ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

Óã öºì õºòºëáºð, îþóòíû ãàðûí àâëàãûã Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì, Ãëîáàëü ñàíãèéí “Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû èõ ñóðãóóëèéí Ñóðãàëòûí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí àëáûã ò¿øèãëýí Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóðãóóëèéí Ýïèäåìèîëîãè- áèîñòàòèñòèêèéí òýíõèì, Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíäèéí òýíõèì, Àíàãààõ óõààíû ñóðãóóëèéí õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí òýíõèì, Ìýñ çàñàë-I òýíõèì, Öóñ ñóäëàëûí òýíõèì, Ìýðãýæëèéí ñóóðü óð ÷àäâàðûí òýíõèì, Áèî-àíàãààõûí ñóðãóóëèéí Áè÷èë àìü- äàðõëàà ñóäëàëûí òýíõèì, Áèîõèìè-ëàáîðàòîðèéí òýíõèì, Ìîëåêóë áèîëîãè-óäàìç¿éí òýíõèì, Äàðõàí-óóë àéìàã äàõü ñàëáàð ñóðãóóëü, Äîðíîãîâü àéìàã äàõü ñàëáàð ñóðãóóëü, Ãîâü- àëòàé àéìàã äàõü ñàëáàð ñóðãóóëü, “À÷” àíàãààõ óõààíû äýýä ñóðãóóëü, “Ýò¿ãýí” àíàãààõ óõààíû äýýä ñóðãóóëèéí ýðäýìòýí áàãø íàðûí àæëûí õýñãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áîëîâñðóóëàâ.

ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ ÀÓ Àíàãààõ óõààí ÀÓÄÑ Àíàãààõ óõààíû äýýä ñóðãóóëü ÃÀÑÑ Ãîâü-Àëòàé ñàëáàð ñóðãóóëü àÃåïàòèòèéí  âèð¿ñ ÃÑ Ãåïàòèòèéí Ñ âèð¿ñ ÄÝÌÁ Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà ÇÕ¯ÁÕ Ç¿¿, áóñàä õóðö èðòýé áàãàæ õýðýãñýë ÑÁÇÀ Ñóðãàëòûí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí àëáà ÑÀ Ñóðãàëòûí àëáà ÑÑ Ñàëáàð ñóðãóóëü ÕÄÕ տíèé äàðõëàë õîìñäîëûí âèð¿ñ ÕªÑ¯Ò Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí ¿íäýñíèé òºâ ÕÑÕ Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò ØßÒ Øýýñ ÿëãàðóóëàõ òîãòîëöîî ÝÌØÓÈÑ Ýð¿¿ë ìýíäèéí øèíæëýõ óõààíû èõ ñóðãóóëü ÝØÕ Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàð HAI Health care acquired infection

Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí Ä.Îòãîíáàÿð ÀÓ-íû äîêòîð, äýä ïðîôåññîð Î.×èìýäñ¿ðýí ÀÓ-íû äîêòîð, ïðîôåññîð Áîëîâñðóóëñàí Ì.Óíäðàì ÑÁÇÀ-íû àðãà ç¿é÷, ÀÓ-íû ìàãèñòð Ã.Àðèóíàà ÑÁÇÀ-íû ìýðãýæèëòýí Í.Õîðîëñ¿ðýí ÀÓÑ, Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí òýíõèì, ÀÓ-íû äîêòîð Î.Ï¿ðýâæàë ÀÓÑ, Öóñ ñóäëàëûí òýíõèì, ÀÓ-íû ìàãèñòð Á.Íýðã¿é ÀÓÑ, Ìýñ çàñëûí I òýíõèì, ÀÓ-íû ìàãèñòð Â.Íàðàíöýöýã ÀÓÑ, Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí òýíõèì, ÀÓ-íû ìàãèñòð Ã.Äàâàà ÍÝÌÑ, Ýïèäìèîëîãè-áèîñòàòèñòèêèéí òýíõèì, ÀÓ-íû äîêòîð, äýä ïðîôåññîð Ã.Ýíõæàðãàë ÍÝÌÑ, Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíäèéí òýíõèì, ÀÓ-íû äîêòîð Ò. Õîñáàÿð Ìîëåêóë áèîëîãè-óäàìç¿éí òýíõèì, ÀÓ-íû ìàãèñòð ×.Áàÿðæàâõëàí Áèî-ÀÑ, Áèî-õèìè ëàáîðàòîðèéí òýíõèì, ÀÓ- íû ìàãèñòð Í.Îþóíöýöýã Ýò¿ãýí ÀÓÄÑ-èéí ÑÀ-íû äàðãà, ÀÓ-íû äîêòîð Á.Áàòòºð À÷-ÀÓÄÑ-èéí ÑÀ-íû äàðãà, ÀÓ-íû äîêòîð, äýä ïðîôåññîð Ñ.Îþóíöýöýã ÝÌÒÑ-èéí ÑÀ-íû äàðãà, ÀÓ-íû ìàãèñòð Ö.Ñàðàíòóÿà Äà ÑÑ-èéí ÑÀ-íû äàðãà, ÀÓ-íû äîêòîð Ã.Òóíãàëàã ÃÀ ÑÑ-èéí ÑÀ-íû äàðãà, ÀÓ-íû ìàãèñòð Ø.Øàòàð Äàðõàí ÑÑ-èéí ñóðãàëòûí àëáà, ÀÓ-íû äîêòîð

Õ¿ñíýãòèéí æàãñààëò Õ¿ñíýãò 1 ÝØÕ-ûí õÿíàëòûí ÷èãëýëýýð õýðýãæèæ áóé õºòºëáºð¿¿äèéí ¿íäñýí á¿ðýëäýõ¿¿í Õ¿ñíýãò 2 õýñã¿¿ä Õ¿ñíýãò 3 Õè÷ýýëèéã õºòëºí ÿâóóëàõ àðãà ç¿é Õ¿ñíýãò 4 Ðåéòèíã ä¿íä õàðãàëçàõ ÷àíàðûí îíîî Êàòåòðèéí õýðýãëýýòýé õîëáîîòîéãîîð Õ¿ñíýãò 5 õàëäâàð äàìæèõ ºíäºð ýðñäýëòýé õýñã¿¿ä, àâàõ àðãà õýìæýý Õ¿ñíýãò 6 Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ óóøèãíû õàòãàëãàà ºâ÷íèé ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ Õ¿ñíýãò 7 Öóñààð äàìæèõ õàëäâàðûí óðüä÷èëàí Õ¿ñíýãò 8 ñýðãèéëýëò Ìýñ çàñëûí õàëäâàðûí ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ Õ¿ñíýãò 9 Óÿí ç¿¿, òºâèéí âåíèéí êàòåòðààñ Õ¿ñíýãò 10 øàëòãààëàõ õàëäâàðûí Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò Õ¿ñíýãò 11. Áèîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éëèéí ýðñäëèéí àíãèëàë Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ Õ¿ñíýãò 12 õàëäâàð, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà çàì Àõóéí áîëîí äàõèí áîëîâñðóóëàõ õîã Õ¿ñíýãò 13 õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Õ¿ñíýãò 14 Õàëäâàðûí çýðýãëýë ºíäºðòýé õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò Õ¿ñíýãò 15 Õàëäâàðòàé õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Õ¿ñíýãò 16 Õ¿ñíýãò 17 Õóðö ¿ç¿¿ðòýé, èðòýé õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Õ¿ñíýãò 18 Ýìãýã õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Ýìèéí õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Õ¿ñíýãò 19 Õèìèéí áîäèñûí õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Õ¿ñíýãò 20 Ýñýä õîðòîé íºëººòýé õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Öàöðàã èäýâõèò õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò Õ¿íä ìåòàëëûí õîã õàÿãäëûí ñàâëàëò, õàÿãëàëò

Çóðãèéí æàãñààëò Çóðàã 1 Õºãæèæ áóé îðíóóäàä 1995-2008 îíä ÝØÕ- Çóðàã 2 ûí ñóäëàãäñàí áàéäàë Çîðèóäààð áîõèðäóóëñàí ãàðûã ýíãèéí ñàâàí áîëîí ñïèðòýí ñóóðüòàé óóñìàë àøèãëàí õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõýä çàðöóóëàãäàõ Çóðàã 3. õóãàöàà. Ñïèðòýí ñóóðüòàé á¿òýýãäýõ¿¿í àøèãëàí ãàð Çóðàã 4 õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ àðãà÷ëàë Óñ ñàâàí àøèãëàí ãàð õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ Çóðàã 5. àðãà÷ëàë Çóðàã 6. Ãàðûí àðèóí öýâýð ñàõèõ òàâàí ìº÷ Êàòåòð òàâüñàí ¿åä õàëäâàð äàìæèõ ºíäºð Çóðàã 7 ýðñäýëòýé õýñã¿¿ä Ãåìîäèàëèç Çóðàã 8 Õýâëèéí äèàëèç Çóðàã 9 Ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûã àþóëã¿é áîëãîõ, Çóðàã 10 óñòãàõ àðãóóä ªíäºð äàðàëòàò óóðààð õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõèéã çºâøººðºõ áîëîí çºâøººðºõã¿é õàÿãäëóóä

Á¯ËÝà 1ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ ÓÄÈÐÒÃÀË ¯ÍÄÝÑËÝË Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí íýí òýðã¿¿íèé çîðèëò íü ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæààñ ¿¿äýëòýé õàëäâàð (Health-care associated infection- HAI)-ûã òàíäàí ñóäëàõ, ñýðãèéëýõ çýðãýýð ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ýý äýýäýëñýí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä îðøèíî. ¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîî𠓯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ äýëõèéí õîëáîî” ÄÝÌÁ-ûí ñàíàà÷ëàãààð 2004 îíä áàéãóóëàãäàí õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, Ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàð (ÝØÕ)-ààñ ñýðãèéëæ àæèëëàõûã çºâëºìæ áîëãîñîí áàéíà. Äýëõèéí óëñ îðíóóäàä ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûã “Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæààñ ¿¿äýëòýé õàëäâàð Health-care associated infection- (HAI)” õýìýýí íýðëýõ áîëñîí áºãººä ýíýõ¿¿ îéëãîëòîä ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëæ áóé á¿õ íºõöºëä (àìáóëàòîðè, ñòàöèîíàð, àñðàìæèéí òºâ, ãýðò ãýõ ìýò) òîõèîëäîõ õàëäâàðûã õàìààðóóëàí ¿çíý ãýñýí áàéäàã. Ìîíãîë óëñûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2010 îíû 165 äóãààð òóøààëûã ¿íäýñëýë áîëãîí áèä òºãñºëòèéí ºìíºõ ñóðãàëòûí ÝØÕ- ûí õÿíàëòûí öºì õºòºëáºðòºº “Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæààñ 7

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” ¿¿äýëòýé õàëäâàð” áóñ “Ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàð” ãýñýí íýð òîìú¸îã àøèãëàñàí áîëíî. ÝØÕ á¿ðòãýãäýæ, ýìíýëýãò õýâòýí ýì÷ë¿¿ëýã÷äèéí ºâ÷íèé õ¿íäðýë, íàñ áàðàëòûí ãîë øàëòãààíû íýã áîëæ, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðûã áóóðóóëàõ, ñýòãýë ç¿éä íü ñºð㺺ð íºëººëºõ, õºãæëèéí áýðõøýýëä õ¿ðãýõ, àìü íàñàíä íü àþóë ó÷ðóóëàõààñ ãàäíà ýìíýëãèéí äóíäàæ îð õîíîãèéã óðòàñãàäàã íü ýì÷èëãýý, ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë íýìýãäýõýä õ¿ðãýäýã. 2008 îíä Øâåéöàðèéí Æåíåâà õîòíîî çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí àëáàí áóñ ñ¿ëæýýíèé 2 äàõü óóëçàëòààð Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí õºòºëáºð¿¿äèéí ¿íäñýí ÷èãëýë, àãóóëãûã õýëýëöñýí áàéíà. Ýíýõ¿¿ óóëçàëòûí ä¿íä Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí õºòºëáºðèéí ¿íäñýí àãóóëãà íü ýì÷ ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòýí, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéã ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëýõ, ÝØÕ-ûí äýãäýëòèéã ýðò èëð¿¿ëýí, ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõàä ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîã áýëòãýõ, õàëäâàðò ºâ÷íèé ýñðýã îëîí íèéòèéí ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýõ, ýìýíä äàñàëòàé íÿíãèéí òàðõàëòûã õÿçãààðëàõ çýðýã àñóóäëóóä áàéõ òóõàé íýãäñýí øèéäâýðò õ¿ðñýí áàéíà. (Õ¿ñíýãò 1) Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò ýì÷èëãýý, îíîøèëãîîíû øèíý òåõíèê, òåõíîëîãè, íÿíãèéí ýñðýã ºðãºí ¿éë÷èëãýýòýé õèìèéí ýì, áýëäìýë¿¿ä, àðèóòãàõ, õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ áîäèñóóä ºðãºí íýâòýð÷ áàéãàà íü àíàãààõ óõààíû íýã îëîëò áîëîâ÷ íºãºº òàëààñ ÝØÕ òàðõàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéíà. Èéìä ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëýõ, òýìöýõ, õàëäâàð õÿíàëòûí àñóóäàë íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õºãæèë, íººö, õàíãàìæààñ ¿ë õàìààðàí á¿õèé ë óëñ îðíóóäûí ºìíº òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëæ áàéíà. Õºãæèíã¿é îðíóóäàä ýìíýëýãò õýâòýí ýì÷ë¿¿ëñýí ºâ÷òºí¿¿äèéí 5-15 õóâü íü ÝØÕ àâäàã áà òýäãýýðèéí 9-37 8

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ õóâü íü ýð÷èìò ýì÷èëãýýíèé òàñàãò õýâòýí ýì÷ë¿¿ëäýã áàéíà. Åâðîïèéí õîëáîîíû óëñóóäàä õèéãäñýí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí ñóäàëãààíû ä¿íãýýð ÝØÕ-ûí òàðõàëò 4.6-9.3 õóâü áàéãàà íü òîãòîîãäæýý. Ìàíàé óëñ ÄÝÌÁ-ûí “ªâ÷òíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ äýëõèéí õîëáîî”-íä 2006 îíä íýãäýí îðñíîîð ÝØÕ-òàé òýìöýõ äýëõèé äàõèíû õàíäëàãàòàé õºë íèéë¿¿ëýí àæèëëàõ áîëîìæèéã îëãîñîí þì. ÝØÕ-ûí òàëààð ñóäàëñàí ñóäàëãàà 2008 îíûã õ¿ðòýë ìàíàé óëñàä õèéãäýýã¿é áàéñàí (Çóðàã 1) áîëîâ÷ ÄÝÌÁ-ûí óäèðäàìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð ãàðûí ýð¿¿ë àõóé, ìýñ çàñëûí ÷èãëýëýýð òîìîîõîí ñóäàëãààã ÿâóóëæ, ãàð õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ ñïèðòýí ñóóðüòàé áîäèñûã ýìíýëãèéí ïðàêòèêò íýâòð¿¿ëñýíýýð õàëäâàð õÿíàëò, ñýðãèéëýëòèéí ¿éë àæèëëàãààíä àõèö ãàð÷, ÝØÕ-ûí á¿ðòãýë ìýäýýëýë æèë òóòàì ñàéæèð÷, ÝØÕ-ûí èëð¿¿ëýëò íýìýãäýæ áàéíà. Ìîíãîë óëñûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí “Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ, ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã ýð÷èìæ¿¿ëýõ òóõàé” 2010 îíû 165 äóãààð òóøààëààð ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîíû óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, õàëäâàðûí ýñðýã äýãëýìèéí çààâàð, ýìíýëãèéí õàëäâàðã¿éòãýë, àðèóòãàëûí çààâàð, ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíû àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà õýìæýýíèé çààâàð, ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýíèé çààâàð, ÝØÕ-ûí ìýäýý, ìýäýýëëèéí æóðàì, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä õýðýãëýãäýõ íýã óäààãèéí áàãàæ, õýðýãñýë, ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðûí òàíäàëòûí õóóäñûã òóñ òóñ áàòàëñàí íü Ìîíãîë óëñàä ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûí õÿíàëò, ñýðãèéëýëòèéí àðãà õýìæýýã íýãýí á¿õýë òîãòîëöîî áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí ÷óõàë áàðèìò áè÷èã áîëñîí þì. 9

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Õ¿ñíýãò 1. ÝØÕ-ûí õÿíàëòûí ÷èãëýëýýð õýðýãæèæ áóé õºòºëáºð¿¿äèéí ¿íäñýí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿ä Àíãèëàë Á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿ä Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, Òîäîðõîé áîäëîãî, çîðèëãî, ÷èãëýë, õÿíàëòûí ñòðàòåãèòàé, õóóëèéí áîëîí òåõíèêèéí õºòºëáºðèéí õ¿ðýý, õÿíàëò ¿íýëãýýíèé òîõèðîìæòîé çîõèîí áàéãóóëàëò îð÷èí á¿õèé çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýöòýé áàéõ. Òåõíèêèéí ãàðûí àâëàãóóä Ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñ áà/áóþó õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ îðîí íóòãèéí Õ¿íèé íººö íºõöºëä òîõèðñîí íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí òåõíèêèéí ãàðûí àâëàãóóä áîëîâñðóóëàõ, Õàëäâàðò ò¿ãýýõ, õýðýãæ¿¿ëýõ. ºâ÷íèé òàíäàëò, õàëäâàðûí Íèéò ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòíèéã ñýðãèéëýëò õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí õÿíàëòûí ÷èãëýëýýð ñóðãàõ, õàëäâàð õÿíàëòûí õºòºëáºðèéí ìýðãýæèëòýí áýëòãýõ. Õàëäâàð õÿíàëòûí õýðýãæèëòèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõ ¿íýëãýý õàíãàëòòàé òîîíû ìýðãýæèëòýíòýé áàéõ. Ýì÷, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòíèéã ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ áèîëîãèéí ýðñäýë¿¿äýýñ õàìãààëàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ. Õàëäâàðò ºâ÷èí, õàëäâàð ¿¿ñãýã÷äèéã òàíäàõ ¿éë àæèëëàãààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõ. Õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ñèñòåìòýéãýýð ¿íýëýõ. Äýãäýëòèéã ýðò èëð¿¿ëýí, ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõ. 10

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ Ìèêðîáèîëîãèéí ëàáîðàòîðèéã ñòàíäàðò÷èëàõ. Õàëäâàð õÿíàëòûí Ìèêðîáèîëîãèéí áîëîí ìèêðîáèîëîãèéí ëàáîðàòîðèéí ëàáîðàòîðè õàìòûí àæèëëàãààã äýìæèõ. Ìèêðîáèîëîãèéí øèíæèëãýýíèé ¿ð ä¿íã õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä áîëîí òàíäàëòàíä àøèãëàõ. Õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä òàâèãäàõ ¿íäñýí øààðäëàãà: öýâýð óñ, Õ¿ðýýëýí áàéãàà àãààðæóóëàëò, ºâ÷òºíèéã áàéðëóóëàõ, îð÷èí òóñãààðëàõ òàñàã, àðèóí áàãàæ õýðýãñëèéí õàäãàëàëò, ýìíýëãèéí õîã õàÿãäàë, áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí íºõöºë/ çàñâàð ¿éë÷èëãýý. ¯íäýñíèé õýìæýýíä áîëîí áàéãóóëëàãûí ò¿âøèíä õýðýãæèæ áóé õàëäâàð õÿíàëòûí Õºòºëáºðèéí õºòºëáºðèéí ¿éë àæèëëàãàà, õ¿ðñýí õÿíàëò, ¿íýëãýý ¿ð ä¿íä òîãòìîë õÿíàëò, ¿íýëãýý õèéæ òàéëàãíàõ. “Øèéòãýëã¿é” ¿íýëãýýíèé òîãòîëöîîã äýìæèõ. Õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíò, ýð¿¿ë àõóé, Íèéãìèéí ýð¿¿ë áèî àþóëã¿é áàéäàë, íÿíãèéí ýñðýã ìýíäèéí áîëîí ýìèéí áîäëîãî, ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ áóñàä ¿éë÷èëãýýòýé ºâ÷íèé óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò, ýð¿¿ë õîëáîãäîõ ìýíäèéí ÷àíàðòàé òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã òîãòâîðòîé çîõèîí áàéãóóëàõ. World Health Organization. Core components for infection prevention and control programmes Report of the Second Meeting Informal Network on Infection Prevention and Control in Health Care. Geneva, Switzerland 26–27 June 2008.Page iv. 11

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Çóðàã 1. Õºãæèæ áóé îðíóóäàä 1995-2008 îíä ÝØÕ-ûí ñóäëàãäñàí áàéäàë Äóãóéí õýìæýý íü ñóäàëãààíû òîîã èëýðõèéëíý. Benedetta Allegranzi, Sepideh Bagheri Nejad, Christophe Combescure, Wilco Graafmans, Homa Attar, Liam Donaldson, Didier Pittet.,Burden of endemic health-care-associated infection in developing countries: systematic review and meta-analysis. The Lancet. Volume 377, Issue 9761, 15–21 January 2011, Pages 228–241. Óã òóøààëûí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëàãäñàí 2012-2016 îíä Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ ñòðàòåãèéí çîðèëò áàòëàãäàí õýðýãæèæ ýõëýýä áàéíà. “Õàëäâàð õÿíàëò”-ûí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ, ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ÷èãëýëýýð íèëýýäã¿é òóøààë, æóðàì, ñòàíäàðò áàòëàãäàí ìºðäºãäºæ áàéãàà õýäèé ÷ ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëæ áóé ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòíèé ìýäëýã, óð ÷àäâàð, õàíäëàãûí ò¿âøèíã ¿íýëñýí ¿íýëãýý, ìºí òºãñºëòèéí ºìíºõ áà äàðààõ ñóðãàëòûí öºì, íýãäìýë õºòºëáºð áàéõã¿é áàéíà. 12

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ Èéìýýñ òºãñºëòèéí ºìíºõ ñóðãàëòààð “õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò- ÝØÕ” õè÷ýýëèéí ÷èãëýëýýð îþóòíû çàéëøã¿é ýçýìøèõ øààðäëàãàòàé ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãûí õ¿ðýýã òîäîðõîéëæ ñóðãàëòàíä íýâòð¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéñàí íü óã öºì õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýë áîëñîí þì. Õºòºëáºðèéí òîäîðõîéëîëò Ýíýõ¿¿ öºì õºòºëáºð íü Ìîíãîë óëñàä áàêàëàâðûí áîëîâñðîëòîé õ¿íèé èõ ýì÷, ÍÝÌ ñóäëàë÷, Óëàìæëàëò àíàãààõûí ýì÷, í¿¿ð àì ñóäëàë÷ ýì÷, Áèî-Àíàãààõ ñóäëàë÷, Ýì ç¿é÷ áýëòãýäýã èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí òºãñºëòèéí ºìíºõ ñóðãàëòààð ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿äèéí òóõàé áîëîí ýì÷, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòýí, õ¿í àìûã ÝØÕ-ààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ÝØÕ- ûí òàíäàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ, õàëäâàðûí òîõèîëäëûã ýðò èëð¿¿ëýí ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõ, ÝØÕ-ûí òàðõàëòûã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí àæèëëàõàä øààðäàãäàõ ìýäëýã, óð ÷àäâàð, õàíäëàãûí àãóóëãà, õýìæýý, ò¿¿íèéã çààõ àðãà ç¿é, ñóðãàëòàíä øààðäàãäàõ íººöèéí õýìæýý, õýðýãöýýã òîäîðõîéëíî. Õºòºëáºðèéí çîðèëãî Ìîíãîë Óëñàä ýð¿¿ë ìýíäèéí ÷èãëýëýýð áàêàëàâðûí áîëîâñðîë îëãîæ áàéãàà ñóðãóóëèóäûí òºãñºëòèéí ºìíºõ ñóðãàëòààð ñóðàëöàæ áóé îþóòíóóäàä “Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò- ÝØÕ” õè÷ýýëèéã íýãäñýí ñòàíäàðò á¿õèé öºì õºòºëáºðººð ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà ýçýìø¿¿ëýõ. Õºòºëáºðèéí çîðèëò Ñóðàëöàã÷äàä ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà ýçýìø¿¿ëýõ. 13

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûã ýðò èëð¿¿ëýí, äýãäýëòèéí ¿åä ÿàðàëòàé àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëàõ, ¿íýëýõ ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà ýçýìø¿¿ëýõ. Ñóðãàëòûí íýãäìýë áàéäàë, çàëãàìæ õîëáîî “Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò- ÝØÕ” õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã áóñàä õè÷ýýëèéí õºòºëáºðòýé óÿëäóóëàí, ñýäâèéí äàâõàðäàë, îðõèãäëûã àðèëãàí, îþóòàíä áèå äààí òàñðàëòã¿é ñóðàõ àðãà áàðèëûã ýçýìø¿¿ëíý. Òóõàéí ñýäâèéí àãóóëãûí áàãòààìæûã öºì õºòºëáºðò òóñãàãäñàí õýìæýýíýýñ áóóðóóëàëã¿éãýýð ÿìàð áàãòààìæòàéãààð, ÿìàð õýëáýðýýð, òºãñºëòèéí ºìíºõ ñóðãàëòûí àëü óëèðàë, äàìæààíä çààõûã òóõàéí ñóðãóóëü ñóðãàëòûí òºëºâëºãººí人 òóñãàí øèéäâýðëýíý. “Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò- ÝØÕ” õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã áóñàä õè÷ýýëèéí õºòºëáºðòýé óÿëäóóëàí îþóòàíä áèå äààí òàñðàëòã¿é ñóðàõ àðãà áàðèëûã ýçýìø¿¿ëíý. Õè÷ýýë¿¿äèéí áîñîî áîëîí õýâòýý èíòåãðàö÷èëàëûã äîîð õàðóóëàâ. Õýâòýý èíòåãðàö÷èëàë Äîòðûí ºâ÷èí ñóäëàë Ýõ áàðèõ, ýìýãòýé÷¿¿äèéí ºâ÷èí ñóäëàë Ìýñ çàñëûí ºâ÷èí ñóäëàë Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàë Õàâäàð ñóäëàë Ëàáîðàòîðè Ä¿ðñ îíîøèëãîî Õ¿¿õäèéí ºâ÷èí ñóäëàë Íÿðàé ñóäëàë Áýëãèéí çàìûí õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàë 14

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ Áîñîî èíòåãðàö÷èëàë (ýçýìøñýí áàéõ ñóóðü ìýäëýã) Õàëäâàðò ºâ÷íèé òàðõâàð ñóäëàë Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíä Õ¿íèé áèåèéí á¿òýö ç¿é Ýð¿¿ë áîëîí ýìãýã ¿éë ñóäëàë Ýìãýã ñóäëàë Êëèíèê áèîõèìè Êëèíèê áè÷èë àìü ñóäëàë Ìîëåêóë áèîëîãè Êëèíèê äàðõëàà ñóäëàë Êëèíèê ýì ñóäëàë Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñòàòèñòèê Ãàäààä õýë Ñóðàëöàã÷, ñóðàëöàãèéí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã “Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò- ÝØÕ” õè÷ýýëèéí öºì õºòºëáºðººð Ìîíãîë óëñàä áàêàëàâðûí áîëîâñðîëòîé Õ¿íèé èõ ýì÷, Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíä ñóäëàë÷, Óëàìæëàëò àíàãààõûí èõ ýì÷, Í¿¿ð àì ñóäëàë÷ ýì÷, Áèî-Àíàãààõ ñóäëàë÷, Ýì ç¿é÷ áýëòãýäýã èõ, äýýä ñóðãóóëèóäûí òºãñºëòèéí ºìíºõ ñóðãàëòààð ñóðàëöàã÷ îþóòíóóä õè÷ýýëëýíý. Ñóðãàëò õºòëºí ÿâóóëàõ àðãà ç¿é Ýíýõ¿¿ öºì õºòºëáºðèéã ãàðäàí õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð ñóðãàëòûã ÿâóóëàõàä Õ¿ñíýãò 2-ò äóðäñàí àðãà ç¿éã áàðèìòàëíà. 15

Õ¿ñíýãò 2. Õè÷ýýëèéã õºòëºí ÿâóóëàõ àðãà ç¿é ¯éë àæèëëàãàà “ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ”Õè÷ýýëèéí¯ð ä¿í 16 õýëáýð • Ñýäâèéã òàíèëöóóëàõ • ÝØÕ-ûí òîäîðõîéëîëò, Ëåêö /Èíòåðàêòèâ • Ñýäâèéí òàëààð åðºíõèé òîéì õýëáýð,òàðõâàð ñóäëàë áàéäëààð ÿâóóëàõ/ ìýäýýëýë ºãºõ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð Æèæèã á¿ëãèéí • Óã ñýäâèéã áàÿæóóëàí ñóäëàõ òàëààð øèíý ìýäýýëýë àâàõ õè÷ýýë /íýã á¿ëýãò 10-15 îþóòàíòàé óäèðäàìæ ºãºõ • Îþóòíû ñóðàõ èäýâõèéã áàéõ/ ºðí¿¿ëýõ • Ëåêöýýð îëñîí ìýäëýãèéã ýìíýëç¿éí • Îíîëûí îéëãîëò, ìåõàíèçìûã òîõèîëäîë øèéäâýðëýõ áóþó ºãºãäñºí íàðèéâ÷ëàí îéëãîõ ñýäâèéí äàãóó ÿðèëöàõ áàéäëààð • Àñóóäàëä ä¿í øèíæèëãýý áàòàëãààæóóëàõ õèéõ ÷àäâàðòàé áîëîõ • Îþóòíóóäûí áóðóó òàøàà îéëãîëòûã • Áàãààð àæèëëàæ, çºâøèëöºõ èëð¿¿ëæ, çàëðóóëàõ ÷àäâàðò ñóðàëöàõ • Ä¿ðä (ñòàíäàðò ºâ÷òºí áýëòãýõ) òîãëîæ, • Ñóðàõ àðãà áàðèë ñàéæðàõ àñóóäàë øèéäâýðëýõ • Áèå äààæ ñóðàõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ • Òàñðàëòã¿é ñóðàëöàõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ

Óð ÷àäâàð • Àðèóòãàë, õàëäâàðã¿éòãýëèéí ÷àíàðûã • ¯çëýã øèíæèëãýýíèé àðãóóä, ýçýìø¿¿ëýõ /ëàáîðàòîðèä, ¿íýëýõ ¿éëäýë, àæèëáàðóóäûã õèéæ ýìíýëç¿éí óð ÷àäâàðûí òºâä/ • Ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, õàëäâàðûí ýñðýã ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé áîëîõ III øàòëàëûí ýìíýëýãò äýãëýì áàðèìòëàõ • Àæëûí áàéðàíä àæèëëàõ àæèëëàõ /16 îþóòàí/ àðãà áàðèëûã ýçýìøèõ • Ýìíýëãèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, õàëäâàð • Ýìíýëãèéí äîòîîä ä¿ðìèéã õÿíàëòûí òîãòîëöîîòîé íàðèéâ÷ëàí ìºðäëºã áîëãîí àæèëëàõ òàíèëöàõ • Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, • Ýìíýëýã, ëàáîðàòîðèéí àðèóòãàë õÿíàëòûí òàëààð ìºðäºãääºã õàëäâàðã¿éòãýëòýé òàíèëöàõ áàðèìò áè÷ã¿¿äòýé òàíèëöàõ, • ªâ÷òºí áîëîí ýìíýëãèéí àæèë÷èäòàé òýäãýýðèéã õºòëºõ. õàðèëöàõ • ¯éë÷ë¿¿ëýã÷òýé õàðèëöàõ óð ÷àäâàðò ñóðàëöàõ. • Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ÿâöäàà ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 17 ÝØÕ-ààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õàíäëàãàä ñóðàëöàõ. • Ãàðäàí àæèëáàðò ñóðàëöàõ

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” 18 Íîìûí ñàí, • Áèå äààí ñóðàëöàõ ÷àäâàð îëæ àâàõ • Áèåý äàé÷èëæ ñóðàëöàõ îþóòíû áèå äààëòûí òºâ, • Íîìûí ñàí, èíòåðíýòýýñ õýðýãòýé ÷àäâàðòàé áîëîõ èíòåðíåò ìýäýýëëèéã õàéõ • Áèå äààí ñóðàëöàæ, Íèéãýìä ÷èãëýñýí ñóðãàëò íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí ñóðòàë÷èëãàà ìýäýýëëèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õàéí îëæ, øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ñîíãîæ ÷àääàã áîëîõ • ÝØÕ-ààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, • Íèéãìèéí èäýâõ ñàéæðàõ òàðõàëòûã òàñëàí çîãñîîõ çîðèëãîîð • Õàðèëöààíû óð ÷àäâàðòàé íèéãýìä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà áîëîõ ÿâóóëàõ, èðãýä, îëîí íèéòòýé õàðèëöàæ • Õàëäâàð õàìãààëàë, ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãàà õèéõ. õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãàà, ÝØÕ-ûí òàëààð õàìòðàí àæèëëàãñàääàà áîëîí îëîí íèéòýä ¿íýí çºâ ìýäýýëýë ºãºõ ÷àäâàðò ñóðàëöàõ.

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ Îþóòíû õ¿ëýýõ ¿¿ðýã: Îþóòàí ñóðãàëòûí òºëºâëºãººíä çààñàí áàãö öàãèéã á¿ðýí áèåë¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. ¯¿íèé òóëä: Õè÷ýýëèéí áýëòãýëèéã õàíãàæ, õè÷ýýëèéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã öóãëóóëàí ìýäëýãèéíõýý õ¿ðýýã áàÿæóóëàõ; Îþóòíû ãàðûí àâëàãûã á¿ðýí ñóäëàæ, õè÷ýýëèéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã öóãëóóëàí, ìýäëýãèéíõýý õ¿ðýýã òýëýõ; Áàãøèéí õÿíàëò, óäèðäàìæèéí äîð áèå äààí ñóðàëöàõ; Ëåêö, äàäëàãûí õè÷ýýëä èäýâõòýé îðîëöîõ; ¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí íóóöûã õàäãàëàõ; Çààâàë ã¿éöýòãýõ áàãö öàãèéã áèåë¿¿ëýõ; Áààç ýìíýëãèéí äîòîîä æóðìûã äàãàæ ìºðäºõ; ¯éë÷ë¿¿ëýã÷òýé õàðèëöàõ çàìààð äàäëàãàæèõ; Áààç ýìíýëãèéí äîòîîä ä¿ðýì, àíàãààõûí îþóòíû ¸ñ ç¿éí ä¿ðìèéã áàðèìòëàí ýìíýëãèéí õóâöàñ, õýðýãëýëèéã á¿ðýí, ã¿éöýò ºìñºõ áà ñî¸ë÷ áîëîâñîí çàí ¿éëèéã ìºðäëºã áîëãîõ. Ñóðãàëòûí íºõöºë “Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò- ÝØÕ” õè÷ýýëèéí öºì õºòºëáºðèéí äàãóó íîì, ñóðàõ áè÷èã, îþóòàí áà áàãøèéí ãàðûí àâëàãà, óäèðäàìæààð õàíãàãäñàí áàéõ. Íîìûí ñàí, èíòåðíåò áà áóñàä ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð õàíãàãäñàí áàéõ. Ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí äàãóó áààç ýìíýëýãò àæèëëàõ áà òóõàéí ìýðãýæëèéí îíöëîãò òîõèðñîí ñóðãàëòûí îð÷èí, íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, ñóðãàëòûí ÿâöàä ñóäàëãàà, øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõèéã óðàìøóóëàí äýìæèõ. Õºòºëáºðèéí äàãóó àæèëëàõ ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà íü îþóòíóóäàä ºâ÷òºí ¿çýõ, ãàðäàí ¿éëäýë õèéõ çýðýã ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààíû íºõöºë, áîëîìæîîð õàíãàõ. 19

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” ÀØÈÃËÀÕ ÕÝÂËÝËÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ 1. Á.Ãàíáààòàð, Ã.Ñàíæìÿòàâ, À.Àâàðçýä. “Àíàãààõ óõààíû áè÷èë àìü ñóäëàë” 2012 îí. 2. ß. Äàãâàäîðæ, Í. Õîðîëñ¿ðýí íàð. “Õàëäâàðò ºâ÷èí” ñóðàõ áè÷èã. 2012 îí. 3. Ë. Äàøöýðýí, ß. Äàãâàäîðæ, Í. Öîëìîí. Ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðòàé òýìöýõ ñýðãèéëýõ àðãà ç¿éí ãàðûí àâëàãà. 2006 îí. 4. ÄÝÌÁ. Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòûí ëàâëàõ. 18 äýõ õýâëýë. 2010 îí. 5. ÌÓ-ûí Çàñãèéí ãàçàð. “Õàëäâàðò ºâ÷èíòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð” www.moh.mn/downloads/hotolbor/ ZG-2011-108.pdf /Òóõàéí ¿åä ìºðäºãäºæ áóé õàëäâàðò ºâ÷èíòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí õºòºëáºð/ 6. ÌÓ-íû Çàñãèéí ãàçàð. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí òóøààë. Äóãààð 165. 2010 îí /Òóõàéí ¿åä ìºðäºãäºæ áóé ÌÓ-ûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí òóøààë/ 7. Ã.Íàðàí. Ëàáîðàòîðèéí áè÷èë ëàâëàõ, 2009, Óëààíáààòàð 8. Ñàðàíòóÿà.Æ, Ýðäýíýáàÿð.Í, Õîñáàÿð.Ò, Áèëýãòñàéõàí.Ö. “Àíàãààõ óõààíû ìîëåêóë áèîëîãè” 2011 îí. 9. Í. Öîëìîí. Ãàðûí ýð¿¿ë àõóé. 2010 îí. 10. Ì.Öîëìîí, Ã.Íàðàíòóÿà, Í.Äîíäîã, Á.Áàÿðìàãíàé, Á.Áàéãàëü. Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí ãàðûí àâëàãà. 2012 11. WHO. APHA. Control of Communicable diseases manual. 19th edition. 2008. 20

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 12. Kenrad E, Nelson Carolyn Masters Williams. Infectious disease epidemiology-Theory and practice. 2007 13. Australian Commission for Safety and Quality in Health Care. Australian guidelines for the prevention and control of infection in healthcare.2010 14. Ñòðó÷êîâ.Â.È. Îáùàÿ õèðóðãèÿ. Ìîñêâà 2002. 15. CDC. Infection Control Practices Advisory Committee. Guideline for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities. 2008 16. CDC. Infection Control Practices Advisory Committee. Guidelines for preventing Health-care-associated pneumonia, 2003 17. Gastmeier et al. How Outbreaks Can Contribute to Prevention of Nosocomial Infections: Analysis of 1022 Outbreaks. Infection Control and Hospital Epidemiology; 2005. 18. Gastmeier et al. How Outbreaks Can Contribute to Prevention of Nosocomial Infections: Analysis of 1022 Outbreaks. Infection Control and Hospital Epidemiology; 2005 26(4);357-361 19. International Federation of Infection Control. Basic Concepts of Infection Control2nd Edition - Revised 2011. 20. World Health Organization. Guidelines on Hand Hygiene in Health Care.2009. 21. World Health Organization. Core components for infection prevention and control programmes Report of the Second Meeting Informal Network on Infection Prevention and Control in Health Care. Geneva, Switzerland 26–27 June 2008. 21

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” ÀØÈÃËÀÕ ÈÍÒÅÐÍÝÒ ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆÓÓÄ 1. Ìîíãîë óëñûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì. www.moh.mn 2. The Association for Professionals in Infection Control and Epidemiology (APIC) www.apic.org 3. Centers for Disease Control and Prevention Self-Study Course: Principles of Epidemiology in Public Health Practice, Third Edition. http://www.cdc.gov/training/products/ss1000/ ss1000-ol.pdf 4. U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)www. cdc.gov 5. Institute for Health care Improvement (IHI)www.ihi.org 6. U. K. National Patient Safety Agency (NPSA) www.npsa.nhs. uk 7. The Society for Health care Epidemiology of America (SHEA) www.shea-online.org 8. World Health Organization (WHO) www.who.int 9. Statistics http://easycalculation.com/statistics/standard- deviation.php 10. The Association for Professionals in Infection Control and Epidemiology APIC) www.apic.org 11. U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) www. cdc.gov 12. Institute for Health care Improvement (IHI) www.ihi.org 13. U. K. National Patient Safety Agency (NPSA) www.npsa.nhs. uk 14. The Society for Health care Epidemiology of America (SHEA) www.shea-online.org 15. World Health Organization (WHO) www.who.int 16. Statistics http://easycalculation.com/statistics/standard- deviation.php 17. International federation of infdction control http://www.theific. org 22

Á¯ËÝà 2ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ ¯ÍÝËÃÝÝ ÎÞÓÒÍÛ ÌÝÄËÝà ×ÀÄÂÀÐÛà ¯ÍÝËÝÕ ¯íýëãýýíèé çîðèëãî: “Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò- ÝØÕ” õè÷ýýëýýð ýçýìøñýí îþóòíû ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãûã ¿íýëýí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ñóðãàëòûã óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä îðøèíî. ¯íýëãýýíèé çîðèëò: Îþóòíû ìýäëýãèéí ò¿âøèíã òîãòîîõ Îþóòíû ýçýìøâýë çîõèõ ÷àäâàð, õàíäëàãûã ¿íýëýõ Ä¿í øèíæèëãýý õèéõ ¯íýëãýýíèé õýëáýð¿¿ä: Ñîðèë (îëîí õóâèëáàðò) Ýìíýëç¿éí òîõèîëäëóóä Ýìíýëç¿éí äàñãàë ¿íýëãýý (Mini-CEX) 360 õýìèéí ¿íýëãýý Òºëºâëºãäñºí çîðèëãîò ýìíýëç¿éí øàëãàëò (OSCE) Àìàí øàëãàëò (áàãø-îþóòíóóä, îþóòíóóä õîîðîíäûí ÿðèëöëàãà õèéõ) Ýññå Ãàðäàí ¿éëäëèéí àæèãëàëòûí ¿íýëãýý (DOPS) Òºëºâëºãäñºí çîðèëãîòîé äàäëàãà øàëãàëò (OSPE) 23

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Õàíûí ¿ç¿¿ëýí áýëòãýõ Èëòãýë õýëýëö¿¿ëýõ “Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò-ÝØÕ” õè÷ýýëèéí öºì õºòºëáºðººð ñóðàëöàã÷ îþóòíû ¿íýëãýýã õè÷ýýëèéí ÿâöàä áîëîí õè÷ýýëèéí òºãñãºëä õèéíý. Îþóòíû ìýäëýã, ÷àäâàðûã õè÷ýýëèéí àãóóëãà áàãòààìæòàé õàðüöóóëàí ïðîöåíòîí ¿íýëãýýãýýð, áóñàä îþóòàíòàé õàðüöóóëàí ¿ñãýí ¿íýëãýýãýýð ¿íýëíý. Ïðîöåíòîí áà ¿ñãýí ¿íýëãýýíèé õàðüöàà, ò¿¿íèé ÷àíàðûã ¿ç¿¿ëýõ òîî íü äàðààõ õàðüöààòàé áàéíà (Õ¿ñíýãò 3). Õ¿ñíýãò 3. Ðåéòèíã ä¿íä õàðãàëçàõ ÷àíàðûí îíîî Ðåéòèíã ×àíàðûí ¯ñãýí Ðåéòèíã ×àíàðûí ¯ñãýí îíîî îíîî ¿íýëãýý îíîî îíîî ¿íýëãýý 100 4.00 79 2.00 99 3.96 A+ 78 1.97 C+ 98 3.92 77 1.95 97 3.88 A 76 1.92 C 96 3.84 75 1.90 95 3.8 A- 74 1.87 C- 94 3.76 73 1.85 D+ 93 3.72 B+ 72 1.82 92 3.68 71 1.80 D 91 3.64 B 70 1.77 90 3.6 69 1.00 D- 89 3.00 B- 68 0.99 88 2.97 67 0.97 87 2.93 66 0.96 86 2.90 65 0.94 85 2.87 64 0.93 84 2.83 63 0.91 83 2.80 62 0.90 82 2.76 61 0.88 81 2.73 60 0.87 80 2.70 24

Á¯ËÝà 3ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ ÎÞÓÒÍÛ ÇÀÉËØÃ¯É ÝÇÝÌØÂÝË ÇÎÕÈÕ ÌÝÄËÝÃ, ×ÀÄÂÀÐ, ÕÀÍÄËÀÃÀ 1.ÝØÕ-ÛÍ ÒÓÕÀÉ ÎÉËÃÎËÒ, ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀË Ìýäëýã ÝØÕ-èéí òàëààð åðºíõèé îéëãîëò, òîäîðõîéëîëò, - óëñ îðíóóä äàõü òàðõàëò; - ÝØÕ-ûí òàðõâàð ñóäëàë (Õàëäâàðûí ýõ óóðõàé, - äàìæèõ çàì, ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ áè÷èë áèåòýí)-ûí ºâºðìºö îíöëîãèéã òàíèí ìýäýõ; - ÝØÕ (õàâüòàë, àãààð äóñàë, áàãàæ õýðýãñýë) õýðõýí - äàìæäàã, õàëäâàð äàìæèõàä ÿìàð õ¿÷èí ç¿éëñ ×àäâàð (êàòåòðèéí õýðýãëýýíýýñ ¿¿äýëòýé øýýñ äàìæóóëàõ - çàìûí õàëäâàð, àãààðæóóëàëòààñ ¿¿äýëòýé - óóøãèíû õàòãàëãàà, ìýñ çàñëûí õàëäâàð, óÿí ç¿¿, òºâèéí âåíèéí êàòåòðààñ ¿¿äýëòýé öóñíû õàëäâàð) íºëººëäºã òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; ªðòºìõèé á¿ëãèéí õ¿í àìûã ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëýõ çàð÷ìóóäòàé òàíèëöàõ; ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëýõ ñòàíäàðò àðãà ãýæ þó áîëîõ, ºäºð òóòìûí àæèëäàà õýðõýí àøèãëàõ òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ. ÝØÕ-ûã èëð¿¿ëýí, ò¿¿íèé øàëòãààí, íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éëñ, òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõ ÷àäâàð ýçýìøèõ; ÝØÕ-ûí òàðõâàð ñóäëàëûí ñóäàëãàà ÿâóóëæ, öààøèä òàðõàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà 25

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” õýìæýýíèé òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ ÷àäâàðòàé áîëîõ. Õàíäëàãà - Ýìíýëãèéí àæèëòàí, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéã ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðò õàëäâàðò ºðòºõººñ ñýðãèéëýõ; - Õàëäâàð ¿¿ñãýã÷ áè÷èë áèåòýí í¿ä, ãàð, õóâöñàíä õ¿ðýëöýõ, öààø áóñàä àæèë÷èä áîëîí ºâ÷òºí¿¿äýä òàðõàõààñ ñýðãèéëýí õóâèéí õàìãààëàõ õóâöàñ õýðýãëýëèéã á¿ðýí, çºâ àøèãëàõ; - ÝØÕ-ààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýñ ãàäíà íàñòàí, ýõ, õ¿¿õýä, äàðõëàë äàðàíãóéëàãäñàí ºâ÷òºí¿¿ä áîëîí àìáóëàòîðèîð ¿éë÷ë¿¿ëýãñýä çýðýã ºðòºìòãèé á¿ëãèéí õ¿í àìûã ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëýõýä îíöãîéëîí àíõààðàõ. - 2. ÝØÕ-ÛÍ ÒÀÍÄÀËÒ, ÕÀËÄÂÀÐ ÕßÍÀËÒ Ìýäëýã Òàíäàëòûí òóõàé îéëãîëò, òàíäàëòûí õýëáýð¿¿ä; - ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä õàëäâàð õÿíàëò õèéõ åðºíõèé øàëãóóðûí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; - Ýìíýëãèéí îð÷íû òàíäàëò – ýì÷èëãýý - ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðò ìºðäºëò, ýìíýëãèéí - óñ, àãààð, õîîëíû ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, óãààëãà öýâýðëýãýý, òýäãýýðò òàâèãäàõ øààðäëàãûí òàëààð - á¿ðýí ìýäëýãòýé áîëîõ; 26 Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûã á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; Õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîíû óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö, õÿíàëòûí äîòîîäûí àóäèòûí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; Õàëäâàð õÿíàëò, ýìíýëãèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýòýé

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ õîëáîîòîé õàëäâàðààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð îëîí óëñàä áîëîí òºðººñ áàðèìòàëæ áóé áîäëîãóóäûã ìýäýõ; - Õàëäâàðò ºâ÷èíòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð, ÝÌ-èéí ñàéäûí 2010 îíû 165 äóãààð (òóõàéí öàã ¿åä õ¿÷èí òºãºëäºð ìºðäºãäºæ áóé) òóøààëòàé òàíèëöàõ. ×àäâàð - Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí øàòëàë, òºðºëä íèéö¿¿ëýí áàéãóóëëàãûí ò¿âøèíä õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ¿ð ä¿íòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëàõ; - Ýì÷, ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãûí àæèë÷äûí õàëäâàðò ºðòºõ ýðñäýë, ò¿¿íýýñ ñýðãèéëýõ ÷àäâàð ýçýìøèõ; - Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûã á¿ðòãýí ìýäýýëæ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ. Õàíäëàãà - Õàëäâàð õÿíàëòûí ÷èãëýëýýð áàòëàãäñàí òóøààë æóðìûã äàãàæ ìºðäºõ õàíäëàãàä ñóðàëöàíà; - Ýìíýëãèéí àæèëòàí, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ; - ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëæ ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä ñòàíäàðòûã ìºðäºõ. 3. ÝØÕ-ÛÍ ÄÝÃÄÝËÒÈÉÍ ¯ÅÈÉÍ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝ Ìýäëýã ÝØÕ-ûí äýãäýëòèéí õýëáýð¿¿ä, äýãäýëòèéí - ¿åèéí àðãà õýìæýý, ÝØÕ-ûí òîõèîëäîëä õèéãäýõ ãîëîìòûí ñóäàëãàà, ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã, à÷ õîëáîãäîëûí òàëààð öîãö îéëãîëòòîé áîëîõ; 27

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” - ÝØÕ ¿¿ñãýã÷äèéí áèî õýëáýðøèë, ýìèéí òýñâýðæèëò, ò¿¿íèé ìîëåêóë ¿íäýñèéã ìýäýõ; - ÝØÕ-ûí ãîëîìòûí ñóäàëãààíä íÿíãèéí îìãóóäûã õàðüöóóëàí ñóäëàõ ôåíîòèï áîëîí ãåíîòèï àðãóóäòàé òàíèëöàõ; ×àäâàð - ÝØÕ-ûí ñýæèãòýé òîõèîëäîëä õèéãäýõ ãîëîìòûí ñóäàëãààã òºëºâëºõ, ãîëîìòûí ñóäàëãàà õèéõ îëîí ñàëáàðûí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàã áàéãóóëàí àæèëëàõ, ¿ð ä¿íã àøèãëàõ; - ÝØÕ-ûí ãîëîìòûí ñóäàëãààíä íÿíãèéí îìãóóäûã õàðüöóóëàí ñóäëàõ ôåíîòèï áîëîí ãåíîòèï àðãóóäûã õýðýãëýõ; - ÝØÕ-ûí ãîëîìòûí ñóäàëãààíû àðãóóä, îð÷èí ¿åèéí äýâøèëòýò òåõíèê òåõíîëîãóóäûí òàëààðõ ìýäýýëë¿¿äèéã àøèãëàõ: - ÝØÕ-ûí äýãäýëòèéí ñóäàëãààíû òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ, ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, ¿ð ä¿íã òàéëàãíàõ. Õàíäëàãà - ÝØÕ-ûí äýãäýëòèéí ¿åä õàëäâàðûí ãîëîìòûí ñóäàëãààã õèéæ, õàëäâàðûã òàñëàí çîãñîîõ, õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ ¿íäñèéã ýðýëõèéëýõ; - Õàëäâàðûã èëð¿¿ëýõ, ãîëîìòûí ñóäàëãàà õèéõ, ñóäàëãàà øèíæèëãýý, îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé äýâøèëòýò òåõíèê òåõíîëîãóóäûã ¿éë àæèëëàãààíäàà õýðýãëýõ ýðìýëçýëòýé áîëîõ; - Ñóðàõ áè÷ãýýð õÿçãààðëàãäàëã¿é õè÷ýýë áîëîí ìýðãýæëèéí õîëáîãäîëòîé ìýäýýëëèéã èíòåðíýò, áóñàä íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí ýõ ñóðâàëæóóä àøèãëàí îëæ àâàõ. 28

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 4. ÃÀÐÛÍ ÝЯ¯Ë ÀÕÓÉ Ìýäëýã Áîõèðëîãäñîí ãàðààð áè÷èë áèåòýí õýðõýí äàìæèí - õàëäâàðëàäàã òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; - Ãàð óãààõ, ãàð õàëäâàðã¿éòãýõ àðãóóäûã ìýäýõ; - Ãàð õàëäâàðã¿éòãýõèéí à÷ õîëáîãäîëûã îéëãîõ; - Ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä ãàðûí àðèóí öýâýð ñàõèõ ÄÝÌÁ-ûí çºâëºìæèéã ìýäýõ. ×àäâàð - Ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä ãàðûí ýð¿¿ë àõóé ñàõèõ ÷àäâàð ýçýìøèõ: - Ñïèðòýí ñóóðüòàé õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ óóñìàëààð ãàð õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áîëîõ; - Óñ, ñàâàí àøèãëàí ãàð õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áîëîõ. Õàíäëàãà - Ýìíýëãèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ¿åä ººðèé㺺 òºäèéã¿é ýìíýëãèéí àæèëòàí, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéã õàëäâàðààñ õàìãààëàõ, õàëäâàð òàðõàõààñ ñýðãèéëýí ãàðûí àðèóí öýâðèéã ÷àíä áàðèìòëàõ õàíäëàãàä ñóðàëöàõ. 5. ÀÐÈÓÒÃÀË, ÕÀËÄÂÀÐïÉÒÃÝË Ìýäëýã Àðèóòãàëûí òóõàé îéëãîëò, àðèóòãàëûí çîõèîí - áàéãóóëàëò, õýëáýð, ¿å øàòóóäûã ìýäýõ; Àðèóòãàë õàëäâàðã¿éòãýëä õýðýãëýãääýã áîäèñóóä; - Àðèóòãàë, õàëäâàðã¿éòãýëèéí ÷àíàðûã õÿíàõ. - ×àäâàð Áàãàæ õýðýãñëèéã ¿éëäâýðëýã÷èéí çààâðûí äàãóó - àðèóòãàõ, õàëäâàðã¿éòãýõ; 29

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” - Àðèóòãàë, õàëäâàðã¿éòãýëèéí áîäèñûã ñîíãîí õýðýãëýõ; - Áàãàæ, õýðýãñëèéí àðèóòãàë, õàëäâàðã¿éòãýëèéí ÷àíàðûã õÿíàõ. Õàíäëàãà - ¯éë÷ë¿¿ëýã÷äýä ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõäýý áàãàæ, õýðýãñëèéí ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ 6. ÇÎÍÕÈËÎÍ ÒÎÕÈÎËÄÎÕ ÝØÕ-ÀÀÑ ÑÝÐÃÈÉËÝÕ ÍÜ Ìýäëýã Ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí øýýñ ÿëãàðóóëàõ, àìüñãàë, - õîîë áîëîâñðóóëàõ òîãòîëöîîíû õàëäâàð, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé çàð÷ìûí - òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; - Öóñààð äàìæèõ õàëäâàð, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà - õýìæýýíèé çàð÷ìûã ìýäýõ; Ìýñ çàñëûí õàëäâàð, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà ×àäâàð õýìæýýíèé çàð÷ìûã ìýäýõ; - Ãåìîäèàëèç, õýâëèéí äèàëèçààñ øàëòãààëàõ õàëäâàð, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé çàð÷ìûí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ. Çîíõèëîí òîõèîëäîõ ÝØÕ-ààñ ýðò èëð¿¿ëýõ, îíîøëîõ, òýäãýýðýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàðòàé áîëîõ. 30

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 7. ÝÌÍÝËÃÈÉÍ ÌÝÐÃÝÆÈËÒÍÈÉ ÝØÕ-Ò ªÐÒªÕ ÝÐÑÄÝË, Ò¯¯ÍÝÝÑ ÓÐÜÄ×ÈËÀÍ ÑÝÐÃÈÉËÝÕ ÍÜ Ìýäëýã - Ìýðãýæëýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ åðºíõèé çàð÷èìòàé òàíèëöàõ; - Ç¿¿, õóðö ¿ç¿¿ðòýé áàãàæèíä õàòãàãäàõààñ ñýðãèéëýõ áîëîí íýìýëò ñýðãèéëýõ àðãóóäûí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; - Ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ öóñààð äàìæèõ õàëäâàð (ÃÂÂ, ÃÑÂ, ÕÄÕÂ)-ààñ ñýðãèéëýõ àðãóóäûí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; - Ñ¿ðüåýãèéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ àðãóóäûí òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ. ×àäâàð - ªºðèé㺺 áîëîí õàìòðàí àæèëëàãñäàà ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ, õàëäâàðò ºðòñºí òîõèîëäîëä ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõ ÷àäâàð ýçýìøèõ. Õàíäëàãà - ªºðèé㺺 áîëîí õàìòðàí àæèëëàãñàä, ¿éë÷ë¿¿ëýãñäèéã ÝØÕ-ààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ ñàéí äóðûí äàðõëààæóóëàëòàíä õàìðóóëàõ õàíäëàãàä ñóðàëöàõ; - ªºðèé㺺 áîëîí õàìòðàí àæèëëàãñàä, ¿éë÷ë¿¿ëýãñäèéã ÝØÕ-ààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ ñòàíäàðò áîëîí íýìýëò õàìãààëàõ àðãóóäûã ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààíäàà á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõ õàíäëàãà ýçýìøèõ. 31

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” 8. ÕÎà ÕÀßÃÄËÛÍ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒ Ìýäëýã - Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õîã õàÿãäëûí òàëààðõ îéëãîëò, ò¿¿íèé á¿òýö, õàëäâàðòàé áà õàëäâàðã¿é õîã õàÿãäàëûí òàëààð öîãö ìýäëýã ýçýìøèõ; - Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õîã õàÿãäëûí àíãèëàë, àþóëòàé, øèíãýí õîã õàÿãäàë, ò¿¿íèé ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä, õàòóó õîã õàÿãäàë, ò¿¿íèé ýõ ¿¿ñâýðèéã ìýäýx; - Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õîã õàÿãäëààñ ¿¿äýëòýé ýðñäýë¿¿äèéã ìýäýõ, ººðèé㺺, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòí¿¿ä, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äèéã òýäãýýð ýðñäýëýýñ õýðõýí ñýðãèéëýõ òàëààð ìýäëýã ýçýìøèõ; - Õîã õàÿãäëûí óñòãàëûã òàëààð öîãö îéëãîëòòîé áîëîõ. ×àäâàð - Õàëäâàðòàé áà õàëäâàðã¿é õîã õàÿãäëûã àíãèëàí ÿëãàõ; - Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õîã õàÿãäëààñ ¿¿äýëòýé ýðñäýë¿¿äýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ; - Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õîã õàÿãäëààñ ¿¿äýëòýé ýðñäýëä ºðòñºí òîõèîëäîëä ÿàðàëòàé àðãà õýìæýý àâàõ; - Õîã õàÿãäëûí òºðºëä òîõèðóóëàí óñòãàëûí àðãûã çºâ ñîíãîí óñòãàõ ÷àäâàðòàé áîëîõ. Õàíäëàãà - Îíîøèëãîî, ýì÷èëãýýíèé ¿éëäëèéí ÿâöàä õîã õàÿãäëûã çºâ àíãèëàí ÿëãàæ çàíøèõ; - Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õîã õàÿãäëààñ ¿¿ñýõ àæèë ìýðãýæèëòýé õîëáîîòîé ýðñäýë¿¿äýýñ ººðèé㺺 áîëîí õàìòðàí àæèëëàãñäàà ñýðãèéëýõ õàíäëàãàä ñóðàëöàõ. 32

Á¯ËÝà 4ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ ÖªÌ ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ ÀÃÓÓËÃÀ ¯ÍÄÑÝÍ ÑÝÄÝ 1. ÝØÕ-ÛÍ ÒÓÕÀÉ ÎÉËÃÎËÒ, ÒÀÐÕÂÀÐ ÑÓÄËÀË Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò ýì÷èëãýý, îíîøëîãîîíû øèíý òåõíèê, òåõíîëîãè, íÿíãèéí ýñðýã ºðãºí ¿éë÷èëãýýòýé ýì, áýëäìýë¿¿ä, àðèóòãàõ, õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ áîäèñóóä ºðãºí íýâòýð÷ áàéãàà íü àíàãààõ óõààíû íýã îëîëò áîëîâ÷ íºãºº òàëààñ ÝØÕ, àðèóòãàëûí áîäèñ, ýìýíä òýñâýðòýé íÿíãèéí îìîã òàðõàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëäýã. ÝØÕ-ò ÿíç á¿ðèéí íºõöºëä (ýìíýëýã, àìáóëàòîðè, àñðàìæ, ñóâèëàëûí ãàçàð, ãýðèéí íºõöºë) ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ÿâöàä äàìæèõ õàëäâàðûã õàìààðóóëàí àâ÷ ¿çíý. Òàðõâàð ñóäëàëûí øèíæëýõ óõààí ºâ÷èí ýìãýã áîëîí ýðñäýëò á¿ëãèéí õ¿í àìûí õàìààðëûã òîäîðõîéëæ òàðõàëòûã òîãòîîõ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ, ¿ð ä¿íã òàéëáàðëàõ áîëîìæèéã îëãîäîã áîë ÝØÕ-ûí òàðõâàð ñóäëàë íü ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòýí, ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâ÷ áóé ºâ÷òºí¿¿äèéí äóíä ÝØÕ-ûí òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõîîñ ãàäíà, õàëäâàðûí øàëòãààí, íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éëñèéã òîäîðõîéëäîã. ÝØÕ-ûí òàðõâàð ñóäëàëûí ìýäýýëë¿¿äèéã öóãëóóëñíààð ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòýí ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ÿâöàä ÷óõàì ÿìàð øàëòãààíààð ÝØÕ ¿¿ñýýä áàéãàà òàëààð öîãö îéëãîëòòîé áîëæ ò¿¿íèé ýñðýã àâàõ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëäàã. ÝØÕ-ûí òàðõâàð ñóäëàë íü äàðààõ á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãýýñ òîãòîíî: 33

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” - Õ¿í àìûí òîäîðõîé á¿ëýãò ÝØÕ-ûí òàðõàëòûã òîäîðõîéëîõ - ªâ÷èí ¿¿ñãýã÷äèéí îíöëîã ÝØÕ-ò õýðõýí íºëººëæ áóéã òîäîðõîéëîõ - Ýìíýëãèéí òóñëàìæèéí õýëáýð ÝØÕ-ò õýðõýí íºëººëæ áóéã òîäîðõîéëîõ - Ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëñýí õóãàöàà ÝØÕ-ò õýðõýí íºëººëæ áóéã òîäîðõîéëîõ. Çîðèëãî Òàðõâàð ñóäëàëûí àðãóóäûã àøèãëàí ÝØÕ-ûí òàðõàëòûã ñóäëàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãàä ñóðãàõ. Õè÷ýýëèéí àãóóëãà - ÝØÕ-èéí òîäîðõîéëîëò, òàðõàëò; - ÝØÕ-ûí òàðõâàð ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëñ (Õàëäâàðûí ýõ óóðõàé, äàìæèõ çàì, ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ áè÷èë áèåòýí); - ÝØÕ-ûí ãèíæèí õýëõýý; - ÝØÕ äàìæèõ çàìóóä (õàâüòàë, àãààð äóñàë, áàãàæ õýðýãñýë); - ÝØÕ-ûí ¿íäñýí õýëáýð¿¿ä (Êàòåòðèéí õýðýãëýýíýýñ ¿¿äýëòýé øýýñ äàìæóóëàõ çàìûí õàëäâàð, Àãààðæóóëàëòààñ ¿¿äýëòýé óóøãèíû õàòãàëãàà, ìýñ çàñëûí õàëäâàð, óÿí ç¿¿, òºâèéí âåíèéí êàòåòðààñ ¿¿äýëòýé öóñíû õàëäâàð); - ÝØÕ äàìæèõàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ; - ªðòºìõèé á¿ëãèéí õ¿í àìûã ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëýõ çàð÷èì - ÝØÕ-ààñ ñýðãèéëýõ ñòàíäàðò àðãóóä 34

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ ÝØÕ-ûí òóõàé îéëãîëò, òàðõâàð ñóäëàë Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàð ñ¿¿ëèéí õýäýí àðâàí æèëä äýëõèéí àëü ÷ óëñ îðíû ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí òóëãàìäñàí àñóóäàë áîëñîîð áàéíà. Äýëõèé íèéòýä íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí àíàãààõ óõààí, íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã ýðõýìëýõ õàíäëàãà ãàð÷ áàéãàà ºíºº ¿åä ýìíýëãèéí ¿éë àæèëëàãàà, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý íü íººö áîëîëöîîã çºâ àøèãëàñàí, ýð¿¿ë ìýíäýä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëýõ øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé áàéõûã øààðäàæ áàéíà. ×àíàðûí áàòàëãààã õàíãàõ õºòºëáºð, ñóäàëãààí äýýð ¿íäýñëýãäñýí íîòîëãîî íü ýìíýëãèéí òóñëàìæèéí ÷àíàðûí ãîë ¿ç¿¿ëýëò þì. Îð÷èí ¿åèéí àíàãààõ óõààíä øèíý îëîëò àìæèëòóóä ºäºð òóòàì ïðàêòèêò íýâòýð÷ áàéãàà ÷ ÝØÕ íü ºâ÷ëºë, íàñ áàðàëòûí øàëòãààí áîëñîí õýâýýð áàéíà. ÄÝÌÁ-ûí ñàíàà÷ëàãààð 4 á¿ñèéí 14 îðíû 55 ýìíýëýãò õèéñýí òàðõàëòûí ñóäàëãààãààð õýâòýí ýì÷ë¿¿ëýãñäèéí 8,7% ÝØÕ-ò ºðòñºí áàéíà. ÀÍÓ-ä æèë á¿ð 1.7 ñàÿ õ¿í ÝØÕ-ò ºðòäºãººñ 99 000 íü íàñ áàðæ áàéíà. Ýð÷èìò ýì÷èëãýýíèé òàñãààð ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä ÝØÕ-ò èë¿¿ ºðòäºã áàéíà. Ìîíãîë óëñàä õèéñýí ÝØÕ-ûí òàðõàëòûí ñóäàëãààãààð òàðõàëòûí ò¿âøèí 5.4% áàéñàí áºãººä ìýñ çàñëûí äàðààõ øàðõíû õàëäâàð 1.1%, Ẻð øýýñíèé çàìûí õàëäâàð 1.3%, àìüñãàëûí çàìûí õàëäâàð 1.3%, öóñàí õàëäâàð 0.3%, áóñàä õàëäâàðóóä 1.4%-èéí òàðõàëòòàé áàéíà. 1925 îíä ìàíàé óëñàä 15 îðòîé àíõíû ýìíýëýã áèé áîëæ áàéñàí áîë îäîî 20 ãàðóé ìÿíãàí îðòîé 400 øàõàì ýìíýëýã àæèëëàæ, æèëä íèéò õ¿í àìûí 20% íü ýìíýëýãò õýâòýí ýì÷ë¿¿ëæ áàéíà. Äýëõèéí óëñ îðíóóäàä õýâòýí ýì÷ë¿¿ëäýã ýíý ¿ç¿¿ëýëò Òóðê óëñàä 6%, ÀÍÓ-ä 14% áàéíà. 35

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Òîäîðõîéëîëò “Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãààð ¿éë÷ë¿¿ëýõ, õýâòýæ ýì÷ë¿¿ëýõ, ýìíýëãèéí àæèëòàí àæèë ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõ ÿâöàä õàëäâàð àâñàí òîõèîëäëûã ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàð (ÝØÕ) ãýíý. Øàëòãààí ÝØÕ–ûí ¿¿ñãýã÷èä ýìãýã áîëîí íºõöºëò ýìãýãòºðºã÷ íÿíãèéí ºðãºí õ¿ðýýíä õàìààðíà. ÝØÕ-ûí ¿¿ñãýã÷èéí òºðºë, ç¿éë: ÝØÕ-ûã ãðàì ýåðýã êîêêóóä, íºõöºëò-ýìãýã òºðºã÷ ãðàì ñºðºã ñàâõàíöðóóä, 캺ãºíöºð¿¿ä, âèð¿ñ¿¿ä ýãýë áèåòýí ¿¿ñãýíý. Æèë èðýõ òóòàì ÝØÕ-ûí ¿¿ñãýã÷èéí òîî, èõýâ÷ëýí áîëçîëò ýìãýã òºðºã÷ íýìýãäýæ áàéíà. Semmelweis-èéí ýðèí ¿åä À á¿ëãèéí ñòðåïòîêîêê, äàðààãèéí 50-60 æèëä ãðàìì ýåðýã êîêê, ÿëàíãóÿà ñòðåïòîêîêê, Staphylococcus aureus íü ÝØÕ-ûí ãîë ¿¿ñãýã÷èä áîëæ áàéëàà. Ýíý àñóóäàë íü 1940-1950 îíä äýãäýëò áàéäëààð äýýä öýãòýý õ¿ð÷ 94/96 ôàãîòèïòýé S.aureus íü ÝØÕ-ûí ãîë ýõ óóðõàé áàéâ. 1970 îíä Pseudomonas aeruginosa, Enterbacteriaceae ãðàì ñºðºã áàöèëë ÝØÕ-òàé íýã óòãà ñàíàà èëýðõèéëýõ õýìæýýíä õ¿ðòëýý äýëãýðñýí áàéâ. 1980 îíû ñ¿¿ë 1990 îíû ýõýýð ãðàì ñºðºã áàöèëëûí ýñðýã ¿ð ä¿íòýé õýä õýäýí á¿ëýã ýìèéí áýëäìýë ãàðñíààð ÝØÕ ò¿ð çóóð áóóð÷ ýõýëñýí ÷ ìåòèöèëëèíä òýñâýðòýé S.aureus âàíêîìèöèíä òýñâýðòýé ýíòåðîêîêê øèíý õàëäâàð áîëîí ãàð÷ èðæýý. 1990- 1996 îíä ãðàì ñºðºã Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Enterobacter spp, Êlebsiella, Pneumonae õàìãèéí ýëáýã á¿ðòãýãäýæ áàéñàí áà ÝØÕ-ûí 34%, 32% òóñ òóñ ýçýëæ áàéâ. ÝØÕ-ûí õýëáýð¿¿ä 1. Êàòåòðèéí õýðýãëýýíýýñ øàëòãààëñàí øýýñ äàìæóóëàõ çàìûí õàëäâàð, 2. Àãààðæóóëàëòààñ ¿¿äýëòýé óóøãèíû õàòãàëãàà, 3. Ìýñ çàñëûí õàëäâàð, 4. Óÿí ç¿¿, òºâèéí âåíèéí êàòåòðààñ ¿¿äýëòýé öóñíû õàëäâàð 36

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ ÝØÕ-ûí ¿¿ñãýã÷èéí òàðõàëò ¯¿ñãýã÷èéí òàðõàõ èäýâõ íü íÿíãèéí èäýâõæèëýýð òîäîðõîéëîãäîíî. ÝØÕ-ûí òàðõàëò ÝØÕ íü ÿìàð ÷ óëèðàëä äýãäýëò õýëáýðýýð òàðõàõ áîëîìæòîé, ýðñäýë ºíäºðòýé, ºðòºìõèé á¿ëýã èõòýé, ºðãºí õ¿ðýýíèé ¿¿ñãýã÷òýé áàéäàã îíöëîãòîé. ÝØÕ íü ¿íäñýí ºâ÷íººñºº áîëæ áèåèéí äàðõëàà íü ñóëàðñàí õàëäâàðò ìýäðýã ýì÷ë¿¿ëýã÷, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷, çîíõèëîí íýã áóþó îëîí àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé áîëñîí íÿí, ãàäààä îð÷èí áîëîí ýìíýëãèéí îð÷íîîñ á¿ðäýíý. ÝØÕ-ûí ýõ óóðõàé: Ýì÷ë¿¿ëýã÷, íÿí òýýã÷ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷, ýì÷, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòí¿¿ä áîëíî. ÝØÕ-ûí ýõ óóðõàéã èëð¿¿ëýõ, òóñãààðëàõ òºâºãòýé. ÝØÕ–ûí èõýíõ òîõèîëäîë íü õ¿íèé õýâèéí íÿí ýìãýã òºðºã÷ íÿí áîëñíîîð ¿¿ñäýã áºãººä ¿¿ñãýã÷èéã ÿëãàí ä¿éæ, òºðºë ç¿éë, àíòèáèîòèêò ìýäðýã áàéäëûã òîäîðõîéëñíîîð ë ÝØÕ-ûí ¿¿ñãýã÷ ìºí áîëîõûã áàòàëíà. 1. ÝØÕ-ûí äàìæèõ çàì: 2. Àãààð-äóñàë 3. Õàëäâàðëàãäñàí óñ-õîîë õ¿íñ 4. Àõóéí õàâüòàëûí çàì 5. Áîõèð áîëîí äóòóó àðèóòãàãäñàí áàãàæ õýðýãëýë 6. Õàëäâàðëàãäñàí ýì, áýëäìýë ÿëàíãóÿà ñóäñàíä øèíãýí þ¿ëýõ, öóñ þ¿ëýõ 7. Ãýìòëèéí äàðààõ õàëäâàðóóä 8. Áóñàä õýëáýð¿¿ä (äàìæóóëàã÷ààð: õóìõàà, Ẻñíèé õèæèã, ÿëàà, áîõèðäñîí ç¿éëñýýñ øóìóóë, æîîì, øîðãîîëæ çýðãýýð) 37

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” ÝØÕ-ûí òàðõàëò: Ýìãýã òºðºã÷ íÿíãààð ¿¿ññýí ÝØÕ– ûí òàðõàëò íü ýìíýëãýýñ ãàäóóð ºâ÷èí òàðõàí õàëäâàðëàõòàé àäèë ìåõàíèçìààð ÿâàãäàíà. Ò¿ãýýìýë òîõèîëääîã ÝØÕ ýìãýã òºðºõ õîðóó ÷àíàðààð ñóë íÿíãààð ¿¿ñãýãääýã. Ýäãýýð íÿíãóóä íü ãîëäóó ýçíèé õýâèéí áè÷èë îð÷èíä áàéõ òóë õàëäâàðûí ýõ óóðõàéã ä¿éí òîãòîîõîä áýðõøýýëòýé áàéäàã. Ýë íÿíãóóä çºâõºí õàëäâàðëàãäñàí ýì÷ë¿¿ëýã÷èä òºäèéã¿é, áóñàä íÿí òýýã÷äèéí äóíä ò¿ãýýìýë òîõèîëäîíî. Íýã ýì÷ë¿¿ëýã÷ýýñ íºãºº ýì÷ë¿¿ëýã÷èä íÿí äàìæèí õàëäâàðëàõ òóñàì õîðóó ÷àíàð íü èõñýõèéí çýðýãöýý îëîí àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé áîëæ áàéäàã. Ýìíýëýãò àíòèáèîòèêèéã ºðãºí õýðýãëýñíýýð áèå ìàõáîäèéí õýâèéí áè÷èë îð÷èíä ººð÷ëºëò îðæ àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé íÿíãèéí îìîã ¿¿ñíý. ÝØÕ îëîíõ òîõèîëäîëä ýì÷ë¿¿ëýã÷ ººðèéí õýâèéí íÿíãààð áóþó ººðººñºº õàëäâàð àâàõ “àóòîèíôåêö”, “ýíäîãåí õàëäâàð” ¿¿ñíý. Õýâòýí ýì÷ë¿¿ëýã÷äèéí 5-10% íü ÝØÕ-ò ºðòäºã, òýäãýýðèéí 90% íü “àëàã öîîã” òîõèîëäëûí áàéäëààð, 10 % íü “äýãäýëò”èéí áàéäëààð ãàðäàã. Àëàã öîîã áàéäëààð ãàðàõ õàëäâàðûí 20-30%-èéã, äýãäýëòýýð ãàðàõ õàëäâàðààñ á¿ðýí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çäýã. ÝØÕ-ûí õîð íºëºº: Îð õîíîãèéã óðòàñãàõ, òàõèð äóòóó áîëãîõ, íàñ áàðàõ, ýì÷èëãýý ñóâèëãààíû çàðäëûã íýìýãä¿¿ëýõ, ýì÷ë¿¿ëýã÷äèéí ýì÷èëãýý, ¿éë÷èëãýý, õàëäâàðã¿éòãýë, àðèóòãàëûí èõ õýìæýýíèé çàðäàë øààðäàíà. ÝØÕ-ûí èõñýõ øàëòãààí: 1. Àíòèáèîòèêèéí ¿éë÷ëýëä òýñâýðòýé øèíæèéã àãóóëñàí, íÿíãèéí îìãèéí òîî ºñºõ 2. Äóðàí çýðýã õàëäâàðã¿éòãýë, àðèóòãàë õèéõýä òºâºãòýé áàãàæ õýðýãñýë 38

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 3. Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí áàéäëààñ øàëòãààëñàí ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ, ÷àíàðûí äîãîëäîë 4. Ýì÷, àæèëòíû ìýäëýã äóòìàã áàéõ. 5. ¯æëèéí ýñðýã áà ¿æèëã¿éæ¿¿ëýõ äýãëýì çºð÷èãäºõ Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàð àâàõàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàë • Íàñæèëò • Õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë • Àðõèäàëò • Óäààí õóãàöààãààð òàìõè òàòàõ • Óóøãèíû àðõàã ºâ÷èí • ×èõðèéí øèæèí Õóðö ºâ÷íèé óëìààñ • Ìýñ çàñàë • Ãýìòýë • Ò¿ëýãäýëò Èíâàçèâ ¿éëäëèéí óëìààñ • Óóøãèéã çîõèîìëîîð àìüñãàëóóëàõ • Ãîë, õóðààãóóð ñóäàñíû êàòåòð • Áººðíèé ¿éë àæèëëàãààã ãàäíààñ äýìæèõ áóþó ãåìîäèàëèç • Ìýñ àæèëáàðûí äðåíàæ • Õàìàð õîîëîéí ãóóðñ • Òðàõåîñòîìèÿ • Äàâñãàíä ãóóðñ òàâèõ Ýì÷èëãýýíèé ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé • Öóñ ñýëáýõ • Ìèêðîáûí ýñðýã ýì÷èëãýý 39

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” • Äàðõëàà ñýðãýýõ ýì÷èëãýý • Ñóäñààð õîîëëîõ ÄÝËÃÝЯ¯ËÝÍ ÓÍØÈÕ ÌÀÒÅÐÈÀË 7. Lynch P, Pitt et D, Borg MA, Mehtar S. Infection control in countries with 1. Barker DIP, Couper C, Rose G. limited resources. J Hosp Infect 2007; Epidemiology in Medical Practice. 65 (Suppl. 2):148-150. NewYork: Churchill Livingstone, 1998. 8. Pitt et D. Health care-associated 2. Ostrowsky B. Epidemiology of Health infection: moving behind headlines to care-Associated Infections. In:Bennett clinical solutions. J Hosp Infect 2009; & Brachman’s Hospital Infections. 73: 293- 295. 5th edition. Wolters KluwerLippincott Williams & Wilkins, Philadelphia. 2007; 9. Overview of Epidemiologic Study 3-23. Designs. In: Essentials of Epidemiology in Public Health. Aschengrau, A, Seage, 3. Doshi RK, Patel G, MacKay R, Wallach GR, eds. Jones and Bartlett,Sudbury F. Health care-Associated Infections: MA. 2006; 135-162. http://publichealth. Epidemiology, Prevention, and Therapy. jbpub.com/aschengrau/Aschengrau06. Mount Sinai J Med 2009; 76: 84–94. pdf 4. Klevens RM, Edwards JR, Richards CL, ÀØÈÃËÀÕ ÈÍÒÅÐÍÝÒ ÝÕ ÑÓÐÂÀËÆ Horan TC, Gaynes RP, Pollock DA, et al. Estimating Health Care-Associated 10. The Association for Professionals in Infections and Deaths in U.S. Hospitals, Infection Control and Epidemiology 2002. Public Health Reports 2007; 122: (APIC) www.apic.org 160-166. http://www.cdc.gov/ncidod/ dhqp/pdf/hicpac/infections_deaths.pdf 11. U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC)www.cdc.gov 5. Rosenthal VD, Maki DG, Jamulitrat S, Medeiros ED, Todi SK, Gomez DY, et 12. Institute for Health care Improvement al. International Nosocomial Infection (IHI)www.ihi.org Control Consortium (INICC) report, data summary for 2003-2008, issued June 13. U. K. National Patient Safety Agency 2009. Amer J Infect Control 2010; 38:95- (NPSA) www.npsa.nhs.uk 106. 14. The Society for Health care 6. Scott RD II. The Direct Medical Costs Epidemiology of America (SHEA) www. of Health care-Associated Infections shea-online.org in U.S. Hospitals and the Benefi ts of Prevention. Atlanta:Centers for Disease 15. World Health Organization (WHO) Control and Prevention, 2009. http:// www.who.int www.cdc.gov/ncidod/dhqp/pdf/Scott _CostPaper.pdf Haley RW, Culver DH, 16. Statistics http://easycalculation.com/ White JW, et al. The effi cacy of infection statistics/standard-deviation.php surveillance and control programs in preventing nosocomial infections in U.S. hospitals. Amer J Epidemiol 1985; 21: 182-205. 40

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ ¯ÍÄÑÝÍ ÑÝÄÝ 2. ÝØÕ-ÛÍ ÒÀÍÄÀËÒ, ÕÀËÄÂÀÐ ÕßÍÀËÒ Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëò ãýäýã íü ýìíýëýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä ÝØÕ ¿¿ñýõ, òàðõàõààñ ñýðãèéëýõýä ÷èãëýãäñýí çîõèîí áàéãóóëàëòûí áîëîí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé èæ á¿ðäýë òîãòîëöîî þì. Ýíýõ¿¿ òîãòîëöîîíû çîðèëãî íü ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ, òîõèîëäëûã ýðò èëð¿¿ëæ õàðèó àðãà õýìæýýã øóóðõàé õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä àþóëã¿é, ÷àíàðòàé òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä îðøèíî. ÄÝÌÁ-ààñ õàëäâàðò ºâ÷íèé òàíäàëòûã “Õ¿í àìûí äóíäàõ õàëäâàðò ºâ÷íèé áàéäàë, ò¿¿íèé òàðõàëòàíä áàéíãûí àæèãëàëò õèéñíýýð óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí õàëäâàð ýñýðã¿¿öýõ ¿ð ä¿íòýé ñòðàòåãè òºëºâëºãºº, øèéäâýð áîëîâñðóóëàõàä çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ìýäýý ìýäýýëëýýð õàíãàõ ÿâäàë þì” ãýæýý. Òàíäàëò íü ÝØÕ-òàé õîëáîîòîé á¿õèé ë ìýäýý, ìýäýýëëèéã òàñðàëòã¿é, ñèñòåìòýé öóãëóóëæ ä¿í øèíæèëãýý õèéæ ä¿ãíýëò, çºâëºìæ ãàðãàí óëìààð òóõàéí ìýäýýëëèéã ìýäýõ, õÿíàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàí ñîíèðõîëûí á¿ëýã, øèéäâýð ãàðãàã÷äàä õ¿ðãýõ ¿éë ÿâö þì. Çîðèëãî ÝØÕ-ûí òàíäàëòûí çàð÷ìûã òàíèóëæ, òàíäàëòûí ìýäýý, ìýäýýëýëä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ¿ð ä¿íã òàéëáàðëàí, õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ ìýäëýã, ÷àäâàð õàíäëàãà ýçýìø¿¿ëýõ. Õè÷ýýëèéí àãóóëãà Õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîíû óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö, õÿíàëòûí äîòîîäûí àóäèò. Õàëäâàð õÿíàëò, ýìíýëãèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé õàëäâàðààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð îëîí óëñàä áîëîí òºðººñ áàðèìòàëæ áóé áîäëîãóóä 41

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Õàëäâàðò ºâ÷èíòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð, ÝÌ-èéí ñàéäûí 2010 îíû 165 äóãààð òóøààë. ÝØÕ-ûí òàíäàëòûí òóõàé îéëãîëò, ò¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿ä; ÝØÕ-ûí òàíäàëòûí õýëáýð¿¿ä; Ýìíýëãèéí îð÷íû òàíäàëò – ýì÷èëãýý ¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðò ìºðäºëò, ýìíýëãèéí óñ, àãààðûí õîîëíû ýð¿¿ë àõóé áàéäàë Ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, óãààëãà öýâýðëýãýý õèéõýä òàâèãäàõ øààðäëàãà; Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûã á¿ðòãýõ, ìýäýýëýõ; Õàëäâàð õàìãààëàë, õÿíàëòûí äîòîîäûí àóäèò. ÝØÕ-ûí òàíäàëò, õàëäâàð õÿíàëò Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëò ãýäýã íü ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãàä ýìãýã òºðºã÷ áè÷èë áèåòíýýð õàëäâàðëàõ, äàìæèõààñ ñýðãèéëýõ ¿éë àæèëëàãàà þì. Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëò 3 õýñãýýñ á¿ðäýíý. Èäýâõòýé òàíäàëò Äýãäýëòèéí ¿åèéí ñóäàëãàà Ñóðãàëò Õàëäâàðò ºâ÷íèé òàíäàëò íü íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë áºãººä õàëäâàðò ºâ÷íèé òàðõàëò, òîõèîëäîë òóñ á¿ðèéã òîãòìîë á¿ðòãýæ, èäýâõòýé òàíäàëò õèéñíýýð õàëäâàðò ºâ÷íèéã õÿíàõààñ ãàäíà õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýã òºëºâëºõ, öààøäûí çîðèëòûã òîäîðõîéëîõ à÷ õîëáîãäîëòîé. ªâ÷òºí áîëîí ýìíýëãèéí àæèëòàí àëü íü ÷ ýìãýãòºðºã÷ áè÷èë áèåòýíä ºðòºõ áîëîìæòîé ó÷ðààñ òýäãýýðèéí äóíä õàëäâàð äàìæèõààñ ñýðãèéëýõ çîõèñòîé ¿éë àæèëëàãàà øààðäëàãàòàé. 42

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòûí çîðèëãî íü àþóëã¿é àæëûí áàéðíû îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ, óëìààð ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûã áàãàñãàõ, àæèë ìýðãýæèëòýé õîëáîîòîé íºëººëëèéã áóóðóóëàõàä îðøèíî. Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòûí õýðýãæèëòèéã äàðààõ ÷èãëýëýýð ¿íýëäýã: • ¯éë àæèëëàãààíû ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàõ • Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëýõ • Ѻðºã ¿çýãäë¿¿äèéã èëð¿¿ëýõ • Ìýðãýæèëòýé õîëáîîòîé ºâ÷íèéã òîäðóóëàõ • Ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûã õÿíàõ Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòûã ¿éë àæèëëàãààíû õÿíàëòûí õóóäñûã àøèãëàí ¿å øàòòàéãààð øàëãàëò õèéõ, ýì÷, ýìíýëãèéí àæèëòíû äóíäàõ öóñààð äàìæèõ ýìãýãòºðºã÷èéí õàëäâàðëàëòûã áàéíãà õÿíàõ áàéäëààð ¿íýëíý. Ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãààñ õàëäâàðò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã äàðààõ ÷èãëýëýýð õýðýãæ¿¿ëäýã. ¯¿íä: • Ãàð óãààëò • Áýýëèé, ìàñê, í¿äíèé øèë, õàëàä • ªâ÷òºíä õýðýãëýõ áàãàæ • Ýìíýëãèéí îð÷èí, ýä ç¿éëèéí ãàäàðãóó • Îñîë ãýìòëýýñ ñýðãèéëýõ çýðýã áîëíî. Ýìíýëãèéí ýì÷, àæèëòíûã ñóðãàõ, äàðõëààæóóëàõ, õàëäâàð àâàõààñ ñýðãèéëýõ, àâñàí ¿åä àðãà õýìæýý àâàõ, òýäãýýðò ýìíýëãèéí îð÷èí áîëîí ìýðãýæëýýñ øàëòãààëàõ ºâ÷íèéã õÿíàõ çýðýã àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé. Ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãûí àæèëòíûã âèð¿ñò ãåïàòèò Â, Ñ, ÄÎÕ-ûí âèð¿ñ çýðýã öóñààð äàìæèõ âèð¿ñèéí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ íü ÷óõàë áºãººä ýäãýýð õàëäâàðûí òàëààð òîäîðõîé ìýäëýãã¿é õ¿íä èë¿¿ òîõèîëääîã áàéíà. 43

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Öóñààð äàìæèõ âèð¿ñèéí òºð뺺ñ õàìààð÷ ºâ÷òýé õ¿íýýñ õàëäâàð àâàõ ýðñäýë õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã. Íýã óäààãèéí õàòãàëòûí äàðàà ºâ÷òýé õ¿íýýñ ãåïàòèòûí  âèð¿ñèéí õàëäâàð 1-62%, ãåïàòèòûí Ñ âèð¿ñèéí õàëäâàð 1.8%, ÕÄÕ 0.3% õàëäâàðëàõ ýðñäýëòýé áàéíà. Àíãëè óëñàä õèéñýí ñóäàëãààíû ä¿íãýýð ÕÄÕÂ-ýýð ýìíýëãèéí àæèëòàí õàëäâàðëàãäàõ ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëä õ¿íä õýëáýðèéí ãýìòýë, ÄÎÕ-òîé ºâ÷òºíä òºãñãºëèéí øàòàíä ýìíýëãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ, òîíîã òºõººðºìæ öóñààð áîõèðäîõ, àðòåðè, âåíä ç¿¿ òàâèõ çýðýã îðäîã íü òîäîðõîéëîãäñîí áàéíà. Ýì÷, ýìíýëãèéí àæèëòíû ãàð íü ýìãýã òºðºã÷ áè÷èë áèåòíèéã çîíõèëîí äàìæóóëàõ çàì áîëäîã áºãººä ãàðûí ýð¿¿ë àõóéã ñàõèñíààð ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷èéí àíòèáèîòèêò òýñâýðòýé áàéäëûã áàãàñãàõ, ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîìæòîé áîëíî. Ñ¿¿ëèéí ¿åä ýìíýëã¿¿äýä “ñàíèòîë” ãàð õàëäâàðã¿éòãýã÷ áîäèñûã ºðãºí õýðýãëýæ áàéíà. Ñïèðòòýé ãàð öýâýðëýã÷ýýð ãàðûã õàëäâàðã¿éòãýõýä õóãàöàà áàãà çàðöóóëäàã áà óëìààð ãàðàà áóëõàæ óãààõààñ èë¿¿ õÿëáàðõàí, íÿíãèéí òîîã áàãàñãàõ íü åðäèéí ñàâàíãààñ èë¿¿, ãàðûí óÿí õàòàí áàéäëûã ñàéí õàäãàëäàã äàâóó òàëòàé áàéíà. ÀÍÓ-ûí õ¿¿õäèéí êëèíèêò õèéñýí ñóäàëãààãààð ãàðûã èõ áîõèðäñîí ¿åä óñ, áàêòåðûí ýñðýã ñàâàí õýðýãëýæ õàëäâàðã¿éòãýõýä 5-6 ìèíóò çàðöóóëäàã áîë ãàð èõ áîõèðäîëã¿é áîë ñïèðòòýé ãàð õàëäâàðã¿éòãýã÷ýýð òîãòìîë õàëäâàðã¿éòãýõýä 1,8 ìèíóò çàðöóóëäàã áîëîõûã òîãòîîæýý. Ýìíýëãèéí íºõöºëä õàìãààëàõ õóâöàñûã õýðýãëýñíýýð õóâèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ áà øóóä áóñ çàìààð õàëäâàð äàìæèõûã áàãàñãàäàã. 44

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ Õóâèéí õàìãààëàõ õýðýãñëèéí òºðºëä: • Áýýëèé – ãàðûã áîõèðäîõîîñ õàìãààëàõ • Õàëàä – àðüñûã õàìãààëàõ • Ìàñê – õàìàð àìûã õàìãààëàõ • Àãààð ø¿¿ã÷ - àìüñãàëûí çàìä ºâ÷èí ¿¿ñãýã÷ íýâòðýõýýñ õàìãààëàõ • Õàìãààëàõ øèë – í¿ä õàìãààëàõ • Í¿¿ð õàìãààëàã÷ - í¿ä, í¿¿ð, àì, õàìàð õàìãààëàõ Õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòûí íýã õýñýã íü àðèóòãàëûí ÷àíàðò ¿íýëãýý ºãºõ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ÿâäàë þì. Àðèóòãàëûí òàñàã íü õ¿ëýýí àâàõ, óãààõ, õàëäâàðã¿éòãýõ, áýëòãýõ, áîîõ, àðèóòãàõ, òàñàãò õ¿ëýýëãýí ºãºõ ãýñýí áîõèðîîñ öýâýð ÷èãëýëä íýã óðñãàëòàé áàéõààð çîõèîí áàéãóóëàãääàã. Àðèóòãàëûí ÷àíàðûã øàëãàõ äîîðõ èíäèêàòîðûã õýðýãëýíý. • Ìåõàíèê - Õóãàöàà, òåìïåðàòóð, äàðàëòûã õýìæèõ • Õèìè - Ôèçèê òºëºâèéã ºíãºíèé õóâèðëààð òîäîðõîéëîõ • Áèîëîãè (spore tests) - Àðèóòãàëûí ÷àíàðûã áèîëîãèéí ñïîð àøèãëàí øàëãàõ Ýìíýëãèéí îð÷íûã öýâýðëýõ, õàëäâàðã¿éòãýõýä áýýëèé, ìàñê, í¿äíèé øèë õýðýãëýæ õàëäâàðã¿éòãýëèéí áîäèñûã ¿éëäâýðèéí çààâðûí äàãóó ýìíýëýãò õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé. Ýìíýëãèéí îð÷èíä ºíäºð ¿éë÷èëãýýòýé õàëäâàðã¿éòãýõ áîäèñ õýðýãëýõã¿é áàéõûã ÀÍÓ-ûí Õàëäâàðò ºâ÷íèé òºâººñ çºâëºæ áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà íü õîã õàÿãäëàà ÿëãàõ, àíãèëàõ, öóãëóóëàõ, ñàâëàõ, õàäãàëàõ, øààðäëàãàòàé áîë õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýõ, óñòãàõ ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýäýã. 45

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Ýìíýëãèéí áàéãóóëëàãûí õîã õàÿãäëûã åðäèéí, òóñãàé ãýæ õî¸ð àíãèëäàã. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí àëáàí òàñàëãàà, ¿éë÷èëãýýíèé ºðºº, îð÷íû ýäýëáýð ãàçðûí ºäºð òóòìûí õàëäâàðã¿é, àõóéí õîã õàÿãäëûã åðäèéí õîã õàÿãäàë ãýíý. Òóñãàé õîã õàÿãäàëä õàëäâàðòàé, õàëäâàðòàé áàéæ áîëçîøã¿é ýìíýëãèéí õîã õàÿãäàëä ýìíýëýã, ¿éë÷èëãýýíèé ÿâöàä ÿëãàðàõ õ¿íèé áèå, ýðõòýí, ýä, õýñýã, öóñ, ÿëãàäàñ, ø¿¿ðýë, ýì, ýìèéí á¿òýýãäõ¿¿í, ýìíýëãèéí ç¿¿, òàðèóð, áàãàæ õýðýãñýë, õèìèéí áîëîí öàöðàã èäýâõèò áîäèñ çýðýã îðíî. Õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîî, óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò Ìîíãîë óëñûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí “Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ, ÝØÕ- ààñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã ýð÷èìæ¿¿ëýõ òóõàé” 2010 îíû 165 äóãààð òóøààëààð ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîíû óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, õàëäâàðûí ýñðýã äýãëýìèéí çààâàð, ýìíýëãèéí õàëäâàðã¿éòãýë, àðèóòãàëûí çààâàð, ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíû àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà õýìæýýíèé çààâàð, ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýíèé çààâàð, ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðûí ìýäýý, ìýäýýëëèéí æóðàì, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä õýðýãëýãäýõ íýã óäààãèéí áàãàæ, õýðýãñýë, ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðûí òàíäàëòûí õóóäñûã òóñ òóñ áàòàëñàí íü Ìîíãîë óëñàä ýìíýëãýýñ øàëòãààëàõ õàëäâàðûí õÿíàëò, ñýðãèéëýëòèéí àðãà õýìæýýã íýãýí á¿õýë òîãòîëöîî áàéäëààð õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí ÷óõàë áàðèìò áè÷èã áîëñîí þì. Õàëäâàðò ºâ÷èíòýé òýìöýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ ñòðàòåãè 2012-2016 Ìîíãîë óëñûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéäûí 2010 îíû 165 äóãààð òóøààë 46

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí õºòºëáºð¿¿äèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿ä. Õàëäâàðûí ñýðãèéëýëò, õÿíàëòûí àëáàí áóñ ñ¿ëæýýíèé 2 äóãààð óóëçàëòûí òàéëàí Õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîíû á¿òýö ¯éë÷ë¿¿ëýã÷, ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòíèéã õàëäâàðò ºðòºõ ýðñäýëýýñ õàìãààëàõ íü ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîí äàõü íèéò àæèëëàãñäûí ¿¿ðýã áºãººä ýíýõ¿¿ ¿¿ðãèéã ã¿éöýëä¿¿ëýõýä óäèðäëàãà, çàõèðãààíû ò¿âøíèé äýìæëýã íýí ÷óõàë. Õàëäâàð õàìãààëàë, õÿíàëòûí òîãòîëöîî íü òîäîðõîé, òîõèðîìæòîé, òóóøòàé çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òöèéã øààðääàã. Ìàíàé îðîíä áîëîí äýëõèéí èõýíõ óëñ îðíóóäàä õàëäâàð õÿíàëò õàìãààëëûí õºòºëáºð íü õàëäâàð õÿíàëòûí áàãààð äàìæóóëàí õýðýãæäýã. Ìîíãîë óëñûí õàëäâàð, õÿíàëòûí òîãòîëöîîíû á¿òýö: Õàëäâàð õÿíàëòûí çîõèöóóëàõ çºâëºë Õàëäâàð õÿíàëòûí çºâëºë Õàëäâàð õÿíàëòûí äýä çºâëºë Õàëäâàð õÿíàëòûí àëáà Õàëäâàð õÿíàëòûí áàã Õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîîíû åðºíõèé ç¿éë Õàëäâàð õÿíàëò ãýäýã íü ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàð ¿¿ñýõ, òàðõàõààñ ñýðãèéëýõýä ÷èãëýãäñýí çîõèîí áàéãóóëàëòûí áîëîí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé öîãö òîãòîëöîî þì Ýíýõ¿¿ òîãòîëöîîíû çîðèëãî íü ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ, òîõèîëäëûã ýðò èëð¿¿ëæ õàðèó àðãà õýìæýýã øóóðõàé õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä àþóëã¿é, ÷àíàðòàé òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä îðøèíî. 47

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” Õàëäâàð õÿíàëòûí òîãòîëöîî íü Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìíû äýðãýäýõ Õàëäâàð õÿíàëòûí çîõèöóóëàõ çºâëºë, Õàëäâàðò ºâ÷èí ñóäëàëûí ¿íäýñíèé òºâèéí äýðãýä Õàëäâàð õÿíàëòûí çºâëºë, Àéìàã, íèéñëýëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçðûí äýðãýä Àéìàã íèéñëýëèéí õàëäâàð õÿíàëòûí äýä çºâëºë, êëèíèêèéí áîëîí òºðºëæñºí ìýðãýæëèéí òºâ¿¿ä, àìàðæèõ ãàçàð, íýãäñýí ýìíýëýã, ñóì äóíäûí ýìíýëýã, áóñàä ÿàì òóñãàé ãàçðûí ýìíýëã¿¿ä, 50-èàñ äýýø îð á¿õèé õóâèéí õýâøëèéí ýìíýëã¿¿äýä, Õàëäâàð õÿíàëòûí àëáà, ñóì áîëîí ºðõ, õóâèéí õýâøëèéí ¿¿äýí áîëîí 50 õ¿ðòýëõ îð á¿õèé ýìíýëã¿¿äýä Õàëäâàð õÿíàëòûí áàãèéí á¿òýöòýé áàéíà. Õàëäâàðûí õÿíàëòûí àëáàíû ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë 1. 50-250 õ¿ðòýëõ îð á¿õèé ýìíýëýãò òàðõâàð ýì÷-1, 250-ààñ äýýø îð á¿õèé ýìíýëýãò òàðõâàð ñóäëàà÷ ýì÷-2, 50 õ¿ðòýëõ îðòîé ñóìûí áîëîí ºðõ, õóâèéí õýâøëèéí ýìíýëã¿¿äýä òàðõâàð ñóäëàà÷ ýì÷èéã ãýðýýãýýð àæèëëóóëàõ áóþó õàëäâàð õÿíàëòûí àæèëòàíã áýëòãýí àæèëëóóëíà. 2. Ýìíýëãèéí õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëíà. 3. Òàñàã, íýãæ¿¿äèéí õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä òîãòìîë õÿíàëò òàâèíà. 4. Õàëäâàð õÿíàëòûí òºëºâëºãººíèé áèåëýëò, ýìíýëãèéí õàëäâàð õÿíàëòûí áàéäëûã ñàð òóòàì, îíöãîé òîõèîëäîëä øóóðõàé õóðàëäàí õàëäâàð õÿíàëòûí õàðèó àðãà õýìæýýã øóóðõàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý. 5. Õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã áàéãóóëëàãûí òºñºâ áîëîí óëñûí òºñºë, õºòºëáºðò òóñãàí øèéäâýðë¿¿ëíý. 6. Ýìíýëãèéí ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, àþóëã¿é òàðèëãà, õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíò, öóñíû àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òàëààð ãàðñàí ñòàíäàðò, òóøààë, çààâàð, æóðìûã ÷àíä õýðýãæ¿¿ëæ àæèëëàíà. 48

ÎÞÓÒÍÛ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ 7. Íÿíãèéí ýñðýã ýì, áýëäìýëèéí õýðýãëýýíèé áàéäàëä õÿíàëò òàâüæ, òàíäàëòûã õèéíý. 8. Ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðûí òàíäàëòûí ìýäýý, ìýäýýëýëä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, ¿ð ä¿íã õýëýëöýí, õàðèó àðãà õýìæýýã àâíà. 9. Ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíóóäûã õóâààðèéí äàãóó óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýã, øèíæèëãýýíä õàìðóóëàõ, øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä ýì÷ëýõ, ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëíà. 10. Ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíóóäàä õàëäâàð õÿíàëòûí àæèëòàíã òîìèëîí, ñóðãàæ, áýëòãýí, äàäëàãàæóóëíà. 11. Ýìíýëãèéí ìýðãýæèëòýíã õàëäâàðààñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð äàðõëààæóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýýã àâíà. Õàëäâàð õÿíàëòûí áàãèéí ÷èã ¿¿ðýã 1. Õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëíà. 2. Õàëäâàð õÿíàëòûí áàã íü ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé ìèåëýëòèéã ñàð òóòàì õýëýëöýíý. 3. Õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä øààðäàãäàõ õºðºíãèéã æèë á¿ð áàéãóóëëàãûí òºñºâò òóñãàíà. 4. Ýìíýëãèéí ýð¿¿ë àõóéí íºõöºë, àþóëã¿é òàðèëãà, õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíò, öóñíû àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ òàëààð ãàðñàí òóøààë,çààâàð, æóðìûã õýðýãæ¿¿ëæ àæèëëàíà. 5. Òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé áàãàæ, õýðýãñýë, òîíîã òºõººðºìæ, àðèóí öýâðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, ýìíýëãèéí àæèëòíû õàìãààëàõ õóâöàñ, õýðýãñëèéí òîîöîîã ãàðãàæ, õàíãàõ àðãà õýìæýýã òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëíý. 6. Ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíóóäûã õóâààðèéí äàãóó óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýã, øèíæèëãýýíä õàìðóóëàõ, øààðäëàãàòàé áîë ýì÷ëýõ, õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí àñóóäëûã øèéäâýðëýõ àñóóäëûã çîõèîí áàéãóóëíà. 7. Ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèëòíû õàëäâàðûí ýñðýã äýãëýìèéã 49

“ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ÑÝÐÃÈÉËÝËÒ, ÕßÍÀËÒ-ÝØÕ” õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí ñóðãàëòûã õºòºëáºð, òºëºâëºãººíèé äàãóó òîãòìîë çîõèîí áàéãóóëíà. 8. Õàëäâàðõÿíàëòûíàæèëòàíã,òîìèëîíñóðãàíäàäëàãàæóóëíà. Ýìíýëãèéí õàëäâàð õÿíàëòûí àëáàíû ãèø¿¿äèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã Ýì÷èëãýý ýðõýëñýí îðëîã÷ äàðãà áóþó îð á¿õèé õóâèéí õýâøëèéí ýìíýëã¿¿äýä áîë ò¿¿íòýé àäèëòãàõ àëáàí òóøààëòàí 1. Õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëò, õîëáîãäîõ ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãóóäûí ä¿ãíýëò, çºâëºìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ 2. Ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðûí äýãäýëòèéí ¿åèéí øóóðõàé àðãà õýìæýýã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ 3. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí áàðèëãà áàéãóóëàìæèéí çîðèóëàëò, àøèãëàëòûí áàéäàë, ýð¿¿ë àõóéí íºõöºëä / àãààðæóóëàëò, óñàí õàíãàìæ, áîõèð óñ/ õÿíàëò òàâèõ 4. Õàëäâàð õÿíàëòûí ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãàà, õÿíàëò, òàíäàëòûã óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëíà. Òàðõâàð ñóäëàà÷ ýì÷èéí ¿¿ðýã 1. Ýìíýëãýýñ øàëòãààëñàí õàëäâàðûí òàíäàëòûí òîãòîëöîîã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ, ìýðãýæèë àðãà ç¿éí óäèðäëàãààð õàíãàõ 2. Òàñàã, íýãæèéí õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä áàéíãûí òàíäàëò õèéõ, õàëäâàð õÿíàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã òàñàã, íýãæèä ýðãýí ìýäýýëýõ 3. Õàëäâàðûí ñýæèãòýé áîëîí áàòëàãäñàí òîõèîëäëóóëàä òàðõâàð ç¿éí ñóäàëãàà, òàíäàëò õèéæ ýõ óóðõàé, õàëäâàð äàìæñàí çàìûã òîãòîîõ, ºâ÷òíèéã òóñãààðëàõ, ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éëñèéã áóóðóóëàõ, àðèëãàõ çýðãýýð õàëäâàðûí òàðõàëòûã çîãñîîõ õàðèó àðãà õýìæýýã çîõèîí áàéãóóëàõ 4. Õàëäâàð õÿíàëòûí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëöýõ àñóóäëûí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõ 50