Create and Evaluate Free Rabies Area Flipbook PDF

create evaluate rabies area free case studay

---

105 Views
68 Downloads
FLIP PDF 32.66MB

DOWNLOAD FLIP

REPORT DMCA

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า1

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า2คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าคณะที่ปรึกษากิติมศักดิ์นพ.โอภาส การย์กวินพงศ์ อธิบดีกรมควบคุมโรคน.สพ.สรวิศ ธานีโต อธิบดีกรมปศุสัตว์นายประยูร รัตนเสนีย์ อธิบดีกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นนพ.โสภณ เอี่ยมศิริถาวร รองอธิบดีกรมควบคุมโรคน.สพ.ชัยวัฒน์ โยธคล รองอธิบดีกรมปศุสัตว์นายทวี เสริมภักดีกุล รองอธิบดีกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น คณะที่ปรึกษาน.สพ.บุญญกฤช ปิ่นประสงค์ ผู้อ�านวยการส�านักควบคุมป้องกันและบ�าบัดโรคสัตว์ กรมปศุสัตว์นายสมเกียรติ พันธ์ศรี ผู้อ�านวยการกองสวัสดิภาพสัตว์และสัตวแพทย์บริการ กรมปศุสัตว์น.สพ.ยุทธนา ชัยศักดานุกูล ผู้อ�านวยการกองสารวัตรและกักกัน กรมปศุสัตว์นายวรฉัตร วิรัชลาภ ผู้อ�านวยการส�านักกฎหมาย กรมปศุสัตว์นายกิตติพงษ์ เกิดฤทธิ์ ผู้อ�านวยการกองสาธารณสุขท้องถิ่น กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นคณะบรรณาธิการนพ.วิชาญ ปาวัน ผู้อ�านวยการกองโรคติดต่อทั่วไป กรมควบคุมโรคน.สพ.พลายยงค์ สการะเศรณี ที่ปรึกษากองโรคติดต่อทั่วไป กรมควบคุมโรคนางรัตนา ธีระวัฒน์ รองผู้อ�านวยการกองโรคติดต่อทั่วไป กรมควบคุมโรคน.สพ.พรพิรุณ ชินสอน ผู้อ�านวยการส่วนโรคสัตว์กระเพาะเดี่ยว ส�านักควบคุมป้องกันและบ�าบัดโรคสัตว์ กรมปศุสัตว์นางสาวภัชร์จิรัสม์ ธัชเมฆรัตน์ กองสาธารณสุขท้องถิ่น กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นคณะผู้จัดท�าสพ.ญ.อรพิรุฬห์ ยุรชัย กลุ่มโรคติดต่อระหว่างสัตว์และคน กองโรคติดต่อทั่วไป กรมควบคุมโรคสพ.ญ.อรปวีณ์ สการะเศรณี ส่วนโรคสัตว์กระเพาะเดี่ยว ส�านักควบคุมป้องกันและ บ�าบัดโรคสัตว์ กรมปศุสัตว์นางสาวรัตนาภรณ์ สองแก้ว กองสาธารณสุขท้องถิ่น กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจัดพิมพ์โดย กองโรคติดต่อทั่วไป กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุขข้อมูลการพิมพ์ พิมพ์ครั้งที่ 1 เดือนมกราคม 2565 จ�านวน 100 เล่มพิมพ์ที่ ส�านักพิมพ์อักษรกราฟฟิคแอนด์ดีไซน์ กรุงเทพฯ ISBN 978-0000-000-00-0

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า3ค�ำน�ำโรคพิษสุนัขบ้า เป็นโรคติดต่อระหว่างสัตว์และคนท่สามารถป้องกันได้ด้วยวัคซีนท่มีความสาคัญ ีี�ทางสาธารณสุข จากสถานการณ์โรคในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา จ�านวนผู้เสียชีวิตด้วยโรคพิษสุนัขบ้าลดลงอย่าง ต่อเนื่อง จนเหลือ 4 ราย ในปี พ.ศ. 2564 ทั้งนี้ เกิดจากความร่วมมือกันระหว่างหน่วยงานในการด�าเนินงานตามบทบาทยุทธศาสตร์โครงการสัตว์ปลอดโรค คนปลอดภัย จากโรคพิษสุนัขบ้า ตามพระปณิธานศาสตราจารย์ ดร. สมเดจพระเจ้านองนางเธอ เจ้าฟ้าจฬาภรณ์วลยลักษณ์ อครราชกุมาร กรมพระศรสวางควฒน วรขัตตย-ราชนาร ็ุ้ััีีัิีประกอบกับในปี พ.ศ. 2555 กรมควบคุมโรค กรมปศุสัตว์ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถ่น ตลอดจน ถึงหน่วยงาน ิภาคีเครือข่ายได้มีการจัดต้งเกณฑ์การสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ประกอบไปด้วย 5 หลักเกณฑ์ใหญ่ ัืีได้แก่ สถานการณ์โรคพิษสุนัขบ้าในคน สถานการณ์โรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ การส�ารวจจ�านวนประชากรสัตว์ การฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ และการควบคุมจานวนประชากรสัตว์ ซ่งเป็นกรอบแนวทาง �ึการดาเนินงานเพ่อการเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคพษสนขบา และจากการทสถานการณโรคพษสนขบา �ื้ั้ัุิุั้ี ่์ิุั้ในประเทศไทยเร่มลดน้อยลง ส่งผลให้มีบางพ้นท่ไม่พบโรคพิษสุนัขบ้าท้งในคนและในสัตว์มามากกว่า ิืีัระยะเวลา 2 ปี ตดต่อกน ถอว่าเป็นพนททมความพร้อมในการประกาศให้เป็นพนทปลอดโรคพษสนขบ้า ิัืื ้ี ่ี ่ีื ้ี ่ิุัแต่ยังต้องมีการดาเนินงานบางอย่าง เพ่อเพ่มความม่นใจว่าพ้นท่น้น ๆ จะเป็นพ้นท่ท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า �ืิัืีัืีีทั้งในคนและสัตว์อย่างยั่งยืนดังน้น กรมควบคุมโรค ร่วมกับกรมปศุสัตว์ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถ่น และหน่วยงานภาคีเครือข่ายัิโครงการสัตว์ปลอดโรค คนปลอดภัย จากโรคพิษสุนัขบ้าฯ จึงได้มีการจัดทาหนังสือคู่มือการปฏิบัติงาน �เพ่อการสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า เพ่อเป็นแนวทางในการปฏิบัติให้พ้นท่ท่มีความพร้อมดาเนินงาน ืืีืืีี�ให้ตรงตามหลักเกณฑ์ จนน�าไปสู่การประกาศเป็นพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าได้ในที่สุดคณะผู้จัดท�า

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า4โรคพษสนขบ้าเป็นโรคทมอนตรายร้ายแรง ผ้ป่วยทมอาการของโรคจะเสยชวตทกราย แต่จากการิุัี ่ีัูี ่ีีีิุทางานอย่างมุ่งม่นของทุกภาคส่วนทาให้ประเทศไทยประสบความสาเร็จเป็นอย่างมากในการลดจานวน �ั���ผู้เสียชีวิตจากปีละ 300 ราย เหลือปีละ 4 รายในปีงบประมาณ 2564 แต่อย่างไรก็ดีแต่ละปียังมีการน�าเข้าวัคซีนเพ่อฉีดป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในคนประมาณ 2 ล้านขวด ประมาณการว่ามีผู้ถูกกัดท่ต้องฉีดวัคซีน ืีปีละ 1 ล้านคน ดังน้น การยกระดับความรู้ความเข้าใจ ให้ประชาชนตระหนักถึงความรุนแรงและอันตรายของัโรคพิษสุนัขบ้า ให้สามารถป้องกันตนเองจากการถูกสัตว์กัด/ข่วน หรือปฏิบัติตนอย่างถูกต้องภายหลังสัมผัสสัตว์จึงมีความสาคัญ รวมถึงการสอบสวนติดตามผู้สัมผัสสัตว์ยืนยันโรคพิษสุนัขบ้าให้เข้ารับการฉีดวัคซีนป้องกัน�หลังสัมผัสโรคให้ครบทุกราย ควบคู่กับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคก่อนการสัมผัสให้กับบุคคลกลุ่มเส่ยง เป็นกุญแจีส�าคัญในการป้องกันไม่ให้มีผู้เสียชีวิตด้วยโรคพิษสุนัขบ้า จากการดาเนินงานภายใต้โครงการสัตว์ปลอดโรค คนปลอดภัยจากโรคพิษสุนัขบ้าตามพระปณิธาน �ศาสตราจารย์ ดร. สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนาร มีเป้าหมายท่จะกาจัดโรคน ีี�ี ้ให้หมดไปจากประเทศไทย ซึ่งด�าเนินงานต่อเนื่องมาเป็นระยะที่ 2 ของโครงการฯ (ระหว่างปี 2564-2568) มีการบูรณาการกับหน่วยงานทั้งจากกรมปศุสัตว์ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น กรมประชาสัมพันธ์ ส�านักตรวจราชการ สานักนายกรัฐมนตร และมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ภายใต้แนวคิด “สุขภาพหน่งเดียว” �ีึจนท�าให้ในปีงบประมาณ 2564 มีอ�าเภอที่ผ่านเกณฑ์การประเมินพื้นที่ปลอดโรคเป็นแห่งแรก นับได้ว่าเป็นบันไดข้นแรกของความสาเร็จในการสร้างพ้นท่ปลอดโรค และจากการประเมินสถานการณ์ในระดับอาเภอ พบว่า ั�ืี�ร้อยละ 90 ของจ�านวนอ�าเภอไม่พบผู้เสียชีวิตด้วยโรคพิษสุนัขบ้าเป็นระยะเวลานานกว่า 2 ปี และร้อยละ 60 ไม่พบโรคในสัตว์มานานกว่า 2 ปี เข้าเกณฑ์พ้นท่ท่มีความพร้อมในการพัฒนาให้เป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ืีีืีอีกท้งหลายพ้นท่มีศักยภาพในการเป็นพี่เล้ยงให้กับพ้นท่ข้างเคียงในการสร้างพ้นท่ปลอดโรคฯ ด้วยการดาเนินงาน ัืีีืีืี�นับต่อจากนี้ จ�าเป็นอย่างยิ่งที่ หน่วยงานทุกระดับต้องร่วมมือร่วมใจ สนับสนุน ผลักดัน อย่างมุ่งมั่น เพื่อการด�าเนินงานบรรลุเป้าหมายต่อไปสุดท้ายน ขอเป็นกาลังใจ และขอสนับสนุนการปฏิบัติงานเพ่อการป้องกัน ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้า รวมถึง ี ้�ืการสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ให้มีดาเนินงานอย่างราบร่น ประสบความสาเร็จ เพ่อให้ประเทศไทย ืี�ื�ืประกาศเป็นประเทศปลอดโรคพิษสุนัขบ้าได้อย่างยั่งยืนนายแพทย์โอภาส การย์กวินยพงศ์อธิบดีกรมควบคุมโรคสารจากอธิบดีกรมควบคุมโรค

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า5“ในอดีตประเทศไทยพบอัตราการติดเช้อโรคพิษสุนัขบ้าในสุนัขและแมวเฉล่ยอยู่ท่ประมาณ ืีีร้อยละ 46 ของตัวอย่างที่ส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ จึงได้จัดท�าแผนยุทธศาสตร์การควบคุมและป้องกัน โรคพิษสุนัขบ้า เพื่อลดอุบัติการณ์ของโรคพิษสุนัขบ้าในประเทศไทย โดยได้สร้างความรู้ความเข้าใจด้านโรคพิษสุนัขบ้า รณรงค์ฉีดวัคซีน การควบคุมประชากรสุนัขและแมว รวมทงการเฝ้าระวงโรคพษสนัขบ้าแบบเชิงรุกและเชิงรับท่วประเทศ และจากการดาเนินงานอย่างบูรณาการ ั ้ัิุั�ร่วมกบหน่วยงานทเกยวข้อง ในหลายภาคส่วน เช่น กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสุข ัี ่ี ุ่สานักนายกรัฐมนตร องค์กรปกครองส่วนท้องถ่น และคณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ �ีิเป็นต้น ภายใต้ “โครงการสัตว์ปลอดโรค คนปลอดภัย จากโรคพิษสุนัขบ้า ตามพระปณิธานศาสตราจารย์ ดร.สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติย- ราชนารี” รวมไปถึงความร่วมมือ จากหน่วยงาน และองค์กรต่าง ๆ ในการก�าจัดโรคพิษสุนัขบ้าให้หมดไปจากประเทศไทย ส่งผลให้สถานการณ์โรคพิษสุนัขบ้าในประเทศไทยลดลงอย่างเห็นได้ชัด โดยในปี พ.ศ.2564 พบอัตราการติดเช้อโรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ลดลง ืเหลือ 3% และพบว่ามีจังหวัดที่ไม่พบโรคพิษสุนัขบ้าทั้งในคนและสัตว์ติดต่อกันนานกว่า 2 ปี จ�านวนทั้งสิ้น 26 จังหวัด หรือหากประเมินในระดับหน่วยย่อยคือ ท้องถ่น จะพบว่ามีท้องถ่นท่ไม่พบโรคพิษสุนัขบ้าท้งในคนิิีัและสตว์ตดต่อกนนานกว่า 2 ปี จานวนทงสิน 1,125 ท้องถน ทมแนวโน้มทจะสามารถผลกดนในการ ัิั�ั ้้ิ ่ี ่ีี ่ััสร้างเป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าได้ในอนาคต และเพ่อให้ การสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าเป็นไป ืีืืีอย่างย่งยืน และมีประสิทธิภาพ การดาเนินงานของทุกภาคส่วนจึงควรท่จะต้องสอดคล้องและเป็นไปในทิศทางั�ีเดียวกัน จึงจะเกิดประโยชน์สูงสุด ซ่งข้าพเจ้าหวังเป็นอย่างย่งว่าประเทศไทยจะสามารถ สร้างจุดเร่มต้นในการประกาศเป็นพ้นท่นาร่องึิิืี�ปลอดต่อโรคพิษสุนัขบ้าได้ และช่วยส่งต่อความส�าเร็จ รวมถึงผลักดันให้พื้นที่ข้างเคียงสามารถสร้างเป็นพื้นที่ปลอดโรคต่อไปได้อย่างยั่งยืน”นายสัตวแพทย์ สรวิศ ธานีโตอธิบดีกรมปศุสัตว์สารจากอธิบดีกรมปศุสัตว์

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า6การขับเคล่อนงานป้องกัน ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้าขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่น เป็นงานท่ส�าคัญ ืิีนอกจากเป็นงานตามอ�านาจหน้าท่ท่ต้องประสานการด�าเนินการร่วมกับกรมควบคุมโรค สานักงานปศุสัตว์ีี�จังหวัด อาเภอ และสานักงานสาธารณสุขในพ้นท่แล้ว ยังเป็นงานสนองพระปณิธานศาสตราจารย์ ��ืีดร.สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนารีกรมส่งเสริมการปกครองท้องถ่น ขอขอบพระคุณส่วนราชการและภาคีทุกภาคส่วน ท่ได้ร่วมกัน ิีขับเคล่อนงานภายใต้ยุทธศาสตร์ด้านการขับเคล่อนการดาเนินงานโรคพิษสุนัขบ้าในท้องถ่น มีผลสารวจ ืื�ิ�อย่างเป็นรูปธรรม ขอความร่วมมือร่วมกันขับเคล่อนงานป้องกันและควบคุมโรคพิษสุนัขบ้าในพ้นท ืืี ่อยางเขมแขงตอเนอง ใหความส�าคญในการรณรงค ปองกนและควบคมโรคพษสนขบา และรวมมอกบทองถน่้็่ื ่้ั์้ัุิุั้่ืั้ิ ่จังหวัด ท้องถ่นอาเภอ เจ้าหน้าท่สาธารณสุขและเจ้าหน้าท่ปศุสัตว์ เพ่มพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า โดยรณรงค์ ิ�ีีิืีประชาสัมพันธ์ให้ความร ความเข้าใจ การป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า ท้งในคนและสัตว์ให้แก่ประชาชนอย่างท่วถึง ู้ััสารวจจานวนสุนัข แมว และฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าให้ครบทุกตัว ขอให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ��ท่ยังไม่ออกข้อบัญญัติท้องถ่น เพ่อการควบคุมการเล้ยงหรือปล่อยสัตว์ เร่งด�าเนินการออกข้อบัญญัต ีิืีิให้ครบทุกแห่งการจัดท�าคู่มือการสร้างและประเมินพื้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าท่กรมควบคุมโรคเป็นเจ้าภาพ ีีจัดทาข้นน เป็นแนวทางการดาเนินงานให้ส่วนราชการ องค์กรปกครองส่วนท้องถ่นและภาคีทุกภาคส่วน �ึี ้�ิสร้างมาตรฐาน ปฏิบัติตามหลักเกณฑ์เพ่อประกาศเป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าตามเป้าหมาย ืืีสนองพระปณิธานศาสตราจารย์ ดร.สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนาร ให้ประเทศไทยีปลอดโรคพิษสุนัขบ้าอย่างยั่งยืนนายประยูร รัตนเสนีย์อธิบดีกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นสารจากอธิบดีกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า7สำรบัญค�าน�าสารจากอธิบดีอธิบดีกรมควบคุมโรคอธิบดีกรมปศุสัตว์อธิบดีกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นสารบัญบทที่ 1 บทน�าบทที่ 2 นิยามของพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าบทที่ 3 การสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าบทที่ 4 หลักเกณฑ์และแนวทางการประเมินพื้นที่ ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า และแนวทางการด�าเนินงาน- แบบฟอร์มการประเมินการสร้างพื้นที่ ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าบทที่ 5 แนวทางการประกาศและรับรองเป็นพ้นท่ปลอดโรคพษสนขบาืีิุั้ภาคผนวกภาคผนวกที่ 1 Terrestrial Animal Health Code ในบทที่ 8.14 เรื่อง Infection with Rabies Virus และบทที่ 7.7 STRAY DOG POPULATION CONTROภาคผนวกที่ 2 ตัวอย่างหนังสือขอและแจ้งสถานการณ์โรคพิษสุนัขบ้า และผู้เสียชีวิตด้วยโรคไข้สมองอักเสบไม่ทราบสาเหตุ ปีงบประมาณ 256X ถึง 256Xภาคผนวกท 3 ี ่ตัวอย่างหนังสือขอและแจ้งสถานการณ์โรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ภาคผนวกท 4 ี ่แบบรายงานค้นหาติดตามผู้สัมผัสโรคพิษสุนัขบ้าเพ่อเข้ารับ ืการฉีดวัคซีน ป้องกันหลังสัมผัสโรค (Post-Exposure prophylaxis)3445679131721234350538593101

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า8สำรบัญ ภาคผนวกท 5 ี ่ตัวอย่างแบบเก็บข้อมูลจานวนประชากรสัตว์ ภาคผนวกท 6 ี ่ตัวอย่างแบบบันทึกการเบิกจ่ายวัคซีนป้องกัน โรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ ภาคผนวกท 7 ี ่แนวทางการประเมินการจัดเก็บวัคซีนตามห่วงโซ่ ความเย็น และแบฟอร์มการประเมินฯ ภาคผนวกท 8 ี ่แนวทางการอบรมเรื่องการฉีดและการจัดเก็บวัคซีน ป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า แก่ผู้ปฏิบัติงาน ภาคผนวกท 9 ี ่ระเบียบกระทรวงมหาดไทย ว่าด้วยค่าใช้จ่ายในการ จัดสวัสดิภาพสัตว์ขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่น พ.ศ. 2561ิภาคผนวกท 10 ี ่กระบวนการออกเทศบัญญัติ/ข้อบัญญัติ และตัวอย่าง เทศบัญญัติ/ข้อบัญญัติควบคุมการเลี้ยง และปล่อยสัตว์ ภายในท้องถิ่น ตาม พ.ร.บ. สาธารณสุข พ.ศ.2535 ภาคผนวกท 11 ี ่ตัวอย่าง คาส่งเทศบาล/อบต. เร่อง แต่ต้งคณะกรรมการ/ �ัืั คณะทางาน เพ่อการผลักดันและควบคุมโรคพิษสุนัขบ้า �ื ระดับท้องถิ่น ภาคผนวกท 12 ี ่แนวทางการสารวจความรู้ประชาชนเร่องโรคพิษสุนัขบ้า�ื ภาคผนวกท 13 ี่เอกสารประกอบการประเมินและรับรองพ้นท่ปลอดโรค ืี พิษสุนัขบ้าเอกสาร/หนังสืออื่นๆที่เกี่ยวข้อง- ค�าสั่งกรมควบคุมโรค เรื่อง แต่งตั้งคณะที่ปรึกษา และคณะท�างาน จัดท�าคู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า105117119125129131141149155160160

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า9โรคพิษสุนัขบ้า หรือโรคกลัวนา เป็นโรคท่ยังคงเป็นปัญหา � ้ีท่สาคัญท้งทางด้านปศุสัตว์และสาธารณสุข เกิดจากเช้อไวรัส ี�ัืซ่งอยู่ใน Genus ึLyssavirus ในตระกูล Rhabdoviridaeท่มีรูปร่างคล้ายกระสุนปืน ก่อให้เกิดอาการทางระบบประสาท ีและอันตรายถึงแก่ชีวิต คนหรือสัตว์เมื่อติดเชื้อและมีการแสดงอาการจะต้องเสียชีวิตทุกราย ในปัจจุบัน ยังไม่มียาท่จะสามารถรักษาให้หายได้ ีโรคนี้สามารถติดได้ในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทุกชนิด เช่น สุนัข แมว โค กระบือ หนู กระรอก กระต่าย ลิง ค้างคาว เป็นต้น นอกจากนี้คนยังสามารถติดเช้อน้ได้อีกด้วย ซ่งติดผ่านทางการกัด ข่วน เลียบาดแผล ืีึหรือเย่อบุตา หรือปาก โดยเช้อจะขับออกมากับนาลายของสัตว์ ืื� ้ที่ติดเชื้อ เข้าสู่บาดแผล และเพิ่มจ�านวนที่ปมประสาทที่บาดแผล และจะไปยังระบบประสาทส่วนกลาง ก่อให้เกิดอาการทางระบบประสาท และเสียชีวิตในที่สุด ระยะฟักตัวส่วนใหญ่อยูที่ประมาณ 2-8 สัปดาห์ แต่อาจส้นเพียง 7 วัน หรือยาวนานกว่า 1 ปี ข้นกับปริมาณของเช้อไวรัส ัึืความรุนแรงของบาดแผล ปริมาณของปลายประสาทท่ตาแหน่งของบาดแผล ี�และระยะทางจากบาดแผลไปยังสมอง สุนัขและแมวอาจแพร่เช้อได้ ื1-7 วันก่อนเร่มแสดงอาการป่วย แต่อย่างไรก็ตามระยะเวลาต้งแต่เร่มติดิัิเชื้อไวรัสจนถึงตาย รวมแล้วจะไม่เกิน 10 วัน บทน�า1

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า10อาการในสัตว์ จะประกอบด้วย 3 ระยะ ได้แก่ ระยะเริ่มแรก มีอาการประมาณ 2-3 วัน โดยสุนัขจะมอารมณ์และอปนสยเปลยนไปจากเดม เรมมไข้เลกน้อย ม่านตาขยายกว้างกว่าปกต ีุิัี ่ิิ ่ี็ิกินข้าว กินนาลดลง � ้ระยะต่นเต้นื จะเรมมอาการทางระบบประสาท สนขจะกระวนกระวาย ิ ่ีุัตื่นเต้น ไม่อยู่นิ่ง กัดแทะสิ่งของสิ่งแปลกปลอม กัดทุกสิ่งไม่เลือกโดยไม่แสดงอาการเจ็บปวด เสียงเห่าหอนเปล่ยนไป ตัวแข็ง บางตัวล้มชัก ีระยะอัมพาต สุนัขจะมีคางห้อยตก ล้นมีสีแดงคลาห้อยออกนอกปาก ิ� ้นาลายไหล และไม่สามารถใช้ล้นได้ สุนัขบางตัวอาจแสดงอาการขยอกหรือขย้อนคล้ายมีของติดลาคอ � ้ิ�ทรงตัวไม่ได้เร่มเป็นอัมพาต โดยอาการอัมพาตจะเร่มจากขาหลัง และตายในท่สุด ซ่งโดยส่วนใหญ่สัตว์จะตายิิีึภายใน 10 วันหลังแสดงอาการอาการในคน สามารถจาแนกได้เป็น 3 ลักษณะ ได้แก่ �อาการคลุ้มคล่งหรืออาการทางสมองเป็นสาคญ ั�ัโดยผู้ป่วยจะมีอาการสลับเปลี่ยนระหว่างสภาวะการรู้ตัวและภาวะกระวนกระวาย ไวต่อสิ่งกระตุ้นเร้า อาจมีอาการอาละวาดและผุดลุกผุดน่ง กลัวนากลัวลม นาลายมากผิดปกต ปวดแสบปวดร้อนตรงบริเวณท่ถูกกัด ั� ้� ้ิีถอนหายใจเป็นพักๆ โดยจะมีอาการประมาณ 2-3 วัน จากนั้นจะเริ่มซึมและไม่รู้สึกตัว และเสียชีวิต อาการแบบอัมพาต มักมีอาการไข้ กล้ามเน้ออ่อนแรงลามข้นจากขาไปยังแขนและลามไปท่วตัว และพบอาการ ืึักลัวน�้าหรือลมน้อยมาก แต่ยังคงพบอาการหายใจล�าบากอยู่ อาการไม่จ�าเพาะ ซึ่งอาการในผู้ป่วยกลุ่มนี้จะวินิจฉัยได้ยาก อาจต้องมีการสอบถามประวัติการสัมผัสสัตว์ ร่วมกับการวินิจฉัยแรกโรคอ่นๆ ร่วมด้วย ืแต่อย่างไรกตาม สงทเหมอนกนในผ้ป่วยทกกล่มอาการกคอ เมอมการแสดงอาการอย่างใดอย่างหนงแล้ว ็ิ ่ี ่ืัูุุ็ืื ่ีึ ่ก็ไม่สามารถรักษาให้หายได้ และต้องเสียชีวิตทุกราย โดยท่วไปมักเสียชีวิตภายใน 10 วันหลังจากเร่มมีอาการัิแต่อย่างไรก็ตาม โรคน้สามารถป้องกันได้ด้วยการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าท้งในสัตว์และในคน ีัสาหรับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์น้น ในช่วงอายุปีแรกของสัตว์ควรต้องได้รับวัคซีนอย่างน้อย �ั2 คร้ง คร้งแรกเม่ออาย 2-4 เดือน และคร้งท 2 ในอีก 1-3 เดือนต่อมา ตามท่สัตวแพทย์นัด จากน้นให้ ััืุัี ่ีัฉีดวัคซีนเพ่อกระตุ้นภูมิคุ้มกันซาทุกปี ร่วมกับการเล้ยงสัตว์ให้อยู่ในร้วรอบขอบชิด เม่อต้องออกนอกบ้าน ื� ้ีัืให้ใส่สายจูง หรือควรต้องอยู่ในสายตาของเจ้าของตลอดเวลา แต่ส�าหรับการป้องกันโรคในคนนั้น จะสามารถฉีดวัคซีนได้ 2 รูปแบบ ได้แก่ 1) การฉีดวัคซีนป้องกันโรคล่วงหน้า (Pre-exposure Prophylaxis) การฉีดวัคซีนในลักษณะนี้ เหมาะกับคนกลุ่มเส่ยง เช่น สัตวแพทย์ ผู้ท่ต้องทางานในห้องปฏิบัติการ ผู้ช่วยสัตวแพทย์ ีี�อาสาสมัคร ท่ต้องมีการทางานกับสัตว์ หรือต้องมีการจับสัตว์ตลอดเวลา โดยจะได้รับการฉีดวัคซีนี�ทั้งหมด 2 ครั้ง ในวันที่ 0 และ 7 (วันที่เริ่มรับวัคซีนให้นับเป็นวันที่ 0) ซึ่งผู้ที่ได้รับวัคซีนแบบป้องกันโรคล่วงหน้า หรือเคยได้รับวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าหลังสัมผัสโรคท่ครบชุดมาก่อน ีไม่จ�าเป็นต้องกระตุ้นซ�้าทุกปี เพียงแต่เข้ารับวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าอีก 1-2 ครั้ง หลังจากถูกสัตว์กัด ข่วน เลีย เท่าน้นก็สามารถป้องกันโรคได้ นอกจากน้สาหรับผู้ท่ได้รับการฉีดวัคซีนัี�ี

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า11ป้องกันแบบหลังสัมผัสโรคมาแล้ว 3 ครั้ง เช่น ได้รับวัคซีนในวันที่ 0, 3, 7 และสังเกตอาการสุนัขหรือแมวที่กัด พบว่ามีอาการปกติภายหลัง 10 วัน ให้หยุดฉีดวัคซีน โดยให้ถือว่า การฉีดดังกล่าวเป็นการฉีดวัคซีนป้องกันโรคล่วงหน้าเช่นกัน2) การฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าหลังสัมผัสโรค (Post-exposure Prophylaxis) ผ้ท ูี ่ถูกสัตว์ท่ไม่ทราบประวัติการได้รับวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้ากัด ข่วน เลียบาดแผล ควรต้อง ีได้รับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าทันท โดยแพทย์จะพิจารณาฉีดภูมิคุ้มกันสาเร็จหรือไม่ี�ข้นอยู่กับลักษณะและความรุนแรงของบาดแผล โดยภูมิคุ้มกันสาเร็จจะฉีดในวันแรกของการเข้ารับ ึ�การฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าหลังสัมผัสโรคเท่าน้น โดยจะทาการฉีดรอบๆ บาดแผล ั�ทุกแผล จากนั้นจะท�าการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าต่อไป โดยสามารถฉีด ได้ 2 ลักษณะ ได้แก่ ฉีดเข้าในผิวหนัง (Intradermal) ซ่งฉีดท้งหมด 4 คร้ง และฉีดเข้ากล้ามเน้อ (Intramuscular) ึััืซ่งฉีดท้งหมด 5 คร้ง โดยวัคซีนมีประสิทธิภาพในการป้องกันโรคสูงสุดเม่อผู้สัมผัสโรค ึััืเข้ารับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าตรงตามกาหนดนัด และได้รับการฉีดวัคซีน �ตามแนวทางเวชปฏิบัติ จึงจะสามารถป้องกันโรคได้โรคพิษสุนัขบ้าถึงแม้ว่าจะเป็นโรคท่สามารถป้องกันได้ด้วยการฉีดวัคซีนหลังสัมผัสโรคในคน และีสามารถควบคุมได้โดยการฉีดวัคซีนป้องกันโรคในสัตว์ ในแต่ละปี โรคน้ทาให้คนเสียชีวิตท่วโลกมากกว่า ี�ั59,000 ราย มากกว่าร้อยละ 95 ของผู้เสียชีวิตเกิดจากการติดเชื้อจากสุนัขกัด ข่วน หรือเลีย ท�าให้เชื้อเข้าสู่บาดแผล เพ่มจานวน และก่อโรคท้งในคนและสัตว์เล้ยงลูกด้วยนมทุกชนิด นอกจากน้องค์การอนามัยโลก ิ�ัีี(World Health Organization; WHO) องค์การสุขภาพสัตว์โลก (Office International des Epizooties; OIE) และองค์การอาหารและการเกษตรแห่งสหประชาชติ (Food and Agriculture Organization of the United Nations; FAO) ได้ขอความร่วมมือให้ประเทศในแถบภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมถึงประเทศไทย ปลอดจากโรคพิษสุนัขบ้าภายในปี พ.ศ. 2573 (ค.ศ. 2030) หรือ “Zero by 30” และได้มี การจัดทาแนวทางการปฏิบัติงานเพ่อการสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า รวมถึงแนวทางให้แต่ละประเทศ�ืืีประกาศตนเองเป็นพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าในปัจจุบัน ประเทศไทยยังคงเป็นพ้นท่ท่พบโรคพิษสุนัขบ้าท้งในคนและสัตว์ ในปี 2561 พบผู้เสียชีวิต ืีีัด้วยโรคพิษสุนัขบ้า 18 ราย และมีจ�านวนการพบเชื้อในสัตว์ 1,476 ตัวอย่าง (คิดเป็นร้อยละ 15.31 ของตัวอย่างที่ส่งตรวจทั้งหมด) ซึ่งสูงสุดในรอบ 10 ปี และด้วยการด�าเนินงานการป้องกัน ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้าอย่างบูรณาการทั้งจากปศุสัตว์ สาธารณสุข และองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ท�าให้ในปี 2564 พบผู้เสียชีวิตด้วยโรคพิษสุนัขบ้าเพียง 4 ราย และพบสัตว์พบเชื้อจ�านวน 186 ตัวอย่าง (คิดเป็นร้อยละ 3.32 ของตัวอย่างท่ส่งตรวจท้งหมด) ซ่งถือว่าลดลงจากในปี 2561 ก่อนมากถึง 6 เท่า โดยพ้นท่การเกิดโรคพิษสุนัขบ้ายังคงเป็นีัึืีพ้นท่ซาเดิม แต่อย่างไรก็ตาม ยังคงมีบางพ้นท่ซ่งไม่พบการเกิดโรคพิษสุนัขบ้าท้งในคนและสัตว์ต่อเน่องมาืี� ้ืีึัืมากกว่า 2 ปี ส�าหรับการด�าเนินงานที่ผ่านมา ในปี พ.ศ. 2555 กรมควบคุมโรค กรมปศุสัตว์ และกรมส่งเสริม

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า12การปกครองท้องถ่น ได้มีการจัดทาหลักเกณฑ์การสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า (Rabies Free Area) ิ�ืีเพ่อเป็นแนวทางในการประเมินความเส่ยงจัดระดับความเส่ยงของพ้นท รวมถึงการปฏิบัติงานป้องกันควบคุมืีีืี ่โรคพิษสุนัขบ้าในพื้นที่ โดยใช้หลักเกณฑ์การพิจารณา 5 หลักเกณฑ์ ได้แก่ สถานการณ์โรคพิษสุนัขบ้าในคน สถานการณ์โรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ การส�ารวจสุนัขและแมว การฉีดวัคซีนป้องกันโรคในสัตว์ และการควบคุมประชากรสัตว์ และได้มีการจัดลาดับพ้นท่เป็น 5 ระดับ ได้แก่ พ้นท่ปลอดโรค พ้นท่ควบคุมโรค ระดับ A free A, B �ืีืีืีและ C และได้มีการด�าเนินงานเพ่อการควบคุมป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าเพ่อการสร้างพ้นท่ปลอดโรคต้งแต่น้นืืืีััเป็นต้นมา และจากการติดตามสถานการณ์ระดับพื้นที่ พบว่า ในช่วงปีที่ผ่านมามีอ�าเภอหลายแห่ง ได้รับการประเมินพ้นท่ให้เป็นระดับ A แต่ยังไม่ได้รับการประกาศให้เป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าอย่างเป็นทางการ ืีืีจนกระทั่งปี พ.ศ. 2561 กรมควบคุมโรค กรมปศุสัตว์ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น รวมถึงหน่วยงานภาคีเครือข่าย ภายใต้โครงการสัตว์ปลอดโรค คนปลอดภัย จากโรคพิษสุนัขบ้า ตามพระปณิธานของ ศาสตราจารย์ ดร. สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ กรมพระศรสวางควัฒน วรขัตติยราชนาร ได้ดาเนินการเพ่อการผลักดัน ี�ืการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า จนกระทั่งสามารถประกาศให้เป็นพื้นที่ปลอดโรคฯ ได้อย่างเป็นทางการ โดยเร่มท่อาเภอเกาะสมุย จังหวัดสุราษฎร์ธาน อาเภอสันกาแพง จังหวัดเชียงใหม่ ทาให้ได้มาซ่งจุดเด่น ิี�ี���ึรวมถึงปัญหาและอุปสรรคต่อการประกาศเป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนขบ้า ทงในแง่ของการดาเนินงานเพ่อให้ืีัั ้�ืตรงตามเกณฑ์การสร้างพ้นท่ปลอดโรคฯ และแนวทางการประเมินและรับรองพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ืีืีอย่างเป็นทางการ แต่อย่างไรก็ตาม การดาเนินการด้านการป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าน้น จาเป็นท่ต้องมีการดาเนินงาน �ั�ี�ร่วมกันอย่างเข้มแข็ง ระหว่างสาธารณสุข ปศุสัตว์ และท้องถิ่น เพื่อเฝ้าระวังโรคพิษสุนัขบ้าในพื้นที่ ป้องกันไมใหโรคพษสนขบาแพรระบาดเขามาในพนท ตดตามผสมผสสตวยนยนโรคพษสนัขบาใหเขารบการฉีดวคซน่้ิุั้่้ื ้ี ่ิู้ััั์ืัิุ้้้ััีป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าอย่างถูกต้องตามแนวทางเวชปฏิบัต ควบคู่กับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า ิในสัตว์ และการควบคุมจานวนประชากรสัตว์ และสาหรับพ้นท่ท่ไม่พบโรคพิษสุนัขบ้าท้งในคนและในสัตว์ ��ืีีัท่ตรงตามนิยามพ้นท่ปลอดโรค ควรมีการประกาศรับรองเป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า พร้อมท้งพัฒนาองค์กรีืีืีัปกครองส่วนท้องถนในรปแบบพนทกนชนเป็นพเล้ยงให้คาแนะนาแก่พนททยงพบโรคพิษสุนขบ้า เพอขยายิ ู่ื ้ี ่ัี ่ี��ื ้ี ่ี ่ััื ่การสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าให้กับพื้นที่ข้างเคียง ตามกลวิธี “ป่าล้อมเมือง” อันจะท�าให้ประเทศไทยสามารถรับรองเป็นพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าได้ ตามพระปณิธานฯ ต่อไป

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า13 นิยามขององค์กรสุขภาพสัตว์โลกองค์กรสุขภาพสัตว์โลก (World Organization for Animal Health: OIE) ได้มีการกาหนดนิยามพ้นท่โรคพิษสุนัขบ้าไว้ใน Terrestrial �ืีAnimal Health Code ในบทที่ 8.14 เรื่อง Infection with Rabies Virus ไว้ 3 นิยาม (นิยามภาคผนวกที่ 1) ได้แก่1. ประเทศหรอเขตทปลอดโรคพษสนขบ้า (Country or ืี ่ิุัzone free from infection with rabies virus) หมายถึง พนท ื ้ี ่ท่ไม่พบสัตว์เล้ยงลูกด้วยนมทุกชนิดหรือคนพบเช้อโรคพิษสุนัขบ้า ีีืในช่วง 24 เดือนท่ผ่านมา หรือกรณีท่พบสัตว์หรือคนติดเช้อโรคพิษสุนัขบ้า ีีืในพ้นท แต่มีผลทางระบาดวิทยายืนยันว่าเป็นการติดเช้อมาจากนอกพ้นท ืี ่ืืี ่และพื้นที่นั้นๆ ต้องมีการด�าเนินงาน ดังนี้- มีการกาหนดให้โรคน้เป็นโรคท่ต้องมีการเฝ้าระวัง และ�ีีต้องมีการรายงานเม่อพบคนหรือสัตว์เป็นโรคพิษสุนัขบ้าื- สัตว์ท่มีอาการสงสัยโรคพิษสุนัขบ้า จะต้องได้รับการีตรวจยืนยันทางห้องปฏิบัติการ และมีการดาเนินการ�สอบสวนโรคอย่างเหมาะสมนิยามของพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า21

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า14- มีระบบการเฝ้าระวังอย่างต่อเน่อง ในช่วงอย่างน้อย 24 เดือนท่ผ่านมา และต้องมีระบบแจ้งเตือน ืีเพื่อด�าเนินการสอบสวนโรคอย่างทันท่วงที- ต้องมีมาตรการการป้องกันและควบคุมโรคพิษสุนัขบ้า รวมถึงต้องมีมาตรการป้องกัน การเคล่อนย้ายสัตว์เข้าพ้นท่ร่วมด้วย ตาม Terrestrial Animal Health Code Articles ืืีที่ 8.14.5. ถึง 8.14.10. (ภาคผนวกที่ 1)- กรณีท่มีการพบเช้อโรคพิษสุนัขบ้าเข้ามาในพ้นท และสามารถควบคุมให้ไม่ก่อให้เกิดการแพร่ีืืี ่ระบาดของเชื้อในวงรอบที่ 2 - พื้นที่เหล่านี้ยังสามารถด�าเนินการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ได้ตามปกติ2. ประเทศหรือเขตท่ยังพบโรคพิษสุนัขบ้า (Country or zone infected with rabies virus) ีหมายถึง พื้นที่ที่ยังพบโรคพิษสุนัขบ้าทั้งในคนและ/หรือสัตว์อยู่ในช่วง 24 เดือนที่ผ่านมา หรือยังมีการด�าเนินงานที่ไม่ตรงตามข้อที่ 1. 3. ประเทศหรือเขตที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าในสุนัข (Country or zone free from dog-mediated rabies) หมายถึง ประเทศหรือเขตท่พิจารณาการปลอดโรคพิษสุนัขบ้าในสุนัข หรือสัตว์เล้ยงลูกด้วยนม ีีชนิดอื่นที่มีประวัติสัมผัสว่าติดเชื้อมาจากสุนัขเท่านั้น ไม่ได้หมายรวมถึงสัตว์อื่นๆ ที่ติดตามธรรมชาติ สัตว์ป่า หรือสัตว์ท่ประวัติระบุว่าไม่ได้ติดมาจากสุนัข หรือเป็นสัตว์หรือคนท่มีประวัติติดเช้อมาจากนอกพ้นท โดยต้องีีืืี ่ไม่พบโรคในสัตว์เหล่านี้รวมถึงคนในช่วง 24 เดือนที่ผ่านมา และต้องมีการด�าเนินงาน ดังนี้3.1 มีการกาหนดให้โรคน้เป็นโรคท่ต้องมีการเฝ้าระวัง และต้องมีการรายงานเม่อพบคนหรือสัตว์�ีีืเป็นโรคพิษสุนัขบ้า3.2 สตว์ทมอาการสงสยโรคพษสนขบ้าทตดเชอจากสนข จะต้องได้รบการตรวจยนยนทาง ัี ่ีัิุัี่ิื ุ้ััืัห้องปฏิบัติการ และมีการด�าเนินการสอบสวนโรคอย่างเหมาะสม3.3 มีระบบการเฝ้าระวังอย่างต่อเน่อง ในช่วงอย่างน้อย 24 เดือนท่ผ่านมา และต้องมีระบบ ืีแจ้งเตือน เพื่อด�าเนินการสอบสวนโรคอย่างทันท่วงที3.4 ต้องมีมาตรการการป้องกันและควบคุมโรคพิษสุนัขบ้า รวมถึงต้องมีมาตรการป้องกัน การเคลื่อนย้ายสัตว์เข้าพื้นที่ร่วมด้วย ตาม Terrestrial Animal Health Code Articles ที่ 8.14.5. ถึง 8.14.10. (ภาคผนวกที่ 1)3.5 ต้องมีการมาตรการการควบคุมจานวนประชากรสุนัข และต้องมีการดาเนินงานอย่างต่อเน่อง ��ืตาม Terrestrial Animal Health Code บทท่7.7 STRAY DOG POPULATION CONTROL ี(ภาคผนวกที่1)

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า152นิยามของประเทศไทยการจัดนิยามพ้นท่โรคพิษสุนัขบ้าของประเทศไทย ได้มีการปรับเพ่อให้สอดคล้องกับนิยามพ้นท ืีืืี ่โรคพิษสุนัขบ้าขององค์กรสุขภาพสัตว์โลก โดยมีเน้นท่เขตท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าในสุนัข ซ่งหมายรวมถึง ีีึสัตว์อ่น หรือคนท่ติดเช้อจากการสัมผัสกับสุนัขเป็นสาคัญ ดังน้น ประเทศไทยจึงมีการจัดลาดับพ้นท่สร้าง ืีื�ั�ืีเขตปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ดังนี้* 11. พ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า หมายถึง พ้นท่ท่ไม่ปรากฏโรคพิษสุนัขบ้าในคนและสัตว์ควบคุม ืีืีีภายใต้พระราชบัญญัติโรคพิษสุนัขบ้า พ.ศ. 2535 (หมายรวมถึงสัตว์ที่ติดโรคจากสัตว์ควบคุม) โดยมีการเฝ้าระวังค้นหาโรคอย่างท่วถึง มีมาตรการการควบคุม และการดาเนินงานอ่นๆ ท่เก่ยวข้อง อย่างต่อเน่อง ั�ืีีืมการเฝาระวังการนาสตวจากท้งในพนทท่พบโรคและไมพบโรคเข้ามาในพนทอย่างมประสิทธภาพ และมการี้�ั์ัื ้ี ่ี่ื ้ี ่ีิีส่งตรวจตัวอย่างท้งในคนและสัตว์ควบคุมทางห้องปฏิบัติการอย่างต่อเน่อง จนผลตรวจทางห้องปฏิบัติการ ัืไม่พบคนและสัตว์ควบคุม (หมายรวมถึงสัตว์ที่ติดโรคจากสัตว์ควบคุม) เป็นโรคพิษสุนัขบ้าต่อเนื่องอย่างน้อย 2 ปี ติดต่อกัน ทั้งนี้ พื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า จะต้องมีกิจกรรมต่าง ๆ รวมถึงได้รับการประเมินและรับรองผ่านเกณฑ์ตามตารางหลักเกณฑ์การประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า อีกด้วย2. พื้นที่ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้า แบ่งเป็น 4 ระดับ ดังภาพที่ 1 ได้แก่- ระดับ A free หมายถึง พ้นท่ท่ไม่พบรายงานโรคในคนและในสัตว์ควบคุม (หมายรวมถึง ืีีสัตว์ท่ติดโรคจากสัตว์ควบคุม) เป็นระยะเวลาอย่างน้อย 2 ปี แต่ยังไม่ได้ได้รับการประเมิน ีและรับรองผ่านเกณฑ์ตามตารางหลักเกณฑ์การประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า- ระดับ A หมายถึง พ้นท่ท่ไม่พบรายงานโรคในคนและในสัตว์ควบคุม (หมายรวมถึงสัตว์ท ืีีี ่ติดโรคจากสัตว์ควบคุม) เป็นระยะเวลาอย่างน้อย 1 ปี- ระดับ B หมายถึง พ้นท่ท่ไม่พบรายงานคนเสียชีวิตด้วยโรคพิษสุนัขบ้า แต่ยังพบรายงาน ืีีสัตว์ควบคุม (หมายรวมถึงสัตว์ท่ติดโรคจากสัตว์ควบคุม) ตายด้วยโรคพิษสุนัขบ้า ในช่วงระยะีเวลา 1 ปีที่ผ่านมา- ระดับ C หมายถึง พื้นที่ที่ยังมีรายงานคนเสียชีวิตด้วยโรคพิษสุนัขบ้า ในช่วงระยะเวลา 1 ปี ที่ผ่านมาดังนั้น กล่าวโดยสรุป นิยามพื้นที่ของประเทศไทย สามารถแบ่งได้เป็น 2 ระดับ ได้แก่ 1) ระดับพื้นที่ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้า ซึ่งเป็นพื้นที่ที่ยังมีการพบโรคพิษสุนัขบ้าในคนหรือในสัตว์ หรือมีแนวโน้มที่อาจพบโรคพิษสุนัขบ้าขึ้นมาใหม่ในพื้นที่ 2) ระดับพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ซ่งเป็นพ้นท่ท่ไม่พบคนหรือสัตว์เป็นโรคพิษสุนัขบ้ามามากกว่า ืีึืีี2 ปี ซ่งความแตกต่างระหว่างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า และพ้นท่ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้าระดับ ึืีืี1 ระยะเวลาตามปีปฏิทิน

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า16A free คือ พ้นท่ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้าระดับ A free จะสามารถเป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษ ืีืีสุนัขบ้าได้น้น จะต้องมีการดาเนินงานท่ตรงตามหลักเกณฑ์การสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษ ั�ีืีสุนัขบ้า และได้รับการประเมินผ่านตามหลักเกณฑ์การประเมินพ้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ืโดยคณะกรรมการประเมินและรับรองพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า เพ่อเสริมสร้างความม่นใจืีืัในการเป็นพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าอย่างย่งยืน โดยหน่วยของการวัดพ้นท่ควบคุม ืีัืีโรคพิษสุนัขบ้า สามารถเป็นได้ตั้งแต่ระดับต�าบล อ�าเภอ จังหวัด และประเทศได้ เนื่องจากเป็นการให้นิยามโดยอ้างอิงจากสถานการณ์โรคในคนและสัตว์เท่าน้น แต่สาหรับการประเมินั�พ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า จะเป็นการประเมินถึงผลการดาเนินงานในแง่ต่างๆ จึงควรประเมินืี�เป็นระดับตาบล เน่องจากการดาเนินงานของแต่ละอง์การบริหารส่วนท้องถ่นอาจม �ื�ิีความแตกต่างกันภาพที่ 1 ระยะเวลาของการประเมินสถานะพื้นที่โรคพิษสุนัขบ้า

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า17กรมปศุสัตว์ กรมควบคุมโรค และกรมส่งเสริมการปกครองท้องถ่น ได้มีการสร้างหลักเกณฑ์การสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ิืีโดยมีวัตถุประสงค์เพ่อเป็นกรอบแนวทางสาหรับผู้ปฏิบัติในการ ื�ด�าเนินงาน และวางแผนงบประมาณ ส�าหรับผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่เพื่อการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า โดยแบ่งเป็น 5 เกณฑ์หลัก และ 1 เกณฑ์เพิ่มเติม ดังนี้เกณฑ์การประเมินเลื่อนระดับพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า3

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า18เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดระดับ ระดับ ระดับ ระดับ CBAA freeเกณฑ์พื้นที่ปลอดโรค1. โรคพิษสุนัข จ�านวนผู้เสียชีวิตบ้าในคนมีไม่มีไม่มีต่อเน่อง 1 ืปีไม่มีผู้เสียชีวิตต่อเนื่อง 2 ปีผู้สงสัย/ผู้เสียชีวิตด้วยโรคไข้สมองอักเสบไม่ทราบสาเหตุได้รับการวินิจฉัยทุกรายที่สงสัยได้รับการส่งตรวจการติดตามผ้สมผสสตว์ูัััยืนยันให้เข้ารับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าร้อยละ 1002. โรคพิษสุนัข การเฝ้าระวังเชิงรับ หรือ พบเชื้อ พบเชื้อ ไม่พบบ้าในสัตว์เฝ้าระวังทางอาการ (passive surveillance) โดยมีการส่งตรวจตัวอย่างสัตว์แสดงอาการสงสัยตามนิยามโรคพิษสุนัขบ้าเชื้อไม่พบเชื้อการเฝ้าระวังเชิงรุก (active พบเชื้อ พบเชื้อ ไม่พบsurveillance) โดยมีการส่งตรวจตัวอย่างสุนัขหรือแมวจ�านวนร้อยละ 0.01 ของจ�านวนสุนัขและแมวในพื้นที่ (1:10,000 ตัว) หรือ ตัวอย่างสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอื่นๆเชื้อไม่พบเชื้อระยะเวลาที่ตรวจไม่พบเชื้อพบเชื้อ พบเชื้อ ไม่พบเชื้อ 1 ปีไม่พบเชื้อต่อเนื่อง 2 ปี3. การส�ารวจสุนัขและแมว แมวที่ได้จากการส�ารวจข้อมูลประชากรสุนัขและ--ส�ารวจครอบคลุมพื้นที่-ทราบจ�านวนสุนัข (มีเจ้าของ/ไม่มีเจ้าของ) และแมวครอบคลุมทุกพื้นที่

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า19เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดระดับ ระดับ ระดับ ระดับ CBAA freeเกณฑ์พื้นที่ปลอดโรค4. การฉีดวัคซีน ร้อยละของจ�านวนสุนัขป้องกันโรคในสัตว์และแมวได้รับการฉีดวัคซีน (Vaccination Coverage)----มากกว่า 80%5. การควบคุมประชากรสัตว์ร้อยละของจ�านวนสุนัขและแมวได้รับการขึ้นทะเบียน----มากกว่า 80%มีการบริหารจัดการสุนัขและแมวที่ไม่มีเจ้าของในพื้นที่----มีการบริหารจัดการ เช่น มีข้อบัญญัติท้องถิ่นหรือเทศบัญญัติ ควบคุมการเลี้ยงและปล่อยสัตว์ หรือ มีสถานสงเคราะห์สัตว์ หรือ ศูนย์พักพิงสัตว์ (shelter) หรือ มีข้อก�าหนด หรือมาตรการในการแก้ปัญหาสัตว์ที่ไม่มีเจ้าของ หรือ มีแนวทางบริหารจัดการในพื้นที่สาธารณะ วัด โรงเรียนการเฝ้าระวังเคลื่อนย้ายสุนัขและแมวเข้า-ออกพื้นที่----มีระบบการเฝ้าระวังการเคลื่อนย้ายสัตว์ เช่น ข้อก�าหนดจากประชาคมของชุมชน หรือ ก�าหนดในเทศบัญญัติ/ข้อบัญญัติท้องถิ่น ในการแจ้งขึ้นทะเบียน เกิด ตาย ย้ายเข้าใหม่ หรือ ประกาศเขตเฝ้าระวังโรคระบาดสัตว์ หรือ ประกาศเขตควบคุมโรคระบาดสัตว์

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า20เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดระดับ ระดับ ระดับ ระดับ CBAA freeเกณฑ์พื้นที่ปลอดโรค6. ความยั่งยืนของการปลอดโรค พิษสุนัขบ้าการบูรณาการระหว่างหน่วยงาน----มีการบูรณาการการด�าเนินการร่วมกับหน่วยงานเครือข่ายที่เกี่ยวข้องการสื่อสารความเสี่ยงและประชาสัมพันธ์----มีการประชาสัมพันธ์ที่เข้าถึงกลุ่มเป้าหมายประชาชนมีความรู้เรื่องโรคพิษสุนัขบ้า----ประชาชนมีความรู้เรื่องโรคพิษสุนัขบ้าอย่างถูกต้องโดยพ้นท่ท่สามารถเป็นเขตปลอดโรคพิษสุนัขบ้าได้น้น จะต้องเป็นพ้นท่ท่มีการดาเนินงานตรงตามืีีัืีี�หลักเกณฑ์อย่างตอเน่อง ทงน จะต้องมีการประเมนพนท่ปลอดโรคพษสุนขบ้าโดยคณะกรรมการฯ ซงจะกล่าว่ืั ้ี ้ิื ้ีิัึ ่ในหัวข้อต่อไป แต่อย่างไรก็ตาม หลักเกณฑ์เหล่านี้ ถือเป็นหลักเกณฑ์ใหญ่ซึ่งต้องมีหลักเกณฑ์ย่อย เพื่อเป็น กรอบและมาตรฐานให้ผู้ปฏิบัติงาน รวมถึงผู้ประเมิน ใช้ในการประเมินอีกด้วย

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า21เกณฑ์การประเมินน มีวัตถุประสงค์เพ่อเป็นการตรวจสอบ ี ้ืการดาเนินงานเพ่อการสร้างพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ในระดับ�ืืีเทศบาล/ตาบล และทราบถึงจุดอ่อนท่ต้องดาเนินการเพ่มเติมเพ่อให้�ี�ิืพ้นท่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า มีความย่งยืน โดยมีเกณฑ์การพิจารณา ืีั6 ข้อหลัก ได้แก่ 1) โรคพิษสุนัขบ้าในคน 2) โรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์ 3) การสารวจสุนัขและแมว 4) การฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า �ในสัตว์ 5) การควบคุมจานวนประชากรสัตว์ และ 6) ความย่งยืน �ัของการปลอดโรคพิษสุนัขบ้า เป็นการวัดการดาเนินงานตามภารกิจ�ภายใต้ยุทธศาสตร์โครงการสัตว์ปลอดโรค คนปลอดภัย จากโรคพิษสุนัขบ้าตามพระปณิธานของสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้าจุฬา- ภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมาร กรมพระศรีสวางควัฒน วรขัตติยราชนาร ีีเพ่อประเมินในระดับเทศบาลและองค์การบริหารส่วนตาบล โดยท้องถ่น ื�ิท่ผ่านเกณฑ์จะต้องมีคะแนนกรประเมินไม่น้อยกว่าร้อยละ 80 และ ีหลักเกณฑ์และแนวทางการประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า และแนวทางการด�าเนินงาน4

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า22จะต้องมีกคะแนนท่แบ่งเป็นข้อย่อยตามท่กาหนดในเกณฑ์การให้คะแนน (ข้อ 2) และอาเภอท่จะประกาศ ีี��ีเป็นพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าได้ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทุกแห่งของจ�านวนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในอาเภอน้นๆ จะต้องมีผลการดาเนินงานตามเกณฑ์การพิจารณาคะแนนตามตัวช้วัดท่กาหนดแบบฟอร์ม �ั�ีี�การประเมินการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ทั้งนี้ เอกสารชุดนี้ คณะกรรมการในระดับเทศบาล/ อบต. สามารถนาไปประเมินตนเองได้ ก่อนท่จะมีการประเมินจริงจากคณะกรรมการประเมินและรับรองพ้นท �ีืี ่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ระดับอ�าเภอและระดับจังหวัดวัตถุประสงค์ของหลักเกณฑ์การประเมิน1. เพื่อใช้เป็นกรอบแนวทางในการด�าเนินงานเพื่อการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า2. เพื่อเป็นขั้นตอนของการประกาศพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ส�าหรับผู้ปฏิบัติงานในพื้นที่3. เพื่อเป็นรายการตรวจสอบการด�าเนินงานเพื่อการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า ในระดับเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า23แบบฟอร์มการประเมินการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าอบต./เทศบาล........................................ ต�าบล........................... อ�าเภอ.............................. จังหวัด............................... ว1. ชื่อผู้ให้ข้อมูล1.1 หน่วยงานด้านท้องถิ่น………………………………………………………………………......…… หน่วยงาน……………………………………………1.2 หน่วยงานด้านปศุสัตว์........................................................................................... หน่วยงาน…………………………………………….1.3 หน่วยงานด้านสาธารณสุข………………………………………………………………....…….… หน่วยงาน……………………………………2. ผลคะแนนเกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดรวมคะแนนผลการประเมินที่ควรได้ได้ผ่านไม่ผ่าน1. โรคพิษสุนัขบ้าในคน1.1 จ�านวนผู้เสียชีวิต141.2 ผู้เสียชีวิตด้วยโรคไข้สมองอักเสบไม่ทราบสาเหตุ (A 86) ทุกราย ได้รับการตรวจวินิจฉัย22. โรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์2.1 จ�านวนสัตว์ที่ส่งตรวจหาเชื้อโรคพิษสุนัขบ้าเชิงรับ เป็นระยะเวลา 2 ปี ติดต่อกัน12.2 จ�านวนสัตว์ที่ส่งตรวจหาเชื้อโรคพิษสุนัขบ้าเชิงรุก เป็นระยะเวลา 2 ปี ติดต่อกัน12.3 ระยะเวลาที่ตรวจไม่พบโรคในสัตว์103. การส�ารวจสัตว์3.1 ส�ารวจจ�านวนสุนัขและแมวครอบคลุมพื้นที่44. การฉีดวัคซีนป้องกันโรคในสัตว์4.1 ความครอบคลุมของการฉีดวัคซีนในสัตว์34.2 การบริหารจัดการวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์35. การควบคุมจ�านวน ประชากรสุนัข5.1 การบริหารจัดการสุนัขไม่มีเจ้าของในพื้นที่75.2 การเฝ้าระวังสัตว์เคลื่อนย้ายเข้า-ออก พื้นที่16. ความยั่งยืนของการ ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า6.1 การบูรณาการระหว่างหน่วยงาน96.2 การสื่อสารความเสี่ยงและประชาสัมพันธ์26.3 ประชาชนมีความรู้เรื่องโรคพิษสุนัขบ้า2รวมผลการประเมิน จ�านวนข้อที่ผ่านการประเมิน..................ข้อ ไม่ผ่านการประเมิน ...................ข้อหมายเหตุ เทศบาล/อบต. ที่ผ่านการประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า หมายถึง มีการด�าเนินงานที่ ผ่านเกณฑ์ ทุกข้อ

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า243. ผลการประเมินเกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล1. โรค พิษสุนัขบ้าในคน1.1 จ�านวนผู้เสียชีวิตไม่มีผู้เสียชีวิตต่อเนื่อง 2 ปี1.1.1 ผู้เสียชีวิตด้วยโรค พิษสุนัขบ้า-=- ไม่มี 1 ปี = 5- ไม่มีต่อเนื่อง 2 ปี =หนังสือรับรองจากสานักงานสาธารณสุข�จังหวัด (ภาคผนวกท 2)ี ่- 43 แฟ้ม หรือ- รง 506สานักงาน�สาธารณสุขจังหวัด1.1.2 มีการด�าเนินงานเมื่อพบคนหรือสัตว์เป็นโรคพิษสุนัขบ้าในพื้นที่ ได้แก่1) สอบสวนควบคุมโรคร่วมกัน ทั้งหน่วยงานด้านปศุสัตว์ สาธารณสุข องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง2) ประชุมเร่งรัดการควบคุมป้องกันโรคในคนหรือสัตว์ในพื้นที่ระดับต�าบล (ตามมาตรการ 1-2-3)กรณียังพบโรคในสัตว์หรือคน - มีการด�าเนินงาน ครบ 2 ข้อ =- ด�าเนินงานข้อใดข้อหนึ่ง =- ไม่มีการด�าเนินงาน =กรณีไม่พบผู้เสียชีวิต และสัตว์เป็นโรค พิษสุนัขบ้ามากกว่า หรือเท่ากับ 2 ปี =1. รายงานการสอบสวนโรคของ สสจ./ปศจ. กรณีพบโรคพิษสุนัขบ้าในคนหรือสัตว์ และ2. รายงานการประชุมเร่งรัดการควบคุมโรค ระดับตาบล / อาเภอ��3. หนังสือรับรองจากปศุสัตว์อาเภอ �(กรณีไม่พบโรค) (ภาคผนวกท 3)ี ่4. กรณีไม่พบผู้เสียชีวิตและสัตว์เป็นโรคพิษสุนัขบ้ามากกว่า หรือเท่ากับ 2 ปี ใช้หลักฐานเดียวกับข้อ 1.1.1- รายงานการสอบสวนโรค และ - รายงานการประชุม Thairabiesnet หรือ ผลการส่งตรวจโรคในสัตว์แหล่งข้อมูลเดียวกันกับ ข้อ 1.1.1สานักงาน�สาธารณสุขอาเภอ/�สานักงานปศุสัตว์�อาเภอ�สานักงาน�ปศุสัตว์อาเภอ�เช่นเดียวกับข้อ 1.1.1

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า25เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล1.1.3 มีการติดตามผู้สัมผัสสัตว์ยืนยันให้รับการฉีดวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าอย่างครบชุด ร้อยละ 100กรณีไม่พบโรค พิษสุนัขบ้าในสัตว์ =- ติดตามครบทุก เหตุการณ์ และฉีดครบ 100% =- ติดตามครบทุกเหตุการณ์ แต่ ฉีดไม่ครบ 100% =- ติดตามไม่ครบทุกเหตุการณ์ =- ไม่มีการติดตาม =หนังสือรับรองจากปศุสัตว์อาเภอ (ใช้หลัก�ฐานข้อ 3 ของข้อ 1.1.2)-แบบรายงาน Rabies-1 (ภาคผนวกท 4) ี ่ทุกเหตุการณ์ ย้อนหลัง 2 ปี- ใช้หลักฐานข้อ 3 ของข้อ 1.1.2- กรณีไม่พบโรคในสัตว์ข้ามข้นตอนัการติดตามผู้สัมผัสได้แหล่งข้อมูลเดียวกันกับ ข้อ 3 ของข้อ 1.1.2แบบรายงาน Rabies-1แหล่งข้อมูลเดียวกันกับ ข้อ 3 ของข้อ 1.1.2เช่นเดียวกับข้อ 3 ของข้อ 1.1.2โรงพยาบาล ส่งเสริมสุขภาพตาบล (รพ สต.)�สานักงาน�ปศุสัตว์อาเภอ�1.2 ผู้เสียชีวิตด้วยโรคไข้สมองอักเสบไม่ทราบสาเหตุ ทุกราย ได้รับการวินิจฉัยทุกรายที่สงสัยได้รับการตรวจ1.2.1 มีการส่งตรวจยืนยันโรคพิษสุนัขบ้าทางห้องปฏิบัติการ กรณีมีรายงานผู้เสียชีวิตโรคไข้สมองอักเสบไม่ทราบสาเหตุ - ส่งครบทุกราย =- ส่งไม่ครบทุกราย =- ไม่มีการส่ง ตย. =- ไม่มีผู้เสียชีวิตด้วยโรคไข้สมองอักเสบ =ใช้หลักฐานเดียวกับข้อ 1.1.1หมายเหตุ :หรัส ICD 10ส�าหรับโรคไข้สมองอักเสบไม่ทราบสาเหตุ คือ A 86แหล่งข้อมูลเดียวกันกับ ข้อ 1.1.1สานักงาน�สาธารณสุขจังหวัด

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า26เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล2. โรคพิษสุนัขบ้า ในสัตว์2.1 มีการเฝ้าระวัง เชิงรับ หรือ เฝ้าระวังทางอาการ โดยมีการส่งตรวจตัวอย่างสัตว์แสดงอาการสงสัยตามนิยามโรคพิษสุนัขบ้าสุนัขที่มีอาการได้รับการส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการ2.1.1 มีการส่งตรวจสัตว์สงสัยหาเชื้อโรคพิษสุนัขบ้าทางห้องปฏิบัติการ- ไม่มีสัตว์สงสัย โรคพิษสุนัขบ้า =- ส่งครบทุกตัวที่ สงสัย =- รายงานการแจ้งสัตว์สงสัยใน Thairabiesnet และ แอพลิเคชั่น DLD 4.0 และ- Thai Rabies Net - รายงานผลการตรวจจากห้องปฏิบัติการสานักงาน�ปศุสัตว์อาเภอ�- ส่งไม่ครบทุกตัว/ ไม่ส่งตัวอย่าง =- หนังสือรับรองจากปศุสัตว์อ�าเภอ และอปท.(ใช้หลักฐานข้อ 3 ของข้อ 1.1.2)2.2 จ�านวนสัตว์ที่ส่งตรวจหาเชื้อโรคพิษ สุนัขบ้า เชิงรุกเป็นเวลา 2 ปี ติดต่อกันสุนัขหรือแมวได้รับการส่งตรวจตรงตามเป้าหมาย2.2.1 เก็บตัวอย่าง ร้อยละ 0.01 ของจ�านวนประชากรสุนัขและแมว (1:10,000) หรือ กรณีที่มีจ�านวนสุนัขและแมวน้อยกว่า 10,000 ตัว ให้ส่งตรวจอย่างน้อย 1 ตัวอย่างติดต่อกัน 2 ปี- ส่งตรวจตามเป้า หมาย 2 ปี ติดต่อกัน = 1- ด�าเนินการไม่ ตรงตามเป้าหมาย =รายงานผลการตรวจหาเช้อโรคพิษสุนัขบ้าทางืห้องปฏิบัติการ ในปีปัจจุบัน และย้อนหลัง 1 ปี รวม 2 ปี โดยห้อง

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า27เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล2.3 ระยะ ไม่พบโรค ในสัตว์ไม่พบเชื้อในสัตว์ต่อเนื่อง 2 ปี2.3.1 ไม่พบเชื้อในสัตว์ที่ส่งตรวจ- ไม่พบเชื้อต่อ เนื่อง 2 ปี= 10- ไม่พบเชื้อ 1 ปี = 5- พบเชื้อ = 0ปฏิบัติการท่รองรับ ีได้แก่ - สถาบันชันสูตรโรคสัตว์ กรมปศุสัตว์- ศูนย์ชันสูตรโรคสัตว์ กรมปศุสัตว์ - สถานเสาวภาสภากาชาดไทยท้งนี สามารถใช้หลักฐานั้เดียวกับข้อ 1.1.2 ได้3. การสารวจสัตว์�3.1 ส�ารวจจ�านวนสุนัข และแมวครอบคุมพื้นที่ส�ารวครอบคลุมพื้นที่3.1.1 มีการส�ารวจข้อมูลจ�านวนประชากรสนขและแมวที่มีเจ้าของ ุัและไม่มีเจ้าของในปีปัจจุบัน และย้อนหลัง 1 ปี รวมเป็น 2 ปี- ข้อมูลทั้ง 2 ปี แยกระหว่างมี เจ้าของและ ไม่มี เจ้าของ = 2- ข้อมูลไม่แยก ระหว่างมี เจ้าของและ ไม่มี เจ้าของ หรือ แยกปีใดปีหนึ่ง = 1- ไม่มี หรือข้อมูล ไม่ครบ 2 ปี =1. รายงานผลการข้นึทะเบียนสัตว์ใน Rabies One Data หรือ 2. ไฟล์ Excel ข้อมูลจานวนประชากรสัตว์ �ในปีปัจจุบัน และ ย้อนหลัง 1 ปี (รวม 2 ปี) ที่จัดท�าโดยองค์กรปกครองส่วนท้องถ่นิ- Rabies One Data หรือ- ไฟล์ Excelเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า28เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูลมีฐานข้อมูลการท�าทะเบียนสุนัข-แมว3.1.2 ร้อยละของสุนัขและแมว ได้รับการบันทึกข้อมูลทะเบียนสุนัขและแมวลงใน Rabies One data หรือ Excel≥ 80% =50-80% =< 50% =ไม่มี =(ภาคผนวกท 5)ี ่ยกตัวอย่างเช่น ขอเข้ารับการประเมินในปีงบประมาณ 2565 จะต้องใช้ข้อมูล 1 ต.ค. 2563 – ข้อมูลล่าสุดใน ปีงบประมาณ 2565- Rabies One Data หรือ- ไฟล์ Excelเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล4. การฉีดวัคซีนป้องกันโรคในสัตว์4.1 ความครอบคุมของการฉีดวัคซีน ในสัตว์ไม่ต�่ากว่าร้อยละ 80 ของประชากรสุนัขและแมวในพื้นที่4.1.1 ฉีดวัคซีนให้กับสุนัขที่มีเจ้าของ ร้อยละ 1004.1.2 สัดส่วนการฉีดวัคซีนในประชากรสัตว์รวม มากกว่า ร้อยละ 80มี =ไม่มี =≥ ร้อยละ 80 =ร้อยละ 50-80 =< ร้อยละ 50 =1. รายงานผลการฉีดวัคซีนแยกสัตว์มีเจ้าของ/ไม่มีเจ้าของปีปัจจุบันและย้อนหลัง 1 ปี (รวม 2 ปี) 2. รายงานผลการข้นึทะเบียนสัตว์ใน Rabies One Data หรือ 3. ไฟล์ Excel ข้อมูลจานวนประชากร�สัตว์ ปีปัจจุบันและย้อนหลัง 1 ปี (รวม 2 ปี)บันทึกการฉีดวัคซีนสัตว์ และผลการส�ารวจสัตว์ โดยที่ ร้อยละการฉีด = เทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า29เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล4.2 การบริหารจัดการวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้าในสัตว์มีการบริหารจัดการวัคซีนและมีการจัดเก็บวัคซีนตามมาตรฐานห่วงโซ่ความเย็น4.2.1 มีระบบการบันทึกการเบิกจ่ายวัคซีน มี =ไม่มี =แบบบันทึกการเบิกจ่ายวัคซีน (ภาคผนวกที่ 6)บันทึกการเบิกจ่ายวัคซีนเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล4.2.2 มีการจัดเก็บวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า ถูกต้องตามมาตรฐานห่วงโซ่ ความเย็น ตรงตามมาตรฐาน =ไม่ตรงตามมาตรฐาน =ผลการประเมินการจัดเก็บวัคซีนฯ (ภาคผนวกที่ 7)Check list การจัดเก็บวัคซีนตามมาตรฐานฯเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า30เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล4.2.3 มีการอบรมเรื่องการฉีดและการจัดเก็บวัคซีนแก่ผู้ปฏิบัติงาน เช่น อสป. ก่อนการด�าเนินการฉีดวัคซีน โดยมี การอบรม อสป. มากกว่าหรือเท่ากับ 2 คน ต่อ 1 อปท.มี =มีการอบรมแต่ อบรมใน อสป.น้อยกว่า 2 คน =ไม่มี =1. โครงการฯ และกาหนดการอบรมฯ �หรือ 2. รายงานผลการดาเนินกิจกรรม หรือ�3. บัตรประจาตัว และ �ใบประกาศนียบัตรการอบรมฯ และ ใบมอบอานาจการ�ฉีดวัคซีนท่มอบโดย ีปศอ. ท่อบรม ี(ภาคผนวกท 8)ี ่หมายเหตุ: กรณ ีดาเนินงานร่วมกับ �อบจ. ขอให้ระบุแลรับรองว่าม อสป. ีของเทศบาล/อบต. ท่ขอรับประเมิน ีเข้าร่วมอบรม กิจกรรมการด�าเนินงานเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล/ส�านักงานปศุสัตว์อ�าเภอ/องค์การบริหารส่วนจังหวัด

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า31เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล5. การควบคุมจานวน�ประชาการสุนัข 5.1 การบริหารจัดการสุนัขไม่มีเจ้าของในพื้นที่มีการบริหารจัดการสุนัขไม่มีเจ้าของในพื้นที่5.1.1 มีการบริหารจัดการหรือจัดตั้งศูนย์พักพิงสัตว์หรือสถานสงเคราะห์สัตว์ในจังหวัด หรือแนวทางการบริหารจัดการสุนัขไม่มีเจ้าของในพื้นที่อนๆ ื ่ มี =ไม่มี =1. รายงานผลการดาเนินงานของศูนย์�พักพิง/สถานสงเคราะห์สัตว์ หากมีระดับจังหวัดให้แสดงเอกสารที ่แสดงถึง อปท. มีส่วนเก่ยวข้อง หรือ ีแผนงบประมาณ 3 ปี ท่ระบุค่าใช้จ่ายในีการกักสัตว์และการจัดสวัสดิภาพสัตว์ หรือ2. ข้อบัญญัติหรือเทศบัญญัต ในการิจัดการสวัสดิภาพสัตว์ หรือ1. รายงานผลการด�าเนินงานของศูนย์พักพิงสัตว์ หรือสถานสงเคราะห์สัตว์2. แนวทางการบริหารจัดการสัตว์ในท ี ่สาธารณะ3. MOU ระหว่าง อปท. และเจ้าของศูนย์พักพิงเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า32เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล3. แนวทางการบริหารจัดการสัตว์ในที่สาธารณะ เช่น วัด โรงเรียน ตลาดสวนสาธารณะ สถานที่ราชการ (นับเป็นสถานที่ละ 1 แห่ง) หมายเหตุ: นิยามการบริหารจัดการสุนัขไม่มีเจ้าของ ต้องมีการดาเนินงาน�อย่างใดอย่างหนึ่งดังนี้- มีศูนย์พักพิง/สถานสงเคราะห์สัตว์ ในจังหวัด โดยอปท. มีส่วนร่วม หรือ - มีการจัดการสัตว์จรจัดในท่สาธารณะีมากกว่า 3 แห่ง เช่น ทาหมัน ฉีดวัคซีน �แต่หากมีสัตว์จรจัดในท่สาธารณะ ีน้อยกว่า 3 แห่ง ให้ดาเนินการทุกแห่ง�4. แผนงบประมาณ 3 ปี ท่ระบุค่าใช้ีจ่ายในการกักสัตว์และการจัดสวัสดิภาพสัตว์ ตามระเบียบกระทรวงมหาดไทยว่าด้วยค่าใช้จ่ายในการจัดสวัสดิภาพสัตว์ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (ภาคผนวกที่ 9)

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า33เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล5.1.2 มีการออกเทศบัญญัติ/ข้อบัญญัติควบคุมการเลี้ยง และปล่อยสัตว์ภายในท้องถิ่น ตาม พ.ร.บ. สาธารณสุข พ.ศ.2535มี =ไม่มี =เทศบัญญัติ/ข้อบัญญัติฯ ควบคุมการเลี้ยง และปล่อยสัตว์ภายในท้องถิ่น (ภาคผนวกที่ 10)เทศบัญญัติ/ข้อบัญญัติฯเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล5.1.3 มีการประชาสัมพันธ์เพื่อให้ประชาชนรับทราบเทศบัญญัติ ฯ หรือข้อบัญญัติ ฯ ตามข้อ 5.1.2มี =ไม่มี =สรุปรายงานผลการประชาสัมพันธ์ เช่น การประกาศผ่านทางหน้าเว็ปไซต์ หรือป้ายประชาสัมพันธ์เทศบัญญัต หรือข้อิบัญญัติสรุปรายงานผลการประชาสัมพันธ์เทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า34เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล5.1.4 ท�าหมันสุนัขและแมว ในเพศผู้และเพศเมียสะสม ไม่น้อยกว่า ร้อยละ 25 ของประชากรสุนัขและแมว ทั้งหมดในพื้นที่ ในปีงบประมาณที่ขอรับประเมินพื้นที่ปลอดโรค - ≥ ร้อยละ 25 =- ร้อยละ 10 –=- ร้อยละ 10 =ข้อมูลการสารวจ 2 ปี�ย้อนหลัง โดยที ่ร้อยละ = (จานวน�ประชากรสุนัขปี 63 จานวนปชกรสัตว์ ปี 62 �จานวนปชกรสัตว์ ปี 63�ผลการขึ้นทะเบียนสัตว์เทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบลX 100

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า35เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล5.2 การเฝ้าระวังสัตว์เคลื่อนย้ายเข้า-ออก พื้นที่มีระบบการเฝ้าระวังสัตว์เคล่อนืย้ายในระดับจังหวัด5.2.1 มีการจัดท�าแนวทางระบบการเฝ้าระวังสัตว์เคลื่อนย้ายระหว่าง อปท.-=- ไม่มี =1. รายงานการวางระบบการเฝ้าระวังเคล่อนย้ายสัตว์ ืหรือ2. แนวทางการเฝ้าระวังเคล่อนย้ายสัตว์ของืปศุสัตว์จังหวัด เช่น ข้อกาหนดจาก�ประชาคมของชุมชน หรือ กาหนดใน�เทศบัญญัติ/ข้อบัญญัติท้องถ่น ในิการแจ้งข้นทะเบียน ึเกิด ตาย ย้ายเข้า-ออกพ้นที่ของืสุนัข/แมว หรือประกาศเขตเฝ้าระวังโรคระบาดสัตว์ หรือ ประกาศเขตควบคุมโรคระบาดสัตว์ (ตามมาตรา 17 พระราชบัญญัติโรคพิษสุนัขบ้า พ.ศ. 2535)การประชุมเพื่อวางระบบการเฝ้าระวังการเคลื่อนย้ายสัตว์ โดยประกอบด้วยผู้เกี่ยวข้องจากหน่วยงานต่างๆเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า36เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล6. ความยั่งยืนของการปลอดโรคพิษสุนัขบ้า6.1 การบูรณาการระหว่างหน่วยงานมีการแต่งตั้งคณะกรรม การ/ คณะท�างาน ควบคุมโรคพิษสุนัขบ้าในระดับท้องถิ่น6.1.1 มีการแต่งตั้งคณะกรรมการ/คณะท�างาน ที่ครอบคลุมหน่วยงานที่เกี่ยวข้องอย่างน้อย 3 หน่วยงาน ได้แก่ 1) สาธารณสุข 2) ปศุสัตว์ 3) องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น - มีค�าสั่งแต่งตั้ง คณะกรรมการ/ คณะท�างาน ระดับ อปท. =ระดับ อ�าเภอ=ระดับ จว. =- ไม่มี =1. ค�าส่งแต่งตั้งคณะักรรมการ/คณะทางาน ท่ครอบคลุม�ีอย่างน้อย 3 หน่วยงาน (ภาคผนวกท 11)ี ่2. การประชุมและ/หรือมติการประชุมฯ3. รายงานผลการดาเนินงาน�ค�าสั่งแต่งตั้งฯเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล6.1.2 อปท. มีการจัดท�าแผนพัฒนาท้องถิ่น ที่สนับสนุนการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัข ในปีปัจจุบันและอีกอย่างน้อย 1 ปีย้อนหลัง - มีแผนพัฒนา ท้องถิ่นทั้ง 2 ปี =- มีปีใดปีหนึ่ง =- ไม่มีแผน = 0แผนงานโครงการสร้างพื้นที่ปลอดโรค พิษสุนัขบ้า ที่บรรจุในแผน พั้ิ ่ณ ปีที่ขอรับประเมินแผนพัฒนาท้องถิ่นเทศบาล/องค์การบริหาร ส่วนต�าบล

คู่มือการสร้างและประเมินพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า37เกณฑ์การพิจารณาตัวชี้วัดพื้นที่ปลอดโรคหลักเกณฑ์การประเมินการพิจารณาคะแนน ที่ได้เอกสารประกอบการพิจารณาแหล่งข้อมูลหน่วยงานผู้ให้ข้อมูล6.1.3 อปท. มีการเบิกจ่ายงบประมาณที่สนับสนุนการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้าในช่วง 3 ปีท่ผ่านมา (1 ีต.ค.61-30 ก.ย.63)- มีการเบิกจ่าย ครบ 3 ปี =- มีการเบิกจ่าย ไม่ครบ 3 ปี =- ไม่มีการเบิกจ่าย =ข้อบัญญัติ/เทศบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจ�าปี ที่สนับการสร้างพื้นที่ปลอดโรคพิษสุนัขบ้า 3 ปีที่ผ่านมา เช่น (1 ต.ค.60-30 ก.ย.61 1 ต.ค.61-30 ก.ย.62 1 ต.ค.62-31 มี.ค.63)ข้อบัญญัติ/เทศบัญญัติงบประมาณรายจ่ายประจ�าปีเทศบาล/องค์การบริหารส่วนต�าบล6.2 การสื่อสารความเสี่ยงและประชาสัมพันธ์มีการ ประชา สัมพันธ์ เรื่องที่ เกี่ยวข้อง กับ โรคพิษสุนัขบ้าผ่าน ช่องทาง ต่างๆ6.2.1 มีการประชาสัมพันธ์ผ่านสื่อต่าง ๆ- ≥5 ช่องทาง =-