Story Transcript
klasi V kiTxvis done – 5.1 teqstis tipi – sainformacio-SemecnebiTi
saqarTvelos dawyebiTi ganaTlebis proeqti (G-PriEd) madlobas uxdis lela qistaurs, rezo gogias, nugzar arCemaSvils da eliso rexviaSvils, romlebmac paata papavas xelmZRvanelobiT mniSvnelovani wvlili Seitanes am wignebis momzadebaSi. gansakuTrebuli madloba qalbaton medea kakaCias (USAID) ga weuli daxmarebisTvis.
am masalis momzadeba SesaZlebeli gaxda amerikeli xalxis keTili nebiTa da aSS saerTaSoriso ganviTarebis saagentos mxardaWeriT. masalebis Sinaarsze pasuxismgebelia SemdgenelTa jgufi da igi ar warmoadgens aSS saerTaSoriso ganviTarebis saagentosa da aSS mTavrobis azrs. Ees masala momzadda aSS saerTaSoriso ganvi Tarebis saagentos dawyebiTi ganaTlebis proeqtis farglebSi, romelic xorcieldeba saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrosTan erTad.
Sesavali saxlebs adamianebi uZvelesi droidan agebdnen. adre ZiriTadad erTgvarovan, tradiciul nagebobeb Si cxovrobdnen, saxlis formas sakuTari surviliT ar irCevdnen. dRes saxlebs Tavisi gemovnebiT aSene ben da awyoben, Tumca mSeneblobis dros aucileblad iTvaliswineben garemo pirobe bsac. pirvel rigSi saWiroa im adgilis Seswavla, sadac saxlis Senebas apireb: misi reliefi, temperatura, klimatis Tavise burebebi... yvela samSeneblo ma salis arCevas Tavisi mizezi aqvs. is mxolod patronis ge movnebasa Tu axirebaze ar aris damokidebuli. msoflios sxvadasxva kuTxeSi mcxovrebi adamiane bi Zalian gansxvavdebian erTmaneTisgan garegnobiT, kanis feriT, CacmulobiT, cxovrebis wesiT da a. S. sxvadasxvagvaria garemo, romelSic maT uwevT cxov reba. aseve gansxvavebulia saxlebi, romlebsac isini aSeneben. Zalian xSirad adamianis sacxovrebelSi aisa xeba qveynis kultura, tradiciebi, misi patronis cxovrebis wesi da sxv. ris Senobas aRar naxav: yinu lis, xis, qvis, betonis, rkinis, Teqis, talaxis... ar vici, Sen romelSi isurvebdi cxovrebas, magram ambo ben, rom yvelanair saxls Tavi si gansakuTrebuli xibli aqvs. yvelas aqvs ufleba, hqondes sacxovrebeli. TiToeuls aseve sakuTari saxe Zalian cudia, roca zog li hqvia. jer es ufleba irRveva.
iglu
es eskimosi iglus mSeneb lobas male daasrulebs da iglu kanadeli eskimose mopirkeTebaRa darCeba.
bis zamTris `saxlia~, rome lic, arc meti, arc naklebi, Tovlisgan da yinulisgan keTdeba. iglu momrgvale buli formis erToTaxiani sacxovrebelia. is ori nawi lisgan Sedgeba: aqvs dere fani da mTavari oTaxi. derefani Sin myof eskimosebs qarisgan icavs. iglus asaSeneblad saWiroa kargad gamagrebuli Tovli, romelsac blokebad Wrian. es kimosebi mSeneblobis dros Tovlis blokebTan er Tad zogjer yinulsac iyeneben. igluSi ase ufro me ti sinaTle Sedis. WerSi toveben patara xvrels gasaniaveblad da ga naTebisTvis. dasaTbuneblad cxovelis tyavebs xma roben. maSin, roca gareT temperatura –40, –45 gra dusia, igluSi SeiZleba siTbo +25 gradussac ki aR wevdes. eskimosebi sakuTar sacxovrebels koconiT ar aTboben, radgan SeSa ar aqvT. Tumca, sadilis mo samzadeblad cecxls mainc anTeben sagangebo qureb ze an lampebze. sawvavad ki ZiriTadad cxovelis qons iyeneben. ase gamoiyure ba dasrule buli iglu.
2
eskimosebi – xal xi, romelic bi nadrobs cimbirSi, CrdiloeT kanada Si, aliaskaze. maTi sacxovrebeli ad gilebi civi klima tiT gamoirCeva.
Sveicariuli Sale Sale Sveicariuli xis saxlia. is erT an orsar Tuliania da wvetiani sa xuravi aqvs. mas Sveicariis soflebSi agebdnen. am qve yanaSi maRali mTebia da zamTrobiT didi Tovli modis, amitom aucilebe verafers ityvi, mSve lia, saxlis saxuravi Zali nieri saxlia! an daqanebuli iyos, raTa zed Tovli Znelad gaCerdes. Sales sxvenSic oTaxebi aqvs. mas xSirad xis aivanic amSvenebs. adre Sale Cveulebrivi sacxovrebeli saxli iyo, sadac mudmivad cxovrobdnen. dRes ki mas metwilad patara saagarako saxlad iyeneben. Sales zogjer mwvervalis dasapyrobad mimavali alpinistebi afareben Tavs. saqme is aris, rom xe, ro gorc samSeneblo masala, kargad akavebs siTbos, ami tom mkacrzamTrian adgilebSi xis saxlebi Zalian mo saxerxebelia. am alpinistebma Rame aq, am SaleSi gaaTies, axla mwvervalze asasvlelad emzadebian.
3
iurTi aziis tramalebSi mcxovrebi adamianebi momTaba reobas ewevian. isini mesaqonleobas misdeven, amitom ukeTesi saZovrebis Ziebis gamo mudmivad erT adgi las ar cxovroben. xSirad mogzauroben da sacxovre belic Tan miaqvT. mesaqonleebi ageben iseT `saxlebs~, romelTa erTi adgilidan meoreze gadatana Zalian advilia. iurTi maTi saxlia, Tumca sinamdvileSi is asawyobi karavia. iurTi xisgan da xaliCebisgan keTdeba. mas wriuli forma aqvs, saxuravi ki SeiZleba gumbaTiviT momrgva lebuli an wakveTili konusis formis gaukeTon. iur Tis asaSeneblad jer xis bades amzadeben. mas saxlis formas aZleven, Semdeg xaliCebiT faraven. wvima rom ar Cavides, qeCis (nabdis) saxuravs ukeTeben. iurTs ramdenime oTaxi aqvs. oTaxebi erTmaneTis gan xaliCebiTaa gamoyofili. xaliCebs iurTis pat roni mesaqonleebi TviTon amzadeben Txis balnisgan. roca civa, gasaTbobad karavSi kocons anTeben. kvam li saxuravSi datanebuli xvrelidan gadis, Tumca koconis uyuradRebod datoveba ar SeiZleba!
axla xaliCebs gadaafa reben da iurTic mzadaa!
tramali – vrceli balaxovani veli.
4
Cinuri sampani gagonili geqneba, rom CineTi mWidrod aris dasaxlebuli. am qveyanaSi Turme mrav alSv il ian ob a k an o nd a rRv ev a d iTvleba. ara, adamia nebis moZuleebi ki ar arian, ubralod, esec mcuravi saxlebi! rogorc sacxovrebeli sivr Cans, axla mgzavrobis droa. ce aRar hyofn iT. maTTvis problemis gadaWris erT-erTi gza SeiZleba mcuravi saxlebic iyos! es aris didi navi, sampani. erTi SexedviT is Cveu lebrivi erTsarTuliani saxlia. sampani aSenebulia xisgan an Tunuqisgan. aqvs saxuravi, kedlebi, kari, fanjrebi, ramdenime oTaxi. sampanze xSirad mcenare ebs axareben da Sinauri cxovelebic hyavT! oRond Cveulebrivi saxlisgan gansxvavebiT, is wyalze dacuravs. Zalian saintereso iqneba sampane bis sofelSi cxovreba. ra jobia, yoveldRe axali mezobeli rom gyavs an saxlianad rom micurdebi me gobarTan!
Tunuqi – rkinis firfita.
5
indielebis karvebi albaT bevri ram gsmenia indielebze – amerikis wi Telkanian aborigen mosaxleobaze. evropeli kolo nizatorebis misvlamde isini mravalricxovan tomebad cxovrobdnen. maT sakuTari damwerloba da kalendari hqondaT, sadac momavlis ambebic ki iyo nawinaswar metyvelevi. indielebi saukeTeso mSvildosnebi, me Tevzeebi da miwaTmoqmedebi iyvnen. maT kargad exerxe bodaT qamandis tyorcnac. kolonizatorebma indie lebis zogi tomi saerTod gaanadgures, zogi ki, Zali an Semcirebuli, gaaZeves sakuTari teritoriebidan. isini ZiriTadad momTabare cxovrebas misdevdnen da amitom karvebSi cxovrobdnen. karavs cxovelis tyavebis, xis an balaxisgan agebdnen da konusis for mas aZlevdnen. karavs kedlebi da saxuravi naxatebiT hqonda Semkuli. CrdiloeT amerikaSi mcxovrebi indielebi sakuTar saxls vigvams uwodeben, rac maT enaze `saxls~, `sac xovrebels~ niSnavs. aseTi saxlebi kolonizatorebs imdenad xSirad xvdebodaT, rom am xalxs vigvamis tomebi Searqves.
aborigeni – romelime qveynis Tavdapirveli mosaxleoba.
6
afrikuli saxlebi afrikaSi aborigenebis nawili Temebad cxovrobs. aseTia buSmenebis tomic. TemSi 25-30 adamiania. buS menebi nadiroben da sakveb mcenareebs agroveben. mo nadireebi kacebi arian, isini cxovelebs mowamluli isrebiT xocaven. saRamoobiT ki yvelani qoxTan dan Tebul kocons Semousxdebian da moxucebis moyolil ambebs usmenen. buSmenebi sakuTar sacxovreblebs swrafad aSene ben. isini jer erTad amagreben xis totebs da balaxs, Semdeg ki talaxiT faraven. aseT saxls kvercxis for ma aqvs. zogjer talaxiT Selesvis Semdeg qoxs zemo dan isev balaxis fenas adeben. roca soflis axlomaxlo sakvebi gamoileva, buS menebi toveben TavianT sofels. kacebi Sekraven mci re bargs, qalebi ki aikideben zurgze patara bavSvebs da midian axali sacxovrebeli adgilis mosaZebnad.
7
megruli oda dasavleT saqarTveloSi hava nestiania da xSirad wvims. amitom iq boZebze Semdgari saxlebi, odebi iyo gavrcelebuli. aseT saxlebs xSirad xiT aSenebdnen. Senobas iataki rom ar dalpoboda, boZebze dgamdnen. odas saxuravi xis an kramitis hqonda da aivani amSve nebda. dRes aseTi saxlebis naxva Tbilisis eTnogra fiul muzeumSi SegiZlia. es odebi dasavleT saqarTvelodan ucvlelad gad moitanes. amisTvis saxlis daSlamde misi nawilebi danomres, Semdeg daSales da TbilisSi ise wamoiRes. mere aq nomrebis mixedviT uzarmazari saTamaSo konstruqtoriviT Tavidan aawyves.
odas win didi da movlili ezo aqvs.
8
gvirgviniani saxli aRmosavleT saqarTvelos barSi adre darbazis tipis saxlebi iyo gavrcelebuli. aseT saxlebs qvisa da alizisgan aSenebdnen. oTaxis SuagulSi iyo keria – adgili, sa dac cecxls anTebdnen. saRamoo biT mTeli ojaxi keriasTan ikri beboda. saxlis Weri eyrdnoboda dedaboZs. es iyo xis moCuqurTme buli msxvili boZi. qarTlSi saxls dedaboZi gvirgvinis msgavs saxuravs uke Tebdnen. aqedan modis misi saxelwodebac – gvirgvi niani saxli. gvirgviniani saxlis naxvac Tbilisis eTnografiul muzeumSi SegiZlia.
sinaTle saxlis saxuravSi data nebuli xvrelidan Camodioda.
alizi – gamouwvavi aguri. zogjer bzenarevi.
9
cixe-koSkebi saqarTvelos mTaSi maRal saxlebs, koSkebs, aSe nebdnen. aseTi saxlebi mTian adgilebSi Zalian mosa xerxebeli iyo. is uZlebda zvavs, mtris Semotevas da yoveldRiur sacxovrebladac gamodgeboda. svaneT Si koSkebSi ar cxovrobdnen. is mxolod simagris funqcias asrulebda, yoveldRiuri sacxovrebeli saxli ki koSks gverdiT hqonda midgmuli. arqiteq torebi xSirad Crdilo kavkasiidan CamohyavdaT. sam Seneblo masalad qvas iyenebdnen. aRmosavleT saqarTvelos mTaSi koSkebs uduRa bod, SemakavSirebeli nivTierebis gareSe agebdnen. kargad gaTlil qvebs erTmaneTze mWidrod awyobdnen da gadaxuravdnen. dResac dgas am meTodiT aSenebuli koSkebi, romlebmac aTas wels gauZlo! dasavleT sa qarTvelos mTian adgilebSi ki qviTkiriT nagebi koS kebi iyo gavrcelebuli. Satilis koSkebi XI saukuneSi aaSena qistma arqiteqtorma.
10
svanuri koSkebi
aseT nagebobebs saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi sxvadasxvagvari saxuravi hqonda. svaneTSi orferda gadaxurva iyo gavrcelebuli, TuSeTSi – safexuro vani, piramidiseburi formis, xolo Satilis koSkebi brtyeli saxuraviT bolovdeboda. koSks oTxi an xuTi sarTuli hqonda. sarTulidan sarTulze iatakSi datanebul asaZromTan midgmuli gadasata ni xis kibiT adiodnen. sul zeda sarTulze koSks fanjrebis nacvlad saTofurebs (duroebs) ukeTebd nen mtrisTvis mSvild-isris an lodebis sasrolad. aseTi saxlebi sacxovreblad naklebad komfortu lia, magram adre usafrTxoeba da daculoba kom fortze ufro mniSvnelovani iyo. 11
Tanamedrove asawyobi saxlebi Zvel dros mTian adgi lebSi saxlis aSeneba bevr sirTulesTan iyo dakav Sirebuli. mTaze samSe neblo masala ar iSovebo da. is xSirad Sori manZi lidan da Rrma xeobebidan mohqondaT. Zalian bevri adamiani iyo saWiro erTi koSkis asagebad. dRes Sene ba bevrad ufro advilia. axla xom asawyobi saxlebi gamoigones! daSli da sxva adgilas gadaitan, mere Tavidan aawyob. Tu jer kidev ar gadagiwyvetia, sad ginda, saxli aaSeno, aseTi saxlebi swored SenTvisaa! vidre sabo lood SearCev sacxovrebel adgils, SegiZlia, mSvi dad Seinaxo Seni asawyobi saxli saTavsoSi. did ad gils mainc ar daikavebs. mere ki waiReb, sadac ginda da ramdenime saaTSi saxli mzad geqneba! aseTi asawyo bi saxlebi gamodgeba yvelanair klimatSi, yvelanair adgilas. rogorc amboben, adamianis fantazia amouwuravia. es mis sacxovreblebsac etyoba. dRes sxvadasxva qve yanaSi an Tundac internetsivrceSi mogzaurobisas Zalian bevr ucnaurze ucnaur nagebobas waawydebi, romlebic misi mflobelis uCveulo gemovnebaze me tyvelebs. mere ukve Senc SegiZlia, saxli Seni survi liT aiSeno. sainteresoa, rogori gamogiva.
12