αλλά δεν έγινε πράξη στην Βόρειο Ελλάδα. Ανεξάρτητα από τους χαρακτηρισμούς, οι άνθρωποι που ασκούν εξουσία στην Κασσάνδρα αυτήν την περίοδο είναι οι: ο Ταγματάρχης Ιωάννης Καραμήτσος, που όπως αναφέρθηκε παραπάνω είχε σταλεί από την ΠΑΟ, να οργανώσει στρατιωτικά την ομάδα που είχε λάβει οπλισμό, ο Γεώργιος Βαρελάς έφεδρος λοχαγός που φαίνεται ως υπαρχηγός, ο έφεδρος υπολοχαγός Πανταζής Μουρμουρής, ο δικηγόρος Δημήτριος Μουρμουρής, ο Γεράσιμος Καλογεράτος, ο Γεώργιος Παπασταύρου, ο Αθανάσιος Μουρμουρής, ο Νικόλαος Παπαοικονόμου, ο Κωνσταντίνος Ξυπόλητος (γιός του Ιωάννη), ο Αθανάσιος Αλεξανδρής κ.ά., που είχαν εξοπλιστεί με τα όπλα που εξασφάλισε η ομάδα, από ότι όλα τα στοιχεία δείχνουν από τους Γερμανούς, (Δύο άτομα στις καταθέσεις τους αναφέρουν με δικά τους έξοδα), με την μεσολάβηση είτε του Γερμανού αξιωματικού Λόχνερ (Γκεστάπο Θεσσαλονίκης), ο οποίος διατηρούσε επαφή με τον Γεώργιο Παπασταύρου είτε με την μεσολάβηση του Αστερίου Μιχαλάκη. Τα όπλα, από κατάθεση μάρτυρα ήταν 120 πολεμικά όπλα με τ’ αντίστοιχα πυρομαχικά και μοιράσθηκαν σε κατοίκους, οι οποίοι μπήκαν σε πρόγραμμα περιπολιών και φύλαξης των χωριών(71), για τον φόβο της καθόδου των ανταρτών από τον Χολομώντα. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(69) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00139. Ιωάννης Ευαγγέλου . Κατάθεση στην δίκη των δοσιλόγων. Σελίδα 139. (70) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00526-00535. Υπόμνημα Γεράσιμου Καλογεράτου της 28-9-1945, σελίδες 526-535. (71) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01053-01054. Ένορκη εξέταση Αρίσταρχου Παραθυρά της 2-2-1947, σελίδες 1053-1054.

42

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Όπως φαίνεται από την ιδιόχειρη επιστολή του Ρήγα Σταμπουλή προς τον Γιώργο Ζωγραφάκη(72), όντως πάρθηκε απόφαση από τον ΕΛΑΣ Χαλκιδικής για την διάλυση των Ταγμάτων ασφαλείας στην Κασσάνδρα και έγινε η αντίστοιχη προετοιμασία, που σε γενικές γραμμές είχε τα εξής: Αρχικά αποφασίσθηκε να σχηματισθεί μία ομάδα πενήντα ατόμων, με ανάλογο οπλισμό, με έμφαση την συμμετοχή Κασσανδρινών που γνώριζαν τον τόπο και να είναι έτοιμη να διεκπεραιωθεί δια θαλάσσης από τον Μαρμαρά στην Κασσάνδρα, οι οποίοι θα χτύπαγαν τα τάγματα ασφαλείας στην Βάλτα και την επομένη με το ίδιο πλοίο θα επέστρεφαν στον Μαρμαρά. Πριν απ’ αυτό, μία τριμελής επιτροπή από στελέχη του ΕΛΑΣ που κατάγονταν από την Κασσάνδρα, ο Ρήγας Σταμπουλής αξιωματικός του ΕΛΑΣ από την Βάλτα, Γιάννης Μουρουνάς από την Άθυτο και Γιάννης Σπανός, θα πήγαιναν τρεις μέρες νωρίτερα με βάρκα, θα έμεναν δύο βραδιές να συγκεντρώσουν τις ανάλογες πληροφορίες και θα επέστρεφαν, για την συμμετοχή τους στην τελική επιχείρηση. Ο Ρήγας Σταμπουλής περιγράφει αναλυτικά την προετοιμασία της επιχείρησης, αλλά δεν αναφέρεται στην μάχη που έγινε στην Βάλτα στις 29 Αυγούστου 1944, αφού από μία κακή συνεννόηση με τον βαρκάρη, καθυστέρησαν κατά μία ημέρα την επιστροφή στον Μαρμαρά και όταν επέστρεψαν, έμαθαν ότι οι αντάρτες είχαν φύγει για την Κασσάνδρα την προηγούμενη μέρα. Στις 28 Αυγούστου, εκτελέσθηκε στην πλατεία της Βάλτας άλλο ένα άτομο, ο γραμματέας του Ειρηνοδικείου Βάλτας, Επαμεινώνδας Σκυφτούλης. Ήταν ο πατέρας του Ιωάννη Σκυφτούλη, που είχε εκτελεσθεί από τους Γερμανούς στο Στρατόπεδο Παύλου Μελά την 6 ην Ιουνίου 1944. Δεν υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία, γιατί τον εκτέλεσαν, παρά μόνον καταθέσεις μαρτύρων ότι εκτελέσθηκε από τους ταγματασφαλίτες και οι ιδιόχειρες σημειώσεις του Ρήγα Σταμπουλή, που αναφέρεται στον Επαμεινώνδα Πρίντζιο. Να πως περιγράφει τα γεγονότα ο Ρήγας Σταμπουλής(73), στις σελίδες 35-39, αναφερόμενος στα γεγονότα: «Περί τα τέλη Αυγούστου απεφασίσθη από την διοίκηση των ανταρτών, να έρθει ένα τμήμα στην Κασσάνδρα για να ξεκαθαρίσει τον τόπο και να διαλύσει τα τάγματα ασφαλείας. Την Διοίκηση του τμήματος αυτού, ανέλαβαν οι Σωκράτης Αικατερινάρης από τον Πολύγυρο (Καπετάν Ζέζας) και Κώστας Παπαργύρης από τον Βάβδο (Ψευδώνυμο Φιλώτας). Το τμήμα αποτελούνταν από 50 άνδρες. Μέσα σ’ αυτούς πολλοί Κασσανδρινοί (Καραγιαννιός, Αθανασιάδης, Σταμούλης, Χαλκιάς, Παπαγιάννης, και άλλοι). Πριν στο Μαρμαρά, απεφασίσθη να έρθουμε πρώτα τρεις, εγώ ο Ρήγας Σταμπουλής, ο Γιάννης Μουρουνάς από την Άθυτο και ο Γιάννης Σπανός. Ήρθαμε στην Βάλτα, εγώ πήγα στον ξάδερφο μου Χριστόδουλο Σμυρλή και μ’ αυτόν ειδοποίησα τον πατέρα μου, να έρθει το πρωί στην θέση Μπαγραντίνα στις ελιές μας, να συναντηθούμε. Να ειδοποιήσει και τον Βασίλη Σουσούρα, την ίδια μέρα το απόγευμα, να συναντηθούμε έξω από την Βάλτα στον δρόμο προς Αζάπικο. Αφού μιλήσαμε με τον πατέρα μου και τους παραπάνω, διακόψαμε την επαφή και όταν νύχτωσε μπήκαμε στην Βάλτα μέχρι τα μεσάνυχτα. Παρακολουθήσαμε τις περιπολίες που έκαμαν οι ταγματασφαλίτες, φύγαμε προς την Άθυτο όπου ο Σπανός μπήκε μέσα και πήγε σε δικούς του, παίρνοντας ορισμένες πληροφορίες. Τον περιμέναμε στο Νεκροταφείο, γιατί κάτω από εκεί στα βράχια μεταξύ Βόθωνα και παραλίας Αθύτου, θα περνούσε στις 5 η ώρα το πρωί, να μας πάρει το πλοίο που μας έφερε, είχαμε φακό μαζί μας για το σινιάλο. (72) Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης «Εθνική αντίσταση στην Χαλκιδική». Τα γεγονότα αναφέρονται στις σελίδες 154-158. (73) Ρήγας Δημ. Σταμπουλής «Αδημοσίευτες ιδιόχειρες σημειώσεις» Σελίδες 45.

43

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Δυστυχώς το μοτόρι που έπρεπε να έρθει, δεν ήρθε και έτσι οι τρεις μας ξεκινήσαμε για την Ποτίδαια περνώντας μακριά από τις Φώκιες, μέσα από τον κάμπο, στρίψαμε προς τα βράχια στην πλευρά του Τορωναίου και πήγαμε έξω από την Ποτίδαια στα ανατολικά , όπου ήταν ένα ξωκκλήσι. Άρχισε να μας δέρνει η δίψα, για καλή μας τύχη φάνηκε να έρχεται μία σούστα με έναν μόνο επιβάτη, η τύχη μας βοήθησε, ήταν ο Διογένης από την Ποτίδαια, γνωστός και οργανωμένος στο ΕΑΜ. (παρέλειψα να πω πως είμασταν οπλισμένοι σαν αστακοί). Ο Διογένης μας έδωσε το λίγο νερό που είχε και γύρισε πίσω στην Ποτίδαια, να μας βρει μέσον, βάρκα ή μοτόρι σίγουρο, για να μας πάρει προς τον Μαρμαρά. Πράγματι σε κάνα δύο ώρες, ήρθε ο Διογένης με πολλές προφυλάξεις γιατί στην Ποτίδαια υπήρχαν ταγματασφαλίτες που κάνανε έλεγχο, μας είπε πως κανόνισε μία βάρκα, που διέθετε και πανί και θα έβγαινε λίγο πριν βασιλέψει ο ήλιος για ψάρεμα. Θα μας έπαιρνε από τα βράχια, ήταν ένας ψαράς από την Αγία Τριάδα Θεσσαλονίκης, οργανωμένος στην Εθνική αντίσταση του ΕΑΜ. Ήρθε η βάρκα, μπήκαμε και κωπηλατώντας εναλλάξ και με βοήθεια το πανί, φθάσαμε την άλλη μέρα το πρωί, στον Νέο Μαρμαρά. Μας περίμενε έκπληξη. Οι αντάρτες αφού είδαν πως την καθορισμένη ώρα δεν επιστρέψαμε, φύγαν για την Κασσάνδρα. Έτσι την βραδιά που εμείς είμασταν στην θάλασσα, αυτοί χτύπησαν τα τάγματα ασφαλείας στην Βάλτα. Έτσι αποφασίσαμε να επιστρέψουμε στην Κασσάνδρα, πήραμε ένα μοτόρι του ΕΛΑΝ, που ήταν στον Μαρμαρά, (το άλλο το είχαν πάρει ο Ζέζας και η παρέα του) και γυρίσαμε στην Άθυτο. Περασμένο μεσημέρι βγήκαμε στο ίδιο μέρος και ανεβήκαμε προς το Νεκροταφείο. Εκεί κάποια που βοσκούσε τις κατσίκες της, μας είπε πως οι αντάρτες ήταν στην Άθυτο και ένα τμήμα έφυγε με ένα φορτηγό αυτοκίνητο για τις Αγροτικές φυλακές για να πάρει τα όπλα. Οι ταγματασφαλίτες αφού χτυπήθηκαν από τους αντάρτες, έφυγαν στο φρούριο των Γερμανών στην Καλλάνδρα, για να κρυφθούν στους Γερμανούς. Φεύγοντας από την Βάλτα ο ταγματασφαλίτης Επαμεινώνδας Πρίντζιος από την Φούρκα, σκότωσε μέσα στην πλατεία, τον Γραμματέα του Ειρηνοδικείου Επαμεινώνδα Σκυφτούλη, τον γιό του Ιωάννη Σκυφτούλη φοιτητή, που είχαν σκοτώσει οι Γερμανοί στις 6 Ιουνίου, στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, μαζί με τους 100. Την ίδια βραδιά που συναντηθήκαμε με τον Ζέζα και Παπαργύρη στην Άθυτο, ήρθαμε στην θέση Σουλήνα, εκεί που είναι σήμερα το ξενοδοχείο Άθως, όπου μας περίμενε το πλοίο του ΕΛΑΝ και γυρίσαμε στον Μαρμαρά. Πριν επιβιβασθούμε, πείρε το μάτι μου, τον Δημήτρη Παλιούρα με το κάρο του, τον είχαν αγγαρέψει οι αντάρτες, καθώς και τον Άγγελο Σιμώνη. Είπα τον Παπαργύρη και τους έδιωξε αμέσως πίσω στο χωριό τους την Βάλτα. Όταν φθάσαμε στον Μαρμαρά, ο Παπαργύρης με ρώτησε εάν ξέρω για έναν Δημήτριο Πρίντζιο από την Φούρκα. Τον ήξερα, ζήτησα να τον δω, τον φέραν, είπα στον Παπαργύρη και τον έδιωξε, μέσω Νικήτης – Ορμύλιας, γύρισε στο χωριό του, όπου πήγε στον πατέρα μου και τον ευχαρίστησε για την μεσολάβησή μου». Από άλλες καταθέσεις (Γεωργίου Παπασταύρου, Γεράσιμου Καλογεράτου, Χρήστου Μουρμουρή), φαίνεται ότι έγινε τετράωρη μάχη στο σημερινό κτίριο της Αστυνομίας την 29ην Αυγούστου 1944(74), μεταξύ των φερόμενων ως «Ταγματασφαλιτών» και της ομάδος των ανταρτών, που είχαν έλθει από τον Μαρμαρά, με επικεφαλής τους Κώστα Παπαργύρη από τον Βάβδο, Σωκράτη Αικατερεινάρη από τον Πολύγυρο και Βασίλη Μαυρίδη από τα Σήμαντρα. (74) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00451-00454. Υπόμνημα Χρήστου Παν. Μουρμουρή της 20-5-1945, σελίδες 451-454.

44

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Όπως αναφέρουν στις καταθέσεις τους οι αμυνόμενοι, μία φήμη περί αφίξεως ενισχύσεων από τα χωριά της Κασσάνδρας, έκανε τους αντάρτες, από φόβο κύκλωσης τους, να σκορπίσουν για να προστατευθούν και παράλληλα τους αμυνόμενους να φύγουν προς την Φούρκα. Εκεί όπως φαίνεται στην κατάθεση του Γεράσιμου Καλογεράτου(75), έχουν οπισθοχωρήσει οι: Ιωάννης Καραμήτσος, Γεράσιμος Καλογεράτος, Γεώργιος Παπασταύρου, Επαμεινώνδας Δασκαλάκης, Δημήτριος Μουρμουρής, Πανταζής Μουρμουρής, Γεώργιος Βαρελάς, Αθανάσιος Αλεξανδρής κ.ά. Στην παραλία Φούρκας δίνεται άλλη μία μάχη, μετά από μερικές ημέρες και οι παραπάνω μπαίνουν σε ένα πλοιάριο και αναχωρούν για την Θεσσαλονίκη. Για το γεγονός της μάχης της Φούρκας, έχουμε και την γραπτή μαρτυρία του Ρήγα Σταμπουλή, ο οποίος μετά την επιστροφή του στον Μαρμαρά την 29ην Αυγούστου, ξαναφεύγει αμέσως για την Άθυτο με πλοίο και εκεί συναντά τους συναγωνιστές του, οι οποίοι ετοίμαζαν την επιστροφή τους στον Μαρμαρά, αφού είχαν μαζέψει αρκετό οπλισμό από το κτίριο του Γυμνασίου της Βάλτας που ήταν φυλαγμένος εκεί. Αποφασίζεται μία ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον πρώην ενωμοτάρχη Χρήστο Ρόζη, να παραμείνει στην Κασσάνδρα για να συγκεντρώσει και τον υπόλοιπο οπλισμό που είχε μοιραστεί. Τοποθετείτε επικεφαλής αυτής της ομάδας ο Ρήγας Σταμπουλής, με περίπου 15 αντάρτες, όπου συμμετείχαν και αρκετοί Κασσανδρινοί. Αφού μαζέψανε τα όπλα που είχανε μοιραστεί στα χωριά, κινούμενοι με πλοιάριο από Παλιούρι μέχρι Σουλήνα, τα κρύψανε και το πρωί της 10ης Σεπτεμβρίου 1944 μπαίνουνε στην Βάλτα και από εκεί κινούνται προς το κτήμα του Παπασταύρου στην Παπακυρίτση και στην συνέχεια στην παραλία της Φούρκας, στον Αϊ Γιάννη, όπου υπήρχαν βάρκες. Όπως διηγείται, «εκεί είχαν καταφύγει οι Ταγματασφαλίτες, τους χτυπήσαμε, τους κυνηγήσαμε στην παραλία, αλλά άρχισαν να μας κτυπούν τ΄ αντιαεροπορικά, αντιαρματικά ταχυβόλα του Φρουρίου. Τους αφήσαμε να φύγουν και γυρίσαμε προς το δάσος, απ’ όπου παρακολουθούσαμε τα πάντα. Σε κάνα δυο μέρες ήρθαν δύο πλοία από την Θεσσαλονίκη στο λιμάνι του Ποσειδίου της Καλλάνδρας και παρέλαβαν τους Ταγματασφαλίτες και την φρουρά των Γερμανών και φύγαν, αφού πρώτα διέλυσαν τα ταχυβόλα, κατέστρεψαν τα ραντάρ και ναρκοθέτησαν την περιοχή, άφησαν πολλά πυρομαχικά και άλλα εφόδια, υπολογίζοντας πως θα μπούμε μέσα και θα ανατιναχθούμε». (76).

(75) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00526-00535. Υπόμνημα Γεράσιμου Καλογεράτου της 28-9-1945, σελίδες 526-535. (76) Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης «Εθνική αντίσταση στην Χαλκιδική». Τα γεγονότα αναφέρονται στις σελίδες 154158.

45

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Τα γεγονότα στα Μπουλαμάτσα (Νέα Σκιώνη) Πριν την αναχώρηση των Γερμανών, συνέβη ένα γεγονός στην Κασσάνδρα, που είχε θύματα επτά Γερμανούς και δύο Έλληνες. Η χρονική στιγμή όμως που συνέβη, δεν άφησε περιθώρια στους Γερμανούς να προβούν σε αντίποινα. Είμαστε στις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1944, μετά την μάχη της Βάλτας και οι αντάρτες, έχουν τον έλεγχο σε όλη την περιοχή. Περιμένουν την αναχώρηση των Γερμανών και παρακολουθούν τις κινήσεις τους. Έτσι έμαθαν και για την παρουσία Γερμανών ναυαγών στην Νέα Σκιώνη. Συγκεκριμένα τα γεγονότα, όπως μου τα αφηγήθηκε η κυρία Μάρθα Παπαχριστοδούλου (Παράρτημα VII), έχουν ως εξής: Ήταν αρχές Σεπτεμβρίου 1944, όταν ένα απόγευμα ακούστηκε ένας εκκωφαντικός θόρυβος μέσα στην θάλασσα προς την περιοχή των Λουτρών της Αγίας Παρασκευής, και φάνηκε μία στήλη μαύρου καπνού ν’ ανεβαίνει προς τον ουρανό. Οι ψαράδες της Σκιώνης είχαν μπει με τις βάρκες τους για ψάρεμα και αντελήφθησαν το γεγονός της έκρηξης. Πλησιάζοντας στην περιοχή είδαν σκόρπια βαρέλια να επιπλέουν στην θάλασσα. Πλησιάζουν και είδαν ότι ένα βαρέλι είχε μαγειρικό λίπος και ένα άλλο είχε τυρί. Και ενώ προσπαθούσαν να τα πάρουν πάνω στις βάρκες τους, ακούνε φωνές και βλέπουν ένα άνθρωπο στην θάλασσα. Τον παίρνουν επάνω και στην συνέχεια ο ναυαγός προσπαθούσε με νοήματα να τους δώσει να καταλάβουν ότι υπήρχαν και άλλοι ναυαγοί στην θάλασσα και τους περισυνέλλεξαν. Είχε νυχτώσει αρκετά, όταν επέστρεψαν οι τρεις βάρκες με τους ψαράδες από το χωριό, οι οποίοι είχαν μαζί τους επτά Γερμανούς. Οι ψαράδες ήταν τα αδέρφια Δελημαράς Χαράλαμπος και Αθανάσιος και ο Δημήτριος Καϊντάς. Συνολικά μάζεψαν από την θάλασσα επτά ναυαγούς, τους οποίους μετέφεραν στο χωριό και τους φιλοξένησαν στα σπίτια τους, προσφέροντας τους φαγητό και ρούχα. Δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν και κάποιος από το χωριό την επόμενη ημέρα πήγε στο φρούριο της Καλλάνδρας και ειδοποίησε τους Γερμανούς, ενώ τους μετέφεραν το πρωί στο σχολείο, όπου το χωριό τους φρόντιζε με φαγητό και ρουχισμό. Την μεθεπόμενη ημέρα ήρθε ένα φορτηγό από την Καλλάνδρα να τους παραλάβει. Στο χωριό κάποιος είπε ότι χτυπήθηκε το πλοίο των Γερμανών, με τρεις τορπίλες από υποβρύχιο, γιατί συνέλεξαν θραύσματα. Στο φορτηγό που ήρθε να τους παραλάβει ο οδηγός μιλούσε Ελληνικά. Έτσι οι Γερμανοί θέλοντας να ευχαριστήσουν τους ψαράδες που τους περισυνέλλεξαν, ζήτησαν να πάνε μαζί τους στην Καλλάνδρα και να τους δώσουν τρόφιμα, ρούχα και ότι άλλο υπήρχε στο φρούριο. Τους συνόδεψαν ο Ιωάννης Μαρούγκας και ο Ανδρέας Συκιώτης, για να πάρουν μαζί τους τα εφόδια που θα τους έδιναν οι Γερμανοί. Το γεγονός είχε μαθευτεί και την ίδια περίοδο κοντά στο χωριό, υπήρχαν αντάρτες. Στα Μπουλαμάτσα, στην περιοχή πέντε αδέρφια (είναι πέντε πεύκα πάνω στον δρόμο, στο σημείο που κατεβαίνει ο δρόμος από το Αναστασίτικο), οι αντάρτες τους περίμεναν κρυμμένοι μέσα στα σκίνια, να περάσουν με το φορτηγό. Πέταξαν χειροβομβίδες πάνω στο φορτηγό και σκοτώθηκαν όλοι, εκτός από ένα Γερμανό, που τραυματισμένο τον μετέφεραν πίσω στο χωριό και στην συνέχεια τον πήραν μαζί τους φεύγοντας για το βουνό, όπου τον εκτέλεσαν. Σκοτώθηκαν επτά Γερμανοί και δύο Έλληνες».

46

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Είμαστε στις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου 1944, δηλαδή την περίοδο που οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει την εκκένωση της Ελλάδος και συγκεντρώνονταν στην Θεσσαλονίκη για την αναχώρηση τους. Είναι επομένως πολύ πιθανόν οι συγκεκριμένοι Γερμανοί, να ήταν κάποια φρουρά σε κάποιο νησί των Βορείων Σποράδων και να είχαν εντολή να πάνε στην Θεσσαλονίκη. Δεν έχω βρει αναφορά στο συγκεκριμένο γεγονός, αλλά πιθανόν το πλοίο τους να χτυπήθηκε είτε από κάποιο αεροπλάνο ή άλλο πολεμικό πλοίο κατά την επιστροφή τους. Ίσως ο αριθμός των νεκρών να είναι διαφορετικός, δεν το βρήκα σε καμμία γραπτή πηγή. Δεν μπορώ να εξηγήσω, πως δεν έχει καταγραφεί, ιδιαίτερα από τον καπετάν Ρήγα, που αυτήν την περίοδο έχει τον έλεγχο της Χερσονήσου.

Μνημείο πεσόντων στην Νέα Σκιώνη. Ο Βάιος Καλογριάς(77), περιγράφει τα γεγονότα της μάχης στην Βάλτα μεταξύ της «πολιτοφυλακής» και των ανταρτών που ήρθαν από την Σιθωνία ως εξής: «Το βασικό προπύργιο των αντικομμουνιστών παρέμενε ασφαλώς η Κασσάνδρα με τα «Τάγματα Ασφαλείας». Στις 29 Αυγούστου οι ένοπλοι κάτοικοι της Βάλτας που είχαν ήδη οχυρωθεί σε κτίριο της Αστυνομίας, δέχθηκαν επίθεση από αντάρτες του ΕΛΑΣ. Στόχος των ανταρτών ήταν η εκπόρθηση της τελευταίας αντικομμουνιστικής εστίας αντίστασης στην Χαλκιδική. Η επίθεση, ωστόσο, απέτυχε, όμως οι αρχηγοί των «Ταγμάτων Ασφαλείας» και μέλη της «πολιτικής επιτροπής», ο Ιωάννης Καραμήτσος, ο Γεράσιμος Καλογεράτος, ο Γεώργιος 47

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Παπασταύρου, ο Επαμεινώνδας Δασκαλάκης, ο Πανταζής και Δημήτριος Μουρμουρής, και ο Γεώργιος Βαρελάς, αναγκάσθηκαν να διαφύγουν με ένα μικρό πλοίο στην Θεσσαλονίκη. Η Ανωνυμία της μεγαλούπολης τους πρόσφερε προφανώς περισσότερη ασφάλεια. Ορισμένα συλληφθέντα μέλη των «Ταγμάτων Ασφαλείας» φαίνεται πως εκτελέσθηκαν από τους αντάρτες εκτός της Κασσάνδρας – πιθανώς στην περιοχή του Νέου Μαρμαρά(78). Ο Παναγιώτης Στάμος(79) στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1961, με τίτλο «Η Ηρωϊκή Κασσάνδρα ανά τους Αιώνας», αναφέρει στην σελίδες 181-183, ένα κατάλογο με τίτλο «Κατάλογος Κασσανδρινών εκτελεσθέντων υπό των Κομμουνιστών» το 1944-45. Εδώ φαίνονται ως εκτελεσθέντες, το παραπάνω διάστημα δηλαδή από τις 23/2/1944 και μέχρι τις 12/9/1944, οι παρακάτω Κασσανδρινοί: 1) Βάβδος Βασίλειος του Δημητρίου από το Κασσανδρινό την 12-3-1944 2) Μαλάμης Νικόλαος του Χρήστου από την Βάλτα την 22-5-1944 3) Παπαδημητρίου Χρήστος του Δημητρίου από την Βάλτα την 29-7-1944 4) Πρίντζιος Επαμεινώνδας του Κυπαρρίση από την Φούρκα την 21-8-1944 (Εδώ φαίνεται ότι υπάρχει λάθος στην ημερομηνία, αφού στις ιδιόχειρες σημειώσεις του Ρήγα Σταμπουλή, φαίνεται ότι σκότωσε τον Επ. Σκυφτούλη την 28-8-1944) 5) Κρομμύδας Παναγιώτης του Βασιλείου από Νέα Φώκαια την 28-8-1944 6) Μιχαλάκης Δημήτριος του Βασιλείου από την Βάλτα την 29-8-1944 7) Πολυγερινός Ευριπίδης του Αθανασίου από την Φούρκα την 29-8-1944 8) Σαράντης Γεώργιος από Φούρκα την 2-9-1944 9) Φτίκας Βασίλειος του Θωμά από Βάλτα την 7-9-1944. Στο συνημμένο Παράρτημα III, λαμβάνοντας υπόψη: • •

•

Την ανακοίνωση των Γερμανικών στρατευμάτων, για την εκτέλεση των είκοσι εννέα ατόμων στην Βάλτα, που φαίνεται παραπάνω Το πρακτικό που συντάχθηκε την 20-6-1945 στις φυλακές Πολυγύρου, στο οποίο φαίνεται ότι στα γεγονότα της Κασσάνδρας, εκτελέσθηκαν από τους Γερμανούς τριάντα πέντε -35- Έλληνες και οδηγήθηκαν όμηροι αρχικά στην Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Γερμανία, άλλοι τριάντα έξη -36Την κατάσταση, που διαβάζεται στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου στον χώρο θυσίας

Συνέταξα μία κατάσταση των θυμάτων από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής, με βάση τον τόπο καταγωγής τους, διαχωρίζοντας τους σε εκτελεσθέντες και ομήρους. Έτσι το τελικό συμπέρασμα, όπως αυτό αναλύεται στο Παράρτημα III, είναι ότι οι εκτελεσθέντες από τους Γερμανούς, μαζί με αυτούς που έχασαν την ζωή τους ως όμηροι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, είναι εξήντα έξη -66- άτομα και οι όμηροι που επέζησαν είκοσι -20- άτομα. Φυσικά τα στοιχεία θέλουν περισσότερη επεξεργασία, γιατί για αρκετά άτομα δεν μπόρεσα να διασταυρώσω τα στοιχεία τους. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(77) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. (78) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. Σελίδα 346-7. (79) Παναγιώτη Στάμου. “Η ΗΡΩΙΚΗ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ» Έκδοση 1961.

48

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

9. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΤΗΝ 12ην ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944 ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ, ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ ΤΟΝ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ 1945 ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΗΝ 30ην ΜΑΡΤΙΟΥ 1946. Μετά την τετράωρη μάχη της Βάλτας την 29η Αυγούστου, μεταξύ των ανταρτών και της ομάδος υπό τον Ιωάννη Καραμήτσο και την υποχώρηση των τελευταίων προς το Γερμανικό φυλάκιο του Ποσειδίου, τα γεγονότα δείχνουν ότι οι αντάρτες, δεν ήθελαν ανοιχτή μάχη μαζί τους, αφού είχαν επιτύχει τον αντικειμενικό τους σκοπό, δηλαδή την επικράτηση τους στα χωριά και την συλλογή του οπλισμού, κυρίως από την Βάλτα. Άλλωστε ο προγραμματισμός τους ήταν ο κύριος όγκος των ανταρτικών ομάδων να επιστρέψουν γρήγορα στον Μαρμαρά, πράγμα που έγινε την επόμενη ημέρα 30η Αυγούστου. Το διάστημα από την 30η Αυγούστου μέχρι την 12η Σεπτεμβρίου, που ήρθαν τα δύο πλοία και πήραν Γερμανούς και την ομάδα της ΠΑΟ από την Κασσάνδρα, με προορισμό την Θεσσαλονίκη, φαίνεται ότι οι αντάρτες που παρέμειναν στην Κασσάνδρα, είχαν ως αντικειμενικό σκοπό να μαζέψουν όλο τον οπλισμό, που είχε μοιραστεί στις ομάδες περιφρούρησης που είχαν σχηματισθεί σε όλα τα χωριά, χωρίς να έχουν ως κύριο στόχο τους τους ΠΑΟτζήδες που είχαν υποχωρήσει στο Ποσείδι. Ίσως είχαν πληροφορηθεί ότι είχε αποφασισθεί η εγκατάλειψη του φυλακίου του Ποσειδίου από τους Γερμανούς και απλά περίμεναν να υλοποιηθεί. Ο Ρήγας Σταμπουλής στις ιδιόχειρες σημειώσεις του(80), αναφερόμενος στα γεγονότα γράφει: «Μετά την επιστροφή μας στον Μαρμαρά, όπως έμαθα αργότερα, είχαν μαζί τους οι αντάρτες και τον Αχιλλέα Παπασταύρου(81), έναν νέο 25χρονο ανίδεο και άκακο, που υπέφερε από σεληνιασμό. Όπως έμαθα τον σκότωσαν κάπου στον Παρθενώνα, τον έφαγε το όνομα Παπασταύρος. Ο πατέρας του Γεώργιος Παπασταύρος ήταν από τους αρχηγούς των Ταγματασφαλιτών και ο αδερφός του Βασίλης(82), ένοπλος στα τάγματα σκοτώθηκε στην μάχη μεταξύ ταγματασφαλιτών και ανταρτών του ΕΛΑΣ, που έγινε στο Κιλκίς, όπου και σκοτώθηκαν και άλλοι Κασσανδρινοί, όπως ο Πανταζής Μουρμουρής κλπ. Η Κασσάνδρα ελεύθερη από Γερμανούς και Ταγματασφαλίτες, άρχισε να βρίσκει τον ρυθμό της. Οι Γερμανοί φύγαν από το Φρούριο της Καλλάνδρας, δια θαλάσσης παίρνοντας μαζί τους και τους Ταγματασφαλίτες. Έμειναν δύο Γερμανοί, ο Έρμαν από το Μόναχο και ο Καλάιτς από την Αυστρία, δεν μας άφησαν να μπούμε στο φρούριο, ήταν ναρκοθετημένο. Στην προσπάθεια τους να το καθαρίσουν, ο Καλάιτς πάτησε σε νάρκη, τραυματίστηκε, τον μεταφέραμε σε Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης, έζησε αφού έχασε το ένα του πόδι. Κατόπιν εντολής του συντάγματος έμεινα στην Κασσάνδρα, για να προστατέψω τον τόπο από τα έκτροπα». --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(80) Ρήγας Δημ. Σταμπουλής «Αδημοσίευτες ιδιόχειρες σημειώσεις» Σελίδες 40-41. (81) Πρόκειται για τον Αχιλλέα Παπασταύρου του Γεωργίου εκ Βάλτης, που εκτελέσθηκε την 4-11-1944. (82) Πρόκειται για τον Βασίλειο Παπασταύρου του Γεωργίου εκ Βάλτης, που εκτελέσθηκε την 5-11-1944.

49

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Μία άλλη περιγραφή των γεγονότων αυτής της περιόδου για την Κασσάνδρα, φαίνεται στο βιβλίο του Βάϊου Καλογριά(83): “Μετά την διάλυση των ένοπλων πολιτοφυλακών η Κασσάνδρα ήταν πλέον στα χέρια του ΕΛΑΣ, γεγονός που δυσχέρανε και τις κινήσεις των πληροφοριοδοτών του κατασκοπευτικού δικτύου «Ζεύς». Κατόπιν γερμανικής σύστασης φαίνεται ότι μέλη των πολιτοφυλακών της Κασσάνδρας που είχαν διαφύγει στην Θεσσαλονίκη, προσχώρησαν στις εκεί αντικομμουνιστικές οργανώσεις. Πίστευαν ότι με τον τρόπο αυτό θα εμπόδιζαν την σύλληψη τους από τον ΕΛΑΣ. Οι αντικομμουνιστικές οργανώσεις στην Θεσσαλονίκη αποτελούσαν έτσι το τελευταίο τους καταφύγιο. Μετά την απελευθέρωση όμως ήταν εκτεθειμένοι στην «κόκκινη τρομοκρατία». Δύο εκπρόσωποι της πολιτικής επιτροπής, ο Δημήτριος και ο Πανταζής Μουρμουρής συνελήφθησαν και εκτελέσθηκαν από τον ΕΛΑΣ. Ο Αθανάσιος Μουρμουρής, αντιθέτως, αδερφός του Δημήτρη και του Πανταζή, διέφυγε στην Αθήνα όπου και πολέμησε στα Δεκεμβριανά στο πλευρό των Κυβερνητικών δυνάμεων. Στην Κασσάνδρα διώχθηκαν και εκτελέσθηκαν πιθανά μέλη και υποστηρικτές των πρώην τοπικών πολιτοφυλακών. Τον Οκτώβριο του 1944 έπεσαν θύματα μίας δολοφονικής απόπειρας της ΟΠΛΑ μεταξύ άλλων ο γιατρός Γεώργιος Σαράντης και ο αγρότης Δημήτριος Καραγιαννιός στην Βάλτα. Επίσης εκτελέσθηκαν και εκπρόσωποι του κατοχικού κράτους, όπως ο διευθυντής των φυλακών στην Κασσάνδρα Εμμανουήλ Στεφανάκης».

Επομένως μετά τα γεγονότα της 29ης Αυγούστου 1944 στην Βάλτα, την αποχώρηση των Γερμανών από την Κασσάνδρα την 12ην Σεπτεμβρίου 1944, στην Κασσάνδρα πραγματική εξουσία για μικρό διάστημα ασκεί πλέον ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Ρήγας Σταμπουλής από την Βάλτα. Μάλιστα όπως αναφέρει συναρμολογήθηκαν και με τις δικές του γνώσεις δύο από τα τέσσερα ταχυβόλα που διέλυσαν οι Γερμανοί φεύγοντας και τα εγκατέλειψαν(84), τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στις μάχες στο Σέδες και Τριάδι. Ο Ρήγας Σταμπουλής, για την Κασσάνδρα, αναφέρει: «Εφάρμοσα την πολιτική της συμφιλίωσης της Κυβέρνησης Εθνικής ενότητας, σύμφωνα με τις οδηγίες που είχα από την Πολιτική Επιτροπή του ΕΛΑΣ». Και συνεχίζει. «Για να το πετύχω αυτό επισκεπτόμουν ορισμένους παράγοντες του χωριού, όπως τον γιατρό, πρώην Γερουσιαστή, Αθανάσιο Οικονόμου, το δάσκαλό μου Λεωνίδα Αναγνωστάκη και άλλους συγγενείς μου, θύματα των γεγονότων του Γενάρη 1944, όπως και τον γιατρό Βασίλειο Οικονόμου, που η γυναίκα του είχε καεί μέσα στο σπίτι της, κατά την ημέρα εκείνη»(83). Δεν υπάρχουν έκτροπα, που να οδηγούν σε αντεκδικήσεις. Για την ήπια πολιτική του, ο Ρήγας Σταμπουλής κατηγορήθηκε από τους ανθρώπους που είχαν θύματα στα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944 και του ζητήθηκαν εξηγήσεις από την Διοίκηση του 31ου Συντάγματος στο οποίο ανήκε η μονάδα του στην Αρναία. Μετά από μία έντονη λογομαχία και την απειλή ότι θα τον έστελναν στρατοδικείο, με την παρέμβαση του Λασσάνη το θέμα διευθετήθηκε, με την παρουσία του εκεί και τις εξηγήσεις που δόθηκαν(85). (83) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. Σελίδα 347-8. (84) Οι Γερμανοί κατά την αποχώρηση τους, θέλησαν να πάρουν μαζί τους τα δύο από τα τέσσερα πυροβόλα στα δύο πλοία, που ήλθαν για την αποχώρηση τους. Φαίνεται όμως ότι το βάρος του στο ένα πλοίο ήταν απαγορευτικό για τον ασφαλή πλου και ανοιγόμενοι από την ακτή της Φούρκας το έριξαν στην Θάλασσα σε απόσταση περίπου 50 μέτρων από την ακτή. Ο Καπετάνιος Βασίλειος Νταουτζής από την Μηχανιώνα, όπως μου διηγήθηκε ο Τάκης Ιερισσιώτης γεννημένος το 1937, που δούλευε στο ψαράδικο, ανέσυρε το πυροβόλο γιατί σκάλωσε στα δίχτυα του και το μετέφερε κοντά στην παραλία, όπου το άφησε σε μικρό βάθος. Το 2016, ο θέμης Ιερισσιώτης, γιός του Τάκη το ανέλκυσε και σήμερα εκτίθεται στην παραλία της Φούρκας. Σχετική φωτογραφία στην σελίδα 14. (85) Γιώργος Ι. Ζωγραφάκης «Εθνική αντίσταση στην Χαλκιδική». Τα γεγονότα αναφέρονται στις σελίδες 159-160.

50

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στο γεγονός αυτό, αναφέρεται και ο Βάϊος Καλογριάς(86), αναφέροντας ότι: “Συγκεκριμένοι αρχηγοί του ΕΛΑΣ, όπως ο καπετάν Ρήγας, προσπάθησαν να εμποδίσουν αντίποινα των οικογενειών που ανήκαν στο ΕΑΜ σε βάρος των οικογενειών που είχαν μέλη στα «Τάγματα Ασφαλείας» και να αποφύγουν την κλιμάκωση ή την μετατροπή της πολιτικής και ιδεολογικής σύγκρουσης σε ένα πεδίο «προσωπικής εκδίκησης». Για την μετριοπαθή του στάση ωστόσο, ο καπετάν Ρήγας έπρεπε να λογοδοτήσει”. Στις ιδιόχειρες σημειώσεις του, ο Ρήγας Σταμπουλής(87), αφού αναφέρεται εκτενώς στην ανάκληση του από την Κασσάνδρα, γιατί υπήρχαν καταγγελίες ότι βοηθούσε τους αντιδραστικούς της Βάλτας και πως αθωώθηκε, αναφέρει: «Στην Κασσάνδρα παρέμεινε μία διμοιρία ανταρτών με επικεφαλής τον Ενωμοτάρχη Χρίστο Ρόζη και καπετάνιο τον Μιχάλη Παπαγιάννη από το Παλιούρι, η έδρα τους ήταν στο πρώην φρούριο των Γερμανών, στην Βάλτα εγκαταστάθηκε πολιτοφυλακή, στην αρχή με τον Λάκη Καραπάνο από την Μεγάλη Παναγία, έπειτα με τον Μιλτιάδη Τάσο από τον Πολύγυρο. Από εκεί και πέρα αρχίζουν τα δεινά της Κασσάνδρας, συλλαμβάνονται άνθρωποι ύστερα από καταγγελίες των θυμάτων της κατοχής. Πολλοί δεν θα επιστρέψουν όπως ο Ξενοφών Νάτσιος, γιατί πρόδωσε τον ανιψιό του Νικόλαο Νάτσιο και τον Αθανάσιο Γουϊτα, ο Ιωάννης Μιχαλάκης γιατί πρόδωσε τον Νίκο Αμπελά στους ταγματασφαλίτες, όταν αυτός προσπαθούσε μέσω φυλακών να φύγει για έξω, ο Αθανάσιος Μόσχος από το Κασσανδρινό γιατί παρέδωσε στους Γερμανούς και εκτελέστηκαν δύο Παλιουριώτες, τον Μενέλαο Καραλή και τον δάσκαλο Μιλτιάδη Λάζο, τον Αθανάσιο Χλιόπανο και Νικόλαο Μπουραντά από το Κασσανδρινό, τους οποίους κατόρθωσα να γλυτώσω, όταν τους φέραν στον Πολύγυρο. Για τους άλλους ούτε τους είδα, απλώς αργότερα έμαθα πως συνελήφθηκαν και εκτελέσθηκαν στην Αρναία. Ο Γιάννης Ξυπόλητος σκοτώθηκε σε μάχη ταγματασφαλιτών και ανταρτών, έτσι έμαθα». Είμαστε την περίοδο που οι Γερμανοί αποχωρούν και από την Θεσσαλονίκη και στην Κασσάνδρα με την επικράτηση του ΕΛΑΣ, υπάρχει σχετικά μικρός αριθμός εκτελεσθέντων από τους αντάρτες σε άτομα που είχαν πρωταγωνιστήσει την προηγούμενη περίοδο, όπως θα δούμε παρακάτω αναλυτικά. Παράλληλα, υπάρχει τρομοκρατία και κυνηγητό ανθρώπων που οι οικογένειες τους είχαν εμπλακεί την προηγούμενη περίοδο. Χαρακτηριστικά αναφέρω την φυλάκιση των Παναγιώτη-πατέρας και Χρήστου Μουρμουρή υιός, που δραπετεύουν και επί πεντάμηνο κρύβονται στο δάσος(88). Ωστόσο η αντιπαράθεση μεταφέρεται στην Θεσσαλονίκη, όπου οι κατεφυγόντες από την Κασσάνδρα για προστασία, μετά την μάχη της 29ης Αυγούστου, όπως φαίνεται στις καταθέσεις τους, έχουν ν’ αντιμετωπίσουν άλλα προβλήματα. Οι Γεράσιμος Καλογεράτος και Αθανάσιος Μουρμουρής, με πλοίο ταξιδεύουν για Αθήνα, όπου συνεχίζουν τον αγώνα τους, όπως οι ίδιοι καταθέτουν κατά των κομμουνιστών(89).

(86) Βάιος Καλογριάς Το αντίπαλο δέος Εκδόσεις University studio Press. Σελίδα 348. (87) Ρήγας Δημ. Σταμπουλής «Αδημοσίευτες ιδιόχειρες σημειώσεις» Σελίδες 43-44. (88) ) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00451-00454. Υπόμνημα Χρήστου Παν. Μουρμουρή της 20-5-1945, σελίδες 451-454. (89) ) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00526-00535. Υπόμνημα Γεράσιμου Καλογεράτου της 28-9-1945, σελίδες 526-535.

51

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ο Γεράσιμος Καλογεράτος, όπως καταθέτει έχει ήδη χάσει τον 17 ετών γιό του, που έχει συλληφθεί από τους Γερμανούς στην Θεσσαλονίκη και έχει μεταφερθεί σε στρατόπεδο στην Αυστρία, φονευθείς την 25/11/1944, όπως και την νεογέννητη κόρη του στην Βάλτα. Ο Δικηγόρος Δημήτριος Μουρμουρής, συλλαμβάνετε στην Θεσσαλονίκη την 4ην Νοεμβρίου 1944 από τον ΕΛΑΣ και εκτελείται. Την επόμενη ημέρα 5-11-44, συλλαμβάνεται από τον ΕΛΑΣ και ο υπολοχαγός Πανταζής Μουρμουρής στο Κιλκίς και εκτελείται επίσης. Από τους πρωταγωνιστές της προηγούμενης περιόδου, το ίδιο γίνεται και με τον Ιωάννη Ξυπόλητο, χωρίς να έχω βρει συγκεκριμένες συνθήκες σύλληψης και εκτέλεσης. Ο Γεώργιος Βαρελάς, παρουσιάζεται αυθορμήτως την 14/7/1945, στον Πολύγυρο στις ανακριτικές αρχές, όπου εκκρεμούσε ένταλμα σύλληψης του για να δικαστεί. Προηγουμένως είχε συλληφθεί από τον ΕΛΑΣ και είχε προωθηθεί στο στρατόπεδο αιχμαλώτων του ΕΛΑΣ στην Αριδαία, όπου κρατείται για αρκετό διάστημα και στην συνέχεια αφήνεται ελεύθερος, μετά από ένορκη κατάθεση(90). Οι Γερμανοί φεύγουν και από την Θεσσαλονίκη την 30ην Οκτωβρίου 1944 και η Ελλάς γιορτάζει την απελευθέρωση της από τους Ναζί. Παράλληλα στην Αθήνα από τις 12 Οκτωβρίου 1944, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου που είχε συσταθεί στο Κάϊρο, επιστρέφει μαζί με τον στόλο και τον στρατό που βρισκόταν στην Μέση Ανατολή και προσπαθεί να βάλει την χώρα σε τάξη, μαζί με τους Άγγλους που είχαν αυστηρές οδηγίες από τον Τσώρτσιλ, ότι η Ελλάδα θα πρέπει να μείνει στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας. Τα Δεκεμβριανά, όπως καθιερώθηκαν να λέγονται είναι μία θλιβερή παρένθεση, στην ενότητα του λαού, που έπρεπε να κυριαρχήσει στην δύστυχη Ελλάδα. Σε πανελλήνιο επίπεδο, η νέα κυβέρνηση υπό τον Πλαστήρα, που αναλαμβάνει την 5ην Ιανουαρίου 1945, προσπαθεί να έρθει σε συμφωνία για τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και την δημιουργία Εθνικού Στρατού. Η συμφωνία της Βάρκιζας την 12ην Φεβρουαρίου 1945, η ανάθεση στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό της Αντιβασιλείας μέχρι την οριστική διευθέτηση από τον λαό του θέματος της Βασιλείας, αναπτερώνει τις ελπίδες για μία ειρηνική περίοδο μετά την λαίλαπα του πολέμου και την αποφυγή του εμφυλίου. Όμως ο Μαύρος Καβαλάρης, δεν είχε συλλάβει τα γεγονότα που εξελίσσονταν και με ένα τέχνασμα των Άγγλων, εξαναγκάζεται σε παραίτηση στις 7 Απριλίου του 1945. Η πολιτική αστάθεια που κυριάρχησε το επόμενο διάστημα, που οι πολιτικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να συνεννοηθούν στην ανάγκη να κυβερνηθεί η χώρα, και ενώ είχαν προκηρυχθεί εκλογές από την υπηρεσιακή Κυβέρνηση Βούλγαρη για τις 20 Ιανουαρίου 1946, αυτές γίνονται την 31 Μαρτίου 1946, υπό την πρωθυπουργία του Θεμιστοκλή Σοφούλη. Μία παρωδία εκλογών, με νικητή το Λαϊκό κόμμα, αφού το επίσημο ΚΚΕ, απέχει των εκλογών. Την προηγούμενη ημέρα, 30 Μαρτίου 1946, ουσιαστικά είχαμε την επίσημη έναρξη του εμφυλίου πολέμου με τα γεγονότα του Λιτοχώρου. Η κατάσταση οδηγείται σε όξυνση, την 1ην Σεπτεμβρίου 1946 γίνεται το δημοψήφισμα για την Βασιλεία και επανέρχεται ο Βασιλιάς Γεώργιος από την Αγγλία. Αναλαμβάνει Κυβέρνηση υπό τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, περνάμε το 1947 στο δόγμα Τρούμαν, εν μέσω γεγονότων που σημάδεψαν την Ελλάδα και από νικητής στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, βρέθηκε να τρώει τις σάρκες της. (90) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01091-01094. Υπόμνημα Γεωργίου Βαρελά της 20-9-1945, σελίδες 1091-1094

52

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Για την πληρέστερη καταγραφή των εκτελεσθέντων αυτής της περιόδου, αναφέρομαι στο βιβλίο του Παναγιώτη Στάμου(91), που αναφέρει ένα κατάλογο με τίτλο «Κατάλογος Κασσανδρινών εκτελεσθέντων υπό των Κομμουνιστών» το 1944-45. Εδώ φαίνονται ως εκτελεσθέντες, το παραπάνω διάστημα δηλαδή μετά την 12-9-1944, που απελευθερώθηκε η Κασσάνδρα από τους Γερμανούς και είχε επικρατήσει ο ΕΛΑΣ και μέχρι την συμφωνία της Βάρκιζας, πέραν των αναφερθέντων παραπάνω και οι παρακάτω Κασσανδρινοί: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15) 16) 17) 18) 19) 20)

Καραγιαννιός Δημήτριος του Ιωάννου από την Άθυτο την 14-9-1944 Στεφανάκης Εμμανουήλ Διευθυντής Αγροτικών φυλακών την 14-9-1944 Παπαγιάννης Ιωάννης του Δημητρίου εκ Βάλτης την 22-9-1944 Ευσεβίου Μιλτιάδης του Αντωνίου εκ Κασσανδρινού την 28-9-1944 Μοσχίδης Αθανάσιος του Μιχαήλ εκ Κασσανδρινού την 30-9-1944 Κουλακιώτης Νικόλαος του Ρήγα εκ Βάλτης την 22-10-1944 Χράπαλος Νικόλαος του Γεωργίου εκ Καψοχώρας την 25-10-1944 Μιχαλάκης Ιωάννης του Γεωργίου εκ Βάλτης την 31-10-1944 Αναγνωστάκης Δημήτριος του Νικολάου εκ Παλιουρίου την 1-11-1944 Ακριβός Αναστάσιος του Ιωάννου εκ Παλιουρίου την 1-11-1944 Ευαγγέλου Δημήτριος του Νικολάου εκ Παλιουρίου την 1-11-1944 Λάμπρου Δημήτριος του Γεωργίου εκ Παλιουρίου την 1-11-1944 Λάμπρου Κωνσταντίνος του Γεωργίου εκ Παλιουρίου την 1-11-1944 Παπαστυλιανός Κωνσταντίνος του Χρυσορήμονος εκ Παλιουρίου την 1-11-1944 Ρηγάκης Ρήγας του Γεωργίου εκ Καψοχώρας την 2-11-1944 Θεόδωρος Ταχυδρομικός υπάλληλος εκ Βάλτης την 5-11-1944 Αλεξανδρής Αριστείδης του Αθανασίου εκ Κασσανδρινού την 13-11-1944 Νάτσιος Ξενοφών του Νικολάου εκ Βάλτης την 15-11-1944 Αλεξανδρής Ιωάννης του Γρηγορίου εκ Βάλτης την 21-1-1945 Πολυγερινός Ευριπίδης του Αθανασίου

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(91) Παναγιώτη Στάμου. “Η ΗΡΩΙΚΗ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ» Έκδοση 1961. Σελίδες 181-183

53

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

10. Η ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΔΟΣΙΛΟΓΩΝ. ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΙ ΔΥΣΚΟΛΟ ΕΡΓΟ. Για το θέμα αυτό θα μείνω μόνο στα πρόσωπα και τα γεγονότα που αφορούν την Κασσάνδρα. Για τον κύριο υπαίτιο στις περισσότερες συμφορές, τον Αστέριο Αντωνίου Μιχαλάκη, δεν θ΄ αναφερθώ ιδιαίτερα στην δίκη των δοσιλόγων, αφού η δικογραφία βρίθει χαρτιών και υπομνημάτων, για να μπορέσει να αποδείξει την αντιστασιακή του δράση και τον «εθνικό» του ρόλο, αλλά δεν τα κατάφερε, αφού καταδικάσθηκε σε ισόβια. Για την ποινή του και την πορεία του, πολύ περιληπτικά θ΄ αναφερθώ παρακάτω. Με την απελευθέρωση και πριν το Ελληνικό κράτος ξανακτίσει τις δομές του για ν’ αρχίσει να λειτουργεί, άρχισε ένα μπαράζ μηνύσεων, υπομνημάτων, απολογιών κλπ., τα οποία αποτελούν αποδεικτικό των δικών που έγιναν στην συνέχεια. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, από αρχές Νοεμβρίου 1944, υπάρχουν ένορκες καταθέσεις αρχικά στις υπηρεσίες του ΕΛΑΣ, που είχαν δημιουργηθεί στον Πολύγυρο σχετικά με τα γεγονότα που είχαν συμβεί κυρίως από συγγενείς των θυμάτων των Γερμανών και στην συνέχεια στις αρχές του επίσημου Ελληνικού κράτους. Με βάση αυτές τις ένορκες καταθέσεις, είχαμε την κράτηση του Γεωργίου Βαρελά, που μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο του ΕΛΑΣ της Αριδαίας και την προφυλάκιση από την Κασσάνδρα των Αθανασίου Δανιηλίδη, Νικολάου Στάμου, Επαμεινώνδα Δασκαλάκη και Αθανασίου Καραγιαννιού(92). Αρχές του 1945 ψηφίστηκαν οι Συντακτικές πράξεις 6/1945 και 182/1945, βάσει των οποίων θα δικάζονταν οι συνεργάτες με τον κατακτητή. Αυτές προέβλεπαν η μεν υπ’ αριθ. 6/1945 Συντακτική Πράξη «περί επιβολής ποινικών κυρώσεων κατά των συνεργατών μετά του εχθρού» του Κωδικού νόμου 533 και της Αναγκαστικής Πράξης 182/1945 «περί ειδικής φορολογίας των κατά την πολεμικήν περίοδον πλουτισάντων». Με τις πιο πάνω Συντακτικές Πράξεις 6/45 και 182/45 η ελληνική δικαιοσύνη καλούνταν να επιβάλλει δίκαιες ποινικές κυρώσεις «κατά των προδοτών της Πατρίδος και των εκμεταλλευτών της δυστυχίας του Ελληνικού λαού». Αυτά τουλάχιστον διακήρυτταν οι πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις. Όμως, όπως συνήθως συμβαίνει στον τόπο μας, πριν ακόμα αρχίσει η εφαρμογή αυτών των Συντακτικών Πράξεων, αλλεπάλληλα τροποποιήθηκαν ως αντισυνταγματικές, με μια σειρά Συντακτικές Πράξεις, όπως την 12/45 και 107/46 και Νόμους 217, 271, 295, 332, 533, και 797, οι οποίοι έβαζαν επιπλέον κριτήρια για να χαρακτηρισθεί κάποιος δοσίλογος. Στο άρθρο Ι της Συντακτικής Πράξης 6/45 γινόταν μνεία δεκατριών στο σύνολο παραβάσεων, τις οποίες συνοψίζονται σε τέσσερις κατηγορίες προσώπων που διώκονταν ως δωσίλογοι: - Στην κατηγορία των μελών διαφόρων κατοχικών κυβερνήσεων. - Στην κατηγορία των συνειδητών και άμεσων οργάνων του εχθρού. - Στην κατηγορία αυτών που ανήκαν στα σώματα δημοσίας τάξεως και έγιναν συνειδητά όργανα του εχθρού, ή άσκησαν το λειτούργημά τους προς διευκόλυνση του έργου Κατοχής κατά τρόπο πιεστικό για το λαό. - Στην κατηγορία των ανθρώπων που βαρύνονταν με την κατηγορία εμφανούς ή συγκεκαλυμμένης οικονομικής συνεργασίας, δηλαδή, τους οικονομικούς δοσιλόγους. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(92) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00783-00789. Υπόμνημα των προφυλακισμένων Αθανασίου Δανιηλίδη, Νικολάου Στάμου, Επαμεινώνδα Δασκαλάκη, Γεωργίου Βαρελά της 15-3-1945, σελίδες 783-789.

54

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Για να επανέλθουμε στην Κασσάνδρα, όπως ανέφερα πιο πάνω, από τον Νοέμβριο του 1944, άρχισαν οι ένορκες εξετάσεις που στην συνέχεια με την ψήφιση των παραπάνω νόμων, άρχισε μπαράζ μηνύσεων, ενώ οι υπάρχουσες ένορκες καταθέσεις συμπεριλήφθηκαν ως αποδεικτικό υλικό, στις υπάρχουσες δικογραφίες. Το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει μετά την συμφωνία της Βάρκιζας, ακόμη δεν έχει επέλθει η ρήξη με το ΚΚΕ, τα Δικαστήρια φαίνεται ότι αρχίζουν να λειτουργούν και βρίσκουμε την πρώτη απόφαση με τον αριθμό 38 και 39 με Πρόεδρο Δικαστηρίου τον εφέτη Ιωάννη Μάνεση, με την οποία αθωώνεται ο Επαμεινώνδας Δασκαλάκης, λόγω αμφιβολιών και διατάσσεται η αποφυλάκιση του. Στους μάρτυρες υπεράσπισης συμπεριλαμβάνεται και ο Ρήγας Σταμπουλής(93). Τον συγκεκριμένο, τον βρίσκουμε ως κατηγορούμενο σε αρκετές μηνύσεις να κατηγορείται μαζί με άλλους, ως Ταγματασφαλίτης. Ο Ειδικός επίτροπος δοσιλόγων έχει μπροστά του τιτάνιο έργο, συνεχώς παραγγέλνει νέες καταθέσεις, προχωρώντας στην υπόθεση όπως π.χ. από τους νεκροθάφτες κατά τα γεγονότα της 23ης Φεβρουαρίου 1944 και βρίσκουμε την επόμενη απόφαση Δικαστηρίου την 10-101946(94), εν μέσω του εμφυλίου πολέμου, με το κλίμα στην κοινή γνώμη, να έχει αντιστραφεί κατά των κομμουνιστών, με την οποία απόφαση το δικαστήριο μετά από έρευνα του ειδικού επιτρόπου, με μάρτυρες 51 άτομα ως επί το πλείστον κάτοικοι Κασσάνδρας προσδιόρισε δικάσιμο για τους παρακάτω αναγραφόμενους είκοσι πέντε κατηγορουμένους την 12-121946. Οι κατηγορούμενοι ήταν: 1) Αστέριος Αντ. Μιχαλάκης 2) Αντώνιος Αστ. Μιχαλάκης που είναι ήδη προφυλακισμένοι, 3) Γεώργιος Αστ. Μιχαλάκης 4) Ρόζα Αστ. Μιχαλάκη 5) Γεώργιος Δημ. Βαρελάς 6) Νικόλαος Δημ. Στάμος 7) Αντώνιος Παντελάκος 8) Αθανάσιος Μουρμουρής 9) Γεράσιμος Καλογεράτος 10) Γεώργιος Ιωάν. Παπασταύρος 11) Αθανάσιος Ιωάν. Αλεξανδρής 12) Γρηγόριος Ιωάν Αλεξανδρής 13) Παναγιώτης Παν. Μουρμουρής 14) Επαμεινώνδας Γ. Δασκαλάκης 15) Αθανάσιος Δ. Καραγιαννιός 16) Βασίλειος Γ. Κατσάνης 17) Κωνσταντίνος Ιωάν. Ξυπόλητος 18) Δημήτριος Γ. Πελέκας 19) Ιωάννης Δ. Καραμήτσος 20) Νικόλαος Αθ. Παπατσάλας ή Παπαοικονόμου 21) Δημήτριος Παν. Μουρμουρής 22) Ιωάννης Δ. Ξυπόλητος 23) Πανταζής Παν. Μουρμουρής 24) Επαμεινώνδας Κ. Πρίντζιος 25) Δημήτριος Ιωάν. Καραγιαννιός. Την 16-10-1946, ο Αθανάσιος Δ. Καραγιαννιός με υπόμνημά του ζητάει την αποφυλάκιση του. Φαίνεται ότι εκτός του Αστερίου Μιχαλάκη και του γιού του Αντωνίου, αυτήν την περίοδο δεν υπάρχει κάποιος άλλος από τους παραπάνω προφυλακισμένος. Το δικαστήριο που όπως αναφέρεται πιο πάνω, είχε προσδιοριστεί για την 12-12-1946, δεν γίνεται λόγω μη προσέλευσης των μαρτύρων, κυρίως Κασσανδρινών, οι οποίοι τιμωρούνται. Ακολουθεί ένα μπαράζ υπομνημάτων από τους κατηγορούμενους τους πρώτους μήνες του 1947, και μία ακόμη μήνυση του Αρίσταρχου Παραθυρά κατά των Ιωάννη Καραμήτσου και Γεωργίου Βαρελά(95), για την δολοφονία του Επαμεινώνδα Σκυφτούλη την 29ην Αυγούστου 1944, η οποία ενσωματώνεται στον φάκελο 479, που αναφέρεται στην δίκη των δοσιλόγων. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(93) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01053-01054. Απόφαση 38 και 39 Δικαστηρίου Θεσσαλονίκης της 24-5-1945, με την οποία αθωώνεται ο Επαμεινώνδας Δασκαλάκης σελίδες 1053-1054. (94) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00002-00006. Δίκη Δοσιλόγων της 10-10-1946, σελίδες 2-6. (95) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-01053-01054. Ένορκη εξέταση Αρίσταρχου Παραθυρά της 2-2-1947, σελίδες 1053-1054.

55

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Μετά παρέλευση πενταμήνου, το δικαστήριο την 10-5-1947 με δικαστές τους Ιωάννη Μάνεση (πρόεδρο) και τους Αχιλλέα Σαραβαλιώτη και Αλέξανδρο Παπαζήση, ενώ Ειδικός αντεπίτροπος ήταν ο Ιωάννης Ζεγκίνης, αποφασίζει την παραπομπή σε τακτική δικάσιμο τον Αστέριον Μιχαλάκην του Αντωνίου. Επίσης με το Βούλευμα 636, αποφαίνεται ότι απαλλάσσει από δίκη λόγω έλλειψης επαρκών στοιχείων τους παρακάτω κατηγορουμένους 1) Γεώργιον Αστερίου Μιχαλάκην 2) Αντώνιον Αστερίου Μιχαλάκην 3) Ρόζα Αστερίου Μιχαλάκη 4) Γεώργιον Δημητρίου Βαρελάν 5) Νικόλαον Δημητρίου Στάμον 6) Αντώνιον Παντελάκον 7) Αθανάσιον Παναγιώτου Μουρμουρήν 8) Γεράσιμον Καλογεράτον 9) Γεώργιον Ιωάννου Παπασταύρου 10) Αθανάσιον Ιωάννου Αλεξανδρήν 11) Γρηγόριον Ιωάννου Αλεξανδρήν 12) Παναγιώτην Πανταζή Μουρμουρήν 13) Επαμεινώνδα Γεωργίου Δασκαλάκην 14) Αθανάσιον Δημητρίου Καραγιαννιόν 15) Βασίλειον Γεωργίου Κατσάνην 16) Κωνσταντίνον Ιωάννου Ξυπόλητον 17) Δημήτριον Γ. Πελέκαν 18) Ιωάννην Δημητρίου Καραμήτσον 19) Νικόλαον Αθανασίου Παπατσάλαν ή Παπαοικονόμου 20) Αθανάσιον Παππάν 21) Χρήστον Παν. Μουρμουρήν 22) Γρηγόριον Καραμενίδην. Κηρύσσει αποσβεσμένην λόγω θανάτου την δίκη κατά των 1) Δημητρίου Παναγιώτου Μουρμουρή 2) Ιωάννου Δημ. Ξυπόλητου 3) Πανταζή Παναγιώτου Μουρμουρή 4) Επαμεινώνδα Κ. Πρίντζιου 5) Δημητρίου Ιωάν. Καραγιαννιού(96). Στις 16-3-1948, μετά από δίκη, παρουσία σαράντα πέντε μαρτύρων, το δικαστήριο καταδικάζει τον «Δάγκουλα» της Κασσάνδρας, όπως τον αποκάλεσαν κάποια δημοσιεύματα του τύπου της εποχής, τον Αστέριον Μιχαλάκην, ετών 41 μηχανικόν, σε ισόβια και δέσμευση του ½ της περιουσίας του. Στο Διά ταύτα, το Δικαστήριο έλεγε: «ο εκ των κατηγορουμένων Αστέριος Μιχαλάκης κατά την διάρκεια της ξένης εν Ελλάδι κατοχής εν Κασσάνδρα και αλλαχού της Μακεδονίας και πριν ή αναφανώσιν ακόμη οι οργανώσεις Εθνικής Αντιστάσεως ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ κλπ. από τους πρώτους μήνας της κατοχής ήρχισε να καταδίδει εις τους Γερμανούς, Άγγλους αιχμαλώτους και ενήργησε δια την ανακάλυψιν και σύλληψιν αυτών, ήτοι συνέλαβεν και παρέδωσεν εις τας Γερμανικάς αρχάς κατοχής περί τους (10) δέκα Άγγλους στρατιωτικούς κρυπτομένους εν Θεσσαλονίκη και τους Έλληνας Ν. Μορφουλάν, Ιωσήφ Χαλεμπλήν (εκτελεσθέντα παρά των Γερμανών), Ιωσήφ Άμποτ, Ευαγ. Καφετζήν, Μαρίαν Ζωγράφου, Γ. Πάντζιον, Ι. Καλτσάν, Θ. Σταμπουλήν, Αχ. Μαντζανόπουλον, και άλλους οίτινες κατεδικάσθησαν εις διαφόρους ποινάς υπό των Γερμανικών Στρατοδικείων»(97). Διαβάζοντας κάποιος τα υπομνήματα και τα έγγραφα που κατέθεσε στο Δικαστήριο, ο Αστέριος Αντωνίου Μιχαλάκης, βλέπει την πολυσχιδή του δράση την περίοδο της κατοχής και τον καιροσκοπισμό που τον διέκρινε. Την τελευταία περίοδο, βλέποντας προφανώς ότι η Γερμανία χάνει τον πόλεμο, κινείται στην περιοχή της Ηπείρου, προσφέροντας υπηρεσίες και διαμεσολάβηση με τους Γερμανούς των Ιωαννίνων στον ΕΔΕΣ. Όμως η δράση του στην Θεσσαλονίκη και την Κασσάνδρα δεν μπορούσε να σβηστεί και το Δικαστήριο δεν το απέβλεψε.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(96) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00025-00031. Απόφαση 636 Δικαστηρίου της 10-5-1947, σελίδες 25-31. (97) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00039-00044. Απόφαση 135 Δικαστηρίου δοσιλόγων της 16-3-1948, σελίδες 39-44.

56

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Όμως το κλίμα του αντικομουνισμού που επικρατεί λόγω του εμφυλίου πολέμου, που συνεχίζεται με αμείωτη ένταση με χιλιάδες νεκρούς και οι υψηλές του γνωριμίες στην άρχουσα τάξη, τον βοηθούν στην συνέχεια. Μέσα από την φυλακή στέλνει συνεχώς υπομνήματα και επιστολές. Στις 8-2-1950, πετυχαίνει με Βασιλικό Διάταγμα από το τμήμα Χαρίτων, την μείωση της ποινής του σε πέντε χρόνια και την 26-1-1950, συντάσσεται η σχετική πράξη στις φυλακές και προφανώς αποφυλακίζεται(98). Η δικογραφία που είχε σχηματισθεί για τον συγκεκριμένο κατηγορούμενο, έχει πάρα πολύ υλικό, στο οποίο δεν αναφέρομαι με δεδομένο ότι το δικαστήριο τον καταδίκασε και η δική μου οπτική στα γεγονότα περιορίζεται μόνο σε όσα συνέβησαν στην Κασσάνδρα την συγκεκριμένη περίοδο. Γι΄ αυτό και περιορίστηκα στην αναφορά του ρόλου του στην Κασσάνδρα. Δεν γνωρίζω την τύχη του στην συνέχεια, μετά την έξοδο του από τις φυλακές το 1950, πέραν αυτών που αναφέρει στις ιδιόχειρες σημειώσεις του ο Ρήγας Σταμπουλής.

Μαρμάρινη πλάκα στον χώρο της θυσίας στην Κασσάνδρεια, στην θέση «Σκοτωμένοι» (98) Ίδρυμα «Γενικά αρχεία του Κράτους - Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας». Αρχείο Ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων Α.Ε.Ε. IAM-JUS-13-1-479-00046-00048. Βασιλικό Διάταγμα της 08-02-1950, σελίδες 46-48.

57

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

11. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ανακεφαλαιώνοντας, όσα ανέφερα παραπάνω για τα θύματα των Γερμανών, κατά τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944 και μέχρι την επιστροφή των αιχμαλώτων, φαίνεται ότι εκτελέσθηκαν με καταγωγή από την Κασσάνδρα, σε Κασσάνδρα και Θεσσαλονίκη, σαράντα οκτώ (48) άτομα από τους Γερμανούς, και από τους ομήρους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα της Γερμανίας και δεν επέστρεψαν στην πατρίδα, άλλα δέκα οκτώ (18) άτομα, όπως φαίνονται στα Παραρτήματα II και III. Επομένως το σύνολο των θυμάτων αυτής της περιόδου, από τους Γερμανούς, είναι εξήντα έξη (66) άτομα, που αφορούν την Κασσάνδρα. Περισσότερα στοιχεία, αυτών των ανθρώπων για όσους μπόρεσα να συλλέξω μέχρι σήμερα, υπάρχουν στο Παράρτημα VII. Τα παραπάνω γεγονότα, όπως αναφέρθηκα και στην εισαγωγή, σφράγισαν για πάρα πολλά χρόνια και ακόμη και σήμερα επηρεάζουν την κοινωνική συνοχή των κατοίκων της Κασσάνδρας και ιδιαίτερα της Κασσάνδρειας (Βάλτας), αλλά και άλλων χωριών (Παλιούρι, Άθυτος). Θα θέσω παρακάτω κάποια ερωτήματα που κάθε αναγνώστης των παραπάνω αναγραφομένων, προτού κάνει την κριτική του, η οποία δηλώνω από την αρχή είναι καλοδεχούμενη αρκεί να υπηρετεί την αλήθεια. - Πρέπει να γνωρίσουμε την ιστορία του τόπου μας και να την αφήσουμε στις επόμενες γενιές γραμμένη με αντικειμενικό και νηφάλιο λόγο; - Γίνεται η αλήθεια να διχάζει και να φοβίζει; Μόνο πάνω στην αλήθεια, μπορούμε να στηρίξουμε ένα μέλλον απαλλαγμένο από την βία του διχασμού και των παθών, από την αδυναμία του μίσους και της προκατάληψης. Ήταν οι παραπάνω εξήντα έξη εκτελεσθέντες θύματα των Γερμανικών κατοχικών στρατευμάτων; Σ΄ αυτό το σημείο οφείλω μία επεξήγηση. Την ίδια χρονική περίοδο στον τόπο μας υπήρχαν θύματα, Έλληνες που έχασαν την ζωή τους και είχαν σχέση με την αντίσταση κατά των Γερμανών και τους σκότωσαν Έλληνες. Ναι αυτή είναι μία πραγματικότητα. Τα ονόματα τους αναφέρονται στην παρούσα εργασία. Αυτό όμως, είναι ένα άλλο κεφάλαιο για το οποίο αυτή η εργασία δεν ασχολήθηκε, γιατί στόχος της ήταν ν’ αναδείξει τα θύματα των Γερμανών κατακτητών. Δυστυχώς για την πατρίδα αυτή η περίοδος που ανέδειξε τον ηρωϊσμό και την θυσία των Ελλήνων για υψηλά ιδανικά, δεν καρποφόρησε, αφού η Ελλάς βγήκε πληγωμένη τρώγοντας τις σάρκες της, από την λήξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Τέλος θέλω να πω ότι μετά τόσα χρόνια, ας αναγνωρίσουμε όλοι οι κάτοικοι της Κασσάνδρας, με δεδομένο ότι σήμερα δεν ζει κανείς από τους πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου, ότι πολύ αίμα κύλησε, πολλές μάνες έκλαψαν βουβά για πολλά χρόνια και δεν υπήρχε τάφος ν΄ ανάψουν ένα κερί στην μνήμη τους. Ο πόνος και η θλίψη για τον θάνατο τόσων παλληκαριών σημάδεψε την ζωή τόσων οικογενειών και κύλησε στον χρόνο με βουβό και άλαλο τρόπο. Ας το αναγνωρίσουμε, όπως επίσημα ο Δήμος μας το έχει κάνει. Ας τιμήσουμε με τον πρέποντα τρόπο, αυτά τα παλληκάρια που έδωσαν την ζωή τους. Τους το οφείλουμε ως μνημόσυνο !!

58

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

12. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα πρέπει να ευχαριστήσω το Ίδρυμα «Γενικά Αρχεία του κράτους – Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας», για το υλικό που έθεσε στην διάθεση μου, χωρίς την μελέτη του οποίου, δεν θα μπορούσε να τεκμηριωθούν τ’ αναγραφόμενα παραπάνω. Επίσης ένα μεγάλο ευχαριστώ στον φίλο και συμμαθητή Ιωάννη Σταμπουλή, γιό του «Καπετάν Ρήγα», που μου διέθεσε το χειρόγραφο αρχείο του πατέρα του, που αφορά αυτήν την περίοδο και τις περισσότερες φωτογραφίες των θυμάτων της Γερμανικής Θηριωδίας. Ακόμη ένα μεγάλο ευχαριστώ, στην αγαπητή μου Μαίρη Καραγιάννη και τον Κωνσταντίνο Βρασταμηνό, για την πολύτιμη βοήθειά τους στην ανεύρεση στοιχείων των εκτελεσθέντων με καταγωγή από το Παλιούρι, ευχαριστώντας ταυτόχρονα και την μητέρα του Κώστα Αθηνά Βρασταμηνού για την διήγηση των γεγονότων του Παλιουρίου. Ευχαριστίες οφείλω επίσης στην κυρία Παυλή Πόπη, για την διευκρίνηση πολλών θεμάτων, που αφορούν την Άθυτο την συγκεκριμένη περίοδο. Ακόμη πρέπει να ευχαριστήσω τον κύριο Τάκη Ιερισσιώτη για τις πληροφορίες ανάσυρσης του πυροβόλου των Γερμανών από την θάλασσα της Φούρκας. Ευχαριστίες οφείλω επίσης στην κυρία Μάρθα Παπαχριστοδούλου, για την πολύτιμη βοήθεια της στα ονόματα και τα γεγονότα της Νέας Σκιώνης, καθώς και την ιστορία με την εκτέλεση των Γερμανών στα «Μπουλαμάτσα». Βέβαια η συλλογή στοιχείων των εκτελεσθέντων, δεν έχει ολοκληρωθεί και ελπίζω να γίνει αργότερα, ώστε να υπάρχει πλήρης καταγραφή των εξήντα έξη εκτελεσθέντων και των είκοσι Κασσανδρινών που επέζησαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας, την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Για όσους βρήκα κάποια στοιχεία το όνομα τους καλύπτεται με κίτρινο χρώμα, οι υπόλοιποι απλά αναφέρονται ονομαστικά. Όποιος θέλει να επικοινωνήσει μαζί μου είτε για διόρθωση τυχόν στοιχείων, είτε για πρόσθετες πληροφορίες στα πρόσωπα ή στα γεγονότα που αναφέρονται σ΄ αυτή την εργασία τα στοιχεία μου είναι:

Απόστολος Στρατής E-mail: [email protected]

59

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Από τα φυλασσόμενα αρχεία στο Ίδρυμα «Γενικά Αρχεία του κράτους - Ιστορικά Αρχεία Μακεδονίας» παραθέτω όπως φαίνεται παρακάτω, τον πίνακα των φονευθέντων και σταλέντων ομήρων υπό του Γερμανικού καθεστώτος Κασσάνδρας κατά τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944. Διευκρινίζω ότι στον αρχικό πίνακα, έχω κάνει ορισμένες διορθώσεις, που συμπληρώνουν στοιχεία που έλλειπαν στον αρχικό πίνακα, τα οποία διασταύρωσα και κυρίως αφορούν λάθη στην αναγραφή ονομάτων και στον τόπο καταγωγής. Ο πίνακας αυτός συντάχθηκε στις 20-6-1945, από τον αρμόδιο υπάλληλο στις φυλακές Πολυγύρου και συμπεριλαμβάνετε στο Αρχείο ειδικού Δικαστηρίου Δοσιλόγων.

Πίναξ Εμφαίνων τους φονευθέντας και σταλέντας ομήρους, υπό του Γερμανικού καθεστώτος Κασσάνδρας κατά τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944. α/α 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

Ονοματεπώνυμον Α! Φονευθέντες Δημήτριος Γεωργίου Κουζούχας Θεμιστοκλής Κλεάρχου Ρήγας Μιλτιάδης Αρίσταρχου Παραθυράς Αθανάσιος Γεωργίου Γουίτας Χριστόφορος Νικολάου Μιχαλάκης Δημήτριος Π. Πέγιος Κλεάνθης Αλεξάνδρου Πέγιος Αναστάσιος (Ανέστης) Θεοδωρίδης-Τηλέμαχος Αθανάσιος Αρ. Αθανασιάδης Γεώργιος Αρ. Καραγιαννιός Κοσμάς Χιώτης Μουναχάκης Δ. Κωνσταντινούδης Γεώργιος Γρ. Κωνσταντινούδης Αστέριος Δελημαράς Κωνσταντίνος Τσάκας Ιωάννης Λαούμης (Ναούμ) Πασχάλης Γεράκης Μιλτιάδης Λάζος Μενέλαος Καραλής Κωνσταντίνος Φισκατόριος Πανταζής Ν. Ράγκος Καλπουζάνης Ζαφείριος Μαρτίνης Μιχαήλ Γεώργιος Βλαχόπουλος Ζάχος Διάκου Μουρατίδης Ιορδάνης Σκαρμούτσος Νικόλαος Κεσίδης Παναγιώτης-Καπετάν Κωστούλας Θεμιστοκλής Παπαδημητρίου Στράτος… Κασιμαθίας Σταύρος 60

Κατοικία Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Θεσσαλονίκη Άθυτος Άθυτος Άθυτος Παζαράκια Παζαράκια Ν. Σκιώνη Πολύχρονο Πολύχρονο Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Αγία Παρασκευή Αγία Παρασκευή Καψόχωρα

Αντάρτης ΕΛΑΣ Αντάρτης ΕΛΑΣ Αντάρτης ΕΛΑΣ-Βασιλικά Αντάρτης ΕΛΑΣ-Βασιλικά Αντάρτης ΕΛΑΣ-Μυτιλήνη Αντάρτης ΕΛΑΣ

«Οι σκοτωμένοι» 32. 33. 34. 35.

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ανής Χρήστος Κώστας Ψωμάς Πανούτσης Κωνσταντίνος Τσεκούρας Αστέριος

Αντάρτης ΕΛΑΣ Αντάρτης ΕΛΑΣ Αντάρτης ΕΛΑΣ Αντάρτης ΕΛΑΣ-Επανωμή

Β! Όμηροι εις Στρατόπεδα 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.

Τάκης Μάργαρης Ιωάννης Επ. Σκυφτούλης Χρήστος Σαρχώσης Νικόλαος Χρ. Νάτσος Μενέλαος Γ. Παπαδημητρίου Κωνσταντίνος Δ. Σοφής Γρηγόριος Κ. Βογιατζής Παναγιώτης Δ. Σισμάνης Αστέριος Ξ. Μακρής Χρήστος Δ. Μπλιούμης Τασούλα Αρ. Παραθυρά Νικόλαος Β. Μάργαρης Ιωάννης Σουσούρας Πέτρος Αθανασιάδης Κίμων Λειβαδιώτης Δημήτριος Τσαγκαρόπουλος Ιωάννης Παναγιωτίδης Ανδρέας Κουκοβίνος Αχιλλέας Κουκοβίνος Λαλάς Απόστολος Καλλικράτης Αστ. Πρασάς Βασίλειος Γεωργίου Στεριανός Δημήτριος Κ. Γεράκης Ιωάννης Κ. Γεράκης Αστέριος Απ. Μαυρουδής Δημήτριος Κ. Βρασταμινός Δημήτριος Σ. Τσατσαρώνης Ιωάννης Ν. Παπανικολάου Δημήτριος Α. Χαλκιάς Θεόδωρος Συκιώτης Ιωάννης Γ. Βρασταμινός Δημήτριος Γ. Παρθενιώτης Λυσίμαχος Σταματίου Βασίλειος Λύκος Ιωάννης Γ. Γαλαρινιώτης Ιωάννης Δ. Σταμπουλής

Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Βάλτα Άθυτος Καλλάνδρα Καλλάνδρα Κασσανδρινό Νέα Σκιώνη Νέα Σκιώνη Νέα Σκιώνη Νέα Σκιώνη Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Παλιούρι Άθυτος Καλλάνδρα Βάλτα

Εκ των εις τα στρατόπεδα σταλέντων εφονεύθησαν αργότερον εις Θεσσαλονίκην. 1. 2. 3.

Ιωάννης Δ. Σταμπουλής Τάκης Μάργαρης Ιωάννης Σκυφτούλης

Δημοδιδάσκαλος-Φοιτητής Φοιτητής Μαθητής

61

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Ονομαστική κατάσταση των μνημονευομένων στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου από τους διοργανωτές. Παρακάτω παραθέτω την κατάσταση που εκφωνείται στο ετήσιο μνημόσυνο των πεσόντων στις 23 Φεβρουαρίου, στην Κασσάνδρεια Χαλκιδικής, από τους διοργανωτές του μνημοσύνου. Υπάρχουν αρκετές διαφορές με τον πίνακα που ανέφερα παραπάνω. ΔΙΑ ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΜΟΥ 1. 2. 3. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Χιώτης Κοσμάς Πέγιος Κλεάνθης Θεοδωρίδης Ανέστης ΔΙΑ ΤΥΦΕΚΙΣΜΟΥ Κεσίδης Κωνσταντίνος (Καπετάν Κωστούλας) Ρήγας Θεμιστοκλής Πέγιος Δημήτριος Ζαχαρίας Χρήστος Κουζούχας Δημήτριος Αθανασιάδης Αθανάσιος Γουίτας Αθανάσιος Μιχαλάκης Χριστόφορος Στεργιούλης Κωνσταντίνος Λάζος Μιλτιάδης Γεράκης Πασχάλης Φισκατόριος Κωνσταντίνος Καραλής Μενέλαος Κωνσταντινούδης Γεώργιος Παραθυράς Μιλτιάδης Καραγιαννιός Γεώργιος Ράγκος Πανταζής Λασκαρίδης Χρήστος Λαούμης Ιωάννης Ψωμάς Κωνσταντίνος Πανούτσης Κωνσταντίνος Κασιμαθίας Σταύρος Παπαγρηγορίου Ζαχαρίας Ανής Χρήστος Παπαδημητρίου Θεμιστοκλής Σιωπίδης Λεωνίδας Κωνσταντινούδης Μοναχάκης Στράτος…από Μυτιλήνη ΕΚΤΕΛΕΣΘΗΚΑΝ ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ Μουρατίδης Ιορδάνης Τσεκούρας Αστέριος Σκαρμούτσος Νικόλαος Μαρτίνης Μιχαήλ Καμπουράκης Βασίλειος Δελημαράς Αστέριος 62

«Οι σκοτωμένοι» 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Απόστολος Χρ. Στρατής

Σκυφτούλης Επαμεινώνδας Μπαχάνος Ευάγγελος Βιολέτης Χρήστος ΕΚΤΕΛΕΣΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ Σταμπουλής Ιωάννης Μάργαρης Δημήτριος Σκυφτούλης Ιωάννης Κωνσταντινούδης Γεώργιος Παπανικολάου Παναγιώτης ΠΕΘΑΝΑΝ ΟΜΗΡΟΙ ΣΤΗΝ ΓΕΡΜΑΝΙΑ Παπαδημητρίου Μενέλαος Βογιατζής Γρηγόριος Νάτσος Νικόλαος Μακρής Αστέριος Λειβαδιώτης Κίμων Τσαγκαρόπουλος Δημήτριος Παπαμιχαήλ Αλέξανδρος Τσατσαρώνης Δημήτριος Παρθενιώτης Δημήτριος Χαλκιάς Δημήτριος Βρασταμηνός Ιωάννης Κοκοβίνος Ανδρέας Παπανικολάου Ιωάννης Δρέπας Βασίλειος Μαυρουδής Αστέριος Ματσιώλας Δημήτριος Σιμώνης Άγγελος

63

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΚΑΙ ΟΜΗΡΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ Όπως έχω αναφέρει στο κύριο σώμα, το Παράρτημα αυτό συντάχθηκε, έχοντας υπόψη μου τρία έγγραφα, τα οποία συνέκρινα μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, τα επαναλαμβάνω εδώ: •

•

•

Την ανακοίνωση των Γερμανικών στρατευμάτων, για την εκτέλεση των είκοσι εννέα ατόμων στην Βάλτα την 23η Φεβρουαρίου 1944, που φαίνεται παραπάνω στο κύριο μέρος. Το πρακτικό που συντάχθηκε την 20-6-1945 στις φυλακές Πολυγύρου, στο οποίο φαίνεται ότι στα γεγονότα της Κασσάνδρας, εκτελέσθηκαν από τους Γερμανούς τριάντα πέντε (35) Έλληνες και οδηγήθηκαν όμηροι αρχικά στην Θεσσαλονίκη και αργότερα στην Γερμανία, άλλοι τριάντα έξη (36). Την κατάσταση, που διαβάζεται στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου στον χώρο θυσίας.

Συγκρίνοντας τις παραπάνω καταστάσεις και έγγραφα και από την έρευνα που έκανα στα αρχεία του Ιστορικού αρχείου Μακεδονίας, κατέληξα στην παρακάτω κατανομή με βάση τον τόπο καταγωγής, με τα μέχρι σήμερα διασταυρωθέντα στοιχεία, καθώς και στον συνολικό αριθμό, τόσο των εκτελεσθέντων, όσο και των ομήρων στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, στο διάστημα από του Φεβρουαρίου 1944 και μέχρι την επιστροφή των ομήρων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί, λαμβάνοντας υπόψιν και τις υποσημειώσεις στο τέλος του Παραρτήματος. ΒΑΛΤΑ (ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑ) ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

ΟΜΗΡΟΙ

Δημήτριος Γεωργίου Κουζούχας (1)* Θεμιστοκλής Κλεάρχου Ρήγας (2)* Μιλτιάδης Αρίσταρχου Παραθυράς (3)* Αθανάσιος Γεωργίου Γουίτας (4)* Χριστόφορος Νικολάου Μιχαλάκης (5)* Δημήτριος Π. Πέγιος (6)* Κλεάνθης Αλεξάνδρου Πέγιος (7)*

1. Τάκης Μάργαρης (1) * 2. Ιωάννης Επαμεινώνδα Σκυφτούλης (2)* 3. Χρήστος Σαρχώσης (3)* 4. Νικόλαος Χρήστου Νάτσος (4)* 5. Μενέλαος Γ. Παπαδημητρίου (5)* 6. Κωνσταντίνος Δ. Σοφής (6)* 7. Γρηγόριος Κ. Βογιατζής (7)* 8. Παναγιώτης Δ. Σισμάνης (8)* 9. Αστέριος Ξανθού Μακρής (9)* 10. Χρήστος Δ. Μπλιούμης (10)* 11. Τασούλα Αρίσταρχου Παραθυρά (11)* 12. Νικόλαος Β. Μάργαρης (12)* 13. Ιωάννης Σουσούρας (13)* 14. Ιωάννης Δ. Σταμπουλής (36)* 15. Γεώργιος Γ. Καλογεράτος ****

Σύνολο Βάλτας, 7 εκτελεσθέντες και 15 Όμηροι. Αργότερα με την εκτέλεση των Τάκη Μάργαρη (1)*, Ιωάννη Σταμπουλή (14)* και Ιωάννη Σκυφτούλη (2)*, στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στην Θεσσαλονίκη, οι εκτελεσθέντες, από αυτή την λίστα έγιναν 10. Σύνολο εκτελεσθέντων και ομήρων 22 άτομα. 64

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου, που γίνεται από τον Δήμο Κασσάνδρας, ως θανόντες στα στρατόπεδα ομήρων της Γερμανίας αναφέρονται και οι παρακάτω με καταγωγή από την Βάλτα. Οι 4 από αυτούς συμπεριλαμβάνονται στην λίστα των ομήρων. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Μενέλαος Γ. Παπαδημητρίου (5)* Γρηγόριος Κ. Βογιατζής (7)* Νικόλαος Χ. Νάτσος (4)* Αστέριος Ξ. Μακρής (9)* Δημήτριος Ματσιώλας** Άγγελος Σιμώνης** Επαμεινώνδας Σκυφτούλης**

Επομένως το σύνολο των εκτελεσμένων και των θανόντων στα στρατόπεδα ομήρων, με καταγωγή από την Βάλτα είναι 18 και των ομήρων που επέστρεψαν ζωντανοί είναι 7. Σύνολο 25 άτομα. ΠΑΛΙΟΥΡΙ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

ΟΜΗΡΟΙ

Πασχάλης Γεράκης (17)* Μιλτιάδης Ν. Λάζος (18)* Μενέλαος Καραλής (19)* Κωνσταντίνος Φισκατόριος (20)*

1. Βασίλειος Γ. Στεριανός (22)* 2. Δημήτριος Κ. Γεράκης (23)* 3. Ιωάννης Κ. Γεράκης (24)* 4. Αστέριος Απ. Μαυρουδής (25)* 5. Δημήτριος Κ. Βρασταμινός (26)* 6. Δημήτριος Σ. Τσατσαρώνης (27)* 7. Ιωάννης Ν. Παπανικολάου (28)* 8. Δημήτριος Α. Χαλκιάς (29)* 9. Θεόδωρος Συκιώτης (30)* 10. Ιωάννης Γ. Βρασταμινός (31)* 11. Δημήτριος Γ. Παρθενιώτης (32)* 12. Λυσίμαχος Σταματίου (33)*

Σύνολο Παλιουρίου, 4 εκτελεσθέντες και 12 όμηροι, από την συγκεκριμένη λίστα. Σύνολο εκτελεσθέντων και ομήρων 16 άτομα. Ο Κ. Φισκατόριος είχε καταγωγή από Σκιάθο, το συγκεκριμένο διάστημα διέμενε στο Παλιούρι. Στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου, που γίνεται από τον Δήμο Κασσάνδρας, ως θανόντες στα στρατόπεδα ομήρων της Γερμανίας αναφέρονται και οι παρακάτω με καταγωγή από το Παλιούρι. Και οι 6, συμπεριλαμβάνονται στην λίστα των ομήρων. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Δημήτριος Σ. Τσατσαρώνης (27)* Δημήτριος Γ. Παρθενιώτης (32)* Δημήτριος Α. Χαλκιάς (29)* Ιωάννης Γ. Βρασταμινός (31)* Ιωάννης Ν. Παπανικολάου (28)* Αστέριος Απ. Μαυρουδής (25)* Παναγιώτης Παπανικολάου ** 65

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Επομένως το σύνολο των εκτελεσμένων και των θανόντων στα στρατόπεδα ομήρων, με καταγωγή από το Παλιούρι είναι 11 και αυτών που επέστρεψαν ζωντανοί είναι 6. Σύνολο 17 άτομα. ΝΕΑ ΣΚΙΩΝΗ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. Αστέριος Δελημαράς (14)* 2. Χρήστος Ζαχαρίας *** 3. 4.

1. Ανδρέας Κουκοβίνος (18)* 2. Αχιλλέας Κουκοβίνος (19)* 3. Απόστολος Λαλάς (20)* 4. Καλλικράτης Αστ. Πρασάς (21)*

Σύνολο Νέας Σκιώνης, 2 εκτελεσθέντες και 4 όμηροι, από την συγκεκριμένη λίστα. Σύνολο εκτελεσθέντων και ομήρων 6 άτομα. Στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου, που γίνεται από τον Δήμο Κασσάνδρας, ως εκτελεσθείς φαίνεται ακόμη ένα άτομο, ο Χρήστος Ζαχαρίας***, ο οποίος μάλιστα συμπεριλαμβάνεται στην ανακοίνωση των Γερμανικών αρχών ως εκτελεσθείς. Ως θανόντες στα στρατόπεδα ομήρων της Γερμανίας αναφέρονται και οι παρακάτω με καταγωγή από την Νέα Σκιώνη. Μόνον ένας από τους 3, συμπεριλαμβάνεται στην λίστα των ομήρων. 1. Αλέξανδρος Παπαμιχαήλ 2. Ανδρέας Κουκοβίνος (18)* 3. Βασίλειος Δρέπας Επομένως το σύνολο των εκτελεσμένων και των θανόντων στα στρατόπεδα ομήρων, με καταγωγή από την Νέα Σκιώνη είναι 5, (Δύο δεν συμπεριλαμβάνονται στην λίστα των φυλακών Πολυγύρου) και αυτών που επέστρεψαν ζωντανοί είναι 3. Σύνολο 8 άτομα. ΑΘΥΤΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ 1. 2. 3. 4.

ΟΜΗΡΟΙ

Αθανάσιος Αρ. Αθανασιάδης (9)* Γεώργιος Αρ. Καραγιαννιός (10)* Κοσμάς Χιώτης (11)* Ευάγγελος Μπαχάνος **

1. Πέτρος Αθανασιάδης (14)* 2. Βασίλειος Λύκος (34)*

Σύνολο Αθύτου, 4 εκτελεσθέντες και 2 όμηροι, από τις συγκεκριμένες λίστες. Επέστρεψαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δύο. Σύνολο 6 άτομα.

66

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΚΑΛΑΝΔΡΑ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. 2. 3.

1. Κίμων Λειβαδιώτης (15)* 2. Δημήτριος Τσαγκαρόπουλος (16)* 3. Ιωάννης Γαλαρινιώτης (35)*

Σύνολο Καλλάνδρας, 3 όμηροι, από την συγκεκριμένη λίστα. Στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου, που γίνεται από τον Δήμο Κασσάνδρας, ως θανόντες στα στρατόπεδα ομήρων της Γερμανίας αναφέρονται και οι παρακάτω με καταγωγή από την Καλλάνδρα. Και οι 6, συμπεριλαμβάνονται στην λίστα των ομήρων. 1. Κίμων Λειβαδιώτης (15)* 2. Δημήτριος Τσαγκαρόπουλος (16)* Επομένως το σύνολο των θανόντων στα στρατόπεδα ομήρων, με καταγωγή από την Καλλάνδρα είναι 2 και επέστρεψε ένας. Σύνολο 3 άτομα.

ΠΑΖΑΡΑΚΙΑ (ΚΡΥΟΠΗΓΗ) ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. Μοναχάκης Δ. Κωνσταντινούδης (12)* 2. Γεώργιος Γρ, Κωνσταντινούδης (13)* 3. Γεώργιος Κωνσταντινούδης ** Σύνολο Κρυοπηγής, 2 εκτελεσθέντες, από την συγκεκριμένη λίστα και ακόμη ένας, που φαίνεται στην λίστα του ετησίου μνημοσύνου. Σύνολο 3 εκτελεσθέντες. ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. Κωνσταντίνος Τσάκας (15)* 2. Ιωάννης Λαούμης (Ναούμ) (16)* 3. Κωνσταντίνος Στεργιούλας ** Σύνολο Πολυχρόνου, 3 εκτελεσθέντες, 2 από την συγκεκριμένη λίστα. ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. Πανταζής Ν. Ράγκος (21)* 2. Ζαφείριος Καλπουζάνης (22)* Σύνολο Αγίας Παρασκευής, 2 εκτελεσθέντες, από την συγκεκριμένη λίστα.

67

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΚΑΨΟΧΩΡΑ (ΠΕΥΚΟΧΩΡΙ) ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. Μιχαήλ Μαρτίνης (23)* Σύνολο Πευκοχωρίου, ένας εκτελεσθείς, από την συγκεκριμένη λίστα. ΚΑΣΣΑΝΔΡΙΝΟ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ 1.

ΟΜΗΡΟΙ 1. Ιωάννης Παναγιωτίδης (17)*

Σύνολο Κασσανδρινού, ένας από την συγκεκριμένη λίστα των ομήρων ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. Αναστάσιος (Ανέστης) Θεοδωρίδης (8)* (Τηλέμαχος) Σύνολο Θεσσαλονίκης, ένας από την συγκεκριμένη λίστα των ομήρων. ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

ΟΜΗΡΟΙ

Γεώργιος Βλαχόπουλος (24)* Ζάχος Διάκου (25)* Χρήστος Λασκαρίδης ** Ζαχαρίας Παπαγρηγορίου ** Καταγωγή από Τρίλοφο Θεσσαλονίκης; Λεωνίδας Σιωπίδης ** Βασίλειος Καμπουράκης ** Χρήστος Βιολέτης ** Καταγωγή από Μάνδρα Αττικής (Επάγγελμα Ρετσινάς)

Σύνολο Αγνώστου διαμονής, 2 εκτελεσθέντες, από την συγκεκριμένη λίστα. Στο ετήσιο μνημόσυνο υπάρχουν άλλα πέντε (5) άτομα ως εκτελεσθέντες. Σύνολο εκτελεσθέντων 7 άτομα. ΑΝΤΑΡΤΕΣ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΕΣ

ΟΜΗΡΟΙ

1. Ιορδάνης Μουρατίδης (26)* Καταγωγή από Πρόχωμα Κιλκίς 2. Νικόλαος Σκαρμούτσος (27)* 3. Παναγιώτης Κεσίδης – Καπετάν Κωστούλας (28)* Καταγωγή από Βασιλικά Θεσσαλονίκης 4. Θεμιστοκλής Παπαδημητρίου (29)* Καταγωγή από Βασιλικά Θεσσαλονίκης 5. Στράτος (30)* Καταγωγή από Μυτιλήνη 6. Σταύρος Κασιμαθίας (31)* Καταγωγή από Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης. 68

«Οι σκοτωμένοι» 7. 8. 9. 10.

Απόστολος Χρ. Στρατής

Χρήστος Ανής (32)* Κώστας Ψωμάς (33)* Καταγωγή από Νέα Ραιδεστό Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Πανούτσης (34)* Καταγωγή από Πυλαία Θεσσαλονίκης Τσεκούρας Αστέριος (Στέργιος) (35)* Καταγωγή από Επανομή Θεσσαλονίκης

Σύνολο Αντάρτες, 10 εκτελεσθέντες από την συγκεκριμένη λίστα. Με τις διευκρινίσεις που υπάρχουν στο τέλος από κάθε τόπο καταγωγής καταλήγουμε στα παρακάτω συγκεντρωτικά αποτελέσματα. Α/Α 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Τόπος καταγωγής Κασσάνδρεια Παλιούρι Νέα Σκιώνη Άθυτος Καλλάνδρα Κρυοπηγή Πολύχρονο Αγία Παρασκευή Πευκοχώρι Κασσανδρινό Θεσσαλονίκη Αγνώστου διαμονής Αντάρτες Σύνολα

Εκτελεσθέντες 17 11 5 4 2 3 3 2 1

Όμηροι που επέζησαν 7 6 3 2 1

1 1 7 10 66

20

Σύνολο 24 17 8 6 3 3 3 2 1 1 1 7 10 86

* Ο αριθμός που βρίσκεται στην παρένθεση, αναφέρεται στον αύξοντα αριθμό του καθενός από τις δύο λίστες που είχαν συνταχθεί στις φυλακές Πολυγύρου την 20-6-1945. ** Όσοι δεν έχουν σε παρένθεση αριθμό, αναφέρονται επιπλέον στην λίστα που εκφωνείται στο ετήσιο μνημόσυνο της 23ης Φεβρουαρίου. *** Ο συγκεκριμένος αναφέρεται στην ανακοίνωση των εκτελεσθέντων από τις Γερμανικές αρχές, αλλά δεν υπάρχει στην λίστα των φυλακών Πολυγύρου, αφού δεν υπήρχαν συγγενείς να ενδιαφερθούν (Παράρτημα VI). **** Αναφέρεται στην κατάθεση του Γεράσιμου Καλογεράτου και στο βιβλίο του Βάιου Καλογριά «Το αντίπαλο δέος»

69

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΝΤΟΡΑΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1944 ΣΤΗΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ Η Θεοδώρα (Ντόρα) Παραθυρά, κόρη του Αρίσταρχου Παραθυρά, δασκάλου στην Άθυτο την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, μαθήτρια δεκατεσσάρων ετών το 1944, βίωσε την σύλληψη και εκτέλεση του αδελφού της Μιλτιάδη ετών 21, καθώς και την σύλληψη του πατέρα της και της αδελφής της Τασούλας ετών 20, που την στείλανε όμηρο στην Γερμανία. Η πολυμελής οικογένεια, μετά τα γεγονότα βιώνοντας τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν, σκορπίσθηκε σε διάφορους τόπους, Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Η Κρητικιά συγγραφέας Τώνια Ζεβόλη - Νταουντάκη αναφέρεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της «Εμείς θα ζήσουμε», σε άγνωστα γεγονότα και καταστάσεις του παρελθόντος της πολύπαθης Χαλκιδικής και της Μακεδονίας. Μεταξύ των άλλων αναφέρεται και στο μακελειό της Βάλτας, μεταφέροντας αυτούσια και με περίτεχνη λογοτεχνική γραφή τη συγκλονιστική μαρτυρία της Ντόρας Παραθυρά. Η Ντόρα από την αρχή της αφήγησής της ξεκαθάρισε ότι «εγώ δεν είμαι ιστορικός για να γράψω ιστορία με το μολύβι. Ό,τι έζησα το έζησα με το σώμα, με την καρδιά, με την ψυχή. Έτσι τα ξέρω και έτσι τα λέω. Για ό,τι δεν έζησα εγώ, ας μιλήσει η ιστορία». Από αυτή την αυθεντική αφήγησή της, συνεχίζει η Ζεβόλη, παραθέτω ορισμένα αποσπάσματα για τα όσα συγκλονιστικά συνέβησαν την αποφράδα εκείνη μέρα: «23 Φλεβάρη 1944…..Δεν ξέρω πόσες ώρες είχαν περάσει, όταν, στον πιο βαθύ ύπνο μας, μέσα στο σκοτάδι και την απόλυτη ησυχία της φύσης, άρχισαν να γλιστράνε σαν φίδια οι σκιές και να κυκλώνουν τον τόπο γύρω. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα γερμανικός στρατός είχε ζώσει την Κασσάνδρα από στεριά και θάλασσα, χωρίς να το έχει αντιληφθεί κανείς. Άξαφνα, σαν να ζωντάνεψε η κόλαση, άρχισαν να μπουκάρουν στα σπίτια της Αθύτου, της Βάλτας και των γύρω χωριών. Ξυπνάμε σαστισμένοι από εκκωφαντικούς θορύβους, φωνές, ποδοβολητά και, πριν προλάβουμε να συνέλθουμε, να καταλάβουμε τι γίνεται, ακούμε βαριά χτυπήματα στην πόρτα μας από μπότες, όπλα, γροθιές, ταυτόχρονα με άγριες κραυγές. Έντρομοι βλέπουμε να μπαίνουν μέσα δυο Γερμανοί μαζί με δυο Έλληνες συνεργάτες τους. Τον έναν από αυτούς τον ξέραμε καλά, Ψητάρα τον φωνάζαμε, αυτό ήταν το παρατσούκλι του. Ήταν από το διπλανό χωριό, τη Βάλτα, συνομήλικος του Μιλτιάδη μας. Ο πατέρας του ήταν συνεργάτης κι αυτός των Γερμανών, υψηλά ιστάμενος όμως. Τον είχανε στην κομαντατούρ στη Θεσσαλονίκη. Άλλοι δυο Γερμανοί στρατιώτες στάθηκαν στη σκάλα έξω και φύλαγαν να μη φύγουμε. Μας μάζεψαν όλους, γονείς και παιδιά, στο δωμάτιο που ήμουν εγώ με το μικρό και άρχισαν να χτυπάνε άγρια, απάνθρωπα το Μιλτιάδη μας, την Τασούλα και τον πατέρα. Χτύπησαν και την μάνα, άρπαξε στο αυτί και η Κατίνα μια γερή, που της έσπασε το τύμπανο. Κυρίως όμως χτυπούσαν αλύπητα τον Μιλτιάδη. Πιο άγριος από τους Γερμανούς ο Έλληνας συνεργάτης τους. Είχε πέσει πάνω του και τον χτυπούσε με κλωτσιές, με γροθιές, με τον υποκόπανο του όπλου, τον έβριζε και τον βλαστημούσε χυδαία Κάθε λίγο φώναζε με ικανοποίηση. «Ορέ, καλά που μας το ‘πε ο πρόεδρος πως είσαι εδώ!» Και συνέχιζε με μεγαλύτερη μανία να τον βασανίζει. Από το πολύ ξύλο με τον υποκόπανο πεταγόταν το αίμα του αδερφού μου και πιτσιλούσε τον τοίχο που είχε βαφτεί κόκκινος Εμείς τα μικρά είχαμε αγκαλιαστεί στο κρεβάτι τρέμοντας. Ο Χρήστος μ’ έσφιγγε 70

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

δυνατά και με γουρλωμένα μάτια από την φρίκη με ρωτούσε συνέχεια «τι θα τους κάνουν τώρα; Θα τους σκοτώσουν; Θα μας σκοτώσουν όλους;» Τα κλάματα, οι φωνές που ακούγονταν από τα γειτονικά σπίτια απ’ όσους βασανίζονταν και από τους γονείς που παρακαλούσαν για τα παιδιά τους έκαναν τον εφιάλτη πιο άγριο, αφού οι θηριωδίες που γίνονταν εκείνη την ώρα στο σπίτι μας διαδραματίζονταν ταυτόχρονα σε πολλές οικογένειες της περιοχής. Ήταν και η αισχρή εκμετάλλευση του πόνου αυτών των ανθρώπων, γιατί εκτός απ’ το πλιάτσικο που κάνανε στις οικοσκευές, σε λάδια και άλλα τρόφιμα οι “Έλληνες” κολαούζοι των Γερμανών, τους εκβίαζαν κιόλας πως θα ελευθέρωναν τα παιδιά τους αν τους έδιναν χρήματα, λίρες, χρυσαφικά, κι έτσι τους αποσπούσαν τα τελευταία μέσα που είχαν για να επιβιώσουν. (…) Πόση ώρα έδερναν δεν μπορώ να υπολογίσω. Ο χρόνος είχε μεγαλώσει, αιώνας μου φάνηκε. Μακάρι όμως να συνέχιζε αυτός ο εφιάλτης παρά ο άλλος που ακολούθησε, γιατί αμέσως μετά σύρανε έξω, μέσα στο σκοτάδι, τον Μιλτιάδη, την Τασούλα και τον πατέρα, μαζί με πολλούς άλλους που είχανε συλλάβει από τα σπίτια της Αθύτου, της Βάλτας και άλλων χωριών της Κασσάνδρας. Κάποιους τους ξεχωρίσανε, μαζί μ’ αυτούς και το Μιλτιάδη μας και τους τραβήξανε έξω από το χωριό, σ’ έναν ελαιώνα λίγο έξω από τη Βάλτα. Δίπλα σ΄ αυτόν τον ελαιώνα είχαμε και εμείς ένα αμπελάκι που έκανε τα ωραιότερα σταφύλια. Θυμάμαι που πηγαίναμε τα καλοκαίρια με τον πατέρα να τα μαζέψουμε και τρώγαμε τα περισσότερα επί τόπου. Στα σύνορά αυτού του ελαιώνα με το αμπελάκι μας σκάψανε ένα μεγάλο λάκκο και τα ξημερώματα εκτελέσανε με πολυβόλα τριάντα παλληκάρια, μαζί και το Μιλτιάδη μας, και τους έριξαν μέσα σ’ αυτόν τον ομαδικό τάφο…….. Έτσι έφυγε στα εικοσιένα του χρόνια ο μεγάλος μου αδερφός. Στο μεταξύ, από τα σπίτια που είχαν λεηλατήσει πήραν ομήρους άλλους ογδόντα Κασσανδρινούς που δεν τους σκότωσαν αμέσως, αλλά τους έστειλαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας, και άλλους πολλούς που τους φυλάκισαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, στη Θεσσαλονίκη, κι αργότερα τους εκτέλεσαν εκεί. Τέλος, στήσανε αγχόνες στην κεντρική πλατεία της Βάλτας και κρεμάσανε τρεις. Τον πατέρα τον κράτησαν όλη νύχτα στη Βάλτα στο σπίτι ενός δικηγόρου που συνεργαζόταν κι αυτός με του Γερμανούς. Τον βασάνισαν, του κάνανε εικονική εκτέλεση, ύστερα τον πήγανε και τον στήσανε πάνω από το λάκκο που είχαν εκτελέσει τους τριάντα και, αφού του είπανε πως είναι μέσα και ο γιος του σκοτωμένος, του κάνανε για δεύτερη φορά εικονική εκτέλεση πάνω στον τάφο. Πίστευαν ότι έτσι θα του αποσπάσουν κάποια ονόματα πατριωτών. Ο πατέρας όμως στάθηκε βράχος. Δεν πήρε κανενός άλλου παιδί στο λαιμό του. Κι ας μπορούσε ίσως έτσι να γλιτώσει τα δικά του παιδιά. Ύστερα από αυτό, τον γυρίσανε στη Βάλτα και τον φυλακίσανε πάλι στο σπίτι του δικηγόρου. Στον πάνω όροφο ζούσε ο ίδιος και από κάτω ήταν το γραφείο του, που το είχε παραχωρήσει στους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους, να το χρησιμοποιούν σαν κρατητήριο. Στο διπλανό δωμάτιο είχανε κλείσει την Τασούλα μας. Όταν η Τασούλα έμαθε την εκτέλεση του Μιλτιάδη, λιποθύμησε. Την άκουγε μετά ο πατέρας να θρηνεί όλη μέρα τον θάνατο του αδερφού της και σχιζόταν η καρδιά του που δεν μπορούσε να την βοηθήσει, ούτε καν να της μιλήσει. Μέχρι που σταμάτησε να την ακούει και δεν γνώριζε εάν την πήγαν κάπου αλλού ή την έχασε και αυτή οριστικά. Όσοι μείναμε στο σπίτι εκείνο το βράδυ δεν ξέρω πως ξημερώσαμε από τον τρόμο και την αγωνία. Κι όταν το πρωί, μάθαμε τα συμβάντα, η μάνα έχασε τον κόσμο. Έμεινε δύο μέρες αναίσθητη στο κρεβάτι, με το βλέμμα απλανές, χωρίς να μιλάει, χωρίς να έχει επαφή με το 71

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

περιβάλλον, κι εγώ έτρεχα στην θάλασσα να πνιγώ. Δεν ήθελα να ζω αφού σκότωσαν τον Μιλτιάδη μου, το ιδανικό μου, τον θεό μου….Την στιγμή που ήμουν έτοιμη να φουντάρω, μου ήρθε η εικόνα της αναίσθητης μάνας με τα θολά απλανή μάτια. Εκείνο με κράτησε. Πως να την αποτελειώσω; Γι αυτήν γύρισα πίσω. Τις επόμενες μέρες τριγυρίζαμε τα μικρότερα παιδιά σαν χαμένα, αδέσποτα, με έναν πατέρα εξαφανισμένο και μια μάνα φυτό, χωρίς να μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Οι γείτονες μας συμπαραστέκονταν, μας έφερναν και ένα πιάτο φαγητό. Έφερναν και στη μάνα, αλλά αυτή δεν άνοιγε το στόμα της. Όταν κάποια στιγμή μπόρεσε να σταθεί στα πόδια της, έβαλε νερό σ’ ένα βαρέλι στην αυλή, στάχτη από την φωτιά, μαύρη μπογιά, μάζεψε όλα μας τα ρούχα – ό,τι μας είχε απομείνει δηλαδή, γιατί φεύγοντας οι ταγματασφαλίτες πήραν μαζί τους και την οικοσκευή μας και τα περισσότερα ρούχα μας – και τα έβαψε μαύρα…….Τους επόμενες μήνες δεν άφηνε κανέναν να πλησιάσει τον τοίχο με τα αίματα του αδερφού μου από εκείνο το βράδυ. Οι γείτονες θέλανε να τον ασπρίσουν για να μην τον βλέπουμε συνέχεια. -Μην τον πειράζετε αυτόν τον τοίχο, είναι το παιδί μου, είναι το αίμα του Μιλτιάδη μου, φώναζε. Κι εμείς, τέσσερα μικρά παιδιά, μεγαλώναμε βλέποντας όλη μέρα, κάθε μέρα, το αίμα του εκτελεσμένου αδερφού μας στον τοίχο. Όταν ύστερα από ένα μήνα άφησαν τον πατέρα να γυρίσει στο σπίτι, τα χάσαμε. Το βράδυ που τον πήραν είχε μαύρα μαλλιά. Όταν επέστρεψε ήταν άσπρα! Όπως μας είπε, άσπρισαν εκείνη την νύχτα, ύστερα από την εκτέλεση του γιου του, τη δική του εικονική πάνω από τον τάφο και την πορεία της Τασούλας στο άγνωστο. (σημείωση συντάξεως, σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία)...Τη νύχτα που χαράχθηκε στην ιστορία και στο μυαλό μας σαν “Η νύχτα του μακελειού της Βάλτας”. Το εξώφυλλο του βιβλίου.

72

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΒΡΑΣΤΑΜΗΝΟΥ ΕΤΩΝ 89 (ΣΥΖΥΓΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Κ. ΒΡΑΣΤΑΝΜΗΝΟΥ – ΕΠΙΖΗΣΑΝΤΑ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥ ΑΠΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΜΑΤΧΑΟΥΖΕΝ ΚΑΙ ΝΤΑΧΑΟΥ) ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΠΑΛΙΟΥΡΙΟΥ Η Αθηνά Βρασταμηνού, στα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944, ήταν δεκατριών ετών. Είχαν ένα καφενείο στο κέντρο του χωριού, όπου μάζεψαν οι Γερμανοί τους κατοίκους και ήταν παρούσα στα γεγονότα. Αρκετά αργότερα, την δεκαετία του 50, όταν η Ελλάδα προσπαθούσε να γιατρέψει τις πληγές της από την Γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε έκανε οικογένεια και παντρεύτηκε τον Δημήτριο Κ. Βρασταμηνό, που επέζησε από τα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1944 και την αιχμαλωσία που ακολούθησε στα στρατόπεδα Ματχάουζεν και Νταχάου, όπου μεταφέρθηκε και είχε επιστρέψει στο Παλιούρι το 1945.

Σήμερα, στα ενενήντα της χρόνια θυμάται και διηγείται τα γεγονότα με εξαιρετική ακρίβεια, με ονόματα και λεπτομέρειες που εκπλήσσουν. Έχουν χαραχθεί στην ψυχή της και είναι ένα μνημόσυνο στον σύζυγό της, που υπέφερε τόσο πολύ, τόσο άδικα, όπως και τόσοι άλλοι. Ακολουθεί η αφήγηση της, χωρίς να προσθέσω ή να αφαιρέσω τίποτα από τα λεγόμενά της. 73

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

« Ήρθαν οι Γερμανοί στο Παλιούρι, τον Φεβρουάριο του 1944, μαζί με τον Ξυπόλητο και τον Μιχαλάκη από την Βάλτα και αρχικά συνέλαβαν τον Αντώνιο Χαλκιά. Τον βασάνισαν και του υποσχέθηκαν ότι δεν θα πειράξουν τους νέους του χωριού, εάν καταδώσει όσους είχαν εμπλοκή με τους αντάρτες, ώστε να τους βρουν που κρύβονταν. Πριν μερικές ημέρες, είχαν έρθει πραγματικά στο χωριό πέντε αντάρτες, με αρχηγό έναν Ιορδάνη, τον οποίο έπιασαν αργότερα στην Σκιώνη (Σημείωση σύνταξης: Πρόκειται για τον Ιορδάνη Μουρατίδη), οι οποίοι το προηγούμενο διάστημα γύριζαν στα χωριά. Μάλιστα μία μέρα στην πλατεία του χωριού χόρευαν και τραγουδούσαν λέγοντας «Εμείς από το Κιλκίς και άλλοι πέντε έξη οκτώ, την λευτεριά θα φέρουμε και τον κομμουνισμό». Οι Γερμανοί ήταν ένα τάγμα – 200 άτομα. Μάζεψαν όλους τους άντρες στην πλατεία και βασιζόμενοι σ΄ αυτά που τους είπε ο Χαλκιάς Αντώνιος, συνέλαβαν πολλούς με την κατηγορία ότι βοήθησαν και βοηθούν τους αντάρτες που κρυβόταν στο χωριό. Έστησαν δύο πολυβόλα και απειλούσαν να τους σκοτώσουν και να κάψουν το χωριό. Ο Παπα Ζαρκάδιος Μελέτης, που μιλούσε Γερμανικά, έπιασε τον Γερμανό Διοικητή και του εξήγησε ότι οι αντάρτες ήταν ξένοι, είχαν έρθει στο χωριό πριν μερικές ημέρες και είχαν φύγει από το χωριό. Μετά από αυτό το γεγονός συνέλαβαν και κράτησαν, τους Γεράκη Δημήτριο, Γεράκη Ιωάννη, Τσατσαρώνη Δημήτριο του Σοφοκλή, Παπανικολάου Ιωάννη (κρυβόταν στο οστεοφυλάκιο και τον πρόδωσε ο ίδιος ο πατέρας του, επειδή εμπιστεύθηκε τον Μιχαλάκη, που του είπε ότι δεν θα τον συλλάβουν και τους φανέρωσε που κρυβόταν), Γεράκη Πασχάλη, Καραλή Μενέλαο, κάποιον Λάζο δάσκαλο από τα Βασιλικά, που ήταν διορισμένος στο Δημοτικό σχολείο (Σημείωση σύνταξης: Πρόκειται για τον Μιλτιάδη Λάζο), Συκιώτη Γεώργιο, Συκιώτη Θεοδόση, Στέλιο Μαυρουδή, Δημήτρη Παρθενιώτη (τον έπιασαν στην Σκιώνη), Ιωάννη Βρασταμηνό, Λυσίμαχο Σταματίου, Στεριανό Βασίλειο και Βρασταμηνό Δημήτριο του Κωνσταντίνου (σε ηλικία 18 χρόνων, με την κατηγορία ότι εξουδετέρωσε τον σκοπό, στο εργοστάσιο στην Χρούσω που παρήγαγε κολοφώνιο). Το εργοστάσιο αυτό το γκρέμισε το υποβρύχιο Παπανικολής, που κατέπλευσε, πήρε τον εξοπλισμό και τον παρέδωσε στους αντάρτες. Όσους συνέλαβαν τους χτυπούσαν με ξύλα από μουριές για να μαρτυρήσουν, στο σπίτι του συνεργάτη τους Χαλκιά Μιχάλη. Αυτούς που συνέλαβαν στο Παλιούρι, τους μετέφεραν στην Βάλτα, για περίπου μία εβδομάδα και τους υποχρέωσαν να σκάψουνε έναν τάφο και σαν μέτρο χρησιμοποίησαν τον Δημήτρη Χαλκιά, που ήταν πάνω από δύο μέτρα, ξαπλώνοντας τον. Ο τάφος αυτός είναι ο ομαδικός τάφος, αυτών που σκοτώθηκαν στην Βάλτα. Τους υπόλοιπους τους μετέφεραν στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά, για περίπου ένα μήνα, βασανίζοντας τους για να τους αποσπάσουν πληροφορίες. Με τραίνο στην συνέχεια, ξεκίνησαν την οδύσσεια τους προς την Γερμανία. Προσωρινά έκαναν μία στάση στην Γιουγκοσλαβία λόγω των Παρτιζάνων για δύο μέρες και στην συνέχεια τους μετέφεραν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν στην Αυστρία και στην συνέχεια στο Νταχάου. Ο Βρασταμηνός Δημήτριος, είχε τον αριθμό 17778. Τον βάλανε σε θάλαμο με αρχηγό κάποιον Τσιγγάνο. Στον θάλαμο αυτό ήταν ο Λυσίμαχος Σταματίου από το Παλιούρι και ο Χρήστος Λύκος από την Άθυτο. Αργότερα μερικοί μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς. Με τους βομβαρδισμούς που γινόταν στο στρατόπεδο από τους Αμερικάνους, σκοτώθηκαν οι 74

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

Ιωάννης Βρασταμηνός και ο Ιωάννης Παπανικολάου. Απελευθερώθηκαν τον Απρίλιο ή Μάιο του 1945. Την ημέρα εκείνη, πολλοί πέθαναν από την βουλιμία να τρώνε ότι εύρισκαν μπροστά τους, μέχρι και φλούδες από πατάτες, όπως ο Παρθενιώτης Δημήτριος. Επειδή το Ελληνικό κράτος, δεν έστειλε κάποιο μέσο για να τους επαναπατρίσει, έφυγαν με ότι μέσο βρίσκανε. Ο Βρασταμηνός Δημήτριος μαζί με τους Λυσίμαχο Σταματίου και τον Χρήστο Λύκο, έφθασαν στην Ιταλία, όπου λόγω της επιδημίας μαγουλάδων, νοσηλεύθηκαν σε τοπικό νοσοκομείο. Τελικά έφθασαν στην Αθήνα και από εκεί στις 6 Αυγούστου του 1945, έφθασαν στο Παλιούρι. Σχετική είναι η παρακάτω φωτογραφία, που τους απεικονίζει, με τα ναυτικά ρούχα που τους έδωσαν στην Αθήνα, σε αντικατάσταση αυτών που φορούσαν ως κρατούμενοι, φεύγοντας από το στρατόπεδο συγκέντρωσης ως αιχμάλωτοι».

Στην φωτογραφία από αριστερά προς τα δεξιά: Λυσίμαχος Σταματίου από το Παλιούρι, στην μέση ο Χρήστος Λύκος από την Άθυτο και δεξιά ο Δημήτριος Κ. Βρασταμηνός.

75

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VI ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΘΑΣ ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΕΑ ΣΚΙΩΝΗ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΚΙΩΝΗΣ Η Μάρθα Παπαχριστοδούλου, το γένος Κουκουβίνου γεννημένη το 1930, στα γεγονότα του 1944, ήταν 14 ετών. Σήμερα 90 ετών, θυμάται τα γεγονότα και τα διηγείται με εξαιρετική ακρίβεια, με ονόματα και λεπτομέρειες, καθαρά και με σαφήνεια, όσα συνέβησαν στην Σκιώνη και είχαν σχέση με την Γερμανική κατοχή. Ειδικότερα, η μαρτυρία της είναι εξαιρετικά χρήσιμη γιατί την ίδια περίοδο, αρχές Σεπτεμβρίου 1944, συνέβη ένα άλλο γεγονός στην Σκιώνη, που έχει σχέση με την Γερμανική κατοχή, το οποίο διηγείται με εξαιρετική λεπτομέρεια και γλαφυρότητα. Είναι τα γεγονότα στα «Μπουλαμάτσα», στην περιοχή πέντε αδέρφια, όπου σκοτώθηκαν επτά Γερμανοί και δύο Έλληνες. Ήταν ο επίλογος της Γερμανικής κατοχής στην Κασσάνδρα.

Ας αφήσουμε την ίδια να διηγηθεί τα γεγονότα στα «Μπουλαμάτσα: « Ήμουν με την οικογένεια μου στην περιοχή της Παναγούδας, σε ένα χωράφι που είχαμε εκεί και ασχολούμασταν με γεωργικές ασχολίες. Ήταν αργά το απόγευμα πρώτες μέρες του Σεπτεμβρίου, όταν ακούμε έναν εκκωφαντικό θόρυβο και στην συνέχεια βλέπουμε με την αδερφή μου προς την πλευρά των Λουτρών της Αγίας Παρασκευής, μία στήλη μαύρου καπνού ν’ ανεβαίνει προς τον ουρανό. Γυρνώντας το βραδάκι στο χωριό, το θέμα το συζητούσαν όλοι, γιατί είχαν αντιληφθεί το γεγονός. Αργότερα, είχε νυχτώσει όταν επέστρεψαν τρεις βάρκες με ψαράδες από το χωριό, οι οποίοι είχαν μαζί τους επτά Γερμανούς. Οι ψαράδες ήταν τα αδέρφια Δελημαράς Χαράλαμπος και Αθανάσιος και ο Δημήτριος Καϊντάς. Ενώ ψάρευαν, άκουσαν το θόρυβο και στην συνέχεια πλησιάζοντας, 76

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ήταν σούρουπο, είδαν σκόρπια βαρέλια να επιπλέουν στην θάλασσα. Πλησιάζουν και είδαν ότι ένα βαρέλι είχε μαγειρικό λίπος και ένα άλλο είχε τυρί. Και ενώ προσπαθούσαν να τα πάρουν πάνω στις βάρκες τους, ακούνε φωνές και βλέπουν ένα άνθρωπο στην θάλασσα. Τον παίρνουν επάνω και στην συνέχεια ο ναυαγός προσπαθούσε με νοήματα να τους δώσει να καταλάβουν ότι υπήρχαν και άλλοι ναυαγοί στην θάλασσα. Συνολικά μάζεψαν από την θάλασσα επτά ναυαγούς, τους οποίους μετέφεραν στο χωριό και τους φιλοξένησαν στα σπίτια τους, προσφέροντας τους φαγητό και ρούχα. Δεν μπορούσαν να συνεννοηθούν και κάποιος από το χωριό την επόμενη ημέρα πήγε στο φρούριο της Καλλάνδρας και ειδοποίησε τους Γερμανούς, ενώ τους μετέφεραν το πρωί στο σχολείο. Την μεθεπόμενη ημέρα ήρθε ένα φορτηγό από την Καλλάνδρα να τους παραλάβει. Στο χωριό κάποιος είπε ότι χτυπήθηκε το πλοίο των Γερμανών, με τρεις τορπίλες από υποβρύχιο, γιατί συνέλεξαν θραύσματα. Στο φορτηγό που ήρθε να τους παραλάβει ο οδηγός ήταν Έλληνας και ήξερε Γερμανικά. Έτσι οι Γερμανοί θέλοντας να ευχαριστήσουν τους ψαράδες που τους περισυνέλλεξαν, ζήτησαν να πάνε μαζί τους στην Καλλάνδρα και να τους δώσουν τρόφιμα, ρούχα και ότι άλλο υπήρχε στο φρούριο. Έτσι τους συνόδεψαν ο Ιωάννης Μαρούγκας και ο Ανδρέας Συκιώτης, για να πάρουν μαζί τους τα εφόδια που θα τους έδιναν οι Γερμανοί. Το γεγονός είχε μαθευτεί και την ίδια περίοδο κοντά στο χωριό, υπήρχαν αντάρτες. Στα Μπουλαμάτσα, στην περιοχή πέντε αδέρφια (είναι πέντε πεύκα πάνω στον δρόμο, στο σημείο που κατεβαίνει ο δρόμος από το Αναστασίτικο), οι αντάρτες τους περίμεναν κρυμμένοι μέσα στα σκίνια, να περάσουν με το φορτηγό. Πέταξαν χειροβομβίδες πάνω στο φορτηγό και σκοτώθηκαν όλοι, εκτός από ένα Γερμανό, που τραυματισμένο τον μετέφεραν πίσω στο χωριό και στην συνέχεια τον πήραν μαζί τους φεύγοντας για το βουνό, όπου τον εκτέλεσαν. Σκοτώθηκαν επτά Γερμανοί και δύο Έλληνες». Για τα γεγονότα του Φεβρουαρίου διηγείται: «Τον Αστέριο Δελημαρά, το είχαν προειδοποιήσει ότι τον κυνηγούσαν οι Γερμανοί να τον συλλάβουν. Έφυγε από το σπίτι του και πήγε προς την παραλία. Εκεί όμως κάποιοι Γερμανοί που περιπολούσαν τον είδαν και το σκότωσαν σ΄ ένα στενό κοντά στην παραλία. Ο Χρήστος Ζαχαρίας, δεν είχε οικογένεια, τον συνέλαβαν, τον πήραν αιχμάλωτο στην Βάλτα και εκεί τον σκότωσαν στον ομαδικό τάφο. Τον Ανδρέα Κουκοβίνο, τον συνέλαβαν στο χωριό, μαζί με τον εξάδελφό του Αχιλλέα Κουκοβίνο. Επίσης οι Γερμανοί συνέλαβαν και μετέφεραν στην Βάλτα και τους Απόστολο Λαλά, Καλλικράτη Πρασσά, τον Αλέξανδρο Παπαμιχαήλ που κρυβόταν στο δάσος και τον Βασίλειο Δρέπα, που ζούσε μόνος του. Όλοι αυτοί μεταφέρθηκαν στην Γερμανία σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και επέστρεψαν ζωντανοί μόνον ο Αχιλλέας Κουκοβίνος, ο Απόστολος Λαλάς και ο Καλλικράτης Πρασάς».

77

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VII Στο Παράρτημα αυτό παρουσιάζονται περιορισμένα βιογραφικά στοιχεία των εκτελεσθέντων και των αιχμαλώτων, υπό των Γερμανικών στρατευμάτων κατοχής, με την σειρά που στο κυρίως κείμενο εμφανίζονται τα θύματα, παραθέτοντας και σχετική φωτογραφία που ευγενικά παραχώρησε η οικογένεια τους. Η παρουσίαση περιλαμβάνει τα άτομα που είτε εκτελέσθηκαν, είτε αιχμαλωτίσθηκαν, την περίοδο από την κάθοδο των Γερμανικών στρατευμάτων στην Κασσάνδρα την 4 ην Φεβρουαρίου 1944 και μέχρι την απελευθέρωση της Κασσάνδρας από τους Γερμανούς την 12ην Σεπτεμβρίου 1944. Το σύνολο των εκτελεσθέντων αυτήν την περίοδο Κασσανδρινών είναι σαράντα οκτώ (48) άτομα. Από τους τριάντα οκτώ (38) αιχμαλώτους που μεταφέρθηκαν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και έχασαν εκεί την ζωή τους, αναφέρονται εδώ άλλα δέκα οκτώ (18) άτομα, ενώ επέζησαν και επέστρεψαν στην πατρίδα είκοσι (20) άτομα. Επομένως το γενικό σύνολο είναι εξήντα έξη (66) εκτελεσθέντες και είκοσι (20) επιζήσαντες, σύνολο ογδόντα έξη (86) άτομα. Σε πολλούς δεν κατέστη δυνατόν να βρεθούν στοιχεία, γι΄ αυτό και αναφέρονται απλά το όνομα και το επώνυμο τους. 1. ΜΑΡΤΙΝΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Μαρτίνης ΟΝΟΜΑ: Μιχαήλ ΕΤΩΝ: 27 ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Γαρύφαλλος ΟΝΟΜΑ ΜΗΤΡΟΣ: Αικατερίνη ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Καψόχωρα (Πευκοχώρι) Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 17 Φεβρουαρίου 1944 Πολύχρονο ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Εκκλησία Παναγούδα Πολυχρόνου ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 17Η Φεβρουαρίου 1944 Διά πολυβολισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Εργάτης ΑΔΕΡΦΙΑ: Ιωάννης Ιστορικό: Ο Μιχαήλ, ενθουσιάσθηκε από την ομιλία των ανταρτών στο χωριό του και τους ακολούθησε στις επόμενες κινήσεις τους στα χωριά, χωρίς να εκτιμήσει τις συνθήκες κινδύνου. Όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο 6, στα γεγονότα της Παναγούδας στο Πολύχρονο, ο ίδιος βγήκε από την καλύβα, ν΄ ανεβεί στο ύψωμα, για να φυλάξει σκοπιά και τον γάζωσαν οι Γερμανοί, που είχαν περικυκλώσει την περιοχή, με το ένα από τα δύο πολυβόλα που είχαν στήσει στην βορεινή πλευρά της εκκλησίας. Η σορός του είχε ταφεί πίσω από την εκκλησία, και σήμερα τα οστά του υπάρχουν στο οστεοφυλάκιο στον ίδιο χώρο.

78

«Οι σκοτωμένοι» 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΣΚΑΡΜΟΥΤΣΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΣΕΚΟΥΡΑΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΚΑΛΠΟΥΖΑΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΟΛΕΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΙΑΚΟΥ ΖΑΧΟΣ ΜΟΥΡΑΤΙΔΗΣ ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΔΕΛΗΜΑΡΑΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΧΙΩΤΗΣ ΚΟΣΜΑΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Χιώτης ΟΝΟΜΑ: Κοσμάς ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : ΕΤΩΝ: ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Θεσσαλονίκη (Διέμενε στην Άθυτο) ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Πλατεία Κασσάνδρειας (Βάλτα) ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 79

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

13. ΠΕΓΙΟΣ ΚΛΕΑΝΘΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Πέγιος ΟΝΟΜΑ: Κλεάνθης ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Αλέξανδρος ΕΤΩΝ: 33 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 στην περιοχή Αναστασίτικο. ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Πλατεία Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 Δια απαγχονισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Γεωργός – Στέλεχος ΕΠΟΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΕΤΩΝ 68, ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ ΕΤΩΝ 58, ΑΔΕΡΦΙΑ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΤΩΝ 39, ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΤΩΝ 29, ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΤΩΝ 21, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΕΤΩΝ 35.

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Βασανίστηκε, του έσπασαν τα χέρια για να μαρτυρήσει τα πρόσωπα της οργάνωσης. 80

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

14. ΚΕΣΙΔΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ (ΚΑΠΕΤΑΝ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ) 15. ΡΗΓΑΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Ρήγας ΟΝΟΜΑ: Θεμιστοκλής ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Κλέαρχος ΕΤΩΝ: 20 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 18 Φεβρουαρίου - Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 Δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Εργάτης ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΚΛΕΑΡΧΟΣ, ΑΝΘΟΥΛΙΑ , ΑΔΕΡΦΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ

16. ΠΕΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 17. ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ 81

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

18. ΚΟΥΖΟΥΧΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Κουζούχας ΟΝΟΜΑ: Δημήτριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Γεώργιος ΕΤΩΝ: 32 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 19 Φεβρουαρίου 1944 Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 Δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Δοκανοποιός ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΤΩΝ 67 ΕΛΕΝΗ ΕΤΩΝ 55, ΑΔΕΡΦΙΑ: ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΕΤΩΝ 22, ΑΝΝΑ ΕΤΩΝ 28, ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΤΩΝ 20, ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΕΤΩΝ 25. ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Εξαναγκάσθηκε σε παράδοση λόγω απειλής ότι θα κάψουν το σπίτι τους.

82

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

19. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Αθανασιάδης ΟΝΟΜΑ: Αθανάσιος ΕΤΩΝ:24 ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Αριστομένης ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Άθυτος Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 19 Φεβρουαρίου 1944 στην Άθυτο ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 διά τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ: ΠΑΤΕΡΑΣ ΑΡΙΣΤΟΜΕΝΗΣ ΜΗΤΕΡΑ: ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΑΔΕΛΦΙΑ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ΙΩΑΝΝΗΣ, ΜΑΡΙΑΝΘΗ, ΓΕΡΑΚΙΝΑ

83

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

20. ΓΟΥΙΤΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Γουίτας ΟΝΟΜΑ: Αθανάσιος ΕΤΩΝ: 23 ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Γεώργιος ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 18 Φεβρουαρίου 1944 στην Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Γεωργός ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ Γεώργιος ετών 55, Βασιλική ετών 52, ΑΔΕΡΦΙΑ: Ηρακλής ετών 19.

84

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

21. ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Μιχαλάκης ΟΝΟΜΑ: Χριστόφορος ΕΤΩΝ: 28 ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Νικόλαος ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 στο Κασσανδρινό ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Κτηνοτρόφος ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΣΥΖΥΓΟΣ Γεωργία ετών 25, ΥΙΟΣ Νικόλαος ετών 2, ΓΟΝΕΙΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΣΗΜΕΝΙΑ ΕΤΩΝ 53, ΑΔΕΡΦΙΑ: ΑΝΤΩΝΙΟΣ, ΣΟΦΙΑ, ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

Η σύλληψη έγινε με δόλο. Ο Θείος του Αστέριος Μιχαλάκης του Αντωνίου, απευθύνθηκε στον πατέρα του και του είπε ότι ήθελε να τον συναντήσει, για να τον ρωτήσει κάποια πράγματα. Έτσι οδηγήθηκε στο μαντρί που διατηρούσε στην περιοχή του Κασσανδρινού, όπου έγινε η σύλληψη. Ποιο πριν με περιπετειώδη τρόπο, αποφεύχθηκε η σύλληψη του αδερφού του Αντωνίου, έφεδρου Αξιωματικού, τον οποίο κρύψανε σε πηγάδι στην Σίβηρη και από εκεί έφυγε μέσω συνδέσμου για την Μέση Ανατολή. 85

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

22. ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 23. ΛΑΖΟΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Λάζος ΟΝΟΜΑ: Μιλτιάδης ΕΤΩΝ: 33 ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Αθανάσιος ΟΝΟΜΑ ΜΗΤΡΟΣ: Βασιλική ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βασιλικά Θεσσαλονίκης – ΔΙΑΜΟΝΗ Παλιούρι ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Δημοδιδάσκαλος ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Παντρεμένος με την Δέσποινα και γιό 2 ετών. ΑΔΕΛΦΙΑ: Νικόλαος, Αλέξανδρος, Γεώργιος, Μενέλαος.

86

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

24. ΓΕΡΑΚΗΣ ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Γεράκης ΟΝΟΜΑ: Πασχάλης ΕΤΩΝ: 28 (1916) ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Γεώργιος ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Γεωργός ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ:ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΤΩΝ 64 (1880) ΜΗΤΕΡΑ: ΕΛΕΝΗ ΕΤΩΝ 54 (1890) ΑΔΕΡΦΙΑ: ΧΡΗΣΤΟΣ, ΘΑΝΑΣΗΣ, ΣΤΕΡΓΙΑΝΗ, ΕΥΘΥΜΙΑ, ΚΑΤΙΝΑ, ΕΥΑΓΓΕΛΗ, ΜΑΡΙΚΑ. 25. ΦΙΣΚΑΤΟΡΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 26. ΚΑΡΑΛΗΣ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Καραλής ΟΝΟΜΑ: Μενέλαος ΕΤΩΝ: 28 (1916) ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Γεωργός ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ:ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΕΤΩΝ 59 (1885) ΜΗΤΕΡΑ: ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΕΤΩΝ 72 (1874) ΑΔΕΡΦΙΑ: ΜΟΝΑΧΟΠΑΙΔΙ

87

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

27. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Κωνσταντινούδης ΟΝΟΜΑ: Γεώργιος ΕΤΩΝ: ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παζαράκια (Κρυοπηγή) Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού

88

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

28. ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Παραθυράς ΟΝΟΜΑ: Μιλτιάδης ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Αρίσταρχος ΕΤΩΝ: 20 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 Άθυτος ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Φοιτητής Νομικής ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΑΡΙΣΤΑΡΧΟΣ ΜΗΤΕΡΑ ΑΝΘΗ, ΑΔΕΡΦΙΑ:ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΤΩΝ 20, ΚΑΤΙΝΑ, ΘΕΟΔΩΡΑ, ΡΗΓΑΣ, ΧΡΗΣΤΟΣ.

89

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

29. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Καραγιαννιός ΟΝΟΜΑ: Γεώργιος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Αριστείδης ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Άθυτος Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 στην Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Γεωργός ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΜΗΤΕΡΑ:ΑΡΓΥΡΗ ΑΔΕΡΦΙΑ:ΗΡΑΚΛΗΣ, ΝΙΚΟΣ, ΚΑΛΟΥΔΑ, ΒΑΣΙΛΩ

90

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

30. ΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Ράγκος ΟΝΟΜΑ: Πανταζής ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Νικόλαος ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Αγία Παρασκευή Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός Τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΗΤΕΡΑ: ΑΔΕΡΦΙΑ:

91

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

31. ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ 32. ΛΑΟΥΜΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 33. ΨΩΜΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 34. ΠΑΝΟΥΤΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 35. ΚΑΣΙΜΑΘΙΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ 36. ΠΑΠΑΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑΣ 37. ΑΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ 38. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ 39. ΣΙΩΠΙΔΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ 40. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΔΗΣ ΜΟΝΑΧΑΚΗΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Κωνσταντινούδης ΟΝΟΜΑ: Μοναχάκης ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Δημήτριος ΕΤΩΝ: 19 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παζαράκια (Κρυοπηγή) Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 Παζαράκια ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Ομαδικός τάφος Βάλτας ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 23Η Φεβρουαρίου 1944 δια τυφεκισμού ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΗΤΕΡΑ ΜΑΧΗ, ΑΔΕΡΦΙΑ:ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ, ΕΥΜΟΡΦΙΑ, ΑΘΑΝΑΣΙΑ,ΝΙΚΟΛΑΟΣ 41. 42. 43. 44. 45.

ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ (ΑΝΕΣΤΗΣ -ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ) ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΠΟ ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΜΠΑΧΑΝΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΤΣΑΚΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΡΓΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

92

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

46. ΣΤΑΜΠΟΥΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Σταμπουλής ΟΝΟΜΑ: Ιωάννης ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Δημήτριος ΕΤΩΝ: 30 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 8 Απριλίου 1944 Ζαγκλιβέρι Λαγκαδά ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Στρατόπεδο Παύλου Μελά ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: 6Η Ιουνίου 1944 δια τυφεκισμού ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Δημοδιδάσκαλος στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΕΤΩΝ 60 ΠΟΛΥΞΕΝΗ 50 ΑΔΕΡΦΙΑ: ΦΑΝΗ ΕΤΩΝ 28, ΡΗΓΑΣ ΕΤΩΝ 26, ΕΛΕΝΗ ΕΤΩΝ 23, ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΕΤΩΝ 21. ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Συνελήφθη, μετά από ενέργειες του καταδικασθέντος δοσιλόγου, Αστερίου Μιχαλάκη (Μήνυση του πατέρα του Δημητρίου Ιωάννη Σταμπουλή). 93

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

47. ΣΚΥΦΤΟΥΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 48. ΚΑΛΟΓΕΡΑΤΟΣ ΟΜΗΡΟΣ Εκτελέσθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Ματχάουζεν στην Αυστρία την 25/11/44 σε ηλικία 17 Ετών 49. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΕΝΕΛΑΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Παπαδημητρίου ΟΝΟΜΑ: Μενέλαος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Γεώργιος ΕΤΩΝ: 26 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ: Στρατόπεδο Ματχάουζεν Αυστρίας 1944 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Οικοδόμος ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΗΤΕΡΑ ΕΛΕΝΗ, ΑΔΕΡΦΙΑ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ , ΜΑΓΔΑΛΝΗ ΕΤΩΝ 27, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 23.

94

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

50. ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Βογιατζής ΟΝΟΜΑ: Γρηγόριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Κωνσταντίνος ΕΤΩΝ: 22 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ: Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γερμανία ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΕΡΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ ΕΤΩΝ 43, ΑΔΕΡΦΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ 21, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ 20, ΛΕΩΝΙΔΑΣ 18, ΕΛΕΝΗ ΕΤΩΝ 13, ΑΛΙΚΗ 8, ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΕΤΩΝ 6. 95

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

51. ΝΑΤΣΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 52. ΜΑΚΡΗΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Μακρής ΟΝΟΜΑ: Αστέριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Ξανθόπουλος ΕΤΩΝ: 25 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ: Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γερμανίας ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΤΕΩΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ - ΑΓΡΟΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ : ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ ΜΗΤΕΡΑ: ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΔΕΡΦΙΑ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ 24 (1920), ΧΡΗΣΤΟΣ 21(1923), ΚΑΣΣΑΝΔΡΟΣ 18 (1926), ΞΕΝΟΦΩΝ 10 (1934).

96

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

53. ΜΑΤΣΙΩΛΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Ματσιώλας ΟΝΟΜΑ: Δημήτριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : ΕΤΩΝ: ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Βάλτα (Κασσάνδρεια) Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: 15 Φεβρουαρίου 1944 Βάλτα ΤΟΠΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ: Στρατόπεδο συγκέντρωσης Γερμανίας

54. ΣΙΜΩΝΗΣ ΑΓΓΕΛΟΣ

97

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

55. ΤΣΑΤΣΑΡΩΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Τσατσαρώνης ΟΝΟΜΑ: Δημήτριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Σοφοκλής ΕΤΩΝ:20 ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: Παλιούρι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ 60 (1884) ΜΗΤΕΡΑ: ΑΣΗΜΙΝΑ 51 (1893) ΑΔΕΡΦΙΑ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ 24 (1920), ΕΛΕΝΗ 22 (1922), ΘΕΟΔΩΡΟΣ 17 (1927), ΝΙΚΟΛΑΟΣ 14 (1930). 56. ΠΑΡΘΕΝΙΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 57. ΧΑΛΚΙΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 58. ΒΡΑΣΤΑΜΙΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Βρασταμηνός ΟΝΟΜΑ: Ιωάννης ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Γεώργιος ΕΤΩΝ:20 (1924) ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: Παλιούρι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΤΩΝ 64 (1880) ΜΗΤΕΡΑ: ΒΑΣΙΛΩ ΕΤΩΝ 59 (1885) ΑΔΕΡΦΙΑ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΗΣ ΕΤΩΝ 36 (1908), ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΤΩΝ 30 (1914), ΕΥΤΥΧΙΑ ΕΤΩΝ 24 (1920), ΦΩΚΙΩΝ ΕΤΩΝ 28 (1916).

59. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Παπανικολάου ΟΝΟΜΑ: Ιωάννης ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Νικόλαος ΕΤΩΝ:29 (1915) ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: Παλιούρι ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΜΠΑΞΕΒΑΝΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΤΩΝ 52 (1892) ΜΗΤΕΡΑ: ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΕΤΩΝ 58 (1886) ΑΔΕΡΦΙΑ: ΓΕΡΑΚΙΝΑ ΕΤΩΝ 23 (1921). 60. ΜΑΥΡΟΥΔΗΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Μαυρουδής ΟΝΟΜΑ: Αστέριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Αθανάσιος ΕΤΩΝ:27 (1917) 98

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: Παλιούρι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΤΩΝ ΜΗΤΕΡΑ: ΕΛΕΝΗ ΕΤΩΝ 57 (1885) ΑΔΕΡΦΙΑ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΤΩΝ 39 (1905), ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΕΤΩΝ 34 (1917), ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ ΕΤΩΝ 26 (1918), ΕΥΓΕΝΙΑ ΕΤΩΝ 21 (1923), ΑΡΧΟΝΤΩ ΕΤΩΝ 21 (1923). 61. 62. 63. 64. 65.

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΥΚΟΒΙΝΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΡΕΠΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΛΕΙΒΑΔΙΩΤΗΣ ΚΙΜΩΝ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Λειβαδιώτης ΟΝΟΜΑ: Κίμων ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : ΕΤΩΝ: ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Καλλάνδρα Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΜΗΤΕΡΑ: ΑΔΕΡΦΙΑ: 99

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

66. ΤΣΑΓΚΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Τσαγκαρόπουλος ΟΝΟΜΑ: Δημήτριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : ΕΤΩΝ: ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Καλλάνδρα Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: ΤΟΠΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Στρατόπεδο αιχμαλώτων - Γερμανία ΧΡΟΝΟΣ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΜΗΤΕΡΑ: ΑΔΕΡΦΙΑ: 100

«Οι σκοτωμένοι» 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76.

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΣΑΡΧΩΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΟΦΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΙΣΜΑΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΛΙΟΥΜΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑ ΤΑΣΟΥΛΑ ΜΑΡΓΑΡΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΟΥΣΟΥΡΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΕΡΙΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΕΡΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΕΡΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

101

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

77. ΒΡΑΣΤΑΜΗΝΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΩΝΥΜΟ: Βρασταμηνός ΟΝΟΜΑ: Δημήτριος ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ : Κωνσταντίνος ΕΤΩΝ: 20 (19-10-1923) ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ: Παλιούρι Κασσάνδρας Χαλκιδικής ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ – ΤΟΠΟΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ: Φεβρουάριος 1944 Παλιούρι ΟΜΗΡΟΣ: Βάλτα -Στρατόπεδο Παύλου Μελά-Ματχάουζεν-Νταχάου ΑΡΙΘΜΟΣ ΟΜΗΡΟΥ:17778 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ: Αγρότης ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: ΓΟΝΕΙΣ ΠΑΤΕΡΑΣ: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΕΡΑ: ΕΥΑΝΘΙΑ (1901) ΑΔΕΡΦΙΑ:ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ (18), ΜΑΓΔΑΛΝΗ (15), ΖΑΧΑΡΩ (10) Επέστεψε από την αιχμαλωσία μετά την απελευθέρωση μέσω Ιταλίας και έφθασε στο Παλιούρι στις 6-8-1945. Έκανε οικογένεια και πέθανε στο Παλιούρι. Σχετική η αφήγηση των γεγονότων από την σύζυγό του στο Παράρτημα V.

102

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

78. ΣΥΚΙΩΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ 79. ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ ΛΥΣΙΜΑΧΟΣ

80. ΚΟΥΚΟΒΙΝΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ 81. ΛΑΛΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ 103

«Οι σκοτωμένοι» 82. 83. 84. 85.

Απόστολος Χρ. Στρατής

ΠΡΑΣΣΑΣ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ ΠΕΤΡΟΣ ΓΑΛΑΡΙΝΙΩΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

104

«Οι σκοτωμένοι»

Απόστολος Χρ. Στρατής

86. ΛΥΚΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Βιογραφικά στοιχεία: Επώνυμο: Λύκος Όνομα: Βασίλειος Όνομα Πατρός: Μενέλαος Όνομα μητρός: Καλλίτσα Αδέρφια: Μαρία, Αργυρή, Χριστόδουλος Τόπος καταγωγής: Άθυτος Κασσάνδρας Όμηρος αρχικά στην Βάλτα, στην συνέχεια Στρατόπεδο Παύλου Μελά, μετά στο στρατόπεδο αιχμαλώτων Ματχάουζεν και στην συνέχεια στο Νταχάου, από όπου απελευθερώθηκε με την άφιξη των συμμάχων και στην συνέχεια επέστρεψε στην Ελλάδα, μαζί με τους συμπατριώτες του Σταματίου και Βρασταμηνού από το Παλιούρι, μέσω Ιταλίας. 105