Data Loading...

Leon Tolstoi Ate Sergi e book Part 1 Flipbook PDF

Leon Tolstoi Ate Sergi e book Part 1


103 Views
31 Downloads
FLIP PDF 1.45MB

DOWNLOAD FLIP

REPORT DMCA

LIBRARIA IME Leon Nikollajeviç Tolstoj (1828-1910)

ATË SERGI Libraria Dixhitale

www.librariaime.com

ATË SERGI Leon. N. Tolstoi

L. N. TOLSTOI 6

Në Petërburg, në vitet '40, ndodhi një ngjarje që i habiti të gjithë: princi bukurosh, komandant i skuadronit të gardës së regjimentit të koracuar, për të cilin të gjithë thoshin se do të bëhej edhe adjutant personal dhe i parashikonin edhe një karrierë marramendëse në oborrin e perandorit Nikollai i Parë, një muaj para martesës me zonjushën bukuroshe, kanakaren e perandoreshës, dha dorëheqje, i preu lidhjet me të fejuarën, ia fali çifligun e tij të vogël së motrës dhe u bë murg, u mbyll në manastir. Ngjarja iu duk e pazakontë dhe e pashpjegueshme atyre që nuk kishin dijeni për shkaqet e brendshme të saj; për vetë princin, Stepan Kasatskin, përkundrazi, kjo ishte diçka aq e natyrshme, saqë as mund ta përfytyronte si mund të bënte ndryshe. I ati i Stepan Kasatskit, një kolonel garde në lirim, vdiq kur i biri ishte dymbëdhjetë vjeç. Sadoqë së ëmës i vinte keq ta largonte të birin nga shtëpia, ajo nuk kishte si të mos e vinte në vend amanetin që i la i shoqi para se të vdiste: të mos e mbante djalin në shtëpi, por ta çonte për të mësuar në shkollë ushtarake — dhe ajo e çoi. Vejusha së bashku me të bijën, Varvarën, u vendosën me banim në Petërburg, që të ishin sa më pranë të birit dhe ta merrnin në ditë festash. Djali u shqua për aftësitë e shkëlqyera dhe për sedrën e rrallë: dilte i pari në shkollë, sidomos shfaqi dhunti të veçanta në lëndën e matematikës; u dallua gjithashtu në taktikë ushtarake dhe në kalërim. Ndonëse ishte pak më shtatlartë nga ç'duhej, hijeshia dhe zhdërvjelltësia me të cilën e bënte çdo gjë, binin menjëherë në sy, shto këtu edhe sjelljen pa asnjë cen të kadetit, me përjashtim të rasteve të gjaknxehtësisë.

7 ATE SERGI

Nuk pinte, nuk qe i dhënë pas veseve, ishte shumë i drejtë. Vetëm një gjë e pengonte të ishte krejt shembullor: shpërthimet e zemërimit të papërmbajtur, gjatë të cilave e humbiste fare vetëkontrollin e bëhej bishë. Një herë për pak sa nuk e flaku nga dritarja një kadet, që i foli me shpoti për koleksionin e tij të mineraleve. Një herë tjetër sa s'përfundoi fare keq: ia vërviti në surrat ekonomatit pjatën me kotoleta, iu sul një oficeri, dhe thonë se e goditi, për arsye se ky ia bëri hasha fjalën që i kishte dhënë dhe zuri të gënjente pa pikën e turpit. Do ta kishin dënuar të shërbente si ushtar, po të mos kishte pasur përkrahjen e drejtorit të shkollës, i cili e dëboi ekonomatin dhe e mbylli çështjen. Tetëmbëdhjetë vjeç, e emëruan oficer në regjimentin e gardës aristokratike. Perandori Nikollai. Pavlloviçi e njihte që kur kishte qenë në shkollë, e shqoi edhe këtu në regjiment, kështu që për të flitej se e kishte të hapur rrugën për t'u bërë adjutant personal i carit. Dhe Kasatski e dëshironte shumë një gjë të tillë jo thjesht për sedër, por, kryesorja, sepse që kur kishte qenë kadet qe dhënë me mish e me shpirt, po, me mish e me shpirt, pas Nikollai Pavlloviçit në shkollë dhe cari shkonte shpesh tek ata, kur ai u afrohej me hap të sigurt, të rregullt, me goksin përpara e kokën lart, ku shquhej hunda me kurriz mbi mustaqet dhe favoritet e shkurtra, i veshur me uniformë ushtarake dhe me zërin e tij kumbues përshëndeste kadetët, e bënte Kasatskin që të provonte drithërimat e të dashuruarit, të ngjashme me ato çka do të provonte më vonë, kur njohu vajzën me të cilën ra në dashuri. Veç entuziazmi i dashurisë për Nikollai Pavlloviçin ishte më i madh: donte t'i tregonte besnikërinë e vet të pafund, të sakrifikonte për të, të bëhej theror. Dhe Nikollai Pavlloviçi e dinte se e ngjallte këtë entuziazëm dhe me paramendim e shkaktonte atë. Ai luante me

L. N. TOLSTOI 8

kadetët, e rrethonte me ta veten, duke u sjellë me ta herë thjesht si me fëmijët, herë miqësisht e herë tërë madhështi solemne. Për atë historinë e fundit të Kasatskit me oficerin, Nikollai Pavlloviçi nuk i tha asnjë fjalë, por, kur djaloshi iu afrua, ai me një gjest teatror e mënjanoi dhe, si u vrenjt, e kërcënoi me gisht, ndërsa kur po largohej, i tha: - Dije mirë se unë gjithçka e marr vesh, por ka disa gjëra që unë nuk dëshiroj t'i di. Veç ato janë këtu. Ai i tregoi zemrën. Kur kadetët që prisnin emërimin erdhën te Nikollai Pavlloviçi për vizitë, ai s'ua kujtoi të kaluarën, u tha, si gjithmonë, se për çdo rast mund t'i drejtoheshin drejtpërdrejt, i porositi t'i shërbenin me besnikëri atij dhe atdheut, u dha fjalën se do të mbetej miku i tyre i parë. Që të gjithë, si gjithmonë, ndiheshin të prekur, kurse Kasatski, që kujtonte dhe ato që i kishin ngjarë, qante me lot dhe u betua t'i shërbente carit të dashur me të gjitha forcat. Kur Kasatski u emërua në regjiment, e ëma me të motrën erdhën në fillim në Moskë, por më pas jetuan në fshat. Kasatski i ndau motrës gjysmën e pasurisë, pjesa që i mbeti i mjaftonte vetëm sa për ta mbajtur veten ashtu si duhet në atë regjiment të shquar, tepër luksoz, ku shërbente. Pamja e jashtme e tregonte Kasatskin një oficer garde të ri, të shkëlqyer, që do të bënte karrierë, kurse në botën e tij të brendshme ndodhte ai proçesi i koklavitur, që e mbante tepër të tendosur, i brumosjes së karakterit. Ai kishte nisur që në fëmijëri dhe ishte i shumanshëm, por në thelb rrihte vetëm në një: çdo punë që zinte, përpiqej ta nxirrte nga duart sa më të përkryer, bënte çmos që në çdo gjë ta printe vetëm suksesi, që shoqërohej me lavdërime dhe mahnitje të të tjerëve. Mësimeve,

9 ATE SERGI

përvetësimit të dijeve i përkushtonte aq kohë e zell, sa arrinte që ta lavdëronin dhe ta bënin shembull për të tjerët. Me të mbaruar një punë, i përvishej tjetrës. Kështu mundi të siguronte vendin e parë në klasë; kur një herë vuri re se i mungonte shkathtësia e nevojshrne në bisedimet frëngjisht, punoi aq me ngulm, sa arriti ta zotëronte këtë gjuhë si rusishten; kur iu vu shahut, arriti ta luante shkëlqyeshëm që kur ishte kadet. Përveç devotshmërisë kryesore — shërbimit ndaj carit dhe atdheut — ai gjithmonë vinte para vetes edhe synime të tjerë, të cilëve, sado të vegjël të ishin, u përkushtohej i tëri dhe jetonte vetëm për ta, derisa t'i arrinte. Por, sapo e bënte reaEtet një synim, tjetri hidhte rrënjë në ndërgjegjen e tij dhe ia zinte vendin të parit. Kjo prirje e tij për t'u dalluar, e për këtë duhej arritur me çdo kusht synimi i vënë, ia mbushte jetën. Kështu, me t'u bërë oficer, i vuri si qëllim vetes ta zotëronte në përsosmëri gjithçka që i nevojitet një oficeri në detyrën e tij dhe shumë shpejt u bë një oficer shembullor, ndonëse nuk mundi të çfirohej nga ajo gjaknxehtësi e papërmbajtur, që s'i shqitej. Prapë gjaknxehtësia u bë shkaktare e sa e sa ngjarjeve aspak të hijshme, që s'kishin si të mos e dëmtonin. Një herë, kur gjatë një bisede në shoqërinë e lartë, vuri re mangësi në arsimin e vet të përgjithshëm, vendosi të merrej me plotësimin e tij; iu vu 1ibrave dhe e arriti atë që donte. Pastaj iu mbush mendja të shkëlqente në shoqërinë e lartë, të zinte vend nderi në të. Mësoi të kërcente shkëlqyeshëm dhe s'kaloi shumë kur zunë ta ftonin në ballo e darka, ku mblidhej ajka e shoqërisë mondane. Por edhe kjo arritje nuk e kënaqte. Ishte mësuar të qe gjithmonë i pari, kurse në këtë mjedis nuk ndihej aspak tillë. Shoqëria e lartë atëherë përbëhej, dhe unë mendoj se gjithmonë e gjithkund përbëhet, nga katër llojë njerëzish: 1)

L. N. TOLSTOI 10

nga ata që janë të pasur dhe oborrtarë; 2) nga ata që s'janë të pasur, por që janë lindur e rritur pranë oborrit; 3) nga të pasurit që hiqen si oborrtarë; dhe 4) nga ata që nuk janë as të pasur e as oborrtarë, por që hiqen si të tillë. Kasatski nuk u përkiste të parëve. Atë me kënaqësi do ta pranonin në dy llojët e fundit. Kur po gatitej të futej në shoqërinë mondane, i vuri qëllim vetes të lidhej me një grua të asaj shoqërie dhe, ndonëse për të kjo ishte diçka e papritur, e arriti shpejt një gjë të tillë. Veç po aq shpejt vuri re se rrethi i njerëzve ku vërtitej ishte i shkallës së ulët, se kishte rrethe të larta oborrtarësh ku, ndonëse atë edhe e pranonin, ndihej i huaj. Me të tregoheshin të sjellshëm, por mënyra si i qëndronin atij i thoshte se ata ishin të vetët me njëri-tjetrin, kurse ai nuk ishte i tyre, dhe Kasatskit i lindi dëshira që dhe ai të bëhej njeri i tyre. Për këtë duhej ta arrinte emërimin adjutant i carit, dhe një emërimi të tillë ai e priste, ose të martohej në rrethin e tyre. Mori vendim t'i futej me zell arritjes së këtij synimi. Ia vuri syrin një bukurosheje, një oborrtareje që jo vetëm ishte njeri i brendshëm në atë shoqëri ku donte të futej, por ishte nga ato, të cilën bënin çmos ta afronin përfaqësues nga më në zë të shoqërisë mondane, shtyllat e saj. Kjo ishte kontesha Korotkova. Kasatski zuri t'i vërtitej jo vetëm për hir të karrierës; ajo ishte jashtëzakonisht tërheqëse, dhe ai fare shpejt e dashuroi. Në fillim ajo qëndroi shumë ftohtë, por pastaj befas çdo gjë ndryshoi, nisi t'i sillej me dashuri, ndërsa nëna e saj me këmbëngulje të veçantë zuri ta ftonte për vizitë. Kasatski i kërkoi dorën, që u pranua. Atë e habitën lehtësia me të cilën e arriti këtë lumturi dhe disa shenja të veçanta, të çuditshme, që vuri re në sjelljen e nënës dhe të së bijës. U dashurua marrëzisht pas saj dhe iu verbuan sytë,

11 ATE SERGI

prandaj nuk pa e as dëgjoi për atë që e dinte mbarë qyteti: e fejuara e tij kishte ndonjë vit që ishte dashnore e Nikollai Pavlloviçit. Dy javë para ditës së caktuar për martesën, Kasatski ishte në Carskoje Sello, në vilën e së fejuarës. Ishte një ditë e nxehtë maji. Të fejuarit, pasi shëtitën në kopsht, u ulën në një stol nën hijen e një bliri. Meri ishte veçanërisht e mirë me atë fustanin prej mëndafshi të bardhë. Dukej mishërim i pafajësisë dhe i dashurisë. Rrinte herë kokulur, herë duke ia hedhur sytë bukuroshit trupmadh, që i fliste me shumë delikatesë e ndjenjë dhe që e maste çdo lëvizje, sikur të kishte frikë mos e cenonte, mos e përdhoste pastërtinë engjëllore të së fejuarës. Kasatski ishte nga ata njerëz të viteve dyzet, që sot nuk janë më, njerëz që vetes ia lejonin me ndërgjegje të pastër dhe nuk bëheshin gjykatës të vetvetes për mëkate në punën e seksit, por nga bashkëshortja kërkonin ideale qiellorë dhe këtë pastërti qiellore e quanin se e kishte çdo vajzë e rrethit të tyre, prandaj ashtu edhe silleshin me to, si me qiellorët. Në këtë shikim të çështjes kishte shumë gjëra të padrejta dhe të dëmshme, kështu burrat ua lejonin vetes shthurjen, por përsa u përket grave, ky shikim, që dallon kryekëput nga ai i të rinjve të sotëm, të cilët e konsiderojnë vajzën si femër që kërkon mashkull, pra një shikim i tillë, mendoj, ishte dobiprurës. Vajzat, kur gjenin një përgjërim të tillë hyjnor, përpiqeshin të ishin pak a shumë perëndesha. Këtë pikëpamje për gruan e ndante edhe Kasatski, ai me këtë sy e shihte Korotkovën. Atë ditë ndihej veçanërisht dashuruar pas saj, nuk provonte asnjë tun.dim fizik, përkundrazi, e shihte e përgjërohej për të, si për diçka të paarritshme.

L. N. TOLSTOI 12

U ngrit ashtu shtatlartë e trupderdhur dhe qëndroi para konteshës Korotkova, duke i mbështetur të dyja duart mbi dorezën e shpatës. -Unë vetëm tani e njoha tërë atë lumturi që mund të provojë njeriu. Dhe lumturia ime jeni ju, je ti, i tha duke buzëqeshur me drojë. - Ti ma fale atë! Ishin në atë shkallë njohjeje, kur të folurit me "ti" nuk ishte bërë ende i zakonshëm dhe ai, që vetëm e adhuronte, e kishte tmerrësisht të vështirë t'i drejtohej me "ti" këtij engjëlli. - Unë e njoha veten falë... teje, vura re se jam më i mirë nga ç'kam menduar. - Këtë e di prej kohësh, prandaj dhe ju dashurova. Një bilbil ia mori këngës aty afër, gjethnaja e njomë fëshfëriu nga puhiza ledhatuese. Ai i mori dorën dhe ia puthi, pika loti iu dukën mbi gepalla. Ajo e kuptoi se ai e falënderonte për fjalët e thëna, se e dashuronte. Ai bëri disa hapa heshturazi, pastaj iu afrua dhe u ul. - Ju e dini, ti e di, e po njëlloj është. Unë të jam afruar jo pa interes, kam dashur të kem lidhje me shoqërinë e lartë, por pastaj... Sa e papërfillshme është kjo në krahasim me ty, kur të njoha ty. Nuk më merr inat për këtë? Ajo nuk iu përgjigj dhe vetëm e çiku me dorë dorën e tij. Ai e kuptoi domethënien: "Jo, nuk të marr inat". - Po ja, ti the..., — ai u step, kjo iu duk si shumë e guximshme, - ti the se më dashuron e unë të besoj, por, më fal të lutem, përveç kësaj ka edhe diçka tjetër që ty të shqetëson dhe të pengon. Ç'të jetë val1ë?

13 ATE SERGI

"Po, o tani, o kurrë, - mendoi ajo. — Ai, sido të jetë, do ta marrë vesh. Tani ai s'ka për të ikur. Por sikur të ikë, kjo do të ishte e tmerrshme"! Dhe ajo, me një shikim prej të dashuruare, e mbështolli tërë figurën e tij të madhe, fisnike, të fuqishme. Tani ajo e donte më shumë se Nikollain dhe, po të mos përzihej në këtë mes qenia e tij si perandor, nuk do ta këmbente kurrë Kasatskin me atë. - Më dëgjoni, ju lutem. Unë nuk mund ta fsheh të vërtetën. Duhet t'jua them të gjitha. Ju do pyesni çfarë? Po ja, që kam dashuruar. Ajo vuri dorën e saj mbi të tijën, duke iu lutur ta falte. Ai heshti. - Doni të dini cilin? Atë, Lartmadhërinë. - Ne të gjithë e duam; e marr me mend që ju në institute… - Jo, më vonë. Ishte një ndjenjë që kaloi shpejt. Por unë duhet t'ju them … - E çfarë, pra? -Jo ashtu, thjesht. Ajo mbuloi fytyrën me duar. - Si? Keni qenë e tij ? Ajo heshti. Ai brofi dhe, i zbehtë si vdekja, me mollëzat e faqeve që i dridheshin, qëndroi para saj. Iu kujtua tani se me çfarë përzemërsie e përshëndeti Nikollai Pavlloviçi, kur e takoi në bulevardin e Nevës. - 0 Zot, ç'kam bërë, Stiva! - Mos më prekni, mos! O, çfarë dhimbje! Ai u kthye dhe eci për nga shtëpia. Në shtëpi takoi të ëmën. - Ç'keni kështu, princ? Unë … Ajo heshti kur e pa në fytyrë. E kishte të kuqe flakë, mend i teptiste gjaku.

L. N. TOLSTOI 14

- Ju e dinit dhe më përdorët për ta mbuluar. Po të mos ishit femra, - bërtiti, ngriti mbi kokën e saj grushtin e tij të rëndë dhe, pasi u kthye në vend, doli me vrap. Sikur ai, që kishte qenë dashnor i të fejuarës së tij, të ishte një njeri tjetër, do ta kishte vrarë në vend, por ky njeri ishte cari i adhuruar. Të nesërmen kërkoi lirim, u shtir i sëmurë, që të mos shihej me njeri dhe shkoi në fshat. Verën e kaloi aty dhe u mundua t'i vinte në vijë punët. Kur vera mbaroi, nuk u kthye në Petërburg, por shkoi në manastir dhe u bë murg. Në letrat që i shkruante, e ëma u përpoq ta ndalonte të bënte një hap aq vendimtar. Ai i përgjigjej se devotshmëria për t'iu përkushtuar Zotit, ishte arsyeja me e lartë dhe se këtë e ndiente në veten e tij. Vetëm e motra, vajzë krenare dhe sedërhe si i vëllai, e kuptonte. Ajo e kuptonte se ai zgjodhi rrugën e manastirit për të qenë më lart se ata, që deshën t'i tregonin se qëndronin më lart nga ai. Dhe ajo e kuptonte drejt. Duke u bërë murg, ai i thoshte botës se e përbuzte gjithçka, që të tjerëve u dukej aq e rëndësishme, siç i dukej edhe atij vetë asokohe kur shërbente, dhe se ndërkohë po ngrihej në një të tillë lartësi të re, nga ku mund të shihte nga lart – poshtë ata njerëz që më parë i kishte adhuruar. Por nuk ishte vetëm kjo ndjenjë, siç mendonte e motra, Varenjka, që e shtynte. Jetonte tek ai edhe një ndjenjë e mirëfilltë fetare, këtë Varenjka nuk e dinte, e pleksur me ndjenjën e krenarisë dhe me dëshirën për të qenë kudo i parë. Së bashku, ato e shtynë në këtë hap. Zhgënjimi ndaj Merit (së fejuarës që e përfytyronte një engjëll të vërtetë) dhe fyerja që i bënë, ishin aq të fuqishme, sa e hodhën në krahët e dëshpërimit

15 ATE SERGI

dhe dëshpërimi lidhej me idhullin, me besimin naiv fëmijëror, që kurrë ndonjëherë më parë nuk ia kishin cenuar. Kasatskin e pranuan në manastir ditën e Pokrovit. Igumeni i manastirit ishte një oborrtar, njeri i mençur dhe i ditur, që i përkiste gjeneratës së murgjve me zanafillë nga Vallahia; në zakonin tyre ishte nënshtrimi i përulur ndaj atij, që zgjidhej si i urtë dhe mësimdhënës. Igumeni ishte nxënës i të urtëve në zë, Amvorosit dhe Makarit. Para këtij igumeni Kasatski përulej si para një udhëheqësi shpirtëror. Përveç ndjenjës së vetëdijes për epërsinë mbi të tjerët, ndjenjë që Kasatski e provonte në çdo hap që bënte në manastir, ashtu si në çdo punë tjetër, edhe këtu atij i mbushej zemra nga gëzimi i pashprehur kur arrinte një përkryerje më të lartë, si të trupit, ashtu dhe të shpirtit. Ashtu si në regjiment, ku ishte jo thjesht një oficer pa asnjë të metë, por i tillë që bënte më shumë sa ç'kërkohej, duke e zgjeruar vazhdimisht kornizën e përkryerjes, edhe si murg përpiqej të ishte i përkryer: gjithmonë punëtor, kokulur, i përkorë, i butë, i pastër jo vetëm në veprime, por edhe në mendime, i përsosur dhe i bindur. Sidomos kjo veti e fundit, ashtu si edhe prirja për të qenë i përkryer, ia lehtësonin të jetuarit. Vërtet që shumë kërkesa të jetës së murgut në një manastir si ky, të mbushur plot me vizitorë, ai s'i kishte për zemër, por çdo ngasje që i vinte nga kjo jetë, ai e asgjësonte duke u bindur: "S'është puna ime të arsyetoj, puna ime është të mos luhatem në plotësimin e detyrimeve, qoftë kur qëndroj para epitafit, apo kur bëj detyrën e psaltit, apo merrem me llogaritë e fietoreve". Çdo mundësi për të ndyshuar mënjanohej në çast, apo nëpërmjet bindjes ndaj igumenit. Po të mos kishte qenë bindja, atë do ta rëndonin edhe

L. N. TOLSTOI 16

zvargia, edhe mefshtësia e shërbesave fetare, edhe varavingot e vizitorëve, edhe huqet e liga të vëllazërisë, por tanimë të gjitha këto jo vetëm kapërceheshin hareshëm, por ishin për të ngushëllim dhe përkrahje. "Nuk e di se përse duhen dëgjuar disa herë në ditë të njëjtat lutje, por e di se ato janë të nevojshme. Dhe kur e di se janë të nevojshme, ndiej gëzim në to, - ia përsëriste vetes". Igumeni i tha se, ashtu si nevojitej ushqimi trupor për të mbajtur gjallë jetën, ashtu nevojitej edhe ushqimi shpirtëror — lutjet kishtare — për të mbajtur gjallë jetën shpirtërore. Ai e besonte këtë, dhe në të vërtetë shërbesat kishtare, veçanërisht ato të mëngjeseve kur ai mezi ngrihej, i jepnin një prehje të vërtetë dhe e ngazëllenin. Ngazëllimi buronte nga vetëdija e bindjes dhe nga mosdyshimi në veprimet që kryente, të paracaktuara nga igumeni i manastirit. Bukuria e jetës ishte për të jo vetëm nënshtrimi gjithnjë e më i plotë i vullnetit, përulësia që sa vinte e i shtohej, por edhe përqafimi i të gjithë virtyteve të krishterë, të cilët, kohët e para, iu dukën lehtësisht të përvetësueshëm. Çifligun ia dha të tërin motrës dhe nuk ndjeu fare keqardhje për të, nuk ndiente në veten e tij dembelizëm çifligari. Pajtimi me më të ulëtit i jepej lehtë dhe e ngazëllente. Madje edhe fitorja mbi mëkatin e epshit, si një ngjarje marramendëse, u arrit shpejt. Igumeni e paralajmëroi posaçërisht të ruhej nga ky mëkat, por Kasatski ndihej i gëzuar që qe i çliruar prej tij. E mundonte vetëm kujtimi i së fejuarës. Dhe jo thjesht kujtimi, por përfytyrimi i gjallë i asaj që mund t’i ndodhte, po të mos i kishte prerë me të marrëdhëniet. Padashur i dilte para syve favoritja e Lartmadhërisë, me të cilën ishte njohur dhe do të martohej: ajo do të ishte një grua e mrekullueshme, nënë e fëmijëve; burri do të kishte një detyrë të rëndësishme, do kishte

17 ATE SERGI

edhe pushtet, edhe nderime, edhe një grua të mirë, tashmë të penduar. Kur ishte në minuta të mira, këto mendime nuk e turbullonin. Përkundrazi, në kësi çastesh ndihej i gëzuar që i hoqi qafe këto tundime. Por kishte minuta kur, papritur, të gjitha ato që ia mbushnin jetën, i mbulonte mugëtira; jo se pushonte së besuari, por pushonte së pari, nuk i grishte dot në veten e tij këto përfytyrime, ndërsa kujtimet dhe, e tmerrshme të thuhet, pendimi për atë që bëri, e pushtonin të tërin. Në kësi çastesh kishte vetën një shpëtim — dëgjesën. Zihej me punë dhe u përkushtohej tërë ditën lutjeve. Ai, si zakonisht, falej, blatonte lutje, madje edhe më shumë se zakonisht, por falej me trup, shpirti mungonte. Dhe kjo zgjaste tërë ditën, nganjëherë dy, e mandej kalonte vetiu. Po ajo ditë, ose ato dy ditë ishin të tmerrshme. Kasatski e ndiente se nuk ndodhej as nën pushtetin e vetes e as nën atë të Zotit, por nën atë të një të huaji. Dhe gjithçka që mund të bënte dhe bënte në atë kohë ishte ajo që i këshillonte igumeni: me çdo kusht të mbahej në atë gjendje, në të cilën ndodhej, të mos vepronte, të priste. Në kësi rastesh Kasatski në përgjithësi jetonte jo me vullnetin e tij, po me atë të igumenit dhe në këtë dëgjesë përmbahej një amshim i veçantë. Kështu i kaloi jeta Kasatskit në manastirin e parë, ku kishte hyrë para shtatë vjetësh. Në fundin e vitit të tetë u pranua hijeroatë me emrin Sergi. Ai dhe më parë e kishte provuar ç'është ngushtimi i madh dhe entuziazmi shpirtëror kur merrte kungatën; tani kur i rastiste t'i bënte vetë shërbesat, të meshonte vetë, e ndiente veten të mallëngjyer deri në lot. Veç, me kohë, kjo ndjenjë erdhi duke u fashitur dhe, kur një herë iu desh të meshonte në një gjendje shpirtërore aspak të mirë, shpirtërisht i rënë, e kjo gjendje erdhi e iu përsërit, entuziazmi shpirtëror nisi

L. N. TOLSTOI 18

t'i shuhej në mënyrë të dukshme dhe i mbeti vetëm forca e zakonit. Kështu në vitin e shtatë të jetës në manastir, Sergi ndihej i mërzitur. Atë që duhej mësuar, atë që duhej arritur — ai e arriti, dhe këtu s'kishte ç'të bënte më. Ndërkohë gjendja e përgjumur sa vinte e bëhej më zotëruese. Mori lajmin e vdekjes së të ëmës, dëgjoi për martesën e Merit. Që të dy këta lajme i priti me gjakftohtësi. Tërë vëmendjen, tërë forcat i kishte përqëndruar në çështjet e botës shpirtërore. Në vitin e katërt të jetës së murgut, arkimandriti e përkëdheli së tepërmi me vëmendjen që i kushtoi, dhe igumeni e këshilloi të mos e kundërshtonte ngritjen në detyrë, po t'ia ofronin. Dhe atëherë ambicia e murgut, kjo veti aq e shëmtuar e tyre, nxori krye tek ai. E çuan në një manastir që ishte pranë kryeqytetit. Deshi të kundërshtonte, por igumeni e urdhëroi të pranonte. E pranoi emërimin, u përshëndetën me igumenin dhe u vendos në manastirin tjetër. Qëndrimi në këtë manastir kryeqyteti shënoi një ngjarje të rëndësishme në jetën e Sergit. Ngasje gjithfarëshe i vinin nga të katër anët, dhe tërë forcat e veta i përgendrai në përballimin e tyre. Në manastirin e mëparshëm ngasja prej seksit femëror pak e mundonte, ndërsa këtu ajo nisi të vepronte me një forcë të tmerrshme dhe puna arriti deri aty, saqë mori një shfaqje të përcaktuar qartë. Ishte një zonjë e njohur për sjelljen e saj jo të mirë që filloi t'i vardisej atë Sergit. Ajo vetë u fut në bisedë me të dhe iu lut që t'i bënte një vizitë. Sergi e kundërshtoi rreptë, por u tmerrua nga shfaqja krejt e përcaktuar e dëshirës që

19 ATE SERGI

ndjeu. Dhe u tremb aq shumë, sa i shkoi për këshillim igumenit, po s'u mjaftua me kaq. Që të sigurohej përfundimisht, duke e mposhtur turpin që ndiente, thirri ndihmësin e vet të ri dhe, pasi i tregoi për dobësinë që po provonte, iu lut të mos ia shqiste sytë, të mos e linte të shkonte gjetiu përveç në shërbesa dhe dëgjesa. Edhe një ngasje tjetër e madhe e shqetësonte Sergin: igumeni i këtij manastiri, një njeri mondan e i shkathët, që e kishte veshur rrobën e klerikut sa për karrier, ishte njeri që nuk e honepste dot. Sadoqë e detyronte veten, Sergi nuk po e mposhtte dot këtë ndjenjë. Ai i përulej, por në thellësi të shpirtit vazhdonte ta dënonte. Dhe kjo ndjenjë e keqe nuk mënoi të shpërthente jashtë. Ishte viti i dytë i qëndresës së tij në këtë manastir. Ndodhi kështu: Ditën e Pokrovit u meshua në kishën e madhe. Kishin ardhur shumë besimtarë. Meshën e nxori vetë igumeni. Atë Sergi kishte qëndruar në vendin e tij të zakonshëm dhe po falej, domethënë ndodhej në atë gjendje lutjeje të brendshme, në të cilën ndodhej kurdoherë në kohën e shërbesave e sidomos kur ato bëheshin në kishën e madhe, ku meshën e nxirrte ai. Shkaktarë të kësaj lufte të brendshme ishin vizitorët, zotërinjtë, por sidomos zonjat. Ai bënte çmos të mos i vinte re, të mos ishte në dijeni të asaj çka ndodhte përreth: të mos shihte sesi vinin të përcjella nga ushtarët që, duke shtyrë popullin, u hapnin rrugën, sesi zonjat u tregonin njëra — tjetrës murgjit, shpesh edhe atë vetë, si murg bukurosh që ishte. Duke i ulur, si të thuash, grilat e vërnendjes, atë Sergi përpiqej të mos shihte asgjë, përveç ndriçimit të qirinjve të ikonostasit, ikonave dhe atyre që shërbenin; të mos dëgjonte asgjë, përveç fjalëve të lutjeve të kënduara dhe të shqiptuara, dhe të mos provonte asnjë lloj ndjenje tjetër, përveç vetëmohimit për vetëdijen e

L. N. TOLSTOI 20

plotësimit të detyrës, ndjenjë që ai e përjetonte gjithmonë kur dëgjonte dhe porsëriste për të satën herë lutjet. Ai ndalonte, përkulej, bënte kryqin sa herë që duhej bërë dhe dridhej në atë luftën e tij të brendshme, duke u dhënë herë pas dënimit gjakftohtë, herë pas paqtimit me vetëdije të mendimeve dhe të ndjenjave vetjake; sakaq epitropi Nikodim, një tjetër tundim i madh për atë Sergin - Nikodimin, ai pa dashjen e vet e cilësonte si sahanlëpirës hipokrit të igumenit — iu afrua dhe, me një përkulje të thellë sikur do ndahej dyshas, i tha se igumeni dëshironte ta kishte pranë vetes në altar. Atë Sergi u mbështoll me zhgunin, veshi kamillafin dhe çau i kujdesshëm përmes besimtarëve. - Lise, regardez à droite, c'est lui, 1- i erdhi në vesh një zë gruaje. - Où, où? Il n'est pas tellement beau2. E dinte se po flisnin për të. Ai i dëgjoi dhe, si ngaherë, në çastet e ngasjes, përsëriste fjalët: "Dhe mos na ço në ngasje". Uli kokën dhe sytë, kaloi pranë amvonës dhe, pasi la mënjanë psaltët që po kalonin në atë kohë para ikonostasit, u fut në dyert e veriut. Me të shkelur në altar, siç e lypte zakoni, kryqëzoi duart dhe u përkul duke u palosur dyshas para ikonës, pastaj ngriti kryet dhe pa nga igumeni, ndërsa dikë tjetër, që qëndronte pranë tij, vetëm sa e fshiku me bisht të syrit dhe nuk iu drejtua. Igumeni, veshur me rrobat e meshës, qëndronte te muri; kishte nxjerrë jashtë duart topolake, si mafishe, dhe i kishte mbështetur mbi barkun e fryrë; duke fërkuar gajtanin e rasës, buzëqeshte dhe diç i thoshte ushtarakut të veshur me uniformë 1 2

Liza, shiko djathtas, është ai. Ku, ku? Nuk është dhe aq i bukur.

21 ATE SERGI

gjenerali, me shenja dhe tuja, të cilat tani po i vështronte atë Sergi me atë syrin e tij të mësuar të ushtarakut. Ky ishte një ishkomandant i regjimentit të tij, por që tani, me ç'dukej, zinte një post të rëndësishëm, dhe atë Sergi e vuri re menjëherë se igumeni këtë e dinte dhe i jepte kënaqësi një gjë e tillë, ndaj dhe i shkëlqente fytyra e ngjallme me gjithë togën. Atë Sergi e ndjeu veten të fyer dhe të hidhëruar, dhe kjo ndjenjë erdhi e u forcua kur dëgjoi nga goja e igumenit se e pati thirrur atë Sergin vetëm për të kënaqur kureshtjen e gjeneralit për të parë ish-kolegun e tij, siç u shpreh ai. - Gëzohem shumë që ju shoh me këtë pamje engjëlli, - i tha gjenerali duke i zgjatur dorën. - Shpresoj se s'e keni harruar shokun tuaj të vjetër. Edhe fytyra e igumenit, e kuqe dhe e qeshur, sikur e miratonte atë çka tha gjenerali, edhe fytyra e mbajtur me kujdes e gjeneralit me atë buzëqeshjen e tij të vetëkënaqur, duhma e verës që dilte nga goja e tij sa herë që shfrynte dhe era e duhanit që kutërbonin favoritet, të gjitha këto e bënë të pëlciste atë Sergin. Ai iu përkul edhe njëherë igumenit dhe i tha: - Hirësia juaj urdhëruat të më thërrisnin? - Dhe sakaq bëri një ndalesë, duke shprehur me pamjen e fytyrës dhe pozën e trupit pyetjen: përse? Igumeni iu përgjigj: - Po ja, që të takoheshit me gjeneralin. - Hirësi, unë u largova nga bota që t'u shpëtoj tundimeve të saj, - i tha dyllë i verdhë e me buzët që dridheshin. — E përse më detyroni t'u nënshtrohem atyre? Në kohë lutjeje dhe në shtëpinë e Perëndisë! - Shko, shko, — i tha igumeni i vrenjtur dhe tërë inat. Ditën tjetër atë Sergi i kërkoi ndjesë igumenit dhe vëllazërisë së manastirit për krenarinë, por, pas një nate që e kaloi në falje,

L. N. TOLSTOI 22

vendosi të ikte që andej, për këtë iu drejtua me lutje igumenit të manastirit nga ku kishte ardhur që ta pranonte të kthehej aty. I shkroi se e ndiente veten të dobët dhe të pazotin për të luftuar i vetëm kundër tundimeve pa pasur ndihmën e tij të urtë. I foli se ishte penduar për krenarinë që kishte shfaqur. Pas pak i erdhi një letër nga ai igumen, ku thuhej se tërë e keqja qëndronte në krenarinë që e mundonte. Ky i shpjegonte se shpërthimi i zemërimit i kishte ardhur jo ngaqë s'qe bindur se kishte hequr dorë nga nderimet laike për hir të Zotit, por nga krenaria për t'u dukur se ja de kush jam unë, unë s'kam nevojë për asgjë. Ja përse nuk e duroj dot sjelljen e igumenit. Unë e kam përbuzur çdo gjë në emër të Zotit, kurse mua më tregojnë si të isha egërsirë. “Po ta kishe përbuzur lavdinë në emër të Zotit, ti do të kishe duruar. Ende nuk është shuar në shpirtin tënd krenaria e laikut. Kam menduar për ty, i vogli Sergi, i jam falur Zotit për dhe ja ç'më yshti ai:jeto si më parë dhe nënshtrohu. Ka disa ditë që mësuam se në një manastir të vogël, të thellë, ndërroi jetë. oshënari Ilarion. Jetoi ai aty tetëmbëdhjetë vjet. Igumeni i Tambovit pyet nëse ka dëshirë ndonjë nga vëllezërit të shkojë atje. Dhe ja, kjo letra jote. Drejtoju me lutje atë Paisit në manastirin e Tambovit për ta zënë ti qelinë e Ilarionit. Jo se ti mund zëvendësosh Ilarionin, por aty të duhet vetmia, që ta shtrosh krenarinë. Zoti qoftë me ty“! Sergi iu bind fialëve të letrës, ia tregoi atë igumenit të këtushëm dhe, pasi mori pëlqimin e tij, ia ktheu manastirit qelinë e vet me ç'kishte tjetër dhe u nis për në humbëtirën e Tambovit. Këtu, i pari i manastirit, një qeverisës i zoti me prejardhje prej tregtari, e priti Sergin qetë dhe thjesht dhe e çoi në qelinë e Ilarionit, i caktoi një murg për kujdestar dhe pastaj,

23 ATE SERGI

me kërkesë të Sergit, e la vetëm. Qelia ishte një guvë e hapur në mal. Aty e kishin varrosur dhe Në pjesën e saj të mbrapme ishte varrosur Ilarioni, në të përparmen kishte një kamare për të fietur, një dyshek me kashtë, një tryezë dhe rafti me libra e ikona. Te dera e daljes ishte një tryezë prej dërrasash të pazdruguara; aty, një herë në ditë, një murg Linte bukën e sjellë nga manastiri. Dhe atë Sergi u bë oshënar. Javën e bardhë të vitit të gjashtë të jetës së Sergit si oshënar, nga qyteti i afërm, pas petullave dhe karnavaleve, një grup miqsh nga paria e qytetit, burra e gra, tërë shend e verë u nisën për shëtitje me trojka. Shoqëria përbëhej nga dy avokatë, një çifligar i pasur, një oficer dhe nga katër gra. Njëra ishte e shoqja e oficerit, tjetra e çifligarit, e treta ishte beqare, motra e çifligarit, kurse e katërta ishte një bukuroshe e shkurorëzuar, tepër e pasur dhe huqelie, që jo rrallë e habiste dhe e turbullonte qytetin me të papriturat që shkaktonte. Koha ishte e mrekullueshme, rruga si sini. Bënë nja dhjetë vjorste3 jashtë qytetit, u ndalën dhe u mblodhën kokë më kokë për të vendosur ç'të bënin më tej: të vazhdonin rrugën apo të ktheheshin nga kishin ardhur. - Po kjo rrugë për ku të çon? — pyeti Makovkina, bukuroshja e shkurorëzuar. - Për në Tambino. S'është veçse nja dymbëdhjetë vjorste larg që këtej, - tha avokati cië i vardisej Makovkinës. - E po pastaj? - Pastaj për në L... përmes manastirit. - Manastiri ku është ai, atë Sergi? 3

Masë gjatësie ruse = 1.06 km

L. N. TOLSTOI 24

- Po. - Zonja! Zotërinj! Nisemi drejt e te Kasatski! Në Tambino bëjmë një pushim, hamë diçka. - Po do të na zërë nata në rrugë. - S'ka gjë, do ta kalojmë natën te Kasatski. - Kështu bëjmë, se aty është hoteli i manastirit dhe s'është i keq. Kam qenë kur mbrojta çështjen e Makinit. - Jo, unë do të fle te Kasatski. - E po kjo është e pamundur, sado e gjithëpushtetshme që jeni e që ju njohin të gjithë. - E pamundur? Vëmë bast. - Vëmë. Po të arrini të flini tek ai, ju jap ç'të më kërkoni. - A discretion4. Edhe ju, po ashtu! - E po, mirë. Shkojmë. Kush ngiste trojkat, hodhi nga një gotë verë. Të tjerët nxorën kutinë me torta dhe me karamele për të shoqëruar verën. Zonjat i mbështollën me qyrke gëzofi të bardhë. U hëngrën një hop se cila trojkë do të printe dhe njëri, më i shkathëti e më i riu, me një lëvizje të furishme fshikulloi ajrin me kamxhik, u grahu kuajve dhe u derdh përreth tingëllima e zilkave dhe zhaurima e rrëshqitëseve mbi dëborë. Trojkat dridheshin lehtë dhe lëkundeshin, kuajt e mbrehur mirë vraponin me hap të lehtë, të hareshëm, rruga e shtruar si e vajisur vraponte me shpejtësi mbrapa, kamxhiku hera-herës çante ajrin furishëm, avokati dhe oficeri, që rrinin kundruall njëri-tjetrit, diç i molloisnin fqinjës së tyre, Makovkinës, kurse ajo, e mbështjellë si duhet me qyrkun e butë, rrinte e palëvizur dhe mendonte: "Të njëjtat gjëra 4

Shohim e bëjmë

25 ATE SERGI

përsëriten dhe që të gjitha të kallin krupën: po ato fytyra të farfurinjta e të kuqe, era e verës dhe e duhanit që të zënë frymën, po ato familje, po ato mendime dhe gjithçka vërtitet rreth e qark ndyrësirës. Dhe sa të kënagur që ndihen, kanë besim të patundur se çdo gjë që bëjnë, u duket se vetëm kështu duhet të jetë dhe janë gati që kështu të vazhdojnë e të jetojnë derisa t'u vijë vdekja. Kurse unë nuk mundem më. Më mbyti mërzia. Më duhet diçka e tillë, që t'i prishë, t'i përmbysë të gjitha këto. Ja, të themi, si ajo që ndodhi me ata që shkuan në Saratov dhe ngrinë rrugës. Ç'do të kishin bërë vallë këta tanët? Si do të silleshin? Me siguri si ca të poshtër. Secili do të mendonte për veten. Po edhe unë ama me të njëjtën monedhë do t'ua shpërbleja. Veç unë, sidoqoftë, jam e bukur. E këtë ata e dinë mirë. Po ky murg vallë? Si, a thua ai këtë tanimë të mos e kuptojë? S'është e vërtetë, është diçka e pamundur, ata këtë e kuptojnë. Si më ndodhi në vjeshtë me atë kadetin. Ç'budalla që ishte..." - Ivan Nikollajeviç! - thirri ajo befas. - Ç'urdhëroni? - Sa vjeç është ai? - Kush? - E po Kasatski, de. - Më duket i ka kaluar të dyzetat. - E si, ai që të gjithë ata që i venë i mirëpret? - I pret të gjithë, por jo gjithmonë. - M'i mbuloni pak këmbët! Jo ashtu! Sa i ngathët që jeni! Hë, de hë, m'i puthitni mirë! Dhe mos m'i shtrëngoni ashtu, s'ka përse. Kështu mbërritën afër pyllit ku gjendej qelia. Ajo zbriti dhe u tha që të iknin. Trojkat u nisën dhe ajo, e veshur me

L. N. TOLSTOI 26

peliçen e bardhë, të butë, bëri udhë nëpër shtegun e pyllit. Avokati zbriti dhe po e ndiqte me sy. Atë Sergi jetonte prej gjashtë vjetësh si jeremi. Ishte dyzet e nëntë vjeç. Bënte një jetë të vështirë. Jo shkaku i kreshmëve dhe i agjërimeve e as i lutjeve — ato atë nuk e mundonin, por për arsye të luftës së brendshme, luftë, që për të ishte krejt e papritur. Dy ishin tundimet, me të cilët luftonte: dyshimet dhe epshi. Dhe që të dy këta armiq vërsuleshin bashkërisht. Atij i dukej se ata ishin dy armiq të ndryshëm, ndërkohë që ishte një i vetëm. Sapo asgjësohej dyshimi, asgjësohej dhe epshi. Kurse ai mendonte se këta ishin dy djaj të ndryshëm dhe luftonte kundër tyre veç e veç. "O Zot! O Zot! — thoshte me vete. — Pse nuk më mbush të tërin me besim. Mirë epshi, kundër tij kanë luftuar shën Andoni edhe të tjerë, por besimi. Ata e kishin atë, kurse mua minuta të tëra, orë, ditë më kalojnë pa e pasur. Ç'duhet gjithë kjo botë, tërë kjo bukuri e saj, kur ajo është mëkateshumë dhe prej saj do hequr dorë? E përse e velesit ti këtë tundim? Tundim? Por vallë a nuk është tundim kjo dëshira ime për t'u arratisur nga gëzimet e botës dhe orvatja për të gatitur diçka atje ku ndoshta s'ka asgjë?" Ia tha këtë vetes dhe e pushtoi tmerri, neveria për veten. "Ah, i poshtër! Ah, i ndyrë! Rreh të jesh edhe shenjtor"! - nisi ta shante veten. Dhe ra në gjunjë të falej. Por sapo filloi lutjen, iu shfaq para syve vetja, siç ishte në manastir: me kamillaf, me rasë, me pamje madhështore. Dhe tundi kokën. "Jo, nuk është kjo, ajo që më duhet. Kjo është një gënjeshtër. Të tjerët edhe mund t'i gënjej, por ama jo veten

27 ATE SERGI

time, jo Zotin. Unë nuk jam nga ata madhështorët, unë jam i mjerë, jam qesharak". Kapi çipat e rasës, mbuloi këmbët e dobësuara në benevrekët. Dhe buzëqeshi. Pastaj i lëshoi çipat e rasës dhe nisi të lexonte lutje, të bënte kryqin e të përkulej. "Mos vallë ky shtrat do të jetë varri im"? — shqiptoi. Dhe si të ishte vetë djalli që po fliste, vazhdoi: "Shtrati vetmitar vërtet është varr. Gënjeshtër". Dhe iu fanit gjoksi i vejushës, me të cilën kishte bashkëjetuar dikur. E shkundi atë fanitje dhe vazhdoi shqiptimin. Duke dashur të lexonte porositë, mori Ungjillin, e shfletoi dhe u ndal në atë vend, që e dinte përmendsh, ngaqë i ishte drejtuar shpesh. "Me besimin tënd, o Zot, ndihmoje besimin tim", - lexoi. I fashiti kështu dyshimet që kishin nxjerrë krye. Ashtu si baraspeshojnë një send me baraspeshë që lëkundet, e rivendosi besimin që iu lëkund dhe me skandali u largua, që të mos e prekte dhe ta prishte. Paftat nga të dyja anët e syve u vunë në vend dhe ai u qetësua. Përsëriti lutjen që e dinte që kur kishte qenë fëmijë: "O Zot, merrmë, merrmë mua", - dhe nga kjo jo vetëm u ndie lehtësuar, por ndjeu gëzim e përgjërim. Bëri kryqin dhe u shtri mbi shtresat në tezgën e ngushtë, pasi vuri si nënkresë rasën verore. Dhe e zuri gjumi, një gjumë i lehtë, ku iu bë sikur u dëgjuan zilkat e një trojke. S'po e kuptonte, në ishin të vërteta apo shihte ëndërr. Dhe befas u dëgjua një e trokitur në derë. U çua pa u besuar veshëve. E trokitura u përsërit. Po, ishte një trokëllimë e afërt, në derën e tij, dhe zëri që dëgjohej ishte zë gruaje. "O Zot! Të jetë e vërtetë ajo që kam lexuar te apostujt se djalli merr pamje gruaje... Po, ky është zë gruaje. Dhe një zë ledhatues, i druajtur e i ëmbël! Ptu! — Ai pështyu. - Jo, m'u duk ashtu", mendoi dhe u tërhoq për nga qoshja ku varej ikona dhe u ul në gjunjë me atë lëvizjen e saktë, të përsëritur shumë

L. N. TOLSTOI 28

herë, që e qetësonte aq shumë dhe e mbushte me përdëllim. U ul, flokët i mbuluan fytyrën dhe ngjeshi ballin në dyshemenë e ftohtë, të lagur (që poshtë derës frynte). ...Shqiptoi lutjen që e kishte dëgjuar nga atë lutje që të ndihmonte të largoje ngasjet. Pastaj me lehtësi e ngriti trupin e dobësuar e të lehtësuar mbi këmbët e forta tërë deje dhe donte të vazhdonte të shqiptonte lutjen, por nuk e bëri këtë, pa dashur vuri veshin që të dëgjonte. Ia kishte ënda të dëgjonte. Mbretëronte qetësia. Çurgu ujit të shiut vazhdonte të rridhte në kaden që ndodhej pranë qoshkut. Jashtë ishte errësirë, lloha përzihej me mjegullën. Qetësi e madhe. Dhe befas, diç fëshfëriu te dritarja, u dëgjua qartë po ai zë: ledhatues, i druajtur, i ëmbël; zë gruaje lozonjare, që foli: - Më lini të futem! Për hir të Krishtit... Iu duk sikur gjaku iu mblodh në zemër dhe kjo ndali. Nuk merrte dot frymë. "Do të ngjallet Zoti dhe çdo gjë do të shpërndahet..." - E po nuk jam qoftëlargu, de... - dhe ndihej ai buzagazi, me të cilin u thanë këto fjalë. - Nuk jam goftëlargu, jam një grua mëkatare që kam humbur rrugën. Jo në kuptimin e figurshëm, por të drejtpërdrejtë të fjalës. - Ajo qeshi. kallkanosa, ju kërkoj strehë... Ai e qasi fytyrën te xhami. Llamba hidhte dritë mbi xhamat. Ai vuri pëllëmbët nga të dyja anët e fytyrës dhe pa jashtë. Mjegull, errësirë, një dru dhe ja, nga e djathta, ajo. Po, ajo, një grua e veshur me peliçe të bardhë, leshtake, me kapelë gëzofi, me fytyrë të dashur, të ëmbël, të mirë, të trembur, aty

29 ATE SERGI

pranë, gjithë - gjithë nja dy vershokë5 larg fytyrës së tij, e prirur drejt tij. Me të shkëmbyer shikim, ata e njohën njëri-tjetrin. Jo se ishin takuar ndonjëherë; ata parë kurrë, por në shikimin që shkëmbyen, ata (sidomos ai) e ndien se njiheshin, e kuptonin mirë shoshokun. Pas këtij shikimi s'kishte si të dyshonte se mos kishte përpara qoftëlargun, ishte një grua e thjeshtë, e mirë, e dashur, e druajtur. - Kush jeni? Pse erdhët këtu? e pyeti ai. - Po hapeni, de! i foli ajo me një zë lozonjar të gjithëpushtetshëm. - Ngriva fare. Ju thashë një herë, humba rrugën. - Po unë jam murg, oshënar. - E po, atëherë hapeni! Mos doni që të kallkanosem këtu nën dritaren tuaj, sa të mbaroni atë lutjen. - Po si kështu ju... - S'kam për t'ju ngrënë, jo. Për hir të Zotit, hapeni! Po më futet të ftohtit në zemër. Atë vërtet e pushtoi një angështi. Këto fjalë i tha si duke qarë. Ai u largua nga dritarja, ngriti sytë nga ikona e Krishtit me kurorën e gjembave. "O Zot, më ndihmo! Zot, më ndihmo!" - foli duke bërë kryqin dhe duke u përkulur deri në tokë. Pastaj bëri drejt derës dhe hapi atë të paradhomës. Pastaj preku me dorë rezen e derës së jashtme. Nga ana tjetër e derës dëgjoi disa hapa. Ajo iku nga dritarja dhe iu afrua derës. - Aj! - thirri befas. Ai e kuptoi se ajo shkeli në pellgaçen e formuar te pragu. Duart i dridheshin dhe s'po mundte ta lëvizte rezen.

5

Masë e vjetër që përdorej në Rusi = 4.4 cm

L. N. TOLSTOI 30

- Hë, de, hapeni! U bëra qull. Ngriva fare. Ju e keni mendjen te përdëllimi i shpirtit, kurse unë këtu ngriva. Ai e tërhoqi derën nga vetja, e zhvendosi rezen dhe e shtyu derën jashtë me aq forcë, saqë e përplasi pas saj. - Ah, më falni! - i tha me atë zërin e dikurshëm të sjelljes në shoqërinë e grave. Ajo i buzëqeshi kur dëgjoi këtë "rnë falni!". "E po, nuk qenka kaq i tmerrshëm", - mendoi. - S'ka gjë, s'ka gjë. Unë duhet t'ju kërkoj falje, tha ajo dhe hyri në paradhomë. - Nuk do të guxoja kurrë të vija. Por ky është një rast krejt i veçantë. - Urdhëroni, - tha ai nëpër dhëmbë dhe e la të kalonte. Një aromë e fortë parfumi të hollë, që ai kishte kohë që s'e kishte nuhatur, e çmeriti. Ajo kaloi përmes paradhomës në dhomë. Ai përplasi derën e jashtme pa i vënë rezen, kaloi përmes paradhomës në dhomë. "O i madhi Jezu Krisht, bir i Perëndisë, ki mëshirë për mua gjynahqarin!" - lutej ai pa pushim jo vetëm me vete, por edhe duke lëvizur ngadalë buzët. - Urdhëroni, - i tha përsëri. Ajo qëndroi në mes të dhomës, nga veshja rridhnin currila uji, ajo e shihte këtë. Sytë i qeshnin. - Më falni që jua prisha vetminë. Po vetë e shihni se në ç'gjendje jam. Më ndodhi kështu, sepse ne u nisëm nga qyteti për një shëtitje në trojka dhe unë vura bast se jam zonja të shkoj fill e vetme nga Vorobjovka në qytet, por ja që humba rrugn dhe, po të mos kisha ndeshur këtu këtë qelinë tuaj... - gënjeu ajo. Por fytyra e tij e turbulloi, prandaj dhe nuk vazhdoi dot më, heshti. Ajo nuk e kishte pandehur të tillë. Nuk ishte aq bukurosh siç e kish përfytyruar, por në sytë e saj ai ishte i mrekullueshëm. Flokët në kokë dhe në rnjekr i kishte të

31 ATE SERGI

dredhur, të përshkuar nga thinja, hundën e kishte të rregullt, të hollë, sytë që i shkëlgenin si dy thëngjij të ndezur kur të zhbironte, e çuditën pa masë. Ai e kuptoi se ajo gënjente. - Po... Kështu... - tha, ia nguli sytë për një çast dhe sakaq i uli. - Unë po shkoj andej, ju këtu rregullohuni! Ai mori llambën, ndezi një qiri dhe, pasi u përkul bëri për në dhomëzën prapa ndarëses; ajo dëgjoi të lëvizte diçka aty. "Me siguri që merr masa të mbyllet aty, që të mos ketë të bëj me mua", - mendoi ajo me buzën në gaz dhe, pasi zhveshi qyrkun e bardhë, hoqi kapelën e gëzoftë, që e kishte kapur me karfica pas flokëve, dhe shallin e thurur. Thuajse nuk ishte lagur kur kishte qëndruar nën dritare, kishte bërë zhurmë vetëm për ta detyruar atë që ta linte të hynte. Por te dera vërtet që shkeli mu në pellgaçe dhe këmba e majtë i që lagur deri në kërci, çizmja i qe mbushur plot me ujë. Ajo u ul mbi shtratin e tij, një nim dërrase i mbuluar me një qilim dhe zuri të hiqte çizmet. Kjo qeli asaj iu duk e mahnitshme. Një dhomëz gjithëgjithë tre arshinë6 e gjerë dhe nja katër e gjatë, e pastër si të ishte prej qelqi. Ndodhej vetëm shtrati, ku ajo ishte ulur, mbi të qe varur në mur një raft i vogël me libra. Në një qoshe ishte ikona e Krishtit me kurorë me gjemba mbi krye dhe poshtë saj një kandil. Prapa derës në gozhdë qe varur qyrku dhe rasa. Dhomëza mbante një erë të çuditshme: vaji, djerse dhe toke. Gjithçka asaj po i pëlqente. Madje edhe kjo erë. Këmbët e lagura, sidomos njëra, e shqetësonin dhe me ngut zuri t'i hiqte çizmet, pa pushuar për asnjë çast së buzëqeshuri. Gëzohej jo aq ngaqë ia kishte arritur sesa ngaqë e vuri re se arriti ta turbullonte atë — atë burrë të mrekullueshëm, 6

Masë gjatësie që përdorej në Rusinë e vjetër = 0.71 cm

L. N. TOLSTOI 32

të mahnitshëm, të çuditshëm, tërheqës. "E po s'm'u përgjigj, ç'e keqe më gjeti", - i tha ajo vetes. - Atë Sergi! Atë Sergi! Kështu ju quajnë, apo jo? - Ç'dëshironi? iu përgjigj një zë i ulët. - Ju lutem, të më falni që jua prisha vetminë. Po, vërtet s'Idsha si të bëja ndryshe. E lagur si isha, mund edhe të sëmuresha. Madje as tani nuk e di... Jam krejt e lagur, këmbët i kam dru. - Më falni, - iu përgjigj zëri i ulët. — Me asgjë nuk mund t'ju shërbej. - Në asnjë mënyrë nuk do t’ju bezdisja. Ja, vetëm sa të gdhijë. Ai nuk iu përgjigj. Dhe ajo dëgjoi se diç pëshpëriste, me ç'dukej po falej. - Ju nuk keni për të hyrë këtu, ë? - e pyeti ajo dhe buzëqeshi. — Se më duhet të zhvishem që t'i thaj rrobat. Ai nuk iu përgjigj. Vazhdonte të belbëzonte prapa ndarjes, me një zë të qetë, lutjet. "Ja ky është njeri!" — tha ajo me vete kur po hiqte me vështirësi çizmen e mbushur me ujë. E tërhiqte me sa mundte, por s'po e merrte dot dhe nga kjo i erdhi për të qeshur. Ajo qeshi mbytur, por e dinte fare mirë se ai e dëgjonte dhe se kjo e qeshur ndikonte pikërisht ashtu si donte ajo; pastaj qeshi më shkoqur dhe kjo e qeshur e gëzuar, e vetvetishme, e mirë, vërtet që ndikoi mbi të dhe ndikoi pikërisht ashtu si donte ajo. "Po, një të tillë njeri mund ta dashurosh. Ata sy! Dhe atë fytyrë të thjeshtë, fisnike, dhe, sado që llomotit ca lutje, edhe të pasionshme! — mendoi ajo. - Ne, grave, s'na e hedh dot. Që kur afroi fytyrën te xhami, ai edhe më pa, edhe më kuptoi, edhe më njohu. Iu përshkëndit në sy dhe iu ngulit. Ai më dëshiroi, i

33 ATE SERGI

erdhi keq për mua. Po, i erdhi keq". E hoqi më në fund çizmen dhe iu kthye çorapeve. Që t'i hiqte ato çorape të gjata, të kapura me tiranda, i duhej të ngrinte rrobat. I erdhi zor dhe foli: - Mos hyni! Por që prapa ndarjes nuk u përgjigjën. Vazhdonte ajo mërmëritja monotone dhe disa zhurmërima të lëvizjeve. "Me siguri që po përkulet deri në tokë, - mendoi ajo. — Por kot e ka, shqiptoi ultas. — Ai e ka mendjen tek unë. Ashtu si e kam edhe unë tek ai. Falet, po mendja i rri te këto këmbët e mia", - kështu tha me vete dhe i hoqi çorapet e lagura, pastaj ngriti këmbët në shtrat dhe i vuri nën vete. Ndenji kështu fare pak me gjunjët të rrethuar nga krahët, me shikim të mendueshëm përpara. "Po, ky është një vend i humbur, i qetë. Kurrë s'kishte për ta marrë vesh njeri..." Ajo u ngrit, i vari çorapet mbi sobë, në një varëse. Kjo iu duk si e veçantë, e preku me dorë, pastaj, duke shkelur lehtazi me këmbët zbathur, u kthye në shtrat dhe përsëri u ul me këmbët mbledhur. Prapa ndarjes asgjë nuk pipëtinte. Ajo pa orën e vockël që mbante të varur në qafë, ishte dy. "Ata kanë për të ardhur aty nga ora tre". - I mbetej jo më shumë se një orë. "E pse vetëm do të rri unë këtu? Kush tha? Nuk ma ka ënda kështu. Po i bëj zë". - Atë Sergi! Atë Sergi! Sergi Dmitriç, princ Kasatski! Prapa derës - heshtje. - Ju po tregoheni i pashpirt. Nuk do t'ju thërrisja, po të mos kisha nevojë. Jam e sëmurë. Nuk e di se ç'kam, foli ajo me zë të përvuajtur. - Oh, oh! - nisi të rënkonte dhe ra mbi shtrat. Dhe për çudi, ajo vërtet ndihej e këputur, fare e sëmurë, çdo gjë po i dhembte, dridhej e tëra si në ethe. - Ju lutem, më ndihmoni.