Bu kitabın her hakkı saklıdır ve MİRAY EĞİTİM HİZMETLERİ YAYINCILIK İNŞ. TUR. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ.’ne aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir şekilde alınıp yayımlanamaz, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. ISBN: 978-605-06277-3-2 Yayıncı Sertifika No: 41263

GENEL YAYIN YÖNETMENİ YAYIN KOORDİNATÖRÜ YAZARLAR YAYIN EDİTÖRÜ DİZGİ / GRAFİK BASIM YERİ

BETÜL BİBEROĞLU ALİ DİNÇSÖNMEZ ALİ DİNÇSÖNMEZ - ÖZLEM ERSOY ÇELİK SELİN CANDIR - MEHMET SAĞ - TAHA YILMAZ AYŞE İPEKÇİ GÜLTEKİN

MİRAY YAYINLARI DİZGİ BİRİMİ

ERTEM BASIM LTD. ŞTİ. / 0312 640 16 23

www.mirayyayinlari.com.tr

0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 0533 051 86 17

mirayyayinlari_ [email protected]

*

0312 418 10 09 mirayyayinlari

İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;

Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.

Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.

O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;

Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:

O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?

Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?

Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!

Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl.

Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,

Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.

Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,

Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,

Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.

Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;

Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,

O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın;

Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.

Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.

Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;

Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın;

Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;

Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif ERSOY

Değerli Öğrencilerimiz; İlke edindiğimiz ‘faydalı olalım’ sloganıyla amacımız size uygun kaynak arayışınızda işinizi kolaylaştırmaktır. Kimya adına ‘yapamıyorum, olmuyor‘ algısını ‘yapıyorum’a çevirmek niyetiyle hazırladığımız MİRAY YAYINLARI TYT Kimya Soru Bankamız ile sizlere öğretmen notları ve sayfa yanlarında bulunan konu özetleri ile kimyayı sevdirerek öğretmeyi, yorulmadan keyif alarak kullanacağınız bir kaynak sunmayı hedefledik. Yayınlanan her eserimizde sizleri daha üst noktaya çıkarmak ve sizlere faydalı eserler sunmak bilinci ile hareket ederek güçlü kadromuzun hazırladığı eserleri siz AYDIN nesillere sunmaktan büyük keyif duyuyoruz. Sevgili gençler, geleceğimizi sizlere emanet edeceğimiz günler yaklaşırken sizin bilim, fen ve teknoloji adına kendinizi çok geliştirmenizi temenni ediyor, bilim ve fen kısmından kimyayı sevdirmeyi kendimize bir borç biliyoruz. Kıymetli Öğretmenlerimiz; Sizlere ve kıymetli öğrencilerimize katkısı olması adına büyük emekler ve fedakarlıklarla hazırladığımız her eserimizde sadece sizleri ve gelecek nesilleri düşünerek hareket etmekten her zaman büyük keyif aldık. MİRAY YAYINLARI ile hazırlayacağımız her eserimizin size katkı sağlamasını ve eserlerimizi keyif alarak kullanmanızı umut ediyoruz. Öğretmenlerimiz ve öğrencilerimiz; yüzünüzden gülümseme, gönlünüzden kimya sevgisi eksilmesin. Bize bu fırsatı tanıyan eğitim gönüllüsü kurucumuz Mirkan Aydın ve değerli desteklerini esirgemeyen yayınlar koordinatörümüz Betül Biberoğlu’na teşekkür ederiz. Hazırlık aşamasında tashihlerde emeği geçen değerli zümrem Kadriye Arda, Ferahnur Havva Akbaş, Özlem Köker, Gizem Güllü, Yeliz Kaplan, Emin Akgün, Mehmet Okuyucu, Gürhan Aslan, Murat Uysal, Burcu Akdaş ve Havva Cebecioğlu hocalarıma ve dizgide büyük emeği geçen Neşe Çakmak’a teşekkür ederiz.

Yazar ve Yayın Editörü



Ali DİNÇSÖNMEZ

İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE

KİMYA BİLİMİ



Simyadan Kimyaya........................................................................................................................ 8



Kimya Nedir ve Ne İşe Yarar?..................................................................................................... 12



Kimyanın Sembolik Dili................................................................................................................ 16



Laboratuvar Güvenliği................................................................................................................. 24



Kimyasal Maddelerin Yararları / Zararları.................................................................................... 30



Kimya Laboratuvar Malzemeleri.................................................................................................. 32



Karma Test.................................................................................................................................. 34



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR................................................................................ 36

2. ÜNİTE

ATOM VE YAPISI



Atom Modelleri............................................................................................................................ 38



Temel Tanecikler......................................................................................................................... 40



Atom Türleri................................................................................................................................. 48



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR................................................................................ 54

3. ÜNİTE

PERİYODİK SİSTEM



Periyodik Sistemin Tarihçesi ve Özellikleri.................................................................................. 56



Periyodik Sistemde Yer Bulma.................................................................................................... 58



Elementlerin Sınıflandırılması..................................................................................................... 60



Periyodik Özellikler / Atom Çapı.................................................................................................. 62



İyonlaşma Enerjisi....................................................................................................................... 64



Elektron İlgisi ve Elektronegatiflik................................................................................................ 66



Karma Test.................................................................................................................................. 68



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR................................................................................ 74

4. ÜNİTE

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİM



Kimyasal Türler Arası Etkileşimler (Kimyasal Türler)................................................................. 76



Kimyasal Türler Arası Etkileşimler ve Lewis Yapısı.................................................................... 78



İyonik Bağ.................................................................................................................................... 80



Kovalent Bağ............................................................................................................................... 84



Metalik Bağ.................................................................................................................................. 88



İyonik Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması............................................................................... 90



Kovalent Bağlı Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması................................................................. 92



Zayıf Etkileşimler......................................................................................................................... 94



Fiziksel ve Kimyasal Değişimler.................................................................................................. 98



Karma Test................................................................................................................................ 100



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 108

5. ÜNİTE

MADDENİN HÂLLERİ



Maddenin Hâlleri....................................................................................................................... 110



Katılar........................................................................................................................................ 112



Sıvılar........................................................................................................................................ 114



Gazlar........................................................................................................................................ 118



Hâl Değişimleri.......................................................................................................................... 122



Plazma...................................................................................................................................... 124



Karma Test................................................................................................................................ 126



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 138

6. ÜNİTE

DOĞA VE KİMYA



Su ve Hayat............................................................................................................................... 140



Çevre Kimyası........................................................................................................................... 144



Karma Test................................................................................................................................ 148



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 150

7. ÜNİTE

KİMYANIN TEMEL YASALARI



Kütlenin Korunumu Kanunu...................................................................................................... 152



Sabit Oranlar Kanunu................................................................................................................ 154



Katlı Oranlar Kanunu................................................................................................................. 160



Karma Test................................................................................................................................ 164



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 168

8. ÜNİTE

MOL KAVRAMI



Mol Tanecik İlişkisi.................................................................................................................... 170



Mol Kütle İlişkisi......................................................................................................................... 174



Gerçek Atom ve Molekül Kütlesi – akb..................................................................................... 178



Mol Hacim İlişkisi....................................................................................................................... 180



Mol Karışım Problemleri............................................................................................................ 182



Formül Bulma Problemleri........................................................................................................ 184



Karma Test................................................................................................................................ 186



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 188

9. ÜNİTE

TEPKİME TÜRLERİ



Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler......................................................................................... 190



Yanma Tepkimeleri................................................................................................................... 192



Sentez ve Analiz Tepkimeleri.................................................................................................... 194



Çözünme – Çökelme Tepkimeleri............................................................................................ 196



Asit – Baz Tepkimeleri.............................................................................................................. 198



Karma Test................................................................................................................................ 200



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 202

10. ÜNİTE

KİMYASAL HESAPLAMALAR



Denklemli Miktar Geçiş Problemleri.......................................................................................... 204



Artan Madde Problemleri........................................................................................................... 206



Yüzde Verim ve Safsızlık Soruları............................................................................................. 208



Karışım Problemleri................................................................................................................... 210



Atom Kütlesi Bulma ve Karma Sorular...................................................................................... 212



Karma Test................................................................................................................................ 214



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 220

11. ÜNİTE

KARIŞIMLAR



Karışımların Sınıflandırılması.................................................................................................... 222



Çözünme Süreci........................................................................................................................ 224



Kütlece % Derişim..................................................................................................................... 226



Kütlece Yüzde Derişim / Hacimce Yüzde Derişim..................................................................... 230



Koligatif Özellikler...................................................................................................................... 232



Karışımların Ayrılması............................................................................................................... 234



Karma Test................................................................................................................................ 238



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 244

12. ÜNİTE

ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR



Asitler ve Bazların Özellikleri..................................................................................................... 246



Asitler ve Bazların Tepkimeleri.................................................................................................. 254



Hayatımızdaki Asit – Bazlar ve Tuzlar...................................................................................... 262



Karma Test................................................................................................................................ 268



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 270

13. ÜNİTE

KİMYA HER YERDE



Temizlik Malzemeleri................................................................................................................. 272



Polimerler ve Geri Dönüşüm..................................................................................................... 278



Kozmetik Ürünler....................................................................................................................... 284



İlaçlar......................................................................................................................................... 286



Hazır Gıdalar............................................................................................................................. 288



Yenilebilir Yağlar....................................................................................................................... 290



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR.............................................................................. 292



CEVAP ANAHTARI.......................................................................................................................... 294

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

3

a. Simya Nedir?

4 6

Eski çağlarda insanlar hayatta kalmak, ihtiyaçlarını gidermek, yaşam koşullarını iyileştirmek için çevrelerindeki maddeleri anlama ve amaçları doğrultusunda kullanma arayışı içinde olmuşlardır.

7

Eski çağ insanları;

8

• Barınma ve korunma için metalleri işleyerek ev aletleri yaptılar.

5

9

1. Simya ile ilgili;

4. Simya dönemindeki buluşlarla ilgili;

I. Deneme – yanılmaya dayalı çalışmalar yapılmıştır.

I. Yıldırımların ormanlara düşmesi ve lavların akması sonucu yangın çıkması ile ateşi tanıdılar.

II. Belirli yöntemler kullanarak, sistematik bilgi birikimi sağlayan çalışmalar yapılmıştır.

II. Damıtma yöntemiyle bazı asitleri elde ettiler.

III. Ölümsüzlük ve sonsuz zenginlik amaçlanarak çalışılmıştır.

III. Ateşin tanınması ile birlikte toprağı pişirmek suretiyle çanak, çömlek yapmayı öğrendiler.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız l

• Süslenme ve boyamada göz taşı ve şap gibi maddeler kullandılar.

10

Simyadan Kimyaya

B) Yalnız ll

D) l ve lll

C) Yalnız lll



E) l, ll ve lll

A) Yalnız l

• Yiyecekleri uzun süre saklamak için sofra tuzunu (NaCl) ve kükürt buharını kullandılar.

11 12

yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız ll

D) ll ve lll

C) l ve ll

E) l, ll ve lll

• Hastalıkların tedavisinde bitkileri kullandılar.

13

• Giyinmede hayvanların deri ve kürklerini kullandılar.

Değersiz metalleri karıştırarak altın elde etme, sonsuz bir hayata ulaştıran ölümsüzlük iksirini bulma gibi amaçlarla yapılan çalışmalara simya veya alşimi denir. Simya ile uğraşanlara simyacı ya da alşimist adı verilir.

2.



Yukarıda verilenlerden hangileri simyanın bir bilim dalı sayılmamasının nedenlerindendir? A) Yalnız l

II.

Ölümsüzlük iksirini keşfetme,

B) Yalnız ll

D) l ve lll

Simyacıları araştırma yapmaya yönelten uğraşlar, Değersiz madenleri altına çevirme,

cıların deneylerini yaparken kullandıkları bir yöntem değildir?

III. Çalışmaların teorik bir temelinin olmaması

Örnek

I.

5. Aşağıdakilerden hangisi eskiden simya-

I. Deneme - yanılmaya dayanması II. Sistematik bilgi birikiminin olmaması

C) l ve ll

E) l, ll ve lll

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

• Kap, çanak ve çömlek yapımında kili kullandılar.

A) Elektroliz

B) Damıtma

C) Buharlaştırma

D) Isıtma

E) Süzme

6.

Kimyayı simyadan ayıran en önemli özellik nedir?

III. Hastalıkları tedavi etme, Mustafa

verilenlerden hangileri olabilir?

Kimyayı simyadan ayıran en önemli özellik; …………………… .

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

3.

II. İbn-i Sina

Çözüm Simyacıların öncelikli uğraş alanları; altın elde etme ve ölümsüzlük iksirini keşfetme olmakla birlikte sonraları hastalıkları tedavi etmeye de çalışmışlardır. Cevap: E

Uyarı • Simya; felsefe, tıp, astroloji, kimya, fizik, biyoloji, din, ekonomi, metalurji gibi alanlarda çalışmalar barındırır. • Simyacılar çok önemli formüllerin peşinde olduklarını düşündüklerinden çalışmalarını gizli tutarlardı. İnsanlar simyacıların olağanüstü özelliklere sahip olduklarını düşünürlerdi.

8

I. Empedokles Deniz

III. Robert Boyle



IV. Ebûbekir er–Râzi V. A. Lavoisier

Yukarıda verilen isimler için aşağıdaki sınıflandırmalardan hangisi doğru olur?

Yukarıda Mustafa’nın Deniz’e sorduğu sorunun cevabında boş bırakılan yere aşağıdakiler­den hangisi getirilirse Deniz’in ce­vabı doğru olur? A) Kimyanın sınama ve yanılmaya dayalı yöntem­ler içermesidir.

Kimyacı

Simyacı

A)

lll

l, ll, lV, V

B)

lll, V

l, ll, lV

C)

V

l, ll, lll, lV

D)

ll, lll, V

l, lV

D) Kimyanın zengin olma hayalleri üzerine kurulu ol­masıdır.

E)

l, ll, V

lll, lV

E) Kimyanın teorik temellere dayanmamasıdır.

B) Kimyanın ölçmeye dayalı olmasıdır. C) Kimyanın sistematik bilgi birikimi içermemesidir.

bildiklerini söylemelerini istemiştir. Öğrencilerin bilgileri aşa­ğıda verilmiştir. Teorik temelleri olmayan çalışmaları içerir.

I. Kavurma



II. Süblimleştirme



III. Diyaliz



IV. Süzerek ve dinlendirerek ayırma



V. Mayalandırma



Ayşe

KONUYU ÖĞRENELİM

9.

Sınama-yanılma yoluyla çalışmalar yapılır.

1

B) II

C) III

D) IV

E) V

Ali Sistematik bilgi birikimi içermez.

10. Aşağıdakilerden hangisi tarihsel süreç

Fatma

içeri­sinde simyacıların sürekli arayış içinde ol­maları­nın en belirgin nedenlerinden biri değildir?

Ölçmeye dayalı çalışmalar yapılır.

A) Kendini koruma ve yaşamını sürdürebilme ihti­yacı içerisinde olma

Cem

B) Günlük yaşamı kolaylaştırmaya çalışma

Bilim dalı değildir.

C) Temel ihtiyaçları karşılamaya çalışma



Buna göre, hangi öğrencinin simya ile ilgili verdiği bilgi hatalıdır? A) Ayşe

B) Ali

D) Cem

C) Fatma E) Murat

D) İnsanlar arasındaki iletişimi kolaylaştırma

MİRAY YAYINLARI



Murat

2

Öğretmen Notu

Yukarıda verilen yöntemlerden hangisi simya döneminden günümüze kadar kullanılan yöntemler arasında yer almaz? A) I

ÜNİTE

E) Hastalıkları tedavi etmeye çalışma

b. Eski Çağlarda Keşfedilen Maddeler

3 4

◆ Alaşımlar

◆ Kağıt

◆ Kil

◆ Boyar maddeler

◆ Alkol

◆ Kireç

5

◆ Kükürt

◆ Esans

◆ Birçok metal

◆ Mürekkep

6

◆ Barut

◆ Cam

H2SO4 Sülfürik asit (Zaç yağı)

HCl Hidroklorik asit (Tuz ruhu)

Altın (Au) Gümüş (Ag) Cıva (Hg)

CH3COOH Asetik asit (Sirke ruhu)

CuSO4 Bakır (II) Sülfat (Göz taşı)

HNO3 Nitrik asit (Kezzap)

7 8 9 10 11 11 13

Simyacıların Keşfettiği Maddeler Simyacılar günümüz kimyasında kullanılan bazı deney araçlarının ilk ve benzer örneklerini tasarlayıp kullanmışlardır. Bunlar:

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

7. Öğretmen, öğrencilerinden simya ile ilgili

• Fırın (ısıtmada) • İmbik (damıtmada) • Potalar (eritmede) • Saklama kapları • Deney tüpü

Örnek Eski Çağ insanları;

11. Aristo’ya göre, dört temel element ve dört temel özellik arasındaki ilişki şemadaki gibidir.



verilenlerden hangilerini kullanmışlardır?

X Y

I. Boyar maddeler II. Hayvan derisi ve kürkleri III. Çeşitli tuzlar

Sıcak

A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III D) I ve II E) I, II ve III

Toprak

8. İnsanoğlu ihtiyaçlarını gidermek için çev-

Soğuk

resinden nasıl faydalanacağını araştırırken bazı maddeleri tesadüfen bulmuştur.

Bakır

Cam

I

II Porselen



III

V

Yukarıdaki maddelerden hangisi eski çağlarda tesadüfen bulunan maddelerden biri değildir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Z Su



Buna göre, X, Y ve Z yerine yazılacak sözcükler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X

Y

Z

A)

Ateş

Islak

Nemli

B)

Kuru

Ateş

Nemli

C)

Islak

Kuru

Ateş

D)

Kuru

Islak

Ateş

E)

Ateş

Kuru

Islak

Sabun

IV



Tuz

Hava

Çözüm Eski çağ insanları yiyeceklerini uzun süre saklamak için tuzu, giyinmek için hayvan deri ve kürklerini süsleme için boyar maddeleri kullandılar. Cevap: E Simyacıların Kullandığı Bazı Yöntemler Kavurma Damıtma Özütleme Öğütme Sırlama

Yumuşatma Kristallendirme Süzme Çözme Mayalama

9

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

3

1.

Kimya bir bilim dalı iken; simya bir bilim dalı değildir. Bunun nedenleri;

4 6

• Simya gözlem ve deneylerle sistematik bir şekilde test edilemediğinden sistematik bir bilgi birikimi içermemektedir.

7

• Deneme (sınama) - yanılmaya dayalı çalışmalar yapılmıştır.

8

• Simyacılar ölçmeye dayalı çalışmamışlardır.

9

3. Simya bir bilim dalı değildir. Çünkü ……….

II. Kumaş boyama



IV. Seramik ve cam üretimi



Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdaki­lerden hangisi getirilirse hata yapılmış olur? A) çalışmalar sınama – yanılma yoluyla yapılmış­tır.

V. Bitkilerden ilaç üretimi Yukarıda verilenlerden hangisi simyadan

B) nicel gözleme dayalı değildir.

kim­yaya aktarılan bulgular arasında yer

C) sistematik bilgi birikimi içerir.

almaz?

• Simyacıların arayışları bilimsel değil, ruhsaldır.

10

I. Deterjan üretimi

III. Metallerin işlenmesi

• Simyanın teorik temelleri yoktur.

5

Simyadan Kimyaya

A) V

D) teorik temellere dayanmaz. B) IV

C) III

D) II

E) I

E) ölçmeye dayalı yöntemler izlenmemiştir.

Örnek

11 I.

Süzme, özütleme, damıtma gibi yöntemlerin kullanılması II. Teorik temellerinin bulunması III. Sayısal verilere dayalı sistematik bilgi birikimi içermesi

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

13

Yukarıda verilenlerden hangileri, simya ile kimya arasındaki farklardan sayılamaz?

2.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I ve III

İzmir

Amedeo Avogadro

Ebû Bekir er–Râzi

Çözüm Karıncalardan damıtma yoluyla formik asiti elde eden simyacı.

Süzme, özütleme, damıtma gibi fiziksel ayırma yöntemleri ilk kez simya döneminde kullanılmış olup, günümüz kimyasında da kullanılmaktadır. Cevap: A

İbn-i Sina

c. Kimya Bilimine Katkı Sağlayan İnsanlar Empedokles

• Empedokles’e göre doğadaki her şey bu dört temel elementten oluşmuştur.

Aristo

• Atom düşüncesinin öncüsü olan Yunan filozofudur.

• Katıları oluşturan atomların çentikli olduğundan birbirine tutunduğunu, sıvıları oluşturan atomların ise pürüzsüz olduğundan birbiri üstünden kaydığını düşünmüştür.

• Aristo her bir elementin ıslak/kuru ve sıcak/soğuk gibi iki özelliğinin bulunduğunu öne sürmüştür. Ayrıca Aristo, her şeyin topraktan oluşup tekrar toprağa döndüğünü belirtmiştir.

A) Plastik

B) Cam

D) Mürekkep

C) Tuz

E) Şifâlı bitkiler

5. Aşağıdaki kişilerden hangi­sinin yaptığı



A)

Democritus

Modern anlamdaki element tanımını ilk kez yapan kimyacı

• M  addelerin atom denilen çok küçük ve bölünemez parçacıklardan oluştuğunu savunmuştur.

• Ateş, su, toprak ve hava olarak ifade edilen dört temel elementle ilgili önceki düşünceleri daha da geliştirmiştir.

duğu maddelerden biri değildir?

Doğada ateş, hava, su ve toprak olmak üzere 4 element bulunduğunu söyleyen simyacı

• Dört temel element olduğunu savunmuştur. Toprak, su, hava ve ateş.

Aristo

4. Aşağıdakilerden hangisi simyacıların bul-

çalışmalar sadece kimya dönemine aittir?

Democritos

10

Bursa

MİRAY YAYINLARI

12

B) Ben ölümsüzlük iksirini bulmaya çalıştım.

Kütlenin korunumu kanununu ortaya koyan kimyacı

Robert Boyle

John Dalton

Antoine Lavoisier

Ankara

İstanbul

Afyon

C)

D)

Yukarıda verilen şemada başlangıçta kırmızı bölgede bulunan Ali hangi şehire ula­şırsa doğru yolu izlemiş olur? A) Ankara

B) Afyon

D) İstanbul

E)

C) İzmir

E) Bursa

Ben maddeyi altına dönüştürmekle ilgili çalışmalar yaptım.



Ben deneme ve yanılma yoluyla bir takım maddeleri keşfettim.

Ben deneysel bulguları kullanarak nicel birtakım çalışmalar yaptım.

Ben deneme-yanılma yoluyla ateşin maddeleri yaktığını keşfettim.

9. Aşağıdakilerden hangisi simya dönemi-

6. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi simya dö­nemine aittir?

ne ait değildir?

A) Sınama – yanılma yöntemi ile madenleri eriterek alaşımların elde edilmesi.

A) Elementlerin dört ana grupta sınıflandırılması.

B) Elementlerin belirli oranda birleşerek bileşikleri oluşturması.

B) Teorik temellere dayalı olmayan çalışmalar yapılması.

C) Sofra tuzundan elektroliz ile klor gazı elde edilmesi.

C) Sınama ve yanılma yoluyla yeni maddelerin elde edilmesi.

D) Aynı koşullarda, farklı gazların eşit sayıdaki moleküllerinin eşit hacim kapladığının kanıtlanması.

D) Bileşikleri oluşturan elementlerin kütlece birleşme oranlarının araş­tı­rılması. E) Demir, kurşun, bakır gibi elementleri keşfedip eriterek; alaşımların eldesi.

E) Proton, nötron ve elektron gibi atom altı taneciklerin tanım­lan­ması.

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1

Uyarı

2

• Aristo katıları toprak, sıvıları su ve gazları hava elementi olarak sınıflandırır.

3

ATEŞ SICAK

4

KURU

HAVA

5

TOPRAK

ISLAK

6

SOĞUK

7

SU

Aristo'ya göre; ◆ Ateş : sıcak ve kuru ◆ Su : soğuk ve ıslak ◆ Hava : sıcak ve ıslak ◆ Toprak : soğuk ve kuru özelliklerine sahiptir.

8 9 10 11

İbn-i Sina • Kitab - el Şifâ adlı eseri yazmıştır. • Metallerin başka metallere dönüşemeyeceğini ifade etmiştir. • Maddeleri sınıflandırmıştır.

A) Cıva

B) Cam

D) Pil

C) Şap

E) Sabun

10. MİRAY YAYINLARI

günümüze kazandırılan maddelerden biri değildir?

I. İmbik II. Santrifüj cihazı III. Hassas terazi



Yukarıdakilerden hangileri simyacıların çalışmalarında kullandıkları aletlerdendir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

8. Aristo, maddeleri meydana getiren 4 temel

11. •

element olduğu fikrini benimsemiştir.

Element

Y

Yukarıdaki tabloda Aristo felsefesine göre, X ve Y ile gösterilen iki elementin ortak özellikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Islak

B) Sıcak

D) Kuru-Sıcak

Kuşkucu kimyager adlı kitabını yayımlayarak simya çağının kapanmasına sebep olmuştur.

• “Bilinen yöntemlerle kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan her saf madde elementtir.” tanımını yapmıştır.

Toprak



E) I, II ve III

• Gazın basıncı ve hacmi arasındaki ilişkiyi vakum pompası yardımıyla belirleyip, kendi adıyla bilinen gaz yasasını ortaya koymuştur.

X

Su

C) I ve II

C) Kuru

E) Islak-Sıcak



Simya çağını kapatıp kimya biliminin başlamasına öncülük eden isim aşağıdakilerden hangisidir? A) Robert Boyle

B) Câbir bin Hayyan

C) Aristo

D) Antonie Lavoisier E) İbn–i Sina

13

Câbir Bin Hayyan • Bugün kullanılan deney araç ve gereçlerinin ilk ve benzer örneklerini bulmuştur. • İlk laboratuvarı kurmuştur. • Bazı önemli asitleri; H2SO4, HNO3 ve HCI’yi bulmuştur. Kral suyunu elde etmiştir. • Sülfürik asiti (H2SO4 / zaç yağı) keşfetmiştir. • Nitrik asiti (HNO3 / kezzap) keşfetmiştir. • Hidroklorik asiti (HCl /tuz ruhu) elde etmiştir. • Kimyanın babası olarak bilinir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

7. Aşağıdakilerden hangisi eski çağlardan

11

Ebûbekir er-Râzi • Karıncaları damıtarak formik asiti elde etmiştir. • Gliserini keşfetmiştir. • Alkolü antiseptik olarak tıpta kullanmıştır. • Fırın, kroze gibi laboratuvar gereçlerini geliştirmiştir.

Uyarı • İbn-i Sina, Ebûbekir er-Râzi ve İbn-i Rüşd İslam dünyasının önemli simyacılarındandır. Robert Boyle • En ünlü eseri “Kuşkucu Kimyager” adlı kitabıdır. • Gazın basıncı ve hacmi arasındaki ilişkiyi vakum pompası yardımı ile belirleyerek, Boyle Yasası adıyla bilinen gaz yasasını ortaya çıkarmıştır. • Bilinen hiçbir yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamayan saf maddeleri element olarak tanımlamıştır. • Kimyasal bileşiklerle karışımlar arasındaki farkları ifade etmiştir. Antoine Lavoisier • Kalay elementi ile yaptığı deneyler sonucunda kütlenin korunumu kanununu bulmuştur. • Oksijenin havada bulunan ve yanmaya neden olan bir gaz olduğunu ifade etmiştir.

11

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

a. Kimya Ne İşe Yarar?

4

Kimya: Maddenin yapısını, özelliklerini, birbirleri arasındaki etkileşim ve dönüşümleri neden - sonuç ilişkisi içinde inceleyen bilim dalıdır.

5 6 7

• Kütlesi, hacmi ve eylemsizliği olan her şeye madde denir.

8

• Bileşimi belirli olan maddelere kimyasal madde denir.

9 11

Hayatımızın her aşamasında yer alan, sonu olmayan bir araştırma alanı bulunan kimyanın uğraş alanları ve kimyasal maddelere;

12

• Temizlik maddeleri: sabun, deterjan, çamaşır suyu

10

13

1. Bir maddenin kimyasal bileşenlerinin ya

4. Kimya; birbiriyle ilgili bileşikleri, sistemleri,

da bileşenlerden bir bölümünün niteliğinin ve niceliğinin belirlenmesini inceleyen kimya bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir?

yöntemleri ve amaçları gruplayan birçok disiplinlere ayrılır.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

B) Organik Kimya

C) Biyokimya

D) Fizikokimya

A) Polimer Kimyası

B) Anorganik kimya

C) Fizikokimya

D) Matematik



I. Organik kimya II. Endüstriyel kimya III. Polimer kimyası

lerine ayrılır. Organik Kimya



Anorganik Kimya

III

IV

Plastikler yukarıda verilen kimya alt disiplinlerinden hangilerinin çalışma alanına girer? A) Yalnız I

KİMYA

II

Kimya bilimi çok geniş çalışma ve araştırma alanına sahip olduğu için disiplinlere (alt çalışma alanlarına) ayrılmıştır. Bunların başlıcaları;

Analitik Kimya

◆ Analitik Kimya ◆ Biyokimya

V I

Jeofizik

Biyokimya

◆ Organik Kimya ◆ Anorganik Kimya ◆ Polimer Kimyası

5.

samaktadır. Bu yüzden farklı kimya disiplin-

örnek olarak verilebilir.

◆ Fizikokimya

Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi kimyanın disiplinlerinden biri değildir?

E) Endüstriyel Kimya

2. Kimya bilimi çok geniş bir bilgi alanını kap-

• Çevre ile ilgili kimyasallar: fabrika bacalarından çıkan zararlı gazlar, tarım ilaçları, egzoz gazları

◆ Endüstriyel Kimya

Buna göre, kavram haritasında verilenlerden hangisi kimya disiplini değildir?

olarak sayılabilir.

A) I



B) II

C) III

D) IV

E) V

Kimya disiplini



hangileri ile ilgili çalışmalar barındırır?

Tümü kimya biliminin uğraş alanları içinde yer alan çalışmalardandır.

Cevap: E

I. Bitkilerin beslenmesi için gerekli bazı elementleri sağlayan doğal ve yapay maddelere gübre denir.

III. Fizikokimya; kimyasal tepkimelerdeki ısı, sıcaklık vb. niceliklerin tepkimeler üzerindeki etkilerini inceler.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Çözüm

İncelediği alan a. Canlı organizmalardaki kimyasal süreçleri inceler.

Polimer kimyası

II. Biyokimya

II. Petrol ve türevlerinden kimyasal madde elde edilen sanayi koluna petrokimya denir.



Yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) lI ve III

B) l ve ll

C) I ve IlI

E) I, II ve III

E) I, II ve III

alanlar verilmiştir.

Kimya bilimi;

3.

C) Yalnız III

6. Aşağıda bazı kimya disiplinleri ve incelediği

I.

D) II ve III E) I, II ve III

B) Yalnız II

D) I ve II

Örnek I. Maddelerin yapılarını ve bileşimlerini inceleme II. İnsan hayatını kolaylaştıracak yeni maddeler sentezleme III. Canlıların solunum,sindirim gibi temel faaliyetlerindeki kimyasal değişimleri inceleme

12

A) Analitik Kimya



E) Anorganik Kimya

• Yaygın malzemeler: kireç, çimento, cam, boya • Biyolojik sistemlerdeki kimyasal olaylar: fotosentez, solunum, sindirim

Kimya Nedir ve Ne İşe Yarar?

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

b. İş – enerji dönüşümlerini inceler.

III. Fizikokimya c. Naylonun kimyasal özelliklerini inceler.



Buna göre, kimya disiplinleri ve incelediği alanlar doğru bir şekilde eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisine ulaşılır? A)

I. b

B)

I. c

C)

I. a

II. a

II. a

II. c

III. c

III. b

III. b

D)

I. c

E)

I. b

II. b

II. c

III. a

III. a

Y: Kimyasal tepkimelerdeki ısı değişimlerini inceler.



Buna göre, X ve Y ile nitelendirilen kimya disiplinleri aşağıdakilerden hangisidir?

Tanımlarda boş bırakılan yerlere getirilmesi gereken kavramlar, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? lll

Analitik kimya

Fizikokimya

Anorganik kimya

kimya

Analitik kimya

Organik kimya

Analitik kimya

Anorganik kimya

Organik kimya

Analitik kimya

Fizikokimya

kimya Analitik kimya

Anorganik kimya

Fizikokimya

B) Anorganik C)

D) Anorganik E)

8. Analitik kimya ile ilgili; I. Kimyasal bileşenlerin bir bölümünün niteliğinin ve niceliğinin belirlenmesini inceler.

X

Y

A)

Organik kimya

Analitik kimya

B)

Organik kimya

Fizikokimya

C)

Biyokimya

Analitik kimya

D)

Polimer kimyası

Organik kimya

E)

Biyokimya

Fizikokimya

11. •

Canlıların yapısında bulunan kimyasal maddeler ve kimyasal süreçleri inceler.

• Sudaki kirliliği belirleme, kalite kontrolü, gıdalardaki zararlı kimyasalların tayinini yapan kimya dalıdır.

MİRAY YAYINLARI

A)

ll

1



III genellikle karbon içe• ren maddelerin yapısını ve özelliklerini inceleyen bir kimya dalıdır.

l

• Organik bileşiklerin yapısını inceler. Kısaca karbon kimyası da denebilir. • Kimyasal tepkimelerde basınç, sıcaklık, derişim gibi etkenleri inceleyen kimya alt disiplinidir.



B) Yalnız II

D) II ve III

A) Organik Kimya B) Anorganik Kimya

C) Organik Kimya

D) Fizikokimya

6 7 8 9 10 11 11 13

C) Analitik Kimya D) Endüstriyel Kimya E) Fizikokimya

Çözüm

E) Polimer Kimyası

Kan içinde bulunan maddenin nicel analizi, analitik kimyanın çalışma alanına girmektedir. Cevap: C

12. Aşağıda verilen kimya disiplinlerinin incelediği alanlardan hangisi yanlıştır? Kimya Disiplini

İncelediği Alan

A)

Fizikokimya

Enerji ve iş dönüşümleri

B)

Biyokimya

Metabolik faaliyetler

A) Anorganik kimya

B) Organik kimya

C) Endüstriyel kimya

C) Petrokimya

D) Fizikokimya

D)

E) Biyokimya

5

Hastanede şeker tahlili için kan veren Semih’in kan şekeri 126 mg/dL olarak tespit edilmiştir.

B) Analitik Kimya

E) I, II ve III

deler ve kimyasal süreçleri inceleyen kimya disiplini aşağıdakilerden hangisidir?

4

Örnek

A) Biyokimya

C) I ve II

9. Canlıların yapısında bulunan kimyasal mad-

3

b. Kimya Disiplinleri Analitik Kimya: Belirli bir maddenin kimyasal bileşimini nitel (kalitatif analiz) ve nicel (kantitatif analiz) yönden inceleyen kimya dalıdır. Örneğin; sudaki kirliliği belirleme, kalite kontrolü ve gıdalardaki zararlı kimyasalların tayininde analitik kimyadan yararlanılır. Biyokimya: Canlıların yapısında bulunan kimyasal maddeler ve kimyasal süreçleri inceleyen kimya disiplinidir. Örneğin; kan, idrar analizi, metabolik faaliyetler, fermantasyon biyokimyanın incelediği konulardandır. Organik Kimya (Karbon Kimyası) Karbon elementinin oluşturduğu organik bileşiklerin yapısını, özelliklerini, fiziksel ve kimyasal etkileşimlerini inceleyen kimya dalıdır. Örneğin; ilaçlar, polimerler, fosil yakıtların bileşenlerini inceler. Anorganik Kimya: Genellikle karbon içermeyen (organik olmayan) maddelerin yapısını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimya dalıdır. Örneğin; su, metaller, ametaller, yarı metaller, tuzlar, bazlar ve asitler anorganik kimyanın çalışma alanına girer.

Buna göre, bu çalışma kimyanın hangi alt dalı ile ilgilidir?

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

2

Öğretmen Notu

Aşağıdaki kimya disiplinlerinden hangisine ait bir bilgi yukarıda verilmemiştir?

II. Gıda katkı maddelerini analiz eder. III. Doktorların hastalığı teşhis etme sürecinde, klinik laboratuvar testlerinin temelini oluşturur.

ÜNİTE

liklerini inceler.

• Organik olmayan maddelerin yapısını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimya dalına II denir.



KONUYU ÖĞRENELİM

10. X: Karbon esaslı bileşiklerin yapı ve özel-

• Maddelerin kimyasal bileşimlerinin niteliğinin ve niceliğinin belirlenmesini inceleyen kimya dalına I denir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

7.

Analitik kimya

Ham madde imalatı

Fizikokimya: Kimyasal tepkimelerdeki ısı, iş ve enerji dönüşümleri ile fiziksel etkenlerin (basınç, sıcaklık, derişim...) kimyasal tepkimeler üzerindeki etkilerini inceleyen kimya dalıdır. Örneğin; elektrokimya, spektroskopi, reaksiyon hızı, verim, kimyasal termodinamik fizikokimyanın çalışma alanlarıdır.

Tuz köprüsü

Ni(k)

Cu(k)

Termodinamik (suda)

E)

Organik kimya

Karbon bileşikleri

cam pamuğu

(suda)

(suda)

(suda)

Bir pil düzeneği

13

ÜNİTE

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1.

Polimer Kimyası: Polimer bileşiklerin yapısını, özelliklerini, kullanım alanlarını inceleyen kimya dalıdır.

4 5 7

Endüstriyel Kimya (Sanayi Kimyası): Endüstride kullanılan kimyasal maddelerin kolay ve ucuz yoldan üretilme tekniklerini, kullanım alanlarını inceleyen kimya dalıdır.

8 9 10 12



Maddelerin kimyasal bileşimlerinin Y:

Polietilen ve poliamid gibi maddeZ:



Buna göre; X, Y ve Z ile belirtilen kimya disiplinleri hangileridir?

E) Fizikokimya / Analitik kimya / Biyokimya

X

Y

Z

A)

Organik kimya

Fizikokimya

Polimer kimyası

B)

Biyokimya

Analitik kimya

Fizikokimya

C) Biyokimya

Analitik kimya

Polimer kimyası

D) Fizikokimya

Anorganik kimya

Biyokimya

Organik kimya

Anorganik kimya

E)

Biyokimya

2.

• Ham maddesi petrol olan, yeni kimyasallar sentezleyen ve bunların kullanım alanlarını ve özelliklerini inceleyen kimya dalı petrokimyadır.

ORGANİK KİMYA I. Karbon bulunduran bileşiklerin yapıları

• Arıtım bir üründe atık olarak adlandırılan, istenmeyen ve kirlilik oluşturan maddelerin fiziksel, kimyasal veya biyolojik metodlarla uzaklaştırılması işlemidir.

II. Çevreyi kirleten kimyasalların analizi

4. Endüstriyel kimya (Sanayi Kimyası); endüstride kullanılan kimyasal maddelerin kolay ve ucuz yoldan üretilme

III. Kan, idrar analizi ve metabolik faaliyetler

yollarını inceler.

IV. LPG, LNG, petrol ve petrol ürünleri

• Hayvanlardan, bitkilerden veya sentetik yollardan elde edilen ipliklerin işlenmesi ve kumaş hâline getirilmesi sürecine tekstil denir.

• Kimyasal maddeler üreten fabrikaları amaca uygunluk ve ekonomiklik yönüyle tasarlama, kurma, işletme ve denetleme gibi görevler üstlenen kişidir.

lerin üretilmesiyle ilgilenen kimya disiplinidir.

D) Anorganik kimya / Organik kimya / Biyokimya

• İlaçların bulunması ve sentezlenmesi alanında çalışmalar yapan kimya dalı farmasötik kimya (ilaç kimyası)dır.

Kimya Mühendisliği

kalitatif (nitel) ve kantitatif (nicel) analizi ile ilgilenen kimya disiplinidir.

• Hastalıkların teşhisi, tedavisi ve önlenmesinde kullanılan kimyasal maddelere ilaç denir.

c. Kimya İle İlgili Meslekler ve Çalışma Alanları

ği sonucu öğrenme kapasitesinin düşmesi ve dalgınlık oluşması ile ilgilenen kimya disiplinidir.

Yukarıda verilen bilimsel çalışmaların sırasıyla hangi kimya disiplini içinde incelenmesi en uygun olur?

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

X:

C) Biyokimya / Analitik kimya / Fizikokimya

• Sentezlenmesi işleminde kimya biliminden yararlanılan boyalar, yüzeyleri renklendirme ve koruma amaçlı kullanılan kimyasallardır.

14

Mg elementinin vücuttaki eksikli-

B) Endüstriyel kimya / Fizikokimya / Biyokimya

• Bu alt dalların yanında kimya, ilaç, gübre, petrokimya, arıtım, boya ve tekstil gibi alanlarla da yakından ilişkilidir.

• Tarımda verimi arttırmak için toprağa eklenen, doğal veya yapay olarak elde edilen kimyasallara gübre denir. Hayvansal veya bitkisel esaslı olanları organik gübrelerdir. Amonyum nitrat veya amonyum sülfat gibi sentetik olanlarını laboratuvar ortamında kimyacılar sentezlemiştir.

ilgili bilgiler verilmiştir.

A) Fizikokimya / Analitik kimya / Anorganik kimya

Uyarı

13



• Kanda bulunan kimyasal maddelerin yapısını ve işlevlerini inceler.

Örneğin; boyalar, patlayıcılar, kimyasal gübreler gibi birçok madde endüstriyel kimyanın çalışma alanındadır.

11

3. Aşağıdaki tabloda bazı kimya disiplinleri ile

• Elektrik akımının madde üzerindeki değiştirici ve dönüştürücü etkisini inceler. • Su kaynaklarını kirleten kimyasalların analizini yapar.

Örneğin; plastikler, naylonlar, kauçuklar, lifler, bazı yapıştırıcılar polimer kimyasının uğraş alanlarıdır.

6

Kimya Nedir ve Ne İşe Yarar?

I. Organik bal üretimi II. Kimyasal gübre

V. İlaçlar, polimerler, fosil yakıtların bileşenleri



Yukarıdaki kavram haritasında organik kimyanın incelediği alanların hangilerinde hata yapılmıştır? A) I ve II

B) I ve V

D) IV ve V

C) II ve III

E) Yalnız III

III. Demir – çelik IV. Patlayıcılar V. Cam ve seramik

Yukarıdaki üretim sektörlerinden hangisi endüstriyel kimyanın uğraş alanlarından biri değildir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Uğraş Alanları

Polimer kimyası

a)

Teflon, plastik, orlon, naylon gibi maddelerin üretimi ile ilgilenir.

Endüstriyel b) Il. Kimya

Organik olmayan, genellikle karbon içermeyen bileşiklerin özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimyanın alt disiplinidir.

ya ile ilgili öğrencilerin yorumları aşağıdaki gibidir. I.

Maddenin niteliğinin ve niceliğinin belirlenmesi üzerine çalışmalar yapar. Ali

Canlı organizmalardaki kimyasal süreçleri inceler. Ayşe Kimyasal sistemlerdeki enerji değişimlerini inceler.



lll.

Anorganik c) Kimya

Ozan



Buna göre, hangi öğrencilerin yorumu yanlıştır? A) Ayşe

B) Ali ve Ayşe

C) Ozan ve Ali

D) Ozan ve Ayşe

E) Ali, Ozan ve Ayşe



II. İlaçların üretilmesi ve geliştirilmesi, ilaçların kullanımı, hastanın bilgilendirilmesi, ilaçların hastaya ulaştırılması



III. Maddenin yapısının incelenmesi, yeni maddelerin sentezlenmesi, ham maddelerin üretimi ve kalite kontrolünün yapılması a. Kimyager

MİRAY YAYINLARI

I. Kimya ile ilgili MEB tarafından belirlenmiş bilgi, beceri ve davranışların uygun yöntem ve teknikler kullanılarak öğrencilere kazandırılması

mesleklerine ait çalışma alanları yukarıda verilmiştir.



Buna göre, bu meslekler ve çalışma alanları aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A)

I. b II. c III. a D)

B)

I. a II. b III. c

I. c II. b III. a E)

C)

I. b II. a III. c

I. c II. a III. b

E)

I. a II. b III. c

I. b II. a III. c

5 6 7 8

• Maden cevherlerinden metal ve alaşımlarının elde edilmesi ve bunların endüstrinin ihtiyaç duyduğu ham madde hâline getirilmesi çalışmalarını yürüten meslek dalıdır.

9 10 11 11 13

• Maddeyi inceleyen, yeni maddeler sentezleyen, kimya alanındaki ham maddelerin üretimini ve kalite kontrolünü yapan meslek dalıdır. • Kimyagerler organik kimya, anorganik kimya, analitik kimya, biyokimya, fizikokimya gibi kimya alt dallarında ileri düzey eğitim almış kişilerdir.

• Kimyagerlerin çalışma ortamları genellikle laboratuvarlardır. • Petrol ve ürünleri, plastik, gıda, kozmetik, ilaç, boya, temizlik malzemeleri, kağıt ve metal endüstrisi gibi pek çok alanda çalışabilirler.

8.

b. Eczacı



I. b II. c III. a

C)

4

Metalurji Mühendisliği

Kimyager

I. a II. c III. b

3

• Kimya mühendisleri petrokimya, otomotiv, çimento, şeker, seramik, tekstil, ilaç, kozmetik, boya, plastik ve savunma sanayi gibi alanlarda çalışabilir.

A)

B)

2

• Farklı endüstri dallarında üretilen kimyasalları en ekonomik nasıl üretiriz? sorusuna cevap arayan meslek dalıdır.

• Metalurji mühendisi demir-çelik, alüminyum ve döküm fabrikaları ile cam, seramik ve plastik üretim sektöründe çalışabilir.

I. c II. b III. a

1

• Kimyagerler Fen-Edebiyat fakültelerinin kimya bölümlerinde 4 yıllık lisans eğitimi alırlar.

• Maden cevherlerinden metal ve alaşımlarının elde edilmesi, bunların endüstrinin ihtiyaç duyduğu ham madde hâline getirilmesi çalışmalarını yürütür. • Metal ve alaşımların kullanıldığı kimya, makine, inşaat, uzay – uçak gibi çok disiplinli mühendislik dalıdır.

c. Kimya öğretmeni



Endüstride kullanılan kimyasal maddelerin kolay ve ucuz yoldan üretim yollarını araştırır.

ÜNİTE

• Kısaca kimyanın buluşlarını uygulayan, üretime geçiren meslek dalıdır.

Yukarıda verilen kimya disiplinleri ile uğraş alanları, aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

D)

6.

KONUYU ÖĞRENELİM

Kimya Disiplini

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

7.

5. Kimya disiplinlerinden biri olan analitik kim-

• Demir–çelik, alüminyum, demir döküm fabrikalarında çalışabilir.

Yukarıda birtakım özellikleri belirtilen meslek dalı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) İnşaat Mühendisi B) Kimya Mühendisi C) Metalurji Mühendisi D) Kimyager E) Kimya Öğretmeni

Eczacı • Ecza ilaç, eczacı ilaç yapan/satan kişi anlamına gelir. • Eczacılar ilaçların üretimi ve geliştirilmesi, ilaçların kullanımı hakkında hastanın bilgilendirilmesi, ilaçların hastaya ulaştırılması konularında görevlidir. • Eczacılar, eczacılık fakültelerinin 5 yıllık lisans bölümlerinden mezun olan kişilerdir. Kimya Öğretmenliği • Kimya ile ilgili MEB tarafından belirlenmiş bilgi, beceri ve davranışların uygun yöntem ve teknikler kullanılarak öğrencilere kazandırılmasını hedefleyen meslek dalıdır. • Kimya öğretmenleri üniversitelerin eğitim fakültelerinden mezun olan ve genellikle MEB’e bağlı okullarda görev yapan kişilerdir.

15

ÜNİTE

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1. Tabloda bazı elementlerin sembolleri ve

3

MADDE

4

• Kütlesi hacmi olan her şeydir. • Kütle, hacim, eylemsizlik ve tanecikli yapı maddenin ortak özellikleridir.

5 6

SAF MADDE

7 8 9 10



• Birden fazla sayıda, farklı cins maddeden oluşan homojen veya heterojen özellikteki madelerdir. • Karışımlar olarak adlandırılırlar.



11

Element

Bileşik

12

4. Elementlerin sembolik dili ile ilgili;

isimleri eşleştirilmiştir.

SAF OLMAYAN MADDE

• Fiziksel yöntemlerle başka maddelere ayrılmazlar. • Homojendirler. • Sabit basınçta belirli erime ve kaynama noktaları bulunur.

Kimyanın Sembolik Dili

Heterojen Karışım

Homojen Karışım (Çözelti)

Elementin Sembolü

İsmi

I.

Pb

Kurşun

II.

Ca

Krom

III.

Mn

Magnezyum

IV.

Sn

Kalay

V.

Br

Baryum

I. Simyacılar buluşlarını gizli tutmak için elementleri simgelerle göstermişlerdir. II. Elementlerin sembolleri genellikle Latince adlarının ilk ya da ilk iki harfleridir. III. Her elementin kendine özgü sembolü vardır.

A) Yalnız I

A) I ve III

B) II ve IV

D) Yalnız II

5.

İki veya daha fazla farklı cins elementin, kendi özelliklerini kaybederek, belirli oranlarda birleşmesi sonucunda oluşan saf maddelere bileşik denir.

• Bilinen hiçbir fiziksel veya kimyasal yöntemle kendinden daha basit maddelere ayrıştırılamazlar.

2. Aşağıdaki

elementlerden sembolü tek harfli değildir?

• Atomik olanlara: Fe, Ne, Ag

A) Fosfor

• Moleküler olanlara: N2, O3, P4

B) Kükürt

D) Karbon

örnek olarak verilebilir.

hangisinin

C) İyot

E) Kobalt

• Antik dönemde önce su, sonra toprak, hava, ateş element olarak kabul edilmiş, daha sonraları R. Boyle tarafından bugünkü modern element tanımına en yakın olan tanım yapılmıştır. • Element sembolleri, farklı simya dönemlerinde farklı şekillerle gösterilmiştir.

A) C6H12O6(k)

B) C2H5OH(s)

C) H2SO4(suda)

D) NH3(g)

E) H2O(s)

3.

• Belirli koşullarda erime noktası, kaynama noktası, yoğunluk gibi ayırt edici özellikleri sabittir.

Aşağıdakilerden hangisi bileşik değildir?

adları yazılmıştır.

Atomik yapılı elementler

• Homojendirler.



6. Aşağıdaki kutulara bazı bileşiklerin yaygın

K(k)

H2 gazı

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

ÖĞRETMENİN NOTU

• Elementler semboller ile gösterilirler.

Moleküler yapılı element

E) I, II ve III

E) Yalnız V

• Tek çeşit atomlardan oluşan saf maddelere element denir.

Li(k)

C) Yalnız III

C) II, III ve V

a. Elementler ve Sembolleri

• Elementler atomik veya moleküler hâlde bulunabilirler.

B) Yalnız II

D) I ve II

Buna göre, verilen sembol - isim eşleştirmelerinden hangileri hatalıdır?

13

16

yargılarından hangileri doğrudur?



• Elementlerin sembollerle gösterilmesi ile evrensel, ortak ve daha basit bir dil oluşturulmuştur. Buna göre, aşağıda verilen elementlerden hangisinin karşısında verilen sembol yanlıştır? Element

Sembol

A)

Nikel

Ni

B)

Bakır

C)



I

II

III

Zaç yağı

Kezzap

Tuz ruhu

Buna göre, kutulara yaygın adları yazılmış olan bileşiklerin formülleri, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? l

ll

lll

A)

HCl

HNO3

H2SO4

Cu

B)

H2SO4

HNO3

HCl

Çinko

Zn

C)

HNO3

H2SO4

HCl

D)

Krom

Cr

D)

HCl

H2SO4

HNO3

E)

Kobalt

K

E)

H2SO4

HNO3

HCOOH

7. Aşağıda bazı bileşiklerin formülleri ve bu bileşiklerin yaygın adları verilmiştir.

II. Günümüz element sembollerinin gösterimini ilk öneren bilim insanı, Berzellius’tur. III. Aynı proton sayısına sahip atomlar topluluğudur.

I.

KOH

a.

Tuz ruhu

Il.

NaOH

b.

Sud kostik

lll.

HCl

c.

Potas kostik

IV. Atomik ve moleküler yapıda olanları vardır. V. Fiziksel veya kimyasal yollarla bileşenlerine ayrıştırılırlar.

Buna göre, bu bileşiklerin formülleri ile yaygın adları aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A)

I. a

B)

I. b

C)

II. a

II. c

III. c

III. c

III. a

I. c

E)



yargılarından hangisi yanlıştır? B) IV

A) V

I. b

II. b

D)

1

I. Sembollerle gösterilirler.

Yaygın adı

C) III

D) II

E) I

Tarih

1600’ler

1700’ler

II. b

II. a

III. a

III. b

4

Altın

9

Bakır

→ Cuprum → Cu

10

Kükürt

→ Sulphur → S

11 13

• Elementlerin sembollerle gösterilmesi ile evrensel, ortak, daha basit ve anlaşılır bir dil oluşturulmuştur.

11. HCOOK bileşiğinde aşağıdaki element atomlarından hangisi bulunmaz? A) Karbon

B) Hidrojen

D) Potasyum

C) Oksijen

E) Kalsiyum

Özellik a Saf ve homojen olma

Element Bileşik +

+

–

+

C) Ca, Po, Ka, Fo, Fl

c

Bileşenleri arasında sabit bir oran bulunma

–

+

D) C, Po, Ca, P, F

d Sembollerle gösterilme

+

–

En az iki veya daha e fazla çeşit atom bulundurma

–

+

f Formüllerle gösterilme

–

+

g Tek çeşit atom içerme

+

–

B) C, K, Ca, P, F

E) Ca, K, C, P, F

12. Aşağıda bazı elementlerin kullanım alanları verilmiştir.

I. Kaplamacılıkta kullanılan kalay

II. Termometrelerde kullanılan cıva

III. Çelik üretiminde kullanılan krom I. Zaç yağı II. Kezzap

Buna göre, yukarıda kullanım alanları belirtilen elementlerin sembolleri hangi seçenekte doğru verilmiştir?

III. Tuz ruhu

l

ll

lll

A)

Sn

Hg

Cr

B)

Hg

Ni

Ca

Yukarıdaki maddelerden hangisi üç tür atom içermez?

C)

Al

S

Fe

D)

Sn

Pb

Ag

A) I

E)

Co

Hg

Cr

C) III

7

Latince adı Sembol

Kimyasal yöntemlerle ayrışma

B) II

6 8

Örneğin;

b

V. Sud kostik

5

• Bugün kullanılan element sembolleri 1814 yılında Berzellius tarafından harfler kullanılarak oluşturulmuştur.

Uyarı

A) C, P, K, F, Fl

IV. Potas kostik

3

1808

11

flor elementlerinin sembolleri sırasıyla aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?



1500’ler

I. c

8. Karbon, potasyum, kalsiyum, fosfor ve

9.

2

Örneğin;

Kalsiyum → Calcium → Ca

MİRAY YAYINLARI



Bileşik formülü

ÜNİTE

D) IV

E) V

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ



KONUYU ÖĞRENELİM

10. Elementlerle ilgili;

Yukarıda element ve bileşiklerle ilgili bazı özellikler verilmiştir. Özelliklere sahip olanlar “+”, olmayanlar “–” işaretleri ile işaretlenmiştir. Saf ve homojen olma hem element hem de bileşiğe ait bir özelliktir. Bileşikler kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılabilir. Bileşenleri arasında sabit oran bulunan maddeler bileşiklerdir. Elementler sembollerle gösterilir. Bileşikler yapılarında iki veya daha fazla çeşit atom bulundurur ve formüllerle gösterilir. Elementler yapılarında tek tür atom bulundurur.

17

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

İlk 20 elementin adları ve sembolleri

3 4

Element Sembolü

Element Adı

5

H

Hidrojen

He

Helyum

6

Li

Lityum

7

Be

Berilyum

8

B

Bor

C

Karbon

9 10

N

Azot

O

Oksijen

11

F

Flor

12

Ne

Neon

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

13

Na

Sodyum

Mg

Magnezyum

Al

Alüminyum

Si

Silisyum

P

Fosfor

S

Kükürt

CI

Klor

Ar

Argon

K

Potasyum

Ca

Kalsiyum

Örnek Modern kimyada elementlerin belirli sembollerle gösterilmesi; I. Bütün dünyada ortak bir bilim dili oluşturma, II. Yazım kolaylığı sağlama, III. Tepkimelerin gösteriminde karmaşıklığı ortadan kaldırma,

Kimyanın Sembolik Dili

1. Halk arasında kezzap olarak bilinen, en-

5. Element ve bileşiklerle ilgili,

düstride gübre, ilaç ve boya yapımında kullanılan madde aşağıdakilerden hangisidir? A) NO2

B) NH3

D) H3PO4

I. Tek tür tanecik içerme II. Sembollerle gösterilme III. Kimyasal yöntemlerle daha küçük birimlere ayrışma

C) HNO3

E) H2CO3

özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

2.

I. Saf maddelerdir.

Saf maddeler, element ve bileşikler olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar.

Yukarıda verilen ifadelerden hangileri sadece elementler için doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

E) II ve III

ÖĞRETMENİN NOTU

III. Fiziksel ve kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılmazlar.

C) I ve II

6.

II. Formüller ile gösterilirler.



C) Yalnız III

E) I, II ve III

3. Aşağıda verilenlerden hangisi tüm ele-

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

Buna göre, aşağıdaki saf maddelerden hangisi diğerlerinden farklı bir sınıfa aittir? A) CO

B) NO2

D) Co

7.

C) SO2 E) H2O

I. Aynı tür atomlardan oluşma

ment ve bileşiklerin ortak özelliğidir?

II. Saf olma

A) Aynı cins atom içerme

III. Atomik hâlde bulunma

B) Kimyasal yollarla ayrışmama



C) Farklı tür atomlar içerme

Yukarıdaki özelliklerden hangileri tüm elementler için ortaktır? A) Yalnız I

D) Formüllerle gösterilme

B) Yalnız II

D) I ve III

E) Arı madde olma

C) I ve II

E) I, II ve III

yukarıdaki avantajlardan hangilerini sağlamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

4. Aşağıda yaygın adları verilen bileşikler-

Çözüm Elementlerin sembollerle gösterilmesi ortak bilim dili oluşturmuş, yazım ve tepkimelerin gösteriminde kolaylık sağlamıştır. Cevap: E

den hangisi 3 tür atom içermez?

I. Her ikisi de saf maddedir.

A) Sirke asiti

II. CO2 bileşik, CO ise elementtir.

B) Sud kostik

III. Yapılarında tek cins molekül içerirler.

C) Sönmüş kireç D) Sönmemiş kireç E) Kireç taşı

18

8. CO2 ve CO ile ilgili;



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) I ve III

9. Aşağıda adları verilen bileşiklerden han-

12. Câbir Bin Hayyan imbik olarak bilinen da-

gisinin karşısında, içerdiği atomlar yan-

mıtma düzeneğini kullanarak bazı asitleri elde etmiştir.

lış belirtilmiştir? Bileşik

İçerdiği atomlar

A)

Yemek tuzu

Na, Cl

B)

Asetik asit

C, H, O

C)

Sülfürik asit

H, N, O

D)

Su

H, O

E)

Amonyak

N, H



Bu asitler; • Kezzap

1 2

Örnek

A) N2

• Zaç yağıdır. Câbir Bin Hayyan’ın keşfettiği bu üç bileşikdeki ortak element aşağıdakilerden hangisidir? A) Oksijen

ÜNİTE

3

Aşağıdakilerden hangisi moleküler yapılı bir element değildir?

• Tuz ruhu



KONUYU ÖĞRENELİM

B) Klor

D) Azot

C) Hidrojen E) Kükürt

B) S8 C) P4

D) Fe

4

E) O3

5 6

Çözüm

7

N2 diatomik; S8, P4 ve O3 poliatomik moleküler yapılı elementler olup, Fe atomik yapılıdır. Cevap: D

8 9 10

Günlük hayatta sıkça kullanılan bazı elementler ve sembolleri

K

Kalsiyum

B)

Al

Alüminyum

C)

P

Fosfor

D)

N

Azot

E)

Be

Berilyum

Mangan

Mn

Demir

Fe

Kobalt

Co

A) Amonyak Atomları sayıca 1:3 oranında birleşmiştir.

Nikel

Ni

Bakır

Cu

B)

Çinko

Zn

Madde

MİRAY YAYINLARI

A)

Adı

Cr

şısında verilen özelik yanlıştır?

sembollerinden hangisinin karşısındaki adı yanlış verilmiştir? Sembol

Krom

13. Aşağıdaki maddelerden hangisinin kar-

10. Günümüzde kullanılan aşağıdaki element

Zaç yağı

Özellik

Yapısında 3 çeşit element vardır.

C) Sofra tuzu Formül ile gösterilir. D)

Kurşun

Kimyasal yöntemle bileşenlerine ayrıştırılır.

E) Azot gazı Moleküler yapılı elementtir.

11

Element Sembolü

Brom

Br

Gümüş

Ag

Kalay

Sn

İyot

I

Baryum

Ba

Altın

Au

Cıva

Hg

Kurşun

Pb

13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

Element Adı

11

14. Aşağıda bazı bileşiklerin isimleri verilmiştir. 11. Aşağıdaki kutucuklarda bazı bileşik formülleri verilmiştir.



NH3

HNO3



b. Potas kostik

NaOH

Buna göre, kutucuklarda verilen bileşikler için; I. Yapılarında hidrojen (H) atomu içerme

c. Sönmüş kireç

Buna göre, bu bileşiklerle ilgili; I. Formüllerindeki atom sayıları arasındaki ilişki, a > c > b şeklindedir.

II. Kendini oluşturan elementlerin özelliklerini göstermeme III. Kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrılabilme

II. İçerdikleri atom çeşidi sayıları, a = b = c şeklindedir.

IV. Yapılarında azot (N) atomu içerme

III. Her üçünde de oksijen ve hidrojen atomları bulunur.

V. Saf ve homojen olma

Krom, kaplamacılıkta sıkça kullanılan bir metaldir.

a. Asetik asit

yukarıda verilen özelliklerden hangisi ortak değildir? A) V

B) IV

C) III

D) II

E) I



Gümüş, elektriği iyi ileten, kıymetli eşya yapımında kullanılan bir metaldir.

Altın, kimyasal reaksiyonlara karşı isteksiz olduğundan soy metal olarak adlandırılır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

Cıva, oda koşullarında sıvı hâlde olan tek metaldir.

19

ÜNİTE

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

Kimyanın Sembolik Dili

1.

X: Aynı tür atomlardan oluşur.

3

b. Bileşikler ve Formülleri



Fosfor

4

İki ya da daha fazla tür atomun kendi kimyasal özelliklerini kaybederek belirli oranlarda birleşmesi ile oluşan yeni ve saf maddeye bileşik denir.

Y: Kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrıştırılır.



Yukarıda verilen bilgilere göre, X ve Y saf maddeleri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Alüminyum

5 6

Bileşikler:

7 8 9 10 11 12 13

X

Y

A)

CO

Co

• Kendisini oluşturan taneciklerin özelliklerini göstermezler.

B)

Na

Pb

• Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamazlar.

C)

K

Fe

• Isıtma veya elektroliz gibi kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrıştırılırlar.

D)

Na

H 2O

E)

NH3

H 2O

Sn Kükürt S Bor

Moleküllerde; atomların cinsleri aynı ise element molekülü, farklı cins atomlar varsa bileşik molekülüdür. Element molekülü: O2, S8, P4, N2, H2 Bileşik molekülü: CO2, H2O, SO3, P2O5 • Element moleküllerinin iki atomlu olanlarına diatomik, ikiden fazla atomlu olanlarına poliatomik (çok atomlu) yapılı molekül denir.

Yemek tuzu

Amonyak



Nitrik asit

B) P

B) CaCO3

D) NH3

C) B



Bileşik Yaygın Adı Su

NH3 H2SO4

C) HNO3 Zaç yağı

E) NaCl

H 2O HNO3

Ozon



Element molekülleri

Buna göre, yaygın adları ve formülleri verilen bileşikler eşleştirildiğinde hangi bileşiğin adı açıkta kalır? A) Amonyak

3. Aşağıdaki bileşik formüllerinden hangisi “zaç yağına” aittir? Karbon dioksit

Bileşik molekülleri

20

Bileşik Formülü

Amonyak

Kezzap

Karbon monoksit

E) Sn

adları ile formülleri verilmiştir.

Sönmemiş kireç

Oksijen

D) S

5. Aşağıdaki tabloda bazı bileşiklerin yaygın

Kutucuklarda yaygın veya sistematik adları verilen bileşikler aşağıdaki formüllerle doğru bir şekilde eşleştirildiğinde hangi formül açıkta kalır? A) KCl

K

Yukarıda belirtilen elementler, sembolleriyle eşleştirildiğinde hangi sembol açıkta kalır? A) K

• En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile birleşerek oluşturduğu yapıya molekül denir.

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

• Elementler gibi bileşikler de saf ve homojendirler.

Kireç taşı

P

Kalay

• Bileşiği oluşturan elementler arasında belirli bir oran bulunur.

2.

B

AI

• Formül ile gösterilirler.

• Sabit basınç altında belirli erime ve kaynama noktaları vardır.

4.

A) HCl D) H2S

B) Su C) Zaç yağı

B) H2SO4 E) HF

C) HNO3

D) Sönmemiş kireç E) Kezzap

6.

9.

X: İki farklı gazın tepkimesiyle oluşan saf bir sıvı



Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin bi­leşik olduğu kesindir? B) Yalnız Y

D) Y ve Z

ÜNİTE

1

III. Şehir, ülke ve yer adları

Z: Elektrik akımını ileten sıvı

A) Yalnız X

KONUYU ÖĞRENELİM

II. Gezegen–yıldız adları

Y: Farklı tür atomlardan, aynı tür moleküllerden oluşan gaz



I. Tanınmış bilim insanlarının adları

Elementlerin adları belirlenirken yukarıda verilen adların hangilerinden yararlanılmıştır? A) I ve II

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız Z

2

Örnek

C) II ve III

4

B) P10 C) HNO3

5

A) Sn D)

E) I, II ve III

3

Aşağıda verilen taneciklerden hangisi bileşiktir?

SO42–

E) He

6 7

E) X ve Y

8

Çözüm

9

Bileşikler en az iki çeşit atomdan oluşan ve toplam yükü sıfır olan maddelerdir. Cevap: C

10 11 11

10.

bileşik için verilen örnekler doğrudur?

A) Yemek tuzu

8.



II. Saf madde olma

Bileşik Alkol

B)

Lehim

Su

C)

Bakır

Buz

D)

Demir

Lehim

E)

Buz

Yemek tuzu

MİRAY YAYINLARI

Element



III. Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılamama

Bileşik Formülü

Sistematik Adı

Yaygın Adı

Yukarıdaki özelliklerden hangileri elementler için doğru, bileşikler için yanlıştır?

H 2O

Dihidrojen monoksit

Su

A) Yalnız II

HCI

Hidrojen klorür

Tuz ruhu

H2SO4

Sülfürik asit

Zaç yağı

HNO3

Nitrik asit

Kezzap

CH3COOH

Asetik asit

Sirke asidi

CaCO3

Kalsiyum karbonat

Kireç taşı

NaHCO3

Sodyum bikarbonat

Yemek sodası

NH3

Trihidrojen nitrür

Amonyak

Ca(OH)2

Kalsiyum hidroksit

Sönmüş kireç

NaOH

Sodyum hidroksit

Sud kostik

KOH

Potasyum hidroksit

Potas kostik

CaO

Kalsiyum oksit

Sönmemiş kireç

NaCI

Sodyum klorür

Yemek tuzu

NaCIO

Sodyum hipoklorit

Çamaşır suyu

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

• R. Boyle yazdığı eserde elementi; kendinden daha küçük parçalara ayrıştırılamayan madde olarak tanımlamıştır. Buna göre; I. Bazı elementlerin sıvı veya gaz hâlde oluşu II. O dönemde H2O gibi elementlerine ayrışmamış bazı maddelerin element kabul edilmesi

11.



yargılarından hangileri yukarıdaki element tanımının sakıncaları arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

I. Saf maddedir. II. Homojendir.

III. Aristo’nun element kavramına uygun olmaması

III. Doğada sadece atomik hâlde bulunur. IV. Sembollerle gösterilir. V. Aynı cins taneciklerden oluşur.

Elementlerle ilgili yukarıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

13

c. Bazı Yaygın Kullanılan Bileşikler ve Sistematik/Yaygın Adları

I. Tek cins atom içerme

D) IV

E) V

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

7. Aşağıdakilerden hangisinde element ve

21

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1

Örnek

2

1. Aşağıda görseli verilen madde için;

Bir X maddesi ile ilgili,

3 4

Kimyanın Sembolik Dili 3.

I.

Saf olma

II.

Moleküler yapıda olma

5

III. Birden fazla atom içerme

6

bilgileri verilmiştir.

• Kendisini oluşturan bileşenlerin özelliklerini göstermez. • Bileşenleri arasında sayıca ve kütlece belirli bir oran bulunur.

IV. Tek çeşit atom bulundurma

7

Buna göre, X maddesi aşağıdakilerden hangisi olabilir?

8

Zaç yağı

A) CO B) H2O C) Ne D) HNO3 E) N2

9 10 11 12 13

Çözüm

III. Aynı tür moleküller ve farklı tür atomlardan oluşmuştur. IV. Kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılamaz.

Örnek

Kireç taşı

C)

V. Yapısında H, S ve O olmak üzere üç tür element bulunur.

l Yaygın adı, sönmüş kireçtir.



Yukarıda bazı özellikleri verilen bileşik aşağıdakilerden hangisi olabilir?

yargılarından hangisi yanlıştır? A) V

B) IV

C) III

D) II

E) I Su

A) NaOH B) HNO3 C) HCI D) Ca(OH)2

Amonyak

D)

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

B)

II. Hâl değişimleri dışında homojen özelliktedir.

Saf, moleküler yapılı, birden fazla atom içerdiği hâlde tek çeşit atom bulunduran N2 molekülüdür. Cevap: E

l Bir formülünde 5 tane atom bulunur.

Yukarıda özellikleri verilen madde aşağıdakilerden hangisi olamaz? A)

I. Formülü H2SO4’tür.

l Yapısında H ve O elementleri bulunur.

E) KOH

Çözüm Yaygın adı sönmüş kireç ve 5 atomlu ise bu durumda bileşiğimiz Ca(OH)2 dir. Cevap: D

Kurşun

E)

Yemek tuzu



Örnek

2. Aşağıda görseli verilen madde ile ilgili; I. HNO3

II. HCl

III. H2SO4

4. Aşağıda görselleri verilen maddeler için;

Yukarıdaki I, II ve III numaralı şişelerde formülleri verilen kimyasallar bulunmaktadır.



Bu şişelerin üzerine etiketle içlerinde bulunan kimyasalların geleneksel adları yapıştırılmak istenirse, aşağıdakilerden hangisi doğru olur? I

II

Altın elementi

III

B) Nitrik Asit Zaç yağı Tuz ruhu D) Kezzap Tuz ruhu Zaç yağı

Yaygın adları: HNO3 kezzap, HCI tuz ruhu, H2SO4 zaç yağıdır. Cevap: D



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Karbonmonoksit (CO)

I. İnsan ve çevre sağlığına zararlı olma III. Endüstriyel işlemler, katı atık yakma gibi insan faaliyetleri sonucunda çevreye yayılma

III. Saf ve homojendir.

E) Güherçile Zaç yağı Tuz ruhu

Kurşun (Pb)

II. Sembollerle gösterilme

II. Sabit basınç altında belirli bir erime ve kaynama noktası bulunur.

C) Sülfürik asit Tuz ruhu Zaç yağı

Çözüm

Cıva (Hg)

I. Kimyasal ve fiziksel yöntemlerle kendisinden daha basit maddelere ayrıştırılamaz.

A) Güherçile Tuz ruhu Zaç yağı

22

• Saf maddedir. • Homojendir.



özelliklerinden hangileri ortak olabilir? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

5. Arı X ve Y maddelerinin tepkimesi sonucu,

8.

arı Z maddesi elde edilmiştir. X + 3Y $ 2Z

Buna göre;



III. X, Y ve Z maddeleri hâl değişim sıcaklıkları haricindeki sıcaklıklarda homojen görünüme sahiptir. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? B) I ve II

D) I ve III

II. Farklı tür atomların belirli oranlarda bir araya gelmesi ile oluşan yeni özellikteki saf madde ………………………tir.

Örnek

ÜNİTE

1 2 3

N2 ve N2O maddeleri için; I. N2 element, N2O bileşik molekülüdür.

4

Yukarıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun olan ifadeler yazıldığında aşağıdakilerden hangisi açıkta kalır?

II. Belirli koşullarda erime ve kaynama noktaları sabittir.

5

A) Sönmüş kireç

ifadelerinden hangileri yanlıştır?

8

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

9

IV. Ca(OH)2 bileşiğinin yaygın adı, .……dir.

II. Z maddesi en az iki çeşit element içerir.

A) Yalnız I

KONUYU ÖĞRENELİM

III. H2O bileşiğinin yaygın adı, …………dur.

I. X ve Y elementtir.



I. HNO3 bileşiğinin yaygın adı, ..………dır.

B) Su

D) Kezzap

C) II ve III

C) Bileşik

E) Sönmemiş kireç

D) I ve III E) II ve III

E) I, II ve III

6

III. N2O fiziksel, N2 kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılır.

7

10 11 11

Çözüm

II. Kezzap bileşiği ile aynı tür elementleri içerir. III. Kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrışır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve III

D) I ve II

MİRAY YAYINLARI

I. Formülü NH3’tür.



Her iki madde de saf olduğundan belirli koşullardaki erime ve kaynama noktaları sabittir.

9. Elementler ve bileşikler için;

6. Amonyak ile ilgili;

I. Her koşulda homojen olma

Cevap: B

II. Saf madde olma III. Tek tür tanecik içerme

yukarıda verilen özelliklerinden hangileri her zaman ortaktır? A) II ve III

C) II ve III

B) I ve II

D) Yalnız I

C) I ve III

E) I, II ve III

E) I, II ve III

Örnek I. Saf olma II. Homojen olma III. Farklı tür atom içerme

7.

I. Kireç taşı

10.

II. Sönmüş kireç



III. Sönmemiş kireç

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

tepkime denkleminde yer alan maddelerle ilgili;

A) Yalnız II B) Yalnız III C) II ve III D) I ve III E) I ve II

I. N2 ve H2 moleküler yapılı elementlerdir.

IV. Yemek sodası

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri elementler ve bileşikler için ortak değildir?

13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

N2O bir bileşiktir. Bileşikler kimyasal yollarla bileşenlerine ayrılırlar. N2 element molekülüdür. Fiziksel veya kimyasal yollarla daha basit bileşenlere ayrılmaz.

II. NH3 moleküler yapılı bir bileşiktir.

Yukarıda yaygın adları verilen bileşiklerin, formüllerinde bulunan atom sayılarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III > IV

B) IV > I > II > III

C) IV > I = II > III

D) III > I = IV > II

E) III > II > I > IV

III. NH3 kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrışır. IV. Tepkime sonrasında N2 ve H2 gazlarının kimyasal özellikleri değişmiştir. V. NH3 gazı, N2 ve H2 gazlarının özelliklerini taşımaktadır.

verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) V

B) IV

C) III

D) II

Çözüm Elementler tek tür, bileşikler ise farklı tür atomlar içerirler. Cevap: B

E) I

23

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1. Bir deney sırasında; laboratuvara gelen ba-

6 7 8

3 cam malzemeler

10

3 araç - gereçler

11

3 elektrikli cihazlar tanınmalıdır.

12

• Deneylere başlamadan önce deneyle ilgili bilgi sahibi olunmalı, koruyucu önlük, eldiven, gözlük kullanılmalıdır. Açık yaralar kapatılmalıdır.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

13

III. Puarla asitten alması gerektiği kadar alır ve yavaş yavaş suyun üzerine ilave eder.

Serhat: Aynı spatülü temizlemeden farklı maddelerin alınmasında kullanmıştır.

IV. İşlem esnasında, puar takılı olan cam pipeti yanlışlıkla behere çarpıp çatlatır. Başka bir deneyde lazım olacağını düşünüp pipeti atmaz.

Bade: Önlüğe gerek olmadığını düşünerek laboratuvarda okul kıyafeti ile çalışmıştır.



• Laboratuvar ortamı iyi havalandırılmalı, laboratuvarda herhangi bir şey yenilip içilmemelidir.



davranışlarında bulunuyor.



Buna göre; hangi öğrenciye ait olan davranış, laboratuvar güvenliği ve iş sağlığı açısından doğrudur?

• Sıvılar pipetle alınırken puar kullanılmalı, kesinlikle ağızla çekilmemelidir.

A) Ahmet

• Kimyasal madde bulunan şişeler etiketlenmeli, kimyasallar rastgele karıştırılmamalıdır.

V. Tüm cam malzemelerini yıkar, çalıştığı yeri temizleyip çıkar.

Ayşe: Üzerinde etiket olmayan bir kimyasalın bulunduğu şişeyi göstererek öğretmeni uyarmıştır.

• Kırık, çatlak ve kirli cam eşyalar kullanılmamalıdır.

B) Bade

D) Ayşe

C) Suat

E) Serhat



işlemlerini yapmaktadır.



Buna göre, Miray’ın çalışması sırasında yaptığı işlemlerden hangisi laboratuvarda uyulması gereken kurallara aykırıdır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

• Laboratuvarda başkalarının dikkatini dağıtıcı hareket, şaka yapılmamalı, oyun oynanmamalıdır. • Acil durumlarda kullanılacak ilk yardım araç - gereçleri (ilk yardım seti, yangın söndürücü duş) kontrol edilmeli ve yerleri bilinmelidir. • Organik çözücüler ve atıklar lavaboya dökülmemelidir.

2. Laboratuvar güvenlik kurallarına uygun

• Eter, aseton, alkol gibi uçucu ve yanabilen maddeler açık alevden uzak tutulmalıdır. Laboratuvar kazalarına karşı kuralları bilmek ve uygulamak önemlidir.

4.

davranılması;

Hiçbir zaman asit üzerine su eklenilmemelidir.

I. Laboratuvarda kırık ve çatlak cam malzeme kullanılmamalıdır.

I. Deney yaparken kimyasalların zararlarından korunmak,

II. Sıvılar puar yardımıyla çekilmelidir fakat puar yoksa ağızla da çekilebilir.

II. Olası kazaları engellemek,

III. Uçuculuğu fazla olan maddeler ile çalışırken ortam havalandırılmalıdır.

III. Toprağı, suyu ve havayı kirleten kimyasalları bu ortamlardan uzak tutmak

yukarıda verilen amaçlardan hangileri için gereklidir?

Yukarıdaki ifadelerden hangileri, kimya laboratuvarı için genel güvenlik kurallarındandır?

A) Yalnız I

A) Yalnız II

B) Yalnız II

D) II ve III

24

II. Çalışacağı yeri ve kullanacağı malzemeleri temizler.

Suat: Eldiven giymeden kimyasalların bulunduğu dolaptan asit şişelerini tezgâha taşımıştır.

• Kimyasal maddeler tadılarak, koklanarak tanınmaya çalışılmamalı, elle temas edilmemelidir.

Miray istediği çözeltiyi hazırlamak için laboratuvarda; I. Gerekli hesaplamaları yaptıktan sonra önlük giyip eldivenlerini takar.

Ahmet: Çatlak bir behere bir miktar asit koymuştur.

• Laboratuvarda kullanılacak;

9

lece %5’lik çözelti hazırlamak ister.

Kimya laboratuvarlarında toksik, yanıcı, yakıcı, aşındırıcı, patlayıcı özellikte birçok kimyasal madde ile kesici, delici ve elektrikli birçok araç-gereç bulunur. Bu nedenle kurallara uygun ve dikkatli çalışılması gerekir.

5

3. Miray, kütlece %20’lik asit çözeltisinden küt-

zı öğrenciler;

a. Laboratuvarda Uyulması Gereken Kurallar

4

Laboratuvar Güvenliği

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

C) I ve II

E) I, II ve III



B) I ve III

D) II ve III

C) Yalnız I

E) I, II ve III

8.

I. Laboratuvarda herhangi bir şey yenmemelidir. II. Organik sıvılar lavabolara dökülmemelidir. III. Çalışılacak kimyasallar koklanarak kontrol edilmelidir.

C) III

D) IV

b. Kimyasal Madde Uyarı İşaretleri ve Anlamları

2

Tahriş Edici Maddeler

3

• Zehirli, yakıcı, yanıcı ve patlayıcı olmadığı hâlde deri veya göz ile temasında kaşıntı, kızarıklık veya alerjiye neden olabilen maddelerdir.

4

• Bu maddelerle çalışırken eldiven kullanılmalı, buharlarını solumaktan kaçınılmalıdır.

8

Patlayıcı Maddeler

10



E) V

Yukarıda verilenlerden hangisi, laboratuvarda çalışan bir kişinin güvenliği açısından tehlikeli bir işlemdir? A) V

6. Yanda verilen kimyasal

A) Aşındırıcı (korozif) B) Zehirli (toksik) C) Tahriş edici

E) I

• Nitrogliserin, TNT gibi patlayıcıların üzerinde bu işaret bulunur. Yanıcı Maddeler

Zehir kapsamındaki gazlar ve sıvılar

Oksitleyiciler Tehlikeli Maddeler Radyoaktif maddeler

Patlayıcılar



Yukarıdaki kavram haritasında verilen maddelerden kaç tanesi tehlikeli maddeler sınıfına girer? B) 4

C) 3

D) 2

E) 1

I. Katı ve sıvı atıklar uygun atık şişelerinde toplanmalıdır. II. Önlük giyilmeli ve tehlikeli deneylerde gözlük ve maske takılmalıdır.

A) Y, D, Y, D

B) D, D, D, Y C) D, Y, D, Y

D) D, D, Y, Y

E) Y, Y, D, D

5 6 7 9 11 11 13

• Tutuşma sıcaklığı düşük olduğu için kolay tutuşabilen, uçucu ve genellikle sıvı hâldeki maddelerdir. • Yanıcı maddelerin üzerinde bulunan bu sembolde F+ işareti de varsa yol açacağı yangın çok büyük boyutta ve söndürülmesi zor anlamı taşır. • Benzin, tiner, alkol ve aseton gibi organik kökenli birçok madde üzerinde bu uyarı işareti yer alır. • Bu işareti taşıyan maddelerin yakıcı maddelerle bir araya getirilmemesi gerekir. • Kendileri yanıcı olmadıkları hâlde kâğıt, ahşap, plastik gibi yanıcı maddelerle temaslarında bu maddeleri tutuşturabilen ve alevi şiddetlendiren maddelerdir.

10. Yanda verilen güvenlik işaretinin bulunduğu şişedeki bir maddeyi kullanan öğrenci bu madde ile ilgili;

IV. Cep telefonu kullanılmasında sakınca yoktur. Yukarıda laboratuvarda uyulması gereken güvenlik kuralları, sırasıyla doğru ise (D) yanlış ise (Y) olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sonuçlardan hangisi elde edilir?

1

Yakıcı (Oksitleyici) Maddeler

III. Kimyasal madde şişelerinin üzerinde bulunan güvenlik işaretlerine uygun hareket edilmelidir.



D) II

• Gerekli önlemler alınmadığında veya yanlış kullanıldığında patlamaya neden olabilecek maddeler için kullanılan etikettir.

ÜNİTE

• Bu maddeler kıvılcım, ısı, alev, darbe ve sürtünme gibi etkilerle patlayabilir.

A) 5

7.

C) III

Parlayıcı sıvılar

D) Çevre için tehlikeli E) Çok şiddetli alev alıcı

B) IV

9.

MİRAY YAYINLARI

maddeler için tehlike uyarı işaretinin anlamı aşağıdakilerden hangisidir?

(kimyasalları)

V. Laboratuvar atıklarını, atık sistem kurallarına uygun olarak sınıflandırmak ve uzaklaştırmak,

Yukarıda verilen laboratuvar kurallarından hangisi yanlıştır? B) II

II. Çalışma sırasında koruyucu gözlük, eldiven ve önlük kullanmak,

IV. Kullanılan numuneleri etiketlemek,

V. Cep telefonu kullanılmamalıdır.

A) I

KONUYU ÖĞRENELİM

III. Çatlak ve kırık cam malzemeleri yapıştırarak kullanmak,

IV. Aseton, etil alkol ve eter gibi uçucu ve çabuk alev alabilir maddelerle çalışırken, bu maddelere ateşle yaklaşılmamalıdır.



I. Oluşabilecek tehlikelere karşı güvenlik sembollerini dikkate almak,

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

5.

I. Patlamaya neden olduğu II. Ateşten uzak tutulması gerektiği III. Radyoaktif özellik gösterdiği

uyarılarından hangilerini düşünmelidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

• Hidrojen peroksit, oksijen, klor, nitrik asit ve amonyum nitrat bu tür kimyasallara örnek verilebilir. Toksik (Zehirli) Maddeler • Ağız, solunum veya deri yoluyla vücuda alındığında zehirli etkisi bulunan ve etkileştiği bölgeyi tahriş edebilen maddelerdir.

25

TEST • 10

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1. Aşağıdaki tehlike işaretlerinden hangisi-

Tehlike işareti ______________

• Toksik maddelerle çalışılırken ortam iyi havalandırılmalı, önlük, eldiven ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır.

5 6

9

• Hidrojen sülfür, etilen amin gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde bulunur.

10

Radyoaktif Maddeler

8

11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

13

Biyolojik tehlike



Yakıcı madde

C)

Metalleri aşındırır.

D)

Toksik madde

E)

Patlayıcı madde

Korozif (Aşındırıcı) Maddeler

Buna göre, korozif (aşındırıcı) maddelerle ilgili kavram haritasında verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

• Asitler ve bazlar bu özellikteki maddelere örnektir.

E) I, II ve III



I. Yaygın adı kezzaptır.



II. Oksitleyici (yakıcı) özelliğe sahip olduğu için bulunduğu şişenin üzerinde

• Örneğin; Hidroflorik asit (HF) cam üzerinde aşındırıcı olduğundan plastik kaplarda saklanır.



C) I ve III

4. HNO3 bileşiği ile ilgili;

2.

• Doğrudan çevreye atıldığında, doğada parçalanamayan, ekolojik sisteme zarar veren ve zararlı etkileri uzun yıllar devam eden maddelerdir.

Zehirli olabilir.

I II III

D) II ve III

• Bu işaretin bulunduğu bölgelerde dolaşılmamalı, koruyucu giysiler kullanılmalıdır.

Yukarıda verilen görseldeki deney tüpleri üzerinde; I. Zehirli (Toksik madde)



II. Tahriş edici III. Patlayıcı madde

HNO3

güvenlik işareti bulunmalıdır. III. Doğrudan lavabolara dökülmesi çevreye zararlı olacağından bulunduğu şişegüvenlik işareti nin üzerinde

IV. Oksitleyici (Yakıcı) V. Yanıcı

olmalıdır.

VI. Korozif madde (Aşındırıcı)

• Bu maddeler su ve toprak kirliliğine neden olurlar. • Çevreye zararlı maddelerin atıkları lavaboya, çöplere, toprağa, deniz, göl ve akarsulara atılmamalı, özel biriktirme kaplarında saklanmalıdır.

KOROZİF MADDELER

Yanıcı madde

B)

• Yaydıkları ışınlar gözle görülmez ve etkileri çoğu zaman hemen hissedilmez. Bu nedenle sinsi bir tehlike oluştururlar.

• İnsan vücudunda (cilt, göz, solunum yolları) kâğıt, kumaş, metal veya cam malzemelerde aşındırıcı etkisi bulunan maddelerdir.



Canlı dokuyu tahriş eder.

• Radyoaktif ışınlar yayarak canlı dokularda geri dönüşümü mümkün olmayan hasarlara yol açan, kanserojen etkiye sahip maddelerdir.

Çevreye Zararlı Maddeler

26

Anlamı _________

A)

• Vücuda alınmaları hâlinde acilen tıbbi yardım gerekir.

7

3. Aşağıda korozif maddelerle ilgili bir kavram haritası verilmiştir.

nin anlamı doğrudur?

• Bu maddeler; yanıcı, yakıcı ve patlayıcı özellikte değildir.

4

Laboratuvar Güvenliği

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

VII. Radyoaktif madde

güvenlik işaretlerinden hangileri yer almaz? A) Yalnız VI

B) Yalnız IV

D) Yalnız VII

C) II ve III

E) I ve V



IV. Yanıcı madde olduğu için ateşle yaklaşmamak gerekir.



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız IV

B) I ve II

D) II ve III

C) II ve IV

E) Yalnız III

5. Üzerinde yandaki uyarı

KONUYU ÖĞRENELİM

7.

ÜNİTE

1

işareti bulunan maddenin özelliği aşağıda-

Örnek

kilerden hangisidir?

2 3

Yandaki güvenlik uyarı işaretinin,

A) Deri veya göz ile temasında kaşıntı, kızarıklık ve alerjiye neden olabilen, tahriş edici maddedir.

B) Parlama noktası 21°C nin altında olan kolay alev alan sıvı veya kolay tutuşan katı maddedir.



C) Bu işareti taşıyan maddenin bulunduğu bölgelerde dolaşılmamalı, koruyucu giysiler kullanılmalıdır. D) Ateşe yaklaştırıldığında şiddetli bir şekilde patlar.

Yukarıda verilen güvenlik işaretini taşıyan madde ile ilgili; I. Temas ettiği maddeyle etkileşerek maddeyi aşındırır.



II. Cilde teması hâlinde deriyi tahriş eder.



III. Asidik veya bazik özelliğe sahip olabilir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

E) Radyoaktif bir madde olduğu için uygun korunma önlemleri alınmazsa genetik mutasyonlara neden olabilir.

B) I ve II

D) I ve III

C) II ve III

E) I, II ve III

4

I. Toz deterjan II. Çamaşır suyu III. Amonyak

5 6

verilen maddelerden hangilerinin ambalajı üzerinde yer alması gerekir?

7

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

8

D) I ve III E) I, II ve III

9 10

Çözüm Tahriş edici uyarı işareti, temizlik malzemeleri ile amonyak şişelerinin üzerinde yer almalıdır. Bu maddelerin deri veya göz ile teması tahriş edicidir.

11 11 13

8. Yanda verilen güvenlik MİRAY YAYINLARI

6.

Öğretmen Notu

işaretini taşıyan maddenin özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

Güvenlik Amaçlı Uyarı İşaretleri ve Anlamları Cam malzemelerle çalışılacağından ani ısınıp soğumamasına ve çarpmamaya dikkat edilmelidir.

A) Radyoaktif madde B) Yakıcı madde C) Zehirli madde

Tahriş edici

Isıtıcı ya da sıcak yüzeyde çalışılacağından el ve diğer organların yanmamasına dikkat edilmelidir.

D) Oksitleyici madde E) Çok şiddetli alev alıcı madde

Patlayıcı

Alevlenebilir

Kimyasal maddelerle çalışılırken gerekli tedbir alınmalıdır.

9. Arya, laboratuvarda bek ocağını kullanarak deney yapmaktadır. Bu sırada tezgâhın hemen yanında bulduğu içerisinde sıvı bulu-

Toksik

nan bir şişenin üzerinde

şeklindeki

uyarı işaretini görür. Radyoaktif



Yukarıda kimyasal maddeler için verilen tehlike uyarı işaretleri ve anlamları eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi açıkta kalır? A) Tahriş edici

B) Patlayıcı

C) Alevlenebilir

D) Toksik

E) Radyoaktif



Buna göre, Arya’nın aşağıdakilerden hangisini yapması en uygun olur? A) Şişedeki sıvıyı bir behere koyup ısıtmak. B) Eldiven takarak sıvının cildiyle temasını önlemek.

Kesici/delici gereçler kullanılacağı için dikkat edilmelidir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

Cevap: E

Çalışma ortamındaki toz, buhar ve şiddetli ışık gibi durumlardan gözün korunması gerekir. Gözlük takılmalıdır. Yapılacak işlemlerde yangın güvenliği sağlanmalıdır. Kauçuk eldiven kullanılmalıdır.

C) Şişedeki sıvının buharını solumamak. D) Şişeyi ateşten uzak tutmak ve ocağı kapatmak. E) Şişeyi asit, baz gibi maddelerden uzak tutmak.

Önlük tulum kullanılmalıdır. Elektrik kullanımında oluşabilecek zararlara karşı tedbir alınmalıdır.

27

TEST • 11

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Örnek

3

Kimya laboratuvarında çalışılırken,

4

I. Önlük ve kapalı ayakkabı giyilmeli II. Çalışılan maddelerin şişeleri etiketlenmeli III. Kimyasal maddeler koklanmamalı ve tadına bakılmamalı

6 7

1. Bir öğrenci yanda verilen uyarı işaretinin bulunduğu ortamla ilgili olarak, aşağıdakilerden hangisini düşünmelidir?

yukarıdaki kurallardan hangilerine uyulmalıdır?

8

D) Yangın tehlikesi vardır.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ



Verilen kuralların tümü laboratuvarda çalışma sırasında uyulması gereken kurallardandır. Cevap: E

Toksik (zehirli)

II.

b.

Tahriş edici

III.

c.

Kolay alev alır.

Tehlike uyarı işaretleri ile ilgili yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A)

2. Ahmet Öğretmen, okul

Buna göre, hangi uyarı işareti karşısındaki anlamı ifade etmede kullanılamaz?

III. c

III. c

III. a

D)

Soruyu doğru cevaplamak isteyen Zeynep aşağıdaki cevaplardan hangisini vermelidir?

B) Oksitleyici madde

I. b

E)

I. a

II. c

II. c

III. a

III. b

C) Çevre için tehlikeli madde Tahriş edici

A)

B)

Yanıcı

C)

Radyoaktif

D)

Korozif (Aşındırıcı) Patlayıcı

E)

D) Cilt, göz, solunum yolları, metal ve cam gibi malzemelerde aşındırıcı etkisi bulunan madde

5. Aşağıda bazı güvenlik işaretleri ve anlamla-

E) Çok şiddetli alev alıcı madde



rı verilmiştir.

3. Aşağıda bazı tehlike uyarı işaretleri verilmiştir.

I.

II.

I.

II.

Oksitleyici

IV.

V.

Radyoaktif madde uyarı işareti şeklindedir. Cevap: C



Korozif

III. Çevre için zararlı

C şıkkındaki tehlike uyarı işareti toksik yani zehirli maddenin uyarı işaretidir.



III.

Kolay alev alıcı

Çözüm

28

I. c

yandaki

A) Radyoaktif madde

Anlamı _________

C)

güvenilk etiketini asmış

muştur.

I. b

II. b

etiketinin anlamını sor-

Aşağıda bazı kimyasal madde uyarı işaretleri ve anlamları verilmiştir.

B)

II. a

ve öğrencilerine güvenlik

Örnek

I. a II. b

laboratuvarına

Uyarı işareti ______________

a.

E) Zehirli gaz sızıntısı olabilir.

Çözüm

13

I.

C) Herhangi bir tehlike riski yoktur.

10 11

Tehlike özelliği

B) Radyoaktif tehlike vardır.

D) II ve III E) I, II ve III

12

Tehlike uyarı işaretleri

A) Patlama olabilir.

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

9

4.

MİRAY YAYINLARI

5

Laboratuvar Güvenliği

Tahriş edici

Buna göre, uyarı işaretlerinden hangileri radyoaktif tehlike olduğunu gösterir?

Buna göre, güvenlik işaretlerinden hangi ikisinin anlamları yer değiştirirse yapılan hata giderilmiş olur?

A) Yalnız I

A) I ve III

B) I ve II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

D) I ve II

B) II ve III

C) I ve IV

E) II ve V

Uyarı İşareti

a.

I.

b.

II.

KONUYU ÖĞRENELİM

8.

Anlamı

1 Örnek

Zehirli



Alevlenebilir

Zehirli madde

Yanıcı madde

Tahriş edici

Çevre için zararlı

I

II

III

IV

Yukarıdaki güvenlik ve uyarı işaretlerinden hangilerinin anlamı yanlış verilmiştir? A) I ve II

c.

III.

B) II ve III

D) Yalnız I

Aşındırıcı

C) III ve IV

2

A)

B)

I. a

B)

I. c

C)

7

E) I ve III

II. b

II. a

III. c

III. a

III. b

D)

I. b

E)

II. a

II. c III. b

7. Aşağıdaki tehlike uyarı işaretlerinden hangisinin anlamı karşısında yanlış verilmiştir? Tehlike uyarı işareti ________________



A)

B)

C)

D)

E)

Toksik madde

Patlayıcı madde

Oksitleyici madde

Kanserojen

A seçeneğindeki piktogram kolay alev alıcı kimyasallar için kullanılan güvenlik sembolüdür.

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

10.

Örnek

I

II

III

Yukarıdaki güvenlik piktogramları ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I. piktogram cam malzemenin kırılmamasına özen göstermek gerektiğini anlatır. B) II. piktogram o madde kullanılırken ambalajında yer alan ve zarar grupları başlıkları altında anlamı açıklanan sembolün gerektirdiği önlemlerin alınma zorunluluğunu belirtir.

11 13

Cevap: A

yukarıda verilen güvenlik önlemlerinin hangisi gereksizdir? A) Yalnız I



11

Çözüm

III. Açık alev ve ısı kaynağından uzak tutmak

Anlamı _________ Radyoaktif madde

10

II. Bulunduğu bölgeye hamileleri ve bebekleri yaklaştırmamak

I. a

III. c

8

E)

9

I. Ürünü kullanırken gözlük ve eldiven takmak

I. c

II. b

5 6

verilen uyarı işareti varsa,

MİRAY YAYINLARI

A)

4

C)

9. Bir ürünün etiketinde yanda

Yukarıdaki tabloda verilen uyarı işaretleri ile anlamları aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

3

Kolay alev alabilen ve yangını zor söndürülebilen maddeler üzerinde aşağıda verilen tehlike uyarı işaretlerinden hangisi bulunmalıdır?

D)



ÜNİTE

Aşağıda verilen uyarı logolarından hangisi kimyasal bir maddenin verebileceği zararları ifade etmek için kullanılır?

A)

B)

C)

D)

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

6.

E)

C) III. piktograma sahip maddelerle çalışırken önlük, laboratuvar gözlüğü ve eldiven kullanılmalıdır. D) I. piktogramın kullanıldığı durumda cam malzemenin aşırı ısınması ve ani ısınıp soğumaması konusunda dikkatli olunması gerektiği anlaşılır. E) III. piktorgramın kullanıldığı durumda yangın çıkmaması için gereken duyarlılığın gösterilmesi gerektiği anlaşılır.

Çözüm D seçeneğindeki logo güvenlik sembolüdür. Diğerleri güvenlik önlemlerini gösterir. Cevap: D

29

ÜNİTE

TEST • 12

KONUYU ÖĞRENELİM

1

7

Sodyum (Na)

6

✓ Vücut sıvılarının nötürlük düzeyinin korunması için önemlidir. ✓ Toprak ve suda iyon dengesinin sağlanması ve bitkilerin büyümesi için gereklidir.

Potasyum (K)

5

Etkisi

✓ Vücudun iyon dengesini ve kandaki glikoz seviyesini dengelemede görev alır. ✓ Bitkinin dayanıklılığını sağlamada, ozmotik basınç ve hücre boyutunun korunmasında görev alır.

Demir (Fe)

4

Madde

✓ Kan, kas ve enzim yapımında, görev alır. ✓ Hemoglobinin merkez atomudur. ✓ Beynin normal çalışabilmesi için gereklidir. ✓ Bitkiler için ikinci derecede önemlidir. Ancak toprakta bulunmalıdır.

Kalsiyum (Ca)

3

✓ İnsanda kemik ve diş yapımında, kanın pıhtılaşmasında görev alır. ✓ Bitkilerde kök uzaması ve hücre bölünmesinde görev alır. ✓ Yumurta kabuğu ve mercanda bulunur.

8 9 10 11 12

30

Magnezyum (Mg)

✓ Vücutta enerji gerektiren faaliyetlerde ve enerji dönüşümlerinde kullanılan mineraldir. Adrenalin hormonunun salgılanmasında, kanın pıhtılaşmasında, enzim yapısında görevlidir. ✓ Bitkilerde klorofil pigmentinin merkez atomudur. Bitkinin büyümesi için gereklidir.

3. • Bir maddenin yararlı olabilmesi için vü-

su ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

cudumuzda belirli bir oranda bulunması gerekir. Kimyasalların sağlık üzerinde etkilerini inceleyen bilim dalına Toksikoloji denir.

A) Çok iyi bir çözücüdür. B) Renksiz ve saydamdır. 2+

Klor (CI2)

✓ Su artımı, dezenfektanlar ve çamaşır suyu üretiminde kullanılan maddedir. Zehirlidir. ✓ Renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır. Bu gaza uzun süre maruz kalmak ölümle sonuçlanabilir.



Toksikoloji araştırmaları kimyasal maddelerin kabul edilebilir güvenlik seviyesindeki dozlarını kapsar.



Buna göre,



➤



maddelerinden hangilerinin vücuda zararı oldukça fazladır?

+

C) Yapısında Cd , Hg iyonları bulunduran sular sağlık açısından yararlıdır. D) Vücutta dolaşım, boşaltım ve sindirim olaylarında oldukça etkilidir. E) Gıdalarda bulunan Na+, K+, Ca2+, Mg2+ ve Fe2+ iyonları suyun içinde çözünmüş hâlde bulunur.

H2O

➤

A) Hg ve Pb

Hg

➤ Pb

➤ Na

B) H2O ve Hg C) Pb ve Na

D) Hg, Pb ve Na E) H2O, Hg ve Na

4. Öğrencilerinden doğal kimyasal maddelerin faydalarını ellerindeki kartlara yazmasını isteyen Muzaffer Öğretmen aşağıdaki açıklamalarla karşılaşmıştır. Fe (Demir): Kan, kas ve enzim yapımında görev alır. Mukaddes

2. Aşağıda su ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.

I

K (Potasyum): Vücudun iyon dengesini, kandaki glikoz seviyesini dengelemede görev alır.

II

Mustafa

Vücuttan toksinlerin atılmasını sağlar.

Vücut sıcaklığını düzenler.

✓ Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde, solunum, sindirim ve dolaşım faaliyetlerinde kullanılan maddedir. Böbreklerin çalışması ve toksinlerin atılmasında görev alır. ✓ Çok iyi bir çözücü olduğu için toprak içinde dolaşarak atık maddelerin topraktan uzaklaşmasını sağlar. Yeryüzünün ısı ve nem dengesinin korunmasında görevlidir.

Karbonmonoksit (CO)

Su (H2O)

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

13

1. Yaşantımızda önemli bir yere sahip olan

MİRAY YAYINLARI

c. Doğal Kimyasal Maddelerin İnsan ve Çevre Üzerine Etkileri

2

Kimyasal Maddelerin Yararları / Zararları

Mg (Magnezyum): Kanın pıhtılaşmasında, adrenalin hormonunun salgılanmasında görev alır. Mehmet

III

V Aşırı miktarda su içilmesinin insan sağlığına hiçbir zararı yoktur.



B) IV

Meltem

IV

Ca (Kalsiyum): Kemik ve diş yapımında görev alır.

İnsan vücudunun büyük bir çoğunluğunu oluşturur.

Mehtap



Buna göre, kavram haritasından hangi bilgi çıkarılırsa su için verilen tüm bilgiler doğru olur? A) V

Pb (Kurşun): Çocuklarda öğrenme ve davranış bozukluğuna neden olur.

Dolaşım ve sindirim sisteminde hayati görevleri vardır.

H2O

C) III

D) II

E) I

Yukarıda verilen bilgilere göre, Muzaffer Öğretmen'in hangi öğrencisi hata yapmıştır? A) Mukaddes B) Mustafa D) Meltem

C) Mehmet

E) Mehtap

kimyasalların özellikleri ile ilgili bilgiler verilmiştir.

I.



Çocuklarda davranış bozukluğuna, hamilelerde düşük veya ölü doğuma neden olur.

Kurşun (Pb)

III. Kükürttrioksit (SO3)



IV. NO2: Atmosferde bulunan bu gazın su ile tepkimesi sonucu sülfürik asit oluşur.

Fosil yakıtlardan oluşan bu gaz, su ile tepkimeye girdiğinde sülfürik asit oluşturur.

V.



Buna göre, verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

Na: Vücut sıvılarının iyon dengesinin korunmasında, bitkilerin büyümesinde önemli rol oynar.

B) I, II ve III

D) I ve III

B) II

C) III

D) IV

Kurşun (Pb) Karbondioksit (CO2)

MİRAY YAYINLARI

D) CO2

C) Hg E) CI2

I. CO, karbonun tam yanmaması sonucu oluşur ve solunduğunda oksijenden önce hemoglobine bağlanarak vücudun oksijensiz kalmasına neden olur.



➤

CO

➤

CO2

➤

NO2 ➤ SO3

➤

II. Sera gazı olarak da bilinen CO2 gazı, küresel ısınmaya neden olur.

CI2

III. CO zehirli bir gaz olduğundan insanda bilinç kaybı ve baş dönmesine neden olur. Bu gaza uzun süre maruz kalınırsa ölüme neden olabilir.

Yukarıda verilen kimyasallardan hangileri asit yağmurlarına neden olmayan zararlı kimyasallardandır? A) CO ve CI2

B) NO2 ve SO3

C) CO ve CO2

D) SO3 ve CI2

E) CO2 , NO2 ve SO3

5 6 7

✓ İnsanda böbrek ve sinir sisteminde bozulmaya, DNA’da hasara, akciğer ve gözde tahrişe neden olur.

8

✓ Özellikle metil cıva, cenin ve bebeğin sinir sistemi gelişimini bozar.

9 10 11 11 13

✓ Çocuklarda davranış ve öğrenme bozuklukları ile hiperaktiviteye neden olur. ✓ Hamilelerde olur.

düşüklere

sebep

✓ Karbon bileşiklerinin (fosil yakıtlar) yanması sonucu oluşur. Endüstri kuruluşlarının ve motorlu taşıtların artmasına bağlı olarak atmosferdeki oranı artan sera gazıdır. Küresel ısınmaya neden olur. ✓ Karbondioksit solunması; baş dönmesi, baş ağrısı, terleme, yorgunluk, hafıza kaybı, bulantı, kusma, depresyon, kol ve bacakta karıncalanma gibi etkiler yapabilir. ✓ Egzoz gazları ve endüstriyel kuruluşlardaki baca gazları ile atmosfere yayılan zararlı bir gazdır.

9. CO ve CO2 gazları ile ilgili;

7.

4

✓ Benzin kullanımı veya endüstriyel işlemler sonucu ya da kurşunlu boyaların aşınması ile çevreye yayılabilen toksik bir maddedir.

şullarında gaz fazında olan zararlı kimyasallardan biri değildir? B) CO

3

İnsan Sağlığına ve Çevreye Zararları

✓ İnsanda kalıcı beyin hasarlarına yol açar. Hemoglobinin yapısını ve sinir sistemini tahrip eder.

E) V

6. Aşağıda verilenlerden hangileri oda ko-

A) NO2

2

✓ Havaya, yüzey sularına ya da toprağa karışması sonucu metil cıva besin zincirine katılarak zararlı etkilere neden olur.

C) II ve III

E) Yalnız II

1

✓ Termometrelerde, bazı metallerin üretiminde, diş dolgularında ve boya sanayinde kullanılan çok zehirli ve oda koşullarında sıvı hâlde bulunan metaldir.

yukarıdaki tabloda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I

A) I ve II

Madde

III. SO3: Asit yağmurlarına neden olur.

Su ile tepkimeye girerek HNO3 oluşturur.

Azotdioksit (NO2)

CI2: Su arıtımı, dezenfektanlar ve çamaşır suyu üretiminde kullanılan bir maddedir.

Azotdioksit (NO2)

II.

II.

ÜNİTE

d. İnsan ve Çevre Sağlığına Zararlı Kimyasallar



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III

✓ Atmosferde su ile bir dizi reaksiyon sonucunda nitrik asite (HNO3) dönüşerek asit yağmurlarına neden olur. ✓ Baş ağrısı, yorgunluk, baş dönmesi, deri ve dudaklarda mavi renk oluşması, solunum yollarında tahriş, akciğerde sıvı birikimi ve kalıcı hasar oluşturabilir. Fazla solunması ölüme neden olabilir. ✓ Genetik mutasyonlar oluşturabilir.

Kükürttrioksit (SO3)

I.

Özellikleri

CO: Renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır. Bu gaza uzun süre maruz kalmak ölümle sonuçlanır.

Cıva (Hg)

Madde

KONUYU ÖĞRENELİM

8. Kimyasallar ile ilgili;

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

5. Aşağıdaki tabloda zararlı kimyasallar ve bu

✓ Sanayide kullanımı ve fosil yakıtların yanması ile atmosfere yayılan bu gaz, atmosferde su ile etkileşerek sülfürik asite dönüşür ve asit yağmurlarına neden olur. ✓ Göze temasında tahriş, şişme ve körlüğe, deriye temasında yanıklara, yutulmasında mide ve yemek borusunda hasarlara neden olabilir.

31

ÜNİTE

TEST • 13

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Öğretmen Notu

2 3

Kimya Laboratuvar Malzemeleri 3. Aşağıda görseli verilen laboratuvar mal-

1.

zemesi;

e. Kimya Laboratuvarlarında Kullanılan Bazı Malzemeler

4 5



Beherglas (Beher)

6 7

• Sıvı hacmini ölçmek için derecelendirilmiş, bir tarafı oluklu,

8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

Yukarıda görseli verilen laboratuvar malzemesi ile ilgili; II. Çözeltileri karıştırma, çalkalama ve ısıtma gibi işlemlerde kullanılır.

Erlenmayer (Erlen)

III. Sıvı hacminin hassas olarak ölçülmesi amacıyla kullanılır.

A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

2.

•

Dereceli Silindir (Mezür) • Sıvı maddelerin hacim ölçümünde ve aktarılmasında kullanılan değişik ölçülerde (10 mL den 2 L ye kadar) bulunan cam malzemedir.

B) Yalnız III

temper

C) I ve II

E) I, II ve III

4. Laboratuvarda deney yapan Arda’nın de-

Kimya laboratuvarında kullanılan ve bardağa benzeyen cam malzemedir.

neyinde 80 mL H2SO4 sulu çözeltisi gerekmektedir.

Arda’nın bu ölçümü yapmak için kullanması gereken en uygun cam malzeme aşağıdakilerden hangisidir? A) Ayırma hunisi

B) Pipet

C) Balon joje

D) Erlen

E) Mezür

B)

A)

5.

Ayırma hunisi

• 15 mL den 2000 mL'ye kadar farklı boyutlarda üretilir.

Beher

D)

C)

Ayırma Hunisi



• Birbiri içinde çözünmeyen sıvı - sıvı karışımların yoğunluk farkı ile ayrılmasında kullanılan, alt kısmı musluklu, gövdesi geniş, alt kısmı ince boru şeklinde olan cam malzemedir.

32

A) Yalnız II

Yukarıda özellikleri verilen laboratuvar malzemesi aşağıdakilerden hangisidir?

• Boynunda bulunan tek çizgi ile sabit bir hacmi gösterir.

• Yoğunluğu büyük olan sıvı musluktan alınır.

yukarıdaki amaçlardan hangileri için kullanılabilir?

D) I ve III

• 100 mL, 250 mL ve 500 mL gibi farklı hacimlerde üretilir.

• Çözelti hazırlamada kullanılan, alt kısmı düz veya yuvarlak, üst kısmı ince uzun olan bir cam malzemedir.



E) I ve III

• Yüksek sıcaklığa dayanıklı camdan üretilmiştir.



III. Az miktardaki bir sıvının bir kaptan başka bir kaba alınmasında

C) I ve II

• Çözelti hazırlama, maddelerin karıştırılması, ısıtma ve kristallendirme işlemlerinde kullanılır.

• Bu malzeme hassas hacim ölçümleri için uygun değildir.

II. Az miktarlardaki sıvıların hacminin çok hassas olarak ölçülmesinde

yargılarından hangileri yanlıştır?

• Genellikle titrasyon işlemlerinde kullanılır. Çözelti hazırlama, çözme gibi pek çok amaçla da kullanılabilen malzemedir.

Balon joje

I. Çabuk buharlaşan ve buharları zararlı olan sıvıları aktarmada

I. Cam balon olarak adlandırılır.

• Çözelti hazırlama, karıştırma, aktarma, ısıtma ve kristallendirme işlemlerinde kullanılan cam malzemedir.

• Dip kısmı düz koni biçiminde olan, alttan ağız kısmına doğru daralan cam malzemedir.

13



MİRAY YAYINLARI

• Yüksek sıcaklığa dayanıklı, borsilikat camından yapılmış,

Balon joje

Yukarıda görselleri verilen cam malzemelerin kullanım amaçlarından, I. Çözelti hazırlama

pipet

II. Kristallendirme işlemi yapma

E)

III. Sıvı - sıvı heterojen karışımları ayırma

hangileri her iki malzeme için de ortaktır? A) Yalnız I



Mezür

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I ve III

6. Aşağıda birtakım laboratuvar malzemeleri

8. Bir deneyde katı hâldeki bir karışıma sırası

ve isimleri verilmiştir.

ile;

1

• suda çözme

I.

a. II.

• süzme

Büret

• ısıtma

• Uzun cam boru şeklinde olan, üzerinde ölçü çizgileri bulunan, alt ucu musluklu ölçüm malzemesidir.

gibi işlemler uygulanacaktır.

Cam balon

b. Büret

Buna göre, bu işlemler sırasında aşağıda görselleri verilen laboratuvar malzemelerinden hangisinin kullanılmasına ihtiyaç yoktur? B)

A) c.

III.

Dereceli silindir (Mezür) Sac ayağı

Buna göre, verilen laboratuvar malzemelerinin adları ile doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisindeki gibidir? A)

I. a

B)

I. b

C)

II. b

II. a

II. c

III. c

III. a

I. c

E)

I. c

II. a

II. b

III. b

III. a

7 9

• Az miktarlardaki sıvıların hacimlerini hassas olarak ölçmek için kullanılan, bölmelendirilmiş ve camdan yapılmış ölçüm aracıdır.

Ayırma hunisi

Cam baget

Deney Tüpü • İnce, uzun, tek tarafı kapalı içine kimyasalların konulduğu, boru şeklindeki cam malzemedir.

E)

• Değişik çap ve boyutlarda deney tüpleri bulunmaktadır.

Erlenmayer

• Deney tüpleri 100oC sıcaklığa kadar dayanabilmektedir.

10 11 11 13

9. Yandaki görselde • İçinde bazı kimyasal reaksiyonların gerçekleştirildiği, camdan yapılmış malzemedir.

A) Çizgilerle derecelen-

I. Erlenmayer olarak adlandırılır.

• Isıtma, kaynatma, damıtma ve çözelti hazırlama işlemlerinde kullanılır.

II. Titrasyonda standart çözelti hazırlayıp saklamak için kullanılır.

• Çözeltilerin saklanması amacıyla da kullanılabilir.

dirilmiş boru şeklindeki cam malzemedir. B) Adı pipettir.

III. Boynunda bulunan tek çizgi ile sabit bir hacmi gösteren malzemedir.

C) Alt kısmı muslukludur.

mini ölçmek için kullanılır.

6

Pipet

değişik boyutları verilen cam malzeme ile ilgili;

E) Titrasyon işleminde harcanan sıvı hac-

5

8

laboratuvar malzemesi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

latmak için kullanılır.

4

• Titrsyon işlemlerinde yaygın olarak kullanılır.

Cam Balon

D) Titrasyon işleminde içindeki sıvıyı dam-

3

• Kıskaca veya kelebeğe dikey şekilde tutturularak kullanılır.

• Günümüzde dereceli, otomatik ve tek kullanımlık olmak üzere çeşitleri bulunmaktadır.



7. Yanda görseli verilen

2

• Pipetler, puar veya pipet pompası ile kullanılmalıdır.

I. b

III. c D)

Cam huni

D)

C)

MİRAY YAYINLARI



ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ



KONUYU ÖĞRENELİM



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

Havan • Porselen, cam ve çelik gibi çeşitli maddelerden yapılmış malzemedir. • Katı maddeleri ezmek, toz hâline getirmek, bir katıyı sıvı içinde ezerek dağıtmak gibi amaçlarla kullanılır.

33

TEST • 14

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Öğretmen Notu

2

1.

• Sıcaklık ölçmeye yarayan dereceli cam malzemedir.

4 5 7

• İçinde cıva bulunduğundan kırılması durumunda dikkatli olunmalı ve gerekli tedbirler alınmalıdır.

8

Huni

6

9 10 11 12 13

III. Organik Kimya

IV. Anorganik Kimya



MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

Örnek Genellikle haznesi camdan yapılmış, fitil, fitil tutucu ve kapaktan oluşan, basit ısıtma işlemlerinde kullanılan laboratuvar malzemesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Huni B) İspirto ocağı C) Kroze D) Sac ayağı E) Havan

Çözüm Özellikleri verilen ve ısıtma işleminde kullanılan malzeme ispirto ocağıdır. Cevap: B

34

B) Empedokles

C) Aristo

D) Câbir Bin Hayyan

B) IV

C) III

D) II

5. Simyanın neden bilim olarak kabul edilmediğine dair öğrenci yorumları aşağıdaki gibidir: Simya, teorik temellere dayanmıyordu.

E) I Ali

Bu dönemdeki arayışlar ruhsal boyutlar içeriyordu.

2. Demir (Fe) elementinin insan vücudu üzerine etkileri; 1. Kan, kas ve enzim yapımında kulanılır.

• Üzerine amyant tel veya kil üçgen yerleştirilerek ısıtma işlemlerinde kullanılır. • Cam hazneli, fitil, fitil tutucu ve kapak kısımlarından oluşan ve ısıtma işlemlerinde kullanılan laboratuvar malzemesidir.

Yukarıda verilen kimya disiplinlerinden hangisi maddelerin kimyasal bileşimlerinin niteliğini ve niceliğini inceleyen kimya dalıdır? A) V

• Metalden yapılmış üç ayaklı malzemedir.

İspirto ocağı

A) Democritus

V. Polimer Kimyası

• Düzgün yüzeyli, iç bükey (çukur) cam malzemedir.

Sac ayağı

Yukarıdaki metinde boş bırakılan yere aşağıdaki isimlerden hangisi yazılmalıdır?

E) Ebû Bekir er-Râzi

Saat camı

• Az miktardaki katı maddenin ısıtılması ve kurutulması işlemlerinde kullanılır.

nemezler. Cisimler atomların birleşmesi ile oluşur. Ayrışması sonucunda da dağılır. Atomlar hareketlidir ve birbiriyle birleşme biçimleriyle cisimlerin katı,sıvı ve gaz hâlleri oluşur.

II. Fizikokimya

• Üstü geniş, alta doğru daralan cam malzemedir. • Süzme işleminde, sıvıların geniş ağızlı bir kaptan dar ağızlı bir kaba aktarılmasında ve toz hâlindeki katıların dar ağızlı kaplara aktarılmasında kullanılır.

4. ……………’a göre atomlar sert, içi dolu bölü-

I. Analitik Kimya

Termometre

3

Karma Test

2. Beynin normal çalışabilmesi için gereklidir.

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

Arda Sistematik bilgi birikimi içermeyen bir süreçti.



3. Oksijenin hücrelere taşınmasında rol oynar.

şeklinde sıralanabilir.



İnsan vücudu üzerinde önemli etkileri bulunan demir (Fe) elementinin kandaki analizi, kimyanın hangi alt disiplini ile ilgilidir? A) Anorganik kimya

B) Analitik kimya

C) Fizikokimya

D) Polimer kimyası

E) Endüstriyel kimya

Mehmet

Buna göre, hangi öğrencilerin yorumu doğrudur? A) Yalnız Ali

B) Yalnız Arda

C) Ali ve Arda

D) Arda ve Mehmet

E) Ali, Arda ve Mehmet

6.

I. Büret II. Erlenmayer III. Saat camı



3. Aşağıdakilerden hangisi kimya laboratuvarında kullanılan cam malzemelerden değildir? A) Erlenmayer

B) Balon joje

C) Deney tüpü

D) Sac ayağı

E) Baget

Yukarıda verilenlerden hangileri, kimya laboratuvarında görseldeki titrasyon işlemi sırasında kullanılmasına gerek olmayan malzemelerdendir? A) Yalnız II D) I ve III

B) I ve II

Titrasyon işlemi

C) II ve III

E) Yalnız III

7. Laboratuvar çalışmalarında;

KONUYU ÖĞRENELİM

9.

1

I. Eter, aseton, alkol gibi kolay alev alabilen maddelerle çalışılırken bu maddeler açık alevden uzak tutulmalıdır.



hangilerinin yapılması güvenlik açısından uygun değildir?

D) II ve III

Yukarıdaki görselde verilen şişe içerisindeki kimyasal madde ile çalışılırken;

II. Çıplak elle dokunulmamalıdır.

E) I, II ve III

III. Kimyasal alındıktan sonra şişenin kapağı hemen kapatılmalı, buharı solunmamalıdır.

8.



verilenlerden hangileri dikkat edilmesi gereken hususlar arasındadır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Hg (cıva) insan vücudu için zehir etkisi bulunan, aynı zamanda çevre için de zararlı bir madde olduğu için eksikliği sağlık açısından zararlı değildir. Cevap: E

MİRAY YAYINLARI

Bu çalışma alanlarının;



a. Biyokimya



b. Analitik kimya



c. Polimer kimyası



I. b

B)

I. c

C)

Zararlı kimyasallarla ilgili;

10. Aşağıdaki görselde karışımları kaynama nok-

I. Cıva (Hg) bileşikleri, sinir sisteminde ve böbreklerde tahribata neden olur.

tası farkı ile bileşenlerine ayırmada kullanılan damıtma düzeneği verilmiştir.

II. Kurşun (Pb), kalıcı beyin hasarına neden olur.

IV. Atmosferde su buharı ile reaksiyon vererek asit yağmurlarına neden olan gazlardan biri azotdioksit (NO2)dir.

11

V. Renksiz, kokusuz bir gaz olduğu için farkedilmeyen karbonmonoksit (CO) gazının uzun süreli solunması ölümle sonuçlanabilir.

III. a

III. b

III. c

E)

I. a II. c

III. a

III. b

Buna göre, damıtma düzeneğinde;

A) I B) II C) III D) IV E) V

I. Cam balon III. Büret

II. a

II. b



II. Termometre

II. a

I. c

11

E) I, II ve III

Örnek

I. b

II. c

D)

10

verilen yargılardan hangisi yanlıştır?

ilgili kimya disiplini ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A)

9

13

C) I ve II

III. DNA'nın yapı ve özelliklerinin incelenmesi



8

Çözüm

III. Karbondioksit gazı (CO2), küresel ısınmaya neden olmakla birlikte, insan sağlığına zararı olmayan bir kimyasaldır.

Yukarıdaki görsellerde kimyanın bazı çalışma alanları verilmiştir.

6 7

I. Gıdalardaki yapay katkı maddelerinin miktarının analizi



5

A) Ca B) H2O C) Fe D) Mg E) Hg

I. Atıkları lavaboya dökülmemeli, etiketlerle belirlenmiş atık kaplarına atılmalıdır.

C) I ve II

II. Suda çözünen poşet üretilmesi

4

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA BİLİMİ

B) Yalnız II

3

Aşağıda verilenlerden hangisinin insan vücudundaki eksikliği sağlık sorunlarına neden olmaz?

III. Kimyasal maddeler koklanarak tanınmaya çalışılmalıdır.

A) Yalnız I

2

Örnek

II. Derişik asit çözeltileri ile çalışılırken asit üzerine hızlıca su dökülmelidir.



ÜNİTE



Çözüm

yukarıda isimleri verilen laboratuvar malzemelerinden hangileri kullanılmıştır? A) I, II ve III

B) I ve II

D) Yalnız I

C) II ve III

E) Yalnız II

Karbondioksit gazı insanın bulunduğu ortamda belirli bir oranın üzerine çıktığında insan sağlığına zararlı olan bir gazdır. Cevap: C

35

TEST • 15

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1.

3. Aşağıda bazı meslekler hakkında bilgi verilmiştir. Eczacı

İlaç etken maddelerinin elde edilmesi, ilaçların kimyasal, fiziksel, biyolojik özelliklerinin incelenmesi ve ilaç üretimi konusunda eğitim almış kişidir.



Bazik bir temizlik malzemesi olan çamaşır suyunun üzerinde yukarıdaki güvenlik uyarı sembolleri bulunmaktadır. Ayrıca üzerinde “Tuz ruhu (HCI) ile karıştırılarak kullanılmamalıdır. Çünkü zehirli klor (CI2) gazı açığa çıkmaktadır.” notu yer almaktadır.

Kimyager

Maddelerin kimyasal özelikleri, farklı maddelerle etkileşimi, yeni maddelerin oluşumu, maddelerin kimyasal analizi ve içeriğine göre farklı kullanım alanları bulma konusunda eğitim almış kişidir.

Buna göre; I. Çamaşır suyunu kullanırken mutlaka eldiven takılmalıdır.

Kimya Mühendisi Kimya, matematik, fizik, biyoloji, eko-

III. Çamaşır suyu ile tuz ruhunun karıştırılması sonucu oluşan klor gazına uzun süre maruz kalmak ölümcül olabilir.

nomi, mühendislik bilimlerini birleştirerek endüstri, teknoloji ve çevre problemlerinin çözümüne yönelik çalışmalar yapan kişidir.

yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II E) I, II ve III

MİRAY YAYINLARI



II. Çamaşır suyu, evdeki limon ve sirke gibi asidik maddeler ile karıştırılıp kullanılabilir.

Kimya Öğretmeni MEB tarafından onaylanan öğretim

programları çerçevesinde, kimya ile ilgili bilgi, beceri, tutum ve davranışları öğrencilere kazandıran, kimya eğitimi veren kişidir.

2. Her türlü element, bileşik veya karışımlar kimyasal madde olarak adlandırılır. Bu maddelerin bir bölümü canlıların varlığını sürdürebilmesi için gereklidir. Bu kimyasal maddelerden biri de sodyumdur. Sodyum vücuttaki su dengesinin korunmasında, besinlerin hücre duvarından geçişinde, kas ve sinir fonksiyonlarının çalışmasında, vücut sıvılarının asitlik – bazlık düzeyinin korunmasında görev alır.

Ziraat Mühendisi Bitki ve toprak ile ilgili çalışmalar ya-



ninin daha fazla olduğunu ölçebilmeyi hayal eder.

lanır. Ambalajlı ürünlerde gıda içeriklerini okumayı sever.

II. İnsanlar sodyum ihtiyacını yemek tuzu olarak da bilinen sodyum klorürden karşılayabilir. III. Kandaki pH değerinin korunmasında önemli rol oynar. yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

36

B) Yalnız II

D) II ve III

Ailesinden biri ilaç kullanacağı zaman öncelikle prospektüsü okuyarak ilaç etken maddelerini öğrenmekten hoş-

Buna göre, sodyum ile ilgili; I. Element olup, sembolü "Na"dır.



Koray, farklı renkteki toprakların rengini veren mineralleri merak eder. Hangi turunçgilin birim gramındaki C vitami-



parak, tarımsal faaliyetlerin daha verimli olmasını sağlamak üzere projeler geliştiren kişidir.

C) I ve II E) I, II ve III



Koray’ın ilgi alanlarından yola çıkarak, yukarıda verilen mesleklerden hangisinin Koray’a en uygun olduğu söylenebilir? A) Eczacı

B) Kimyager

C) Kimya Mühendisi

D) Kimya Öğretmeni

E) Ziraat Mühendisi

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

4. Titrasyon, derişimi bilinen bir asit ya da baz çözeltisi

5.

kullanılarak, derişimi bilinmeyen bir asit ya da baz çözeltisinin derişiminin hesaplanması yöntemidir.

Titrasyon düzeneği Aşılar, insan ve hayvanlarda aktif bağışıklığı



Zeynep şekildeki titrasyon düzeneğini kurmak için, I. Büret

MİRAY YAYINLARI

uyararak, enfeksiyonlara karşı koruma sağlalunan hastalık yapma gücünü kaybetmiş fakat bağışıklık verme yeteneklerini koruyan formlarının analiz edilerek ayrıştırılması ile hazırlanan biyokimyasal antijenlerdir.

II. Erlenmayer



yan, virüslerin laboratuvarda veya doğada bu-

Metinden yola çıkarak aşının;

III. Ayırma hunisi

I. Biyokimya

IV. Cam balon

II. Analitik kimya

yukarıdaki malzemelerden hangilerine ihtiyaç duymaz?

III. Anorganik kimya

A) I ve III

B) II ve IV

D) I, II ve III



C) III ve IV

yukarıda verilen kimya alt disiplinlerinden hangileri ile yakından ilişkisi olduğu söylenebilir?

E) II ve III

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

6. Simyacılar çalışmalarında günümüzde de geçerliliğini koruyan, Süblimle

a

ştirme

Katılaştırm

Damıtma

Yumuşatma Dinlendirerek çöktürme



yöntemlerini kullanmışlardır.



Bu yöntemleri kullanarak,

Kavurma

Zaç yağı

Yemek tuzu

Çözme

Sırlama

Mayalandırma

Süzme Eritme

Kristallen

dirme

Barut

Sönm

üş kir

eç

Soda

Kükürt



yukarıda verilen kimyasallar üzerinde çalışmışlardır.



Buna göre aşağıdakilerden hangisi simya döneminde kullanılan maddeler arasında yer almaz? B)

A)



Yemek tuzu

C)

Yemek sodası

D)

Cıva

E)

Pil

Tuz ruhu

37

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Öğretmen Notu

3

ATOM MODELLERİNİN GELİŞİMİ

4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

13

1. TARİHSEL

Görüşü

Rutherford

Atomların büyük bir kısmı boşluktur.

Thomson

Elektronlar çekirdeğin etrafında dairesel bölgelerde hareket ederler.

Bohr

Elektronlar atomda rastgele bölgelerde, homojen olarak dağılmışlardır.

Dalton Atom Modeli • Tüm maddeler, atom adı verilen ve bölünemeyen çok küçük taneciklerden oluşmuştur. (Günümüzde radyoaktifliğin keşfi nedeni ile geçersizdir.) • Atomlar içi dolu, yüksüz, berk kürelerdir. (Günümüzde atomun büyük bir kısmının boşluk olduğu bilinmektedir.) • Bir elementin tüm atomları özdeştir. (Günümüzde izotop atomların varlığının bilinmesi ile geçersiz hâle gelmiştir.) • Farklı element atomları birbirinden farklıdır. • Elementler bileşik oluştururken, atomlar tam sayılar ile ifade edilen, sabit bir oranla birleşirler.



Thomson Atom Modeli

2. Aşağıda bir atom modeline ait görsel verilmiştir.

• Atom nötrdür. Bu nedenle atomun yapısında bulunan negatif (–) yüklü taneciklere eşit sayıda pozitif (+) yüklü tanecikler bulunur. • Atom, çapı yaklaşık 10–8 cm olan bir küredir. • Negatif yüklü taneciklerin kütlesi ihmâl edilebilecek kadar küçük olduğu için atom kütlesinin büyük bir kısmını pozitif yüklü tanecikler oluşturur. • Thomson atom modeli, üzümlü keke benzetilir. Kekin ana hamuru protonları,, rastgele serpiştirilmiş üzüm taneleri de elektronları temsil etmektedir. (Atomda pozitif ve negatif yüklerin homojen olarak dağıldığı iddiası günümüzde geçersizdir.) Rutherford Atom Modeli Rutherford, radyoaktif maddelerden elde edilen +2 yüklü alfa (a) ışınlarını çok ince altın levha üzerine göndermiş ve arkasına koyduğu ekran üzerine ışınların ne kadarının ulaşabildiğini gözlemlemiştir. Sonuçta, pozitif yüklü alfa taneciklerinin büyük bir kısmının altın levhadan sapmaya uğramadan geçtiğini ve çok az bir kısmının saptığını veya tam geri döndüğünü gözlemlemiştir. • Atom kütlesi– Çekirdek nin %99.9’dan – – fazlası atomun +++ +++ – merkezinde çok – – küçük bir bölgede toplanmıştır. Bu bölgeye çekirdek adı verilir.

38

I.

Bilim İnsanı

II.

III.

4. Aşağıda elektron geçişleri ile ilgili görseller verilmiştir.



Yukarıda verilen bilim insanlarından hangilerinin atom ile ilgili görüşleri doğru verilmiştir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

I.

e

>

II.

III.

C) I ve III



E) I, II ve III

e

e

>

e

e

e

Buna göre, elektron geçişlerinin hangilerinde madde enerji absorblar? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

– –

+ + + + –

–



Bu atom modeli ile ilgili; I. Rutherford atom modelidir.

MİRAY YAYINLARI

2

Atom Modelleri

>

ÜNİTE

5. Rutherford’un yaptığı deneyler sonucunda, elde ettiği atom modeli ile birlikte; I. Thomson atom modelindeki bazı görüşler çürütülmüştür. II. Çekirdeğin varlığı belirlenmiştir.

II. Atomdaki pozitif yükler, çok küçük bir hacimde toplanmıştır. III. Elektronlar çekirdek etrafında belirli dairesel yörüngelerde bulunur.



yukarıdakilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

3.

III. Elektronların çekirdek etrafında hareket ettiği belirlenmiştir.

A) Yalnız I

C) I ve III

E) I, II ve III

6. Rutherford’un a ışınları ile yaptığı deneyler sonucunda atom ile ilgili; I. Büyük bir hacmini boşluklar oluşturur. II. Nötronların yükü sıfırdır.

III. Atomların merkezinde pozitif yüklü tanecikler içeren çekirdek bulunur. Yukarıda verilenlerden hangileri Dalton atom modeli ile ilgilidir? B) I ve II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

I. Maddeler atom adı verilen çok küçük parçacıklardan oluşur.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

II. Atomlar bölünemez, parçalanamaz, içi dolu kürelerdir.



gelişmelerinden hangileri gerçekleşmiştir?

C) I ve III

E) I, II ve III

III. Pozitif yükün tümü çekirdek denilen küçük bir böl­gede toplanmıştır.

yargılarından hangilerine ulaşılmıştır? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

I.

Dalton

Maddenin en küçük parçası atomdur.

II. Atomun büyük kısmı boşluklardan oluşur.

Bohr

Elektron belirli enerjiye sahip yörüngelerde bulunur.

III. Pozitif yükün tümü ve elektronlar, çekirdek deni­len küçük bir bölgede toplanmıştır.

Thomson

Elektronlar atomda pozitif yüklü küreye homojen olarak dağılmıştır.

III.



Bilim insanları ve onların önerdikleri atom model­leri için yukarıdaki tabloda verilen bilgilerden hangi­leri doğ­rudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

D) I ve II

C) Yalnız III

12. Thomson atom modeli ile ilgili;

I. Protonlar çekirdekte bulunurlar.

III. Atomun yapısında büyük boşluklar vardır. yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

I. Elektron adı verilen atom altı taneciklerin varlığından bahsedilmiştir. MİRAY YAYINLARI

II. Elektronlar çekirdekten belirli uzaklıktaki enerji düzeylerinde bulunurlar.

II. Atomun yapısı üzümlü kek modeline benzetilmiştir. III. Atomdaki protonlar ile nötronların sayısının eşit olduğundan bahsedilmiştir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III



13. I. Atom çapı yaklaşık 10 –8 cm dir. II. Bir elementin bütün atomları şekil, hacim ve ağırlık bakımından birbirinin aynısıdır.

hangilerini açıklamakta yetersiz kalmıştır? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) Yalnız III

III. Elektronlar çekirdek çevresindeki dairesel yö­rüngelerde hareket ederler.

E) II ve III

Yukarıdaki ifadeler hangi bilim adamlarına ait­tir? I

10. Aşağıdakilerden hangisi günümüz mo-

A) Rutherford

• Elektronlar çekirdek etrafında belirli dairesel yörüngelerde bulunur.

n=1 K

2 L

Dalton

Bohr

8

Thomson

Bohr

3

M

18

4

N

32

Thomson

Dalton

Rutherford

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

3 M

4

alabileceKatman Sembol Katmanın ği elektron sayısı

L

E)

3

N • Enerji düzeylerine yerleşebilecek elektron sayısı sınırlıdır. Bir enerji düzeyinde bulunabilecek maksimum elektron sayısı 2n2 formülü ile hesaplanır. (n = Enerji düzeyi)

K

Bohr

2

e−

1

Rutherford

C) Rutherford

Çekirdek

2

Thomson

Thomson

• Çekirdeğe en yakın enerji düzeyinde (n = 1) bulunan elektron en düşük enerjiye sahiptir.

Thomson

D)

E) Chadwick

Elektron Çekirdek

Dalton

A) Dalton D) Bohr

Bohr Atom Modeli Bohr’un Hidrojen (1H) atomu için geliştirdiği bir modeldir. Sadece tek elektronlu tanecikler için geçerlidir. (1H, 2He+, 3Li2+, ...)

III

B)

B) Rutherford C) Thomson

• Rutherford, elektronların dağılımını ve hareketini açıklayamamıştır. • Rutherford, atomun çekirdeğinde protondan başka kütlesi yaklaşık protonun kütlesine eşit ve yüksüz taneciklerin bulunduğunu söylemiştir. Ancak ispatlayamamıştır. • Rutherford’un öğrencisi olan Chadwick, nötronun varlığını deneysel olarak ispat etmiştir.

II

dern atom teorisine en yakın atom teorisidir?

1

• Rutherford atom modeli, çekirdekli atom modeli olarak da bilinir. • Merkezde pozitif yüklü çekirdek, kalan hacim içinde, çok hızlı hareket eden ve pozitif yüklü taneciklere (protonlara) eşit sayıda negatif yüklü tanecikler (elektronlar) bulunur. • Pozitif yüklü tanecik sayısı atomdan atoma farklılık gösterir. • Çekirdek çapı yaklaşık 10–12 –10–13 cm, atom çapı ise yaklaşık 10–8 cm’dir. • Çekirdeğin çapı, atomun çapının yaklaşık 1/100.000’i kadardır. • Atom boşluklu yapıdadır.

• Katmanlar merkezde atom çekirdeği olmak üzere içten dışa doğru n = 1, 2, 3, ... şeklinde numaralandırılır ya da K, L, M, N, .... harfleri ile belirtilir.

I. Enerji düzeyleri ile çizgi (ışık) spektrumlarının olu­şumu III. Çok elektronlu atomlarda elektronların davranışları

ÜNİTE

• Bu yörüngelere enerji düzeyi ya da enerji katmanı denir.

9. Bohr atom modeli;

II. Hidrojenin atom spektrumu

KONUYU ÖĞRENELİM

Uyarı

8. Rutherford atom modeli ile ilgili;

A) Yalnız I

Yukarıda verilen yargılardan hangileri Rutherford’un yaptığı ça­lışmalarla ilgili çıkarılabilecek sonuçlardan biri de­ğil­dir?

E) I, II ve III

D) I ve III



I. Atomdaki pozitif yüklü taneciklerin toplam kütlesi yaklaşık olarak atomun kütlesinin yarısına eşittir.

Atom Modeli

II.



11.

Bilim İnsanı

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

7.

2

• Elektronlar bir dış etki olmadıkça çekirdeğe en yakın ve enerjisi en düşük katmanlara yerleşirler. Çünkü en kararlı hâl, en düşük enerjili hâldir. Buna atomun temel hâli denir.

39

ÜNİTE

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

Temel Tanecikler

1. X atomunun proton sayısı (p) ve nötron sayı-

3

ATOMUN YAPISI

4

Atomun Temel Tanecikleri

n = p + 26

Atom Nedir?



şeklindedir.



Buna göre, elektron sayısı 54 olan X 2+ yüklü taneciğinin nükleon sayısı kaçtır?

5

sı (n) arasındaki ilişki,

Bir elementin tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini taşıyan en küçük yapı taşına atom denir.

6 7

80 a 35 X



Buna göre, Xa iyonu için aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

B) Nükleon sayısı 80’dir. C) Nötron sayısı 45’tir. D) Çekirdekteki toplam tanecik sayısı 35’tir. E) Xa iyonunun toplam tanecik sayısı 116’dır.

ATOM

9 10

Çekirdek

iyonunun toplam elektron sayısı 36’dır.

A) a = –1’dir.

A) 130 B) 132 C) 134 D) 136 E) 138

Atom iki kısımdan oluşur: Çekirdek ve yörüngeler (katmanlar)

8

5.

Yörüngeler

11

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

13

Proton

Nötron

Elektron

• Atomun çekirdeğinde bulunan taneciklere nükleonlar adı verilir. Atomun Temel Taneciklerinin Yük ve Kütle İlişkileri; Bağıl kütlesi Elektriksel (akb) Yükü

Tanecik

Sembolü

Proton

p(p+)

1,0073 ≈ 1

n

1,0087 ≈ 1

0

e(e−)

1 ≈0 1836

–1

Nötron Elektron

–6 katıdır.

+1

Elektron sayısı nötron sayısından 2 fazla olduğuna göre X3- taneciğinin kütle numarası kaçtır? A) 10

B) 20

C) 31

D) 42

E) 43

tablodaki gibidir.

Uyarı • akb = atomik kütle birimi, 1 akb = 1,66.10–24 gram

Elektron sayısı

Nötron sayısı

A)

44

90

B)

44

50

C)

36

50

D)

32

90

E)

36

60

• Bir protonun kütlesi yaklaşık olarak bir nötronun kütlesine eşittir. Çekirdek ve Atom İlişkisi • Atom çekirdeğinin kütlesi yaklaşık olarak atom kütlesine eşittir. Çünkü katmanlarda bulunan elektronların kütlesi, çekirdekte bulunan proton ve nötronların kütlesinin yanında ihmâl edilebilecek kadar küçüktür. • Atom çekirdeğinin hacmi ise atomun hacmi yanında çok küçüktür. Atomu bir futbol sahası gibi düşünürsek; çekirdeği, santradaki (sahanın tam ortası) bir bezelye tanesine benzetebiliriz. Atomu Tanımlayan Sayılar Atomların kimyasal özelliklerini belirleyen çekirdeklerindeki proton ve katmanlarındaki elektron sayılarıdır. Hidrojen (H) atomunun çekirdeğinde 1 protonu varken, helyum (He) atomunun çekirdeğinde 2 protonu vardır.

Uyarı • Farklı element atomlarının proton sayıları aynı olamaz.

40

90 4+ iyonunun elektron ve nöt40 X ron sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

6. Bir tane

2. X3– iyonunun elektron sayısı, iyon yükünün

MİRAY YAYINLARI

12

3. X2+ iyonunda nötron sayısı, proton sayısına

7. X3+ ve X 2+ iyonlarının elektron sayıları toplamı 43 olduğuna göre, X elementinin atom numarası kaçtır?

eşittir.

Nükleon sayısı 40 olduğuna göre, X iyonunun elektron sayısı kaçtır? A) 18

B) 20

C) 22

D) 28

2+

B) 23

C) 22

D) 21

E) 19

E) 32

4. X– iyonunda 18 elektron bulunmaktadır.

A) 24

8.

3+ 59 27 Co

iyonunun proton (p), nötron (n) ve

elektron (e) sayıları arasındaki ilişki, aşağı-

Buna göre, X5+ ve X7+ iyonlarının toplam elektron sayısı kaçtır?

dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) 12

A) e > n > p

B) 20

C) 22

D) 26

E) 32

B) p > n > e

D) n > p > e

C) e > p > n

E) n > e > p

9.

63 2+

II. Y 3- $ Yb + e–

Buna göre, X atomu ile ilgili;

II. Toplam tanecik sayısı 94’tür. III. Çekirdeğinde bulunan tanecik sayısı 63’tür.

Yukarıda verilen tepkimelerde oluşan taneciklerin iyon yükleri toplamı kaçtır? A) –2

B) –1

C) 0 D) +1

E) +2

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

E) I, II ve III

1

taneciği ile ilgili grafik aşağıda verilmiştir. Toplam tanecik sayısı

2

Çekirdeğin yükünü protonlar belirlediği için proton sayısına çekirdek yükü de denir.

3

• Kütle numarası (A)

4

Proton sayısı + Nötron sayısı

5

Kütle numarası = Nükleon sayısı

6

C) I ve II

14. XO4m

ÜNİTE

• Atom numarası (Z) = Proton sayısı

III. Z2+ + 3e– $ Zc

I. Çekirdek yükü +31’dir.



KONUYU ÖĞRENELİM

13. I. X5+ + 2e– $ Xa

X iyonunda nötron sayısı elektron sayısından 3 fazladır.

7

Uyarı

8

• Nötr bir atomda proton sayısı her zaman elektron sayısına eşittir.

9

X: Element sembolü Kütle numarası

a+2 32 6+ 16 S

IV.

39 + 19 K

80 - 35 Br

III. V.

B) II ve IV

D) II ve III

p



33 315 P



Yukarıda verilen iyonlardan hangi ikisinin tanecikleri arasında e = n > p ilişkisi bulunur? A) I ve II

C) III ve V

E) IV ve V

Atom numarası

a

35 17 CI

MİRAY YAYINLARI



II.

e–

n

XO4m taneciğinin toplam elektron sayısı 50 olduğuna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (168O) (p: proton sayısı, e-: elektron sayısı, n: nötron sayısı)

12 13

Uyarı • Nötron sayısı (n) = Kütle numarası – Atom numarası Atom numarası – Elektron sayısı

C) X atomunun nötron sayısı 18’dir.

Örnek

D) XOm4 taneciği anyondur. 19 9F

atomu için aşağıda bırakılan boşlukları doldurunuz. a. Atom numarası = b. Proton sayısı =

15.

Buna göre, “n” değeri kaçtır? C) –1

X

B) X atomunun çekirdek yükü +16’dır.

iyon yükleri eşit olmaktadır.

B) –2

Z

11

İyon yükü =

A) m = –2’dir.

11. Xn iyonu, X2+ iyonuna 2 elektron verdiğinde

A) –3

Elektron sayısı

10

Tanecik türü

E) XOm4 taneciği bileşik molekülüdür.



X

A

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

10. I.

İyon yükü

D) +1

c. Çekirdek yükü = d. Kütle numarası =

E) +2

e. Nükleon sayısı =

X

12. Aynı elemente ait oluğu bilinen X 2+ ve X

3+



X atomu Y atomuna 2 elektron verdiğinde oluşan tanecikler izoelektroniktir.



Buna göre,

iyonlarının;

I. Elektron başına düşen çekim kuvveti II. Çekirdek yükü niceliklerinden hangilerinde X3+ > X 2+ ilişkisi vardır? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III



f. Elektron sayısı = g. Nötron sayısı =

Çözüm

I. X 2+, Y 2– iyonları oluşmuştur.

a. Atom numarası =

II. X’in atom numarası, Y’nin atom numarasından büyüktür.

b. Proton sayısı =

III. Y2- iyonunun tanecik çapı Y atomunun çapından küçüktür.

III. İyon yükü

Y

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

c. Çekirdek yükü =

9 9 +9

d. Kütle numarası =

19

e. Nükleon sayısı =

19

f. Elektron sayısı =

9

g. Nötron sayısı =

19 – 9 = 10

41

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

1.

3

İyon

4

Elektron almış ya da vermiş atom veya atom topluluklarına iyon denir.

eşittir.

İYON

6 Katyon

Anyon

• Pozitif (+) yüklü

• Negatif (–) yük-

7 8 9

iyonlardır. + NH4 ,

11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

13

Cl atomunun çekirdeğinde 18 nötron bulunduğuna göre, Cl7+ iyonunun toplam temel tanecik sayısı kaç­tır? A) 17

B) 35

C) 45

D) 52

mY

a–

iyonunun nötron sayısı, elektron sayısının 2 katı olduğuna göre, Y nin nükleon sayısını veren bağıntı aşağıdakilerden hangisidir? A) 2m + 3a

E) 58

B) 3m + 2a

D) 2m + 2a

C) 3m + 3a

E) 3m + a

lü iyonlardır. −

• Li+, Mg2+, Al3+,

10

5.

ve CI7+ iyonlarının elektron sayıları

• O2–, F , P3–, −

CO32–, OH , ......

....

Uyarı • İyon oluşumu sırasında atomların çekirdekleri herhangi bir değişikliğe uğramaz. (Proton ve nötron sayısı değişmez. Elektron sayısı değişir.)

2.

iyonlarının elektron sa-

6. Elektron sayıları eşit olan aşağıdaki

yıları eşit ol­duğuna göre, “n” nin sayısal

iyonlardan hangisinin çekirdek yükü en büyüktür?

15

X3- ve

n 21Y

değeri kaçtır?

Anyon Oluşumu

A) –2

B) –1

C) +1

D) +2

A) M3+ B) L2+

E) +3

C) T +

D) Z 2–

E) N3–

• Nötr bir atom ya da iyonun aldığı elektron sayısı kadar yükü azalır. • Anyon oluşumu genellikle ekzotermiktir. Ancak endotermik de olabilir. (Örneğin; soygazlar)

MİRAY YAYINLARI

5

37N

Temel Tanecikler

m–

X(g) + me– $ X(g) + Enerji m–

Y(g) + me– + Enerji $ Y(g)

• Anyonlarda elektron sayısı, proton sayısından büyüktür.

3.

• Bir tanecik elektron alırsa, birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti azalacağı için taneciğin çapı (hacmi) büyür. 8O(g)

2– 8O(g)

+ 2e– $

56 3+ 26Fe

iyonu ile ilgili;

7. X(g) + 2e– $ X 2– (g)

I. Çekirdek yükü +3’tür.

I. Nükleon sayısı

II. Kütle numarası 56’dır.

II. Kimyasal özellik

III. Elektron sayısı 29’dur.

2–

Çap ilişkisi: 8O > 8O Katyon Oluşumu

III. Çekirdek çekim gücü

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II



nicelik ve özelliklerinden hangileri değişmez? A) Yalnız I

E) II ve III

D) I ve III

Yukarıdaki dönüşüm sırasında;

• Nötr bir atom ya da iyonun verdiği elektron sayısı kadar yükü artar.

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

• Nötr bir atomdan katyon oluşumu endotermik bir olaydır. m+

Z(g) + Enerji $ Z(g) + me– • Katyonlarda elektron sayısı, proton sayısından küçüktür. • Bir tanecik elektron kaybederse, birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti artacağı için taneciğin çapı (hacmi) küçülür.

Li(g) $

3

+

Li(g) + e–

8. Aynı elementin X7+ ve X– iyonlarının toplam

dan 3 fazladır.

elek­tron sayıları 64’tür.

Buna göre, “x” in sayısal değeri kaçtır?

3

Çap ilişkisi: 3Li > 3Li+

42

4. K x iyonunun çekirdek yükü, elektron sayısın­

A) –3

B) –2

C) 0

D) +2

E) +3



Buna göre, X atomunun proton sayısı kaç­tır? A) 29

B) 34

C) 35

D) 36

E) 38

tane­cikler ile ilgili;

I. Çekirdek yükleri aynıdır.



II. Ca atomunun elektron sayısı, Ca2+ iyonunun­kin­den fazladır.

I. Katyon durumunda çekirdek çekim gücü en fazladır.

III. Ca 2+ iyonunun çapı, Ca atomununkinden kü­çük­tür.

II. Anyon durumunda tanecik çapı en büyüktür.

yargılarından hangileri doğrudur?

III. Nötr durumdaki elektron sayısı; anyonu nunkin­den az, katyonununkinden fazladır.

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

KONUYU ÖĞRENELİM

12. Aynı elemente ait anyon, katyon ve nötr

C) I ve III



E) I, II ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

1

Uyarı

–

Çap ilişkisi: X > X > X

4

olabil­mesi için;

III. Çapı; +5 yüklü iyonunun çapından büyük, –3 yüklü iyonunun çapından küçüktür.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

MİRAY YAYINLARI

II. Elektron sayıları

13

• Nötron sayısı değişmez. • Kütle numarası değişmez. • Çekirdek çapı değişmez. • Elektron sayısı değişir.

niceliklerinden hangileri kesinlikle eşit olmalı­dır?

• Fiziksel özelliği değişir.

B) Yalnız II

C) I ve II

• Kimyasal özelliği değişir. • Çapı değişir.

Örnek

E) II ve III 39 + 19K

iyonu için aşağıda bırakılan boşlukla-

rı doldurunuz. a. Atom numarası = b. Proton sayısı = c. Çekirdek yükü = d. Kütle numarası = e. Nükleon sayısı = f. Elektron sayısı =

11.

I. X atomu, X +

2+

g. Nötron sayısı =

iyonuna

h. İyon yükü =

–

II. Y iyonu, Y iyonuna

ı. Çekirdekteki tanecik sayısı = i. Toplam tanecik sayısı =

–

III. Z iyonu, Z atomuna

dönüşmektedir.



Yukarıdaki dönüşümlerde taneciklerin elektron sayılarındaki değişim, aşağıdakilerden hangi­sinde doğru verilmiştir?

Çözüm 14. I. Bir atom elektron alırsa, hacmi büyür. II. Anyonların çekirdek çekim gücü, nötr atomlarınınkinden azdır.

I II III ______ ______ ______ A) Artar

11

• Çekirdek yapısı değişmez.

E) II ve III

D) I ve III

10 12

• Toplam tanecik sayısı değişir.

D) I ve III

8 9

III. Nötron sayıları

A) Yalnız I

7

E) I, II ve III

13. İki taneciğin kimyasal özelliklerinin aynı

II. Kütle numarası, atom numarasının iki katına eşittir.

6

Toplam Proton Nötron Elektron tanecik = + + sayısı sayısı sayısı sayısı

• Proton sayısı değişmez.

I. Proton sayıları

5

Çekirdekteki Proton Nötron = + tanecik sayısı sayısı sayısı

İyon oluşurken taneciğin;

I. Çekirdek yükü +7’dir.

3

+

• İyon oluşumu sırasında çekirdeğin çekim kuvveti değişmez!

ran X atomu için;

2

• Nötr bir atomun çapı, anyonununkinden küçük katyonununkinden büyüktür.

Uyarı

10. –3 yüklü iyonunda 10 elektron bulundu-

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

9. Ca atomu ve Ca2+ iyonu ile ilgili;

Azalır

III. Bir atom elektron verirse, çekirdek yükü azalır.

Azalır

B) Azalır

Artar

Artar

C) Azalır

Artar

Azalır

Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?

D) Artar

Artar

Azalır

A) Yalnız I

E) Artar

Azalır

Artar



B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

a. Atom numarası = b. Proton sayısı = c. Çekirdek yükü =

19 19 +19

d. Kütle numarası =

39

e. Nükleon sayısı =

39



f. Elektron sayısı = 19 – 1 = 18 g. Nötron sayısı = 39 – 19 = 20 h. İyon yükü =

+1

ı. Çekirdekteki tanecik s. = 19 + 20 = 39 i. Toplam tanecik s. = 19 + 20 + 18 = 57

43

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 Örnek

2

1. X+ iyonunun nötron sayısı 20 olup elektron

37 − 17Cl

3

iyonu için aşağıda bırakılan boşlukları doldurunuz.

4

a. Atom numarası =

5

b. Proton sayısı =

6

Temel Tanecikler 4.

sayı­sın­dan 2 fazladır.

Buna göre, X atomunun nükleon sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 19

B) 38

C) 39

D) 40

A) X = Z + 3

E) 42

c. Çekirdek yükü =

7

3– ve A 2+ iyonlarının elektron sayılaX rı eşit olduğuna göre, bu iyonların proton sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

ZM

B) X = Z – 2

D) Z = X + 5

C) Z = X – 2

E) X = Z + 5

d. Kütle numarası =

8

e. Nükleon sayısı =

9

f. Elektron sayısı =

10

g. Nötron sayısı =

11

h. İyon yükü =

12

ı. Çekirdekteki tanecik sayısı =

13

i. Toplam tanecik sayısı =

karşı­sında verilen tanım yanlıştır?

a. Atom numarası =

17

b. Proton sayısı =

17

Tanecik _______

Tanım _________________________

II. Elektron sayısı = atom numarası

A)

Proton

Çekirdekteki pozitif yüklü tanecik

III. Nötron sayısı = proton sayısı

Nötron

Çekirdekteki yüksüz tanecik

c. Çekirdek yükü =

+17

B)

d. Kütle numarası =

37

C)

e. Nükleon sayısı =

37

f. Elektron sayısı = 17 + 1 = 18

Elektron Çekirdekteki negatif yüklü tanecik

D)

Anyon

Proton sayısı, elektron sayısından az olan tanecik

E)

Katyon

Proton sayısı, elektron sayısından fazla olan tanecik

g. Nötron sayısı = 37 – 17 = 20 –1

ı. Çekirdekteki toplam tanecik s. = 17 + 20 = 37



eşitliklerinden hangileri her zaman doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) II ve III

6. Aşağıdaki taneciklerin hangisinden 1

i. Toplam tanecik s. = 17 + 20 + 18 = 55

elektron koparmak için gereken enerji en büyüktür? B) 3Y+ C) 3Z

A) 2X

D) 10 M E) 8T 2–

Uyarı • İyon yükü, tanecik yükü, elektriksel yük, değerlik, yükseltgenme basamağı aynı şeyi ifade eder.

3. X 2– iyonu; Y atomuna 2 elektron, Z 3+ iyo-

Öğretmen Notu • İyonik bağlı bileşiklerde yükseltgenme basamağı iyon yüküne eşit iken; kovalent bağlı bileşiklerde iyon yükü ifadesi kullanılmaz. Yükseltgenme basamağından bahsedilir.

44

I. Çekirdek yükü = proton sayısı

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

Çözüm

h. İyon yükü =

5. Nötr X atomu ile ilgili;

2. Aşağıdakilerden hangisinde taneciğin

7. X+, Y– ve Z 2– iyonlarından,

nuna 4 elektron verdiğinde, taneciklerin son durumdaki yükleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

• X+, 2 elektron verdiğinde, • Y– , 3 elektron aldığında, • Z 2–, 2 elektron verdiğinde,

Xa

Yb

Zc

A)

+2

–1

+7

B)

+4

–2

–1

oluşan taneciklerin son durumdaki elektriksel yükleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

C)

–4

+2

+1

A) X3+, Y4–, Z

B) X– , Y4–, Z4–

D)

–2

–2

–2

C) X– , Y2+, Z

D) X3+, Y2–, Z4–

E)

+4

+2

+1



E) X+ , Y2+, Z2+

37 17X

I. Toplam tanecik sayısı 55’tir.

I. Toplam 104 proton içerir.

II. 16 elektronu vardır.

II. Anyondur.

III. Çekirdek yükü +17’dir.

B) Yalnız II

C) Yalnız III

Örnek



yargılarından hangileri doğrudur?



16 a52 24Cr , 8Ok

E) I, II ve III

D) I ve III

2+

2 3−

A) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

E) I, II ve III

iyonunun elektron sayısı, iyonunun elek­tron sayısına eşittir. n ö tron oranı 1 olduğuna göre, X X in proton

C) 24

D) 36

13.

A) +15

13

Yukarıdakilerden hangilerine sahip olan iyonun –2 değerlikli olduğu kesindir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) +18 E) +20

A

İyon yükü

elektron sayısı = 16 + 2 = 18

İyon yükü = Proton sayısı - Elektron sayısı +1 = a – 18 X’in çekirdek yükü = +19

e



C) Yalnız III

E) II ve III

D) I ve II

B) +17

a = 19

II. 10 elektron, 8 proton



Elektron sayısı

Z

Bir elementin sembolünde sol üst köşeye kütle numarası, sol alt köşeye atom numarası, sağ üst köşeye iyon yükü ve sağ alt köşeye de elektron sayısı yazılır. Atomun, proton (p), nötron (n) ve elektron (e-) adı verilen tanecikleri arasında;

Cevap: D

Uyarı • Kimyasal Kök: Pozitif (+) veya negatif (–) yüklü atom topluluklarıdır. NH4+, NO3– , CO32–, SO42–, …

Örnek NH4+ iyonu için aşağıdaki soruları yanıtlayınız. (11H, 147N) a) Toplam proton sayısı kaçtır?

Proton Nötron Kütle Sayısı + Sayısı = Numarası



11. Bir elementin nötr atomlarında;



Proton Elektron Sayısı = sayısı +

İyon yükü

eşitlikleri yazılabilir. 27 n 13AI 10

b) Toplam elektron sayısı kaçtır? c) Toplam nötron sayısı kaçtır? d) Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı kaçtır? e) Toplam tanecik sayısı kaçtır?

Çözüm

I. Nötron sayısı

taneciği ile ilgili aşağıBuna göre da verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

a) Toplam proton sayısı = (1.N) + (4.H) = (1.7) + (4.1) = 11

II. Nükleon sayısı

A) Nötron sayısı 14’tür.

b) Toplam elektron sayısı = 11 – 1 = 10

B) n’nin değeri 3+’dır.

c) Toplam nötron sayısı = (1.N) + (4.H) = (1.7) + (4.0) = 7

III. Kimyasal özellik özelliklerinden hangileri farklı olabilir? A) Yalnız II D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

11 12

Y 2− iyonunun 16 2– + Y18 ise aX18

Kütle numarası

Atom numarası

III. 14 elektron, 16 proton

10

D) +19

E) 40

10. I. 8 elektron, 10 nötron

9

Çözüm

MİRAY YAYINLARI

B) 20

8

X2+ + 4e− $ X2−

X iyonu ile 16Y iyonunun elektron sayıları eşit olduğuna göre, X atomunun çekirdek yükü kaçtır?

atomunun nükleon sa­yısı kaçtır? (8O, 1H) A) 12

7

2−

+

X 2+

6

Y3– iyonunun verdiği elektron sayısı kadar yükü artarken; X2+ iyonunun ise aldığı elektron sayısı kadar yükü azalır.

Örnek



4 5

Y3− $ 4e− + Y+

9.

3

X iyonu, Y iyonundan 4 elektron aldığında taneciklerin oluşacak yeni iyon yüklerini hesaplayınız.

Çözüm

D) II ve III

OH–

ÜNİTE

1

III. Toplam nükleon sayısı 216’dır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

KONUYU ÖĞRENELİM

12. Bir tane Cr2O27 iyonu ile ilgili;

iyonu ile ilgili;



C) Proton sayısı 13’tür. D) Toplam tanecik sayısı 40’tır. E) Kütle numarası 27’dir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

8.

d) Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı = (1.N) + (4.H) = (1.14) + (4.1) = 18 e) Toplam tanecik sayısı = (p + n + e) = 11 + 7 + 10 = 28

45

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 Örnek

2 3

2–

CO3

4

Temel Tanecikler m

olan 32 Xn iyo­nunun 18 elektronu olduğuna göre, “n” nin sa­yısal değeri kaçtır?

iyonu için aşağıdaki soruları 12

16

6

8

yanıtlayınız. ( C ,

O)

A) +3

B) +2

C) –1

D) –2

n

5. X iyonu ile X iyonunun çapları arasında

1. Kütle numarası, atom numarasının 2 katı

m

n

X > X ilişkisi vardır.

Aynı elemente ait olan bu iki iyonun;

E) –3

5

a. Toplam proton sayısı kaçtır?

6

b. Toplam elektron sayısı kaçtır?

II. Nükleon sayısı

c. Toplam nötron sayısı kaçtır?

III. Elektron sayısı

7

I. Çekirdek yükü

d. Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı kaçtır?

8



e. Toplam tanecik sayısı kaçtır?

2. I.

10 Çözüm

11



12

a. Toplam proton sayısı =

13

(1.C) + (3.O) = (1.6) + (3.8) = 30 b. Toplam elektron sayısı =

+

X II.

2a  –

Y III.

2a – 1

Z

A) Yalnız II

2+

c. Toplam nötron sayısı =

B) III > II > I C) II > III > I

D) II > I > III

6. X

E) II > I = III

e. Toplam tanecik sayısı = (p + n + e) = 30 + 30 + 32 = 92

3.

I. Cl

7+

II. Cr III. N

X2O2– 3 iyonunda toplam 58 elektron bulunmaktadır.

D) 36

iyonunun 8 elektron alması

3+

2+

iyonunun 3 elektron vermesi

iyonunun 2 elektron alması

B) Yalnız II

A) Yalnız I

a

iyonunun çapı, X iyonununkinden

a

III. X iyonunun nükleon sayısı, X

5+

iyonununkin­den büyüktür.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

E) I ve III

D) I ve II

7. 1. CO23 2. NO3

4.

17 Cl

7+

X = 16

II.

–

–

ve 17Cl tanecikleri için;

CX2 için toplam e sayısı;

17Cl

–

iyonunun çapı,

17Cl

7+

II. Toplam elektron sayıları arasındaki ilişki, 1 = 2 dir. III. Toplam nötron sayıları arasındaki ilişki, 1 > 2 dir.

iyonunun-

kinden bü­yüktür.

(1 . C) + (2 . X) = (1 . 6) + (2 . 16)

III. Nükleon sayıları eşittir.

e = 38



yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

Yukarıdaki iki iyon ile ilgili; I. Toplam proton sayıları arasındaki ilişki, 2 > 1 dir.

I. Kimyasal özellikleri farklıdır.

X atomunun proton sayısı 16’dır.

46

5+

küçük­tür.



Cevap: E

Buna göre;

II. X

Çözüm 2X + 26 = 58

a

iyonu, X iyonuna dönüşürken elektron

C) Yalnız III

E) 38

(2 . X) + (3 . 8) + 2 = 58

5+

Yukarıda verilen değişimlerden hangilerinde, oluşan tanecik anyondur?

Buna göre, CX2 bileşiğinin toplam elektron sayısı kaçtır? (6C, 8O) C) 32

E) I, II ve III

I. a sayısı +3’tür.

(1.C) + (3.O) = (1.12) + (3.16) = 60

B) 28

C) I ve III

sayısı 2 artıyor.

d. Çekirdeklerdeki toplam tanecik sayısı =

A) 26

B) I ve II

D) II ve III

(1.C) + (3.O) = (1.6) + (3.8) = 30

Örnek

m

Yukarıda verilen iyonların elektron sayıları eşit ol­duğuna göre, bu iyonların nötron sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) III > I > II

(1.C) + (3.O) + 2 = (1.6) + (3.8) + 2 = 32

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

2a + 1

MİRAY YAYINLARI

9

n

niceliklerinden hangilerinde X > X ilişkisi olabi­lir?



yargılarından hangileri doğrudur?



a126C ,

14 16 7N , 8Ok

A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız II

C) II ve III

E) Yalnız III

8.

65

2+

ÜNİTE

1

sayıları arasındaki fark 14’tür.

I. Çekirdek yükü +2’dir.



II. Elektron sayısı 28’dir.

2

Öğretmen Notu

Buna göre, X in atom numarası kaçtır? (8O)

Bir tanecik için:

3

yargılarından hangileri doğrudur?

• Çekirdek yapısı, proton ve nötron sayısına bağlıdır.

4

A) Yalnız II

• Kimyasal özellik, proton ve elektron sa-

A) 4

III. Nükleon sayısı 65’tir.

KONUYU ÖĞRENELİM

11. XO23– ve X2O24– iyonlarının toplam elektron

X iyonunun nötron sayısı 35 olduğu2+ na göre, X iyonu ile ilgili;

B) I ve II

B) 6

C) 10

D) 12

E) 16

C) I ve III

6

yısına bağlıdır.

E) I, II ve III

D) II ve III

5 7

• Fiziksel özellik, proton, nötron ve elektron sayısına bağlıdır. ve 25 Mg atomları için aşağıda 12 verilen tabloyu inceleyelim. Özellik Kimyasal

Aynı

24 Mg 12

12. Nötr X atomu 3 elektron aldığında; I. Çekirdeğinin çekim gücü azalır.

II. Toplam 6 tane atom içerir.

II. Çapı artar.

III. Elektron sayısı, proton sayısından 2 fazladır.

III. Toplam tanecik sayısı artar.

IV. Toplam nötron sayısı 40’tır. V. Çok atomlu anyondur.

yargılarından hangisi yanlıştır? (126C, 168O) A) I

B) II

C) III

D) IV

MİRAY YAYINLARI

I. İki tür element içerir.



Farklı

B) Yalnız III

✔ 25 Mg 12

ve atomlarının proton ve elektron sayıları aynı olduğu için kimyasal özellikleri aynıdır. Ancak nötron sayıları farklı olduğu için fiziksel özellikleri farklıdır.

C) I ve II

Örnek

E) II ve III

D) I ve III

35 − Cl 17

ve 37 Cl7+ tanecikleri için aşa17 ğıda verilen tablodaki boşlukları doldurunuz.

E) V

Özellik

10 11

yargılarından hangileri doğru olur? A) Yalnız II

9

✔

Fiziksel

9. Bir tane C2O42- iyonu için;

8

24 Mg 12

Aynı

Farklı

Kimyasal Fiziksel

12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI



Çözüm 35 – CI 17

13. 18 nötronu ve 17 protonu olan X taneciğinin

10. Nötr 12X atomu ile ilgili;

18 elektronu bulunmaktadır.

I. 12 protonu vardır. II. Elektron sayısı proton sayısına eşittir.



III. +2 yüklü iyonunun elektron sayısı 10’dur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Buna göre, X taneciğinin;

37 7+ ve 17 CI taneciklerinin proton sayıları aynı, nötron ve elektron sayıları farklıdır. Bu nedenle fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

Özellik

Aynı

Farklı

I. Elektron başına düşen çekim kuvveti

Kimyasal

✔

II. Toplam tanecik sayısı

Fiziksel

✔

III. Tanecik çapı

niceliklerinden hangileri nötr hâline göre azalmıştır? A) I ve II

B) Yalnız I

D) I, II ve III

C) Yalnız II

E) II ve III

47

1

Örnek

2

iyonunda toplam 50 tane elektron bulunmaktadır. X atomunun nötron sayısı proton sayısından bir fazla olduğuna göre, X atomunun kütle numarası kaçtır? (8O)

4 5 6

3–

XO4

9

Toplam elektron sayısı = (1.X) + (4.O) + 3

10 11 12



II. Çapları arasındaki ilişki X3+ > X6+ ‘dır.

iyonu için;

22 10Y

,

24 12Z

Yukarıda verilen tanecikler için;

III.

C) I ve II



E) II ve III

D) I ve III

,

II. X+ iyonu ile Y atomunun çapları eşittir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? B) Yalnız III

23 + 11X

I. X+ iyonu ile Y atomu izoelektroniktir.

III. İzotopturlar.

A) Yalnız I

8

4.

I. Çekirdek yükleri aynıdır.

Çözüm

7

Atom Türleri

1. Bir X elementinin X3+ ve X6+ iyonları için;

3– XO4

3

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

23X

, 22Y ve 24Z izoton atomlardır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

X + (4.8) + 3 = 50

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

D) I ve III

X = 15 (Proton sayısı = elektron sayısı) Nötr bir atomda proton sayısı, elektron sayısına eşittir. Kütle numarası = p+n = 15 + 16 = 31

13 2.

• Bir taneciğin çekirdek çekim kuvveti proton sayısına bağlıdır. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvp veti ise proton ve elektron sayısına ( e oranına) bağlı olarak değişir. • İki taneciğin çaplarını karşılaştırabilmek için taneciklerin proton ya da elektron sayıları eşit olmalıdır.

23 11Na

,

24 11Na

II. İzoton :

23 11Na

,

24 12Mg

III. İzobar :

40 20Ca

,

40 18Ar

5.

II. Toplam elektron sayıları aynıdır.

Yukarıda atomlarla ilgili bazı kavramları açıklamak için örnekler verilmiştir.



Verilen örneklerden han­gileri, kavramlara uygun seçilmiştir? A) Yalnız I

nı büyük olan taneciğin çapı da büyüktür.

D) I ve III

B) Yalnız II

ve 17O atomlarının 11H atomları ile oluştur­duk­ları H 2O molekülleri için; 16 O

I. Fiziksel özellikleri farklıdır.



e orap

C) I ve II

E) I, II ve III

III. Birer moleküllerinin toplam nükleon sayıları ay­nıdır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

• Bir elektron koparabilmek için gerep p ken enerji oranına bağlıdır. orae e nı büyük olan tanecikten elektron koparmak daha zordur. Yani daha fazla enerji gerektirir.

Örnek

6. Aşağıdaki tabloda bazı taneciklerin elektron sayıları ve kütle numaraları verilmiştir.

+ 2– ve 10Ne tanecikleri için; 11Na , 8O

a. Çekirdek çekim kuvvetleri arasındaki ilişki nasıldır? b. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvvetleri arasındaki ilişki nasıldır?

3.

Çözüm Na+10 , 8O2–10 , 10Ne10 üç taneciğinde elektron sayısı eşittir.

11

a. Çekirdek çekim kuvveti (p) : Na+ > Ne > O2– b. Birim elektron başına düşen çekirdek çep kim kuvveti c m : Na+ > Ne > O2– e e c. Çap c m : O2– > Ne > Na+ p

I.

6 7 3X - 3X

II.

14 14 6Y - 7T

III. 2Z - 4M2+

c. Çapları arasındaki ilişki nasıldır?

48

I. İzotop :

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

Öğretmen Notu



Yukarıdaki taneciklerle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?



E) II. deki atomların kimyasal özellikleri farklıdır.

X 2+

10

24

Y

12

25

Z

12

24

Tablodaki verilere göre;

II. X 2+ ile Z

B) II. deki atomlar izobardır.

D) III. deki taneciklerin çapları aynıdır.

Kütle numarası

I. X 2+ ile Y

A) I. deki tanecikler birbirinin izotopudur.

C) III. deki tanecikler birbirinin izoelektroniğidir.

Elektron sayısı

III. Y

ile Z

çiftlerinden hangileri izotoptur?

A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II C) I ve II E) I, II ve III

7.

24 2 + 12X



Buna göre, Yn iyonunun;

ve

16 n 8Y

iyonları izoelektroniktir.

I. Çekirdek yükü II. Nükleon sayısı

• Atom numaraları farklı, kütle numaraları aynı olan atomlara izobar atomlar denir.

KONUYU ÖĞRENELİM



• X ve Y atomlarının birbirinin izobarı olduğu bilinmektedir.

Örnek



III. Nötron sayısı

10.

I. Çekirdeklerindeki toplam tanecik sayıları eşittir.

niceliklerinden hangileri, X 2+ iyonununkinden 4 eksiktir? A) Yalnız III

B) I ve II

Buna göre, X ve Y elementleri ile ilgili;

II.

1 2

Aşağıda verilen dönüşümlerde taneciklerin elektron sayıları ve çapları nasıl değişir? Elektron sayısı

Nötron sayıları

C) I ve III

ÜNİTE

a.

Mg atomunun Mg2+ iyonuna dönüşümü

b.

Cl7+ iyonunun Cl iyonuna dönüşümü

3 4 5

Çap

6 7

−

E) I, II ve III

Proton sayıları

grafiği çizilebilir. III. Fiziksel özellikleri aynıdır.

8. Aşağıdaki grafikte bazı elementlere ait bilgi-

D) II ve III

ler verilmiştir.

25

Nükleon sayısı

MİRAY YAYINLARI

24

Buna göre;

11. Aşağıda X, Y, Z, T ve K taneciklerinin proton

yargılarından hangileri doğrudur?



D) II ve III

sayısı – nötron sayısı grafiği verilmiştir.

C) I ve III

Proton sayısı 15



12

Nötron sayısı

13

iyonunun elektron sayısı 18, nötron sayısı 24’tür.

D)

B)

46 46 21X C) 22X

42 45 18X E) 18X

Fe2+ iyonunun c. Fe3+ iyonuna dönüşümü

Azalır

Küçülür

N atomunun N3d. iyonuna dönüşümü

Artar

Büyür

Azalır

Küçülür

−

+

Br iyonunun Br e. iyonuna dönüşümü



MnO4 iyonu için toplam proton, nötron ve elektron sayılarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? ( 55 Mn, 168 O) 25 A) n > e > p B) p > n > e C) e > p > n

Buna göre;

D) n = e > p

E) n > p > e

Çözüm

II. X ile T, K ile Y izobardır.

3+

45 21X

Büyür

2–

K

I. X ve Y izotoptur.

A)

Artar

Cl iyonunun Cl iyonuna dönüşümü

Y T

11

Buna göre, aşağıda verilen atomlardan hangisi X’in izotopudur?

Küçülür

−

7+

Örnek X

11



Azalır

Mg atomunun Mg2+ iyonuna dönüşümü

Z

E) I, II ve III 12

9. X

Çap

b.

III. Nötr hâllerinde toplam tanecik sayısı en fazla olan X’tir.

B) I ve II

Elektron sayısı a.

II. Y ve Z farklı kimyasal özellik gösterir.

A) Yalnız I

13

Çözüm

E) I, II ve III

I. X ve Y izotondur.



12

+

Br iyonunun Br e. iyonuna dönüşümü

Z

X

23

11

Bir tanecik elektron aldığında çapı büyürken, elektron verdiğinde çapı küçülür.

Y

11

10

C) I ve II

Atom numarası 12



B) Yalnız III

A) Yalnız I

9

N atomunun N3d. iyonuna dönüşümü −

yargılarından hangileri yanlıştır?

8

Fe2+ iyonunun c. Fe3+ iyonuna dönüşümü

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

D) II ve III

III. Z, Y ve T izotondur.

Toplam proton sayısı

IV. X ve Y izoelektroniktir.

= (1 . 25) + (4 . 8) = 57

yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır? A) I, II ve III

B) I ve II

D) Yalnız IV

C) II ve III

E) Yalnız II

Toplam nötron sayısı = (1 . 30) + (4 . 8) = 62

n>e>p

Toplam elektron sayısı = (1 . 25) + (4 . 8) + 2 = 59

Cevap: A

49

ÜNİTE

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

Atom Türleri

4

İzotop Atomlar

5

Aynı elementin nötron sayıları farklı olan atomlarına izotop atomlar denir.

6

Atom Türleri

1. Bir atomun proton sayısı 13, nötron sa-

4. İki farklı element atomu ile ilgili;

yısı 14 olduğuna göre, bu atomun izotopunun kütle numarası aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) 26

B) 27

C) 28

D) 29

I. Çekirdek yükü II. Elektron sayısı III. Nötron sayısı

E) 30

IV. Nükleon sayısı

İzotop atomların proton sayıları aynı, nötron sayıları farklıdır.

7



Hidrojenin İzotopları:

8

niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır? A) III ve IV

• 11H (Hidrojen)

10 11 12 13

D) Yalnız I

• 21H (21D, döteryum, ağır hidrojen) • 31H (31T, trityum, radyoaktif hidrojen)

138 56Y

n

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

139 2+ 56Y

I

Y

II 137 2+ 56Y

X

5.

III

p n: nötron, p: proton sayısı olmak üzere, X ve Y izotop atomlardır.

138 54Y

140 2+ 56Y

IV

V

İzotop Atomların;



◆ Periyodik cetveldeki yerleri aynıdır..

yukarıdaki taneciklerden hangileri Y2+ nin eş elektronlu izotopudur? A) I ve II

◆ Nötron sayıları farklıdır..

B) II ve V

D) II ve IV

◆ Kütle numaraları farklıdır..

C) Yalnız III

E) Yalnız I

I.

35 17X

ve

37 17M

II.

39 + 19Y

ve

39 18Z

III.

40 20T

ve

39 20K

Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangile­ri­nin kimyasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri farklıdır? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

◆ Çekirdek yapıları farklıdır.. ◆ Çekirdek kütleleri farklıdır.. ◆ Fiziksel özellikleri farklıdır. ◆ Elektron sayıları aynıdır. ◆ Çapları aynıdır. (Nötronun çapa etkisi

• X ile Y2+ nin proton sayıları aynıdır.

Y taneciği ile izotondur.

l



• X ile Z+ in elektron sayıları aynıdır.

Buna göre; I. X ve Z taneciklerinin elektron sayıları aynıdır.

Uyarı • İzotop atomların doğada bulunma yüzdeleri farklıdır. En kararlı izotopun doğada bulunma yüzdesi en fazladır.

bilgiler veriliyor.

Z taneciği ile izotoptur.

l

◆ Kimyasal özellikleri aynıdır. ◆ Aynı element ile oluşturdukları bileşiklerin formülü ve kimyasal özellikleri aynı, birer taneciklerinin kütleleri ve fiziksel özellikleri farklıdır.

6. X, Y2+ ve Z+ tanecikleri ile ilgili aşağıdaki

3. X taneciği;

ihmâl edilirse)





Buna göre; I. Y2+ iyonu ile X atomu izotop taneciklerdir.

II. Z ve Y taneciklerinin çekirdek yükleri farklıdır.

II. X ile Z+ izobar taneciklerdir.

III. X ve Y taneciklerinin nötron sayıları aynıdır.

III. Y2+ iyonunun çekirdek yükü, X inki ile aynıdır.

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III



yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin değildir? A) Yalnız I D) I ve III

50

E) Yalnız II

bulundu­ğuna göre;

• İzotop atomların fiziksel özellikleri farklı, kimyasal özellikleri aynıdır.

◆ Atom numaraları aynıdır..

C) I ve II

2. Y2+ iyonunda 54 elektron ve 81 nötron

MİRAY YAYINLARI

9

B) Yalnız III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

7. X

2+

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Aşağıdaki tabloda bazı taneciklerin kütle

–

, Y ve Z tanecikleri ile ilgili;

ÜNİTE

numa­ra­ları ve nötron sayıları verilmiştir.

l İzoelektroniktirler. Y’nin atom numarası 18’dir.

l

Tanecik

Kütle numarası

Nötron sayısı

1 Örnek 35

Cl ve

37

2

−

3

Cl tanecikleri ile ilgili;



bilgileri veriliyor.

X 2+

40

20

I. Çekirdek yükleri farklıdır.



Bu üç tanecik için;

Y–

37

20

II. Fiziksel özellikleri farklıdır.

Z+

40

21

III. Kimyasal özellikleri aynıdır.

5

yargılarından hangileri doğrudur?

6

A) Yalnız I

7

I. Çekirdek yükleri arasındaki ilişki,



X

2+

–

> Y > Z şeklindedir.



II. Kimyasal özellikleri farklıdır. III. Çapları arasındaki ilişki, –

2+

Z > Y > X

şeklindedir.

Buna göre, aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır? A) Proton sayıları arasındaki ilişki, X 2+ > Z + > Y– şeklindedir.

Çözüm

yargılarından hangileri doğrudur?

B) X2+ ile Z+ tanecikleri izobardır.

A) Yalnız I

C) X2+, Y– ve Z+ tanecikleri izoelektroniktir.

B) I ve II

C) I ve III

D) X 2+ ile Y– tanecikleri izotondur.

E) I, II ve III

D) II ve III

B) Yalnız II

D) II ve III

E) Y– ile Z + tanecikleri izotoptur.

4

C) I ve II

E) I, II ve III

8 9

Cl ve 37Cl tanecikleri aynı elemente ait oldukları için proton sayıları (çekirdek yükü) aynıdır.

10

Ancak nötron sayıları ile elektron sayıları farklıdır. Bu nedenle fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

12

—

35

11 13

Cevap: B

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

Örnek

8.

ve 40Y2+ tanecikleri birbirlerinin hem izo­tonu hem de izoelektroniği olduğuna göre, X in kütle numarası ve Y nin çekirdek yükü sırası ile aşa­ğıda­kilerden hangisinde doğru ve­rilmiştir? + 19X

A)

39

;

+16

B)

39

;

+20

C)

40

;

+20

D)

39

;

+18

E)

40

;

+18

MİRAY YAYINLARI

İki farklı element atomu için;

11. Bir X elementinin, X2+ ve X+ iyonlarının nötron sayıları sırası ile 12 ve 13’tür.

Bu iyonlar için;

I. Elektron sayısı II. Nötron sayısı III. Nükleon sayısı

I. İzotop taneciklerdir.

niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır?

II. Kimyasal özellikleri farklıdır.

A) Yalnız I

III. Çekirdek çapları aynıdır.

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Çözüm

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

İki farklı element atomunun proton sayısı dolayısı ile elektron sayısı eşit olamaz. Cevap: A

Örnek

9.



iyonunun elektron sayısı, Y 2– iyonunun elek­tron sayısına ve Y 2– iyonunun nötron sayısı, proton sayısına eşittir. 13X

3+

Buna göre, Y

2–

24 12Mg

b.

35 Cl 17

12. I. Proton sayısı > elektron sayısı olan

c.

12 6C

tanecik katyondur.

d.

39 + 19K

II. Elektron sayısı > proton sayısı olan tanecik anyondur.

iyonu için;

II. Çekirdek yükü +8’dir.

III. Proton sayısı = nötron sayısı olan tanecik izotondur.

III. Toplam tanecik sayısı 26’dır.



I. İzotopunun kütle numarası 16 olabilir.



a.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Yukarıdaki yargılardan hangileri doğru­dur? A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

25 2+ 12Mg

ile ile

ile ile

37 17Cl 14 6C 40 + 19K

Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangilerinin kimyasal özellikleri aynıdır?

Çözüm İki taneciğin kimyasal özelliğinin aynı olabilmesi için proton ve elektron sayıları aynı olmalıdır (b, c, d). 24 12Mg

25 ile 12 Mg2+ taneciklerinin proton sayıları aynı, elektron sayıları farklıdır. Bu nedenle kimyasal özellikleri farklıdır (a).

51

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

1. Nötr X atomu +3 yüklü iyon hâline geçerken;

3

İzoton Atomlar

4

Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olan atomlara izoton atomlar denir.

5 7 8

•

23 Na 11

•

37 Cl 17



9

ve



II. Çekirdeğin çekim gücü artar.

24 Mg 12

ve

n

4. X iyonu, X

I. Çapı küçülür.

Örneğin;

6

Karma Test m

iyonuna dönüşüyor.

n

X iyonu için; I. Elektron sayısı artar.

III. Elektron sayısı azalır.

II. Çekirdek yükü değişmez.

yargılarından hangileri doğrudur?

III. Çapı küçülür.

A) Yalnız I

39 K 19

B) I ve II

D) II ve III



C) I ve III

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yalnız II

E) II ve III

D) I ve III

Nötron sayısı

C) I ve II

10 T

12 13

Proton sayısı

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI

Z ve T izoton atomlardır.

2. X

iyonu 6 elektron vererek, X dönüşü­yor.



• İzoton atomların nötron sayıları aynı, atom numaraları farklı olduğu için kütle numaraları farklıdır. • İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

–

III. Elektron başına düşen çekim kuvveti artmıştır.

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

– 168 O

II.

14 7N

– 157N

III.

19 9F

20 – 10 Ne

3. X, Y ve Z atomlarının proton sayısı – nötron sayısı ilişkisi grafikte verilmiştir.

Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangileri izotondur? B) Yalnız II

D) II ve III



14 6C

10

C) I ve II

E) I, II ve III

– 8168O

E) I, II ve III

12

Y

11

X

11



X

12

13

14

II. Y

Proton sayısı

Nötron sayısı



3+

ve Z

Y Z

Buna göre;

2+

Cevap: C

Elektron sayısı

I. X atomunun çekirdeğindeki yüksüz taneciklerin sayısı Y atomununkine eşittir.

2−

20 – 10 10 Ne

sayıları arasındaki ilişki grafikte verilmiştir.

Z

13

– 157N izotop atomlardır.

19 9F

6. X, Y ve Z taneciklerinin proton ve elektron

14

C) I ve III

İzoton atomların nötron sayıları aynı, proton sayıları farklıdır.

III.

B) Yalnız II

D) II ve III

Proton sayısı

Çözüm

14 7N

özelliklerinden hangileri farklıdır?

2−

I.

II.

3+ ve 37 tanecikleri için; 17 X

A) Yalnız I

yargılarından hangileri doğrudur?

Örnek 14 6C

8



II. X’in çekirdek yükü artmıştır.



35 – 17 X

I. Nötron sayıları II. Kimyasal özellikleri III. Çapları

I. m değeri +5’tir.

D) I ve III

I.

5.

iyonuna

Buna göre;

A) Yalnız I

A) Yalnız I

iyonları izoelektroniktir.

Buna göre, aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi kesinlikle yanlış­tır? A) X ve Y izoelektronik ta­neciklerdir. B) Y ve Z nin kimyasal özellikleri aynıdır.

III. X ve Z atomları birbirinin izobarıdır.

C) Z nötr ise Y anyondur.

yargılarından hangileri doğrudur?

D) X ve Y nin çapları arasında X > Y ilişkisi vardır.

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

52

m

MİRAY YAYINLARI

Z

11

C) I ve III

E) I, II ve III

E) Elektron başına düşen çekirdek çekim kuvvet­leri arasında, Z > Y > X ilişkisi vardır.

7. X ve Z atomlarının Y atomu ile oluşturduğu

39 +

K

35

II.

CI –

III.

40

XY ve ZY mo­lekül­lerinin kimyasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri farklıdır.



Verilen iyonların elektron sayıları 18Ar nin proton sayısına eşittir.

Buna göre, X ve Z atomları ile ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?



Buna göre;

I. Çekirdek yükleri arasındaki ilişki, III > I > II dir.

A) Nükleon sayıları farklıdır.

II. İyon çapları arasındaki ilişki,

B) Toplam tanecik sayıları farklıdır.

I = II = III tür.

C) Çekirdek yükleri aynıdır.

III. Nükleon sayıları arasındaki ilişki,

D) Çekirdek kütleleri aynıdır.

I > II > III tür.

E) Elektron sayıları aynıdır.



KONUYU ÖĞRENELİM

Ca2+

1 Öğretmen Notu

B) Yalnız II

4

Örneğin;

5

•

39 18Ar

ve

39 19K

•

14 6C

ve

14 7N

7 8

a

9

C) I ve II Proton sayısı

• İzobar atomların nükleon sayıları aynı, atom numaraları farklı olduğu için nötron sayıları farklıdır. • İzobar atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. Elektron sayıları ve dizilimleri aynı, proton sayıları farklı olan taneciklerdir.

II. Kimyasal özellikleri

Örneğin;

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız III

E) II ve III

MİRAY YAYINLARI

I. Fiziksel özellikleri

niceliklerinden hangileri kesinlikle aynıdır?

2-

16

S ,

18

Ar,

+

19

K

Uyarı • İzoelektronik taneciklerden en az biri iyon hâlinde olmalıdır.

11. Karbon (6C) elementine ait bir taneciğin yapısında bulunan parçacıklarla ilgili bir grafik verilmiştir. Parçacık sayısı 13

• İzoelektronik taneciklerin fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. • İzoelektronik taneciklerden proton sayısı büyük olanın birim elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti en fazla olduğu için çapı en küçüktür.

10

Örnek 40 2+ 20X

m

ve 17Y iyonları hem izoelektronik hem de izotondur. m

9.

40Xn

37

–

ile Y taneciklerinin elektron ve nötron sayı­ları eşittir.



I. Çekirdek yükleri arasında, Xn > Y – ilişkisi vardır.



Çekirdek



Bu tanecikler ile ilgili;

–

n

Katmanlar

Parçacığın bulunduğu yer

Buna göre karbon elementine ait bu tanecikle ilgili;



35

III.  Z atomu ile kimyasal özellikleri 17 aynıdır.

A) Yalnız I

IV.

C) I ve III

13

II. Nötron sayısı 20’dir.

II. Kütle numarası 13’dür. III. Tanecik anyon olup, iyon yükü -4’tür.

B) I ve II

12

I. Anyondur.

yargılarından hangileri doğrudur?

II. Çapları arasında, Y > X ilişkisi vardır.

A) Yalnız II

11

Buna göre, Y iyonu için;

I. Proton sayısı elektron sayısına eşittir.

III. Xn taneciği 2 elektron alırsa, Y – taneciği ile yükleri eşitlenir. yargılarından hangileri doğrudur?

10

İzoelektronik Tanecikler

8. Bir elementin izotop tanecikleri ile ilgili;



6

Nötron sayısı

a

III. Çekirdek yükleri

3

Kütle numaraları aynı, proton sayıları farklı olan atomlara izobar atomlar denir.

E) I, II ve III

D) II ve III

2

İzobar Atomlar

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

ÜNİTE

B) II ve III

C) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Çözüm

iyonu ile hem izotop hem de izoelektroniktir.

A) I ve II

B) Yalnız II

D) II ve III

12 46C

yargılarından hangileri doğrudur?

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ATOM VE YAPISI



10. I.

20

40 2+ 20 X 18

ve

20

37 m 17 Y 18

İyon yükü + elektron sayısı = proton sayısı m + 18 = 17 & m = –1 m

D) II ve III

E) I, II ve III

D) II, III ve IV

E) I, II, III ve IV

Y ve Z nin elektron sayıları farklı olduğu için kimyasal özellikleri farklıdır.

Cevap: C

53

TEST • 9

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1.

• Bir elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapı taşına atom denir. Atomu oluşturan daha küçük taneciklere atom altı tanecikler denir. Proton, nötron ve elektronlar atom altı taneciklerdendir.



• Atom, elektron kazandığında ya da kaybettiğinde

2.

I.

yüklü bir taneciğe dönüşür. Elektron kazanarak ne-

II.

gatif (–) yükle yüklenen taneciğe “anyon”, elekt-

III.

ron kaybederek pozitif (+) yükle yüklenen taneciğe “katyon” denir.

• Elektron sayıları ve katman – elektron dağılımları aynı, proton sayıları farklı olan taneciklere izoelektronik tanecikler denir. İki taneciğin kimyasal özelliklerinin aynı olabilmesi için proton ve elektron sayıları aynı olmalıdır.



Atomun temel tanecikleri olan proton, nötron ve elektron

24 2+ 12Mg

ve

14 7N

15 7N

ve

32 216S

ve

20 10 Ne

40 2+ 20 Ca

Buna göre, yukarıdaki tanecik çiftleri için aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

arasında;

A) I, II ve III’deki tanecik çiftleri izoelektroniktir.

Kütle numarası= (Proton sayısı) + (Nötron sayısı)

C) İzoelektronik taneciklerden en az biri iyon hâlindedir.

B) İzoelektronik taneciklerin kimyasal özellikleri farklıdır. D) II’deki taneciklerin elektron sayıları aynıdır.

Proton sayısı= (Elektron sayısı) + (İyon yükü)



eşitlikleri yazılabilir.



Buna göre;

Proton sayısı X

Nötron sayısı

19

–

Kütle numarası 39

İyon yükü

MİRAY YAYINLARI

E) II’deki taneciklerin kimyasal özellikleri aynıdır.

3. Rutherford, ince altın levha deneyinde, altın levhaya gönderdiği pozitif yüklü taneciklerin çok büyük bir kısmının sapmaya uğramadan karşıya geçtiğini, 20.000’de birinin 90°den fazla saptığını ve sadece birkaçının geri yansıdığını gözlemledi.

1+

Şaşkınlığını şu sözlerle ifade etti: “Bu neredeyse



Y

16

16

–

2–

Z

–

14

27

3+

inanılmaz. Sanki bir top mermisiyle ince bir kağıda ateş ettiğinizde mermi geri dönerek sizi vuruyor.”

yukarıdaki tabloya göre; I. Taneciklerin elektron sayıları arasındaki ilişki, X = Y > Z şeklindedir. II. X’in nötron sayısı 20’dir. III. Z taneciğinin proton sayısı, nötron sayısından da-



ha büyüktür.

I. Atomun büyük bir kısmı boşluktur.

IV. Y’nin kütle numarası, Z’nin kütle numarasından

II. Atomda pozitif yükün yoğunlaştığı çok küçük bir merkez vardır.

küçüktür.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

54

B) I ve III

D) I, III ve IV

C) III ve IV E) I, II ve IV

Bu metne göre, atomun yapısıyla ilgili,

III. Atom parçalanamaz.

yukarıdaki sonuçlardan hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

4. Mehmet öğretmen atom ve yapısında bulunan tanecik-

5. Bir elementin tüm atomlarında proton sayısı aynıdır.

leri anlatırken aşağıdaki görselleri kullanıyor.



Atom numaraları aynı, kütle numarası farklı olan atomlara izotop atomlar denir. İzotop atomlarda kararlı olan izotopun doğada bulunma yüzdesi daha fazladır. Atomların kimyasal özellikleri proton ve elektron sayısına bağlıdır. Nötronlar, proton ve elektronlarla birlikte bir atomun fiziksel özelliklerini belirler.



Aşağıda üç tane element atomunun yapısına ait gör-



Yörünge

Çekirdek Proton

seller verilmiştir.

Nötron Elektron

MİRAY YAYINLARI





1

2

Proton

Sadece bu görsellerden yola çıkarak aşağıdakiler-

3

Elektron

Nötron



den hangisine ulaşılamaz?



A) Atom, çekirdek ve yörüngeler olmak üzere iki temel

Buna göre, görselde verilen atomlarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

kısımdan oluşmuştur. B) Çekirdeğe yaklaşan elektronların hızı ve kinetik enerjisi artar.

A) Aynı elemente ait atomlardır.

C) Elektronların bağıl kütlesi, proton ve nötronların ba-

C) Fiziksel özellikleri farklıdır.

B) İzotop atomlardır.

ğıl kütlelerine göre daha küçüktür.

D) Çekirdek yapıları farklıdır.

D) Atomun en yoğun kısmı çekirdektir.

E) Doğada bulunma yüzdeleri eşittir.

E) Atomun kütlesinin büyük bir kısmını proton ve nötronlar oluşturur.

6. M, R ve Y taneciklerinde bulunan atom altı parçacık sayıları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. M

R



Y

Buna göre, I. M ve R tanecikleri izotondur. II. M ve Y tanecikleri izoelektroniktir. III. R taneciğinde elektron başına uygulanan çekirdek çekim kuvveti, M ve Y taneciklerine göre daha azdır. IV. M ve Y taneciklerinin çekirdek yükleri birbirine eşittir.

Yüksüz parçacık sayısı

Negatif yüklü parçacık sayısı

Pozitif yüklü parçacık sayısı

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) II ve III

B) I, II ve III

D) II, III ve IV

C) I, III ve IV E) I, II, III ve IV

55

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1.

3

PERİYODİK CETVELİN TARİHÇESİ

4

• Günümüzde bilinen 118 tane elementin tek tek özelliklerini öğrenmek yerine elementleri belirli özelliklerine göre gruplandırarak öğrenmek daha kolaydır.

5 6 7 8 9 10

• Bir çok bilim insanı da böyle düşünerek çalışmalar yapmıştır. Günümüzdeki periyodik tabloya en yakın tablo Julius Lothar Meyer ve Dimitri İvanoviç Mendeleyev’in çalışmalarına dayanmaktadır. Dimitri İvanoviç Mendeleyev

12

Mendeleyev 1860’larda bilinen 63 tane elementi artan atom kütlelerine göre sıralamış ve bu sıralamada elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin tekrarlandığını fark ederek aşağıdaki tabloyu oluşturmuştur.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

13

Li

II Be

6.94

9.01

Na

Mg

23.0

K

39.1

Cu

63.5

Rb

85.5

Ag 108

24.3

III B

10.8

AI

27.0

Ca

40.1

Zn

Si

Sr

Y

V N

14.0

P

28.1

31.0

Ti

50.9

65.4

Zr

V

As

La

Au

Hg

137

139

204

204

Ti

Pb 207

Th 232

Se

Br

55.9

58.9

58.7

I

Ru

Rh

Pd

Os

Ir

Pt

Te

122

119

Ta

181

Bi

209



Mn

79.0

119

112

VIII

Cr

52.0

95.9

54.9

Fe

Co

Ni

79.9

127

101

103

106

128

W

184

194

192

195

A) I ve III

B) I ve II

D) Yalnız III

C) II ve III

E) I, II ve III

238

Mendeleyev’in en büyük yanılgısı ise elementlerin özelliklerinin atom kütlelerine bağlı olduğunu düşünmesidir.



2. Periyodik sistem ile ilgili aşağıda verilen

Henry Moseley

Kimyasal özellikler atomun elektron dizilimi ile ilgilidir. Moseley periyodik sistemi artan atom numarasına göre düzenlemeyi önermiştir. Günümüzdeki periyodik sistem elementlerin atom numaralarına göre düzenlenmiştir. Bu düzenlemede benzer kimyasal özellikte gösteren elementler aynı düşey sütunda yer alırlar.

D

3

Y

4

5

Y

1

2

Modern periyodik sistem ile ilgili yukarı­ da verilen doğru – yanlış tablosunda ve­ rilen ifadeler doğru ise (D), yanlış ise (Y) yönünde ilerleyen bir öğrenci kaç numa­ ralı çıkışa ulaşır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

4.

ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Moseley X ışınları ile yaptığı deneyde bazı

I

elementlerin atom numaralarını bulmuştur. Moseley X – ışınları ile yaptığı deneyde, atom numarası 13(AI) ile 79(Au) arasında olan elementlerin atom numaralarını bulmuş ve elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin atom numarasına bağlı olduğunu deneysel olarak göstermiştir.

56

yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

U

Mendeleyev’in periyodik tablosundaki asıl başarısı henüz keşfedilmemiş olan bazı elementlerin atom kütlelerini, fiziksel - kimyasal özelliklerini tahmin ederek yerlerini boş bırakmasıdır.

D

III. Henüz keşfedilmemiş olan bazı elementlerin atom kütlelerini, fiziksel–kimyasal özelliklerini tahmin ederek yerlerini boş bırakmıştır.

F

CI

35.5

Mo

92.9

Sn

S

Mendeleyev’in periyodik tablosu ile ilgili;

Periyodik sistemde 7 tane periyot bulunur.

Y

Aynı grupta bulunan elementlerin kimyasal özellikleri genellikle benzerdir.

II. Yaptığı sıralamada elementlerin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri tekrarlamaktadır.

VII

Y

Periyodik sistemde yatay sıralara periyot, düşey sütunlara grup adı verilir.

I. Bilinen 63 tane elementi artan atom kütlelerine göre sıralamıştır.

19.0

32.1

Sb

91.2

In

O

Nb

88.9

Cd

VI 16.0

74.9

87.6

Ba

197

C

47.9

Cs 133

IV 12.0

Modern periyodik sistemde elementler artan atom numarasına göre sıralanır.

D



I H

1.01

3.

• Pek çok bilim insanı elementleri belirli özelliklerine göre gruplandırarak farklı periyodik tablolar geliştirmişlerdir. Günümüzdeki periyodik tabloya en yakın tablo, Lothar Mayer ve Dimitri Mendeleyev tarafından ayrı ayrı düzenlenmiştir.

D



11

Periyodik Sistemin Tarihçesi ve Özellikleri

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

II

IV

V

III

B) Moseley yaptığı deneyler sonucunda, elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin atom numarasına bağlı olduğunu kanıtlamıştır. C) Bir atomun kimyasal özelliklerini belirleyen, atomun değerlik elektronlarıdır. D) Günümüzde kabul edilen periyodik sistem, elementlerin artan atom kütlelerine göre düzenlenmiştir. E) Günümüz periyodik tablosunda benzer kimyasal özellik gösteren elementler genellikle aynı düşey sütunda bulunur.



Yukarıdaki periyodik cetvelde numara­ larla gösterilen bölgeler ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I. bölgedeki tüm elementler alkali metallerdir. B) II. bölgedeki tüm elementler toprak alkali metallerdir. C) III. bölgedeki elementler geçiş metalleri olarak sınıflandırılır. D) IV. bölgede metal, yarı metal ve ametaller bulunur. E) V. bölgede soygazlar bulunur.

5.

KONUYU ÖĞRENELİM

8. Modern periyodik tablo ile ilgili aşağıda­

ÜNİTE

ki ifadelerden hangisi yanlıştır?

4

E) 8 tane B grubu, 10 tane A grubundan oluşmak üzere toplam 18 grup bulunmaktadır.

yukarıda verilenlerden hangileri ortaktır?

E) Yalnız III

9. Modern periyodik tablo ile ilgili aşağıda

III. Periyodik tabloda B grupları, 3. periyottan itibaren yer alırlar. yukarıda verilen yargılardan hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

A) A grubu elementlerine baş grup (ana grup), B grubu elementlerine yan grup (geçiş metalleri) elementleri denir. B) 8 tane A, 8 tane B (VIII B’den üç tane) olmak üzere 18 tane düşey sütun bulunur. C) Lantanit ve aktinitlere iç geçiş elementleri denir.

C) Yalnız III

D) B gruplarında metal ve ametaller bulunur.

E) I, II ve III

E) Baş gruplardan sadece 2A grubunun tüm elementleri metaldir. Henüz keşfedilmemiş olan bazı elementlerin atom kütlelerini ve özelliklerini tahmin ederek yerlerini boş bırakmıştır.

A)

B)

C)

D)

E)



3

4

5

6

7

Soy gazlar

Halojenler

Kalkojenler

Yukarıdaki periyodik tabloda verilen grup isimlerinden hangi ikisinin yeri de­ ğiştirilirse yapılan hata düzeltilmiş olur? A) 1 ve 2

A grubu elementlerine ana grup (baş grup) elementleri, B grubu elementlerine geçiş elementleri (geçiş metal­ leri) denir. Grupların bazılarının özel adları bilinmelidir. Bunlar, 1. grup / IA grubu

: Alkali metaller

2. grup / IIA grubu

: Toprak alkali metaller

13. grup / IIIA grubu

: Toprak metalleri

14. grup / IVA grubu

: Karbon grubu

15. grup / VA grubu

: Azot grubu

16. grup / VIA grubu

: Kalkojenler (oksijen grubu)

9 10 11 12 13

B) 2 ve 3

C) 3 ve 4

18. grup / VIIIA grubu : Soy gaz veya asal gazlardır. B grupları

: Geçiş metalleri

Lantanitler ve aktinit serisi

: İç geçiş metalleri

• İlk üç periyotta yalnız A grubu elementleri vardır. B grubu elementleri 4. periyotla başlar. IA

VIIIA IIIA IVA VA VIA VIIA

IIA

IIIB IVB VB VIB VIIB

E) 7 ve 8

VIIIB

IB IIB

Geçiş Metalleri ❇ ❇ ❇

s blok

D) 6 ve 7

8

17. grup / VIIA grubu : Halojenler (tuz oluşturan)

Azot Grubu

Alkali Metaller

Yukarıda verilen ifadelerden Mendele­ yev’e ait olanların önündeki çiçekler mo­ ra, Moseley’e ait olanlar sarıya boyan­ dığında aşağıdaki görsellerden hangisi oluşur?

8 2

Elementleri atom kütlelerine göre sıralamıştır.



1

Karbon Grubu

10.

Topak Metalleri

Elementlerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin atom numarasına bağlı olduğunu deneysel olarak ispatlamıştır.

Toprak Alkali Metaller

7.

• Periyodik tabloda Amerikan uygulamasına göre 8 tane A, 8 tane B (VIIIB den üç tane) olmak üzere 18 tane düşey sütun vardır.

7

s blok

II. İlk üç periyotta geçiş metali bulunmaz.

verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? MİRAY YAYINLARI

I. Birinci periyot 2, diğer periyotlar sırası ile 8, 8, 18, 18, 32, 32 elementten oluşur.

Halojenler

6. Modern periyodik tablo ile ilgili;

6

Soy gazlar

D) II ve III

C) I ve III

• Benzer dış katman elektron dizilimine sahip olduğu için benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olan elementlerin bulunduğu dikey sütunlara grup denir. Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birincisi Amerikan uy­gulaması olan A, B harfleri ve rakam ile adlandırma, diğeri ise IUPAC ın (International Union of Pure and Applied Chemistry) önerdiği 1 den 18 e kadar numa­raların olduğu adlandırmadır. Örneğin, periyodik sis­temde IIIA grubu IUPAC’a göre 13. grup, IIIB grubu IUPAC’a göre 3. gruptur.

Azot grubu

B) I ve II

• Birinci peri­yot 2, diğer periyotlar sırası ile 8, 8, 18, 18, 32, 32 ele­mentten oluşur. Birinci periyot dışında periyotlar bir al­kali metal ile başlar. 6. ve 7. periyotların 14 er elementi periyodik sistemin alt kısmında yer almakta olup bunlara sırasıyla lantanitler ve ak­ti­ nitler denir.

Kalkojenler

A) I, II ve III

5

• Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. Periyodik sistemde 7 tane periyot vardır.

Karbon grubu

III. Geliştirdikleri periyodik tabloda, benzer özelliklerdeki elementlerin aynı düşey sütunlarda bulunması

3

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

D) Gruplar IUPAC sistemine göre, 1’den 18’e kadar numaralarla adlandırılır.

II. Elementleri artan atom numaralarına göre sıralamaları



• Modern periyodik sistemde elementlerin sembolleri atom numaraları ile birlikte gösterilmektedir.

C) Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot, düşey sütunlara grup adı verilir.

I. Periyodik sistemin geliştirilmesine katkıda bulunmaları



B) Elementlerin sembolleri, atom numaraları ile birlikte gösterilir.

Toprak metalleri

Görsellerde verilen iki bilim insanı için;

2

Alkali Metaller



Henry Moseley

A) Elementler artan atom numaralarına göre yerleştirilmiştir.

Toprak Alkali Metaller

Dimitri İvanoviç Mendeleyev

1

MODERN PERİYODİK SİSTEM • Modern periyodik sistemde elementler artan atom nu­maralarına göre sıralanır.

d blok

Lantanitler

❇

Aktinitler

❇ ❇

p blok

İç geçiş metalleri

f blok

57

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

4 6

• Katman sayısı, periyot numarasını verir.

7

• Baş grup elementlerinin son katmanındaki elektron sayısı (değerlik elektron sayısı) ise grup numarasını verir. (2He hariç)

8 9 10 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

13



Atomun proton sayısını kullanarak katman elektron dağılımı yapıldığında;

A) Halojenler grubunda bulunur. B) Atom numarası 9’dur. C) Bir elektron aldığında elektron dizilimi, Ne atomunun temel hâl elektron dizi10 limine benzer.

Buna göre, çekirdek yükü 15 olan fos­ for elementinin periyodik sistemdeki ye­ ri aşağıdakilerden hangisinde doğru ve­ rilmiştir? A) 2. periyot 3A

B) 2. periyot 5A

C) 3. periyot 5A

D) 3. periyot 3A

D) Periyodik tablodaki yeri, 7. periyot 2A grubudur. E) Katman elektron dizilimi

şeklindedir. 27

E) 4. periyot 5A

• Son katmandaki elektron sayısı (değerlik e– sayısı) = grup numarası eşitlikleri elde edilir. • Katmanlar; n = 1, 2, 3… gibi sayılarla veya K, L, M, N gibi harflerle gösterilir. • Elektronlar katmanlara en düşük enerji seviyeli 1. katman (K)’dan başlayarak sırasıyla yerleşir. (Her katmanda bulunabilecek en fazla e- sayısı = 2n2)

2.

Alabileceği maksi­ mum e – sayısı (2n2)

Katman (n)

17CI

5. X2+ iyonunun elektron sayısı 18’dir.

elementi ile ilgili;

I. Değerlik elektron sayısı 7’dir.

1. katman (n = 1)

2

II. 3. periyot 5A grubunda bulunur.

2. katman (n = 2)

8

III. Temel hâl katman elektron dizilişi şeklindedir. 28 7

3. katman (n = 3)

18

4. katman (n = 4)

32

Uyarı



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

• Atom numarası 20’ye kadar olan elementler için katman elektron dizilimi,

B) I ve III

D) Yalnız II



Buna göre, temel hâldeki X atomu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Çekirdek yükü +20’dir. B)

18Ar

atomu ile izoelektroniktir.

C) Elektron bulunduran katman sayısı 4’tür. D) Değerlik elektron sayısı 2’dir.

C) II ve III

E) 4. periyot 2A grubunda bulunur.

E) I, II ve III

şeklindedir. 2e 8e 8e 2e



Örneğin; • 13AI atomunun periyodik cetveldeki yeri Katman sayısı = Periyot numarası



3 katman = 3. periyot

13AI

2e 8e 3e

 Son katmandaki elektron sayısı = Grup numarası 3 elektron = 3A grubu

➤ 5B elementinin periyodik cetveldeki yeri

3. 2– yüklü iyonunun katman elektron dizi­ limi



5B

Katman sayısı = Periyot numarası 2 katman = 2. periyot

2

3



Değerlik elektron sayısı = 3 & 3A grubu

6. IUPAC sistemine göre; 3. periyot 13. grupta bulunan X elementi ile ilgili;

şeklinde olan A elementinin

I. Toprak metalidir.

28 8

II. Değerlik elektron sayısı 13’tür.

IUPAC sistemine göre, periyodik tabloda­ ki yeri aşağıdakilerden hangisinde doğ­ ru verilmiştir? A) 3. periyot 18. grup

58

7 olan temel hâldeki atom ile ilgili, aşağı­ da verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

• A gruplarında son katmandaki elektron sayısı (değerlik elektron sayısı) ise grup numarasını verir (2He hariç).

• Katman sayısı = periyot numarası

11

4. Katman sayısı 2, değerlik elektron sayısı

Bir elementin periyodik cetveldeki yeri bulunurken proton sayısına bakılır.

• Katman sayısı, periyot numarasını verir.

• Bir elementin periyodik cetveldeki yeri bulunurken proton sayısına bakılır.

5

•

MİRAY YAYINLARI

3

1.

KATMAN ELEKTRON DİZİLİMİ İLE GRUP VE PERİYOT BULMA

Periyodik Sistemde Yer Bulma

B) 3. periyot 6. grup C) 4. periyot 8. grup D) 3. periyot 16. grup E) 4. periyot 3. grup

III. 3+ yüklü iyonu ile roniktir.

10 Ne

atomu izoelekt-

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız III D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız I

E) II ve III

7.

2



II. Elektron bulunduran katman sayıları III. Periyodik tablodaki yerleri özelliklerinden hangileri üçü için de aynıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

ÜNİTE

ciğin elektron sayısı, nötron sayısına eşittir.

I. Değerlik elektron sayıları



KONUYU ÖĞRENELİM

10. Kütle numarası 35, iyon yükü 1– olan tane-

He, 12Mg, 20Ca elementlerinin,

C) Yalnız III

Buna göre, bu elementin periyodik cet­ veldeki yeri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 3. periyot 7A

B) 3. periyot 5A

C) 2. periyot 7A

D) 3. periyot 8A

E) II ve III

1

Uyarı

3 4

Buna göre, soygazların atom numaraları: 1. periyot: 2 (He) 2. periyot: 10 (Ne) 3. periyot: 18 (Ar)

E) 2. periyot 8A

2

• Elementlerin periyodik cetveldeki yerleri soygazların atom numaralarına bakılarak belirlenebilir.

5 6

4. periyot: 36 (Kr)

5. periyot: 54 (Xe) 6. periyot: 86 (Rn)

11.

I. İyon yükü

AI 13

II. Elektron sayısı 3 Li

III. Nötron sayısı

12Mg

Yüklü bir taneciğe ait yukarıda verilen değerlerden en az hangileri bilinirse ait olduğu elementin periyodik cetveldeki yeri bulunabilir? B) Yalnız III

D) I ve II

C) Yalnız I

E) II ve III

Yukarıda verilen elementler bulunduğu gruplar ile eşleştirildiğinde aşağıdaki gruplardan hangisi açıkta kalır?

şeklindedir.

8 10

2He

11

) 2e 123 Değerlik elektron sayısı 2 ama 1. periyot 8A grubundadır.

• Bir elementin atom numarası; Bir önceki periyodun soygazının atom numarasından

B) Toprak alkali metaller

Aynı periyottaki soygazın atom numarasından

C) Toprak metalleri D) Halojenler

1 fazla ise element: IA 2 fazla ise element: IIA 1 eksik ise element: VIIA 2 eksik ise element: VIA 3 eksik ise element: VA 4 eksik ise element: IVA 5 eksik ise element: IIIA

grubundadır. Örneğin; 20Ca elementinin periyot ve grubunu bulalım.

9.

12. atomunun değerlik elektron sayısı 2 olmasına rağmen 8A grubunda bulunur.

Hidrojen, berilyum, lityum gibi atom numarası küçük olan elementler elektron dizilimini 2He atomunun elektron dizilimine benzetirler. Bu duruma dublet kuralı denir.

Katman sayısı 3, değerlik elektron sayısı 3 olan element bir toprak metalidir.





Yukarıda verilen ifadeleri sırasıyla D, Y, Y şeklinde işaretleyen Emre, doğru cevapladığı her ifade için 5 puan alırken, yanlış cevapladığı her ifade için 5 puan kaybetmiştir. Buna göre, Emre’nin bu etkinlikten aldığı puan aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) –15 B) –5

C) 0

D) 5

E) 10

20

Elementler kimyasal tepkimeye girerken genellikle son katmanlarındaki elektron sayısını 8 yapmak isterler. Bu eğilime oktet kuralı denir.

Sadece elektron sayısı ve nötron sayısı bilinen yüklü bir taneciğin ait olduğu elementin periyodik tablodaki yeri bulunabilir.

2 10 18 36 4. periyot

18’den 2 fazla

ÖĞRETMENİN NOTU

2He

12 13

Öğretmen Notu

A) Alkali metaller

E) Kalkojenler

9

• Helyumun son katmanında 2 elektron bulunmasına rağmen soygaz olduğu için 8A grubunda yer almaktadır.

4 2 4 3 14243 1

A) Yalnız II



MİRAY YAYINLARI



8O

7

IIA

B

IIIA

VIIIA

Örnek 7N, 12Mg, 13Al ve 17CI elementleri

ile ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

8.

7. periyot: 118 (Og)

a) Temel hâl katman elektron dizilişlerini yazınız. b) Değerlik elektron sayılarını bulunuz. c) Grup ve periyotlarını belirleyiniz.



Buna göre, I. II. III.



Çözüm

17CI + 3 Li 9F

a)



iyonlarından hangileri oktet kuralına uy­ muştur? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) I ve III

E) II ve III

7N: ) ), 12Mg: ) ) ) , 13AI: ) ) ) , 17CI: ) ) ) 2 5 2 8 2 2 8 3 2 8 7

b) Değerlik elektron sayısı, son katmandaki elektron sayısıdır; N $ 5, Mg $ 2, AI $ 3, CI $ 7 c) Katman sayısı = periyot numarası

Değerlik e– sayısı = grup numarası



N $ 2. periyot 5A

AI $ 3. periyot 3A

Mg $ 3. periyot 2A CI $ 3. periyot 7A

59

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI

4

Elementler; metaller, ametaller, yarı metaller ve soy gazlar olmak üzere 4 ana sınıfa ayrılır.

5 6

1.

8 9 10 11

• Periyodik tabloda hidrojen hariç tüm 1A grubu elementleri; tüm 2A grubu elementleri; tüm B grubu elementleri; 3A da Al, Ga, In ve Tl; 4A da Sn ve Pb; 5A da Bi; lantanitler ve aktinitler metaller sınıfında incelenirler.

D

Y

• Ametaller ile iyonik bağlı bileşikler oluşturabilirler.

• Cıva (Hg) hariç hepsi oda koşullarında (25°C) katı hâlde bulunur.

D Yarı metaller, elektrik devrelerinde ve bilgisayar çiplerinde kullanılırlar.

Buna göre; 12X, 13Y ve 17Z elementlerin­ den hangileri yukarıda bazı özellikleri ve­ rilen sınıfa aittir? A) Yalnız X

B) Yalnız Y

D) Yalnız Z

D

E) X, Y ve Z

2. Ametaller ile ilgili aşağıda verilen ifade­ Oda koşullarında tek sıvı metal cıvadır.

lerden hangisi yanlıştır?

• Kendilerine özgü parlaklık gösterirler.

A) 1H elementi 1A grubunda bulunur fakat bir ametaldir. B) Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür.

• Isı ve elektriği iyi iletirler. • Kimyasal tepkimelerde, elektron vererek pozitif yükle yüklenirler.

C) Kırılgandırlar. D) Sadece kendi aralarında kovalent bağlı bileşikler oluşturabilirler.

• Ametallerle iyonik bağlı bileşik oluştururlar.

3. Ametaller, metaller ile tepkimelerinde elektron alırlar.

• 1A grubunda H (hidrojen), 4A da C (karbon), 5A da N (azot) ve P (fosfor), 6A da O (oksijen), S (kükürt) ve Se (selenyum), 7A da F (flor), Cl (klor), Br (brom), I (iyot) ametaller sınıfında incelenir.

Yukarıda verilen ifadeler doğru ise (D), yanlış ise (Y) yönünde ilerlendiğinde hangi çiçeğe ulaşılır? A)

B) C) D) E)

5.

Yarı metallerin iletkenlikleri metallerden daha azdır. Soy gazlar, kimyasal tepkimelere girme eğiliminde olmayan kararlı elementlerdir.

• Mattırlar. • Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür.



Grafit



D

E) Grafit hariç, elektrik akımını iletmezler.

• Erime sıcaklıkları değişken olmakla birlikte genellikle yüksektir. (Çok sert olabilecekleri gibi yumuşak da olabilirler.) 2. Ametaller

Y

Ametaller oda koşullarında katı, sıvı ya da gaz hâlde bulunabilirler.

C) X ve Y

Y

• İşlenebilirler. (Tel ve levha hâline getirilebilirler.)

Y

Periyodik tabloda 2A ve B gruplarındaki elementlerin tamamı metaldir.

• Isı ve elektriği iyi iletirler.

13



A)

✓

B)

✓

C)

✗

D)

✗

E)

II. Isı ve elektriği iyi iletirler. III. Genellikle erime noktaları yüksektir. IV. Kendi aralarında alaşımlar oluşturabilirler. V. Bileşiklerinde negatif (–) değerlikler alırlar.

✗

• Elektrik akımını iletmezler. (Grafit hariç. Grafit karbonun allotropudur.)

✓

✗

✓

✗

✓

• Genellikle moleküler hâlde bulunurlar. (O2, N2, H2, .....)

✓

✓

✓

✗

✗

Metaller ile ilgili; I. Parlaktırlar.

Yukarıda verilen ifadelerin önündeki ku­ tucuklara doğru olanlar için “✓”, yan­ lış olanlar için “✗” işareti koyulduğunda aşağıdaki görsellerden hangisi oluşur?

• Kırılgandırlar.

60

Elementler; metaller, ametaller, yarı metaller ve soy gazlar olmak üzere 4 ana sınıfa ayrılır.

• Kimyasal tepkimelerde elektron vererek pozitif yükle yüklenirler.

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

4.

• Cıva (Hg) hariç hepsi oda koşullarında katı hâlde bulunur. • İşlenebilirler, genellikle tel ve levha hâline getirilebilirler.

1. Metaller

7

Elementlerin Sınıflandırılması

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE



ifadelerinden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

H,

1

Na,

11

14

KONUYU ÖĞRENELİM

9.

Si elementlerinin metal, ametal

ve yarı metal olarak sınıflandırılması aşağı­ dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 1H

11Na

14Si

A)

Metal

Metal

Yarı metal

B)

Ametal

Metal

Yarı metal

C)

Metal

Ametal

Ametal

D)

Ametal

Metal

Ametal

E)

Ametal

Yarı metal

Yarı metal

I

II

Yukarıdaki görsellerde bulunan madde­ lerin ait olduğu sınıflar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I

7.

III

II

III

4 5

• Oda koşullarında katı, sıvı ya da gaz hâlde bulunabilirler. (C, S8, I2, P4 katı; Br2 sıvı; N2, O2, F2, Cl2 gaz)

6 7

3. Yarı metaller

8

Ametal

Soy gaz

B)

Soy gaz

Ametal

Metal

9

C)

Metal

Soy gaz

Ametal

10

D)

Soy gaz

Metal

Ametal

E)

Ametal

Metal

Soy gaz

11

10.

V. Görünümleri genellikle mattır. Yukarıda verilen özelliklerden hangisi ame­ tallerin genel özelliklerinden değildir? D) IV

MİRAY YAYINLARI

IV. Elementel hâlde iken genellikle moleküler yapılıdırlar.

C) III

3

12 13

Bir çok kullanım alanı bulunan bor dünya üzerinde en çok Türkiye’de bulunur.

II. Kırılgandırlar.

B) II

2

Metal

1

III. Bileşiklerinde hem pozitif, hem de negatif değerlik alabilirler.

A) I

1

• Metallerle tepkimelerinde elektron alarak, eksi yükle yüklenirler. Kendi aralarında kovalent bağlı bileşik oluştururlar. Hem pozitif, hem negatif yük alabilirler. (Flor daima –1 değerlik alır.)

A)

I. Elektriği iyi iletirler.



ÜNİTE

2

Hg (Cıva)

E) V

C (Grafit)

8.

• Bor (B), Silisyum (Si), Germanyum (Ge), Arsenik (As), Antimon (Sb), Polonyum (Po) ve Tellür (Te) yarı metal sınıfındadır.

I. Elektrik akımını iletir.

• Tümü oda sıcaklığında katı hâldedir.

II. Oda koşullarında katı hâldedir.

• İletkenlikleri metallerden az, ametallerden genellikle daha fazladır.

III. İyonik bağlı bileşikler oluşturabilir.

• Fiziksel özellikleri metallere, kimyasal özellikleri de ametallere benzeyen elementlerdir.

Yukarıdaki özelliklerden hangileri gör­ sellerde verilen maddeleri oluşturan ele­ mentler için ortak özelliktir? A) I ve III

B) I ve II

D) Yalnız II

C) Yalnız I

E) Yalnız III

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

6.

• Erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir. • Kendi aralarında ve ametallerle kovalent bağlı bileşikler yaparlar. • Elektrik devreleri ve bilgisayar çiplerinde, LED lambalarda kullanılırlar. LED lambaların ana malzemesi silisyumdur. 4. Asal gazlar (soy gazlar) • 8A grubu elementleridirler.



Soy gazlar ile ilgili aşağıda verilen ifade­ lerden hangisi yanlıştır? A) Periyodik tabloda IUPAC sistemine göre 18. grupta yer alırlar.

11.

D) Erime ve kaynama noktaları oldukça düşüktür. E) Kararsız yapıdadırlar.

12Y

◆

16Z

Yukarıda verilen elementler ile ilgili, I. X ve Y oda koşullarında gaz hâlindedir. II. X: soy gaz, Y: Toprak alkali metali ve Z oksijen grubunda bulunur.

B) 2He atomunun değerlik elektron sayısı 2, diğerlerininki 8’dir. C) Oda koşullarında monoatomik yapıda ve gaz hâlinde bulunurlar.

◆ 2X ◆

III. Z sadece kovalent bağlı bileşikler oluşturabilir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

• Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr), Ksenon (Xe), Radon (Rn), Oganesson (Og) bu grupta yer alır. • Kimyasal tepkimelere girme isteği olmadığı için bu gazlara “asal gaz” denilmiştir. Kararlı yapıdadırlar. • Özel koşullarda bazı üyeleri F2 ve O2 ile bileşik oluştururlar. • Oda koşullarında gaz hâlde bulunurlar. • Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür. • Atomik yapılıdırlar.

E) I, II ve III

61

ÜNİTE

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

• Periyodik sistemde elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri aynı periyotta ve aynı grupta, genellikle dü­ zenli bir değişim gösterir. Bu özelliklerdeki düzenli değişimler element atomlarının özellikle en dış kat­ manlarındaki elektron dağılımlarına bağlı olarak açıklanabilir. Dış katmanlardaki elektron sayıları bir­birine komşu olan elementlerde periyodik olarak de­ğiştiğinden, atomların yarıçapı, iyonlaşma enerjileri, elektron ilgileri, elektronegatiflik, metalik ve ametalik özellikler gibi bir çok özel­liği de periyodik olarak değişmektedir.

Periyodik Özellikler / Atom Çapı

1. Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildik-

4. Aynı grupta yukarıdan aşağıya

çe, katman sayısı değişmezken proton sayısı arttığından atom çapı küçülür.

doğru inildikçe katman sayısı arttığı için atom çapı artar.

Atom çapı azalır.



Buna göre, 11Na, 13AI, 17CI elementlerinin atom çapları arasındaki ilişki, aşağıdaki­ lerden hangisinde doğru verilmiştir? A) CI > AI > Na

B) AI > CI > Na

C) Na > AI > CI

D) CI > Na > AI

Buna göre, 3Li, 11Na ve 19K Atom çapı elementlerinin atom çapları artar. arasındaki ilişki, aşağıdaki­ lerden hangisinde doğru verilmiştir? A) K > Na > Li

B) K > Li > Na

C) Na > K > Li

D) Na > Li > K

E) Li > Na >K

D) Na > CI > AI

a) Atomların Büyüklüğü ve Atom Yarı­ çapı

• Atom yarıçapları farklı yöntemlerle belirlense de peri­yodik tabloda genellemeler yapmak için çok kullanış­ lıdır. Atom yarıçapının, çekirdekle dış katman elek­tronları arasındaki çekim kuvveti tarafından be­lirlendiğini unutmamak gerekir.

2. X2- , Y- , Z3- iyonları, 10Ne atomu ile izoelektroniktir.



B) Y > Z > X C) Y > X > Z

D) Z > X > Y

• Katman sayısı (n), değişmediğinden yeni elektronlar hep aynı katmana girer. Aynı katmanda elektron – elektron itmesinin atom hacmine etkisi azdır.

E) Z > Y > X

28 8

• Y atomunun proton sayısı, nötron sayısına eşit ve nükleon sayısı 24’tür. • Z2+ iyonu dublet kuralına uyar.

Proton say›s› artar. Atom yar›çap› azal›r. Katman say›s› artar. Atom yar›çap› artar.

B) X > Z > Y C) Y > X > Z

D) Y > Z > X

3. Temel hâldeki A, B ve C atomlarının elekt-

6.

ron bulunduran katman sayıları aynıdır.

• Katman sayısı (n) ve buna bağlı olarak elektro­nun bulunacağı bölgenin hacmi de artar. Yeni katmana giren elektronlar, iç katmandaki elektronlar tarafından etkili bir şekilde itilir.

Özetle, baskın faktöre göre;

Buna göre; X, Y ve Z atomlarının çapları arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangi­ sinde doğru verilmiştir? A) X > Y > Z

• Proton sayısı arttığından, çekirdeğin çekim kuvveti artar. Böylece en dış katmandaki elek­tronlara uygulanan etkin çekim kuvveti artaca­ğından ATOM YARIÇAPI AZALIR.

Atom çapı genellikle azalır.

• B elementinin son katmanındaki elektron sayısı C elementininkinden 1 eksiktir. • C elementi; hem iyonik hem de kovalent bağlı bileşikler oluşturabilir.

Buna göre; A, B ve C atomlarının çapları arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangi­ sinde doğru verilmiştir? A) C > B > A B) A > C > B C) C > A > B D) A > B > C

E) B > A > C

E) Z > Y > X

ÖĞRETMENİN NOTU

• A elementi işlenebilir, iyonik bağlı bileşik oluşturabilir ve bileşiklerinde daima pozitif değerlik alır.

• Proton sayısı arttığından çekirdeğin çekim kuv­veti artar. Böylece katman sayısındaki artışla birlikte elektronlara uygulanan etkin çekim kuv­veti azalacağından ATOM YARIÇAPI ARTAR.

62

şeklindedir.

Buna göre; X, Y ve Z atomlarının çapları arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangi­ sinde doğru verilmiştir? A) X > Y > Z

Aynı periyotta, soldan sağa doğru gi­ dildikçe;

Aynı grupta, yukarıdan aşağı doğru gidildikçe;

• X 2+ iyonunun katman elektron dizilimi,

5.

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

• Atom yarıçapına tek bir tanım yapmak imkansızdır.

Atom çapı artar.



11Na, 17CI, 19 K

atomlarının çapları arasın­ daki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) K > CI > Na

B) Na > CI > K

C) Na > K > CI

D) K > Na > CI

E) CI > Na > K

9.

18 13 14 15 16 17

II. Elektron sayıları aynı olan taneciklerden proton sayısı fazla olanın çapı daha küçüktür.

T Y



Z

III. Aynı periyotta bulunan atomlardan değerlik elektron sayısı fazla olanın genellikle çapı daha küçüktür.

Yukarıdaki periyodik tabloda yerleri gös­ terilen X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili aşa­ ğıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

IV. Son katmandaki elektron sayısı aynı olan atomlardan katman sayısı fazla olanın çapı daha büyüktür.

A) X elementi bir ametaldir. B) Y elementi bir alkali metaldir.

D) Atom çapları arasındaki ilişki,

Atom ve iyon çapları ile ilgili, yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

Y > Z > T > X şeklindedir.

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

E) Temel hâlde elektron bulunduran katman sayısı en fazla olan T’dir.

MİRAY YAYINLARI

Y

Periyodik tablodan alınan yukarıdaki ke­ sitte yerleri gösterilen ve soy gaz olma­ dığı bilinen elementlerin atom çaplarının küçükten büyüğe sıralanışı aşağıdakiler­ den hangisinde doğru verilmiştir? B) T, Z, Y, X

C) Z, X, Y, T

E) T, X, Y, Z

Z: 2. periyot 6A grubu



Periyodik cetveldeki yerleri yukarıda ve­ rilen X, Y ve Z elementleri ile ilgili;

11. • X elementi 4. periyotta bulunan bir halojendir. -

• Y iyonunun katman elektron dizilimi

I. Atom çapı en büyük olan element ile en küçük olan element arasında iyonik bağlı bileşik oluşabilir.

şeklindedir. 28 8

• Z atomu 2 elektron verdiğinde, Y- iyonu ile izoelektronik olur.

II. Atom çapı en büyük olan element bir halojendir. III. Değerlik elektron sayısı en küçük olan elementin atom çapı en büyüktür.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

Buna göre; X, Y ve Z atomlarının çapları arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangi­ sinde doğru verilmiştir?

A) I, II ve III

A) Z > X > Y

D) II ve III

B) I ve II

C) I ve III

E) Yalnız III



B) Z > Y > X C) X > Y > Z

D) X > Z > Y

E) Y > X > Z

6 7

• Periyodik cetvelde genellikle atom yarıçapı: › çap› k ar

8

om yar› ç At

9 10 11

Periyodik Sistemde Farklı Gruplarda­ ki Elementlerin İyon Büyüklükleri

7A

Li+ : 68 pm Na+ : 95 pm K+ : 133 pm Rb+ : 148 pm Cs+ : 169 pm

X



5

• Periyodu büyük olan atomun çapı genellikle daha büyüktür.

Z

8. X: 3. periyot 7A grubu



4

Uyarı

1A

D) Y, X, Z, T

Y: 3. periyot 1A grubu

3

Atom yarıçapı büyür.

T

A) X, Y, Z, T



b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru;

• Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe ele­mentlerde, atom yarıçapı ve iyon yarıçapı artmakta­dır. Örneğin;

10.

1 2

› büyür ap



ÜNİTE

a) Aynı periyotta soldan sağa doğru; Atom yarıçapı küçülür.

ülür üç

V. Bir metal atomu iyonik bağlı bileşiğini oluştururken tanecik çapı büyür.

C) T elementi Y elementi ile iyonik, X elementi ile kovalent bağlı bileşik oluşturabilir.

KONUYU ÖĞRENELİM

I. Bir atom elektron kaybederse çapı küçülür.

–

F : 136 pm – Cl : 181 pm – Br : 195 pm – I : 216 pm

• Farklı gruplardaki elementlerin iyon büyüklüklerini karşılaştırabilmek için iyonların izoelektronik (elektron dağılımlarının aynı) olmaları gerekmektedir. • İzoelektronik katyon ve anyon arasında izoelektronik katyonların proton sayısı, anyonların proton sayısın­ dan daha fazla olduğundan katyonlarda çekirdek elektronları daha güçlü çeker. Bu yüzden, izoelektronik iyonlarda katyon yarıçapı, anyon yarıçapından daha küçüktür. Örneğin; +

11



Na

11p

F

12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

1 X 2

Atom y

7.

–

9

10e–

9p

10e–

Na+ iyonu, F– iyonuna göre daha fazla protona sa­hiptir. Bu yüzden Na+ iyonunda, çekirdeğin elektron başına düşen çekim kuvveti F– iyonuna göre daha fazla, yarıçapı ise daha küçüktür. 136 pm

95 pm

+

Na

–

F

• İzoelektronik katyonlar arasında ise iyon yükü daha büyük olanın proton sayısı daha fazladır. Bu yüzden iyon yükü fazla olan katyon çekirdeği, elektronlarını daha çok çeker ve yarıçapı daha küçük olur.

63

ÜNİTE

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

1

İyonlaşma Enerjisi

2

Öğretmen Notu

1. İyonlaşma enerjisi (İ.E), gaz fazında temel hâl-

3

b) İyonlaşma Enerjisi (İE)

de bulunan bir atomdan elektronları birer birer

4

• Atomlar elektronlarını kendiliğinden dışarıya veremezler. Elektronlar atom çekirdeğindeki pozitif yükler ta­rafından çekilir ve elektronları koparmak için bu çe­kimden kurtaracak kadar bir enerji gerekir. Katı ve sıvı fazda atomlar birbirlerine yakın olduğundan bir atomun elektronu komşu atomların elektronlarından ve çekirdeklerinden etkilenir. Eğer bir atomdan elek­tronları koparmak için gereken minimum enerji ölçülmek istenirse, bu etkilenmeleri ihmâl edilebilir dü­zeye getirmek için atomlar gaz fazına getirilir. O hâlde;

koparmak için gereken minimum enerjidir.

6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

13



İE1 < İE2 < İE3 … < İEn şeklindedir.



Yani atomdan elektron koparıldıkça, elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti artacağından bir sonraki elektronu koparmak daha zor olur, bu nedenle daha çok enerji gerektirir.

iyonlaşma enerjileri değişimi, 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A

şeklindedir.



Buna göre,



Buna göre, 11Na, 12Mg ve 13AI element­ lerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



X(g) + a kj $ X+(g) + e-



X+(g) + b kj $ X 2+ (g) + e



X(g) + c kj $ X 2+ (g) + 2e



yukarıda gerçekleşen tepkimelerde alı­ nan enerji değerleri ile ilgili;

A) AI > Mg > Na

B) Na > Mg > AI

C) Na > AI > Mg

D) Mg > AI > Na

İyonlaşma Enerjisi (İE): Gaz fazında bulu­nan temel hâldeki bir atomdan elektronları birer birer koparmak için gereken minimum enerjidir.

I. a, X atomunun 1. iyonlaşma enerjisidir.

E) Mg > Na > AI

II. a > b’dir. III. c, 1. ve 2. iyonlaşma enerjilerinin toplamına (a + b) eşittir.

İyonlaşma enerjisinin tanımına göre, gaz hâlindeki bir atom için;



3 Bir atomdan, bir elektron koparmak için gereken enerjiye, birinci iyon­ laşma enerjisi (İE1) denir. X(g) + İE1 $

X+(g)

+e

– X+(g) + İE2 $ X2+ (g) + e

3 +2 yüklü iyondan, bir elektron koparmak için gere­ken enerjiye, üçüncü iyonlaşma enerjisi (İE3) denir. 3 Benzer şekilde bir atomun elektron sayısı kadar (4., 5., 6., …) iyonlaşma enerjisi tanımlanabilir.

B) I ve III

D) II ve III

3 +1 yüklü iyondan, bir elektron koparmak için gereken enerjiye, ikinci iyonlaşma enerjisi (İE2) denir.

3+ – X2+ (g) + İE3 $ X (g) + e

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

–

2. 1

18 2

13 14 15 16 17

C) I ve II

E) Yalnız I

X

Z T Q Y

4. ÖĞRETMENİN NOTU Periyodik tabloda, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru 1. iyonlaşma enerjisi azalır.

Uyarı • X(k) + Enerji ➞ X+(g) + e– Enerji, birinci iyonlaşma enerjisi değildir. Hâl değişim enerjisi ile birinci iyonlaşma enerjisinin toplamıdır.



– • X(g) + Enerji ➞ X2+ (g) + 2e

Enerji, ikinci iyonlaşma enerjisi değildir. Birinci ve ikinci iyonlaşma enerjilerinin toplamıdır. Her bir atom için, atoma ait bir sonraki iyonlaşma enerjisi bir öncekinden daha büyük olur. Yani bir atoma ait iyonlaşma enerjileri İE1 < İE2 < İE3 Y > T > X > Z şeklindedir.

X > Z > T > Q > Y şeklindedir.

II. Atom çapı en küçük olan C elementidir.

III. X ve Y arasında iyonik bağlı bileşik oluşur.

III. Çekirdek yükü en küçük olan A elementidir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) Yanız III

şeklinde olan A, B ve C elementleri ile ilgili;

I. 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki, A > B > C şeklindedir.

II. Atom çapları arasındaki ilişki,

Buna göre, periyodik tablodaki yerleri



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve III

B) I ve II

D) Yalnız II

C) II ve III

E) I, II ve III

X

mak üzere büyük bir artışın gözlendiği yer, o ele-

X(g) +

İE1

X+(g) + e–

mentin grup numarasını verir. Artış; 1. ve 2. iyonlaş-

X+(g) +

İE2

+ e– X2+ (g)

ma enerjisi değerleri arasında ise 1A (1. grup), 2. ve

X2+ (g) +

İE3

e– X3+ (g) +

3. arasında ise 2A (2. grup)… vb. grubundadır. Z



Atom numarası

Baş grup elementi olan X’e ait ilk dört iyonlaşma enerjisi (İE) (kj/mol) değeri,

Atom numaraları ardışık olan X, Y ve Z baş grup elementleri ile ilgili, aşağıdaki­ lerden hangisi yanlıştır?

İE1 400



İE2

İE3

3000

4400

6000

C) Temel hâlde Y atomu kararlı yapıya sahiptir. D) Y elementi 2A grubunda olabilir.

A) 1.

B) 2.

C) 11. D) 12.

E) 13.

MİRAY YAYINLARI

E) X elementi 1H olabilir.

Z Y

T X

A) X’in atom numarası 3 olabilir. B) Temel hâlde Y elementi, T’ye göre daha kararlıdır. C) X elementi 4A grubundaysa, Z elementi bir halojendir. D) Atom çapları arasındaki ilişki X > Y > T > Z şeklindedir. E) T, bir soygaz olabilir.

İE1

İE2

İE3

İE4

X

900

1800

15000

21000

Y

520

7300

11815

–



Yukarıdaki tabloda X ve Y baş grup elementlerine ait ilk dört iyonlaşma enerjisi (İE) (kj/mol) değerleri verilmiştir.



Buna göre, X ve Y elementleri ile ilgili, aşa­ ğıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

Atom numarası

Aynı periyotta bulunan ve atom numara­ ları ardışık olan X, Y, T ve Z baş grup ele­ mentleri ile ilgili, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

3 4

İE artar.

5 6 7

İE1

İE2

İE3

İE4

8

4Be

900

1757

14840

21000

9

Li 3

520

7300

11815

–

10

Be ve 3Li atomlarının iyonlaşma enerji4 leri artarak devam ediyor. Aynı grupta bulunan elementler grup numarasına eşit sayıda elektronlarını (atomlarının değerlik elektronlarını) kaybettikten yani soy gaz elektron dizilimine ulaştıktan sonra koparılacak elektronlar artık bir alt enerji düzeyindedir. Alt enerji düzeylerindeki elektronlar çekirdeğe daha yakın olduğundan, çekirdek tarafından daha fazla çekilirler ve böylece yeni bir elektron koparmak çok daha büyük bir enerji gerektirir. Örneğin;

8.

1. İyonlaşma enerjisi (kj/mol)

Elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti artar.

2

Örneğin;

İE4

tablodaki gibi olduğuna göre, X elemen­ tinin IUPAC sistemine göre grup numara­ sı aşağıdakilerden hangisinde doğru ve­ rilmiştir?

B) Z elementi bir alkali metaldir.



1

İyonlaşma enerjileri (kj/mol)

A) X elementinin değerlik elektron sayısı 7 olabilir.

6.

ÜNİTE

laşma enerjisi değerleri arasında en az 3,5 kat ol-

Y



KONUYU ÖĞRENELİM

7. Baş grup elementlerinden bir atomun ardışık iyon-

1. İyonlaşma enerjisi (kj/mol)

A) X elementi 2A grubundadır. B) Y atomunun çekirdek yükü +3’tür. C) X ve Y elementlerinin değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki, X > Y şeklindedir. D) X ve Y aynı periyotta ise X’in atom çapı, Y’ninkinden büyüktür. E) Temel hâldeki Y atomunun katman şeklindedir.

elektron dağılımı 21

1A / 1. Grup

İE1 (kj/mol)

1H

1312

3Li

520

11Na

496

19K

419

Aynı periyotta; soldan sağa doğru gidildikçe atom yarı­çapının azaldığı belirtilmişti. Dolayısıyla atom yarıçapı ne kadar küçükse iyonlaşma enerjisi­nin de o kadar büyük olması beklenir. Periyodik sis­temin aynı periyodunda soldan sağa doğru gidildikçe, bazı dü­zensizlikler olmasına rağmen iyonlaşma enerjisi genelde artar.

11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

5.

Bu düzensizliklerden birincisi, aynı periyottaki 2A grubu ile 3A grubu arasındadır. 2A grubunda en dış alt kabuğun tam dolu olması nedeniyle, aynı periyotta 2A grubu elementi 3A grubu elementine göre daha kararlıdır. İkincisi ise 5A ile 6A grupları arasındadır. 5A grubu elementi aynı periyotta 6A grubu elementine göre daha kararlıdır. Bu kararlılıklar, yarı dolu alt kabuğun verdiği kararlılıktan daha büyüktür. Bu nedenle; aynı periyotta iyonlaşma enerjileri değişimi; 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A

65

ÜNİTE

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Öğretmen Notu

2

Elektron İlgisi ve Elektronegatiflik

1. Elektron ilgisi, gaz hâlindeki nötr bir atomun

3. Baş grup elementleri olan X, Y ve Z elementleri ile ilgili;

3

c) Elektron İlgisi (Eİ)

bir elektron alması sırasındaki enerji değişi-

4

• X elementinin atom çapı en büyüktür.

5

Elektron ilgisi, gaz hâlindeki bir atomun bir elektron alması sırasındaki enerji değişiminin bir ölçüsüdür.

minin bir ölçüsüdür. Elektron ilgisi aynı periyotta soldan sağa

• Y elementinin elektron ilgisi en fazladır.

6

X(g) + e– $ X(g) + Enerji

doğru genellikle artar, aynı grupta yukarı-

• X ve Z elementlerinin elektron bulunduran katman sayıları aynıdır.



–

dan aşağıya doğru azalır. (Beklenenin ak-

–

Y(g) + e– + Enerji $ Y(g)

8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

13

Atomların kimyasal davranışlarını önemli ölçüde etkileyen faktörlerden biri de onların bir ya da daha fazla elektron alabilme yetenekleridir. Periyodik tabloda soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı azaldığı için atomun elektron çekme gücü de artar.

sine 17Cl’nin elektron ilgisi, 9F’den büyüktür. N, 2A ve 8A grubu elementlerinin elektron 7 ilgileri endotermiktir.)

Serbest bir elektron, sonsuz uzaklıktan bir atoma yaklaştığında, atom çekirdeğinin etki alanına girince çekirdek tarafından çekilir, atoma ait elektron bulutu tarafından da itilir. Yeni gelen elektron üzerindeki çekme etkisi, itme etkisinden fazla ise elektron alınır ve elektronun yüksek enerji seviyesinden düşük enerji seviyesine düşmesiyle birlikte enerji açığa çıkar. Açığa çıkan enerjinin fazla olması elektronun çekirdek tarafından fazla çekildiği yani atomun elektron ilgisinin fazla olduğu anlamına gelir.

A) Na > P > CI

B) P > Na > CI

C) CI > P > Na

D) Na > CI > P

A)

Y

B)

Z

D)

Y



C)

Y

X

Z

X Z

F(g) + e– $ F –(g) Eİ = –328 kj/mol

2. Yandaki periyodik

8A

tablodan alınan ke­ sitte yerleri gösteri­ len X, Y ve Z ele­ mentleri ile ilgili;

Elektron ilgisi negatif olabildiği gibi pozitif de olabilir. 2A grubu, 7N ve soy gazların elektron ilgileri pozitiftir. N(g) + e– + 7 kJ/mol $ N–(g) • Periyodik sistemde aynı grupta aşağı inildikçe elektron ilgisi azalır.

Z

E)

Y

X

Z X

Y

X



B) I ve II

D) Yalnız I

3A 4A 5A 6A 7A

T

Y Z

T > Z > X > Y şeklindedir. II. 1. iyonlaşma enerjisi en küçük olan element T’dir. III. Y elementinin elektron ilgisi, X’inkinden fazladır.

C) I ve III

E) Yalnız II

Yukarıdaki periyodik tabloda yerleri gös­ terilen X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili; I. Atom çapları arasındaki ilişki,

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

8A

2A

X

III. Atom çapı en küçük olan X elementidir.



1A

Y

II. İyonlaşma enerjisi en büyük olan Z elementidir.

Uyarı

4.

Z

I. Elektron ilgisi en fazla olan Y elementidir.

Mg(g) + e– + 230 kJ/mol $ Mg–(g)

66

Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin pe­ riyodik tablodaki yerleri aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir?

E) CI > Na > P

Örneğin;

Özel Durum; Periyodik cetvelde elektron ilgisi en yüksek element klor, elektronegatifliği en yüksek element ise flordur.



X

• 7N, 2A ve 8A grubu elementlerinin elektron ilgileri endotermiktir (ısı alandır).

• Ancak burada ikinci periyot elementleri aykırı davranmaktadır. Bunun nedeni atom yarıçaplarının küçük, elektronlar arası itme kuvvetinin büyük olması dolayısıyla elektron katılmasının güç olmasıdır.

bilgileri verilmiştir.

Buna göre, 11Na, 15P ve 17CI elementlerinin elektron ilgileri arasındaki ilişki, aşağıda­ kilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Uyarı

Aynı periyotta 7A grubundaki elementin elektron ilgileri çok fazladır. 7A grubundaki element atomları, 1 elektron aldıklarında soy gaz elektron dizilimine ulaştıklarından açığa çıkan enerji fazladır.



MİRAY YAYINLARI

7



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız III

C) II ve III

E) I, II ve III

Bir atomun elektron vererek pozitif (+) değerlik kazanma eğilimine metalik özellik denir.

Elektronegatiflik; bir atomun kimyasal bağdaki bağ elektronlarına sahip çıkabilme yeteneğidir.

Metalik özellik (metalik aktiflik) aynı periyotta sağdan sola doğru, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru genellikle artar.

Aynı periyotta soldan sağa, aynı grupta aşağıdan yukarıya gidildikçe genellikle artar. (Soy gazlar hariç)



Buna göre, 15X, 16Y ve 17Z elementlerinin elektronegatiflikleri arasındaki ilişki, aşa­ ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) X > Y > Z



B) Z > Y > X C) X > Z > Y

D) Z > X > Y

KONUYU ÖĞRENELİM

ÖĞRETMENİN NOTU

E) Y > X > Z

Buna göre, 11Na, 12Mg, 19K elementlerinin metalik özellikleri arasındaki ilişki, aşağı­ dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) K > Na > Mg

B) K > Mg > Na

C) Mg > Na > K

D) Mg > K > Na

E) Na > Mg > K



3 Aynı periyottaki 2A grubu elementi-

9. Bir atomun elektron alarak negatif (–) değer-

nin 1. iyonlaşma enerjisi, 3A grubu elementininkinden büyüktür.

lik kazanma eğilimine ametalik özellik denir.

Ametalik özellik (ametalik aktiflik) periyodik sistemde aynı periyotta soldan sağa doğru, aynı grupta aşağıdan yukarıya doğru genellikle artar.



Buna göre, 9F, 16S, 17CI elementlerinin ame­ talik aktiflikleri arasındaki ilişki, aşağıdaki­ lerden hangisinde doğru verilmiştir?

7 Aynı grupta aşağıya doğru atom çapı



2 Elektronegatifliği en fazla olan ele-

ment 9F’dir.

Yukarıda verilen ifadelerden sadece doğru olanların önündeki sayıların top­ lamı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 2

B) 3

7.

C) 5

E) 10

B) S > CI > F

C) S > F > CI

D) CI > F > S

E) F > CI > S

B

Na

Mg

232

–44

K

Ca

Ga

–52.9

–48.4

Rb

156

–26.7

Al

–30

Sr

–46.9

168

Cs

Ba

–45.5

1

52

In

–30

Tl

–30

C

–122

Si

–34

Ge

–120

Sn

–121

Pb

–110

N

~ +9

2

P

–72

As

–140

O

–333

F

Ne

S

Cl

Ar

3

Se

Br

Kr

4

I

Xe

5

At

Rn

6

–200.4 –349.0

–77

–195.0

Sb

Te

–101 –190.2

Bi

–110

Po

–180

–324.5

–297

–270

29

35

39

41

41

Baş grup elementlerinin elektron ilgisi

7

X–(g) dönüşümünün değerleri kJ/mol olarak verilmiştir.

• X(g) + e–

8

d. Elektronegatiflik Elektronegatiflik; bir atomun bağ elektronlarını çekme gücünün bir ölçüsüdür. Standart değer olarak F nin elektronegatifliği 4,0 alınmış ve çok sayıdaki elementin elektronega­tif­liği bu değere göre hesaplanmıştır. Genelde elek­tro­negatiflik değeri ne kadar küçükse element o ka­ dar metal, ne kadar büyükse o kadar ametal özelliği gösterir. Periyotlarda soldan sağa gidildikçe atom yarıçapı azaldığından iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi ar­tar. Böylece elektronegatiflik artar. Aynı grupta yu­ka­rıdan aşağıya gidildikçe atom yarıçapı ar­ tacağından iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi azaldığından, elektronegatiflik değeri de azalır. Bir bağda iki ato­mun elektronegatiflik farkına bakarak, bağın iyonik özelliği ve kovalent karakteri belirlenir. a) Aynı periyotta soldan sağa doğru; Elektronegatiflik artar (VIII A hariç). b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru; Elektronegatiflik azalır (VIII A hariç). • Periyodik cetvelde genellikle elekt­ ronegatiflik

10. M: 3. periyot 1A

R

I. Elektronegatifliği en yüksek olan element



R: 3. periyot 6A



Y: 3. periyot 7A



M, R, Y elementlerinin periyodik cetveldeki yerleri yukarıda verilmiştir.



Buna göre,

II. Elektron ilgisi en fazla olan element III. Atom çapı en büyük olan element

I. Metalik aktifliği en fazla olan M elementidir.

tanımlarını karşılayan element sembolleri aşa­ ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? II

III

A)

Y

R

M

B)

Y

M

R

C)

R

Y

M

D)

M

R

Y

E)

M

Y

R

II. Ametalik aktifliği en fazla olan Y elementidir. III. R elementinin atom çapı, Y’ninkinden küçüktür.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

gatiflik azalı ne

A hariç VIII ) r(

artar (VIIIA flik

2. periyot

Yukarıdaki periyodik tablodan alınan kesitte yerleri gösterilen M, R, Y elementleri ile ilgili;

I

Be

241

riç) ha

Y



A) F > S > CI

7A M



D) 7

MİRAY YAYINLARI

küçülür.

Li

He 21

–59.8

ktronega Ele ti

6.

H

–72.8

ÜNİTE

9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

8.

ÖĞRETMENİN NOTU

Elek tro

5.

Uyarı 1. Periyodik cetvelde elektronegatifliği en bü­yük element sağ üst köşede 9F (4,0), en kü­çük element sol alt köşede 55Cs (veya rad­yoaktif olan 87Fr : 0,7) dir. Diğer element­le­rin elektro­negatiflik­leri 0,7 ile 4,0 arasın­da­dır. 2. Genelde soy gazlar bağ yapmadığından elektro­negatiflikleri incelenmez. (Laboratuvarlarda bileşikleri oluşturulan bir­kaç soy ­gazda özel inceleme yapılmıştır.) 3. Bağ yapmış iki atomun elektronegatiflikleri arasındaki fark ne kadar büyükse; bağın polarlığı ve iyonik karakteri o kadar fazladır.

67

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Karma Test

1. Xn iyonunun katman elektron dağılımı

3

Öğretmen Notu

şeklindedir.

e. Periyodik Sistemde Metalik Ametalik Özelliklerin Değişimi

5



Elementlerin kimyasal tepkimeye girme eğilimine ak­tiflik denir.

7 8 9 10 11 12

• Bir atomun elektron alarak (–) değerlik ka­zanma eğilimine ametalik özellik (ametal karak­ter) denir. Bir elementin elektron ilgisi arttıkça, elektron alma eğilimi ve ametal özelliği, buna bağlı olarak da ametalik aktifliği artar.

2.

llik artar ze

C) 0

D) –2

II. Metalik aktifliği, küçüktür.

III. Metalik aktiflik

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri genellikle atom çapı ile aynı yönde artar? A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III



E) Yalnız III



3.

Mendeleyev ve Meyer, periyodik tabloyu elementlerin artan atom kütlelerine göre düzenlemiştir.

artar llik

Bazik ö

Moseley elementlerin kimyasal özelliklerinin atom numarasına bağlı olduğunu kanıtlamıştır.

Yukarıda verilen ifadelerin önündeki ku­ tucuklara doğru olan bilgiler için “✓”, yanlış olan bilgiler için “✗” işareti koyul­ duğunda aşağıdaki görsellerden hangisi oluşur? A)

✓

B)

✗

C)

✓

D)

✗

E)

✓

✓

✗

✓

✗

✗

✓

✗

✗

✓

✓

b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru:

68

atomununkinden

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I, II ve III

E) I ve III

6.

• Akıllı tahtada açılan periyodik özellik ve yön işaretine bakarak her “artar” cevabı için tahtaya +10, her “azalır” cevabı için ise –5 yazılır.



• Tahtada açılan özellikler ve yön işaretlerine göre Uğur’un tahtaya yazdığı sayılar şu şekildedir.

Özellik

Modern periyodik tablo elementlerin artan atom kütlelerine göre düzenlenmiştir.

11Na

III. +1 yüklü iyonunda elektron başına düşen çekirdek çekim gücü, 17CI- iyonunkinden daha fazladır.

ik Asid öze

Element oksitlerinin bazlık kuvveti artar. (Asitlik kuvveti azalır)

E) II ve III

I. Alkali metaldir.

II. Elektron ilgisi

• AI, Zn, Sn, Pb, Cr gibi amfoter metallerin oksitlerine amfoter oksit denir. Amfoter metaller ve oksitleri hem asit hem de kuvvetli bazlarla tepkime verirler. (Amfoter oksit: AI2O3, ZnO…)

Element oksitlerinin asitlik kuvveti artar. (Bazlık kuvveti azalır)

C) I ve III

bulunan element ile ilgili;

I. Elektronegatiflik

Uyarı

a) Aynı periyotta soldan sağa doğru:

B) Yalnız III

5. Periyodik tabloda 4. periyot 1A grubunda



llik artar ze

A) Yalnız I

E) –5

D) I, II ve III

etal öze Am

• Metallerin oksijenli bileşiklerinin sulu çözeltileri bazik, ametallerin oksijence zengin bileşiklerinin sulu çözeltileri asidik özellik gösterir.

Yukarıda verilen periyodik özelliklerden hangilerinde 12Mg > 13AI ilişkisi vardır?



• Periyodik cetvelde genellikle meta­ lik ve ametal­lik özellikler: artar llik

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

13





X atomu 3. periyot 16. grup elementi ol­ duğuna göre “n” kaçtır? A) +5 B) +3

• Bir atomun elektron vererek (+) değerlik ka­zanma eğilimine metalik özellik (metalik karak­ter) denir. Bir elementin iyonlaşma enerjisi azaldıkça, elektron verme eğilimi ve metalik özelliği, buna bağlı olarak da metalik aktifliği ar­tar.

Metalik ö

6

III. Atom çapı

28 8

ve

I. 1. iyonlaşma enerjisi II. Metalik aktiflik

MİRAY YAYINLARI

4

4.



Değişimi Değişim ifade eden yönü sayı

I

Elektronegatiflik

+10

II

İyonlaşma enerjisi

–5

III

Atom çapı

+10

IV

Ametalik özellik

–5

Uğur’un bu etkinlikte yaptığı hatanın gi­ derilmesi için aşağıdaki düzeltmelerden hangisi yapılmalıdır? A) I. –5

B) II. +10

D) IV. +10

C) III. –5

E) II. +10 ve III. –5

lektroniktir.

18

Ar atomu ile izoe-

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

PERİYODİK TABLO

1

A) Oda koşullarında gaz hâldedir. B) Temel hâl katman elektron dağılımı şeklindedir. 28

2

• Y’nin atom çapı, X’inkinden küçüktür.

E) Atom çapı, 18Ar atomununkinden küçüktür.

Ametal

Yukarıda verilen bilgilere göre, X’in atom numarası kaçtır? A) 11

C) 13

D) 14

E) 15

Toprak Alkali Metal

Atom kütlesi Adı

B) 12



A) 2. periyot 18. grup III

B) 2. periyot 16. grup



Günün Kimya Köşesi’nde yukarıdaki tak­ vim yapraklarında verilen bilgilerden hangileri hatalıdır? A) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve II

MİRAY YAYINLARI

C) 3. periyot 16. grup

Ametaller serttir, işlenerek tel ve levha hâline getirilebilirler.

D) 3. periyot 18. grup E) 4. periyot 16. grup

12.

1. iyonlaşma enerjisi genellikle atom çapının arttığı yönde azalır.

C) Yalnız I

E) II ve III

Y

D

1

9F

atomunun elektronegatifliği, 17CI atomununkinden fazladır.

9. Yandaki periyodik

D

Y Z cetvelden alınan kesitte yerleri gös­ X T terilen ve baş grup olup, soy gaz olmadığı bilinen temel hâl­ deki elementlerle ilgili;

Metalik özellik, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru azalır. Y

I. Z atomunun 1. iyonlaşma enerjisi, Y’ninkinden fazladır. II. X atomunun çapı, T’ninkinden büyüktür.

D

yukarıda verilen ifadelerden hangilerinin doğruluğu kesin değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I, II ve III

C) Yalnız III

E) I ve III

3

Y

4



2

D

Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom çapı genellikle küçülür.

III. Z atomunun elektronegatifliği, X’inkinden fazladır.

Y

5

Yukarıda verilen ifadelerden doğru olan bilgiler için (D), yanlış olan bilgiler için (Y) yönünde ilerlendiğinde kaç numara­ lı çıkışa ulaşılır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Aktinitler

Yarı metallerin elektrik iletkenliği, aynı koşullardaki metallerden az ametallerden fazladır.

Lantanitler

Cıva (Hg) hariç tüm metaller oda koşullarında katı hâlde bulunur.

p = 1, 6 dır. e Xn iyonu 10Ne atomu ile izoelektronik ol­ duğuna göre, X elementinin periyodik tablodaki yeri, aşağıdakilerden hangisin­ de doğru verilmiştir?

Sembol

II

Atom numarası

I

7 8 9 10

Alkali Metal

11. Xn taneciğinin proton/elektron oranı,

8.

6

Soy Gaz



5

Halojen

D) 1. iyonlaşma enerjisi kendi periyodunun en büyüğüdür.

4

Yarı Metal

• Xn ve Ym iyonları anyondur. n ve m’nin mutlak değerleri arasında n = m + 1 ilişkisi vardır.

C) Bileşik oluşturma isteği oldukça fazladır.

3

Geçiş Metalleri

• X atomunun 1. iyonlaşma enerjisi, Y atomunun 1. iyonlaşma enerjisinden büyüktür.

Periyodik cetvelde A gruplarındaki ele­ mentlerin bazı özelliklerinin düzenli deği­şim­leri (genelde) özetlenirse: a) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru: • Atom numarası artar. • Elektron sayısı artar. • Kütle numarası artar. • Atom kütlesi artar. • Değerlik elektron sayısı değişmez. (8A istisna) • Atom yarıçapı (çapı, hacmi) artar. • İyonlaşma enerjisi azalır. • Elektron ilgisi azalır. • Elektronegatiflik azalır. • Elektron verme eğilimi artar. • Elektron alma eğilimi azalır. • Metalik özellik artar. • Ametalik özellik azalır. • Oksitlerinin asitlik karakteri azalır. • Oksitlerinin bazlık karakteri artar.

11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

10. • Xn ve Ym iyonları,

Ne atomu ile ilgili aşağıdakilerden han­ gisi yanlıştır? 10

P Bloğu Metalleri

7.

b) Aynı periyotta soldan sağa doğru: • Atom numarası artar. • Elektron sayısı artar. • Kütle numarası artar. • Atom kütlesi artar. • Değerlik elektron sayısı artar. • Atom yarıçapı (çapı, hacmi) azalır. • İyonlaşma enerjisi artar. (Genellikle) • Elektron ilgisi artar. • Elektron verme eğilimi azalır. • Elektron alma eğilimi artar. • Metalik özellik azalır. • Ametalik özellik artar. • Oksitlerinin asitlik karakteri artar. • Oksitlerinin bazlık karakteri azalır.

69

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Örnek

3

1. Değerlik elektron sayısı 7N elementininkiy­

5 6

4. Atom numarası bir soy gazdan 1 eksik

le aynı, katman sayısı 17CI atomununkine eşit olan elementin çekirdek yükü aşağı­ dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

–3 yüklü iyonunun elektron katman dizilimi 2e ) 8e ) şeklinde olan X ele­ mentinin periyodik cetveldeki yerini bulunuz.

4

Karma Test

A) 17

B) 16

C) 15

D) 12

olan element ile ilgili; I. 1A grubunda olabilir. II. Halojen olabilir.

E) 9

III. 1. iyonlaşma enerjisi bulunduğu periyodun en büyüğüdür.

Çözüm

7



yargılarından hangileri doğrudur?

3–

X 2e ) 8e ) ise toplam 10 elektronu vardır.

8

A) I ve II

X3–10 $ iyon yükü = p – e & –3 = p – 10 & p=7

9 10 11

D) Yalnız I

E) Yalnız III

X: 2e ) 5e ) $ 2. periyot 5A grubunda bulunur.

2. +3 yüklü iyonunun elektron dizilimi, 2.

13

periyot soy gazının elektron dizilimine benzeyen element ile ilgili;

Örnek

I. Toprak alkali metalleri grubunda bulunur.

X elementinin atom numarası; 2. periyottaki soy gaz atomunun proton sayısından 5 fazladır.

II. İyonik bağlı bileşikler oluşturabilir. III. Çekirdek yükü +13’tür.

Buna göre, X3– iyonunun elektron sa­ yısı kaçtır?

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

5.

C) I, II ve III MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

C) II ve III

7

12

E) Yalnız III

Çözüm 2e ) 8e ) $ 2. periyot soy gazının atom numarası 10 dur. X in atom numarası 2. periyot soy gazından 5 fazla olduğuna göre, X in



atom numarası 15 dir. İyon yükü = p – e –3 = 15 –e e = 18

3– 15X 18

3. •

X elementi oda koşullarında monoatomik gaz hâlindedir.

B

1H, 5B, 7N, 10 Ne, 12 Mg elementlerinin ait olduğu grupların, yukarıda gösterilen renklerinin kullanılmasıyla oluşturulan görsel aşağıdakilerden hangisidir?

A)

• Y elementi sadece elektron vererek bileşik oluşturabilir.

Örnek

• Z elementi bileşiklerinde hem pozitif (+) hem de negatif (–) değerlik alabilir.

11Na, 12Mg, 19K

elementlerinin atom çaplarını kıyaslayınız.



Çözüm 11Na: ) ) ) $ 3. periyot 1A grubu 2 8 1 12Mg: ) ) ) $

3. periyot 2A grubu

2 8 2 19K:

) ) ) ) $ 4. periyot 1A grubu 2 8 8 1

70

B) I ve III

1A

2A

3. per.

Na

Mg

4. per.

K

& Atom çapı & K > Na > Mg

Buna göre; X, Y ve Z elementleri ile ilgi­ li, aşağıdaki sınıflandırmalardan hangisi doğrudur? X

Y

Z

A)

Metal

Ametal

Soy gaz

B)

Soy gaz

Metal

Ametal

C)

Soy gaz

Ametal

Metal

D)

Ametal

Yarı metal

Metal

Ametal

Soy gaz

E) Yarı metal

B)

C)

D)

E)

Başlangıç





açılır. Açılan kartlar üzerindeki belirlenen kavram için ortak olan özelliği bulan öğrenci zile basar. Zile önce basan kartı alır.

Çıkış

1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan element

KONUYU ÖĞRENELİM

8. • Buldum oyununda sırayla birer tane kart

Elektronegatifliği en fazla olan element



Değerlik elektron sayısı 1 olan ametal

Dila ve Miray açtıkları kartlarda metaller ve ametaller için ortak olan özellikleri bulmaktadır.

Çınar’ın başlangıç noktasından çıkış noktasına ulaşması için yukarıdaki tanımlara uygun cevaplar vermesi gerekmektedir. Çınar çıkışa ulaşabildiğine göre, Çınar’ın cevapları sırasıyla hangi seçenekte doğ­ ru verilmiştir?

İyonik bileşik oluşturma

(+) değerlik alabilme

I

II

Dila

Oda koşullarında gaz hâlde bulunma

A) Hidrojen (1H), klor (17CI), helyum (2He)

Miray

III

E) Helyum (2He), flor (9F), sodyum (11Na)



Y

MİRAY YAYINLARI

3

T

4 5

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementler ile ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız.

6

a) 1. iyonlaşma enerjileri (1.İ.E) arasındaki ilişki nasıldır?

8

7

b) Elektron ilgisi en büyük olan hangisidir?

9

c) Atom yarıçapları arasındaki ilişki nasıldır?

10 11 12 13

1.İ.E: T > Y > Z > X şeklindedir.

Açılan kartlar yukarıdaki gibi olduğuna göre, hangi kartlar açıldığında zile basan öğrenci kartı almıştır? B) I ve II

D) II ve IV

Z

X

a) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe 1.İ.E genellikle artarken, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe 1.İ.E azalır.

IV

A) Yalnız I

2

Çözüm

Serbest hâlde moleküler yapıda bulunabilme

D) Neon (10Ne), flor (9F), hidrojen (1H)

1

Örnek

B) Helyum (2He), flor (9F), hidrojen (1H) C) Helyum (2He), klor (17CI), hidrojen (1H)

ÜNİTE

C) I, II ve III

E) III ve IV

b) T’nin elektron ilgisi en büyüktür. c) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı azalırken, aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe atom yarıçapı artar.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

6.

Atom yarıçapı: X > Y > Z > T şeklindedir.

Örnek Aşağıda iyonlaşma enerjileri verilen A grubu elementlerinin; a) Grup numaralarını bulunuz. b) X, Z ve M’nin atom yarıçaplarını kıyaslayınız.

İ.E1 İ.E2 İ.E3 İ.E4 İ.E5 (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol)



7. 1A, 2A ve B grup elementlerinin tamamı metallerden oluşur.

Moseley’in önerdiği gibi elementlerin artan atom numaralarına göre düzenlenmiştir.

5

9.

1

III. Aralarında iyonik bağlı bileşik oluştururlar.

2

B) 2

IV. Na, 1 elektron verdiğinde, CI ise 2 elektron aldığında aynı soygaz elektron düzenine ulaşırlar.

8 tür A, 8 tür B grubu bulunur.

C) 3

D) 4

ve 17CI elementleri ile ilgili;

II. CI, kendi periyodunun en aktif ametalidir.

Modern periyodik tablo ile ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1

11Na

I. Na, kendi periyodunun en aktif metalidir.

Modern Periyodik Tablo



Y = 230

E) 5

1720

3400

7200

485 H 2430

4130

1A

Z = 430 H 2414

3430

5720

–

3A

K = 115

485

745 H 3734

– 6720

5A ≤ L = 365

720

1570

3248

5720

1840

3670

8400

M = 330 H 1595

Çözüm

3

7 tane periyottan oluşur.

X = 190 H 920

2A

1A

4 A gruplarına baş grup, B gruplarına yan grup adı verilir.

1A



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve IV

C) Yalnız IV

E) II ve III

a) ★ ile belirtilen yerler 3,5 kattan daha fazla sıçramanın olduğu iyonlaşma enerjisi değerlerini gösteriyor. İyonlaşma enerjisi değerlerinden küçük olanın sırası grup numarasını verir. ✓ L atomunda 3,5 kat veya daha fazla sıçrama olmadığı için grup numarası kesin bilinemez. ✓ Z elementinin bütün iyonlaşma enerjileri verilmiş. Bu durumda atom numarası bulunabilir. b) X, Z, M aynı grupta bulunmaktadırlar. Bu durumda aynı grupta aşağı doğru inildikçe iyonlaşma enerjisi azalır.

Z M X

İ.E azalır.

X, Z, M elementleri için, atom numarası ve çap karşılaştırması X > M > Z şeklindedir.

71

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Karma Test

1.

3

3.

I

4A

Örnek

4 6

II



Buna göre, X elementinin periyodik cetveldeki yerini bulunuz. (8O)

7



8 9

Çözüm

10

Toplam elektron sayısı = e– = (2.X) + (4.O) + 2

11



= (2.X) +(4.8) + 2 = 46

12

6X: ) ) 2. periyot 4A grubu

Z

Yukarıdaki periyodik cetvelden alınan bir kesitte yerleri gösterilen X, Y ve Z ele­ mentleri ile ilgili; II. Değerlik elektron sayısı en büyük olan Z elementidir.

A) 1. iyonlaşma enerjisi I yönünde daima artar.

III. 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y elementidir.

I. Atom çapı en büyük olan X elementidir.



C) II yönünde metalik aktiflik artar.

2 4

13

Y

Periyodik tabloda yukarıda gösterilen yönlerdeki değişimler ile ilgili aşağıdaki­ lerden hangisi yanlıştır?

B) II yönünde atom çapı artar.

X=6



6A

X

X2O42– iyonunda toplam 46 elektron bulunmaktadır.

5

5A

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

D) I yönünde ametalik aktiflik genellikle artar.

B) I ve II

D) II ve III

E) I ve II yönünde çekirdek yükü artar.

C) I ve III

E) Yalnız III

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM



Örnek 10Ne

, 11Na , lerinin;

12Mg

ve

13Al element­

a) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişkiyi bulunuz. b) 2. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişkiyi bulunuz.

2.



1A

8A

2A

3A 4A 5A 6A 7A

4. İyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki;

Çözüm 10 Ne: 2

) 8 ), 2. periyot 8A grubu

11Na: 2

) 8 ) 1 ), 3. periyot 1A grubu

12Mg: 2 ) 8 ) 2 ), 3. periyot 2A grubu 13AI: 2



I. 4. periyottan itibaren 2A ve 3A grupları arasında geçiş metalleri bulunur.

) 8 ) 3 ), 3. periyot 3A grubu

a) 1.İ.E: Ne > Mg > AI > Na

2.İ.E: Na+ > Ne+ > AI+ > Mg+

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız II

72

C) Yalnız I

E) Yalnız III

= 1, 3

‹ E3 ‹ E2

= 2, 1

‹ E4 ‹ E3

= 4, 5

şeklinde olan bir baş grup elementi ile il­ gili; II. Değerlik elektron sayısı 3’tür. III. Birinci iyonlaşma enerjisi,atom numarası kendisinden bir önce gelen elemente göre daha yüksektir.

III. Yarı metaller sadece 4A ve 5A grubunda bulunurlar.

‹ E1

I. Toprak metalleri grubunda yer alır.

II. A grubu elementlerinin tümünün değerlik elektron sayısı, grup numarasına eşittir.

b) İkinci iyonlaşma enerjileri karşılaştırılırken grup numaralarından bir geri gidilir. Sanki o grupta bulunuyormuş gibi kıyaslama yapılır.



Periyodik tablo ile ilgili;

‹ E2



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

A) 3. periyot 8A

B) 3. periyot 7A

C) 2. periyot 8A

D) 2. periyot 6A

MİRAY YAYINLARI

E) 3. periyot 6A

9. Aşağıdaki grafikte; atom numaraları ardışık olan bazı baş grup elementlerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki gösterilmiştir.

M Y

X

K

Atom numarası

İ



I. K+ ve Z3– iyonları izoelektroniktir.

• Metalik aktifliği en fazla olan element

II. X ve Z elementleri arasında X3Z iyonik bileşiği oluşabilir. III. Aynı periyotta atom yarıçapının soldan sağa doğru genel değişimi göz önüne alınarak Z elementinin atom çapının Y elementine göre küçük olması beklenir.

• Elektron ilgisi en fazla olan element • 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan element

Periyodik tabloda yerleri gösterilen ele­ mentler ile yukarıda bu elementleri ta­ nımlayan ifadeler sırasıyla eşleştirildi­ ğinde harflerin yan yana dizilimi aşağı­ dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) İMRAY

B) RİMAY

D) MİRAY

C) YARİM

E) MARİY



–

8

D

899

1757

14850

21005

9

I

418

3052

4410

5900

N

2373

5251

–

–

10

Çözüm

A

801

2430

Y

520 H 7300

D

899

I

418 H 3052

N 2373

1757

12

3660

H 25000

3

3A

11815

–

1

1A

H 14850

21005

2

2A

4410

5900

1

1A

–

–

2

8A

5251

I. X’in değerlik elektron sayısı 1’dir.

yargılarından hangileri kesinlikle doğ­ rudur? A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II D) Yalnız III E) II ve III

Çözüm 1. durum

2. durum 4A

2A

5A

V. Y ve Z elementlerinin değerlik elektron sayıları eşittir.

Z

3A

6A

T

4A

7A

M

5A

8A

D) II

E) I

13

III. Y nin atom numarası 4 ise M VA grubundadır.

Y

C) III

Atom numarası

Buna göre;

1A

doğru olduğu söylenemez?

7

11

X

B) IV

Grup No

11815

IV. X ve K elementlerinin kimyasal özellikleri benzerdir.

A) V

Değerlik Elektron sayısı

7300

II. T bir halojendir.

Grafikten yola çıkılarak,

• Atom çapı en küçük olan element • Elektronegatifliği en yüksek olan element

520

Atom numaraları 1. İyonlaşma enerjisi (kkal/mol) ardışık sayılar oM lan 2. periyottaki T Y 5 elemen­tin Z 1. iyonlaşma X enerjisi – atom numarası ilişkisi yandaki gra­fikte verilmiştir.

Y

A

Y

Örnek Z

R

25000

İyonlaşma enerjisi (kj/mol) T

6.

3660

6

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • PERİYODİK SİSTEM

B) Yalnız II

Buna göre, X elementinin periyodik tab­ lodaki yeri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

2430

Grup No

A) Yalnız I



5

801

Değerlik Elektron sayısı

yargılarından hangileri yanlıştır?

4

İE4 (kj/mol)

elektron sayısı, toplam tanecik sayısının üçte biri kadardır.

III. X elementinin atom çapı daha büyüktür.

3

A

İE4 (kj/mol)

8. X atomunun toplam tanecik sayısı 54 ve

Aşağıda verilen tabloda A, Y, D, I, N elementlerinin iyonlaşma enerjilerini inceleyerek değerlik elektron sayıla­ rını ve grup numaralarını yazınız. İE 3 (kj/mol)

E) –4

İE3 (kj/mol)

D) –3

İE 2 (kj/mol)

C) +3

İE2 (kj/mol)

B) –2

2

İE1 (kj/mol)

A) +2

II. Y elementinin proton sayısı daha büyüktür.

Örnek

İE1 (kj/mol)

Buna göre, A gruplarında bulunan, 1H ve soy gaz olmadığı bilinen X ve Y ele­ mentleri ile ilgili;

iyonundaki toplam elektron sayısı 50 olduğuna göre, “n” değeri kaçtır? (8O)

Element



1

XOn4

I. X ve Y elementlerinin kimyasal özellikleri benzerdir.



ÜNİTE

sı 32, nötron sayısı ise 16’dır.

• Y elementinin 1. iyonlaşma enerjisi, X’inkinden fazladır.

KONUYU ÖĞRENELİM

7. XOn4 iyonundaki X elementinin nükleon sayı-

• X ve Y elementlerinin değerlik elektron sayıları aynıdır.

Element

5.

Cevap: D

73

TEST • 10

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1. Ümit Öğretmen iyonlaşma enerjisini anlatırken sınıfa; • G az hâlindeki nötr bir atomdan elektron kopararak pozitif yüklü iyon oluşturmak için verilmesi gereken enerjiye iyonlaşma enerjisi denir. İyonlaşma enerjisi endotermik bir olaydır.

2.

• Periyodik sistemde elementler artan proton sayısına göre dizilmiştir. Proton sayısı soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru artar.



• Periyodik cetveldeki yatay sıralara periyot, düşey sütunlara ise grup adı verilir. Aynı grupta bulunan elementlerin kimyasal özellikleri genellikle benzerdir.



Aşağıda periyodik cetvelden bir kesit verilmiştir.

• B ir tanecikten her elektron koptuğunda, elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti artar. Bundan dolayı iyonlaşma enerjileri arasında;



bilgilerini veriyor.



Buna göre,

13AI

atomuyla ilgili aşağıdaki öğrenci­



C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

R

S

B) E, K ve R elementleri benzer kimyasal özellik gösterebilir. C) M, N ve P elementleri aynı periyotta yer alır. D) Aynı periyotta bulunan elementlere ait atomların temel hâlde elektron bulunduran katman sayıları aynıdır.

lerden hangisinin verdiği bilgi yanlıştır? A)

Buna göre, sadece yukarıda verilen bilgiler dikkate alın­ dığında, aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Proton sayısı en büyük olan element S’dir.

MİRAY YAYINLARI

• Nötr taneciklerde elektron sayısı kadar farklı iyonlaşma enerjisi değeri vardır.

E) C, I ve O elementleri aynı grupta yer alır.

13 farklı iyonlaşma enerjisi değeri vardır.

3.

Canan

B)

• Periyodik sistemde 7A grubunda yer alan elementlere “halojenler” denir. 7A grubu elementleri, metaller ile tepkime vererek tuz oluşturdukları için bu gruba “tuz oluşturan” anlamında halojenler genel adı verilmiştir. Bulundukları periyotta elektron alma eğilimi en fazla olan elementlerdir. Halojenlerden flor (F2) ve klor (CI2) oda koşullarında gaz hâlde, brom (Br2) sıvı, iyot (I2) ise katı hâlde bulunur.

3. ve 4. iyonlaşma enerjileri arasında ani artış gözlenir. Yusuf

C)

1. iyonlaşma enerjisinin denklemi; AI(k) + E1 "AI+(g) + e– şeklindedir.



Buna göre, halojenler ile ilgili;

Mehmet

D)

I. Aktif ametallerdir. İyonlaşma enerjileri karşılaştırıldığında 13. iyonlaşma enerjisinin değeri en büyüktür.

II. Grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe erime ve kaynama noktaları düşer. III. Moleküler (diatomik) yapılı elementlerdir.

Bahar

E)

Son yörüngesindeki elektronları daha kolay kopar.

74

B

İE1 < İE2 < İE3 < ……… < İEn ilişkisi bulunur.

• N ötr atomda değerlik elektronları kolay kopar. Baş grup elementlerinin iyonlaşma enerjisindeki ani artışlar elementlerin değerlik elektron sayılarının ve gruplarının bulunmasına yardımcı olur.



A

Nazlı

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III E) I, II ve III

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

4.

5.

Bir elementin son yörüngesindeki elektron sayısına değerlik elektron sayısı denir. 3. periyotta bulunan elementlerin değerlik elektron sayıları arttıkça proton sayısı ve grup numarası da artar.

Dondurma inek ya da keçi sütünden elde edilen içinde çeşitli meyve ve aromaların bulunduğu bir karışımdır.

Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe; atom

A, B, D vitaminleri, kalsiyum (Ca) ve fosfor

hacmi azalırken genellikle iyonlaşma enerjisi ar-

(P) yönünden zengin bir gıdadır.

tar. Aynı periyotta bulunan baş grup elementle-

Çocuk, büyük pek çok insanın severek tü-

rinin birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki;

kettiği dondurmada bulunan Ca ve P ele-

1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A şeklindedir.

mentleri insan vücudunda en fazla bulunan elementlerdendir. Tüm organizmala-

Aşağıda 3. periyotta oldukları bilinen M, İ, R, Y elementlerinin değerlik elektron sayılarını gösteren bir grafik verilmiştir.

rın DNA yapıları için P, kemik yapısı için Ca elementi oldukça önemlidir.

MİRAY YAYINLARI

Değerlik elektron sayısı 7 5 3 2 M



İ

R

Y

Dondurmada bulunan kalsiyum (Ca) ve fosfor (P) elementleri ile ilgili;



Element

I. Kalsiyum 4. periyotta bulunan bir alkali metaldir. II. Fosfor 5A grubunda bulunan bir ametaldir.

Verilen bilgilere göre, aşağıdaki yargılardan hangi­ si yanlıştır?

III. Kalsiyum ve fosfor elementleri aralarında iyonik bağlı Ca3P2 bileşiğini oluşturabilir.

A) Atom hacmi en küçük olan element M’dir.

yargılarından hangileri doğrudur? (15P, 20Ca )

B) Proton sayısı en küçük olan element İ’dir.

A) Yalnız I

C) Son katmanlarındaki elektron sayıları arasındaki ilişki,

B) I ve II

D) II ve III

M > R > Y > İ şeklindedir.

C) I ve III

E) I, II ve III

D) İ ve Y elementlerinin birinci iyonlaşma enerjileri arasında, Y > İ ilişkisi vardır. E) Grup numaraları arasında, İ < Y < R < M ilişkisi vardır.

6. X, Y, Z ve T harfleri karışık olarak metal, ametal, yarı metal ve soygazı temsil etmektedir.

Aşağıdaki tabloda bu elementlere ait birtakım özellikler verilmiştir. Element

Özellik

X

Kendisi de dahil olmak üzere, ait olduğu sınıftaki tüm elementler oda koşullarında katı hâldedir.

Y

Doğada diatomik (moleküler) yapıda bulunabilir.

Z

Periyodik tablonun en sağında yer alır.

T

Isı ve elektriği oldukça iyi iletir.

Buna göre; X, Y, Z ve T elementleri için aşağıdakilerden han­ gisi doğrudur? X

Y

Z

T

A)

Metal

Ametal

Soy gaz

Yarı metal

B)

Ametal

Metal

Yarı metal

Soy gaz

C)

Yarı metal

Ametal

Soy gaz

Metal

D)

Soy gaz

Yarı metal

Ametal

Metal

E)

Metal

Soy gaz

Ametal

Yarı metal

75

ÜNİTE

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1.

• Maddeleri oluşturan birimlere kimyasal türler denir. Kimyasal türler; atom, molekül, iyon vb. gibi sınıflarda incelenebilir.



• Atom, elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük yapı taşıdır.

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

4

KİMYASAL TÜRLER

5

Kütlesi ve hacmi olan her şeye madde adı verilir. Tüm maddeler taneciklerden oluşur. Maddeleri oluşturan farklı taneciklere (atom, molekül, iyon vb...) kimyasal tür denir.

6 7 8



10 11

Bir elementin tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini taşıyan en küçük yapıtaşına atom denir. Atomun temel tanecikleri proton, nötron ve elektrondur.

13

I



Buna göre,

III. Demir metali (Fe)

D) III. görsel element molekülüdür.

mi, atom değildir? B) II ve IV

D) I ve III

Yukarıdaki görsellerde verilen kimyasal türler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

C) I. görsel bir bileşik molekülüne aittir.

maddelerinden hangilerinin yapısal biri-

A) I, II ve III

III

B) II. görsel atomdur.

IV. Su (H2O)

II

A) I. görsel farklı atomlardan oluşan bir moleküle aittir.

II. Hidrojen gazı (H2)

Atomlar fiziksel ve kimyasal yöntemler ile daha basit maddelere ayrıştırılamazlar. Ancak nükleer yöntemler ile ayrıştırılabilirler.

12

4.

I. Neon gazı (Ne)

Atom

9

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler (Kimyasal Türler)

E) II. görsel N2 gazı olabilir.

C) III ve IV

E) I, II, III ve IV

• Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu, Au, ... (metal atomları) • He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn (soy gaz atomları)

kimyasal türü atomdur?

• Aktif metaller doğada serbest hâlde (monoatomik yapıda) bulunmazlar. Bileşikleri hâlinde bulunurlar. (NaCI, KNO3, ...)

A) Sofra tuzu (NaCI) B) Tuz ruhu (HCI) C) Kezzap (HNO3)

Molekül

D) Cıva (Hg)



En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile bağlanması sonucu oluşan ve bağımsız bulunabilen saf maddelere molekül denir. Molekül Element Molekülü Aynı tür ametal atomlarının bir araya gelmesiyle oluşur. (H2, N2, O2, O3, F2, Cl2, P4, S8, ...)

Bileşik molekülü En az iki farklı tür ametal atomunun bir araya gelmesiyle oluşur. (CO2, HCl, NH3, H3PO4, H2O, C6H12O6, ...)

• Moleküller iki atomlu ise diatomik (N2, HF ...), • Üç atomlu ise triatomik (O3, H2O ...), • Çok atomlu ise poliatomiktir (H2O2 , C6H12O6 , P4 , S8).

3. Molekül: En az iki ametal atomunun kovalent bağ ile bağlanması sonucu oluşan ve bağımsız bulunabilen saf maddelerdir.

Element (H2, O2 vb.) ve bileşik (H2O, CO2 vb.) molekülü olarak iki sınıfta incelenebilir.



Buna göre, I. Ozon gazı (O3)

Buna göre, aşağıdaki kimyasal türlerden hangisi element molekülüdür?

veya atom gruplarına iyon denir.

• Negatif yüklü iyonlar anyon, pozitif yüklü iyonlar katyon olarak adlandırılır.



• Çok atomlu iyonlara kimyasal kök (kök iyon) denir.



Buna göre, CI- ve NH4+ tanecikleri ile ilgili; I. CI- anyondur.

III. Sodyum metali (Na)

II. NH+4 katyondur.

IV. Karbondioksit gazı (CO2)

III. NH+4 kimyasal köktür.

V. Hidroklorik asit (HCI)



maddelerinden hangisinin kimyasal türü molekül değildir? A) I

B) II

C) III

E) NH3

6. • Pozitif (+) veya negatif (–) yüklü atom

II. Hidrojen gazı (H2)



• Aynı tür ametal atomlarının kovalent bağ ile bağlanması sonucu oluşan moleküller element molekülü, farklı tür atomlardan oluşan moleküller ise bileşik molekülüdür.

A) H2O B) CO C) N2O D) O2

E) Zaç yağı (H2SO4)

Uyarı

76

5.

2. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin

Uyarı

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Metaller ve soy gazlar monoatomik yapılı elementlerdir.

D) IV

E) V

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız III

C) II ve III

E) I, II ve III



Yukarıdaki kimyasal türlerin sınıfları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(7N, 8O, 11Na) I

II

III

A)

Atom

Molekül

Molekül

B)

Atom

İyon

Molekül

C)

Molekül

İyon

Atom

D)

Molekül

Molekül

Atom

E)

İyon

Molekül

Molekül

Kimyasal Türler

I

İyonlar, tek tür atom içeren veya kimyasal kök adı verilen (+) ya da (–) yüklü taneciklerdir.

Soy gazlar ve elementel hâlde bulunan metallerin içerdiği kimyasal tür atomdur.

III

Yukarıdaki şemada kimyasal türler ile ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

11.

II

Moleküller, element veya bileşik molekülü olabilir.





Madde

İçerdiği Kimyasal Tür

Mg

Atom

NO3-

Molekül

SO2

Molekül

KONUYU ÖĞRENELİM

1

Katyon

Anyon

A)

✗

Pozitif (+) yüklü iyonlardır.

Negatif (–) yüklü iyonlardır.

(Na+, Ca2+, Al3+, Fe2+, Cu+, NH4+, ...)

(H–, O2–, N3–, F–, Cl–,CO32–, PO43–, ...)

B)

✓

C)

D)

✗

E)

✓

✓

✓

✓

✗

✗

✓

✗

✓

✓

✗

I. Ca

III. OH-

II. H2

IV. C2H5OH

Yukarıda verilen kimyasal türler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?



(1H, 6C, 8O)

• Elektron almış ya da vermiş atom topluluklarına kimyasal kök denir. Kökler çok atomlu iyonlardır. (NH4+, H3O+, NO3–, OH–, ClO4–, ...)

Bu türleri atom, molekül ve iyon olarak uygun şekilde sınıflandırarak yazınız.

D) III’teki kimyasal tür köktür. E) IV, bir bileşiktir.

Çözüm

C) I ve III

E) Yalnız III

12.

CO32- bir kimyasal köktür. Y

D

Soy gazların içerdiği kimyasal tür moleküldür.

1

9.

Y

Atom

Molekül

İyon

Li

Br 2

Ba2+

Au

CO

P3–

Co

H 2S

SO42–

Ne

O3

Mg2+

H2SO4 Cl2O7

D

Tuzlu su

Moleküller element ve bileşik molekülü olmak üzere ikiye ayrılır.

Demir tozu



Eda, bir miktar suya biraz tuz (NaCI) ve biraz demir tozu (Fe(k)) karıştırmıştır.

D

D

C) Atom, iyon D) Atom, iyon, molekül E) İyon, molekül



I. Bağlanan türlere göre;

5

Yukarıdaki doğru - yanlış etkinliğinde verilen ifadeler doğru ise D, yanlış ise Y yönü izlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır? A) 1

B) 2

C) 3

Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması Kimyasal türler arasındaki etkileşimler iki sınıfta incelenir.

3

Y

4

A) Atom, molekül B) Molekül

Y

Bakır metalinin içerdiği kimyasal tür atomdur.

Eda’nın hazırladığı karışımın içerdiği kimyasal türlerin tamamı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (11Na, 17CI)

2

D) 4

E) 5

5 7 8 9 10

Uyarı

Yukarıda bazı kimyasal türler verilmiştir.

C) II’deki kimyasal tür atomdur.

4 6

Li, Br 2, Ba2+, P3–, CO, H2S, Au, Co, O3, H2SO4, SO42–, Ne, Mg2+, Cl2O7

B) IV’teki kimyasal tür moleküldür.

3

İyon

Örnek

A) I ve II elementtir.

2

Elektron almış ya da vermiş atom veya atom topluluklarına iyon denir. Atom, elektron alırsa aldığı elektron sayısı kadar yükü azalırken; elektron verirse verdiği elektron sayısı kadar yükü artar.

Yukarıdaki maddelerin içerdiği kimyasal türler karşılarında doğru verildiyse “✓”, yanlış verildiyse “✗” ile işaretlendiğinde aşağıdakilerden hangisi oluşur? ✓

ÜNİTE

İyon



MİRAY YAYINLARI

8.

10.

III. N2O

11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

II. CO32-

7. I. Na

a) Atomlar arası bağlar: Aynı veya farklı tür atomlar arasındaki etkileşimler sonucunda atomlar arasında kimyasal bağlar oluşur. H – H, Cl – Cl, H – Cl gibi. b) Moleküller arası bağlar: Aynı tür veya farklı tür moleküller arasında oluşan etkileşimlerdir. H2O – H2O, CO2 – CO2 , HCI – H2O gibi.

77

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1.

II. Bağın sağlamlığına göre Kimyasal türler birbirine yaklaştığında elektron bulutları ve çekirdekler arasında elektrostatik itme ve çekme kuvvetleri meydana gelir. Çekme kuvvetleri, itme kuvvetlerinden fazla ise güçlü etkileşimler yani kimyasal bağlar oluşur. Çekme ve itme kuvvetlerinin birbirine yakın olduğu durumlarda zayıf etkileşimler yani fiziksel bağlar oluşur.

4 5 6 7 8

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler ve Lewis Yapısı

Güçlü Etkileşimler

10

Atomlar arası

Bağlanan türlere göre

Moleküller arası

11 12 13

Polar kovalent bağ

Van der Waals kuvvetleri

✓ İyon-indüklenmiş dipol

dipol (London kuvvetleri)

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

H

H

H

H

H

✓ Dipol-indüklenmiş dipol

✓ İndüklenmiş dipol- indüklenmiş



• Kimyasal türleri birbirinden ayırmak için yaklaşık 40 kJ/mol veya daha az enerji gerekiyorsa zayıf etkileşim, yaklaşık 40 kJ/mol veya daha fazla enerji gerekiyorsa güçlü etkileşim kabul edilir. Ancak 40 kJ/mol’den daha büyük enerjiye ihtiyaç olduğu hâlde zayıf etkileşim olarak kabul ettiğimiz durumlar da bulunmaktadır. Örneğin,

Element Sembolü

Lewis Yapısı

A)

1H

H

B)

5B

B

C)

C 6

C

A

B

D)

7N

N

Yukarıda verilen tanecikler arası etkileşimler ile ilgili;

E)

9F

F

I. A, atomlar arası etkileşimdir. II. B, moleküller arası etkileşimdir. III. A güçlü , B zayıf etkileşimdir.

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II

H2O(s) + 43,9 kJ/mol $ H2O(g)

B) I ve III

D) Yalnız I

hâl değişimi olduğu için zayıf etkileşimdir.

C) II ve III

E) I, II ve III

Örnek Aşağıda verilen tepkimelerin güçlü ya da zayıf etkileşim olduklarını belirtiniz.

4.

17CI

-

iyonunun Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir? A) CI

–

b) NaCl(s)+ 787 kJ/mol $ Na+(g) + Cl–(g) c) l2(k) + 151 kJ/mol $ 2l(g) d) Ar(s) + 6,4 kJ/mol $ Ar(g)

D) CI

2.

• Zayıf etkileşimlerin kırılması veya oluşması sırasında gerçekleşen enerji değişimi genellikle yaklaşık 40 kj/mol veya daha azdır.



• Kuvvetli etkileşimlerin kırılması veya oluşması sırasında gerçekleşen enerji değişimi ise genellikle yaklaşık 40 kj/ mol veya daha fazladır.

Çözüm a) zayıf

b) güçlü

c) güçlü

d) zayıf

Bağ enerjisi: Bir bağın oluşumu ya da kopması sırasında meydana gelen enerji değişimine bağ enerjisi denir. Birimi kJ/mol dür. Bir bağ ne kadar sağlam ise bağ enerjisi de o kadar fazladır.



X2(g) + Enerji $ 2X(g)



Bağ

Bağ Enerjisi (kJ/mol)

H–H

436

O=O

498

N

946

C–C

343

C=C

615

C

812

C

II. 2HCI(g) $ H2(g) + CI2(g)

–



C) CI

E) CI

–

–

tepkimelerinden hangileri gerçekleşirken oluşan ısı değişiminin 40 kj/mol’den az olması beklenir? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

5. Aşağıda gerçekleşen olaylardan hangisinde güçlü etkileşimler oluşmuştur?

III. CI2(g) $ 2CI(g)

B) CI

Buna göre, I. C2H5OH(s) $ C2H5OH(g)

Bağ enerjisi

–



a) CH3OH(s)+ 35,3 kJ/mol $ CH3OH(g)

N

78

şeklinde sınıflandırılabilir.

H

Buna göre, aşağıdaki elementlerden hangisinin Lewis yapısı yanlış verilmiştir?

Zayıf etkileşimler

Hidrojen bağı

Dipol-dipol İyon-dipol İndüklenmiş etkileşimleri etkileşimleri dipol etkileşimleri

Apolar kovalent bağ



Güçlü etkileşimler

Bağın sağlamlığına göre

Zayıf Etkileşimler

İyonik Kovalent Metalik bağ bağ bağ

bolü etrafına değerlik elektron sayısı kadar nokta koyulur. Noktalar element sembolünün dört tarafına (sağ, sol, alt, üst) önce teker teker yerleştirilir, sonra ikinciler yazılır.

Kimyasal türler arasındaki etkileşimler;

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler

9

3. • Lewis yapısı yazılırken, element sem-

ÖĞRETMENİN NOTU

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

C) I ve III

E) I, II ve III

A) H2O(s) $ H2O(g) B) 2H2(g) + O2(g) $ 2H2O(g) C) CH3OH(s) $ CH3OH(suda) D) NaCI(k) $ Na+(suda) + CI-(suda) E) Fe(k) $ Fe(s)

İyon

Lewis Yapısı

I.

Na+

Na+

II.

P3–

P

O2–

III

O

N

B) Yalnız II

D) I ve II

3–

taneciğine dönüşmesi ile ilgili;

I. 3 elektron almıştır.

3–

II. Periyodik tablodaki grubu 8A olmuştur. III. Oktetini tamamlayarak bir anyona dönüşmüştür.

2–



Yukarıdaki iyonlardan hangilerinin Lewis yapısı yanlış verilmiştir? (8O, 11Na, 15P) A) Yalnız III

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Lewis yapısı N şeklinde olan atomun

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) Yalnız I

ÜNİTE

4

• Aynı tür iki atom arasında;

E) II ve III



2. Değerlik elektron sayısı bulunur.

Buna göre, 2. periyotta bulunan X elementinin atom numarası kaçtır? B) 9

C) 8

D) 7

8.

I. O + 2e- $ (g)

O

➤ 12Mg

tanecikleri ile ilgili; II. Periyodik tablodaki grupları III. Kimyasal türleri

Noktalar elementin sembolünün dört köşesine önce teker teker yerleştirilir. Sonra ikinciler yazılır.

IV. Lewis yapıları

Element

yukarıda verilenlerden hangileri aynıdır? A) I, II,III ve IV B) I ve II D) I ve III

2–

C) II, III ve IV

E) II ve IV

II. 2CI(g) $ CI2(g) III. Fe(k) $ Fe(s)

Yukarıdaki dönüşümlerden hangilerinde oluşan kimyasal tür, bir atomdur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

E) I ve III

3Li

2)1)

1

Li

4Be

2)2)

2

Be

5B

2)3)

3

B

6C

2)4)

4

C

7N

2)5)

5

N

8O

2)6)

6

O

9F

2)7)

7

F

10Ne

2)8)

8

Ne

Uyarı

12. IUPAC sistemine göre, 3. periyodun 16. grubunda bulunan X elementinin 2 elektron alması sonucunda oluşan kimyasal tür ve bu taneciğin Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

ilgili, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Değerlik elektron sayısı 2’dir.

Kimyasal Tür

Lewis Yapısı

A)

İyon

X

B)

Atom

X

B) 2A grubunda bulunur.

C)

C) Oda koşullarında monoatomik gaz hâlindedir.

D)

Molekül

X

E)

İyon

X

D) Kararlı yapıdadır. E) İçerdiği kimyasal tür atomdur.

Katman - Elektron Değerlik Lewis Dizilimi Elektron Sayısı Yapısı

Atomlar kararlı olmak (soy gazların elektron dizilimine ulaşmak) için elektron alarak, vererek veya elektronlarını ortaklaşa kullanarak kimyasal bağ yaparlar.

C) Yalnız III

9. Lewis yapısı X şeklinde olan element ile

İyon

7 8 9 10 11 12 13

3. Elementin sembolü yazılır. 4. Elementin sembolü etrafına değerlik elektron sayısı kadar nokta konur.

I. Değerlik elektron sayıları

E) 6 MİRAY YAYINLARI

A) 10



➤ 2He

6

LEWIS YAPISI (ELEKTRON - NOKTA FORMÜLÜ)

1. Bir atomun katman elektron dağılımı yazılır.

11.

5

Bağ sağlamlığı : 2 = 2 Bağ uzunluğu : - 2 = 2 şeklindedir.

Lewis yapısı, bir element sembolü ile değerlik elektron sayısını gösteren noktalardan oluşur. (Değerlik elektron sayısı (DES) = son katmanındaki elektron sayısı)

şeklindedir.

3

Uyarı

Bir atomun Lewis yapısı şu şekilde yazılır:

7. X2- iyonunun Lewis yapısı X

2

C) I ve II

E) II ve III

2–

1

• Bağ kırılması endotermik (enerji alan), bağ oluşumu ise ekzotermik (enerji veren) bir olaydır.

X

2+

• 2He : 2 ) $ DES = 2 He atomunun Lewis yapısı He: şeklindedir. He atomu kararlı elektron dizilimine sahip olduğu için kimyasal bağ yapmaz. Atomların bağ oluşumunda rol oynayan elektronları, değerlik elektronlarıdır.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

6.

İYONLARIN LEWIS YAPILARI 2–

2+

●

17Cl

: 2)8)7) : 2)8)1)

Cl ,

– 17Cl :

Na ,

+

●

11Na

●

8O : 2 ) 6 )

O ,

●

15P

P ,

●

20Ca

: 2)8)5)

: 2 ) 8 ) 8 ) 2 ) Ca ,

11Na

2)8)8)

Cl

: 2)8)

Na

2– 8O : 2 ) 8 )

O

15P

3–

: 2)8)8)

2+ 20Ca :

P

–

+ 2– 3–

2 ) 8 ) 8 ) Ca2+

79

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

3

1. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi iyonik

GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (KİMYASAL BAĞLAR)

4



7

lerden hangisinde doğru verilmiştir?

(1H , 7N , 8O , 9F , 11Na , 12Mg , 17CI , 20Ca) A) NaCI

Zıt yüklü iyonların birbirlerini elektrostatik çekim kuvvetleri ile çekmesi sonucunda oluşan kimyasal bağa iyonik bağ denir.

6

4. NaF bileşiğinin Lewis yapısı aşağıdaki-

bağ içermez?

İyonik Bağlar

5

İyonik Bağ

B) MgF2

D) H2O

(9F, 11Na) A) Na

C) NH4OH

E) CaO

F

C) Na+ F

B) Na F

D) Na+ F

–



E) Na

–

F

İyonik bağ genellikle metal ve ametal atomları arasında elektron alışverişi ile oluşan bağ türüdür.

9 10

Uyarı

12

• Bir bileşiğin yapısında pozitif yüklü kök varsa o bileşik iyonik bağ içerir. (NH4Cl, NH4NO3 vb...)

13

•

11Na ve 17Cl atomları



11Na: 2

) 8 ) 1 ) DES = 1 (Metal)



17Cl: 2

) 8 ) 7 ) DES = 7 (Ametal)

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

11

arasında oluşacak bileşiğin Lewis yapısını inceleyelim:

Na+ Cl

Na + Cl

I. 1 tane AI atomu 3 elektron vermiştir.



Yukarıdaki bileşiklerden hangileri iyonik bağlı bileşiklerdir?



(8O , 9F , 11Na , 12Mg , 17CI , 19K)

Örnek

A) I, II ve III

20Ca ve 9F elementlerinin

oluşturdukları bileşiğin Lewis yapısını gösteriniz.

şeklinde olan

bileşik ile ilgili;

III. MgO

NaCl Sodyum klorür NaCl, iyonik bağlı bir bileşiktir.

3–

5. Lewis yapısı AI3+ P

I. NaF II. KCI

–

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) Yalnız III

II. 1 tane P atomu 3 elektron almıştır. III. P atomunun değerlik elektron sayısı 8’dir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve III

D) Yalnız II

C) I ve II

E) Yalnız III

Çözüm 20

Ca: 2 ) 8 ) 8 ) 2 ) DES = 2 (Metal)

9F: 2 ) 7 ) DES = 7 (Ametal)

Ca + F F

Ca2+2 F

–

veya F

–

Ca2+ F

–

şeklinde gösterilebilir. CaF2 " Kalsiyum florür

Örnek 12 Mg ve 8O elementlerinin

oluşturdukları kararlı bileşiğin Lewis yapısını gösteriniz.

Çözüm 8O: 2

3. B

12Mg: 2 ) 8 ) 2 ) DES = 2 (Metal)

12 Mg

ve 9F elementlerinden oluşan kararlı bileşiğin Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (9F , 12Mg) A) Mg

F

–

Mg

2+

O

2–

B) Mg 2 F

MgO Magnezyum oksit

C) Mg F

D) Mg2+ F E) Mg2+ F

–

6. K 2O bileşiği ile ilgili; I. Lewis yapısı 2K+ O

2–

şeklindedir.

II. İyonik bağlı bir bileşiktir.

–

2+

) 6 ) DES = 6 (Ametal)

Mg + O

80

2.

MİRAY YAYINLARI

8

III. K ve O atomları arasında elektron alışverişi gerçekleşmiştir.

2–



yargılarından hangileri doğrudur? (8O, 19K) A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız III

C) II ve III

E) I, II ve III

7. • İyonik bağlı bileşikler molekül içermez.

A) NaNO3(k) $

Na+(suda)

1

+

NO-3(suda)

Buna göre, aşağıdaki bileşiklerden hangisi molekül içermez?

B) Na2SO4(k) $

(1H , 6C, 7N , 8O , 11Na , 17CI)

C) Mg(OH)2(k) $ Mg2+ (suda) + 2OH (suda)

A) H2O

B) HCI

D) CO2

D) Na3PO4(k) $

C) NaCI

2Na+(suda)

Na3+ (suda)

+

+

SO24(suda)

PO-4(suda)

E) Ca(NO3)2(k) $ Ca2+ (suda) + 2NO 3(suda)

E) NO2

11.

8. Aşağıdakilerden hangisi iyonik bağlı bileşiklerin özelliklerinden değildir?

13AI

ve 8O atomları arasında oluşan kararlı bileşiğin formülü ve türü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) Oda koşullarında katı hâldedirler. Bileşik Formülü

Bileşik Türü

A)

AIO

İyonik bağlı

B)

AI2O3

İyonik bağlı

C)

AIO2

Kovalent bağlı

D)

AI3O2

İyonik bağlı

E)

AI2O3

Kovalent bağlı

B) Erime ve kaynama noktaları oldukça C) Özelliklerini taşıyan en küçük birimleri moleküldür. D) Kimyasal yöntemlerle ayrıştırılabilirler. E) Katı hâlde elektrik akımını iletmezken, sıvı hâlde ya da suda çözündüklerinde elektriği iletirler.

MİRAY YAYINLARI

yüksektir.

2

Öğretmen Notu

3

İYONİK BAĞLI BİLEŞİKLERİN ÖRGÜ YAPISI

4

İyonik bağlı bileşiklerin özelliklerini taşıyan en küçük birimi molekül değil, birim hücredir.

5 6

İyonik bağlı bileşiklerde katyon ve anyonlar itme ve çekme kuvvetlerini dengeleyecek şekilde bir araya gelerek düzenli bir yapı oluşturur. Bu yapıya kristal örgü yapısı denir. Kristal örgü yapısında her bir iyon, belirli sayıda zıt yüklü iyon tarafından çekilmektedir.

7 8 9 10

Örneğin; sodyum klorürde (NaCl) her Na+ iyonu 6 tane Cl– iyonu tarafından ve her Cl– iyonu da 6 tane Na+ iyonu tarafından çekilerek sodyum klorürün kristal örgü yapısını oluşturur. İyonik kristallerde tekrarlanan yapısal birimlere birim hücre denir.

11 12 13

İyonik Bağlı Bileşiklerin Genel Özellikleri

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER



ÜNİTE

hangisi yanlış verilmiştir?

İyonik bağlı bileşiklerin özelliklerini taşıyan en küçük birimi, birim hücredir.

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Aşağıdaki iyonlaşma denklemlerinden

• Oda koşullarında katı hâldedirler. • Erime ve kaynama noktaları oldukça yüksektir. • Kırılgan yapıda olduklarından tel ve levha hâline getirilemezler, işlenemezler. • İyonik bağlar güçlü etkileşimler olduğu için iyonik bileşikler kimyasal yöntemler ile ayrıştırılabilirler. • İyonik bağlı bileşikler katı hâlde elektrik akımını iletmezken, sıvı hâlde ya da suda çözündüklerinde elektriği iletirler. suda

NaCl(k)

Na+(suda) + Cl–(suda)

• Bağ yapan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik karakteri ve polaritesi artar.

9. İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrı-

Örnek

şarak çözünürler.

KF ve NaCl iyonik bağlı bileşiklerinin iyonik karakterlerini karşılaştırınız. (9F, 11Na, 17Cl, 19K)

aXaYb(k) $ aXb+ (suda) + bY (suda)







şeklinde iyonlaşırlar.



Buna göre,

Çözüm CI–(suda)

I. NaCI(k) $

Na+(suda)

+

II. AICI3(k) $

AI3+ (suda)

+ 3CI–(suda)

9F: 2

11Na: 2

III. MgF2(k) $ Mg+(suda) + F–(suda)

yukarıdaki iyonik bileşiklerden hangileri-

12. Mg2+ iyonu ve PO43- kökü arasında olu-

nin suda iyonlaşma denklemi yanlış ve-

şan iyonik bileşiğin formülü aşağıdaki-

rilmiştir?

lerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) I ve II

B) I, II ve III

D) Yalnız II

C) II ve III

E) Yalnız III

) 7 ) 2. periyot 7A grubu

Cl: 2 ) 8 ) 7 ) 3. periyot 7A grubu 17

A) MgPO4

B) Mg2PO4

D) Mg3PO4

C) Mg3(PO4)2

E) Mg(PO4)2

) 8 ) 1 ) 3. periyot 1A grubu

19K: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) 4. periyot 1A grubu

Elektronegatiflik Na > K



F > Cl

KF bileşiğinde atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı, NaCl bileşiğindekinden fazladır. İyonik karakter: KF > NaCl şeklindedir.

81

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1

Uyarı

2

• Bileşiğin yapısında bulunan bir kök, bileşik suda çözündüğünde atomlarına ayrışamaz kısaca kökler parçalanmaz.

3 4

1.

4. ÖĞRETMENİN NOTU

Bağ yapan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik karakteri ve polaritesi artar.

• İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çözünürler.

5

a– XaYb(k) $ aXb+ (suda) + bY (suda)

6

İyonik Bağ



şeklinde iyonlaşırlar.



8

Öğretmen Notu

9 10 11 12 13

İyonik Bağlı Bileşiklerin Suda Çözünme Denklemleri • NaNO3(k) $ Na+(suda) + NO –3 (suda) • AlCl3(k)

• K 2SO4(k) $ 2K+(suda) + SO2– 4(suda) • • •

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

– $ Al3+ (suda) + 3Cl (suda)

• • • •

2– MgS(k) $ Mg2+ (suda) + S (suda) + Na2CO3(k) $ 2Na(suda) + CO2– 3(suda) NH4NO3(k) $ NH4+(suda) + NO –3(suda) – MgBr 2(k) $ Mg2+ (suda) + 2Br (suda) + Na3PO4(k) $ 3Na (suda) + PO3– 4(suda) – Fe(OH)3(k) $ Fe3+ (suda) + 3OH (suda) 2– CaCO3(k) $ Ca2+ (suda) + CO 3(suda)

II. NaCI bileşiğinin iyonik bağ sağlamlığı, KCI bileşiğininkinden daha fazladır.

II. İyonik karakterleri arasındaki ilişki, NaF > NaCI şeklindedir.

III. Aynı basınçta, NaCI bileşiğinin erime noktası, KCI bileşiğininkinden daha yüksektir.



yargılarından hangileri doğrudur?



(9F, 11Na, 17CI) A) I, II ve III



C) I ve II

D) I ve II

2. X Y



İyon yükü -, yarıçapı .; İyonik yapılı bileşiklerde iyonik bağ sağlamlığı arttıkça bileşiğin erime ve kaynama noktası da artar.

Yukarıdaki periyodik tabloda yerleri gösterilen X, Y ve Z elementleri için aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) X ve Y elementlerinin değerlik elektron sayıları aynıdır. B) Z elementi periyodik tablodaki elektronegatifliği en yüksek olan elementtir.

Uyarı

E) I, II ve III

5.

• NaF



• KF



• NaCI





Yukarıdaki bileşiklerin iyonik karakterleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (9F , 11Na , 17CI , 19K) A) NaF > KF > NaCI B) NaF > NaCI > KF C) KF > NaF > NaCI D) KF > NaCI > NaF E) NaCI > NaF > KF

D) YZ bileşiğinin iyonik karakteri, XZ bileşiğininkinden yüksektir. E) Y elementinin atom çapı, X’inkinden küçük, Z’ninkinden büyüktür.

Örnek O ve 16S elementlerinin 12Mg atomu ile oluşturduğu MgO ve MgS bileşiklerinin iyonik bağ sağlamlıkları ile erime noktalarını kıyaslayınız.

6. Aşağıdaki iyon çiftlerinden hangisinin

8

oluşturacağı bileşiğin formülü karşısında yanlış verilmiştir?

3. MgCO3 bileşiği ile ilgili; I. Kristal örgü yapısındadır.

İyon Çifti

II. Hem iyonik hem de kovalent bağ içerir.

123

16S: 2 ) 8 2+ 2–

C) Yalnız I

C) X ve Y arasında bileşik oluşmaz.

• İyonik yapılı bileşiklerde iyonik bağın sağlamlığı ile iyonik karakter karıştırılmamalıdır.

8O: 2 ) 6 ) 2. periyot 6A

B) Yalnız II

E) Yalnız III

Z

İyonik bağlı bileşiklerde, iyonik bağın sağlamlığı iyonların yüklerine ve yarıçaplarına bağlıdır. İyonların yükleri arttıkça ve yarıçapları (iyonlar arası mesafe) azaldıkça, iyonik bağın sağlamlığı artar.

ifadelerinden hangileri doğrudur? (11Na, 19K) A) Yalnız III

B) II ve III

D) Yalnız I

Çözüm ) 6 ) 3. periyot 6A

iyon yarıçapları: S2– > O2–

Mg O ve Mg2+S2– $ iyon yükleri eşit İyonik bağ sağlamlığı ve erime noktası: MgO > MgS şeklindedir.

82

I. İki bileşikte de bir tane Na atomu bir elektron kaybetmiştir.

III. Katı hâlde elektrik akımını iletirler.

İyonik Bağ Sağlamlığı

Buna göre, NaCI ve KCI bileşikleri ile ilgili; I. KCI bileşiğinin iyonik karakteri, NaCI’ninkinden daha fazladır.

NaF ve NaCI bileşikleri ile ilgili;

MİRAY YAYINLARI

7

• İyonik bağlı bileşiklerde, iyonik bağın sağlamlığı iyonların yüklerine ve yarıçaplarına bağlıdır. Genellikle iyonların yükleri arttıkça ve yarıçapları azaldıkça iyonik bağın sağlamlığı artar. Bağ sağlamlığı arttıkça erime noktası da artar.

III. Erime noktası oldukça düşüktür.

yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? (6C , 8O , 12Mg) A) I ve III

B) I ve II

D) Yalnız I

C) II ve III

E) Yalnız III

+

A)

Na ,

B)

2+

C)

Mg AI

3+

Ca

E)

NH+4

,

NaNO3 Mg3(PO4)2

-

AIF3 -

, OH ,

Bileşik Formülü

PO43-

,F

2+

D)

NO-3

SO42-

CaOH (NH4)2SO4

10. X, Y ve Z alkali metallerinin periyodik

Na ve 16S elementlerinin oluşturduğu kararlı bileşik ile ilgili, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (19K) 11

tablodaki yerleri şekilde gösterilmiştir.

A) Formülü Na2S’dir. B) Na atomunun Na2S bileşiğini oluştururken tanecik çapı küçülmüştür. C) Bileşiğin Lewis yapısı, 2Na lindedir.

+

S

2–

şek-

D) Bileşik, kendisinin tüm özelliklerini taşıyan birim hücrelerden oluşmuştur.

KONUYU ÖĞRENELİM

1A

1

Y

Buna göre; X, Y, Z elementlerinin 9 F ile yaptığı bileşiklerin aynı basınçta erime noktaları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Z X

A) YF > ZF > XF

B) XF > ZF > YF

C) YF > XF > ZF

D) XF > YF > ZF

E) ZF > YF > XF

Uyarı

3

Elektronegatiflik farkı > 1,7 ise iyonik bağ

6



şeklindedir. 2 8



Buna göre,

Oda koşullarında katı hâldedirler. 1 Suda iyonlaErime noktaları rına ayrışarak çok yüksektir. çözünürler. 5 2

I. YR III. Y3M IV. Mİ2

yukarıda verilen bileşiklerden hangileri iyonik bağlıdır? A) I ve II

B) III ve IV

D) I ve IV

C) II ve III

İyonik bağlı bileşikler

MİRAY YAYINLARI

II. Y2İ

4 En küçük yapı birimi moleküldür.



E) I, II ve III

3 Sulu çözeltileri elektrolittir.

Yukarıda iyonik bağlı bileşikler ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

12.

9.

İYONİK BİLEŞİKLERİN FORMÜLLERİNİN YAZILMASI • İyonik bağlı bileşiklerin formülleri yazılırken; önce pozitif yüklü iyon (katyon), sonra negatif yüklü iyon (anyon) yan yana yazılır. • İyon yüklerinin mutlak değerleri alınır ve element sembollerinin sağ alt köşelerine çapraz olarak yazılır. Xa+ Yb– XbYa: Bileşik formülü b a

123

11.

• İyonların yükleri mutlak değerce eşit ise tanecikler birebir birleşirler. Mg2+ O2– $ MgO Al3+ N3– $ AlN • İyon yüklerinin sayısal değeri birbirinin katı ise formül yazılırken iyon yükleri sadeleştirilir. 2

1

Pb4+ S2– $ PbS2 1 2 Cr6+ O2– $ CrO3 • Katyon veya anyon çok atomlu iyon (kök) ise çaprazlama yapılırken kök paranteze alındıktan sonra kökün altına sayı yazılır. Al3+ SO42–

D A B C



2

3

$ Al2(SO4)3

Örnek

Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri gösterilen A, B, C elementlerinin D ile yaptıkları bileşiklerde iyonik bağ sağlamlıkları arasındaki ilişkinin aşağıdakilerden hangisi gibi olması beklenir?



Görselde verilen NaCI bileşiği ile ilgili;

Aşağıda verilen iyon çiftlerinden oluşacak bileşiklerin formüllerini yazınız. a) Fe3+ ve O2– +

Na ve CO32– 4+ –

I. Kristal örgü yapısındadır.

c)

II. Suda iyonlarına ayrışarak çözünür.

e) Sn ve OH

III. İyonik bağ karakteri MgCI2 den düşüktür.

A) BD2 > CD > AD

B) BD2 > AD > CD



ifadelerinden hangileri yanlıştır?

C) CD > AD > BD2

D) CD > BD2 > AD



(11Na, 12Mg, 17CI)

E) AD > BD2 > CD

A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız III

4 5

Elektronegatiflik farkı < 1,7 ise polar kovalent bağ

Öğretmen Notu

mentlerinden A’nın katman elektron dizilimi

2

• Bağ yapan iki atom arasındaki elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik karakteri ve polaritesi artarken; elektronegatiflik farkı azaldıkça kovalent karakteri artar.

7

Elektronegatiflik farkı = 0 ise apolar kovalent bağ kabul edilir.

E) İyonik bağ karakteri, K 2S bileşiğinin iyonik bağ karakterinden daha yüksektir.

8. Atom numaraları ardışık olan M, İ, R, A, Y ele-

ÜNİTE

C) II ve III

E) I, II ve III

b) Mg2+ ve S2– d) Al3+ ve PO43–

8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

7.

Çözüm a) Fe3+O2– & Fe2O3 b) Mg2+S2– & MgS c) Na+CO32– & Na2CO3 d) Al3+PO43– & AlPO4 e) Sn4+OH – & Sn(OH)4

83

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

1.

3

KOVALENT BAĞ

4

Aynı ya da farklı tür ametal atomları arasında elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu oluşan bağ türüne kovalent bağ denir.

6

Ortaklaşa kullanılan elektronlar atomlar tarafından eşit kuvvetlerle çekiliyorsa apolar (kutupsuz) kovalent bağ, farklı kuvvetlerle çekiliyorsa polar (kutuplu) kovalent bağ oluşur.

7 8 9

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

13



• Aynı tür ametal atomları arasında oluşan kovalent bağa apolar kovalent bağ, farklı tür ametal atomları arasında oluşan kovalent bağa polar kovalent bağ denir.



Lewis yapısı,

H

N H

H

şeklinde olan

amonyak molekülü ile ilgili;

• Atomlar arasındaki bir kovalent bağ bir çizgi ile gösterilir.

★ Kovalent bağların oluşumu Lewis yapısı ile gösterilebilir.



★ Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine bağlayıcı elektron çifti, bağ oluşumuna katılmayan elektron çiftlerine ise ortaklanmamış elektron çifti denir.

D

Buna göre aşağıdaki bileşiklerden hangisinde hem polar, hem de apolar kovalent bağ bulunur? (1H, 6C, 7N, 8O)

II. Bir molekülde bir tane ortaklanmamış elektron bulunur.

A)

III. Bir molekülde 3 tane polar kovalent bağ bulunur.

B)

O H

★ Atomlar arasında bir çift elektronun ortak kullanılması ile bir kovalent bağ oluşur ve çizgi (–) ile gösterilir.

H

1H:

H

H

Bağlayıcı elektron çifti



H

N

H

C)

O

C

H

H E) H — C — O — H H

Apolar kovalent bağ (1)

yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 7N) A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

D) H — C — C — H

O H

H



H

H

1 ), değerlik elektron sayısı (DES): 1

H + H

H

I. Bir tane molekülde 3 çift bağlayıcı elektron bulunur.

H

• H2 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz. (1H)

C) I ve III

E) Yalnız II

• O2 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz. (8O) 8O:

2 ) 6 ) , değerlik elektron sayısı: 6

O + O

O

O

O

O

Bağlayıcı Ortaklanmamış Apolar kovalent elektron çifti (2) elektron çifti bağ (2)

★ Farklı tür ametal atomlarının elektronegatiflik değerleri farklıdır. ★ Ortak kullanılan elektronlar elektronegatifliği fazla olan atom tarafından daha çok çekilir. ★ Elektronegatifliği daha fazla olan atom kısmi negatif (d–) yükle yüklenirken diğer atom kısmı pozitif (d+) yükle yüklenir. Böylece molekülde kalıcı (+) ve (–) şeklinde iki kutup oluşur. • HF molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz. (1H ve 9F) 1H:

2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi sadece apolar kovalent bağ içerir?



H + F

H F

d+

d–

H

F

Bağlayıcı Polar kovalent elektron çifti (1) bağ (1)

H

4. H

(1H, 6C, 9F, 17CI) H

H

C — H

A) H — C

B) H — C — H

D) H — CI

III. Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektronu bulunmaz.

yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 5B) A) I ve II

E) H — C

C—H

molekülü ile ilgili; H

II. Bir molekülü 3 tane kovalent bağ içerir.

H C) F — F

B

I. Merkez atom bor (B) dur.

H

1 ) , değerlik elektron sayısı: 1

F: 2 ) 7 ) , değerlik elektron sayısı: 7 9

84

• Ametal atomları arasında elektron ortaklaşması ile oluşan kimyasal bağa kovalent bağ denir.

Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine bağlayıcı (ortaklanmış) elektron çifti, bağ oluşumuna katılmayan elektron çiftlerine ise ortaklanmamış elektron çifti denir.



Polar Kovalent Bağ

Apolar Kovalent Bağ

11 12

ÖĞRETMENİN NOTU

N



KOVALENT BAĞ

10

3. N

MİRAY YAYINLARI

5

Kovalent Bağ

B) II ve III

D) Yalnız I

C) I ve III

E) I, II ve III

5. • Polar kovalent bağlı moleküllerde elekt-

7. Molekül polarlığı ile bağ polarlığı farklı şeylerdir.

ronegatifliği fazla olan atom kısmî negatif (d –) yükle yüklenirken diğer atom kısmî pozitif (d+) yükle yüklenir. Bu nedenle molekülün iki ucunda kalıcı (+) ve (–) kutuplar oluşur.

• Apolar kovalent bağ ile oluşan iki atomlu moleküller apolardır.

H

B

H

➤ H CI



• Çok atomlu moleküllerde merkez atomun bağ oluşumuna katılmayan elektron çifti yoksa ve merkez atoma bağlı atomlar aynı ise molekül apolardır.

Kalıcı kutupların oluştuğu, polar moleküllerin (d+) uçlarını maviye, (d –) uçlarını kırmızıya boyaması gereken öğrenci, yukarıda Lewis yapıları gösterilen moleküllerden tüm polar olanları belirleyerek uygun şekilde boyadığında aşağıdakilerden hangisi oluşur? (1H, 7N, 8O, 9F, 17CI) A)

B)

N N

H F

O

H F

H — H ,

N N

E)

O H

H IV



moleküllerinin polarlığı aşağıdakilerden hangisinde doğru sınıflandırılmıştır?



(1H, 5B, 6C, 7N, 17CI) I

II

III

IV

A) Apolar

Apolar

Polar

Apolar

B)

Polar

Polar

Apolar

Apolar

C) Apolar

Apolar

Polar

Polar

D)

Polar

Apolar

Polar

Apolar

E) Apolar

Polar

Polar

Polar

H CI H

H

, H H H H II III

B

, H — C — CI

I

MİRAY YAYINLARI

D)

N



H CI H

O

H F H



H CI

5

Örnek

8 9

Çözüm

10

1 ) , değerlik elektron sayısı = 1

11

8O: 2 ) 6 ) , değerlik elektron sayısı = 6

12

1H:

merkez atom

H + O + H

H O H

O H

1

4

N2

Miray

2

CO2

H

3

H — C — O — H molekülü ile

BH3 6

CH3OH CHCI3



II. Bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron sayısı 4’tür. III. 5 tane polar kovalent bağ içerir.

yargılarından hangileri doğrudur?



(1H, 6C, 8O) B) I ve III

D) Yalnız III

5

7

Bir H2O molekülünde 2 tane bağlayıcı elektron çifti olduğu için 2 tane polar kovalent bağ bulunur. Ayrıca 2 tane de ortaklanmamış elektron çifti vardır.

Uyarı

8

HCN 9

CH4

C) II ve III

E) I, II ve III



CO2 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz.

10

H 2O

HF

(6C , 8O)

11

C2 H 6 12

H 2S

=

I. Bağlayıcı elektron çifti sayısı 5’tir.

A) I ve II

HCI

Aydın

Miray’ın platform üzerinden geçerek Aydın’a ulaşması için sadece üzerinde apolar moleküllerin yazılı olduğu bölümlere basması gerekmektedir. Buna göre Miray, aşağıdaki yollardan hangisini izlerse Aydın’a ulaşabilir? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 16S, 17CI) A) 1, 4, 7, 8, 11

B) 1, 2, 6, 9, 12

C) 1, 2, 5, 9, 11

D) 1, 2, 5, 9, 12

Çözüm 6

C: 2 ) 4 ), DES = 4

8

O: 2 ) 6 ), DES = 6

O + C + O O

C

13

H

Örnek =

H

7

(1H , 8O)

8.

ilgili;

6

H2O molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz.

• Kovalent bağlı bileşiklerde genellikle en çok bağı yapan atoma merkez atom denir.

6. Bir tane,

3 4

H

H

2

Buna göre,

H

H C)



1

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

O

ÜNİTE

★ F atomunun elektronegatifliği, H atomununkinden fazla olduğu için F atomu kısmi negatif (d–) yükle, H atomu kısmi pozitif (d+) yükle yüklenir.

• Çok atomlu moleküllerde, merkez atomun bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektronu varsa molekül polardır.

➤ H F

➤ N N ➤

• Farklı ametal atomlarından oluşan iki atomlu moleküller polardır.

KONUYU ÖĞRENELİM

O C O

O merkez atom

Bir CO2 molekülünde 4 tane bağlayıcı elektron çifti olduğu için 4 tane polar kovalent bağ içerir. Ayrıca 4 tane de ortaklanmamış elektron çifti vardır.

E) 3, 6, 8, 10

85

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

3

MOLEKÜLLERDE POLARLIK VE APOLARLIK

4 6 7 8 9 10 11 12 13

4. Kimya Kafe’de, masa numaraları aşağıdaki

1. Lewis yapısı X şeklinde olan X elementi

Apolar kovalent bağ içeren iki atomlu bir molekülde ortaklaşa kullanılan elektronlar her iki atom tarafından eşit kuvvetlerle çekildiği için elektron yük yoğunluğu dengeli olarak dağılır ve molekülde bulunan atomlar arasında kalıcı pozitif ve negatif kutuplar oluşmaz. Bu nedenle molekül apolardır. (H2, N2, O2, Cl2, ...)

5

Kovalent Bağ

ipuçları ile verilmiştir.

2. periyotta bulunmaktadır.

Buna göre, X elementi ile ilgili; I. 5A grubunda bulunan bir ametaldir.



II. Hem iyonik hem kovalent bağ oluşturabilir.

CH4 molekülünde bağlayıcı elektron çifti sayısı

III. İki atomlu bir molekülünde 3 tane apolar kovalent bağ bulunur.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

İki atomlu bir molekülde elektron yük dağılımı dengeli değilse ve bir atom bağ elektronlarını daha fazla çekiyorsa kalıcı negatif kutup o atom üzerinde, kalıcı pozitif kutup da diğer atom üzerinde bulunur. Bu tür moleküller de polardır. (HCI, CO, ...)

B) Yalnız II

D) I ve III

NH3 molekülünde polar kovalent bağ sayısı



E) I, II ve III



C) Özlem ve Selin

I. 1A grubundan 1H elementine ait olabilir.

D) Ali ile Selin, Özlem ile Mehmet

II. 7A grubundan 9F elementine ait olabilir.

E) Selin ile Özlem, Ali ile Mehmet

III. 5A grubundan 7N elementine ait olabilir.

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve III

D) I ve II

C) II ve III

E) Yalnız III

) 7 ) , değerlik elektron sayısı = 7

F + F

F F

F

F

3.

• N2 molekülü, (7N)

7N: 2

) 5 ), değerlik elektron sayısı = 5

N N

N

N

N2 molekülünde 3 tane bağlayıcı elektron çifti vardır. 3 tane apolar kovalent bağ içerir. N2 molekülü, apolardır. (Elektron yük yoğunluğu dengeli dağılmıştır.)

5.

Her derste soru çözmesi için öğrenci seçer. Öğrenciyi okul numarası ile çağırır. Fakat okul numarasının her rakamını sırasıyla bir kavram ile ifade eder.



Gizem Öğretmen, bu ifadeleri tahtaya yazar ve öğrencinin gelmesini bekler.



Bu derste seçilen öğrenci numarasını ifade eden kavramlar sırası ile şunlardır; • H2 molekülündeki apolar kovalent bağ sayısı

• Y elementi bir halojendir.

Buna göre, X ve Y arasında oluşan 4 atomlu kararlı bileşik ile ilgili, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

• CH4 molekülündeki bağlayıcı elektron sayısı • NH3 molekülündeki bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektron çifti sayısı

A) Merkez atom X’tir.

• BH3 molekülündeki polar kovalent bağ sayısı

B) Molekül formülü XY3 tür.

C) Polar bir moleküldür. D) Molekül içi bağlar polar kovalent bağdır. X

E) Lewis yapısı Y

Y

şeklindedir. Y

• Gizem Öğretmen, Lewis yapısı ve kovalent bağ konusunda pratik yapmayan öğrencilerine, öğrenmelerini hızlandırmak için şu yöntemi uygular;



mentinin değerlik elektron sayısı 5’tir.

Bağlayıcı Apolar elektron çifti kovalent bağ

F2 molekülü, apolardır. (Elektron yük yoğunluğu dengeli dağılmıştır.)

• A gruplarından birinde bulunan X ele-

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

molekülü ile ilgili;

• F2 molekülü, (9F)

N + N

86

2.

B) Ali ve Mehmet

3. Bağ polarlığını gösteren vektörün bileşkesi sıfırsa molekül apolar, değilse polardır.

9F: 2

Ali

Buna göre, yukarıda masa numaraları verilen dört kişiden hangileri aynı masada oturmaktadır? (1H, 6C, 7N, 8O) A) Ali ve Selin

2. Merkez atom üzerinde bağa katılmayan elektron çifti (veya elektron çiftleri) varsa molekül polar, yoksa ve merkez atoma bağlı atomlar aynı ise molekül apolardır.



Mehmet

N2 molekülünde apolar kovalent bağ sayısı

Moleküllerin polarlığı üç yöntemle tespit edilebilir: 1. Molekülde simetri varsa apolar, yoksa polardır.

Özlem

C) I ve II

Uyarı • Bir molekül polar kovalent bağ içerdiği hâlde elektron yük dağılımı dengeli ise molekül apolar olabilir.

Selin

CO2 molekülündeki ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı

Buna göre, tahtaya çağırılan öğrencinin numarası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 5B, 6C, 7N) A) 1413 D) 1423

B) 1823

C) 1813

E) 1812

H

KONUYU ÖĞRENELİM

9. H — C — C — O — H molekülü ile ilgili;

I. Her ikisi de polar moleküllerdir. II. NaCI iyonik bağlı bir bileşiktir.

H

H



yargılarından hangileri yanlıştır?

II. Molekül içindeki tüm bağlar, elektron ortaklaşması ile oluşur.



(1H, 8O, 11Na, 17CI)

III. Molekül apolardır.

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

I. Bir molekülü 8 tane kovalent bağ içerir.



C) I ve III

E) I, II ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

1

• H2S molekülü, (1H, 16S) ), değerlik elektron sayısı = 1

2

S: 2 ) 8 ) 6 ), değerlik elektron sayısı = 6

3

1H: 1

III. Lewis yapıları Na+ [ CI ]– ve O H H şeklindedir.

ÜNİTE

16

H

+ S

+

H

H S H

S H

10. Bir bileşik apolar olmasına rağmen polar kovalent bağ içeriyorsa; bu bileşik ile ilgili

I. Polardır.

I. En küçük birimi moleküldür.

III. En küçük birimleri moleküldür.

II. Farklı tür ametal atomlarından oluşmuştur. III. Lewis yapısı

yukarıda verilen yargılardan hangileri ortaktır? (1H, 7N, 8O, 11Na) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

8.

MİRAY YAYINLARI



II. Kovalent bağ içerir.



Y

H 2O

CH4

Y

şeklinde olabilir.

B) Yalnız II

D) I ve II

HCI CH 3OH

X

6

H2S molekülü, polardır. (Merkez atom üzerinde 2 tane ortaklanmamış elektron çifti vardır.)

8

C) Yalnız III

E) II ve III

Güçlü Etkileşimler 5





Sadece, üzerinde polar kovalent bağ içeren apolar bir molekülün formülü yazılı olan elma olgunlaşmıştır. İdil’in olgunlaşmış olan elmayı koparması için hangi molekülü seçmesi gerekir? (1H, 6C, 7N, 8O, 17CI) A) N2 D) HCI

B) H2O

C) CH4 E) CH3OH

İyonik bağ oluşurken metal atomunun çapı küçülür, ametal atomunun çapı büyür.

Yukarıdaki şemada güçlü etkileşimler ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1

), değerlik elektron sayısı = 1

10

5B: 2

) 3 ), değerlik elektron sayısı = 3

11

3H

+ B

12

H

H H B H

B H

H

Bir BH3 molekülünde 3 tane bağlayıcı elektron çifti vardır. 3 tane polar kovalent bağ içerir.

Uyarı H B H

H

Örnek

NH3 molekülü NH3 molekülünün Lewis yapısını çizerek bağ ve molekül polarlıklarını belirtiniz. (1H, 7N)

4

Polar kovalent bağ içeren bir molekül apolar olabilir.



1H: 1

• BH3 molekülünde, merkez atom olan bor (B) oktete ulaşmamıştır. Bu tür bileşiklere oktet boşluğu olan bileşikler denir.

Kovalent bağ, elektron ortaklaşması ile oluşur. 2 İyonik bağ her zaAynı tür ametal man metal ve ameatomları arasında tal atomları arasınoluşan bağ, apolar da oluşur. kovalent bağdır. 1 3

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

7 9

BH3 molekülü, apolardır. (Merkez atom üzerinde ortaklanmamış elektron çifti yoktur ve molekül simetriktir.)

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

11.

N2

Y

5

Bir H2S molekülünde 2 tane bağlayıcı elektron çifti vardır. 2 tane polar kovalent bağ içerir.

• BH3 molekülü, (1H, 5B)

7. NaOH ve NH3 bileşikleri için;

4

H

Çözüm 3H

+ N

H N H H

13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

H

6. NaCI ve H2O bileşikleri ile ilgili;

d–

H d+

N H

H d+

d+

NH3 molekülü polar olup, bir molekülü 3 tane polar kovalent bağ içerir.

87

ÜNİTE

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1.

3

METALİK BAĞ

4

• Metalik bağ, metal atomlarını bir arada tutan güçlü bir etkileşimdir.

5

Metalik Bağ 3.

Elektron denizi modeli

• Metallerde ve alaşımlarda görülen bir etkileşim türüdür.

6 7

Elektron denizi

8

Metal iyonu

10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

13

• Metal atomlarının iyonlaşma enerjileri düşüktür. Bu nedenle metallerin değerlik elektronları çekirdek tarafından zayıf kuvvetlerle çekilirler. Ayrıca metallerin değerlik orbital sayısı, değerlik elektronlarından fazladır. • Metal atomları bir arada bulunduklarında değerlik elektronları hem kendi, hem de komşu metal atomlarının boş ve eş enerjili değerlik orbitallerinde rahatlıkla dolaşabilir.

D) I ve II

• Elektron denizi ile pozitif yüklü metal katyonları arasında oluşan elektrostatik çekim kuvvetleri ise metalik bağ olarak adlandırılır.

2.

98

Mg

650

AI

660

K

64

I. Metalik bağ kuvveti arttıkça erime noktası artar. II. Değerlik elektron sayısı arttıkça genellikle erime noktası artar. III. Metal atomlarının çapı arttıkça erime noktası azalır.

C) Yalnız III

E) I ve III

Na

Buna göre, tablodaki veriler incelenerek A grubu metalleri ile ilgili;

yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II

180



III. 7N elementinin atomları arasında oluşabilir.

A) Yalnız I

Li

Normal basınç altında 3Li, 11Na, 12Mg, 13AI ve K elementlerinin erime noktaları yukarıdaki 19 tabloda verilmiştir.

II. Serbest dolaşan elektronların oluşturulduğu elektron denizi ile pozitif yüklü metal katyonları arasındaki elektrostatik çekim kuvveti ile oluşur.

Erime Noktası (°C)

Yukarıda görseli verilen güçlü etkileşim ile ilgili; I. Metalik bağı gösterir.

• Serbest dolaşan elektronlar adeta bir elektron denizi oluşturur.



sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir? A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) Yalnız III

4. Aşağıda verilen elementlerden hangilerinin atomları arasında metalik bağ bulunur?

Metallerin genel özellikleri; 1. Isı ve elektriği iyi iletirler.

A) 6C

2. Yeni kesilen yüzeyleri parlaktır.

B) 8O

D) 9F

3. Tel ve levha hâline getirilebilirler (işlenebilirler).

C) 11Na E) 17CI

4. Esnektirler. 5. Serttirler. 6. Erime ve kaynama noktaları genellikle yüksektir. • Baş grup metallerinde metalik bağ kuvveti genellikle metallerin değerlik elektron sayısı ile doğru; metal atomlarının çapı ile ters orantılıdır. • Metal atomları arasındaki elektrostatik çekim kuvveti ne kadar fazla ise metalin erime noktası o kadar yüksektir.

88



MİRAY YAYINLARI

9

Metal



Metallerin genel özellikleri ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Isı ve elektriği iyi iletirler. B) Tel ve levha hâline getirilebilirler. C) Erime ve kaynama noktaları genellikle yüksektir.

5. Aşağıda verilen maddelerden hangisi

D) Kendi aralarında kovalent bağlı bileşikler oluştururlar.

bir molekül ya da bileşik olmadığı hâlde atomları arasında güçlü etkileşimler bulunur? (1H, 2He, 8O, 12Mg, 18Ar)

E) Esnektirler.

A) He

B) H2

C) H2O D) Mg

E) Ar

6.

10. I.

II.

KONUYU ÖĞRENELİM

III.

ÜNİTE

ÖĞRETMENİN NOTU

1

Atom çapı küçüldükçe metalik bağ kuvveti artar.

IV.

V.

Altın bilezik

Çelik tencere



E) Y > X > Z

Pırlanta

Y

C)

Y

R

R

M

Y

M

R

D) M

Y

R

E)

Y

R

M

II. Çelik



Yukarıda verilen maddelerden hangileri metalik bağ içermez?

Na: 2 ) 8 ) 1 ), 3. periyot 1A grubu

9

A) V

19K: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ), 4. periyot 1A grubu

10

B) IV

C) III

D) II

E) I

B) III ve IV

D) III, IV ve V

I. Metal atomları arasında oluşan güçlü etkileşimdir. II. Metalik bağ kuvveti, atom çapı ile doğru orantılı olarak değişir. III. Metal atomları arasında elektronların serbest dolaşmasının nedeni genellikle metal atomlarının değerlik elektron sayılarının az, değerlik orbitali sayılarının fazla olmasıdır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve III

C) I ve II



C) Yalnız IV

A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) Yalnız III

metallerinin aynı basınçtaki erime noktalarını karşılaştırınız.

11Na: 2 ) 8 ) 1 ), DES = 1, 3. periyot 1A grubu 12Mg: 2 ) 8 ) 2 ), DES = 2, 3. periyot 2A grubu 13Al:

2 ) 8 ) 3 ), DES = 3, 3. periyot 3A grubu

I. 4. periyot 2A grubu elementidir.

III. 11Na

Yukarıda verilen elementlerden hangilerinin kendi atomları arasında güçlü etkileşimlerin gerçekleşmesi sonucunda bir molekül oluşmaz?

11Na, 12 Mg ve 13Al

Çözüm

E) I, II ve III

II. 8O

Örnek

E) Yalnız III

12. 20Ca elementi ile ilgili; 9. I. 1H

11

11. Metalik bağ ile ilgili;

V.Demir

A) I, II ve V

8

3 Li: 2

D) II ve III

IV. Azot gazı

) 1 ), 2. periyot 1A grubu

Yukarıda verilen maddelerden hangisi metalik bağ içermez?

11 12 13

Li > Na > K şeklindedir.

III. Karbon



7

Erime noktaları arasındaki ilişki;



8. I. Lehim

4

Çözüm

Li, Na ve K elementleri aynı gruptadır. Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom yarıçapı artar ve metalik bağ kuvveti azalır. Bu nedenle metalin erime noktası düşer.

Buna göre M, R ve Y elementlerinin periyodik tablodaki yerinin aşağıdakilerden hangisindeki gibi olması beklenir? B)

aynı basınçtaki erime noktalarını karşılaştırınız.

6

• Değerlik elektron sayıları aynı olan M, R, Y metalleri baş grup elementleridir ve normal basınçtaki erime noktaları arasındaki ilişki, Y > R > M şeklindedir.

A) M

3

3 Li, 11Na ve 19 K metallerinin

5

B) X > Z > Y C) Z > Y > X

D) Z > X > Y



Bakır cezve

2

II. Lewis yapısı Ca şeklindedir. III. CaO bileşiğini oluştururken Ca ve O atomları arasında metalik bağ oluşur.

yargılarından hangileri yanlıştır? (8O) A) Yalnız III D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız I

Na, Mg ve Al elementleri aynı periyottadır. Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı azalır ve değerlik elektron sayısı artar. Bu nedenle aynı periyotta sağa doğru gidildikçe genellikle metalin erime noktası artar.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

A) X > Y > Z

7.

Alüminyum şişe

Lewis yapıları X , Y , Z şeklinde olan 3. periyot elementlerinin metalik bağ kuvvetleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

MİRAY YAYINLARI



Örnek

Erime noktaları arasındaki ilişki; Al > Mg > Na şeklindedir.

E) I ve III

89

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

1. İyonik bağlı bileşikler adlandırılırken önce

4

Sık Kullanılan Katyonlar

5

+1 yüklü

+2 yüklü

6

H+: Hidrojen

7

Li : Lityum

Mg : Magnezyum

Na+: Sodyum

Ca 2+: Kalsiyum

K+: Potasyum

Ba 2+: Baryum

8

Zn2+: Çinko

Ag : Gümüş

10

NH4+: Amonyum +3 yüklü

11

Sık Kullanılan Anyonlar –1 yüklü

–2 yüklü

H –: Hidrür

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Sistematik Adı

I.

NaCI

Sodyum klorür

II.

K 2SO4

Potasyum sülfat

III.

Ca3P2

Kalsiyum fosfür



(8O, 11Na, 15P, 16S, 17CI, 19K, 20Ca) A) Yalnız I

O2–: Oksit

–

F : Florür

S2–: Sülfür

Cl–: Klorür

SO42–: Sülfat

Br –: Bromür

II. Tüm özelliklerini gösteren en küçük yapı birimi, birim hücre olarak adlandırılır. III. Katı hâlde elektrik akımını iletir.

CO32–: Karbonat

B) Yalnız II

D) I ve III



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5. • Yapısında üç tür atom içerir. • Molekül içermez.

–

I : İyodür NO3–: Nitrat

• Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.

–3 yüklü

CN –: Siyanür

N 3–: Nitrür

–

OH : Hidroksit

P3–: Fosfür

CH 3COO –: Asetat

PO43–: Fosfat

• Metal atomu içermez.

2. Ca2+ ve PO43- iyonlarından oluşan bileşiğin formülü ve sistematik adı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

–4 yüklü C 4–: Karbür

Bileşik Formülü

Sistematik Adı

A)

CaPO4

Kalsiyum fosfat

B)

Ca3(PO4)2

Kalsiyum fosfat

Bileşik adı

C)

Ca2(PO4)3

Kalsiyum fosfür

$

NaF sodyum florür

D)

Ca3(PO4)2

Kalsiyum fosfür

$

Al2O3 alüminyum oksit

E)

Ca3PO4

Kalsiyum fosfat

• İyonik bağlı bileşikler adlandırılırken önce katyon (metal veya kök) adı sonra anyon (ametal veya kök) adı söylenir. Katyon adı +

Anyon adı –

+

F florür

Al3+ + alüminyum

O2– oksit

2+

CO32–

Na sodyum

Ca kalsiyum

NH4+ + amonyum Zn2+ çinko Na+ sodyum +



Yukarıda özellikleri verilen bileşik aşağıdakilerden hangisi olabilir?



(1H, 7N, 8O, 12Mg, 15P, 16S, 17CI, 20Ca) A) H2SO4

B) H3PO4

D) Mg(OH)2

C) NH4CI

E) Ca(NO3)2

CaCO3 $ + karbonat kalsiyum karbonat NO3– nitrat

$

NH4NO3 amonyum nitrat

+

Br – bromür

$

ZnBr 2 çinko bromür

+

SO42– sülfat

$

Na 2SO4 sodyum sülfat

CO32–

K 2CO3 K $ + potasyum karbonat potasyum karbonat

6. 3. Mg(NO3)2 bileşiği ile ilgili;

Bileşik Formülü I.

AIN

II.

CuSO4

Sistematik Adı Alüminyum nitrür

l NaCI: Sodyum klorür

I. Mg2+ ve NO3- iyonlarının elektrostatik çekimi sonucunda oluşmuştur.

l K3P: Potasyum fosfür

II. Kristal örgü yapısındadır.

III. CH3COOK

Potasyum asetat

l MgSO4: Magnezyum sülfat

III. Sistematik adı, magnezyum nitrattır.

IV.

Pb(CO3)2

Kurşun (II) karbonat

V.

Hg(OH)2

Cıva (II) hidroksit

l CH3COONa: Sodyum asetat



yargılarından hangileri doğrudur?

l Kalsiyum nitrür: Ca3N2



(7N, 8O, 12Mg)

l Baryum sülfür: BaS l Sodyum karbonat: Na2CO3 l Potasyum siyanür: KCN

90

Bileşik Formülü

yukarıda formülü verilen bileşiklerden hangilerinin sistematik adı, karşısında doğru verilmiştir?

Al : Alüminyum

13

I. Formülü KCI’dir.

Buna göre;



3+

12

şik ile ilgili;

2+

+

9



Be2+: Berilyum

+

4. Sistematik adı kalsiyum klorür olan bile-

katyon (metal veya kök) adı, sonra anyon (ametal veya kök) adı söylenir.

İYONİK BİLEŞİKLERİN SİSTEMATİK ADLANDIRILMASI

MİRAY YAYINLARI

3

İyonik Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması

A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) Yalnız II

Bakır (II) sülfat

Yukarıdaki bileşiklerden hangisinin adı yanlış verilmiştir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

7. Sistematik adı, bakır (II) oksit olan bile-

matik adı karşısında yanlış verilmiştir?

I. Formülü Cu2O dur.

Bileşik Formülü

II. İyonik bağlı bir bileşiktir. III. Molekül yapılıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve II

D) Yalnız I

C) I ve III

E) Yalnız II

Sistematik Adı

2 3 5

A)

Na3PO4

Sodyum fosfat

B)

MgCI2

Mangan klorür

C)

Ca(NO3)2

Kalsiyum nitrat

D)

KOH

Potasyum hidroksit

Metal değişken değerlikli ise adlandırma yapılırken metalin adından sonra parantez içerisine roma rakamı ile o bileşikte aldığı değerlik yazılır. Sonra anyon adı söylenir.

6

Lityum sülfat

• Sık kullanılan değişken değerlikli metaller

7

Li2SO4

+1 yüklü

+2 yüklü

Cu+: Bakır (I) Cu2+: Bakır (II) Hg+: Cıva (I)

Fe2+: Demir (II)

12. Cıva (I) oksit bileşiğinin formülü aşağıdakilerden hangisidir? (8O)

dakilerden hangisidir? A) Demir hidroksit

B) Demir (II) oksit

C) Demir (II) hidroksit

D) Flor (II) oksit

A) FeO

B) BaO

D) Hg2O

C) HgO

şan bileşik ile ilgili, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

MİRAY YAYINLARI

9. Amonyum ve karbonat iyonlarından olu-

II. Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir.

A) Formülü (NH4)2CO3 tür.

III. Formülü NH4CI dir.

B) İyonik bir bileşiktir.



C) Metal atomu içermez. D) Kovalent bağ içerir.

D) I ve III

E) 14 tür atom içerir.

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

E) I, II ve III

III. Sistematik adı, magnezyum fosfürdür.

+

O2– oksit

$

Cu2O bakır (I) oksit

Cu2+ bakır (II)

+

O2– oksit

$

CuO bakır (II) oksit

Fe3+ demir (III)

+

12

Pb2+ kurşun (II)

+

I– iyodür

Hg+ cıva (I)

+

Br– $ bromür

13

OH – Fe(OH)3 $ hidroksit demir (III) hidroksit $

Pbl2 kurşun (II) iyodür HgBr cıva (I) bromür

Örnek Aşağıda verilen iyonik bağlı bileşiklerin sistematik adlarını karşılarında bırakılan boşluklara yazınız. a)

KNO3

b)

CaCl2

c)

AlN

d)

Na 2CO3

e)

Ca(OH)2

f)

CuSO4

g)

Fe2(CO3)3

h)

CH3COONa

ı)

NaCN

Sistematik Adı

Bileşik Formülü

Sistematik Adı

a)

KNO3

Potasyum nitrat

b)

CaCl2

Kalsiyum klorür

c)

AlN

Alüminyum nitrür

d)

Na 2CO3

Sodyum karbonat

e)

Ca(OH)2

Kalsiyum hidroksit

f)

CuSO4

Bakır (II) sülfat

A) Yalnız I

g)

Fe2(CO3)3

Demir (III) karbonat

h)

CH3COONa

Sodyum asetat

ı)

NaCN

Sodyum siyanür

D) I ve II

11

Bileşik adı

yargılarından hangileri yanlıştır? B) Yalnız II

10

+4 yüklü

Çözüm

II. Kristal örgü yapısındadır.

III. Katı ve sıvı hâlde elektrik akımını iletir.

A) Yalnız I

C) I ve II

I. Hem iyonik hem kovalent bağ içerir.

II. Formülü Pb2O’dur. yukarıda verilen ifadelerden hangileri yanlıştır?

B) Yalnız II

9

Sn4+: Kalay (IV)

Cu+ bakır (I)

14. Mg3(PO4)2 bileşiği ile ilgili,

I. Değişken değerlikli bir metalin iyonik bileşiğidir.

Anyon adı

Bileşik Formülü

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

10. Kurşun (II) oksit bileşiği ile ilgili;

Değişken değerlikli metal iyonunun adı

13. Amonyum klorür bileşiği ile ilgili; I. Molekül yapılıdır.

8

+3 yüklü Fe 3+: Demir (III)

Pb2+: Kurşun (II) Pb 4+: Kurşun (IV)

E) SnO

E) Flor (II) hidroksit

4

Hg 2+: Cıva (II) Sn2+: Kalay (II)

8. Fe(OH)2 bileşiğinin sistematik adı aşağı-

1

Değişken Değerlikli Metallerin Oluşturduğu Bileşiklerin Adlandırması Bazı metaller farklı bileşiklerinde farklı iyon yüküne (değerliğe) sahip olabilir.

E)



ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

şik ile ilgili;



KONUYU ÖĞRENELİM

11. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin siste-

C) Yalnız III

E) II ve III

91

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1. N2O5 bileşiği ile ilgili;

KOVALENT BAĞLI BİLEŞİKLERİN SİSTEMATİK ADLANDIRILMASI

4

Kovalent bağlı bileşikler adlandırılırken, önce moleküldeki atom sayıları Latince ön eklerle belirtilir. İlk atomun sayısı bir ise Latince ön ek kullanılmaz.

5 6 7

Sayı

Latince adı

Sayı

Latince adı

8

1

mono

6

hekza

9

2

di

7

hepta

10

3

tri

8

okta

4

tetra

9

nona

5

penta

10

deka

11 12 13

1. ametalin + Latince sayısı (1 hariç)

1. ametalin adı

+

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

4.

Bileşik Formülü

Bileşik Adı

CO2

Karbon dioksit

III. Kovalent bağlı bir bileşiktir.

PCI5

Fosfor triklorür

yargılarından hangileri yanlıştır? (7N, 8O)

SO2

Kükürt dioksit

I. Sistematik adı, diazot pentaoksittir. II. N – O arasında oluşan bağdaki elektron yoğunluğu N’ye daha yakındır.

A) I, II ve III

B) I ve II

D) Yalnız II

C) I ve III



E) Yalnız III

Yukarıdaki kutulara bileşik formüllerinden adı doğru olanlar için olanlar için

, yanlış

sembolü koyulduğunda

aşağıdakilerden hangisi oluşur? B)

A)

C)

D)

E)

2. 2. + ametalin ametal Latince sayısı iyonunun adı

2. PCI3 bileşiği ile ilgili, aşağıdaki ifadeler-

l CO2 : Karbon dioksit

den hangisi yanlıştır? (15P, 17CI)

l CCl4 : Karbon tetraklorür

A) Lewis yapısı

l PCl3 : Fosfor triklorür

P

CI

CI

şeklindedir.

CI

l H2O : Dihidrojen monoksit l NBr3 : Azot tribromür

B) Bir molekülünde 3 tane polar kovalent bağ içerir.

l Cl2O : Diklor monoksit

C) Sistematik adı, fosfor triklorürdür.

l Diazot tetraoksit: N2O4

D) Bir molekülünde ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayısı 20’dir.

l Difosfor monoksit: P2O

E) Polar bir moleküldür.

l Azot triklorür: NCI3

5. NF3 bileşiği ile ilgili; I. Sistematik adı, azot triflorürdür. F II. Lewis yapısı, F N F şeklindedir. III. Apolar bir moleküldür.

ifadelerinden hangileri doğrudur? (7N, 9F) A) Yalnız I

Örnek

B) I ve II

D) II ve III

I. Na3N

II. NH4NO3

IV. HCl

V. Mg3P2

C) I ve III

E) I, II ve III

III. N2O4

3.

Bileşik Formülü

Yukarıda verilen bileşiklerden kaç tanesi moleküler yapılıdır?

Bileşik Adı

(1H, 7N, 8O, 11Na, 12Mg, 15P, 17CI)

■

NO

✿ Azot dioksit

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

▲

N 2O

★ Azot monoksit

●

NO2

♥ Diazot monoksit

Çözüm

I. Na3N " İyonik bağlı II. NH4NO3 " İyonik bağlı III. N2O4 " Kovalent bağlı IV. HCl " Kovalent bağlı

Yukarıdaki bileşik formülleri ve adlarının eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

✿ ▲ ★ ● ♥

A) ■

V. Mg3P2 " İyonik bağlı Kovalent bağlı bileşikler, moleküler yapılıdır. Eğer yapısında pozitif yüklü kök varsa (NH4+ gibi) ve metal varsa bileşik iyoniktir. (III ve IV numaralı bileşikler molekülerdir.)

Cevap: B

92

Kovalent Bağlı Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

D) ■

B) ■

✿ ▲ ♥ ● ★

♥ ▲ ★ ● ✿

C) ■

★ ▲ ♥ ● ✿

E) ■

★ ▲ ✿ ● ♥

6. Dihidrojen monoksit bileşiği ile ilgili, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

(1H, 8O) A) Lewis yapısında 2 çift ortaklanmamış değerlik elektronu bulunur. B) Polar bir moleküldür. C) Bir molekülünde 2 tane polar kovalent bağ bulunur. D) Molekülün oluşumu sırasında hidrojen atomu 1 elektron verir, oksijen atomu 2 elektron alır. E) Bir molekülü 3 atom içerir.

7. CI2O bileşiğinin sistematik adı aşağıda-

10. Karbon tetraklorür bileşiği ile ilgili;

kilerden hangisidir? (8O, 17CI)

I. En küçük yapı birimi moleküldür.

A) Klor monoksit

B) Diklor monoksit

II. Apolardır.

C) Klor dioksit

D) Klor (II) oksit

III. Molekül içi bağlar polardır.

CI V. Formülü CCI4’tür.

ÜNİTE

1 Örnek

CI IV. Lewis yapısı CI C CI şeklindedir.

E) Diklor oksit

KONUYU ÖĞRENELİM

A) Sodyum klorür

4

B) Alüminyum sülfat

5

C) Potasyum iyodür

6

D) Magnezyum oksit

A) I

E) Kalsiyum bromür

C) III

D) IV

E) V

3

Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin anyonu çok atomludur?

yargılarından hangisi yanlıştır? (6C, 17CI) B) II

2

7 8 9

8. Dihidrojen monosülfür bileşiğinin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? B) HS2

D) Se2H

C) H2S E) H2SO4

A) NaCI $ Anyonu CI–

11

B) Al2(SO4)3 $ Anyonu SO42–

12

C) KI $ Anyonu I–

13

D) MgO $ Anyonu O2–

11.

E) CaBr2 $ Anyonu Br–

9. SO2 bileşiğini “kükürt (II) oksit” şeklinde adlandıran Emirhan’ın yaptığı adlandırma ile ilgili;

Kükürtün değerliği IV olarak düzeltilmelidir.



MİRAY YAYINLARI

Cevap: B



Zülal

Değişken değerli metallerin değerlikleri bildirilir. S baş grup elementidir. Kükürt oksit şeklinde düzeltilmelidir.





B) Azot monoksit

C) Azot dioksit

D) Diazot tetraoksit

E) Diazot pentaoksit

Yaren

SO2 kovalent bağlı bir bileşiktir. Elementlerin Latince sayıları bildirilerek adlandırma yapılır. İlk elementin sayısı bir ise söylenmez. Kükürt dioksit şeklinde adlandırılmalıdır.

Melih

yorumları yapılmıştır.



Buna göre, hangi öğrencinin yaptığı yorum doğrudur? (8O, 16S) A) Zülal D) Melih

B) Işıl

C) Yaren E) Canan

Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde sistematik adı verilen bileşiğin formülü yanlış yazılmıştır?



Bileşik Formülü

Bileşik Adı

I.

NO2

Azot dioksit

II.

SF6

Kükürt hekzaflorür

III.

PCI5

Fosfor pentaklorür

Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin adları karşılarında doğru verilmiştir? A) Yalnız I D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

Bileşiğin formülü

A) Amonyum nitrat

NH4NO3

B) Magnezyum sülfat

MgSO4

C) Potasyum klorür

PCl3

D) Dihidrojen monoksit

H 2O

E) Kalsiyum bromür

12.

Canan



Örnek

Bileşiğin sistematik adı

Kükürt yerine sülfür kelimesi kullanılmalıdır.



A) Azot oksit

Işıl

İyonik bileşiktir ve S değişken değerlikler alabilir adlandırma doğrudur.



Yukarıdaki görselde sarı toplar 7N, kırmızı toplar 8O elementini gösterdiğine göre, bileşiğin sistematik adı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

CaBr 2

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

A) H2Se

10

Çözüm

Çözüm C şıkkında PCI3 bileşiği kovalent bağlı bir bileşiktir ve P, fosfor elementinin sembolüdür. Doğru adlandırılması fosfor triklorür şeklinde olmalıdır. Cevap: C

93

TEST • 10

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

ZAYIF ETKİLEŞİMLER

4

Molekülleri ve soy gaz atomlarını birarada tutan fiziksel kuvvetlerdir.

5

1.

O

7

H

8

H

9

H

10 11 12 13

H—H



MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Yukarıdaki şekle göre,

A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız II

2.

C) II ve III

E) I, II ve III

C) II ve III

Y 2

Aşağıda verilen element ve bileşiklerden hangilerinin yoğun fazlarında tanecikleri arasında dipol–dipol etkileşimleri bulunur?

1



(1H, 6C, 7N, 8O, 17CI, 18Ar) A) Ar

B) N2

C) HCI D) CO2 E) CH4

Zayıf etkileşimler maddenin tüm fiziksel hâllerinde etkindir. Y

• Bağ oluşurken açığa çıkan veya bu bağı kırmak için gerekli olan enerjiye bağ enerjisi denir.

3

D

Molekül içi bağlar kuvvetli, moleküller arası bağlar zayıf etkileşimlerdir. Y

Moleküller arası etkileşimleri kavrayabilmek için dipol ve indüklenmiş dipol kavramlarını bilmek gerekir.

C) 3

II. Yoğun fazlarında molekülleri arasında dipol – dipol etkileşimleri etkindir.

5

D) 4

Y

leşik ile ilgili;

I. Polar bir moleküldür.

Kuvvetli ve zayıf etkileşimler ile ilgili yukarıda verilen ifadeler doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yönü izlendiğinde kaç numaralı çıkışa ulaşılır? B) 2

5. Lewis yapısı Y X Y şeklinde olan bi-

D

4

A) 1



D

Uyarı



kından kaynaklanan molekülün bir ucu kısmî negatif (d –), diğer ucu kısmi pozitif (d+) olarak kutuplanır. Bu kutuplanmaya kalıcı dipol adı verilir. Polar moleküller arasında oluşan zayıf etkileşime dipol – dipol etkileşimleri denir.

Y

Zayıf etkileşimler, çözünürlük, erime-kaynama noktası gibi özelliklerin belirlenmesinde etkilidir.

Zayıf etkileşimler yoğun faz denilen katı ve sıvı fazlarda etkindir. Gaz fazında tanecikler arası uzaklık fazla olduğundan ihmâl edilirler.

4. • Polar moleküllerde elektronegatiflik far-

Genellikle bağı kırmak için gerekli enerji yaklaşık 40 kj/mol’den büyükse güçlü etkileşim, küçükse zayıf etkileşim olarak ifade edilir.

gibi fiziksel özellikleri belirlemede etkilidir.

Polar moleküllerde gözlenir. Polar moleküllerde elektronegatiflik farkından kaynaklanan molekülün bir kısmının kısmi negatif (d–) diğer bir kısmının kısmi pozitif (d+) şeklinde kutuplanması durumudur.

D) Yalnız III

E) I, II ve III

D

Zayıf etkileşimler;

Kalıcı Dipol (Dipol)

B) I ve III

yargılarından hangileri doğrudur?

Zayıf etkileşimler veya fiziksel bağlar oluştuğunda veya koptuğunda yeni türler oluşmadığından maddenin kimyasal özelliği değişmez.

H Özkütle

yukarıda verilenlerden hangileri ile adlandırılabilir?

III. 1 numaralı bağı kırmak 2’ye göre çok daha fazla enerji gerektirir.

• Yoğun fazdaki etkileşimler de denir.

H Kaynama noktası

Yukarıdaki görselde A ile gösterilen etkileşimler,

A) I ve II

II. 2 numaralı bağ, fiziksel etkileşimdir.

• Moleküller arası bağlar

H Erime noktası



2

I. 1 numaralı bağ, kimyasal bağdır.

• Fiziksel bağlar

H Çözünürlük

F

III. Yoğun fazlardaki tanecikler arası etkileşimler

H—H

1





Genel olarak bağı kırmak için gerekli enerji yaklaşık olarak 40 kj/mol den büyükse güçlü etkileşim, 40 kj/mol den daha küçükse zayıf etkileşim olarak ifade edilir.

F

II. Moleküller arası bağlar

Uyarı

94



H

Zayıf etkileşimlere

F A

1  kimyasal bağ

Örneğin; H2O bileşiğinde oksijen ve hidrojen atomları (O – H) arasındaki bağı kırmak için gereken enerji, su molekülleri arasındaki bağı kırmak için gereken enerjiden büyüktür. Çünkü 1 numaralı etkileşim güçlü, 2 numaralı etkileşim zayıftır.

F

I. Fiziksel bağlar

2  fiziksel bağ

O

3.

ÖĞRETMENİN NOTU

Zayıf etkileşimler, moleküllerin ve soy gaz atomlarının yoğun fazlarında bulunan fiziksel bağlardır. Kimyasal bağlar, fiziksel bağlardan kuvvetlidir.

Fiziksel bağların enerjisi, kimyasal bağlardan küçüktür.

6

Zayıf Etkileşimler

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

E) 5

III. Molekül içi bağlar apolar kovalent bağdır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

9.

gisi yanlıştır? (1H, 16S)

ÖĞRETMENİN NOTU

H atomunun F, O, N atomlarıyla kovalent bağ yaptığı moleküllerdeki H atomu ile komşu moleküldeki elektronegatifliği fazla olan atomun ortaklaşılmamış elektron çiftleri arasındaki elektrostatik çekime hidrojen bağı denir.

A) Merkez atom kükürt (S) elementidir. B) Polar bir moleküldür. C) Lewis yapısı

H

S

H

şeklindedir.

D) Bir molekülünde 2 tane bağlayıcı elektron bulunur.

E) Yoğun fazlarında molekülleri arasında dipol – dipol etkileşimleri etkindir.

H2O ve NH3 moleküllerinin her ikisi için de; I. Polardır. II. Yoğun fazlarında tanecikleri arasında hidrojen bağı, dipol – dipol ve London etkileşimleri bulunur. III. Bir molekülünde 2 kovalent bağ bulunur.

7. • Apolar moleküller ve soy gaz atomlarının



yoğun fazlarda tanecikleri arasındaki etkileşimlere London (İndüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol) etkileşimleri denir. • London etkileşimleri anlık (geçici) dipoller sonucunda oluşur.



Aşağıdaki maddelerden hangisinin yoğun fazlarında tanecikleri arasındaki etkin etkileşim türü indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleridir?



(1H, 6C, 7N, 8O, 17CI) A) H2O

B) NH3

D) CH4

C) CHCI3 E) HCI

ÜNİTE

Geçici (Anlık) Dipol (İndüklenmiş Dipol)

1

A) I ve II

B) Yalnız II

D) Yalnız I

Hidrojen bağı haricindeki tüm zayıf etkileşimlere Van der Waals etkileşimleri denir. 1. Van der Waals Etkileşimleri a) b) c) d) e)

E) I, II ve III

+

d H

–

d S

I

II



III

IV

Bir maddenin molekülleri arasındaki etkileşimlerin kuvveti genel olarak, hidrojen dipol–dipol London > > bağı etkileşimleri etkileşimleri



şeklinde sıralanabilir.



NH3 bileşiği ile ilgili; I. Polar bir moleküldür.

V

II. Yoğun fazlarında molekülleri arasındaki etkin etkileşim türü dipol–dipol etkileşimleridir.

VI

III. Molekülde kalıcı dipoller bulunur.

Yukarıda verilen moleküllerden hangilerinde kalıcı dipol oluşmaz? A) I, II ve III

B) II, IV ve V C) IV, V ve VI

D) I, II ve VI

E) III ve V



Dipol - Dipol İyon - Dipol Dipol - İndüklenmiş dipol İyon - İndüklenmiş dipol İndüklenmiş dipol - İndüklenmiş dipol (London kuvvetleri)

–

d CI

d H

+

+

d H

D) II ve III

B) I ve II

C) I ve III

E) I, II ve III

–

d I

Dipol - Dipol Etkileşimi + d d H S H + d –

Polar bir molekülün bir başka polar bileşiğin molekülleri arasında homojen olarak dağılmasında, diğer bir ifade ile çözünmesinde etkin olan kuvvet dipol – dipol etkileşimidir. b. İyon – Dipol Etkileşimi: İyonik bir katının iyonları ile polar yapılı bir bileşiğin molekülünün kutupları arasındaki etkileşimdir. Bir tuzun su gibi polar bir çözücü de anyon (– yüklü iyon) ve katyon (+ yüklü iyon) şeklinde ayrışarak çözünmesi iyon – dipol etkileşiminin sonucudur.

7 8 9 10 11 12 13

Bu durumda tuzun katyonu ile polar çözücünün (–) kutbu, tuzun anyonu ile polar çözücünün (+) kutbu etkileşir.

yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 7N) A) Yalnız I

6

ZAYIF ETKİLEŞİMLER

a. Dipol – Dipol Etkileşimi: Aynı ya da farklı polar moleküllerin kalıcı dipolleri arasındaki etkileşimlerdir. Zıt yüklü kutuplar arasında oluşurlar.



5

1. VAN DER WAALS ETKİLEŞİMLERİ

C) Yalnız III

• Yoğun fazlarda moleküller arasındaki fiziksel etkileşimlerden en kuvvetli olanına “etkin etkileşim”denir.

4

• CO2, I2, BH3, CCI4 gibi moleküller apolar olduklarından geçici (anlık) dipole sahiptir.

2. Hidrojen Bağları

10.

3

• H2O, HBr, HCI, NH3, CO gibi moleküller polar olduklarından kalıcı dipole sahiptir.

H + d

8.

2

Apolar moleküllerde ve soy gaz atomlarında gözlenir. Herhangi bir etki ile kutupsuz (apolar) bir molekülün bir bölgesinde elektronların yoğunlaşması sonucu oluşan anlık kutuplaşma durumudur.

yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? (1H, 7N, 8O)

MİRAY YAYINLARI



KONUYU ÖĞRENELİM

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

6. H2S bileşiği ile ilgili aşağıdakilerden han-

d – … Na+CI– O H Na+CI–… d+

H d+

Genellikle iyon – dipol etkileşimi, dipol – dipol etkileşimine göre daha güçlüdür.

95

TEST • 11

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

Zayıf Etkileşimler

1. Öğretmen sınıfta zayıf etkileşimleri anlatır-

c. Dipol - İndüklenmiş Dipol Etkileşimi

4

Polar moleküllerle apolar moleküllerin veya polar moleküller ile soy gaz atomlarının arasında oluşan etkileşimlerdir. Bu etkileşim oldukça zayıftır. Örneğin;



Öğretmenin yaptığı işlemler ve öğrencilerin cevapları şu şekildedir:

H2O …… CCI4 H2O …… He



1. işlem: Behere saf su koyar.

5 6 7

4.

ken bir beher alır ve yaptığı her işlemden sonra sırayla beherdeki maddelerin tanecikleri arasındaki tüm zayıf etkileşimleri sorar.

3

X: 4A grubundadır.



d. İyon - İndüklenmiş Dipol Etkileşimi

9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

13

İyonik bileşiklerle apolar moleküller arasında veya iyonik bileşiklerle soygaz atomları arasındaki etkileşimlerdir. Örneğin, K+ iyonları ile CCI4 molekülü arasındaki etkileşim iyon–indüklenmiş dipol etkileşimidir. e. İndüklenmiş Dipol - İndüklenmiş Dipol Etkileşimleri (London Kuvvetleri) Apolar moleküllerin veya soy gaz atomlarının geçici (anlık) kutuplanmaları sonucu oluşan çekim kuvvetleridir. Bu kuvvetler London kuvvetleri veya indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleri olarak adlandırılır. • London kuvvetleri zayıf etkileşimler arasında en zayıf olan etkileşim türüdür. • Tüm moleküller arasında London kuvvetleri bulunur. Ancak diğer Van der Waals kuvvetleri arasında çok zayıf olduğu için ihmal edilir.

Hidrojen bağları



• Molekülde elektron sayısı arttıkça veya molekül büyüdükçe kutuplanabilirlik artacağından London kuvvetlerinin gücü artar. Bunun en güzel örneklerinden biri tümü apolar yapılı olan 7A grubu elementlerinin molekülleri arasındaki durumdur.



CI2 Br 2 I2

l

Elektron sayısı artar.

l

Polarlanabilirlik (kutuplanabilirlik) artar.

l

London kuvvetlerinin gücü artar.

l

Bunun sonucu olarak oda koşullarında F2, CI2 gaz, Br 2 sıvı ve I2 katı hâldedir.

C) Hidrojen bağı

Zeynep

D) Dipol – indüklenmiş dipol

2. işlem: Saf suya biraz alkol (C2H5OH) ekler.

E) İyon – dipol

Ali

3. işlem: Aynı behere biraz CCI4 sıvısı ekler.

5. F2 ve CI2 oda koşullarında gaz, Br2 sıvı, I2 ise katı hâldedir.

Hidrojen bağları, dipol – dipol, London ve dipol – indüklenmiş dipol etkileşimleri





Buna göre, öğrencilerden hangilerinin cevapları eksik veya hatalıdır?



(1H, 6C, 8O, 17CI) A) Zeynep

B) Ali

C) Melike

D) Zeynep ve Melike E) Zeynep, Melike ve Ali

II. Yoğun fazlarında molekülleri arasında London kuvvetleri etkindir. III. Elektron sayısı fazla olanın, yoğun fazlarındaki fiziksel etkileşimleri daha kuvvetlidir. IV. Aynı koşullarda I2 molekülleri arasındaki etkin etkileşimler en fazladır. V. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı en büyük olan iyottur.

2. Tuzlu su ile ilgili;

• Aynı formüle sahip organik bileşiklerde dallanma arttıkça kaynama noktası düşer.

ifadelerinden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

I. Elektrolit bir çözeltidir. II. Bileşenlerinin tanecikleri arasında iyon–dipol etkileşimleri vardır. III. Tuzun katyonu su moleküllerinin oksijen uçları ile etkileşir.

6.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

II. CH3 — CH — CH2 — CH3

C) I ve III

E) Yalnız II

I. CH3 — CH2 — CH2 — CH2 — CH3 CH3



Diğer bir ifade ile London kuvvetlerinin gücü artmış, moleküllerin erime ve kaynama noktaları yükselmiştir.

Uyarı

Bu moleküller ile ilgili; I. Apolar moleküllerdir.

Melike



Aşağı doğru inildikçe; F2

B) Dipol – dipol

Hidrojen bağları, dipol – dipol – London etkileşimleri

• Soy gazlarda ve apolar moleküllerde gözlenen tek etkileşim türüdür.

Aynı durum soy gazlarda da gözlenir. Soy gazların grubunda yukarıdan aşağı doğru inildikçe elektron sayısı ve buna bağlı olarak London kuvvetlerinin gücü artar.

96

A) London

MİRAY YAYINLARI

8

Y’nin çekirdek yükü 18Ar’dan bir eksiktir. X ve Y arasında oluşan kararlı bileşiğin yoğun fazlarında molekülleri arasındaki etkin etkileşim türü aşağıdakilerden hangisidir?

CH3 III. CH3 — C — CH3

3. NaNO3 bileşiğinin suda çözünmesi sırasında tanecikler arasında oluşan etkin zayıf etkileşim türü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (7N, 8O, 11Na) A) Dipol – dipol

B) London

C) Hidrojen bağları

D) İyon – dipol

E) İyon – İndüklenmiş dipol

CH3

Yukarıdaki bileşiklerin yoğun fazda moleküleri arasında bulunan London kuvvetlerinin büyüklükleri arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III

B) I > III > II

D) II > I > III

C) II > III > I

E) III > II > I

7. Y

100 mL 20°C

100 mL 20°C X

Aynı ortamda bulunan ve toplam elektron sayıları birbirine çok yakın olan saf X, Y ve Z sıvılarının 20°C’deki 100’er mililitresi ağzı açık özdeş kaplara koyularak bir süre beklendiğinde kaplarda kalan sıvıların hacimleri



Z



Y X



yukarıdaki dairesel grafik ile gösterilmiştir.



Buna göre, bu sıvılarla ilgili;



I. Tanecikler arasındaki etkin kuvvetler;

Y

Z

Murat, fiziksel etkileşimlerin güçlerini görseldeki ağaçların köklerine benzetmiştir. Toprağı kökleriyle en sıkı tutan ağaca, yoğun fazlarında tanecikleri arasındaki etkileşimleri en kuvvetli olan molekülün adını vermiştir. Buna göre Murat’ın; X, Y ve Z ağaçlarına verdiği isimler aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? (1H, 6C, 8O) X

Y

Z

A)

H 2O

CH4

H2

B)

H2

CH4

H 2O

C)

CH4

H2

H 2O

X’te hidrojen bağı,

D)

H2

H 2O

CH4



Y’de London,

E)



Z’de dipol – dipol etkileşimleri olabilir.

H 2O

H2

CH4



II. X’in aynı sıcaklıkta uçuculuğu en düşüktür.



III. Aynı ortamda kaynama noktaları arasındaki ilişki, Y > Z > X şeklindedir.



yargılarından hangileri doğrudur? B) I ve III

D) Yalnız III

8.

MİRAY YAYINLARI



A) I ve II

10.

C) II ve III

E) I, II ve III

I. HF

Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin suda iyi çözünmesi beklenmez?



(1H, 6C, 7N, 9F, 17CI)

I. H2O – H2S

A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) Yalnız III

III. NaCI – CCI4



Yukarıda verilen bileşiklerin yoğun fazlarda birbirlerinin tanecikleri arasındaki etkileşimler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

11. X apolar bir molekül, Y ise anyon ve katyonun elektrostatik çekimi sonucu oluşan bir bileşiktir.

(1H, 6C, 8O, 11Na, 16S, 17CI) I

II

III

A) Dipol–dipol

London

İyon–dipol

B) Dipol–dipol

London

İyon–indüklenmiş dipol

C) London

Dipol–dipol

İyon–dipol

D) İyon–dipol

Dipol–dipol

London

E) Dipol–dipol

London

Dipol–dipol



Bu iki maddenin yoğun fazlarında tanecikleri arasındaki etkileşim türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Dipol – dipol B) London C) İyon – indüklenmiş dipol D) Dipol – indüklenmiş dipol E) İyon – dipol

3 4 5 6 7

• Zayıf etkileşimlerin en güçlüsü iyon– dipol etkileşimleridir. Hidrojen bağı ise moleküller arasındaki zayıf etkileşimlerin en güçlüsüdür. • Hidrojen bağı içeren moleküllerde genellikle; ● Erime noktası

● Kaynama noktası

● Viskozite (Akıcılığa karşı direnç) ● Yoğunluk

gibi özellikler hidrojen bağı içermeyen moleküllere göre daha yüksektir. Örneğin, aynı grupta bulunan O ve S atomlarının H atomuyla yaptığı bileşiklerin; Hidrojen Molekül Polarlığı / Kaynama Bağı Apolarlığı Noktası H 2O

var

polar

100°C

H 2S

yok

polar

–60°C

III. CCI4

2

H atomunun en elektronegatif atomlar olan F, O, N atomlarıyla kovalent bağ yaptığı (H – F, O – H, N– H) moleküllerde görülür. Bu moleküllerde kısmi (+) yüklü olan H atomu komşu molekülde kısmi (–) yüklü, elektronegatifliği fazla olan atomun ortaklanmamış elektronunu çeker. Bu elektrostatik çekime hidrojen bağı denir.

her ikisi de polar ve molekül geometrileri aynı olduğu hâlde H2O nun molekülleri arasındaki hidrojen bağı nedeniyle aynı dış basınçta kaynama noktası çok daha yüksektir.

II. NH3

II. CH4 – C6H6



1

HİDROJEN BAĞI

Z

100 mL 20°C

ÜNİTE

Hidrojen bağı fiziksel bir bağ olduğu için kesikli (....) çizgiler ile gösterilir.

• Hidrojen bağı sayısı arttıkça molekülün erime ve kaynama noktası artar. • Hidrojen bağı içeren moleküllerin hepsi polardır ve birbiri içinde iyi çözünürler. Etil alkolün suda çözünmesi hidrojen bağı oluşumu ile gerçekleşir. • Hidrojen bağı aynı ya da farklı moleküller arasında kurulabilir. +

d H

–

d F

+

–

d H

+

d F

d H

–

d O

H Hidrojen bağı

• Eğer bir molekülde F, O, N elementlerinden birine bağlı H atomu var ve diğer molekülde F, O, N elementlerinden biri varsa bu iki molekül arasında hidrojen bağı kurulabilir. H3C H3C

d

O

–

d H

8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

X



KONUYU ÖĞRENELİM

9.

+

H + d

O

Kendi molekülleri ara- Kendi molekülleri arasında hidrojen bağı yok sında hidrojen bağı var CH3OCH3 ile H2O arasında hidrojen bağı var.

97

TEST • 12

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER

4

Fiziksel Değişim Maddenin yapısı ve bileşimi değişmeden diğer bir ifade ile kimlik özelliği değişmeden miktar, şekil, fiziksel hâl (katı, sıvı, gaz) ve fiziksel özelliklerinin değişmesidir.

5 6 7 8 9 10 11 12 13

Örneğin; camın kırılması, suyun kaynaması, kâğıdın yırtılması, tuzun suda çözünmesi gibi olaylarda fiziksel değişimler meydana gelir.

Fiziksel değişimlere;

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

• Hâl değişim olaylarından,

4.

I.



Undan ekmek eldesi II.



Görseldeki değişim ile ilgili; I. Demir metali havadaki oksijen ile etkileşerek paslanmıştır. II. Demirin paslanma sonucunda kimyasal özellikleri değişmiştir. III. Kimyasal değişim ile birlikte fiziksel değişim de gerçekleşmiştir.





yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve II

D) II ve III

Üzümden sirke eldesi III.

C) I ve III

E) Yalnız II

★ Katı iyodun, naftalinin ve kuru buzun (katı CO2) süblimleşmesi ★ Mumun erimesi



★ Kış aylarında göl ve denizlerin donması ★ Çiy, kırağı, yağmur, dolu oluşumu ★ Damıtma ve ayrımsal damıtma işlemi ★ Açıkta bırakılan kolonyanın havaya yayılması • Parçalanma, kırılma, öğütülme olaylarından, ★ Buğdaydan un eldesi

2. Aşağıdaki değişimlerden hangisi kimyasaldır?



B) Metallerin elektriği iletmesi

★ Kağıdın yırtılması

C) Tuzlu suyun elektriği iletmesi

★ Odundan talaş eldesi

D) Kırağı oluşumu

★ Metallerin tel ve levha hâline getirilmesi

E) Kuru buzun süblimleşmesi

5.

C) II ve III

E) Yalnız III

I. Kimyasal değişimlere fiziksel değişimler de eşlik eder. II. Sadece fiziksel değişime uğrayan bir maddenin kimyasal özellikleri değişmez.

★ Tuzun suda çözünmesi ★ Alkolün suda çözünmesi

III. Genellikle fiziksel olaylarda gerçekleşen enerji değişimi kimyasal olaylara göre çok daha azdır.

• Elektron hareketi ile iletkenlik ★ Bakır telin elektriği iletmesi

Fiziksel ve kimyasal değişimler gerçekleşirken; • Isı alıyorsa: Endotermik değişim • Isı veriyorsa: Ekzotermik değişim olarak adlandırılır.

B) I ve III

D) I ve II

★ Şekerin suda çözünmesi

örnek olarak verilebilir.

Yukarıda verilen olaylardan hangileri kimyasaldır? A) I, II ve III

• Çözünme olaylarından,

★ Metallerin ısıyı iletmesi

Gökkuşağı oluşumu

A) Şekerin suda çözünmesi

★ Camın elmasla kesilmesi

Uyarı

98

1.

Fiziksel değişimlerde zayıf etkileşimlerin kopması veya oluşması söz konusu olduğundan gereken veya açığa çıkan enerji miktarı genellikle azdır. Fiziksel değişimlerde kütle korunur ve maddenin kimyasal özelliği değişmez.

Fiziksel ve Kimyasal Değişimler

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

IV. Kimyasal olaylarda maddenin kimlik yapısı değişir.

3. Aşağıda verilen olaylardan hangisinde yalnız fiziksel değişim gerçekleşmiştir?

V. Fiziksel olaylarda güçlü etkileşimler kırılır ya da oluşur.

A) Solunum B) Fotosentez

D) Alkol ve sudan kolonya eldesi

Fiziksel ve kimyasal değişimler ile ilgili yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

E) Asit ve baz çözeltilerinin nötralleşmesi

A) I

C) Fermantasyon



B) II

C) III

D) IV

E) V

I.

8. Turgut Alp, Antalya’daki portakal bahçesinde

II.

biraz portakal toplayıp suyunu sıkmış (I) ve annesi portakal kabuklarını küçük küçük keserek üzerine toz şeker döküp sulanana (II) kadar beklemiştir. Daha sonra kabukları kendi suyuyla pişirerek (III) marmelat yapmıştır. Peynirin küflenmesi

Pilden elektrik üretimi

III.

IV.

Barajdan elektrik üretimi





Güneş doğarken gökyüzünün kızıl renge boyanması

Yukarıda verilen değişimlerden hangileri yalnız fiziksel değişime örnektir? A) I ve II

B) I ve III

Fiziksel Değişim

Kimyasal Değişim

A)

I, II

III

B)

I

II, III

C)

II

I, III

D)

III

I, II

E)

II, III

I

C) II, III ve IV

E) I, II ve IV

I. Petrolün ayrımsal damıtılması II. Yoğurttan ayran yapılması



A) Yalnız I

7.

Değişim

Fiziksel

3 4

B) Yalnız II

D) II ve III

Kimyasal

C) I ve II

E) I, II ve III

Kimyasal değişimlere eşlik eden enerji değişimi fiziksel değişimlere göre daha fazladır.

Uyarı • Maddenin kimyasal özelliklerindeki değişimlerin sembol veya formülerle gösterilmesine kimyasal tepkime denklemi denir.

★ Demirin paslanması ★ Metallerin kararması

• Besinlerin bozulması olaylarından, ★ Sütün kesilmesi ★ Peynirin küflenmesi ★ Elmanın çürümesi ★ Etin kokuşması



I.

Sütün kesilmesi

II.

Kesilmiş elmanın kararması

III.

Mayalanma

✓

IV.

Ayrımsal damıtma

✓

V.

Yağmur oluşumu

✓

★ Sütten yoğurt eldesi ★ Üzümden sirke ve şarap eldesi

• Asit-baz tepkimeleri

10.

✓

• Elektroliz

I. Kırılan kemiğin iyileşmesi

• Besinlerin pişirilmesi

II. Asetilen gazının yanması

B) II ve IV

D) I, II ve III

• İyon hareketleriyle iletkenlik (sulu çözeltilerin elektriği iletmesi) ★ Tuzlu suyun elektriği iletmesi

Yukarıdaki tabloda değişimleri sınıflarına göre yalnız fiziksel veya kimyasal olarak işaretleyen bir öğrenci hangilerinde hata yapmıştır? A) I ve III

• Mayalanma olaylarından,

✓

C) III ve V

E) II, IV ve V

III. Bir bebeğin boyunun uzaması

Yukarıda verilen değişimlerden hangileri kimyasaldır? A) I ve II

B) I ve III

D) Yalnız III

5

Örneğin; elementlerin bir araya gelerek bileşik oluşturması, bileşiklerin başka bileşiklere veya elementlerine ayrışması olayları kimyasal değişimdir.

★ Kömürün yanması

Yukarıda verilen olaylardan hangileri fizikseldir?

2

sonucunda maddenin elektron sayısı ve bağ yapısı değişebilir.

★ Solunum

III. Odundan talaş eldesi

1

Maddenin kimlik özelliklerinin yani iç yapısının değişmesidir. Kimyasal değişim

• Yanma / yanmama (O2 ile tepkime) olaylarından,

9.

ÜNİTE

Kimyasal Değişim

Kimyasal değişimlerde; atomların çekirdek yapıları değişmez, kütle korunur, atomların cinsi ve sayısı korunur. MİRAY YAYINLARI

D) III ve IV

Yukarıdaki metinde numaralarla gösterilen değişimlerin fiziksel ve kimyasal olarak sınıflandırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

KONUYU ÖĞRENELİM

6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

6.

★ Etin pişmesi ★ Kekin pişmesi örnek olarak verilebilir.

C) II ve III

E) I, II ve III

99

TEST • 13

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

H

1.

4

CH3CI molekülü için, molekül ve molekül içi bağ polarlığını açıklayarak Lewis yapısını gösteriniz.

5

(1H, 6C, 17CI)



6 8

1H

9 10 11 12 13

D.e.s = 1 1 C

6

17CI



H

Yukarıdaki molekülün bağ yapımında kaç tane değerlik elektronu ortaklaşa kullanılmıştır? B) 22

C) 20

D) 14

II. C2H6

Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinde molekül içi bağ­ları­n tümü polar ancak molekül apolardır? (1H , 6C , 17Cl) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

E) 10

D.e.s = 4 2 4

Lewis yapısı; H H

C

CI şeklindedir.

H

2.

Örnek Aşağıda verilen moleküllerin yoğun fazlarında oluşturdukları kalıcı ve geçici (anlık) dipol türünü belirtiniz. (1H, 6C, 8O, 9F, 16S, 17CI) Molekül



Dipol Türü

Bileşik Formülü

5.

Lewis Yapısı

I.

C 2 H4

H H H C C H

II.

HCN

H C N

III.

NH3

H N H H

Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin karşıla­rında verilen Lewis formülü doğ-

19 K

ve 8O elementlerinin oluşturacağı bileşik ile ilgili; I. Elektron – nokta gösterimi, 2K+ O

2–

şeklindedir ve formülü K 2O dur. II. Katı ve sıvı hâlleri elektriği iletir. III. Oda koşullarında katı hâldedir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

rudur? (1H , 6C , 7N)

HF

A) Yalnız I

CCI4

B) I ve II

D) II ve III

C2H4

C) I ve III

E) I, II ve III

CHCI3 CO2 H2S CH3OH

Çözüm

3.

I. KCl bileşiğinde, K+ ve Cl– iyonları arası

Molekül

Dipol Türü

II. CH4 bileşiğinde, CH4 molekülleri arası

HF

Kalıcı dipol

III. CCl4 bileşiğinde, C ve Cl atomları arası

CCI4

Anlık dipol

C2H4

Anlık dipol

CHCI3

Kalıcı dipol

CO2

Anlık dipol

H2S

Kalıcı dipol

CH3OH

Kalıcı dipol



6.

D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

ve 7N elementleri ile ilgili;

I. Bağ yapma kapasitesi en fazla olan 6C’dir. II. 1H atomları ile 5B ve 6C atomları apolar, 7N atomu polar molekül oluşturabilir.

Yukarıda verilen tanecikler arası çekim kuvvet­lerinden hangileri kimyasal bağ tanımına girer? A) Yalnız II

5B, 6C

III. Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki, N > C > B şeklindedir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) Il ve III

100

III. C2H5Cl

2 8 7

Molekül polar, molekül içi bağlar polar kovalent bağdır.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

H—C—C—C—H

A) 24

D.e.s = 7

4. I. CCl4

H

H

Çözüm

7

O

MİRAY YAYINLARI

3

Örnek

Karma Test

B) I ve II

C) I ve III

E) I, II ve III

Z T Y M

KONUYU ÖĞRENELİM

10. London kuvvetleri ile ilgili;

X

I. Sadece, yoğun fazdaki apolar moleküller ve soy­gaz atomları arasında oluşan kuvvetlerdir.

K

II. Kovalent bağa göre daha zayıf kuvvetlerdir.



III. Moleküldeki toplam elektron sayısı, molekül kütlesi ve moleküllerin temas yüzeyi arttıkça, bu kuvvetler artar.

Yukarıdaki periyodik cetvelde yerleri belirtilen element­ler ile ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden han­gisi yanlıştır?



A) İyonik karakteri en fazla olan bağ M ile T elementleri arasında oluşur.

B) I ve II

D) II ve III

B) Elektronegatifliği en büyük olan element T dir.

C) I ve III

E) I, II ve III

C) M ile Z arasında oluşan iyonik bileşiğin formülü M2Z dir.

III. Z elementi katı ve sıvı hâllerde elektriği iletir.

yargılarından hangileri doğru olabilir? A) Yalnız III D) I ve III

B) I ve II

MİRAY YAYINLARI

II. Z elementi IIA, X elementi IVA grubundadır.

Madde

Tanecikler Arası Etkileşim Türü

I.

NaCI(k)

İyonik bağ

II.

CI2(s)

London kuvvetleri

III.

Na(k)

Metalik bağ

5

19K: 2

6 7

) 8 ) 8 ) 1 ) DES = 1

S: 2 ) 8 ) 6 ) DES = 6 16 +

2K 2–

K+ S

K+

8 S

2–

K2S

Yukarıda üç ayrı madde ve karşılarında bu madde­lerin taneciklerini bir arada tutan kuvvetler verilmiş­tir.



Buna göre verilen tanecikler arası etkileşim türlerinden hangileri doğrudur?



(11Na, 17Cl) A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

13Al ve 7N elementlerinin oluşturdukları bileşiğin Lewis yapısını gösteriniz.

13Al: 2 7

) 8 ) 3 ) DES = 3

N: 2 ) 5 ) DES = 5

Al + N

3–

Al3+ N

AlN Alüminyum nitrür

C) I ve III

E) I, II ve III

Örnek NaCl ve MgO bileşiklerinin iyonik bağ sağlamlıkları ile aynı basınçtaki erime noktalarını karşılaştırınız. (8O, 11Na, 12Mg ve 17Cl)

9. X2 molekülünün elektron - nokta gösterimi, X X

12. 1. CH4

I. 1H ile kovalent bağlı XH3 bileşiğini oluşturur.

yargılarından hangileri doğrudur?

D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

Çözüm 8O: 2

) 6 ) 2. periyot 6A

11Na: 2

) 8 ) 1 ) 3. periyot 1A

12Mg: 2

) 8 ) 2 ) 3. periyot 2A

17Cl: 2

) 8 ) 7 ) 3. periyot 7A

Na+Cl– Mg2+O2– ün iyon yükleri farklıdır.



yargılarından hangileri doğrudur?

ve



(1H, 6C, 8O, 17CI)

ile iyonik bağlı Mg3X 2 bileşiğini oluşturur.

A) Yalnız III

Yukarıda verilen sıvılar ile ilgili;

III. Tanecikler arası etkin etkileşim türleri, 1’de London, 2’de dipol – dipol etkileşimleri, 3’te hidrojen bağlarıdır.

12Mg

III. VA grubu elementidir.

3. CH3OH

II. Aynı sıcaklıkta kendi molekülleri arasındaki çe­kim kuvvetleri arasındaki ilişki 3 > 2 > 1 şeklindedir.

Buna göre X elementi ile ilgili;

II.

2. CH3Cl

I. Aynı basınçta kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki 3 > 2 > 1 şeklindedir.

şeklindedir.

9 10 11 13

Örnek

Çözüm

C) II ve III

4

12

11.

iyonik bağlı bileşiklerdir.

3

Çözüm

Potasyum sülfür

8. XY2 bileşiği kovalent bağlı, ZY bileşiği ise

I. X elementinin atom numarası 16 dır.

2

19 K ve 16 S elementlerinin oluşturdukları kararlı bileşiğin Lewis yapısını gösteriniz.

veya

E) Z ile T elementleri kovalent bağlı ZT2 bileşiğini oluştu­rurlar.

Y nin atom numarası 8 olduğuna göre;

Örnek

K + S + K

D) X, Y, M ve K atomları ile Z ve T atomları ara­sında sadece iyonik bağ oluşur.



1

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

ÜNİTE

A) Yalnız III D) I ve III

İyon yarıçapları: 11Na+ > 12Mg2+ 17Cl

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

7.

–

> 8O2–

İyonik bağ sağlamlığı ve erime noktası: MgO > NaCl

101

1 3 4 5 6 7 8

Örnek 9F, 17Cl ve 35Br

elementlerinin 11Na atomu ile oluşturduğu NaF, NaCl ve NaBr bileşiklerinin iyonik bağ sağlamlıkları ile erime noktalarını kıyaslayınız.

1.

I.

Çözüm Na+F–, Na+Cl– ve Na+Br– ün iyon yükleri eşittir. İyonik bağ sağlamlığı ve erime noktası:

9 10

II.

7A F

İyon yarıçapları: Br– > Cl– > F–

Cl

İyonik bağ sağlamlığı a

1 iyon yar›çap›



Atom yarıçapı artar.

NaF > NaCl > NaBr

HF

Polar kovalent

Hidrojen bağı

Apolar kovalent

London Kuvvetleri

CI2

4. Aşağıda verilen molekül ya da atomlarC

Yukarıdaki moleküllerin; yoğun fazlarındaki moleküller arası etkin kuvvetler ve molekül içi bağlarından hangileri doğru verilmiştir? B) II ve III

dan hangisinin Lewis nokta yapısı yanlış gösterilmiştir? (5B, 7N, 8O, 10Ne, 17Cl) Lewis Nokta Yapısı

Tanecik

Polar ve apolar Dipol - Dipol kovalent Etkileşimleri

D) I ve III

Örnek MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Moleküller Arası Etkin Kuvvetler

A) Yalnız II

13

A)

CI2 (Klor gazı)

CI CI

B)

O2 (Oksijen gazı)

O O

C)

B (Bor)

D)

Ne (Neon gazı)

E)

N (Azot)

B Ne N

C) I ve II

E) I, II ve III

NH3 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz. (1H ve 7N)

Çözüm H: 1 ) , değerlik elektron sayısı = 1 N: 2 ) 5 ) , değerlik elektron sayısı = 5 7 1

3H + N

H N H H

d+

yarıçapı küçüldükçe, erime noktası yükselir.

H



N H

2. İyonik katılarda; iyon yükü arttıkça ve iyon

Merkez atom

d–

H

d+

Bir NH3 molekülünde 3 tane bağlayıcı elektron çifti olduğu için 3 tane polar kovalent bağ bulunur. Ayrıca 1 tane de ortaklanmamış elektron çifti vardır.

H C H

H

merkez atom

H

Hidrojen 1, karbon 4 bağ yapar. En çok bağ yapan C merkez atomdur. Bir CH4 molekülünde 4 tane bağlayıcı elektron çifti olduğu için 4 tane polar kovalent bağ içerir. Cevap: E

Ca Ba

II. BaCl2

CH4 molekülü ile ilgili; I. Polar kovalent bağ içerir. II. Merkez atom C dir. III. Bir molekülünde 4 tane bağlayıcı elektron çifti içerir. yargılarından hangileri doğrudur? (1H ve 6C) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

H H C H H

Mg

5.

yukarıdaki bileşiklerin aynı dış basınçta erime noktaları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) III > II > I

B) I > III > II

D) III > I > II

C) II > I > III

Madde

Atomlar arası bağ türü

I.

XZ

İyonik

II.

Y2

Apolar kovalent

III.

YZ3

Polar kovalent



Yukarıda, X, Y ve Z elementlerinin oluşturduğu bazı maddelerin atomları arasındaki bağ türleri verilmiştir.



Buna göre hangi maddelerin bağ türü

III. MgCl2

Örnek

Çözüm

Periyodik tablodaki yerleri, yandaki gibi olan elementlerin 17CI elementi ile oluşturduğu I. CaCl2

d+

4H + C

102

Madde

Molekül İçi Bağlar

III. C2H4

Br

11 12

Karma Test

MİRAY YAYINLARI

2

TEST • 14

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

doğrudur? (1Z, 7Y, 11X) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

E) II > III > I

C) I ve II

E) I, II ve III

6. Aşağıdakilerden hangisinde verilen bileşik ha­talı adlandırılmıştır? 3. I. CH4

II. C2H6

III. C3H8

Yukarıda formüleri bulunan sıvıların aynı dış basınçtaki kay­nama noktaları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 6C) A) I > II > III

B) I = II = III

D) II > III > I

C) III > II > I

E) III > I > II

Bileşik

Sistematik adı

A)

SO3

Kükürt trioksit

B)

N 2O

Diazot monoksit

C)

KNO3

Potasyum nitrat

D)

NaOH

Sodyum hidroksit

E) (NH4)2CO3

Amonyum (II) karbonat

7.

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Ca2+

1

Ba2+

Örnek

100 pm





Şekil-2

Şekil-3

130 pm

Şekil – 1 deki ya­nan mumun üze­rine, şekil – 2 deki gibi cam fa­nus ka­patılıyor. Bir süre sonra şekil – 3 deki gibi mumun söndüğü ve mumun çevresi ile dibinde bir miktar mumun biriktiği gözleniyor.



Bu olay ile ilgili;

II. Bağ sağlamlığı arasındaki ilişki, BaCl2 > CaCl2 şeklindedir.

I. Aynı basınçta erime noktaları arasındaki ilişki, CaCl2 > BaCl2 şeklindedir.

I. Bir süre sonra fanus içindeki havada O2 gazı bittiği için mum sönmüştür.

III. İyon yarıçaplarının toplam uzunluğu arasındaki ilişki, BaCl2 > CaCl2 şeklindedir.

II. Fanusta hem fiziksel hem de kimyasal bir olay gerçekleşmiştir.



III. Mumun yanma olayı ekzotermik olduğu için, mumun bir kısmı erimiştir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

D) II ve III

Buna göre;

E) I, II ve III

11. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi yanlış adlandırılmıştır? Bileşik

Adı

A)

Fe2(CO3)3

Demir (III) karbonat

B)

PbO

Kurşun (II) oksit

Madde

Çözücü

I.

CH3OCH3

H 2O

II.

CH4

H 2O

C)

Cu3PO4

Bakır fosfat

III.

C2H5OH

CH3OH

D)

N2O

Diazot monoksit

E)

PCl5

Fosfor pentaklorür

Yukarıdaki maddelerden hangilerinin karşılarında belirtilen çözücülerde iyi çözünmesi beklenir? (1H, 6C, 8O) A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

3

(1H, 6C, 8O, 15P, 17Cl)

5

Lewis yapısı

Molekül

a)

H 2O

b)

PCl3

c)

Polar Apolar molekül molekül

4 6 7 8 9 10 11

CCl4

12

C) I ve III

E) I, II ve III

maddeler apolar çözücüde daha iyi çözünürler.



B) Yalnız II

Aşağıda verilen moleküllerin Lewis yapılarını göstererek, molekül polarlıklarını belirtiniz.

d)

CO2

e)

CH 3Cl

f)

C 2H 6

13

C) I ve III

8. Polar maddeler polar çözücüde, apolar



yargılarından hangileri doğrudur? (17CI) A) Yalnız I

MİRAY YAYINLARI



Yukarıda iyon yarıçapları verilen Ca2+ ve Ba2+ iyonlarının Cl– iyonu ile oluşturdukları CaCI2 ve BaCI2 bileşikleri ile ilgili;

2

Çözüm Lewis yapısı

Molekül

C) I ve III

a)

H 2O

H

b)

PCl3

Cl

O

E) I, II ve III

9. Aşağıdakilerden hangisi bir kimyasal değişme örneğidir? A) Deniz suyundan damıtma ile saf su elde edilmesi

12. 11Na, 12Mg, 13Al, 19K elementleri ile ilgili; I. Metalik karakterleri arasındaki ilişki, K > Na > Mg > Al şeklindedir. II. Elektron verme eğilimleri arasındaki ilişki, Al > Mg > Na > K şeklindedir.

C) Alkol – su karışımının ayrımsal damıtma yolu ile ayrılması

E) Suya antifiriz konularak donma noktasının dü­şü­rülmesi

H

3

Cl

3

Cl

Cl

B) Kireç suyuna üflendiğinde beyaz bir çökelti oluşması

D) Tebeşir tozu – su karışımından tebeşir tozunun çökmesi

P

Polar Apolar molekül molekül

c)

CCl4

Cl

d)

CO2

e)

CH 3Cl

O

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

Cl

3

C

O

3

H H

III. Aynı basınçta erime noktaları arasındaki ilişki, Al > Mg > Na > K şeklindedir.

C Cl

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Şekil-1

ÜNİTE

C

Cl

3

H

H

f)

C 2H 6

H

H

C

C

H

H

H

3

E) I, II ve III

103

TEST • 15

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5

A) CO2 B) C2H6 C) BH3

6

D) H2O E) C6H6

7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

13

aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? (1H, 8O)

B) Metal ve ametal atomları arasında oluşan bağ türü iyonik bağdır. C) Zayıf etkileşimler fiziksel bağlardır.

Molekül içi bağın polar olması için, bağlayıcı elektron çiftinin farklı iki atom arasında ortaklaşa kullanılması gerekir.

D) Soygaz atomları arasında yoğun fazlarda London kuvvetleri bulunur.

Molekülün polar olması için ise molekülde simetri olmamalıdır. (Pratik olarak merkez atomda ortaklanmamış elektron çifti varsa molekül polardır.)

E) H2O molekülleri arasında yoğun fazlarda; London kuvvetleri, dipol – dipol etkileşimleri ve hidrojen bağı vardır.

H

Y

III.

Z

Buna göre X, Y ve Z etkileşimleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(1H, 6C, 7N, 8O, 17CI, I = 7A) X A)

2.

I. Aynı koşullardaki özkütle II. Aynı basınçtaki erime noktası III. Aynı koşullardaki çözünürlük



Aşağıdaki moleküllerden hangisinin Lewis (elektron nokta) formülü yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F) Molekül

Lewis yapısı

A)

CO2

O C O

B)

NH3

C)

CH2O

H

H

N H O C

O2 – NH3



H

Örnek

X

Yukarıda verilen madde çiftleri arasındaki etkin etkileşimlerin türleri X, Y ve Z ile gösterilmiştir.

Polar kovalent bağ

Cevap: D

CCl4 – l2

II. C2H5OH – H2O

D şıkkında H2O molekülünün Lewis yapısını incelediğimizde molekülün de, molekül içi bağların da polar olduğu görülmektedir.

Molekül polar (simetri yok)

Etkin Etkileşim Türü



A, B, C ve E seçeneklerindeki bileşikler polar kovalent bağ içermesine rağmen moleküller apolardır.

O

Madde Çifti I.

A) Kovalent bağlar elektron alışverişi sonucu oluşur.

Çözüm

Bir kimyasal değişimde maddelerin yukarıdaki özelliklerinden hangileri değişebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

Y

Z

Dipol-dipol indüklenmiş Dipoldipol- dipol indüklenmiş dipol

B)

London

C)

London

Hidrojen bağı

İndüklenmiş dipol- dipol

D)

London

Dipol-dipol

Dipol-dipol

Hidrojen bağı

London

E) Dipol-dipol

İyon-dipol Hidrojen bağı

C) I ve III

E) I, II ve III

5. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin aynı dış ba­sınçta kaynama noktası en yüksektir? (1H, 6C, 8O, 16S, 17Cl)

H

A) CH4

B) CO2

D) HCl

C) H 2S

E) H2O

H

D)

C 2H4

H H H C C H

E)

HF

H F

3.



X A X X



Yukarıda Lewis nokta formülü gösterilen molekül için; I. Merkez atomu 5A grubundadır.

Çözüm C şıkkında oksijen üzerinde Lewis yapısında bağa katılmamış iki tane elektron çifti olması gerekir. Bu yüzden CH2O nun Lewis yapısı yanlış verilmiştir. Doğru elektron nokta yapısı, O şeklindedir. C H H Cevap: C

104

4.

1. Kimyasal türler arası etkileşimler ile ilgili

Aşağıdaki moleküllerin hangisinde hem molekül içi bağlar hem de molekül polardır? (1H, 5B, 6C, 8O)

MİRAY YAYINLARI

3

Örnek

Karma Test

II. Moleküldeki X atomları oktedini tamamlamıştır. III. Polar moleküldür.

6.

19X ve 17 Y

atomlarının oluşturacağı bileşik için aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) İyonik bağ içerir. B) XY formülüyle gösterilir.

yargılarından hangileri doğrudur?

C) Yapısındaki iyonların elektron sayıları eşittir.

A) Yalnız II

D) Katı hâlde elektrik akımını iletir.

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

E) Erime noktası yüksektir.





Bileşik

Erime Noktası (°C)

KCI

770

KBr

734

KI

682

su (H2O), biraz limon (sitrik asit (C6H8O7)) ve biraz şeker (C6H12O6) bulunmaktadır.

Buna göre; I. İyonik bağ sağlamlığı en fazla olan KCl dir. II. Erime noktalarının farklı olması iyon yarıçaplarının farklı olmasından kaynaklanır. III. KBr nin iyonik karakteri KCl ninkinden fazla KI ninkinden azdır. yargılarından hangileri doğrudur?



(17CI, 35Br, 53I)



B) Yalnız III

(1H, 6C, 8O)

+

CI-(g)

3

➞ NaCI(k) + 745 kj/mol

III. C6H6(g) ➞ C6H6(s) + 33,8 kj/mol

a) I numaralı etkileşimde

7

bağ-

8

lar kopar. b) II numaralı etkileşim

C) I ve III

E) Yalnız III

.

numaralı etkileşimler-

Elmanın çürümesi

Fiziksel

II.

Peynirin küflenmesi

Kimyasal

III.

Sütün mayalanması

Kimyasal

Yukarıdaki olayların karşısında verilen değişim türü ile ilgili açıklamalardan hangileri doğru­dur? B) Yalnız II

İE1

İE2

İE3

İE4

Y:

124

1740

2800

–

Z:

96

950

1040

1610

L:

138

434

656

2765



Yukarıda A gruplarında bulunan Y, Z ve L elementlerinin ilk 4 iyonlaşma enerjileri kkal/mol cinsinden verilmiştir.



Bu elementlerin 9F elementi ile oluşturdukları bileşiklerin iyonik karakterleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (Z ve L elementleri aynı periyottadır. A) YF > ZF > LF3

B) ZF > YF > LF3

C) ZF > LF3 > YF

D) YF > LF3 > ZF

b) güçlüdür d) I ve III

A) Metil alkolün (CH3OH) suda çözünmesi B) İyodun (I2) CCl4 te çözünmesi

Örnek

C) Şekerin (C6H12O6) suda çözünmesi D) Sofra tuzunun (NaCI) suda çözünmesi E) O2 nin suda çözünmesi

Madde I.

HBr

II. C2H5OH

E) I, II ve III

9.

a) fiziksel c) fiziksel

sinde türler arasında iyon – dipol etkileşimi oluşur?

C) I ve II

E) LF3 > YF > ZF

13

Çözüm

I.

12.

III. HBr Yukarıdaki maddelerin yoğun fazlarında tanecikleri arasındaki etkin etkileşimler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1A, F ve Br: 7A, He: 8A grubu elementleridir.)

A)

I

II

III

London

Dipol–dipol

Dipol–dipol

London

London

Hidrojen bağı

Dipol–dipol

Dipol–dipol

Hidrojen bağı

B) Dipol–dipol C)

London

D) Dipol–dipol E)

C6H 6

IV.

H 2O

V.

CH4

Polar Molekül

Apolar Molekül

✓ ✓ ✓ ✓ ✓

Yukarıda I, II, III, IV ve V numaralı maddeler polar veya apolar yapılı olma durumlarına göre “✓” işareti ile belirtilmiştir.

I. He II. HF



III.

London

11 12

C) I ve II

Değişim Türü

9 10

özellikler değişir. d)

11. Aşağıdaki çözünme olaylarından hangi-

5 6

c) III numaralı etkileşim sonucu

B) I ve II

4

Yukarıdaki tepkimelerle ilgili aşağıda verilen ifadeleri tamamlayınız.

E) I, II ve III

D) II ve III





D) II ve III

Olay

A) Yalnız I

yargılarından hangileri doğrudur?

II.

Na+(g)

de madde hâl değiştirir.

D) II ve III

8.

2

I. CH4(s) + 8,2 kJ/mol ➞ CH4(g)



MİRAY YAYINLARI

A) Yalnız I

Örnek

Buna göre,

A) I, II ve III

ÜNİTE

1

I. Limonatanın ana bileşenleri polar maddelerdir. II. Birbiri içinde çözünmelerini sağlayan etki, molekül polaritesi açısından birbirlerine benziyor olmalarıdır. III. Üç ana bileşen de polar kovalent bağ içeren moleküllerden oluşur.

Yukarıdaki tabloda K atomunun Cl, Br ve I atomları ile yaptığı bileşiklerin aynı dış basınçtaki erime noktaları verilmiştir.



KONUYU ÖĞRENELİM

10. 1 bardak limonatada, bir miktar

Buna göre, aşağıda verilen çiftlerden hangisi arasında dipol – dipol etkileşimi bulunur? a. I ve II

b. I ve III

d. III ve IV

e. III ve V

c. IV ve V

A) a B) b C) c D) d E) e

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

7.

Çözüm Dipol – dipol etkileşimi iki polar molekül arasında gözlenir. I ve II’de bulunurken diğer çiftler arasında bulunmaz. Cevap: A

Hidrojen bağı Hidrojen bağı

105

TEST • 16

1

4 5

1. Sütun grafiği ile H2, CI2 ve O2 molekülleri

● X sıvısı, Y sıvısında çözünmezken Z sıvısında çözünüyor.

6

● Y sıvısının molekülleri arasında sadece anlık dipoller bulunmaktadır.

7

verilen bilgilere göre;

8

I. Y molekülü apolardır.

9 10

III. X maddesi H2O, Y maddesi CCI4’tür.

11

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

A

CH4

CI2

N2

CO2



London Kuvvetleri H2 O2

MgO

NF3

Sadece içinde apolar moleküllerin bulunduğu bölümler maviye boyandığında ortaya çıkan görsel aşağıdakilerden hangisidir? (1H, 3Li, 7N, 8O, 9F, 11Na, 12Mg,

D

CI2

13AI, 16S, 17CI, 20 Ca)

A) Moleküldeki Elektron sayısı

CCI4

H2O

Moleküldeki Elektron sayısı

D)

London Kuvvetleri O2 H2

O2

NaF

CO

CI2

O2

E)

Na2O NH3

HCN

H2S

London Kuvvetleri H2

CI2

B)

Moleküldeki Elektron sayısı

C)

London Kuvvetleri O2

D)

CI2

Örnek

H2

Su polar bir moleküldür. Buna göre, aşağıdaki maddelerden hangisi suda iyon – dipol etkileşimi ile çözünmez?

Moleküldeki Elektron sayısı



A) NaCI B) KF C) NaNO3 D) C6H12O6 E) Ca(OH)2

E)



Çözüm İyon–dipol etkileşimi olması için suda iyon oluşturan bir maddeye ihtiyaç vardır. C6H12O6 moleküller çözünen bir madde olduğu için suda çözünürken iyonlarına ayrışmaz. Cevap: D

Örnek Molekül

Elektron Sayısı

I.

C3H8

26

II.

CH4

10

III.

C5H12

42

Yukarıdaki tabloda I, II ve III şeklinde numaralandırılan ve apolar yapılı oldukları bilinen bileşiklerin aynı dış basınçtaki kaynama noktalarını karşılaştırınız.

2. HF molekülündeki elektron yoğunluğu

4. Aşağıdakilerden hangisinde verilen çö-

aşağıdaki görsellerden hangisi ile sembolize edilebilir? (1H, 9F)

zücünün karşısındaki bileşiği iyi çözmesi beklenmez? (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17CI)

A

A) d+

Apolar yapılı bileşiklerde elektron sayısı arttıkça London kuvvetlerinin gücü artar dolayısı ile kaynama noktaları artar. III > I > II

B)

d–

H–F

Çözüm

106

B)

London Kuvvetleri

Moleküldeki Elektron sayısı

Y maddesinde bulunan anlık (geçici) dipoller Y molekülünün apolar yapıda olduğunu belirtir. X ve Z sıvıları birbiri içinde çözünebiliyorsa bu moleküller de polar yapılıdır. X ile Z arasında dipol – dipol etkileşimi gözlenebilir. Cevap: I, II, III

H2

HCI

H2

C)

Li2O

HCI

(1H, 8O, 17CI)

Çözüm

CaO

HF

Aşağıdaki grafiklerden hangisinde bu karşılaştırma doğru yapılmıştır?

O2

X, Y ve Z maddeleri ile ilgili yargılardan hangileri doğru olabilir?

12 13



A)

II. X ve Z sıvıları arasında dipol – dipol etkileşimi bulunur.

3.

arasındaki London kuvvetlerinin büyüklüğü karşılaştırılmıştır.

Moleküler yapıda olduğu bilinen X, Y ve Z sıvıları ile ilgili;

MİRAY YAYINLARI

3

Örnek

NaOH

2

Karma Test

AI(OH)3

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

C) d–

H–F

+

–

H–F

d+

d–

d+

H–F

Çözücü

Bileşik

A)

H2O

NaCl

B)

CCl4

C2H6

C)

H 2O

CH3OH

D)

CCl4

CO2

E)

H 2O

C2H2

d–

H–F

E)

D)



d+

KONUYU ÖĞRENELİM

8.

5. Aşağıdaki etkileşim türlerinden hangisi Van der Waals etkileşimi değildir?

e—

A) London kuvvetleri B) İyon – indüklenmiş dipol

12

1 Örnek

e—

Mg

17

CI

C) İyon – dipol

2

I. CH3 — CH2 — CH2 — CH2 — CH3

CH3

D) Polar kovalent



Yukarıda 12Mg ve 17Cl atomlarının bileşik oluşturması gösterilmiştir.



Buna göre aşağıda verilen element çiftlerinden hangisi yukarıda gösterilen ile aynı bağ türünü içeren bileşik oluşturur?

E) Dipol – dipol

A) 7N – 8O

B) 1H – 7N

D) 1H – 6C

ÜNİTE

CI 17

C) 13Al – 9F

E) 1H – 17Cl

3 4

II. CH3 — CH — CH2 — CH3

5 6

CH3

7

III. CH3 — C — CH3

8

CH3 Yukarıda verilen bileşiklerin aynı koşullarda kaynama noktalarını kıyaslayınız.

9 10 11 12

6.

9. “Polar maddeler polar çözücülerde, apolar

I. Harcın sertleşmesi

maddeler apolar çözücülerde daha iyi çözünürler.”

II. Sabunun kiri çözmesi III. Camın yumuşaması

IV. Yağdan sabun eldesi

Buna göre;



Yukarıdaki olaylardan hangileri kimyasaldır?

A) Yalnız I

B) I ve IV

D) III ve V

C) I, IV ve V

E) I ve V

MİRAY YAYINLARI

V. Çamaşır suyunun kumaşı ağartması



Madde

Çözücü

I.

CCl4

C6 H 6

II.

NaCl

H 2O

III.

CH3OH

NH3

tabloda verilen maddelerden hangilerinin karşılarında belirtilen çözücülerde iyi çözünmesi beklenir? (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17Cl) A) Yalnız I

7.

D) II ve III X Y

C) I ve III

B) I ve II

E) I, II ve III

L M K

Dallanma arttıkça aynı molekül kütlesine sahip organik bileşiklerde temas yüzeyi azalır, bundan dolayı London kuvvetleri azalır. Erime ve kaynama noktası düşer. Cevap: I > II > III

Örnek Zayıf etkileşimlerle ilgili; I. H2O molekülleri arasında hidrojen bağı, dipol - dipol ve London etkileşimleri bulunur. II. He, Ne, Ar gibi soygaz atomları sadece London etkileşimlerine sahiptir.

Z



III. KCI – H2O arasında dipol – dipol etkileşimleri bulunur.

Yukarıdaki periyodik cetvelde bazı ele-

ifadelerinden hangileri doğrudur?

mentler veril­miştir.

(1H, 8O, 17CI, 19K)

Buna göre aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır?

10.

A) Z – K bağının iyonik özelliği, Y – K bağınınkinden daha fazladır. – + B) X iyonu ile Y iyonu izoelektroniktir. C) Elektronegatifliği en büyük olan element K dir. D) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki M > L dir. E) Atom çapı en büyük olan Z dir.



A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Bileşik

Adı

I.

PCI5

Fosfor pentaklorür

II.

H 2O

Dihidrojen monoksit

III.

Cl2O7

D) II ve III E) I, II ve III

Diklor hekzaoksit

Yukarıdaki kovalent bağlı bileşiklerden hangilerinin adlandırılması yanlıştır?

A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

Çözüm

Çözüm I. ve II. yargı doğru olup, III. yargıda KCI tuzu suda dipol-dipol ile değil iyon–dipol etkileşimi ile çözünür. Cevap: C

E) II ve III

107

TEST • 17

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1. Maddeleri oluşturan farklı taneciklere kimyasal türler

2.

denir. Kimyasal türler atom, iyon ve molekül olarak sınıflandırılabilir.

DNA, yani deoksiribonükleik asit bütün canlı organizma hücrelerinde bulunan ve canlının tüm genetik özelliklerini taşıyan moleküldür.

Atom

Bir elementin fiziksel ve kimyasal özelliklerini gösteren en küçük birimine atom denir.

DNA’nın yapısını adenin, timin, guanin ve sitozin adı verilen organik bazlar oluşturur.

Molekül

İyon

Elektron vermiş veya almış atom ya da atom gruplarına iyon denir. Pozitif yüklü iyonlara katyon, negatif yüklü iyonlara anyon denir.

Aşağıdaki tabloda bazı maddeler ile bu maddelerin içerdiği kimyasal türler verilmiştir.

NaCI





Yukarıdaki görselde adenin - timin ve guanin - sitozin

NH4+

Katyon

O2

Atom

moleküllerini bir arada tutan etkileşimler kırmızı çizgi-

CI

İyon

lerle gösterilmiştir.



Atom

-

Mg

OH-



A: Adenin G: Guanin T: Timin C: Sitozin

Kimyasal Tür Molekül

Madde

MİRAY YAYINLARI

Aynı veya farklı cins atomların birbiriyle kovalent bağ ile bağlanması sonucunda oluşan kimyasal türlere molekül denir. Aynı cins atomlar kovalent bağlarla bağlanırsa element molekülü, farklı cins atomlar kovalent bağlarla bağlanırsa bileşik molekülü oluşur.



Molekül

Kırmızı çizgilerle gösterilen etkileşimlerle ilgili; I. Molekül içerisindeki atomları bir arada tuttukları için kimyasal bağ sınıfına girerler.

Buna göre, tabloda verilen maddelerin kimyasal türleri doğruysa önündeki kutucuk yeşil, yanlışsa kırmızıyla boyandığında aşağıdaki görsellerden hangisi elde edilir? (11Na, 17CI) A)



B)



C)



D)



II. Farklı tür ametal atomları arasında oluştukları için polar kovalent bağ olarak adlandırılırlar. III. Hidrojen bağlarıdır.

E)

yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız III

108

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

3. İyonik katılar, anyon ve katyonların elektrostatik çekim kuv-

4. Maddelerin iç ve dış yapısında meydana gelen köklü

veti ile birbirini çekmesi sonucunda oluşan kristal katılardır.

değişimlere kimyasal değişim denir. Kimyasal değişim-

Aşağıdaki görselde, iyonik bir katı olan sofra tuzunun (NaCI) kübik yapısı verilmiştir.

lerde maddeyi oluşturan kimyasal türlerin yapısı deği-



şerek, farklı kimyasal türler oluşur. H2O bileşiği elektroliz edilirse H2 ve O2 elementleri oluşur.

MİRAY YAYINLARI

H2O(s) CI

–

Na+

Buna göre, sofra tuzu ( NaCI) ile ilgili;





II. Na iyonları sadece belirli bir CI iyonuna bağlıdır.



III. Katyon ve anyonlar bileşikte elektriksel açıdan nötr olacak şekilde dizilmiştir. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

1 O 2 2(g)

Suyun elektrolizi ile ilgili;



I. H2O bileşiğinin molekülleri arasındaki zayıf etkileşimler kırılmıştır.



II. H2O molekülünde atomlar arası (O - H) güçlü kovalent bağlar kırılmıştır.

-





H2(g) +



I. Bağımsız birimlerden oluşmaz. +

elektroliz



H - H arası, O2 molekülünde O = O arası güçlü polar kovalent bağlar oluşmuştur.

C) Yalnız III

III. Kimyasal değişim sonucunda, H2 molekülünde

yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

E) II ve III



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

5. Aşağıda bazı bileşiklerin aynı dış basınçtaki kaynama noktaları verilmiştir. Bileşik

Kaynama Noktası (°C)

NaCI

1465

H2O

100

HBr

–66

CH4

–164

C2H6

–89

Buna göre; I. NaCI’nin kaynama noktasının en yüksek olmasının nedeni, NaCI bileşiğinde güçlü etkileşim olan iyonik bağın bulunmasıdır. II. H2O, HBr, CH4 ve C2H6 bileşiklerinin kaynama noktalarını, molekülleri arasındaki zayıf etkileşimler belirler. III. H2O’nun kaynama noktasının HBr’ninkinden yüksek olmasının nedeni, su molekülleri arasındaki hidrojen bağlarıdır. IV. C2H6’nın kaynama noktasının CH4’ünkinden yüksek olmasının nedeni, C2H6 moleküllerindeki toplam elektron sayısının daha fazla olmasıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O, 11Na, 17CI, 35Br = 7A) A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III D) II, III ve IV

E) I, II, III ve IV

109

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

1.

3

MADDENİN FİZİKSEL HÂLLERİ

4

a. Maddenin Farklı Hâlleri Maddeler sıcaklık ve basınç koşullarına göre katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç temel hâlde bulunurlar. Ancak çok yüksek sıcaklıklara kadar ısıtıldıklarında plazma adı verilen başka bir fiziksel hâle dönüşürler.

6 7



9 Katı

Sıvı

Gaz

Plazma

KATI

SIVI

KATI



GAZ

SIVI

Yukarıda görselleri verilen hâl değişimleri ile ilgili;

Belirli bir şekil

✓

—

—

Belirli bir hacim

✓

✓

—

Buna göre, hâl değişimi ile ilgili, I. Maddenin kimyasal yapısı ve formülü değişmez.

I. Her ikisi de ısı vererek gerçekleşir.

II. Tanecikleri arasındaki uzaklık değişir.

II. a donma, b buharlaşmadır.

III. Birçok endüstriyel alanda hâl değişimlerinden yararlanılır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

GAZ

B) Yalnız II

D) I ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

C) I ve II

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

E) I, II ve III

Titreşim Titreşim Taneciklerin Titreşim - dönme dönme hareketi öteleme öteleme Akışkanlık

—

✓

✓

2.

Uyarı

ÖĞRETMENİN NOTU

Katıdan gaza doğru hâl değişimlerinde;

Maddenin ısı alarak sıvı hâlden gaz hâle geçmesine buharlaşma, ısı vererek sıvı hâlden katı hâle geçmesine donma, ısı vererek gaz hâlden sıvı hâle geçmesine yoğuşma denir.

• Moleküller arası çekim gücü azalır. • Moleküller arası boşluk artar. • Düzensizlik artar. • Özkütle azalır (su hariç). • Hacim artar (su hariç). b. Hâl Dönüşümleri ve Günlük Hayattaki Örnekleri

A

ŞM

MA

LA

AŞ

SÜBLİMLEŞME

KATI

AR

D

L UN

A

M ON

H BU

SIVI

E

İM

ER



Ğ YO

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

13

N

YO

AS

NİZ

İYO

ON

SY

İZA

N İYO

PLAZMA

DE

KIRAĞILAŞMA

GAZ

Erime, buharlaşma, süblimleşme ve iyonizasyon ısı alan,

Donma, yoğunlaşma, kırağılaşma ve deiyonizasyon ısı veren hâl değişimi olaylarıdır.



I. Islak çamaşırların kuruması

a. Donma

Il. Erimiş bakırın katılaşması

b. Yoğuşma

lll. Pencere camının buğulanması

c. Buharlaşma

4.



ÖĞRETMENİN NOTU Su, doğada sıcaklık ve basınca bağlı olarak farklı fiziksel hâllerde bulunabilir.



Buna göre;



I

II

III

IV

Yukarıda verilen olaylar, gerçekleşen hâl değişimi ile eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

Suyun Farklı Hâllerde Bulunmasının Önemi

A) I. a

B) I. c

II. b

II. a

II. a

Doğada suyun farklı fiziksel hâlleri bir arada bulunur.

III. c

III. b

III. c

• Buzullar $ KATI

110



(a) (b)

III. Her ikisinde de madde daha düzenli hâle geçmiştir.

11 12

ÖĞRETMENİN NOTU

Maddenin sıcaklık ve basınca bağlı olarak bir hâlden başka bir hâle geçmesine hâl değişimi denir.

8 10

3.

MİRAY YAYINLARI

5

Maddenin Hâlleri

D) I. c

C) I. b

E) I. a

• Akarsular, göller ve denizler $ SIVI

II. b

II. c

• Atmosferdeki su buharı $ GAZ

III. a

III. b



yukarıdaki görsellerden hangileri suyun gaz hâline örnek olarak verilebilir? A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve III

C) III ve IV

E) I, II, III ve IV

Katı

I

I. Maddenin en düzenli hâlidir.

II III

KONUYU ÖĞRENELİM

7. Maddenin katı hâli ile ilgili;

Sıvı

II. Belirli bir hacme sahiptir.

IV

X

V

Gaz

III. Maddenin en yoğun hâlidir.

VI



Yukarıda maddenin hâl değişimleri ile ilgili bir görsel verilmiştir.



Görselle ilgili, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

A) I. olay erime, II. olay donmadır.

8. LPG ve LNG için;

B) I., IV. ve V. olaylar ısı alarak gerçekleşir.

I. Sıkıştırılarak sıvılaştırılmış gazlardan oluşma

C) X ile gösterilen fiziksel hâl maddenin plazma hâlidir.

II. Petrol kökenli olma

D) IV. olay yoğuşma, V. olay deiyonizasyon olarak adlandırılır.

III. Yüksek oranda metan (CH4) gazı içerme

E) II. ve III. olaylarda madde daha düzenli hâle geçer.

özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

6.

• Deniz ve göllerdeki sular sıcaklık yükseldiğinde buharlaşarak atmosferde su buharını ve bulutları oluşturur. Bulutlardaki su damlacıkları hava sıcaklığına göre yağmur, dolu ve kar olarak yeryüzüne iner.





MİRAY YAYINLARI

D) II ve III

E) I, II ve III

9. • Su, bitkilerin büyüyüp gelişmesi için zorunlu maddelerden biri olduğu gibi insan vücudu için de oldukça önemlidir. İnsan vücudundaki su oranı yaklaşık %55 – 75 arasında değişir.



Su döngüsü ile ilgili;

Buna göre;

I. Suyun hâl değiştirerek yeryüzü ve atmosfer arasındaki çevrimidir.

I. Besinlerin sindirimi ve emiliminin su sa-

II. Yaşamın devamı için son derece önemlidir.

II. Vücut ısısının dengelenmesinde suyun

yesinde sağlanması

III. Su döngüsü ile suyun içindeki kirlilik yapıcı maddeler uzaklaştırılarak temiz ve içilebilir su elde edilir.

C) I ve II

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız I

C) I ve II

E) Yalnız II

rol oynaması III. Eklemlere kayganlık kazandırması

yukarıda verilen bilgilerden hangileri suyun insan yaşamındaki önemi ile yakından ilgilidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Su, güneşten aldığı ısı ile deniz, göl ve akarsulardan buharlaşır, oluşan su buharı atmosferde yükselirken soğur, yoğunlaşır veya kırağılaşır. Bu olaya su döngüsü denir. Bu dönüşüm sayesinde su doğal yoldan arıtılır ve dünyada suyun toplam miktarı sabit kalır. c. Endüstride Hâl Değişimi Olayları LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) • Ham petrolün damıtılması ile elde edilir. • Bileşimi ülkeden ülkeye değişiklik gösteren bu gazın ülkemizdeki bileşimi %30 propan ve %70 bütan gazlarından oluşur. • Yakıt olarak kullanılır. • Bu gaz karışımı 3-4 atm basınç altında sıvılaştırıldığında kapladığı hacim çok küçülür (yaklaşık 200 – 250 kat) taşıması ve depolanması kolaylaşır. LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) • Petrol yataklarının üstünde birikir. • Büyük oranda metan bulunduran bu gaz karışımında az miktarda etan, propan ve su buharı bulunur. • Sıvı azot yardımıyla düşük sıcaklıklara kadar soğutulur ve yüksek basınç altında sıvılaştırılır. • Sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) gemilerle taşınır, gemilerden boşaldığı limanlarda gaz hâline dönüştürülerek boru hatlarına verilir. İtici Gazlar • Deodorantlarda veya spreylerde etken maddenin püskürtülmesini ve ince zerrecikler hâlinde dağılmasını sağlayan basınçla sıvılaştırılmış gazlardır. • İtici gazlara; propan, n– bütan, izobütan ve karbondioksit örnek olarak verilebilir. • Bu gazlar renksiz ve kokusuzdur. Soğutucularda Kullanılan Gazlar • Basınç etkisiyle sıvılaşan, üzerindeki basınç kaldırıldığında tekrar buharlaşan ve bu esnada ortamdan ısı alarak ortam sıcaklığını düşüren, oda sıcaklığında buhar hâlinde bulunan maddelere soğutucu akışkan denir. • Buzdolabı, klima ve derin dondurucu gibi cihazlardaki soğutma işleminde amonyak, freon ve puron gibi soğutucu akışkanlar kullanılır. Havadan Azot Gazı (N2) Eldesi • Bir gaz karışımı olan hava hacimce %78 azot %21 oksijen %0,9 argon ve %0,1’i diğer gazlardan (CO2, Ne gibi) oluşmuştur. • Havanın başlıca bileşenleri olan azot, oksijen ve argon gazları çevre ve endüstri açısından önemlidir. Örneğin, kuru havadan elde edilen: Sıvı azot; gıda ve ilaç endüstrisinde soğutucu olarak kullanılır. Oksijen gazı; safsızlıkları yakıp uzaklaştırmak için solunum tüplerinde, çelik üretiminde kullanılır. Argon gazı; ampul ve floresan üretiminde, kolay tepkime veren maddeleri saklamada kullanılır. • Kaynama noktaları sırasıyla –195, –183 ve –186°C olan N2, O2 ve Ar gazları kuru havanın sıvılaştırılıp ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrılmasından elde edilir. • Ayrımsal damıtma ile ilk ayrılan gaz kaynama noktası düşük olan N2 gazıdır.

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

5.

111

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1.

KATILAR • Sıvı hâlde bulunan maddeler yeterince soğutulduklarında yapısındaki atomlar, iyonlar veya moleküller arasındaki çekim kuvvetleri artar ve katı hâle dönüşürler. • Katılar, yapısındaki kimyasal türleri bir arada tutan kuvvetler değiştikçe farklı fiziksel özellikler gösterirler. • Katılar, amorf ve kristal katı olmak üzere iki türdür.

4 5 6 7 8 9 10

Amorf

Kristal

11

Sertlik

✓

✓

12

Sıkıştırılabilme

—

—

Belirli Geometrik Şekil

—

✓

13

4.

Buz (H2O(k)) adı verilen suyun katı hâli ile ilgili; I. Kristal katı sınıfındandır. II. Molekülleri arasında, London, dipol – dipol ve hidrojen bağı adı verilen zayıf etkileşim kuvvetleri bulunur. III. Sıkıştırılabilir.



Amorf Katılar • Tanecikler düzensiz ve gelişi güzel istiflenmişlerdir. Bu nedenle kesilmedikçe ve eritilmedikçe belirli şekilleri yoktur. • Amorf katıların belirli bir erime noktası yoktur. Isıtıldıklarında belirli bir sıcaklık aralığında yumuşayarak akışkanlık kazanırlar. Bu sıcaklık aralığına camsı geçiş sıcaklığı denir. • Amorf katılar elektrik akımını iletmez. Cam, lastik, plastik ve tereyağı amorf katı örnekleridir. Kristal Katılar • Tanecikleri düzenli bir şekilde istiflenmiş sert, sıkıştırılamayan ve belirli geometrik şekilleri bulunan katılardır. • Katıların çoğu kristal katı sınıfındadır. Örneğin; tuz, şeker, iyot, elmas, bakır gibi. • Kristal katılar taneciklerini bir arada tutan kuvvetlere göre 4 gruba ayrılır.

a. Naftalin (C10H8)

e. İyot (I2(k))

b. Tereyağı

f. Kükürt (S8(k))

c. Cam

g. Elmas

d. Kuru buz (CO2(k))

h. Plastik



Yukarıdaki tabloda bazı katı örnekleri verilmiştir.



Buna göre, aşağıdakilerden hangisinde bu katıların sınıflandırılması ile ilgili yanlışlık yapılmıştır?

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Cam, plastik, Buz, tuz, lastik şeker

Örnek

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ



KATILAR Özellik

Katılar

Kristal Katı

Amorf Katı

A)

a

b

B)

e

h

C)

f

c

D)

d

g

E)

g

h

2. ÖĞRETMENİN NOTU

Katılar, amorf ve kristal katılar olmak üzere ikiye ayrılır.

I. Belirli bir erime noktasına sahip olma II. Sıkıştırılamama III. Belirli geometrik şekle sahip olma

Yukarıdaki özelliklerden hangileri kristal ve amorf katılar için ortak özellik değildir? A) Yalnız III

B) Yalnız II

D) I ve III

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

5.

C) Yalnız I

E) II ve III

ÖĞRETMENİN NOTU Metalik katılarda pozitif yüklü iyonlar serbest hareketli elektron deniziyle çevrilmiş olarak bir arada bulunur.

Kristal Katılar İyonik Katılar

Moleküler Katılar

Kovalent Katılar

Metalik Katılar

3.



Örnek I. Düzenli istiflenme II. Sertlik III. Belirli geometrik şekil







Yukarıda görselleri verilen katılarla ilgili;

Sofra tuzu

Yukarıdaki özelliklerden hangileri kristal ve amorf katılar için ortaktır?

I. Şeker moleküler katı, sofra tuzu iyonik katıdır.

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

II. Aynı dış basınçta tuzun erime noktası, şekerin erime noktasından daha yüksektir.

D) I ve III E) I, II ve III

Çözüm Amorf katılar düzenli istiflenmemiş ve belirli bir geometrik şekle sahip olmayan katılardır. Kristal katılarla tek ortak özellikleri sert olmalarıdır. Cevap: A

112

Şeker

III. Her iki katı da elektrik akımını iletmez.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III



Metalik katılarla ilgili; I. Tamamının erime noktası oldukça yüksektir. II. Gümüş (Ag), çinko (Zn), altın (Au) ve demir (Fe) metalik katıdır. III. Tamamı oldukça serttir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

9.

Katı Türü

ÖĞRETMENİN NOTU

Katılar amorf ve kristal katı olmak üzere ikiye ayrılır. Kristal katılar da iyonik, metalik, kovalent ve moleküler kristal olarak sınıflandırılır.

I.

İyonik katı

Tanecikleri Bir Arada Tutan Kuvvetler

Katının Fiziksel Özellikleri

Zıt yükler arasındaki elektrostat0ik çekim

Yüksek erime noktalı, sert, kırılgan, iletken olmayan katı

Kovalent bağ

Yüksek erime noktalı, çoğu sert ve çoğu iletken olmayan katı

II. Kovalent katı

SiO2 (Kuartz) CaO (Sönmemiş kireç) Grafit

III. Molekü- Dipol–dipol, hid- Düşük erime ler katı rojen bağı, Lon- noktalı, yumudon etkileşimleri şak, iletken olmayan katı

Cu (Bakır) Lastik

Yukarıdaki kutucukta aşağıda verilen katı türlerinden hangisine ait örnek bulunmaz? A) Kovalent

B) Metalik

D) İyonik



C) Amorf

E) Moleküler

Yukarıdaki tabloda bazı katı türleri, bu katılarda tanecikleri bir arada tutan kuvvetler ve katının fiziksel özellikleri ile ilgili bilgiler verilmiştir. Buna göre, katı türleri ile ilgili karşılarında verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

7. Silisyum nitrür (Si3N4(k)) ve buz (H2O(k)) katıları ile ilgili;

I. Atomları arasında kovalent bağlar bulundurma II. Kovalent kristal olma III. Sert olma ve sıkıştırılamama

özelliklerinden hangileri ortaktır?



(1H, 7N, 8O, 14Si) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

MİRAY YAYINLARI

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

10. Yanda görseli verilen kristal katı ile ilgili; I. Silisyum karbür, silisyum nitrür ve kuartz ile aynı sıElmas nıfta yer alır. II. Ametal atomlarının elektronlarını ortaklaşa kullanması sonucunda oluşur. III. Oldukça sert ve erime noktası yüksek bir katıdır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

E) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız III

C) I ve II

E) Yalnız II

8. 11.

Elmas



Grafit

Yukarıda görselleri verilen katılarla ilgili;



Yukarıda görselleri verilen katılarla ilgili;

I. Ağ örgülü katılardır.

I. Sert ve kırılgan olma

II. Grafit elektrik akımını iletirken, elmas iletmez.

II. Belirli bir erime ve kaynama noktasına sahip olma

III. Karbon atomunun allotroplarıdır.

III. Elektrik akımını iletmeme

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III



özelliklerinden hangileri ortak değildir? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

KONUYU ÖĞRENELİM İyonik Katılar • Zıt yüklü iyonların elektrostatik çekim kuvvetleri ile bir arada tutulduğu katılardır. • Yapılarındaki bir iyon zıt yüklü diğer iyonlar tarafından sarılmıştır. • İyonik kristallerde tekrar eden birimlere birim hücre denir. Her iyonik katının örgü yapısı ve birim hücreleri birbirinden farklıdır. Örneğin; NaCI nin birim hücresinde sodyum iyonu 6 klor, CsCl nin birim hücresinde sezyum iyonu 8 klor iyonu tarafından çevrilmiştir. • İyonik bileşikler güçlü etkileşimlerle bir arada tutulurlar. Bu nedenle sert olup yüksek erime ve kaynama noktasına sahiptirler. • Katı hâlde elektriği iletmezler. Suda çözündüklerinde ve eritildiklerinde iletkendirler. • Kırılgan olduklarından işlenemezler. • NaCl, CsCl, MgO, CaO, ZnS ve CaF2 iyonik kristallere örnektir. Moleküler Katılar • Katıyı oluşturan moleküllerin arasında dipol - dipol, London ve hidrojen bağları gibi zayıf etkileşimlerin bulunduğu katılardır. • Diğer kristal türlerine göre genellikle daha yumuşaktırlar. • Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür. • Elektirik akımını ve ısıyı iletmezler. • Naftalin (C10H8), iyot (I2), kuru buz (katı CO2), şeker (C6H12O6), kükürt (S8), buz (H2O(k)) moleküler katı örnekleridir. Kovalent Katılar • Çok sayıda atomun güçlü kovalent bağlarla bir arada tutulduğu, üç boyutlu yapıya sahip katı türüdür. Bu katılara ağ örgülü kovalent katı da denir. • Elmasta her bir karbon atomu farklı dört karbon atomuna kovalent bağlarla bağlanarak sağlam, düzgün dört yüzlü bir yapı oluşturur. Bu durum elmasa sertlik ve yüksek erime noktası gibi özellikler kazandırır. • Grafitte her bir karbon atomu farklı üç karbon atomuna kovalent bağlarla bağlanarak altıgen halkalardan oluşmuş ağ örgülü tabakalı bir yapı oluşturur. Grafitteki halkalarda serbest dolaşan elektronlar nedeniyle grafit elektiriği iletir. Ayrıca grafit elmastan daha yumuşak ve daha düşük erime ve kaynama noktasına sahiptir. Bu durumun nedeni tabakalar arasında zayıf Van der Waals kuvvetlerinin bulunmasıdır. • Kovalent katılara silisyum nitrür (Si3N4), silisyum karbür (SiC), kuartz, (SiO2), elmas, grafit örnek verilebilir. Metalik Katılar Metal atomuna ait pozitif yüklü iyonlar ile serbest değerlik elektronlarından oluşan elektron denizi arasındaki metalik bağlarla bir arada tutulan kristal türüdür. • Isı ve elektriği iletirler. • İşlenebilir, genellikle tel ve levhâ hâline getirilebilirler. • Metalik katılar sert, dayanıklı ve yüzeyleri parlaktır. • Erime noktaları çok geniş bir sıcaklık aralığında değişir. • Sodyum (Na), potasyum (K), alüminyum (Al), gümüş (Ag), altın (Au), bakır (Cu), çinko (Zn) kısaca tüm metaller oda koşullarında (cıva hariç) metalik katılara örnektir.

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

6.

113

ÜNİTE

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

1.

SIVILAR

5 6

Sıvıların;

8

• Taneciklerinin titreşim, dönme ve öteleme hareketlerini yapabilmesi,

9

• Akışkan olmaları,

11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

13

I. Etil alkol moleküllerinin hidrojen bağı yapması, su moleküllerinin hidrojen bağı yapamaması

• Her sıcaklıkta buharlaşmaları, • Tanecikler arasındaki çekim kuvvetlerinin gazlardan fazla, katılardan az olması gibi özelliklerin yanı sıra viskozite özelliği de bulunur.

II. Suyun apolar bir molekül, etil alkolün ise polar bir molekül olması

Sıvılarda Viskozite Bir sıvının akmaya karşı gösterdiği dirence veya sıvının akmazlığına viskozite adı verilir. Viskozitenin tersi akıcılıktır.

Buna göre; aynı sıcaklıkta etil alkolün (C2H5OH(s)) viskozitesinin suyun (H2O(s)) viskozitesinden büyük olmasının nedeni;



yargılarından hangileri olabilir?

II. Sıcaklık arttıkça viskozitenin azalması

B) Yalnız II

D) I ve II

III. Sıcaklık arttıkça akışkanlığın artması

C) Yalnız III

E) I, II ve III

yukarıdakilerden hangileri olabilir? A) Yalnız I

• Farklı sıvıların aynı sıcaklıktaki viskoziteleri farklıdır.

B) Yalnız II

D) II ve III

• Aynı sıcaklıkta gliserinin viskozitesi, suyunkinden fazladır. • Suyun akıcılığı balınkinden fazladır. • Su, gliserin ve baldan viskozitesi en büyük olan baldır. Viskoziteyi Etkileyen Faktörler

C) I ve II

E) I, II ve III

Moleküller Arası Etkileşimler Moleküller arası çekim kuvvetleri arttığında sıvıların akışkanlıkları azalır ve viskoziteleri artar. Bu duruma her ikisi de molekülleri arasında hidrojen bağı içeren su ve gliserin örnek verilebilir. Gliserin molekülünün molekülleri arasındaki hidrojen bağı sayısı sudan fazla olduğu için gliserinin viskozitesi sudan daha büyüktür. CH2 – OH CH – OH

Gliserin H – OH

4.

2. ÖĞRETMENİN NOTU



Su

CH2 – OH

C2H5 – OH $ Etil alkol

H – OH $ Su

Sıcaklık • Sıcaklık arttıkça sıvıların akıcılıkları artar, viskoziteleri azalır. Bu durumun nedeni; sıcaklık artışının moleküller arası çekim kuvvetlerini azaltmasıdır. Örneğin; oda sıcaklığında bulunan balın ekmeğe sürülmesi buzdolabından çıkan baldan daha kolaydır.

Sıvı

Viskozite (Pa.s)

X

1.10–3

Y

1,42

Z

0,4

T

0,503

V

82

OH



Buna göre, hangi sıvının akıcılığı en fazladır? C) Z

D) T

II. CH2 — CH — CH2 (Gliserin) OH

OH

III. CH2 — CH2 (Glikol)

Yukarıda bazı sıvıların aynı sıcaklıktaki viskozite değerleri verilmiştir.

B) Y

I. C2H5OH (Etil alkol)

OH



A) X

ÖĞRETMENİN NOTU

Moleküller arası çekim kuvvetleri güçlü olan sıvıların viskoziteleri büyüktür.

Viskozitesi büyük olan sıvıların akıcılığı azdır.

Molekül kütlesi arttıkça viskozite artar. Örneğin etil alkolün molekül kütlesi 46 g/mol, suyun molekül kütlesi 18 g / mol olduğu için aynı sıcaklıkta etil alkolün viskozitesi suyunkinden yüksektir.

114

Bu durumun nedeni; I. Sıcaklık arttıkça moleküller arası çekim kuvvetlerinin azalması

A) Yalnız I

Özdeş iki beherden birine bal, diğerine aynı sıcaklıkta su doldurmak için geçen sürelerin farklı olması viskozitenin sonucudur.



III. Etil alkolün mol kütlesinin, suyun mol kütlesinden büyük olması

MİRAY YAYINLARI

10

• Reçel, bal, fındık ezmesi gibi yiyecekler buz dolabından çıkarıldıkları ilk anda ekmeğe kolay sürülmez. Bu yiyecekler oda sıcaklığında bir süre bekletildikleri zaman ekmeğe daha kolay sürülür.



• Belirli bir şekillerinin olmaması,

7

3.

ÖĞRETMENİN NOTU

Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite denir. Farklı sıvıların aynı sıcaklıktaki viskoziteleri farklıdır.

Erime noktasının üzerindeki bir sıcaklığa kadar ısıtılan bir katının veya kaynama noktasının altına kadar soğutulan bir gazın ulaştığı fiziksel hâle sıvı hâl denir.

4

Sıvılar

E) V

OH

Yukarıda formülleri verilen sıvıların aynı sıcaklıktaki viskoziteleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak karşılaştırılmıştır? (H: 1, C: 12, O: 16) A) I > II > III

B) II > III > I

C) II > I > III

D) III > I > II

E) III > II > I

KONUYU ÖĞRENELİM

7. Buharlaşma hızının

• Sıcaklık arttıkça moleküller arasındaki çekim kuvvetleri azalacağı için sıvının viskozitesi azalır, akıcılığı artar. Viskozite





H2O(s)

Buna göre; II. Sıvının yüzey alanı

Buna göre; I. Yüzeyleri sıcak sprey uygulamaları ile boyama



II. Yollara asfalt dökülürken ziftin sıcakken yayılması

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

• Buharlaşma hızı, sıvı yüzeyinden birim zamanda buharlaşan tanecik sayısıdır. Buharlaşma hızına etki eden faktörler

Buharlaşma, maddenin sıvı olduğu her sıcaklıkta

Sıvının cinsi: Tanecikler arası çekim kuvvetleri fazla olan sıvıların buharlaşma hızları yavaştır. Kıyafetimize dökülen aynı sıcaklıktaki su ve kolonyadan, kolonya dökülen kısım su dökülen kısma göre daha önce kurur. Bu durum kolonyanın tanecikler arası çekim kuvvetlerinin sudan küçük olduğunu gösterir.

8.

ÖĞRETMENİN NOTU Uçucu sıvıların buhar basınçları yüksek, moleküller arası çekim kuvvetleri az, kaynama noktaları düşüktür.



Y(buhar)

X(buhar)

Buharlaşma, sıvının yüzeyinde olur.

X(s)

Y(s)

25°C

Mina



C) Havadaki nem oranı arttıkça buharlaşma hızı azalır.





gerçekleşir.

B)



cıva

25°C

Şekildeki dengede bulunan sistemle ilgili; I. X sıvısı, Y sıvısından daha uçucudur.

Şevval

II. Moleküller arası çekim kuvvetleri, Y > X’tir.

D)

III. Aynı dış basınçtaki kaynama noktaları, X > Y’dir.

Buharlaşma, kimyasal bir olaydır. Mirkan



E) Uçucu sıvıların buharlaşma hızı yüksektir.

7 8 9 10 11 12 13

olarak sayılabilir.

Öğrencilerin verdikleri cevaplar aşağıdaki gibi olduğuna göre, hangi öğrencinin cevabı yanlıştır?

Ali

E) II, III ve IV

E) I, II ve III

Buharlaşma ve buharlaşma hızı

Emre

gibi olaylar buharlaşmanın endotermik oluşuna örnek olarak verilebilir.

C) III ve IV

5

★ Toprak testiye konulan suyun soğuması

• Yüzey alanı • Nem • Rüzgar



A)

B) II ve III

3

★ Vücudumuz ıslakken üşümemiz

• Sıvının cinsi • Sıcaklık • Dış basınç

la ilgili öğrencilerine neler bildiklerini sormuştur.

D

6

★ Kesilip kısa bir süre güneşe konulan karpuzun soğuması

C) I ve II

6. Pınar Öğretmen tahtaya yazdığı kavramlar-



• Buharlaşma ısı alan (endotermik) bir olaydır. Günlük hayatta karşılaşılan;

IV. Sıcaklık

D) I, II ve III

yukarıda verilen olaylardan hangileri vizkozite – sıcaklık ilişkisi ile açıklanabilir?

MİRAY YAYINLARI



4

★ Kolonyanın serinlik hissi vermesi

sıvıların buhar basıncı yukarıda verilen faktörlerden hangilerine bağlı değildir?

2

• Sıvı yüzeyindeki taneciklerden, moleküller arası çekim kuvvetlerini yenebilecek kinetik enerjiye ulaşanların sıvı yüzeyini terk ederek buhar veya gaz fazına geçmesi olayına buharlaşma denir.

III. Dış basınç

A) I ve II

III. Suyun donarken hacminin artması

1

BUHARLAŞMA - YOĞUŞMA - DENGE BUHAR BASINCI

I. Sıvının cinsi Sıcaklık (°C)



ÜNİTE

H2O(buhar)

yoğuşma hızına eşit olduğu denge durumunda sıvının yaptığı buhar basıncına denge buhar basıncı denir.

yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Sıcaklık arttıkça moleküllerin kinetik enerjisi ve hızı artacağından bulunduğu yüzeyi daha kısa sürede terk eder. Örneğin, çamaşırlarımız yazın kışa göre daha kısa sürede kurur. Yüzey alanı: Sıvı yüzeyden buharlaştığı için yüzey alanı arttıkça buharlaşan tanecik sayısı ve buharlaşma hızı artar. Örneğin; ıslak bir çarşafın genişçe serili hâli katlanmış hâlinden daha kısa sürede kurur. Nem arttıkça buharlaşma hızı azalır. Kuru havada çamaşırlar nemli havaya göre daha çabuk kurur. Rüzgar buharın yüzeyden uzaklaşmasını sağlayarak buharlaşma olayını hızlandırır. • Maddenin gaz veya buhar fazından ısı vererek (ekzotermik) sıvı fazına geçmesi olayına yoğuşma denir. Yağmur, çiy oluşumu, soğuk havalarda camlarda oluşan buğu yoğuşmaya örnektir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

5.

• Boş bir kaba bir miktar sıvı konulup ağzı kapatılırsa önce buharlaşma gerçekleşir ve sıvı seviyesinin azaldığı görülür. • Bu durumda oluşan buharın ortama yaptığı basınca buhar basıncı denir. • Bir kısım buhar molekülü birbirine ve kap çeperlerine çarparak yoğuşur ve tekrar sıvı hâline dönüşür. Bir süre sonra sıvı yüzeyinden buharlaşan molekül sayısı, yoğunlaşan molekül sayısına eşitlenir ve sıvı seviyesi sabit kalır. Bu durumda sıvısı ile dengede bulunan aynı sıcaklıktaki buharın yaptığı basınca denge buhar basıncı denir.

115

ÜNİTE

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

Denge buhar basıncı nelere bağlıdır?

4

3 Sıvının cinsi

1.

3. Gerçek sıcaklık değerleri 34°C olan üç fark-

ÖĞRETMENİN NOTU

lı şehirde hissedilen sıcaklıklar;

Sıvıların aynı ortamdaki kaynama noktaları, moleküller arasındaki çekim kuvvetleriyle doğru orantılıdır.

3 Saflık derecesi

5

Sıvılar

I. 41°C II. 37°C

3 Sıcaklık

7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

13

• Moleküller arası çekim kuvvetleri zayıf olan sıvılara uçucu sıvılar denir. Uçucu sıvılar kolay buharlaşabildiklerinden denge buhar basınçları aynı sıcaklıkta daha yüksektir. Aseton sudan daha uçucu olduğundan asetonun denge buhar basıncı, aynı sıcaklıktaki suyunkinden yüksektir. • Su içinde uçucu olmayan bir katı (tuz, şeker gibi ...) çözülürse moleküller arası çekim kuvveti artacağından buharlaşma zorlaşır ve denge buhar basıncı azalır.



I. Glikol

CH2 — OH



şeklindedir.



Buna göre, şehirlerin bağıl nem oranları arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

CH2 — OH II. Benzen (C6H6)

A) III > I > II

O



moleküllerinin aynı ortamda kaynama noktaları arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III

B) I > III > II

4.

C) II > III > I

2. Eşit hacimdeki saf su örneklerine şekilde belirtilen miktarlarda yemek tuzu (NaCI) eklenerek çözülüyor.

• Kaynama anında sıvının buharının basıncı, bulunduğu ortamın dış basıncına eşittir.

5 gram NaCI

Saf su



II

III

Yukarıdaki sıvıların bulundukları ortamlarda kaynama noktaları arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? B) I > II > III

A) I > III > II

C) I = II = III

E) III > II > I

D) II > III > I

Saf su

Saf su

2

1

X(s)

Buna göre, oluşan çözeltilerle ilgili;



yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Moleküller arası etkileşimleri arasında X > Z > Y ilişkisi olan aynı sıcaklıktaki X, Y ve Z saf sıvıları ile ilgili;

II. Aynı sıcaklıktaki buhar basınçları arasındaki ilişki, X > Z > Y şeklindedir.

III. Aynı ortamda kaynama anındaki buhar basınçları arasında; 1 = 2 = 3 ilişkisi vardır.

Z(s)

I. Aynı ortamda kaynama noktaları arasındaki ilişki, X > Z > Y şeklindedir.

II. Aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklıkları arasında; 1 > 3 > 2 ilişkisi vardır.

✎  Dış basıncın 255 mmHg olduğu Everest’de 71°C’de kaynar.

Y(s)

3

I. Aynı sıcaklıkta buhar basınçları arasında; 2 > 3 > 1 ilişkisi vardır.

✎  Dış basıncın 760 mmHg olduğu deniz seviyesinde 100°C

• Sıvının cinsi değiştikçe kaynama noktası değişir. Uçucu sıvıların kaynama noktaları düşüktür. Örneğin; aynı sıcaklıktaki aseton sudan daha uçucudur. Asetonun normal kaynama noktası 56°C iken suyunki 100°C dir.



Saf su

5.

3 Dış basınç 3 Sıvının saflığı

Pdış = 0,6 atm

8 gram NaCI

Kaynama noktası nelere bağlıdır? 3 Sıvının cinsi

Saf su

I

Isıtılmakta olan sıvının yalnızca yüzeyinden değil her noktasından buharlaşmaya başlaması olayına kaynama, kaynama başladığı andaki sıcaklığa kaynama noktası denir.

10 gram NaCI

E) II > I > III

Pdış = 0,8 atm

Saf su

KAYNAMA

• Kaynama olayı deniz seviyesinde (atmosfer basıncının 1 atm = 760 mmHg olduğu ortamda) gerçekleşirse kaynama sıcaklığı normal kaynama noktası adını alır.

Pdış = 1 atm

C) I > III > II

E) II > I > III

D) III > II > I

• Aynı ortamda kaynayan tüm sıvıların buhar basınçları eşittir.

B) I > II > III

D) III > II > I

III. Aseton CH3 — C — CH3

• Sıcaklık arttıkça buhar hâline geçen tanecik sayısı artacağından denge buhar basıncı artar.

• Dış basınç arttıkça kaynama noktası artar. Deniz seviyesinden yükseklere çıkıldıkça atmosfer basıncı azalır ve kaynama noktası düşer. Bu durumun sonucu olarak su;

116

Buna göre;

MİRAY YAYINLARI

6

III. 45°C

III. X sıvısı CCI4, Y sıvısı C2H5OH olabilir.

yargılarından hangileri yanlıştır?



(1H, 6C, 8O, 17CI) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

ÖĞRETMENİN NOTU Sıvıların kaynama noktaları sıvıların cinsine, dış basınca ve saf olup olmamasına bağlıdır.

8. Buharlaşma ve kaynama kavramları ile il-



gili, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kaynama buharlaşmaya göre daha fazla enerji gerektirir. B) Kaynama sırasında kabarcıklar oluşurken, buharlaşma sırasında kabarcıklar oluşmaz.





X

Y

Z

I

II

III

Farklı ortamlarda bulunan yukarıdaki sıvıların bulundukları ortamlarda kaynama noktaları eşit olduğuna göre, ortamların deniz seviyesinden yükseklikleri arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (Normal kaynama noktaları; X: 100°C, Y: 85°C, Z: 76°C) A) I > II > III

B) II > I > III

D) III > II > I

sı sırasında sıvıların buhar basınçlarının sıcaklıkla değişimi, grafikteki gibidir.

MİRAY YAYINLARI

7. Saf X ve Y sıvılarının aynı ortamda ısıtılma-

760

X

6

D) Buharlaşma maddenin sıvı olduğu her sıcaklıkta, kaynama ise belirli sıcaklık ve basınçta gerçekleşir.

3 Sıvı miktarına 3 Kabın şekline

7

A C2H5OH(buhar)

B

C2H5OH(s)

Aynı sıcaklıkta piston itilerek B noktasına sabitlenirse;

25°C

II. Madde daha düzenli hâle geçer. III. Etil alkol sıvısının buhar basıncı azalır.

E) I, II ve III

mamış X, Y, Z ve T saf sıvılarının aynı ortamda bazı sıcaklıklardaki buhar basınçları verilmiştir. Sıcaklık (°C)

Buhar Basıncı (mmHg)

X

28

30

Buna göre, X ve Y sıvıları için aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

Y

45

24

Z

40

30

A) X sıvısının normal kaynama noktası 54°C, Y sıvısının normal kaynama noktası 86°C’dir.

T

45

38

54



86



Sıvılar

Buna göre; I. T sıvısı, Y sıvısından daha uçucudur.

B) Aynı sıcaklıktaki buhar basınçları X > Y’dir.

II. X sıvısı ile T sıvısı aynı sıvılar olabilir.

C) Molekülleri arasındaki etkin etkileşim kuvvetleri, Y > X şeklindedir.

III. Aynı ortamda Z sıvısının kaynama noktası, X sıvısının kaynama noktasından büyüktür.

D) Uçuculukları arasındaki ilişki, Y > X şeklindedir. E) Aynı koşullarda özdeş kaplardaki buharlaşma hızları, X > Y’dir.



• Su döngüsünde deniz, göl ve akarsulardan buharlaşan su atmosferdeki nemin kaynaklarındandır. • Sıcaklık değiştikçe havada diğer gazların miktarı sabit kalırken su buharı (nem) miktarı değişir. Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği nem miktarı da artar.

tutar.

C) I ve II

10. Aşağıdaki tabloda kaynama noktasına ulaş-



• Havanın temel bileşenleri azot, oksijen, argon ve karbondioksit gazlarıdır. Bu gaz karışımına kuru hava denir. Havada yeryüzündeki suların buharlaşmasından kaynaklı su buharı da bulunur. Havadaki su buharına nem adı verilir.

A) Yalnız I

Y

Sıcaklık (°C)

ATMOSFERDEKİ NEM

1m3 hava; 25°C’de $ 23 gram

B) Yalnız II

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız III

C) I ve II

E) Yalnız II

8

3 Sıvının yüzey alanına

yargılarından hangileri doğru olur?

D) II ve III

Buhar basıncı (mmHg)

3

3 Isıtıcının gücüne

I. Buhar hâldeki molekül sayısı azalırken, sıvı hâldeki molekül sayısı artar.



4

2

5

miktar etil alkol (C2H5OH) bulunan kapta sıvı – buhar dengesi kurulmuştur.

1

• Sıvının saflığı; sıvıya uçucu olmayan bir katı (tuz, şeker gibi) eklenerek çözülürse, sıvının moleküller arası çekim kuvvetleri artacağından kaynama noktası artar. Kaynama noktası nelere bağlı değildir?

9. Şekilde içinde bir

E) III > I > II

ÜNİTE

C) Buharlaşma kaynamadan daha hızlı gerçekleşen bir olaydır.

E) Buharlaşma uçucu olmayan sıvılarda daha yavaştır.

C) I > III > II

KONUYU ÖĞRENELİM

40°C’de $ 51 gram nem

• Belirli bir sıcaklıkta havada bulunan nemin havanın o sıcaklıkta taşıyabileceği maksimum nem miktarına oranına bağıl nem denir. Başka bir ifade ile bağıl nem, havanın neme doyma kapasitesidir. • Belirli bir sıcaklıkta havanın taşıyabileceği maksimum nem miktarı da doygunluk noktası olarak tanımlanır. Hava neme doyduğunda sıcaklık düşerse yağış olur.

9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

6.

• Belirli bir yükseltide ölçülen sıcaklık değerine gerçek sıcaklık denir. • Hissedilen sıcaklık ise gerçek sıcaklık, bağıl nem, rüzgar, radyasyon gibi dört değişken dikkate alınarak hesaplanan sıcaklıktır.

Uyarı • Bağıl nem miktarı arttıkça hissedilen sıcaklıkta artar.

117

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

GAZLAR

4

Gazların Genel Özellikleri

6

4. Hacmi 2 litre olan kapalı bir kaptaki ideal

1. I.

8 9 10 11 12

Sıcak hava balonlarının yükselmesi

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

13

• Gaz tanecikleri dönme, titreşim ve öteleme hareketlerini yapabilir. Soygazlar sadece öteleme hareketi yapar. Tanecik hızları katı ve sıvılara göre yüksek olduğundan gaz hâli maddenin en düzensiz hâlidir. • Yoğunlukları katı ve sıvı hâlinden daha düşüktür.



B) Yalnız II

D) II ve III

den hangisi yanlıştır? A) Sıkıştırılabildikleri için düşük sıcaklık ve yüksek basınçta sıvılaşabilirler.

Örnek

B) Molekülleri öteleme, dönme ve titreşim hareketlerini yapabilir.

• Propan ve bütan gazları karışımından LPG eldesi

C) Birbiriyle heterojen karışımlar oluşturabilirler.

• Sıcak hava balonları • Böcek ilacı püskürtme



Buna göre;



yargılarından hangileri doğrudur?



(Soğutma işlemi sırasında gaz yoğuşmamaktadır.) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

bulunmaktadır. Musluk açıldığında şekil–II’deki durum elde edilmiştir. M He(g)

Ne(g)

E) Belirli şekilleri ve hacimleri yoktur.

Günlük hayatta karşılaşılan bazı olaylar aşağıda verilen gaz özelliklerinden en uygun olanlarla ilişkilendirildiğinde hangi özellik açıkta kalır?

C) I ve II

E) I, II ve III

6. Şekil–I’de iki ayrı kapta ideal He ve Ne gazları

D) Bulundukları kabın her noktasına aynı basıncı uygularlar.

• Oda spreyinin kokusunun odanın her yerinden hissedilmesi

He(g)

I. Balonun hacmi azalır. II. Birim hacimdeki tanecik sayısı artar. III. Balondaki gaz yoğunluğu artar.

E) I, II ve III

2. Gazlarla ilgili verilen aşağıdaki ifadeler-

E) I, II ve III

yandaki elastik balon soğutulmaktadır.

C) I ve II

• Gazlar birbiri içinde her oranda homojen olarak dağıldıklarından tüm gaz karışımları homojendir.

C) I ve III

5. İçerisinde He gazı bulunan

Yukarıda verilen olaylardan hangileri gazların özellikleri ile ilgilidir? A) Yalnız I

• Gazların birbiriyle ve kap çeperleri ile çarpışarak yaptığı basınç kabın her noktasında aynıdır.

B) I ve II

D) II ve III Oda spreylerinin odaya yayılması



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

III.

• Gazlar sıcaklıkları arttığında genleşebilirler.

• Gazların belirli şekil ve hacimleri yoktur. Bulundukları kabı tamamen kaplarlar. Bu nedenle “gazın hacmi = kabın hacmi”dir.

I. Tanecikleri birbirleriyle esnek çarpışma yapar. II. Hacmi 2 litredir. III. Isıtıldığında taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi değişmez.

II.

• Gazlar yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta sıkıştırılarak sıvılaştırılabilir.

7

N2 gazı ile ilgili;

Mayalanan hamurun kabarması

• Gazların tanecikleri arasında, büyük boşluklar bulunduğundan basınç etkisiyle sıkıştırılabilirler.

5

Gazlar

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

Şekil – I

M

A) Gazlar genleşebilir. B) Gazlar sıvılaştırılabilir.

3. Gazların yoğunluğu, katı ve sıvılara göre daha düşüktür.

C) Gazlar yayılabilir. D) Gazların yoğunlukları katı ve sıvılardan düşüktür.



Şekil – II

Bu durumun nedeni; I. Katı ve sıvılara göre, aynı hacimde daha az tanecik bulundurmaları

E) Gazlar basınç altında sıkıştırılabilir.



I. Gazlar bulundukları ortamda kolaylıkla yayılır. II. Gaz tanecikleri birbirinden bağımsız hareket eder. III. Gazlar bulundukları kabı tamamen kaplar.

II. Tanecikler arası etkileşimlerin fazla olması III. Katı ve sıvılara göre eşit kütlelerinin daha büyük hacme sahip olması

Çözüm LPG eldesi gazların sıkıştırılarak sıvılaştırılmasına, sıcak hava balonları sıcaklık arttıkça genleşmelerine, böcek ilacı püskürtme basınç altında sıkıştırılabilmelerine ve kokunun her yerden hissedilmesi gazların yayılmalarına örnektir. Cevap: D

118



yukarıdakilerden hangileri olabilir? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Buna göre;



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

7. Gazların günlük hayatta kullanımıyla ilgili ve-

10. Aşağıda ideal gazlarla ilgili verilen yargı-

Bilgi

B) Hacim terimi, bir gaz için sıcaklık ve basınç değerleri belirtildiğinde anlam kazanır.

Sprey deodorantlarda itici madde olarak renksiz ve kokusuz gazlar kullanılır.

C) 2 mol NH3 gazı 12,04 x 1023 tane molekül içerir.

Klima ve buzdolabı gibi soğutucularda gazların genleşirken ısınması özelliğinden faydalanılır.

D) Gazlarda en çok kullanılan hacim birimi litredir (L). E) Gaz miktarı, gazın hacmi (V) ile belirlenir.

LNG ve LPG olarak bilinen gaz karışımları daha küçük hacim kaplamaları için basınç uygulanarak sıvılaştırılır.

11.

Buna göre, aşağıdaki görsellerden hangisine ulaşılır? A) ✓ B) ✓ C) ✗ D) ✓ E) ✗ ✗

✓

✗

✗

✓

✓

✓

✓

✗

✓

H2(g)

Kabın sıcaklığı arttırılırsa H2 gazı ile ilgili; I. Özkütlesi azalır.

MİRAY YAYINLARI

hacimli kapta bir miktar ideal H2 gazı bulunmaktadır.



III. Isıtıldıklarında genleşebilmeleri

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

yargılarından hangileri doğru olur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

12.

E) I, II ve III

9. Gazların davranışını etkileyen önemli özelliklerden biri de sıcaklıktır.



yukarıda verilen özelliklerinden hangileri ile yakından ilgilidir? A) Yalnız II

III. Moleküllerinin esnek çarpışma sayısı artar.



Bu durum gazların, I. Basıncın yüksek olduğu yerden düşük olduğu yere hareket etmeleri II. Akışkan olmaları

II. Moleküllerinin ortalama hızı artar.



• Doğal gaz, boru hatlarıyla yüksek basınç altında (40–70 bar) şehirler arasında çelik borularla taşınır. Şehir yakınındaki basınç düşürme istasyonlarında basınç 14– 19 bar arasındadır. Bu basınç, şehir içerisinde belirli merkezlerde 5 bar’a indirilir.



8. Yandaki sabit



Buna göre, sıcaklıkla ilgili;

• Kapalı kapta bulunan gazlar hem birbirlerine hem de kabın çeperlerine çarparak çarptıkları yüzeye bir kuvvet uygular. Bu kuvvete gaz basıncı denir. Gaz basıncı ile ilgili;

I. Kelvin cinsinden sıcaklığa mutlak sıcaklık denir ve T ile gösterilir.

I. P ile gösterilir ve basınç birimlerinden en çok kullanılanlar atmosfer (atm) ve mmHg’dır.

II. İdeal gazlarla ilgili hesaplamalarda mutlak sıcaklık kullanılır.

II. Aynı sıcaklıkta birim hacimdeki tanecik sayısı arttıkça gaz basıncı azalır.

III. 27°C, 300 Kelvin’dir.

III. Kapalı kaplardaki gaz basıncı manometre ile ölçülür.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

ÜNİTE



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

b. Gazlarda Basınç - Hacim - Miktar - Sıcaklık İlişkisi Basınç Kapalı kaplarda gazların birbirleriyle ve kap çeperleri ile yaptığı çarpışmalar sonucu birim yüzeye uyguladıkları kuvvete gaz basıncı denir. Kapalı kaplardaki gazın basıncı, manometre ile ölçülür. Gazın basıncı; • Birim hacimdeki tanecik sayısı • Taneciğin hızı • Çarpışma sayısı arttıkça artar. Dünyayı kuşatan atmosfer bir gaz karışımıdır ve yer yüzüne basınç yapar. Atmosferin yer yüzüne yaptığı basınca atmosfer basıncı denir ve atmosfer basıncı barometre ile ölçülür. Basınç, birim yüzeye uygulanan dik kuvvettir. P ile gösterilir. Basınç birimlerinden gazlar için en çok kullanılanları atmosfer (atm) ve mmHg’dir. 1 atm = 760 mmHg dir. Barometre: Açık hava basıncını ölçmek için kullanılır. Barometreyi bularak açık hava basıncını ilk ölçen kişi Toriçelli’dir. Açık hava basıncı P0 , Patm veya Phava şeklinde gösterilir. Manometre: Kapalı kaplarda bulunan gaz basıncını ölçmek için kullanılan cam veya metalden yapılmış U borusu prensibine dayanan aletlerdir. Açık ve kapalı uçlu olmak üzere iki çeşittir. Sıcaklık Sıcaklık bir maddenin taneciklerinin sahip olduğu kinetik enerjinin bir ölçüsüdür. Termometre ile ölçülür. İdeal gazlarla ilgili işlemlerde mutlak sıcaklık adı verilen Kelvin cinsinden sıcaklık birimi kullanılır. Kelvin cinsinden sıcaklık (mutlak sıcaklık) T ile gösterilir. Celsius (°C) cinsinden sıcaklık ise t ile gösterilir. Ölçülen sıcaklık (°C) ise Kelvin (K) cinsine çevirmek için Celsius değerine 273 sayısı eklenmelidir.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

A) Gaz basıncı, birim hacimdeki tanecik sayısı, hızı ve çarpma sayısına bağlıdır.





KONUYU ÖĞRENELİM

lardan hangisi yanlıştır?

rilen ifadeler doğru ise karşılarındaki kutucuklara “✓”, yanlış ise “✗” işareti konulacaktır.

T(K) = t(°C) + 273 t: Celsius sıcaklık derecesi (°C); 1 atm basınçta saf suyun donma noktası 0°C, kaynama noktasını 100°C olarak kabul edilip, bu iki değer arası 100 eşit parçaya bölünerek 1°C tanımlanır. Gazlar için kinetik enerji, mutlak sıcaklıkla (Kelvin, K) doğru orantılıdır. (EK = 3 .k.T) 2 –273°C sıcaklığında taneciklerin tüm hareketleri (dönme, titreşim, öteleme) durur (elektronların zorunlu hareketleri dışında) ve kinetik enerjileri sıfır olur. Teorik olarak ulaşılabilecek bu en düşük sıcaklık değerine mutlak sıfır noktası denir. –273°C + 273 = 0 K

119

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

Hacim

4

Maddenin boşlukta kapladığı yere hacim denir. V ile gösterilir. Birimleri L, mL, m3’tür.

5

İdeal gazlar bulundukları kabı homojen olarak tamamen doldurduklarından hacimleri bulundukları kabın hacimlerine eşittir.

6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

1. Gazlar ile ilgili verilen ifadeler doğru ise kar

Sıkıştırılan gazın basıncı artar. I

Katı ve sıvılara göre molar hacmi büyüktür.

Gaz Basıncı III Gazlar bulundukları kabın her noktasına aynı basıncı uygulamaz.

Açık hava basıncı manometre ile ölçülür.

★ Oda koşullarında (25°C, 1 atm) 24,5 L ★ Normal koşullarda (0°C, 1 atm) 22,4 L

1 atm = 760 mmHg’dir.

hacim kaplar.

Basınç, hacim, sıcaklık ve miktar gazları tanımlayan özelliklerdir.

Gazlar için kullanılan sabit hacimli ve sabit basınçlı olmak üzere iki tür kapalı kap vardır:

4.

şılarındaki kutucuklara “✓”, yanlış ise “✗” işareti konulacaktır. Bilgi

• Bütün ideal gazların 1 er molleri;



Sabit hacimli kaplar

Buna göre, aşağıdaki görsellerden hangisine ulaşılır?

cam kap

✗

✓

✓

✗

✓

✗

✗

✗

✓

✓

✓

✓

✓

✓

✓

II Sabit hacim ve sıcaklıkta miktarı artırılan gazın basıncı artar.



Yukarıda gaz basıncı ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.



Kavram haritasında ideal gazların basıncı ile ilgili verilen bilgilerden hangileri yanlıştır?

C) ✗ D) ✓ E) A) ✓ B) ✓ ✓ çelik kap

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

Metal veya camdan yapılmış kaplar Sabit basınçlı kaplar

2. Gazlar basınç altında yüksek oranda sıkıştırılabilir.

Buna göre; I. Hastanelerde kullanılan oksijen tüpleri

sürtünmesiz ideal pistonlu kap

II. Araçlarda kullanılan LPG tüpleri

elastik balon

Örnek

III. Dalgıç tüpleri

Gaz hacmi ile ilgili; I. V ile gösterilir.

günlük hayatta kullandığımız yukarıdaki malzemelerden hangileri gazların basınç altında sıkıştırılması ile elde edilir? A) I, II ve III

II. İdeal bir gazın hacmi, bulunduğu kabın hacmine eşittir.

B) II ve III

D) I ve III

5. Oda koşullarında kapalı bir kapta bulunan X 2 ve Y2 gazları ile ilgili; I. Sıcaklıkları 298 Kelvindir. II. Basınçları manometre ile ölçülür



yargılarından hangileri doğrudur?

D) II ve III E) I, II ve III

Eşit kütleli ideal gazlardan hacmi büyük olanın özkütlesi küçüktür. m sbt d= V Cevap: E

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I ve III

C) I ve II

6. Şekildeki sabit hacimli özdeş kaplarda fark-

E) Yalnız I

lı kütlelerde ideal özellikteki helyum (He) ve neon (Ne) gazları bulunmaktadır.

3. Öğretmeni Hasan Tuna’dan atmosfer basın-



cı ile ilgili bildiklerini yazmasını istiyor.

Hasan Tuna; I. Atmosferin bileşimindeki gazların yeryüzüne yaptığı basınçtır.

Çözüm Gaz hacmi V ile gösterilir. Gazı oluşturan tanecikler birbirlerinden bağımsız hareket eder ve bulunduğu kabı tamamen doldururlar. Bu nedenle ideal bir gazın hacmi, bulunduğu kabın hacmine eşittir.

III. Birbirleri ile heterojen karışım oluştururlar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

III. Eşit kütleli ideal gazlardan hacmi büyük olanın özkütlesi küçüktür.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

120

Gazlar

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

II. Deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldıkça değeri azalır.





273 K

He(g)

Ne(g)

Bu gazlarla ilgili,

III. Barometre ile ölçülür.

I. Moleküler yapıda gazlardır.

IV. İlk kez Dalton tarafından ölçülmüştür.

II. Taneciklerinin ortalama kinetik enerjileri eşittir.

V. Deniz seviyesinde 76 cmHg’dır.

0°C

III. Özkütleleri eşittir.

cümlelerini yazıyor. Buna göre, Hasan Tuna’nın yazdığı cümlelerden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

7. Aşağıdaki tabloda verilen He, Ne ve Ar gazları-

10. Sabit hacimli, kapalı bir kaptaki CH4 gazı so-

nın sıcaklığı I. durumdan II. duruma getirilmiştir. II

He(g)

20°C

40°C

Ne(g)

0°C

273°C

Ar(g)

27°C

327°C

3

Zaman



grafiğindeki X niceliği; I. Ortalama kinetik enerji II. Yoğunluk

E) He, Ne ve Ar

8. H2O’nun katı, sıvı ve gaz hâllerinde bulu-

(Soğutma işlemi sonucunda gaz yoğuşmamaktadır.) B) Yalnız II

D) I ve III

I. Hacim

C) Yalnız III

II. Mol sayısı

C) I ve III

E) I, II ve III

• Türbülansın kelime anlamı çalkantıdır. Uçakların maruz kaldığı türbülansa atmosferi oluşturan gaz taneciklerinin çeşitli etkenlerle düzensiz şekilde yer değiştirmesi neden olur.

MİRAY YAYINLARI

B) Yalnız II

dengededir.

İdeal piston A He(g)

B

Şekil – 1

Buna göre türbülans ile ilgili; I. Gaz taneciklerinin gelişigüzel hareketleri türbülansa neden olur. II. Kuvvetli rüzgarların hakim olduğu, özellikle kıtalar arası geçişlerde uçakların türbülansa yakalanma ihtimâli yüksektir.





İdeal piston m

yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Şekil – 2

Aynı sıcaklıkta piston üzerine m kütleli bir cisim konulduğunda piston şekil–2’deki gibi B noktasında dengede durmaktadır. Bu durum; I. Tanecikler arası etkileşimin zayıf olması II. Taneciklerin serbest hareket edebilmeleri

III. Küresel ısınma, atmosferin ısınmasına yol açtığı için havadaki türbülansı artıracaktır.

III. Tanecikleri arasında büyük boşluklar olması

gazların yukarıda verilen özelliklerinden hangileri ile ilgili olabilir? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız III

Atom, molekül ve iyonlar gözle görülemeyecek kadar küçük taneciklerdir. Bu tanecikleri tek tek saymak veya tartmak mümkün olmadığından ölçü birimi olarak “mol” kullanılır. 1 mol 6,02.1023 tane taneciğe karşılık gelir.

A

C) I ve II

E) Yalnız I

11 12

mutlak sıcaklık iki katına çıkmamıştır.

Miktar (Mol Sayısı = n)

11. Şekil–1’deki ideal pistonlu kapta He gazı

10

13

Çözüm

Öğretmen Notu

He(g)



ifadelerini doğru (D) / yanlış (Y) olarak belirtiniz.

zın miktarı ve hacmi değişmediği için sabittir. I. (Y), II. (Y) ve III. (Y) olmalıdır.

B



9

V

D) II ve III

9.

8

Birim hacimdeki gaz molekülü sayısı c n m ga-

III. Özkütle

A) Yalnız I

I. ( ) Mutlak sıcaklık iki katına çıkar. II. ( ) Ortalama kinetik enerji iki katına çıkar.

27°C + 273 = 300 K

E) II ve III

6 7

54°C + 273 = 327 K

niceliklerinden hangileri farklıdır?

5

Buna göre;

III. ( ) Birim hacimdeki gaz molekülü sayısı artar.

verilenlerden hangileri olabilir?

A) Yalnız I

nan eşit kütleli üç farklı örneği için;

4

Şekildeki sabit hacimli kapta bulunan bir miktar ideal H2 gazının sıcaklığı 27°C’den 54°C’ye çıkarılıyor.

III. Basınç



2 H2 gazı

B) Yalnız Ne C) He ve Ne

D) Ne ve Ar

Bu olayla ilgili çizilen; X

Buna göre, gazlardan hangilerinin mutlak sıcaklığı iki katına çıkmıştır? A) Yalnız He

1

Örnek

6,02.1023 sayısına Avogadro sayısı denir ve NA ile gösterilir. • 6,02.1023 tane atom = 1 mol atom • NA tane atom = 1 mol atom • NA tane molekül = 1 mol molekül 1 mol atom veya molekül içeren bir gazın gram cinsinden kütlesine molekül kütlesi (MA) denir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ





I

ÜNİTE

ğutuluyor.

Sıcaklık

Gaz

KONUYU ÖĞRENELİM

Uyarı Bazı elementlerin mol kütleleri H

1,008 gram / mol

He

4,003 gram / mol

C

12,011 gram / mol

S

32,065 gram / mol

Cl

35,453 gram / mol

O

15,999 gram / mol

Br

79,904 gram / mol

Hesaplama kolaylığı için elementlerin mol kütleleri tam sayı olarak alınır.

121

ÜNİTE

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7

Öğretmen Notu

ma sıcaklığında bir miktar saf X sıvısı bulunmaktadır.

I. Tanecikli yapıda olma

Bir madde üzerine basınç uygulandığında, ısıtıldığında veya soğutulduğunda bir fiziksel hâlden diğerine geçilebilir. Sabit basınç altında ısıtılmakta olan saf bir katının ısınma grafiği aşağıdaki gibidir.

3. 1 atm dış basınçta, ağzı açık kapta kayna-

için;



II. Belirli bir şekle ve hacme sahip olma III. Akışkan olma

Sıcaklık (°C)

özelliklerinden hangileri ortak değildir? A) Yalnız I

Sıcaklık (°C)

Kaynama sıcaklığındaki saf X sıvısı ısıtıldığında;

C) Yalnız III

ga

D) I ve II

sıvı - gaz

Kaynama noktası

E) II ve III

Zaman

0

I

12

sı I

Sıvı Kütlesi (gram) II

III

IV

I. Bölge

V Zaman

13

• Katının sıcaklığı arttığı için taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi artar. • Taneciklerin potansiyel enerjisi değişmez. (Genleşme ihmâl)

ÖĞRETMENİN NOTU Maddelerin 1 atm basınç altındaki erime noktalarına normal erime noktası, 1 atm basınç altındaki kaynama noktalarına da normal kaynama noktası denir.



Erime Noktası (°C)

Kaynama Noktası (°C)

X

5

74

Y

–16

42

Z

37

112

Madde

• Erime olayı gerçekleşir. • Sıcaklık sabit olduğundan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez.

III. Bölge







• Sadece sıvı bulunduğu için madde homojendir. • Madde yüzeyden buharlaşır. • Taneciklerin potansiyel enerjisi değişmez. (Genleşme ihmâl edilir.)



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Sıcaklık (°C) 142 78 25 I 0

III. Y’nin erime sıcaklığında X ve Z katı hâldedir.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

E) II ve III

sıcaklık – zaman grafiği aşağıda verilmiştir.

Buna göre; I. X’in sıvı olduğu sıcaklıklarda Y katı hâlde bulunamaz.

C) Yalnız III

4. Saf X sıvısının 1 atm basınçta ısıtılmasına ait

Saf X, Y ve Z maddelerinin normal erime ve kaynama noktaları yukarıdaki tabloda verilmiştir.

II. Z’nin sıvı olduğu sıcaklıklarda X sıvı ya da gaz hâldedir. • Sıcaklık arttığı için taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar.

B) Yalnız II

D) I ve II

2.

II. Bölge

• Katı kütlesi azalır, sıvı kütlesi artar. Katı - sıvı bir arada olduğundan madde heterojen görünümlüdür.

grafiklerinden hangilerindeki değişim kesinlikle yanlış olur? A) Yalnız I

• Madde homojendir.

• Tanecikler arası çekim kuvvetleri zayıflar, tanecikler arası uzaklık artar ve bunun sonucunda maddenin potansiyel enerjisi artar.

III

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ



Zaman

0



122

II

ka

11

Zaman

0

katı - sıvı

Erime noktası

tı

10

Buhar Basıncı (mmHg)

z

B) Yalnız II

vı

9

1. CO2 bileşiğinin katı, sıvı ve gaz hâlleri

SAF MADDELERİN HÂL DEĞİŞİM GRAFİKLERİ

8

Hâl Değişimleri



II 5

III 10

17

Zaman (dakika)

Buna göre, X sıvısı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Normal kaynama noktası 78°C’dir. B) I. bölgede madde homojendir. C) 5. ve 10. dakikalar arasında sıvının buhar basıncı 1 atm’dir. D) II. bölgede maddenin potansiyel enerjisi artar. E) Sıvının kaynaması 10 dakika sürmüştür.

5. Saf bir maddenin 1 atm basınçta, hâl deği-

7. Ateşi çıkan bir hastaya doktoru ıslak bezle

şim grafiği aşağıda verilmiştir.

KONUYU ÖĞRENELİM

soğuk kompres yaparak ateşini düşürmüştür.

Sıcaklık (°C)

1 IV. Bölge



2 3

86

4

34



5

8

15

20

25

5

Zaman (dakika)

• Kaynama olayı gerçekleşeceğinden buharlaşma hızlanır.

Buna göre;



I. Madde bir defa hâl değiştirmiştir.

I. Buharlaşmanın soğutucu etkisi vardır.

II. 1 atm basınçta donma sıcaklığı 34°C’dir.

II. Buharlaşma ısı alan (endotermik) bir olaydır.

III. Başlangıçta madde katı hâldedir.

III. Hâl değişimleri enerji alış verişi ile gerçekleşir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Buna göre,

C) I ve II



8

• Tanecikler arası uzaklık artacağından potansiyel enerji artar.

9

• Sıvı - gaz bir arada olduğundan madde heterojen görünümlüdür. V. Bölge

D) Yalnız III

ÖĞRETMENİN NOTU

Saf maddelerin hâl değişimleri sırasında sıcaklıkları sabittir.



E) Yalnız II

• Alınan ısı gazın sıcaklığını arttıracağından taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar.

ÖĞRETMENİN NOTU

Saf maddelerin hâl değiştirme sıcaklıkları madde miktarına bağlı değildir.

Saf bir sıvının 1 atm dış basınç altında ısıtılmasına ait grafik aşağıda verilmiştir. Sıcaklık (°C)

CH3OH(s)

Örnek Erimekte olan saf bir katı ve kaynamakta olan saf bir sıvı için; I. Potansiyel enerjileri artar.



Aynı sıcaklıktaki saf C5H12 ve CH3OH sıvıları aynı anda özdeş ısıtıcılarla ısıtılıyor.



Bir süre sonra CH3OH sıvısının sıcaklığı artarken, C5H12 sıvısının sıcaklığının değişmediği tespit ediliyor.

t1



Buna göre;

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

0

a

Zaman (dakika)

b

ifadelerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

Buna göre; I. Dış basınç azaltıldığında, t1 değeri azalır. II. Aynı koşullarda sıvı kütlesi arttırıldığında, t1 değeri artar.

II. CH3OH moleküllerinin ortalama kinetik enerjisi artar. III. Moleküller arası çekim kuvvetleri, CH3OH > C5H12 şeklindedir.

II. Düzensizlik artar. III. Görünümleri homojendir.

I. C5H12 sıvısı kaynamaktadır.



• Taneciklerin potansiyel enerjisi değişmez.

8.



C5H12(s)



MİRAY YAYINLARI



11 13

C) I ve II

• Madde homojendir.

6.

10 12

E) I, II ve III B) II ve III

7

• Sıcaklık sabit olduğundan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

6

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ



0

ÜNİTE

III. Aynı koşullarda sıvı kütlesi azaltıldığında, a değeri azalır.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Çözüm Katıdan gaza doğru hâl değişimlerinde (erime, buharlaşma, süblimleşme) potansiyel enerji ve düzensizlik artar. I ve II doğrudur. Hâl değişimi sırasında saf maddeler heterojen görünümlüdür. III. öncül yanlıştır. Cevap: C

123

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

1.

Öğretmen Notu

Plazma 4.

ÖĞRETMENİN NOTU

Maddenin katı, sıvı ve gaz hâli dışında 4. bir hâli daha vardır. Maddenin 4. hâli plazmadır.

PLAZMA • Evrendeki en yaygın fiziksel hâl olan plazma maddenin katı, sıvı ve gaz hâlleri dışındaki 4. hâlidir. • Güneş sistemindeki en büyük plazma



I. Evrendeki en yaygın hâldir.

örneği güneştir. ji verilirse bir kısım atomdan elektron

III. Elektriksel olarak nötrdür, bu nedenle elektriği iletmez.

koparak, serbest elektronlar ve iyon-



Yıldırım III

yargılarından hangileri doğrudur?

✓ Serbest elektronlar

A) Yalnız I

✓ İyonlar

B) Yalnız II

D) II ve III

✓ Atomlar

C) I ve II



E) I, II ve III

✓ Moleküller bulunur.

rın bir arada bulunduğu fiziksel hâle

I. Işığı geçirmez, dağıtır.

plazma veya iyonize gaz denir.

II. Isı ve elektriği iyi iletir. III. Kimyasal tepkimeler plazma ortamında çok daha hızlı gerçekleşir.

Plazmanın Özellikleri • Plazma hâlinde (–) yüklü tanecik sayı-



sı (+) yüklü tanecik sayısına eşit oldu-

– + +

E) I, II ve III

+

+ –

+

3.

gaz hâli yüksüz taneciklerden (atom veya molekül) oluştuğu için elektrik

–

I

• Plazmalar yüksek sıcaklıklarda ya da yüksek basınç altında oluşabilir. • Plazmalar gaz hâline göre daha yüksek enerjilidir.

Enerji

Enerji

Plazma Enerji

• Güzel bir yaz akşamında dışarıda gök yüzünü seyreden Ata’nın dikkatini yıldızlar çekiyor ve Ata yıldızlarla ilgili bir araştırma yapıyor.

+ –

II

III

IV



Yukarıda maddenin katı, sıvı, gaz ve plazma hâllerine ait görseller verilmiştir.



Buna göre görseller ile maddenin fiziksel hâlleri arasında yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?

akmını iletmez.

Gaz

E) I, II ve III

+

duğu için elektrik akımını iletirken,

Sıvı

5.

C) I ve II



–

• Plazmalar yüklü tanecikler bulundur-

Katı

C) I ve II

–

–

–

B) Yalnız II

D) II ve III

+

+

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

ğu için plazmalar nötrdür.

B) Yalnız II

D) II ve III

2. Plazmalarla ilgili;

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

lü taneciklerin ve serbest elektronla-

–

Yukarıdaki görsellerden hangileri maddenin plazma hâline örnek olarak verilebilir? A) Yalnız I

• Nötr atom, molekül, (+) ve (–) yük-

Araştırma sonucunda yıldızlarla ilgili aşağıdaki bilgilere ulaşıyor. I. Yıldızlar maddenin plazma hâlindedir.

B) I. Katı

II. Sıvı

II. Gaz

II. Katı

III. Gaz

III. Plazma

III. Plazma

III. Bileşiminde iyonize olmuş gaz tanecikleri bulunur.

IV. Plazma

IV. Sıvı

IV. Gaz

IV. Manyetik alandan etkilenmezler.

I. Sıvı

E)

C)



A) I. Katı

D)

124

Mum alevi II

II. Molekül, atom, iyon, serbest elektronlar plazma hâli oluşturur.

• Gaz hâlde bulunan maddeye ener-

lar oluşur. Bu durumda aynı ortamda;

Güneş I

Plazma ile ilgili;

I. Sıvı

I. Katı

II. Gaz

II. Plazma

III. Plazma

III. Sıvı

IV. Katı

IV. Gaz

II. Elektriği iletirler.



Ata’nın yıldızlarla ilgili ulaştığı yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve III

C) III ve IV

E) II, III ve IV

9.

I. Belirli şekilleri ve hacimleri yoktur. II. Yoğunlukları, katı ve sıvılarınkinden daha azdır.

Gaz

III. Pozitif ve negatif yüklü iyonların oluşturduğu elektrostatik etkileşimlerle tanecikler bir arada durur.

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri maddenin plazma ve gaz hâli için ortaktır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

KONUYU ÖĞRENELİM

1

1

Plazma

2

2



Pınar Öğretmen, tahtaya yazdığı dönüşümlerle ilgili, öğrencilerine neler bildiklerini sormuştur.

• Plazma hâlinin belli bir şekli ve hacmi yoktur.



Öğrencilerin cevapları aşağıdaki gibi olduğuna göre, hangi öğrencinin cevabı yanlıştır?

• Plazmalar elektrik ve manyetik alandan etkilenirler.

A)

• Plazma hâlinde tepkimeler diğer hâllere göre daha hızlı gerçekleşirler.

6

• Plazma hâlinin ısı iletkenliği vardır.

7

• Akışkandırlar.

8

E

C) I ve II

1 yönünde gerçekleşen olay iyonizasyondur.

E) I, II ve III Hasan

B)

Plazmaların Kullanım Alanları

2 yönünde gerçekleşen olay deiyonizasyondur.

7. Tuna



C) Lav I

1 yönünde iletkenlik artar.

Kutup ışıkları II

2 yönünde maddenin enerjisi azalır.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

• Bakterilerden arındırma ve sterilizasyon işlemlerinde,

12

• Isıl delme aracı olarak kullanılır.

Güneş Mum alevi

sı verilmiştir. Floresan lamba, neon ışıkları, plazma topu ve plazma televizyon insan yapımı plazmalara örnektir. I Plazmalar



III Argon, neon ve ksenon gibi gazların içerisinden elektrik akımı geçirilerek yapay plazmalar elde edilebilir.

II Tıbbi cihazların sterilizasyonunda, gıdaların paketlenmesi sırasında bakterilerin öldürülmesinde plazmalar kullanılır.

Kavram haritasındaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Neon ışıkları

E) I, II ve III

8. Aşağıda plazmalarla ilgili bir kavram harita-

C) I ve II

E) I, II ve III

13

• Kanamaların durdurulmasında,

Gizem

• Gaz hâlindeki bir maddeye yeterince enerji verildiğinde maddenin bir kısmı elektron kaybederek iyonlaşır. Bu durumda ortamda uyarılmış moleküller, nötr atomlar ve serbest elektronlar bulunur. İyon, elektron, uyarılmış molekül veya nötr atom içeren bu karışıma plazma denir. Plazmalar yaygın kullanım alanlarına sahiptir.

9 11

2 yönündeki olay enerji alarak gerçekleşir.

10.

5

• Plazma küreler ışık kaynağı olarak,

E)

MİRAY YAYINLARI

Yukarıda görseli verilen maddelerden hangileri maddenin plazma hâline örnek olarak verilebilir?

4

10

Vatan



3

• TV ekranı olarak,

• Cerrahide dokunun çıkarılması sırasında,

Ata

D)

Bulut III

ÜNİTE

Lavlar

Şimşek/Yıldırım

Plazma hâline örnekler

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

6.

Floresan Lamba

Yıldızlar

I. Kanamaların durdurulması II. Cerrahide dokuların çıkarılması III. Metallerin kesilmesi IV. TV ekranı üretimi Kutup ışıkları



Yukarıdakilerden hangileri plazmaların kullanım alanlarındandır? A) II ve III

B) I ve II

C) III ve IV Plazma TV

D) I, II ve III

E) I, II, III ve IV

125

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4

7 8 9

II. Yakıt olarak kullanılır.

I. Alaşımdır.

III. Yüksek basınç altında sıvılaştırılmış gaz karışımıdır.

II. Amorf katıdır.

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri LPG ve LNG için ortaktır?



MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

h cm

yargılarından hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

2.

Çözüm LPG petrolden damıtma ile LNG ise petrol yataklarının üzerinden elde edilir. Ancak her ikiside yakıttır ve basınç altında sıvılaştırılmış gaz karışımıdır. Cevap: E



Sıvı

Viskozite (Pa.s)

Etil alkol

1,07.10–3

Cıva

1,52.10–3

Su

0,89.10–3

Örnek Soğutucu akışkanlarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

A) Buzdolabı, klima ve derin dondurucu gibi cihazlarda kullanılır.

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

2

Zeytinyağı örneklerinin viskozitelerini belirlemek için her iki kaba aynı anda özdeş bilyeler bırakılıyor.



Buna göre; I. T1 ≠ T2 ise bilyeler tabana farklı sürede ulaşır. II. T2 > T1 ise bilye tabana ikinci kapta daha önce ulaşır. III. T1 > T2 ise birinci kaptaki zeytinyağı örneğinin viskozitesi daha küçüktür.

I. Suyun akışkanlığı, cıva ve etil alkole göre daha fazladır.

III. Cıvanın tanecikleri arasındaki etkileşimler, etil alkol ve suyunkine göre daha güçlüdür.

T2



Yukarıda bazı sıvıların 25°C’deki viskoziteleri verilmiştir. Buna göre;

II. Etil alkolün 30°C’deki viskozitesi 1,07.10 –3 Pa.s’den daha küçüktür.

h cm

T1 1

E) I ve III

D) I ve III E) II ve III

11 13

aynı ortamda T1 ve T2 sıcaklıklarında zeytinyağı bulunmaktadır.

III. Metalik katıdır.

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

10 12

4. Aşağıdaki 1 ve 2 numaralı özdeş kaplarda

saf madde ile ilgili;



6

1. Katı hâlde elektriği ileten kristal yapıdaki

I. Petrolün damıtılması ile elde edilir.



5

Örnek

Karma Test



yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

B) I ve II

D) Yalnız II

C) II ve III

E) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Hâl değişimi olayları sonucu işlevlerini yerine getirirler. C) Basınç etkisiyle sıvılaşan gazlar soğutucu akışkan olarak kullanılabilir.

3.

5.

Madde evrende katı,sıvı, gaz ve plazma hâllerinde bulunabilir.

D) Ortamdan ısı alarak sıcaklığı düşüren maddelerdir. Oda koşullarında buhar hâlinde olmamalıdır. E) Puron, soğutucu akışkan olarak kullanılır.

ÖĞRETMENİN NOTU

Kırağı: Havadaki su buharının sıvı hâle geçmeden katı hâle geçmesi ile oluşur.



Kar: Havadaki su buharının katı hâle geçmesi ile oluşur.

Yukarıda görselleri verilen buz ve bakır maddeleri ile ilgili; I. Her ikisi de kristal katı türüdür. II. Bakır tanecikleri arasındaki etkileşimler buz taneciklerine göre daha sağlamdır. III. Buz parçalarında moleküller arasında dipol – dipol bağı, bakır parçalarında ise bakır atomları arasında metalik bağlar etkindir.

Çözüm Soğutucu akışkanlar oda koşullarında buhar hâlinde bulunmalıdır. Cevap: D



Buna göre, kırağı ve karın oluşumu ile ilgili; I. Maddenin potansiyel enerjisi azalır. II. Atmosfer ısınır. III. Tanecikler daha düzenli hâle geçer.

yargılarından hangileri doğrudur?

yargılarından hangileri her iki olay içinde doğrudur?

A) Yalnız I

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

126



C) I ve III

E) I, II ve III



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III



vıların ısıtılması ile ilgili; sıcaklık – zaman grafikleri şekil – I ve şekil – II’de verilmiştir.

Havadan azot ve oksijen eldesi ile ilgili;



I. Hava basınç altında soğutularak sıvılaştırılır.

Sıcaklık (°C)

B) Yalnız II

D) II ve III



E) I, II ve III

7. Aşağıdaki tabloda bazı şehirlerin deniz seviyesinden yükseklikleri (rakım) ve bu illerde saf suyun kaynama sıcaklıkları verilmiştir. Saf suyun kaynama sıcaklığı (°C)

Adana

23

t1

Ankara

938

t2

Hakkari

1950

t3

Buna göre, saf suyun bu şehirlerdeki kaynama sıcaklıkları (t1, t2, t3) aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak karşılaştırılmıştır? A) t1 > t2 > t3





Sıvı

Buhar basıncı (mmHg)

I.

X(s)

534

II.

Y(s)

0,0018

III.

Z(s)

85

Buna göre, bu sıvıların buhar basınçları eşit olduğunda taneciklerinin ortalama kinetik enerjileri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak karşılaştırılmıştır? A) I > II > III

B) II > III > I

D) I > III > II

C) III > II > I

E) II > I > III

a

Şeker

e

Tereyağı

3

b

Cam

f

Buz

4

c

Lastik

g

İyot

d

Plastik

h

Tuz

5

8



10

Kristal Katı Amorf katı

7 9

b

I. Sıvı miktarlarının farklı olması

B)

f

g

II. Sıvıların yükseltileri farklı olan ortamlarda ısıtılması

C)

h

c

12

D)

a

d

13

III. Özdeş ısıtıcılar kullanılmaması

E)

h

e

11

yukarıdakilerden hangileri ile ilgilidir? B) Yalnız II

Çözüm

C) I ve II

a, f, g ve h $ kristal katı

E) I, II ve III

b, c, d, e $ amorf katı örnekleridir.

Cevap: B

Örnek 10.

ÖĞRETMENİN NOTU

Tanecikleri belirli bir düzene göre istiflenmiş katılara kristal katı,tanecikleri rastgele istiflenmiş katılara da amorf katı denir.

Kovalent kristallerle ilgili aşağıda verilen ifadeleri doğru “D”, yanlış “Y” olarak işaretleyiniz.

1

Grafit hariç elektriği iletmezler.

2

İşlenebilirler.

I. MgCI2

3

II. Kuru buz (CO2(k))

Erime noktaları yüksektir.

4

Üç boyutlu dev yapılar oluşturabilirler.

5

Tümünün sertliği yüksektir.

III. Elmas

6

Yukarıdaki tabloda bazı katı örnekleri verilmiştir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinde bu katıların sınıflandırılması ile ilgili yanlışlık yapılmıştır?

a

E) t3 > t1 > t2

buhar basınçları mmHg cinsinden verilmiştir.

2

A)

D) II ve III

8. Aşağıda bazı saf sıvıların aynı sıcaklıklardaki

Buna göre, t1 ve t2 değerlerinin farklı olmasının nedeni;

B) t2 > t1 > t3 C) t3 > t2 > t1

D) t1 > t3 > t2

Şekil–II

Grafiklerdeki t1 ve t2 değerleri birbirinden farklıdır.

A) Yalnız I MİRAY YAYINLARI



Rakım (m)

Zaman

Şekil–I

C) I ve II

Şehir

Sıcaklık (°C)

Zaman

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Örnek

t2

III. Oksijen ve azot gazlarının kimyasal yapısı değişir.

ÜNİTE

1

t1

II. Ayrımsal damıtma yöntemi kullanılır.



KONUYU ÖĞRENELİM

9. Ağzı açık kaplarda bulunan aynı cins saf sı-

• Havanın başlıca bileşenleri olan azot (N2) ve oksijen (O2) endüstride çeşitli alanlarda kullanılır.

Yukarıdaki katıların türleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I

II

III

İyonik kristal

Amorf katı

Kovalent kristal

B)

Kovalent kristal

İyonik kristal

Moleküler kristal

C)

İyonik kristal

Moleküler kristal

Kovalent kristal

D) Moleküler kristal

Amorf katı

Ağ örgülü kristal

E) Ağ örgülü kristal

Kovalent kristal

İyonik kristal

A)

Doğru

Yanlış

Doğru

Yanlış

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

6.

Çözüm

1

Grafit hariç elektriği iletmezler.

2

İşlenebilirler.

3

Erime noktaları yüksektir.

✔

4

Üç boyutlu dev yapılar oluşturabilirler.

✔

5

Tümünün sertliği yüksektir.

✔ ✔

✔

127

TEST • 10

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6

Örnek

1. Aşağıda verilen kristal katı örneklerin-

Buna göre, aşağıda verilen özelliklerden hangisi bu katılar için ortak olmayabilir?

A) H2O(k)

8

C) Metalik bağ içerme

9

D) Kristal katı olma

III. Nötral yapıda olma

C) I2(k)

D) CaCO3(k)



E) CO2(k)

B) Yalnız II

D) II ve III

2. Aşağıdaki tabloda bazı maddeler ve bu

C) I ve II

E) I, II ve III

maddelerin birtakım özellikleri verilmiştir.

E) Yüksek erime noktasına sahip olma

Madde

12 Çözüm Metalik katıların erime noktaları çok geniş bir sıcaklık aralığında değişir. Cevap: E

Özellik

I.

CaO

a. Katı ve sıvı hâlde elektriği iletir.

Il.

Elmas

b. Çok serttir, elektriği iletmez.

lll.

Ag

c. Sıvı hâli ve sulu çözeltisi elektriği iletir, katı hâli iletmez.



Örnek

A) I. a

B) I. c

II. b

II. b

II. a

III. c

III. a

III. c

D) I. c

Metalik ve moleküler katıların;

5. Plazmalarla ilgili; I. Doğal ve yapay yollarla oluşurlar.

Buna göre, bu maddeler ve özellikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? C) I. b

E) I. a

I. Tanecikler arasındaki etkileşim türü

II. a

II. c

II. Elektrik iletkenliği

III. b

III. b

II. İyonize olmuş gazlardır. III. Uyarılmış tanecikler içerirler.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

III. Kristal yapılı olma özelliklerinden hangileri birbirinden farklıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

3. Aşağıda gazlarla ilgili bir kavram haritası verilmiştir.

6. a. CH3 — OH

Doğada monoatomik ve poliatomik yapıda bulunabilirler. I

Çözüm Her ikisi de kristal katı türü olan metalik ve moleküler katılardan metalik katılar elektrik akımını iletirken; moleküler katılar elektrik akımını iletmez. Tanecikleri arasındaki etkileşim türleri de birbirinden farklıdır. Cevap: C

III Potansiyel enerjileri katı ve sıvılara göre daha fazladır.



OH

D) II ve III

Yukarıda verilen saf sıvılarla ilgili;

II. Moleküller arası çekim kuvvetleri arasındaki ilişki, a > b > c şeklindedir.

II Bütün gazların 1 er molleri oda koşullarında 22,4 L hacim kaplar.

B) Yalnız II

OH

I. Aynı sıcaklıkta viskoziteleri arasındaki ilişki, c > b > a şeklindedir.

Buna göre, kavram haritasında verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

b. CH3 — CH2 — OH

c. CH2 — CH2

Gazlar

128

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri plazma hâline aittir? A) Yalnız I

11

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

B) S8(k)

I. Yüksek enerjili olma II. Akışkan olma

A) Elektrik akımını iletme B) İşlenebilme

13

4.

den hangisi diğerlerinden farklı bir türe aittir? (1H, 6C, 8O, 16S, 20Ca, 53I)

Sezyum (Cs) ve demir (Fe) metalik katı örnekleridir.

7

10

Karma Test

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

C) I ve II

E) I, II ve III

III. Aynı sıcaklıkta akıcılıkları arasındaki ilişki, a > b > c şeklindedir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

Y

D

Bir bardağa suyun zeytinyağından daha kısa sürede doldurulması viskozitenin etkisi ile açıklanır.

D

D

Y

1

D

Amorf katıların belirli bir erime noktası yoktur.

D 2

3

D 4

A) 1

C) 3

D) 4

5 6

III. Tanecikleri düzensiz istiflenmiştir.

7

Zaman (dakika)

yukarıda verilen özelliklerden hangileri doğrudur?

8

Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

4

8

13

18

22

D) I ve II E) II ve III

B) 82°C’de maddenin buhar basıncı 1 atm’dir.

12

C) Buharlaşma 13. dakikada başlamıştır.

13 Çözüm Kovalent katılar, kovalent bağlarla bir arada tutulurlar ve tüm kristal katılar gibi tanecikleri düzenli istiflenmiştir. Cevap: A

10. Saf X, Y ve Z maddelerinin 1 atm dış basınçta erime ve kaynama sıcaklıkları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

verilen ifadeler doğru ise “✓”, yanlış ise “✗” işareti konulacaktır.

Bilgi Gazları tanımlayan niceliklerden basınç P, hacim V, mutlak sıcaklık t sembolleri ile gösterilir. Gazlar bulundukları kabın tabanına yan yüzeylerinden daha fazla basınç



uygular.



✗ ✗ ✓

B)

✗ ✓ ✓

C)

✓

D)

✗

E)

Erime Sıcaklığı (°C)

Kaynama Sıcaklığı (°C)

X

–24

61

Y

50

200

Z

–120

14

✗

✓

✓

✗

✓

✗

✗



III. Normal kaynama noktaları arasındaki ilişki, Y > X > Z şeklindedir.

Örnek Aşağıda verilen katılarda tanecikler hangisi sıvı hâlde elektrik akımını iletmez? A) SiO2 B) Cu C) NaI D) MgCl2 E) Ag

Buna göre;

II. 70°C sıcaklık ve 1 atm basınçta X ve Z maddeleri homojen karışım oluşturur.

Buna göre belirtilen etkinliğin sonucunda, aşağıdaki görsellerden hangisine ulaşılır? A)

Madde

I. 1 atm basınç ve 20°C sıcaklıkta X sıvı, Y katı, Z ise gaz hâldedir.

Gaz molekülleri, sürekli olarak gelişigüzel hareket eder.

10 11

E) Dış basıncın 1,5 atm olduğu bir ortamda maddenin kaynama sıcaklığı 82°C’den daha büyüktür.

8. Gazların genel özellikleri ile ilgili aşağıda

9

A) Katının normal erime noktası 37°C’dir.

D) 4. ve 8. dakikalar arasında maddenin potansiyel enerjisi artmıştır.

E) 5

2

II. Tanecikleri Van der Waals etkileşimleri veya hidrojen bağları ile bir arada tutulurlar.

MİRAY YAYINLARI

B) 2

Örnek

4

0

Yukarıdaki tanılayıcı dallanmış ağaç etkinliğinde verilen bilgileri hatasız tamamlayan bir öğrenci, en son kaç numaralı çıkışa ulaşır?

1 3

7

6

ÜNİTE

I. Kararlıdırlar ve erime sıcaklıkları çok yüksektir.

25



KONUYU ÖĞRENELİM

Kovalent katılar ile ilgili;

37

Y

5

Sıcaklık (°C)

82

Y

Sıvının sıcaklığı azaldıkça viskozitesi artar.

Y

• Saf X katısının 1 atm basınç altında ısıtılmasına ait sıcaklık – zaman grafiği aşağıda verilmiştir.



Genel olarak bağıl nem düşük olduğunda hissedilen sıcaklık daha yüksektir.

Y

Plastik ve tereyağı kristal katıdır.



9.

Metalik kristaller işlenemez, tel ve levha hâline getirilemez.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

7.

yargılarından hangileri doğrudur?

Çözüm Metalik katıların (Cu, Ag) ve iyonik katıların (NaI ve MgCl2) sıvı hâlleri elektrik akımını iletir. Kovalent katıların (SiO2) sıvı hâli elektrik akımını iletmez. Cevap: A

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

129

ÜNİTE

TEST • 11

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7

Örnek Aşağıda verilen maddelerden hangisi sert ve kırılgan olduğu hâlde belirli erime ve kaynama noktasına sahip değildir?

1.

Karma Test 3. Aşağıda LPG ile ilgili kavram haritası veril-

• Su donarken hacmi arttığı için suyun katı hâlinin yoğunluğu, sıvı hâlinin yoğunluğundan küçüktür.

miştir.

Yüksek oranda metan (CH4) gazı içerir.



A) NaCl B) Cam C) Kuvars (SiO2)

I

D) Kükürt (S8) E) Elmas (C)

8

LPG

9 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

13

III

Çözüm Sert, kırılgan ancak belirli erime ve kaynama noktaları bulunmayan katılar amorf katılardandır. Cam, amorf katıdır. Cevap: B



I. Katısı sıvısında yüzer. II. Deniz ve göller yüzeyden donduğu için yüzeyde oluşan buz tabakası ısı yalıtımı sağlayarak suda yaşayan canlıları soğuktan korur.





Örnek

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Buna göre, aynı sıcaklıktaki X ve Y sıvıları için; I. X’in moleküller arası çekim kuvvetleri daha büyük olduğundan viskozitesi Y den küçüktür.

4. X, Y ve Z saf maddeleri hâl değiştirirken X’in bulunduğu ortam ısınırken, Y ve Z’nin bulunduğu ortam soğuyor.

Buna göre; II. Y sıvı olabilir.



2.

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II



Çözüm

ÖĞRETMENİN NOTU Aynı maddenin farklı fiziksel hâllerinin formülleri ve bileşimleri aynı fakat bazı özellikleri farklıdır.

II. Belirli bir şekil ve hacimlerinin olmaması III. Akışkan olmaları

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5. ➤ NH3(k) ➤ Ca(k) ➤ Mg(NO3)2(k) ➤ C10H8(k)

Aşağıdaki etkileşim türlerinden hangisi yukarıdaki katı kristallerin taneciklerini bir arada tutan kuvvetlerden birisi değildir?



(1H, 6C, 7N, 8O, 12Mg, 20Ca)

IV. Basınç ile sıkıştırılabilmeleri

yargılarından hangileri doğrudur?

Aynı maddenin sıvı ve gaz hâlleri için; I. Taneciklerin titreşim ve öteleme hareketlerini yapabilmesi

Aynı sıcaklıkta molekül ağırlıkları eşit

tır. Akışkanlıklarını eşitlemek için Y ısıtılmalı ya da X soğutulmalıdır. Cevap: B

E) I, II ve III

III. Z katı olabilir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

olan sıvılardan hidrojen bağı içerenin moleküller arası çekim kuvvetleri daha büyüktür, I öncül yanlıştır. Moleküller arası çekim kuvveti büyük olan sıvıların akışkanlıkları azdır, II. öncül yanlış-

D) II ve III

C) I ve II

I. X gaz olabilir.

II. Y’nin akışkanlığı, X inkinden büyüktür. III. Akışkanlıklarını eşitlemek için Y sıvısı ısıtılıp, X sıvısı soğutulabilir.

B) Yalnız II

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Molekül kütleleri eşit ve polar olan X ve Y sıvılarından yalnızca Y sıvısının hidrojen bağı içerdiği bilinmektedir.

II Basınç uygulanarak sıvılaştırıldığı için gaz hâline göre hacmi daha küçüktür.

Kavram haritasında LPG ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

III. Katı hâlinin enerjisi, sıvı hâlinin enerjisinden büyüktür.

D) I ve III E) II ve III

yukarıda verilen özelliklerden hangileri ortaktır? A) I ve II

B) I ve III

D) I, II ve III

130

Sıvılaştırılmış petrol gazıdır.

Buna göre, su ile ilgili;

MİRAY YAYINLARI

10

C) III ve IV

E) II, III ve IV

A) Metalik bağ

B) Kovalent bağ

C) London kuvvetleri

D) Hidrojen bağı

E) İyonik bağ

6. Aşağıdaki üç özdeş kapta eşit hacim ve sı-

9.

caklıklarda X, Y ve Z sıvıları bulunmaktadır. X(s)





Y(s)

Z(s)

Örnek

Daha düzenli hâle geçerken ısı alır.

V

E) Z > Y > X



Yukarıdaki kavram haritasında gazların genel özellikleri ile ilgili bilgiler verilmiştir.



Buna göre, kaç numaralı bilgi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

3 4

II. Tereyağının sıcak ekmeğe daha kolay sürülmesi III. Buzdolabında bekletilen reçelin akışkanlığının azalması

5 6 7

IV. Isıtılan motor yağının daha akıcı olması

8

V. Dondurucuya konulan su dolu cam şişenin çatlaması

IV

B) Y > Z > X C) X > Z > Y

2

I. Isıtılan boyanın boyanacak yüzeye kolay uygulanması

II

III

Tanecikleri arasındaki etkileşimler yok denecek kadar azdır.

ÜNİTE

1

Tanecikleri her yöne gelişigüzel ve zikzaklı hareket yapar.

Gazlar

(Kap – sıvı çekim kuvvetleri ihmâl edilecektir.)

D) Y > X > Z

Basınç uygulanıp soğutulduklarında sıvılaşabilirler.

I

Musluklar aynı ortamda aynı anda açıldıklarında sıvıların tamamının akması için geçen süre, Y > X > Z şeklinde olduğuna göre, sıvıların viskoziteleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) X > Y > Z

KONUYU ÖĞRENELİM

Tanecikleri katı ve sıvılara göre daha hızlı hareket eder.

Yukarıda verilen olaylardan hangisi viskozite – sıcaklık ilişkisi ile açıklanamaz? A) V B) IV C) III D) II E) I

9 10 11 12 13

E) V

7. Yanda içinde bir

I

İşaretli noktalardaki gaz basınçları arasındaki ilişIII ki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III

B) II > I > III

D) III > I > II

He(g)

MİRAY YAYINLARI



10. Elmas ve grafit maddeleriyle ilgili;

II

miktar He gazı bulunan kapta bazı noktalar işaretlenmiştir.

I. Aynı tür atom içerirler. II. Fiziksel özellikleri farklıdır.

Cevap: A

III. Moleküler katılardır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

C) I = II = III

çıkarılmış bir su şişesi bir süre oda sıcaklığında bekletildiğinde şişenin dışında su damlacıklarının oluştuğu görülür.

8. Aynı sıcaklıkta bulunan A ve B şehirlerinden A şehrinin bağıl nemi %80, B şehrinin bağıl nemi %50’dir. Buna göre, bu şehirlerle ilgili; I. Hissedilen sıcaklık B şehrinde daha fazladır.



II. Çamaşırlar A şehrinde B şehrine göre daha yavaş kurur. III. Sıcaklık aynı miktarda düştüğünde A şehrinde yağış olasılığı, B şehrine göre daha fazladır.

0,306

Etil alkol

1,074

Zeytinyağı

0,81

Benzen

0,604

D) Zeytinyağı E) Benzen

I. Havanın içinde su buharının bulunduğunu II. Havada yoğuşma olayının gerçekleştiğini III. Maddenin daha düzenli hâle geçtiğini

A) I, II ve III

E) Yalnız III

1.200

Aseton

A) Gliserin B) Aseton C) Etil alkol

Bu durum;

A) Yalnız I

D) II ve III

Gliserin

Buna göre, hangi sıvının akıcılığı en fazladır?

yukarıda verilen ifadelerden hangilerini doğrular?

C) I ve II

Viskozite (Pa.s)

Yukarıda bazı sıvıların oda koşullarındaki viskozite değerleri verilmiştir.

yargılarından hangileri yanlıştır? B) Yalnız II

Örnek Sıvı

E) I > III > II

11. Buzdolabından yeni



Dondurucuya konulan su dolu cam şişenin çatlaması suyun donarken hacminin artmasından kaynaklanır. Diğerleri viskozite sıcaklık ilişkisidir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

Çözüm



B) II ve III

D) Yalnız II

C) I ve II

E) Yalnız III

Çözüm Viskozite, akıcılığın tersidir. Buna göre, viskozitesi en küçük olan asetonun akıcılığı en fazladır.

Cevap: B

131

TEST • 12

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4

Örnek

1. Oğuz, katı türlerinin özellikleri ile ilgili bir

A● B●

Özellik

6

25°C

8

Şekilde içinde bir miktar su bulunan kapta sıvı - buhar dengesi kurulmuştur. Buna göre;

9

I. Pistonu A noktasına sabitleyip sı-

10

II. Pistonu sabit sıcaklıkta B noktasına

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

13

caklığı artırma iterek sabitleme III. Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar saf su ilave etme

Amorf

Kristal

Belirli erime noktası

– 1

✓ 4

Tanecikli yapı

✓ 2

✓ 5

Belirli geometrik şekil

✓ 3

✓ 6



C) 3 numaralı kutucuğu “–” yapmalıdır.

Denge buhar basıncını buhar hacmi ve sıvı miktarı değiştirmez. Denge buhar basıncı, sıvının sıcaklığına ve saflığa bağlıdır. Cevap: A

E) 6 numaralı kutucuğu “–” yapmalıdır.

2. Mehmet Hoca, sınıfta bir bilgi yarışması dü-

Çok sayıda atomun güçlü kovalent bağlarla birarada tutulduğu, üç boyutlu yapıya sahip katı türüne ne ad verilir?

Buna göre; I. Özdeş ısıtıcılarla ısıtılırsa önce X kaynar.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Aynı sıcaklıkta X sıvısının buhar basıncı daha yüksek olduğundan önce X kaynar. X, Y’den daha uçucudur ve uçucu sıvıların aynı dış basınçta kaynama noktaları daha düşüktür. Cevap: E

yukarıda verilenlerden hangileri elektron hareketliliğinin metallere kazandırdığı özelliklerdendir? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız III

C) I ve II

E) Yalnız II

özellikler yazmıştır.

• Yüksek erime noktalı • Sert



Mehmet Hoca’nın yukarıda yönelttiği soruya hangi öğrencinin verdiği cevap kartı doğrudur?

A)

D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm



4. Pınar Öğretmen, tahtaya katılarla ilgili bazı

• X sıvısının buhar basıncının 640 mm Hg • Y sıvısının buhar basıncının 560 mm Hg olduğu biliniyor.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

III. Parlak bir görünüme sahip olması

zenlemiş ve öğrencilerden cevaplarını önlerindeki kartlara yazmalarını istemiştir.

Oda koşullarında bulunan eşit kütleli X ve Y sıvıları için;

III. X, Y’den daha uçucudur.

Buna göre, II. Isı ve elektriği iletmesi

D) 1 ve 2 numaralı kutucuklardaki işaretlerin yerlerini değiştirmelidir.

Çözüm

Metalik Bağ

I. Tel ve levha hâline getirilebilmesi

A) 1 numaralı kutucuğu “✓” yapmalıdır. B) 2 numaralı kutucuğu “–” yapmalıdır.

II. Y’nin kaynama noktası, X’inkinden



Buna göre, Oğuz bu yanlışlığı gidermek için aşağıdaki değişikliklerden hangisini yapmalıdır?

D) II ve III E) I, II ve III 

Serbest elektronlar



Oğuz, yukarıda hazırladığı tabloda bir yanlışlık yapıyor.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Örnek

Elektron Denizi Modeli

Metal iyonları

hangilerinin ayrı ayrı yapılması denge buhar basıncını artırır?

büyüktür.

132

iyonlar serbest hareketli elektron denizi ile çevrilmiş olarak bir arada bulunur.

Saf su

11

3. Metalik katıların tamamında pozitif yüklü

tablo hazırlıyor.

5 7

Karma Test

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

• İletken olmayan



B)

Amorf

I. Tereyağı

Moleküler

II. Buz III. Sofra tuzu

D)

C) Metalik

IV. Elmas

İyonik

E) Kovalent

Buna göre, tahtadaki özelliklere sahip katı örnekleri;

yukarıda verilenlerden hangileri olabilir? A) I ve II

B) II ve III

D) III ve IV

C) I, II ve III

E) II, III ve IV

KONUYU ÖĞRENELİM

7. • Antalya ve Ağrı’da bulunan iki ayrı öğ-

Havada azot (N2) gazının yanında oksi-

renci eşit miktarlardaki saf suları özdeş ısıtıcılarla ısıtarak kaynama sıcaklıklarını sırasıyla t1 ve t2, 20°C’taki buhar basınçlarını sırasıyla P1 ve P2 olarak kaydetmiştir.

jen (O2) gazı da bulunduğu için uçak lastikleri şişirilirken hava kullanılmaz. Azot gazı ile şişirilir.

1 2 3 4

Buna göre;

Örnek

I. P1 > P2 dir. II. t1 > t2 dir.



Bu durumun nedeni;



I. Havanın büyük bir kısmının azot (N2) gazı olması.

D) I ve II

B) Yalnız II

E) II ve III

D) II ve III

E) I, II ve III

6. 60 cmHg dış basınçta benzen (C6H6) ve saf

8. Oda koşullarında ve özdeş kaplarda bulunan şekil – I’deki X ve Y saf sıvılarından eşit hacimde alınan örnekler bir süre bekletildikten sonra, sıvı hacimleri şekil – II’deki gibi oluyor.

A

B





II. t1 değeri, A sıvısının 60 cmHg dış basınçtaki kaynama noktasıdır.



(1H, 6C, 8O) A) Yalnız I

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

10 11 12 13

7. Aynı sıcaklıkta moleküller arası çekim kuvvetleri en küçük olan sıvı hangisidir?

Şekil - I

Y(s) Şekil - II

V

Buna göre;

Çözüm 1. Z sıvısı

5. Yalnız Z

2. X sıvısı

6. X > Y > Z

3. X = Y = Z

7. X sıvısı

4. Z > Y > X

II. X’in kaynama noktası, Y’ninkinden küçüktür. III. Aynı sıcaklıkta Y’nin buhar basıncı, X’inkinden büyüktür.

B) Yalnız II

4. Aynı ortamda kaynama noktaları arasındaki ilişki nasıldır?

3V

I. Y’nin buharlaşma hızı, X’inkinden büyüktür.

III. Saf suyun normal kaynama sıcaklığı t2°C’den yüksektir. yargılarından hangileri doğrudur?

3. Aynı ortamda kaynamaları sırasında buhar basınçları arasındaki ilişki nasıldır?

3V

2V



Aynı ortamda bulunan X, Y ve Z sıvılarına ait buhar basıncı - sıcaklık grafiği yukarıda verilmiştir.

6. Aynı sıcaklıkta özdeş kaplarda buhar basınçları arasındaki ilişki nasıldır?

Buna göre; I. A benzen, B saf sudur.

Sıcaklık (°C)

Y(s)

Sıcaklık (°C)

t2

70 88 105

X(s)

X(s) t1

9

5. Hangi sıvılar kesinlikle saf değildir?

Buhar Basıncı(cmHg) 60

8

2. Aynı sıcaklıkta en uçucu olan sıvı hangisidir?

su (H2O) sıvılarının buhar basıncı – sıcaklık değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.

7

Z

1. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı en küçük olan sıvı hangisidir?

C) I ve II MİRAY YAYINLARI

B) Yalnız II

Y

Buna göre, aşağıdaki soruları cevaplayınız.

yukarıda verilenlerden hangileri olabilir? A) Yalnız I

X

760

C) Yalnız III

III. Azot gazı ile şişirilen lastiklerin, bir kaza esnasında veya olağanüstü bir durumda oluşabilecek yüksek ısıya veya basınca dayanıklı olması

6

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

II. Azot gazının oksijen gazına göre daha asal olması.

5

Buhar basıncı (mmHg)

III. Ağrı’da bulunan suya şeker ilave edilerek iki sıvının aynı sıcaklıkta kaynamaları sağlanabilir.

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

5.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

133

ÜNİTE

TEST • 13

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6

A) Yüzey alanı

7 8 9

1. Suyun katı hâlinin yoğunluğu sıvı hâlinin yo-

3. Mehmet Öğretmen, tahtaya yazdığı madde

ğunluğundan küçüktür. Bu nedenle su, katısı sıvısında yüzen bir madde olarak nitelendirilir.

ile ilgili öğrencilerine neler bildiklerini sormuştur.

Örnek Aşağıdakilerden hangisi buhar basıncını değiştiren faktörlerden biridir?

Hava

B) Saflık derecesi



C) Sıvı miktarı D) Yükselti



E) Dış basınç

11 13

Çözüm



B) Yalnız II

Pınar

B)

C)

C) I ve II

100 mL tuzlu su III

a. Kaynama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır?

ve sıvı miktarına bağlı olmadığı için I = II dir. Tuz çözünmesi buhar basıncını azaltır. I = II > III

Ali

Kuru havada hacimsel olarak en yüksek oranda bulunan gaz oksijendir.



Zeynep

Basınç altında sıvılaştırıldığı için daha kolay depolanır ve taşınır.

a. Kaynama sıcaklığı sıvının miktarına ve kabın şekline bağlı olmayıp sıvı

b. Suyun buhar basıncı kabın şekline

Yeterli miktarda basınç uygulanıp soğutulursa sıvılaşır.

Propan ve bütan gazlarından oluşan bir karışımdır.

b. Buhar basınçları arasındaki ilişki nasıldır?

III > I = II



D)

E) Ham petrolün damıtılması ile elde edilir.



Gürhan

2.

Oda koşullarında bulunan şekildeki sıvılar için;

içinde çözünmüş uçucu olmayan katı madde (tuz) miktarı arttıkça artar.

Sıvılaştırılarak ayrımsal damıtma yöntemiyle bileşenlerine ayrılır.

E) I, II ve III

Örnek

100 mL saf su III

Azot, oksijen, argon, karbondioksit ve su buharı havanın bileşenleridir. Tuna

MİRAY YAYINLARI

D) II ve III

Bir gaz karışımıdır.

yukarıda verilenlerden hangileri suyun katı hâlinin yoğunluğunun sıvı hâlinin yoğunluğundan küçük olması ile ilgilidir? A) Yalnız I

Çözüm

4. Aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleşmesi maddenin hâl değişimi ile ilgili değildir?

?

Yukarıdaki kutucuklarda verilen özelliklere sahip olan madde “?” ile gösterilmiştir.

A) Su döngüsü B) Havadan azot (N2) ve oksijen (O2) eldesi

Buna göre, “?” bulunan yere aşağıdaki maddelerden hangisinin yazılması gerekir?

C) Küresel ısınmaya bağlı olarak buzulların erimesi

A) Doğal gaz B) LNG

D) Şekerin suda çözünmesi

D) Sıvı azot

134

A)

III. Taneciklerinin titreşim ve öteleme hareketi yapması

Sıvının içinde çözünmüş bir madde (safsızlık) sıvının buhar basıncını değiştirir.

100 mL saf su I

E

Öğrencilerin verdikleri cevaplar aşağıdaki gibi olduğuna göre, hangi öğrencinin cevabı yanlıştır?

II. Katı hâlinin hacminin sıvı hâlinin hacminden büyük olması

Cevap: B

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

Buna göre; I. Denizlerin ve göllerin yüzeyden başlayarak donması

10 12

Karma Test

C) LPG

E) Hava

E) Pencere camının buğulanması

7. Saf X maddesinin 1 atm basınç altında sı-

2s

caklık – zaman değişimi grafiği aşağıda verilmiştir.

X(s)



2s

III Kaçkar dağlarının zirvesi

s

X(s)

4 t1 I

II

III 8

24 13

Zaman (dakika)

18

II



Görselde verilen kaplarda aynı sıcaklıkta saf X sıvıları bulunmaktadır. Buna göre, kaplardaki sıvılarla ilgili;

II. I. ve III. bölgelerde kinetik enerji azalırken, II. bölgede potansiyel enerji azalmıştır.

I = II = III şeklindedir. II. Buharlaşma hızları arasındaki ilişki, III > I > II şeklindedir.



III. Kaynama noktaları arasındaki ilişki,

D) II ve III

6.

E) I, II ve III

Y

Y

D

Sıvıların buhar basıncı dış basınçtan etkilenmez.

Y

D

1. 2. çıkış çıkış



IV. Madde iki defa hâl değiştirmiştir.

Y

Sıvının kütlesi arttıkça kaynama noktası artar.

Y

D

3. 4. çıkış çıkış

Y

D

5. 6. çıkış çıkış

B) 4

C) 5

D) 7

E) Artar, artar

C) I, II ve III

E) I, II, III ve IV

Çözüm

Cevap: D

şekil – I’de verilmiştir.

Sıcaklık (°C)

Sıcaklık (°C) X

t

Bağıl nem yüksekse hissedilen sıcaklık yüksek olur.

Y

Aşağıdakilerden hangisi buharlaşma hızını artırmaz?

a

b Zaman (dakika) Şekil–II

Şekil–I



Örnek X

t

Zaman (dakika)

Şekil – II’deki grafiğin elde edilmesi için, I. Isıtıcının gücü artırılmalıdır.

A) Sıvıyı ısıtmak B) Sıvıda uçucu bir madde çözmek C) Sıvı miktarını artırmak D) Sıvıyı bulunduğu kaptan yüzey alanı daha geniş bir kaba aktarmak E) Sıvıyı rüzgarlı bir ortama taşımak

II. X sıvısında uçucu olmayan katı bir madde çözülmelidir.

D

7. 8. çıkış çıkış

Yukarıda birbiri ile ilgili Doğru/Yanlış ifadeler içeren “Tanılayıcı Dallanmış Ağaç” tekniğinde verilen ifadeler en baştan doğru ya da yanlış olarak belirlenip ilerlendiğinde kaç numaralı çıkışa ulaşılır? A) 2

B) II ve III

D

Gerçek sıcaklık rüzgâr ve nemden arındırılarak ölçülen sıcaklıktır.

D) Değişmez, değişmez

yargılarından hangileri doğrudur?

1. işlemde buharlaşma hızı artar ancak buhar basıncı değişmez. 2. işlemde dış basınç azalır, buhar basıncı değişmez.

Havadaki su buharına nem denir.

11 13

D

Saf bir sıvıda tuz ya da şeker çözündüğünde buhar basıncı düşer.

10

B) Azalır, azalır

8. Saf X sıvısına ait sıcaklık – zaman grafiği

Kaynama olayı sıvının buhar basıncı dış basınca eşitlendiğinde gerçekleşir.

9

C) Artar, değişmez

D) II, III ve IV

C) I ve II

8

III. Donma olayı 5 dakika sürmüştür.

MİRAY YAYINLARI

B) Yalnız II

verilen işlemler ayrı ayrı uygulanırsa her bir işlem sonunda buhar basıncı nasıl değişir?

7

12

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

1.  işlem: Hava ile temas yüzeyi daha fazla olan bir kaba aktarılıyor.

6

A) Değişmez, artar

A) I ve II

I = II > III şeklindedir.

5

Oda koşullarında bulunan şekildeki X sıvısına;

2. işlem: Deniz seviyesinden yükseğe çıkarılıyor.

Buna göre; I. 5. ve 8. dakikalar arasında gaz ve sıvı hâlleri birlikte bulunur.

I. Buhar basınçları arasındaki ilişki,



2 3

Deniz seviyesi



Örnek

X sıvısı

5



ÜNİTE

1

Sıcaklık (°C)

X(s)

I

KONUYU ÖĞRENELİM

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

5.

III. X sıvısının kütlesi azaltılmalıdır.

hangi işlemler tek başına yeterlidir?



(a > b) A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Çözüm Sıvı miktarını artırmak birim zamanda buharlaşan tanecik sayısını (buharlaşma hızı) değiştirmez. Cevap: C

E) 8

135

TEST • 14

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Örnek

1.

Karma Test

Kristal Katı

Sıvıların buhar basınçları ile ilgili;

4

I. Sıcaklık arttıkça artar.

a.

Grafit

1.

Katyon ve anyonlar

II. Aynı koşullarda sıvıda uçucu olmayan bir katı çözündüğünde azalır.

b.

I2(k)

2.

Atomlar

c.

KF(k)

5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

13

3. Kapalı iki cam kaptan birincisinde bir mik-

Tanecikler

3

tar sıvı C2H5OH, ikincisinde ise bir miktar O2 gazı vardır. 1. kap

III. Dış basınçtan etkilenmez. ifadelerinden hangileri doğrudur?

O2(g)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II d.

D) II ve III E) I, II ve III



Çözüm Buhar basıncı sıcaklıkla doğru, tanecikler arası çekim ile ters orantılıdır. Aynı sıcaklıkta dış basınç değiştirilirse sıvının buhar basıncı değişmez. Cevap: E

a. 2

B)

a. 1

C)

25°C

b. 4

c. 1

c. 3

c. 3

d. 3

d. 4

d. 1

yanlış (Y) olarak belirtiniz.

a. 1

E)

Aynı sıcaklıkta 1. kaba sıvı C2H5OH, 2. kaba ise O2 gazı azar azar ekleniyor.



Bu işlem sırasında, iki kaptaki maddelerin kütle (m) – özkütle (d) değişimini gösteren grafik aşağıdakilerden hangisi olabilir?

D

A) d

b. 2

c. 2

c. 1

d. 4

d. 3

D / Y

Buharlaşma maddenin sıvı olduğu her sıcaklıkta gerçekleşir. Buharlaşma sıvı yüzeyinde olur.

B) d C2H5OH

O2 C H OH 2 5

a. 4

b. 3

25°C



a. 2

b. 2

Buharlaşma ve buharlaşma hızı ile ilgili verilen ifadeleri doğru (D) veya

Özellik

C2H5OH(s)

Moleküller

b. 4

D)

Örnek

4.

Zn(k)

Yukarıdaki tabloda bazı kristal katı örnekleri ile bu katılara ait taneciklerin eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A)

2. kap

3. Pozitif yüklü iyonlar ve serbest elektronlar

O2

m

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

C) d

m

D) d C2H5OH

O2 C2H5OH

O2 m

m

E) d

Buharlaşma kaynamadan hızlı bir olaydır.

2. Oda koşullarında bulunan aşağıdaki sıvıla-

O2

rın kaynama noktaları arasında, III > I = II ilişkisi vardır.

Buharlaşma uçucu sıvılarda daha yavaştır.



Havadaki nem oranı arttıkça buharlaşma hızı artar.

C2H5OH m



Çözüm Özellik

136

100 mL Saf su I

D / Y

Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir.

D

Buharlaşma sıvı yüzeyinde olur.

D

Buharlaşma kaynamadan hızlı bir olaydır.

Y

Buharlaşma uçucu sıvılarda daha yavaştır.

Y

Havadaki nem oranı arttıkça buharlaşma hızı artar.

Y



200 mL Saf su II

200 mL Tuzlu su III

Buna göre, kaynama noktası ile ilgili;

4. LNG ile ilgili;

I. Sıvının miktarına bağlı değildir.

I. Yüksek oranda metan (CH4) gazı içerir.

II. Sıvının saflığı kaynama noktasını etkiler.

II. Sıvılaştırılmış doğal gazdır. III. Yüksek basınç altında depolanır.

III. Sıvının yüzey alanına bağlı değildir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız II

C) I ve II

E) Yalnız III



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

7. Aşağıdaki özdeş kaplardan birinde buharıyla dengede X sıvısı varken, diğer kap boştur. Kaplar arasındaki musluk açılarak sistemin dengeye gelmesi bekleniyor.

kilde verilmiştir.

Sıcaklık (°C)

38 25

Boş 1

0



2 4

3 9

16

Zaman (dakika)



Buna göre; I. 4. ile 9. dakikalar arasında potansiyel enerji artarken, ortalama kinetik enerji sabit kalır.

B) Sıvı molekülleri sayısı azalır. C) Buhar basıncı azalır. D) Toplam potansiyel enerji artar. E) Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez.

III. 4. ile 9. dakikalar arasında sıcaklık sabit olduğundan madde ısı almaz. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

6.

C) I ve II

8.

• Bir gaz karışımı olan hava hacimce %78 azot, %21 oksijen, %0,9 argon ve %0,1 oranında diğer gazları (CO2, Ne vb.) içerir.



• Kaynama noktaları sırasıyla –196, –183 ve –186°C olan N2, O2 ve Ar gazları kuru havanın sıvılaştırılıp ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrılmasından elde edilir.

E) I, II ve III

• Gaz hâlindeki bir maddeye yeterince enerji verildiğinde maddenin plazma hâli elde edilir.

MİRAY YAYINLARI



Sabit sıcaklıkta gerçekleşen olaylarla ilgili, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Buhar molekülleri sayısı artar.

II. 2. bölgede madde daha düzenli hâle geçer.



Buna göre, havanın bileşimindeki gazların ayrımsal damıtma ile havadan ayrılma sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) N2, O2, Ar

2

Örnek

I. Akıcılık

B) O2, N2, Ar C) Ar, O2, N2

D) N2, Ar, O2

E) O2, Ar, N2

zamanla değişimi grafikteki gibidir.



6

nicelikleri nasıl değişir?

7 8 9

Çözüm

10

Sıcaklık düşürülürse viskozitesi artar. Yani akıcılığı azalır. Sıvıların buhar basınçları sıcaklık azalırsa düşer. Aynı ortamda sıvının sıcaklığının değişmesi kaynama noktasını değiştirmez. Kaynamaya başlama süresini değiştirir.

Örnek Saf sıvıların kaynaması ile ilgili; I. Kaynama anında tüm sıvı tükeninceye kadar taneciklerin ortalama kinetik enerjisi sabit kalır. II. Kaynama sırasında alınan enerji sıvı hâldeki tanecikleri buhar hâline dönüştürmek için kullanılır. III. Sıvının ilk sıcaklığı kaynama noktasını etkiler.

I. Güneş ve yıldızlarda hidrojen ve helyum elementleri nükleer tepkimeler sonucu iyonize olduklarından plazma kümeleri oluşturmaktadır. II. Dünya’da yıldırım ve şimşek sonucu havadaki gazların iyonlaşması ile plazma elde edilir.

plazmaların oluşumu ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

D) II ve III E) I, II ve III

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

11 12 13

Çözüm t1



Zaman

t2

Buna göre; I. t1 anına kadar katıyı oluşturan taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar.

III. Alevdeki sıcak ortam maddenin yanması sonucu oluşan gazları ve havayı iyonlaştırarak plazma oluşturur.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

Katı kütlesi

Buna göre;

4

III. Kaynama noktası

yargılarından hangileri doğrudur?

9. Saf X katısı ısıtıldığında katının kütlesinin

3 5

II. Buhar basıncı

X sıvısı

ÜNİTE

1 Etil alkolün sıcaklığı aynı ortamda 50°C’den 25°C’ye düşürülürse;

M

X buharı

KONUYU ÖĞRENELİM

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MADDENİN HÂLLERİ

5. Saf X katısının ısınma grafiği aşağıdaki şe-

II. t1 anında katı erimeye başlamıştır. III. t1 – t2 arasında maddenin potansiyel enerjisi artar. Kinetik enerjisi sabittir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Kaynama anındaki saf sıvılarda tüm sıvı tükeninceye kadar sıcaklık sabit kalacağı için taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez. Kaynama sırasında alınan enerji sıvı hâldeki tanecikleri buhâr hâline dönüştürmek için kullanılır. Kaynama noktası sıvının kütlesine, ısıtıcının gücüne, sıvının ilk sıcaklığına bağlı değildir. Bu nicelikler kaynama süresini etkiler. Cevap: C

137

TEST • 15 1.



BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR 2.

• Katılar, amorf ve kristal katılar olmak üzere ikiye ayrılır. Amorf katıların tanecikleri belirli bir geometrik kalıba göre dizilmemiştir. Sert bir yapıya sahiptirler ve sıkıştırılamazlar. Cam, plastik ve lastik amorf katılara örnek verilebilir.

Astım, akciğer içindeki bronşların çeşitli uyaranların etkisiyle daralması sonucu ortaya çıkar ve nefes darlığı ataklarıyla seyreder.

• Tanecikleri belirli bir geometrik kalıba göre dizilmiş, sert ve sıkıştırılamayan katılara kristal katılar denir. Elmas, iyot, alüminyum … kristal katılardır. Kristal katılar kimyasal türlerini bir arada tutan kuvvetlere göre 4’e ayrılır. İyonik Katılar MgBr 2, CaO

Astım hastaları için önemli risk faktörlerinden biri sıcak hava ve yüksek nem oranıdır. Nem oranının % 50’yi geçtiği durumlarda astım hastalarının evden çıkmaması önerilir.

Moleküler Katılar NH3, H2, CO2

Kovalent Katılar Elmas, Grafit

Metalik Katılar Fe, Na, Mg

Canan Hanım, akşama un helvası yapmak istiyor. Bunun için, çelik bir

MİRAY YAYINLARI

Kristal Katılar



Aşağıdaki tabloda beş güne ait sıcaklık ve hissedilen sıcaklık değerleri verilmiştir.

kapta tereyağını eritip üzerine yavaş yavaş elenmiş un ekleyerek, unun rengi değişene kadar kavuruyor. Unun rengi değiştiğinde şeker ve su ile hazırladığı şerbeti ilave ederek helva yapımını tamamlıyor. Helvanın

yanına

fazla şekerden

rahat-

sız olan insanlara ikram etmek için tuzlu ayran da ha-



zırlıyor.

Hissedilen Sıcaklık (°C)

I

36

37

II

37

38

III

38

39

IV

39

55

V

40

57

Bağıl nemin artması ile hissedilen sıcaklık arttığıcaklık değerleri verilen tablodaki günlerden hangi-

Buna göre, yukarıdaki okuma parçasında aşağıda verilen katı türlerinden hangisine örnek bulunmaz? A) Metalik kristal

B) Kovalent kristal

C) Moleküler kristal

D) Amorf katı

E) İyonik kristal

138

Sıcaklık (°C)

na göre, bir astım hastası, sıcaklık ve hissedilen sı-



Gün

lerinde dışarı çıkarsa bağıl nemin olumsuz etkisine maruz kalmaz? A) III, IV ve V

B) II, III ve V

D) I, II ve III

C) I, III ve IV

E) I, II ve IV

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

3.

5. LPG sıvılaştırılmış petrol gazı olarak bilinir.

Saf katılar, sabit basınç altında ısı-

Temel bileşenleri propan (C3H8) ve bütan

tıldıklarında iki kez hâl değiştirirler;

(C4H10) gazlarıdır. LPG halk arasında otogaz

önce erir, sonra da kaynarlar. Saf

olarak da adlandırılır. Yüksek basınçta sıvı-

maddeler ısıtıldıklarında hâl deği-

laştırılarak depolanır.

şim sıcaklıklarının dışında homojen, hâl değişim sıcaklıklarında ise heterojen bir görünüm oluştururlar. Hâl değiştirirken sıcaklıkları ve kinetik enerjileri sabit kalırken potansiyel enerjileri değişir. Hâl değişim sıcaklıkları dışında ise sıcaklık arttıkça kinetik enerjileri de artar. Maddenin sıvı olduğu her sıcaklıkta buharlaştığı unutulmamalıdır.



Gaz

LPG ile ilgili; I. Sıvılaştırılmasının nedeni, kapladığı hacmin azaltıl-

ha r Yo laşm ğu a nla şm a

MİRAY YAYINLARI

Bu

me

Donma Erime



E) I, II ve III

eş

D) II ve III

C) I ve II

ma



B) Yalnız II

ml

A) Yalnız I

aş

yargılarından hangileri doğrudur?

bli



ğıl

III. Yandığında CO2 ve H2O bileşikleri oluşur.

Sü

daha kalın olmalıdır.

ra

II. LPG’li araçlardaki yakıt tankı, benzinli araçlara göre

Kı

ması ve daha kolay depolanmasının sağlanmasıdır.



Sıvı

Katı

Aşağıda saf X katısının 1 atmosfer basınç altında ısıtılmasına ait sıcaklık (°C) – zaman (dk) grafiği verilmiştir. Sıcaklık (°C)

4. Saf bir X maddesinin 1 atm basınçta ısıtılması sonucu oluşan sıcaklık – zaman değişimi tablosuna ait bir kesit aşağıda verilmiştir. Sıcaklık (°C)

–4

–4

145

6

14

25

32

45

50

24

50

I Zaman (dk)



0

2

4

6

8

10

12

14

16

Tabloya göre, X maddesi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğrudur?



II 5

III 12

IV 20

V 28

30

Zaman (dk)

Grafiğe göre, aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) X maddesi 20. dakikada buharlaşmaya başlar.

A) Bileşiktir. B) Başlangıçta sıvı hâldedir.

B) X maddesi 1 atm basınçta 24°C’de erir, 145°C de kaynar.

C) 16. dakikada tamamen gaz hâline geçmiştir.

C) I., III. ve V. bölgelerde sistem homojendir.

D) Oda koşullarında gaz hâldedir.

D) II. ve IV. bölgelerde potansiyel enerji artar.

E) Normal kaynama sıcaklığı 50°C’dir.

E) 30. dakikada madde tamamen gaz hâldedir.

139

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

DOĞA VE KİMYA

4

SU VE HAYAT

5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

13

Suyun Canlılar İçin Önemi Su, tüm canlılar için gerekli olan vazgeçilmez bir yaşam sıvısıdır. Canlıların vücudunda gerçekleşen fiziksel ve kimyasal olaylar sulu ortamda gerçekleşir. İnsan vücudunun yaklaşık %70’i, kanın ise yaklaşık %90’ı sudur. Kemiklerimizin %22’si, kaslarımızın ise %75’i sudur. Su; • İnsan vücudundaki toksinlerin dışarı atılmasını sağlar. • Dışarıdan alınan besinlerin sindirimine yardımcı olur. • Vücut sıcaklığını dengede tutar. • Beyin fonksiyonlarını düzenlemede rol oynar. • Eklemleri ve iç organları korur. • Cildi yumuşatarak, tazelik ve parlaklık verir. • Canlı metabolizmasının düzenli çalışmasında rol oynar. • Stres ve gerginliği azaltarak, uyku düzenini sağlar. • Bağırsak faaliyetlerini düzenler. • Kanı sulandırarak, pıhtılaşmasını önler. • Birçok canlı için doğal yaşam ortamı oluşturur. • Bitkilerin fotosentez yapabilmesi için gereklidir. • İyi bir çözücüdür. Toprakta bulunan maddeleri çözerek, bitkilere ulaştırır. • Su endüstriyel faaliyetler açısından da son derece önemli bir yere sahiptir. Endüstriyel faaliyetlerde tuzlu su korozyona neden olduğundan tatlı su kullanılır. Su, endüstride ham madde, çözücü, soğutma sıvısı, taşıyıcı madde ve enerji kaynağı olarak pekçok farklı amaçla kullanılmaktadır. Dünya'daki toplam tatlı su miktarının yaklaşık %22'si endüstride kullanılır. • Tatlı su kaynaklarının yaklaşık %90’ı kutuplarda buzullar hâlinde ve yer altındadır. Bu nedenle insanoğlunun kullanabileceği tatlı su miktarının ne kadar az olduğu açık bir şekilde ortadadır. Dünyada Suların Dağılımı

140

Dünya’daki Sular

Bulunma Oranı (Hacimce %)

İçilebilir Sular İçindeki Payı (Hacimce %)

Okyanuslar ve Denizler

96,5

–

Buzullar

1,76

69,6

Göller

0,013

0,1769

Akarsular

0,00015

Yeraltı suları

1,69

Bataklık

0,00083

0,033

Topraktaki nem

0,0012

0,047

Havadaki nem

0,00093

0,037

Su ve Hayat

1. Su, canlılar için temel yaşam sıvısıdır. Su

3. İnsanlar gibi bitkiler de yaşamlarını devam

hem dünyanın hem de tüm canlı organizmaların büyük bir kısmını oluşturur.

ettirebilmek için suya ihtiyaç duyarlar. İyi bir çözücü olan su, toprakta bulunan maddeleri çözerek bitkilere ulaştırır.





Buna göre;

I. Yaş ilerledikçe insan vücudundaki su oranı artar. II. Su, insanlar için en önemli besin maddesidir.

II. Terleme III. Fotosentez

III. Yetişkin bir bireyin vücudunun yaklaşık %70'i sudur.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

Buna göre; I. Büyüme ve gelişme

bitkiler verilen olaylardan hangilerinde suyu kullanırlar? A) Yalnız II

C) I ve II

B) Yalnız III

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

E) I, II ve III

D) II ve III

2. Yaşamsal faaliyetlerin kaynağı sudur. İnsanların vücudunda gerçekleşen birçok fiziksel ve kimyasal reaksiyon sulu ortamda gerçekleşir.

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

4. Su, endüstriyel amaçlı olarak da kullanılmaktadır.





Buna göre;



• Toksinlerin vücut dışına atılmasını sağlar.

I. Tuzlu su korozif (aşındırıcı) etkiye sahip olduğu için endüstriyel işlemlerde tatlı su kullanılır.



• Eklemleri kayganlaştırarak hareket etmeyi kolaylaştırır.

II. Dünya'daki tatlı suyun bir kısmı endüstriyel amaçlı kullanılır.



• Besinlerin sindirimine ve emilimine yar-

III. Endüstride suyun kullanım amaçları arasında ham madde, çözücü, soğutma sıvısı, taşıma maddesi vb. alanlar yer almaktadır.



Buna göre;

dımcı olur.

• Vücut ısısını düzenlemede soğutucu olarak rol oynar.

0,0061



• Kanı sulandırarak pıhtılaşmayı engeller.

30,1



yukarıda su ile ilgili verilen ifadelerden kaç tanesi doğrudur? A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

E) 1



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

8. Dünya'daki içilebilir ve kullanılabilir su mik-

5. Dünya'nın yaklaşık üçte



II. Akarsular, göller, denizler, okyanuslar, buzullar ve yer altı suları Dünya'daki su kaynakları arasındadır.

III. Dünya'daki tatlı suyun en büyük kısmını yer altı suları oluşturur.

I. Temizlikte bol köpük oluşturan deterjanlar kullanmak

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Buna göre, gelecekte su sıkıntısı çekmemek için;

C) I ve II

E) I, II ve III

Göller III

Yukarıda verilen Dünya'daki su kaynaklarından hangileri tatlı su kaynağıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

MİRAY YAYINLARI



Buzullar II

7

• Tatlı su gölleri

8

• Akarsular (Dere, çay ve nehirler)

9

Uyarı

11

verilenlerden hangileri yapılabilir?

ton su

B) Yalnız III

yılda

israfına neden olur.

C) I ve II

Su kaynakları, doğadaki su döngüsü sayesinde sürekli yenilenir.

Okyanuslar Göller

Yeraltı suları

Yukarıda verilenlerden kaç tanesi Dünya'daki su kaynakları arasında yer alır? A) 5

B) 4

C) 3

D) 2

12 13

Su Döngüsü

E) I ve III

Buz dağları



6

• Yeraltı suları

10

Su Kaynakları



Kullanılabilir Su Kaynakları

damla su

Bataklıklar

derece önemli bir olaydır.

5

III. Tatlı su kaynaklarının yakınına fabrikalar kurmak

9.

7. Su döngüsü, canlı yaşamı açısından son

4

saniyede

D) II ve III

Okyanuslar I

3

II. Diş fırçalarken musluğu açık bırakmamak

A) Yalnız II

6.

2

E) 1

Yeryüzü suları, Güneş ışınları sayesinde buharlaşır ve atmosfere yükselir. Atmosferdeki su buharı ise soğuk hava ile karşılaştığında yoğunlaşarak yağış (yağmur, kar, dolu …) olarak tekrar yeryüzüne iner. Su döngüsü ile doğada sürekli kirlenen su, yapısındaki safsızlıklardan arınarak yeniden kullanılabilir hâle gelir. Su döngüsü bu yönüyle bir arıtma işlemidir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

Buna göre;

1

• Yeryüzü sularının büyük bir kısmını oluşturan okyanus ve deniz suları tuzlu olduğundan içilmez. Buzullardaki suyun katı hâlde olması ve yerleşim yerlerine uzaklığı gibi nedenlerle kullanılması zordur. Topraktaki ve havadaki nemin ise sıvı hâle dönüştürülmesi güçtür.

I. Dünya'daki suyun yaklaşık %97'si tuzlu su, %3'ü ise tatlı sudur.



ÜNİTE

tarı oranı oldukça düşüktür.

ikisi sularla kaplıdır.

KONUYU ÖĞRENELİM

Uyarı



Buna göre su döngüsü ile ilgili;

10. Su tasarrufu ile ilgili; I. Suyun bilinçli kullanımı kişinin ve ülkenin ekonomisine katkı sağlar.

I. Buharlaşma, endotermik (ısı alan) ve fiziksel bir olaydır.



II. Dünya'daki toplam su miktarı azalır.

II. Çevre sorunları azalır.

III. Doğada kirlenen su doğal yollar ile arıtılmış olur.

III. Tarımsal üretim artar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) I ve III

D) Yalnız II

C) II ve III

E) Yalnız I



verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) II ve III

B) I ve II

D) Yalnız I

C) I, II ve III

E) I ve III

• Yağış olarak yeryüzüne inen sular, saf suya en yakın özelliktedir. İçinde çözünmüş hâlde az miktarda O2, N2, CO2, N2O5, SO2 gibi gazlar bulunur. • Kaynak suyu olarak da adlandırılan yeraltı suları içmeye en elverişli sudur. Suyun temas ettiği toprak ya da kayaların türü değiştikçe çözünen madde türleri de çeşitlilik gösterir. Su, magmatik bir kayaçtan çıkmış ise element çeşitliliği bakımından zengin ve çözünürlüğü az mineraller içerir. Derişimleri sağlığa zararlı olan sınır değerlerinin altındadır.

141

ÜNİTE

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1. Yağış olarak yeryüzüne inen yağmur suları,

3

İçme Sularında İstenmeyen Özellikler

4

• Renk

• Koku

• İletkenlik

• Mikroorganizmalar

6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

13

• Bulanıklık

I. İçimi lezzetlidir.



II. Az miktarda sabun kullanarak temizlik işlemini gerçekleştirmemizi sağlarlar.

Uyarı

III. Banyo ve lavabolarda leke oluşumuna yol açarlar.

• Suyun pH değeri, süzülüp çıktığı kayaç ve toprağa göre değişkenlik gösterebilir. Doğal kaynak sularının pH değeri 6,5 - 8,5 aralığında olmalıdır.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Su Tasarrufu Dünyadaki içilebilir ve kullanılabilir su miktarı sınırlıdır. Ekvatora yakın bölgelerde yaşayan yüz milyonlarca insan su kıtlığı çekmektedir. Ülkemiz de yakın gelecekte su sıkıntısı yaşamaya adaydır.



Suların kirlenmemesi ve israf olmaması için alınabilecek önlemleri şöyle sıralayabiliriz: • Tatlı su kaynaklarının yakınına yerleşim alanları kurulmamalı, • Evsel ve endüstriyel atık sular, sızdırmaz kanalizasyon sistemleri ile arıtım tesislerine sevk edilerek arıtılmalı, • Diş fırçalarken ve traş olurken musluklar sürekli açık tutulmamalı, • Akıtan musluklar tamir ettirilmeli, • Bulaşık ve çamaşır makineleri tam dolduktan sonra çalıştırılmalı, • Duşta kalma süresi kısa tutulmalı, • Banyoda suyu iyi püskürten ve ekonomik duş başlıkları kullanılmalı, • Sebze ve meyveler sürekli akan musluk altında yıkanmamalı, • Temizlikte deterjan yerine sabun tercih edilmelidir. Su Sertliği • İçerisinde bol miktarda kalsiyum ve magnezyum (Ca2+, Mg2+) iyonlarını bulunduran sulara sert su denir. Sert su, halk arasında kireçli su olarak da bilinir. Sert sularda Al3+, Fe2+, Fe3+, Ti3+ gibi yer kabuğunda bol bulunan katyonlar da bulunabilir. Bu tür iyonları içermeyen ya da çok az miktarda içeren sular yumuşak su olarak adlandırılır.

• Kireçli suların (sert sular) tadı, yumuşak sulara göre daha acı olur.

D) II ve III

Yağmur suyu ile ilgili; II. İçinde bakteri, toz ve böcek kalıntıları bulunabilir.

C) I ve II

E) I, II ve III

4.

III. Kimyasal atık içerebilir. IV. İçilmeden önce bazı özellikleri iyileştirilmelidir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) I, II ve IV

C) III ve IV

E) I, II, III ve IV

2. Sert su, halk arasında kireçli su olarak da bi-

Sert sular ile ilgili, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Halk arasında kireçli su olarak da bilinir. B) Sabun ile bol köpük oluştururlar. C) Boru ve kazanlarda tortu bırakırlar. D) İçimi lezzetsizdir. E) Cam malzemeleri matlaştırır.

5.

linmektedir.



I. Deniz ve okyanus suları, sert sudur.

Kireçli sular ile ilgili; I. Bileşiminde bol miktarda kalsiyum (Ca ) ve magnezyum (Mg2+) iyonları vardır.

II. Ca2+ ve Mg2+ gibi değerliği +1'den büyük olan iyonların miktarı arttıkça suyun sertliği artar.

II. Sürekli içilmesi böbrek taşı oluşumuna neden olabilir.

III. Sert suların endüstride birçok alanda kullanımı uygun değildir.

2+

Uyarı • Kireçli sular kaynatılırsa, suda çözünmüş hal– de bulunan Ca2+ ve HCO3 iyonları etkileşerek suda çözünmeyen bir madde oluşturur. (CaCO3, kalsiyum karbonat) • Halk arasında bu madde kireç taşı olarak bilinir. – ısı CaCO3 + H2O + CO2 Ca 2+ + 2HCO3 kireç taşı

B) Yalnız II

I. Su kaynakları arasında yer alır.

Suyu tasarruflu kullanmak her vatandaşın ülkesine ve dünyaya karşı sorumluluğudur.

– CaCO3 + H2O + CO2 " Ca 2+ + 2HCO3 – MgCO3 + H2O + CO2 " Mg2+ + 2HCO3

142

3. Yumuşak sular ile ilgili;

saf suya en yakın özelliktedir.

MİRAY YAYINLARI

5

Su ve Hayat

III. İçinde sertlik veren çözünmüş iyon miktarı arttıkça suyun lezzeti azalır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) II ve III

E) I, II ve III



Sert sularla ilgili, yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

9.

Renk



Bakteri



II. Fiziksel, kimyasal ve biyolojik işlemleri kapsar. III. Su tasarrufu açısından oldukça önemli bir işlemdir.

B) Yalnız II

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

C) I ve II

10.

III. Tuzlu su kaynaklarından tatlı su elde edilemez. Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? B) Yalnız II

A) Yalnız I

D) II ve III

8.

C) I ve II

II. Kaynak suları herhangi bir işleme tabi tutulmadan kullanılabilir. III. Yumuşak sular enerji kaybına yol açarlar.

Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) II ve III

D) I ve II

C) I ve III

E) Yalnız II

11. Aşağıda verilenlerden hangisi suyu tasarruflu kullanmak amacı ile alınması gereken tedbirlerden biri değildir?

I YUMUŞAK SULAR III

II

Pişirilen yemekler daha lezzetli olur.

Giysileri matlaştırır ve yıpratır.

Yukarıdaki kavram haritasında yumuşak sular ile ilgili verilen bilgilerden hangileri hatalıdır?

D) I ve III

I. İçme sularının pH değeri 6,5 – 8,5 aralığında olmalıdır.

E) I, II ve III

İçerisinde eser miktarda Ca2+ ve Mg2+ iyonları bulunur.

A) Yalnız I

MİRAY YAYINLARI

I. Okyanuslar, denizler, akarsular ve göller yüzey sularını oluşturur. II. Yeryüzündeki su kaynakları sürekli bir döngü içerisindedir.



Yukarıda verilenlerden kaç tanesi içme sularında istenmeyen özellikler arasında yer alır?

E) I, II ve III

D) II ve III



Koku

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

7.

Bulanıklık

Su arıtımı ile ilgili; I. Suyun renk, koku, tat, bulanıklık ve mikroorganizmalar gibi istenmeyen özellikleri iyileştirilir.



KONUYU ÖĞRENELİM

İletkenlik

B) Yalnız II

C) I ve II

E) II ve III

A) Akıtan muslukları tamir ettirmek B) Su arıtımı yapmak C) Tarımda salma sulamayı tercih etmek D) Tıraş olurken musluğu sürekli açık tutmamak E) Meyve ve sebzelerimizi su dolu bir kapta yıkamak

Sert Suyun Özellikleri Suların sert olması çoğu zaman istenmeyen bir durumdur. • Fazla miktarda sabun tüketimine neden olur. Sert sularda bol miktarda bulunan Ca2+ ve Mg2+ iyonları sabun ile etkileşerek çökelek (çökelti) oluşturur ve sabunun köpürmesini engeller. Oluşan bu çökeleğe sabun taşı denir. • Isıtma sistemlerindeki boru ve kazanlarda tortu oluşumuna yol açar. Bu tortular borulardaki ısı iletkenliğini azaltarak verimi düşürür. Enerji kaybına neden olur. • Suların aşırı sertliği, Pb2+, Zn2+, Ni2+, As3+ gibi zehirli iyonların bulunma olasılığını arttırır. Ayrıca sularda Ca2+ iyonlarının derişiminin fazla olması bireylerde böbrek taşı oluşma riskini de arttırır. • Sert sular ile yıkanan giysilerin rengi matlaşır ve yıpranır. • Sert sular lavabo, musluk gibi yüzeylerde kireç oluşumuna yol açar. • Sert sular kağıt, boya, tekstil ve gıda endüstrilerinde kullanım için uygun değildir. Çünkü sert sularda bulunan katyonlar kağıdın, boyanın, kumaşın ve gıdanın kalitesini bozar. • Sert sular, cam malzemeleri matlaştırarak zamanla aşınmasına neden olur. Kireç Oluşumu Nasıl Engellenir? Su ısıtıcılarımızda kireç oluşumunu önlemek için su içerisine asidik özellik gösteren sirke ya da limon gibi maddeler ilave edilerek ısıtma işlemi yapılabilir. Yumuşak Suyun Özellikleri • Yumuşak suların kullanımı aile bütçesine birçok açıdan katkı sağlar. • Yumuşak sular daha az sabun ve temizlik malzemesi kullanarak tasarruf etmemizi sağlar. • Borularda tortu ve kireç oluşumunu engelleyerek su tesisatımızın ömrünü uzatır. • Su ısıtıcılarımızın, bulaşık ve çamaşır makinelerimizin kullanım ömrünü uzatır. • Enerjiden tasarruf etmemizi sağlar. • Yumuşak su kullanılarak pişirilen yemekler daha lezzetli olur. • Banyo ve lavabolarda leke oluşumunu engeller. • Cam malzemelerimizde (bardak, tabak vb.) çiziklerin oluşumunu önler. • Tıraş sonrası yanmaları azaltır. • Giysilerimizin daha parlak görünmesini sağlar ve yıpranmasını önler. • Yumuşak suların içimi lezzetlidir. Su Arıtımı Nedir? • Ham suların kullanılmadan önce renk, koku, bulanıklık, iletkenlik ve mikroorganizmalar gibi istenmeyen özelliklerinden arındırılarak iyileştirilmesine su arıtımı denir. • Yağmur suları da su kaynakları arasında yer alır. Hatta bazı bölgelerdeki yağmur suları içilebilir. Ancak yağmur sularının havadaki kirleticileri barındırabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle yağmur suları içilmeden önce istenmeyen özellikleri iyileştirilmelidir. • Yağmur suları herhangi bir kirletici içermediği durumlarda saf kabul edilir. Saf su, renksiz, kokusuz ve tatsızdır. İçerisinde iyonlar bulunmaz (Ca2+, Mg2+, …). İçilmesinin sağlık açısından zararı yoktur.

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

6.

143

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3

Öğretmen Notu

10 11

gibi daha birçok faktör çevreyi kirletmektedir.

4 5 6 7 8 9

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

13

1. Hava kirliliği ciddi bir çevre sorunudur. İn-

Çevre Kirliliği

Hava Kirliliği Su Kirliliği Toprak Kirliliği





A) I ve II

B) III ve IV

C) I, III ve IV

E) I, II, III ve IV

5. Buharlaşma Kirlilik

Ölü bitkiler

Okyanus





Asit yağmurları ile ilgili;

II. Kömür ve petrol gibi fosil yakıtların aşırı kullanımı başlıca nedenlerindendir.

II. İklim değişikliği III. Hava kirliliği

verilenlerden hangilerine neden olur? A) Yalnız I

III. Canlılara zarar vermez.

Sera etkisi olayına sebep olan sera gazları; I. Dünya'nın aşırı derecede ısınması

I. NO2, SO2 gazları atmosferdeki su buharı ile birleşerek asit yağmurlarının oluşumuna neden olur.

A) Yalnız I

B) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

E) I, II ve III CH4

3. Karbondioksit (CO2) gazı ile ilgili;

CO2

I. Havadaki oranı az bile olsa toksik özelliktedir. II. Sera etkisine neden olur. III. Fosil yakıtlar, otomobiller, enerji santralleri başlıca kaynakları arasında yer alır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

C) I ve II

C) II ve III

6.



B) Yalnız II

D) II ve III

yargılarından hangileri doğrudur?

• NOX ler yağmur suyu ile tepkimeye girerek asit yağmurlarını oluşturur.

• Azot oksitler, araba egzoz gazları, fabrika bacalarından salınan dumanlar ve fosil yakıtlar gibi kaynaklardan açığa çıkmaktadır.

yargılarından hangileri doğrudur?

Rüzgar

• NO2 ise atmosferdeki su buharı (H2O) ile tepkimeye girerek HNO3 ü (nitrik asit) oluşturur.

• Ayrıca NOX ler “dolaylı sera gazı” olarak da adlandırılırlar.

144

E) I, II ve III

2.

• Hava kirleticilerin başında gelen azot oksitler genel olarak NOX şeklinde gösterilmektedir. (NO, NO2, …)

2NO(g) + O2(g) $ 2NO2(g)



C) I ve II

D) I, II ve III

Azot Oksitler (NOx)

• Suda çözünmeyen NO, oksijen ile tepkimeye girerek NO2’nin oluşumuna neden olur.

B) Yalnız II

Buna göre, SO2 gazı ile ilgili; I. Renksiz ve keskin kokulu bir gazdır. II. Küresel ısınmaya neden olur. III. Asit yağmurlarının oluşumuna neden olur. IV. Uzun süre solunması astım ve bronşit gibi solunum rahatsızlıklarına yol açar.

olaylarından hangilerinin oluşumuna neden olur?

D) II ve III

Hava kirleticilerden en önemlileri; azot oksitler, kükürt oksitler ve karbondioksittir. • Atmosferdeki azot (N2) yüksek sıcaklıklarda oksijenle (O2) tepkimeye girerek azot oksitlerini oluşturur.



Buna göre, hava kirliliği;

A) Yalnız I

2017 yılı Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün hava kirliliği raporuna göre Avrupa’daki en kirli 10 şehrin 8’i Türkiye’de bulunmaktadır.

Hava kirliliğine neden olan başlıca sebepler şunlardır: • Volkanik patlamalar • Orman yangınları • Toz fırtınaları • Fosil yakıtlar • Fabrika bacalarından çıkan dumanlar • Egzoz gazları • Sprey ve deodorantlar

kaynakları arasında yer alır.

I. Küresel ısınma II. Ozon tabakasının delinmesi III. Asit yağmurları

Hava Kirleticiler

Hava kirliliği, insanların ve diğer canlıların sağlığını ciddi bir şekilde tehdit etmektedir. İnsanlarda astım ve bronşit gibi solunum yolu hastalıklarına sebep olmaktadır. Ayrıca kalp ve damar hastalıklarına da neden olur.

4. Volkanik patlamalar kükürt dioksidin (SO2)

sanların ve diğer canlıların sağlığını tehdit etmektedir.

ÇEVRE KİMYASI Çevre Nedir? Tüm canlıların yaşamlarını sürdürdükleri, etkileşim hâlinde bulundukları fiziksel, sosyal, kültürel ve ekonomik ortama çevre denir. Canlıların, yaşamlarını sağlıklı bir şekilde sürdürebilmeleri için temiz bir çevre gereklidir. • Hızlı nüfus artışı • Plansız kentleşme • Sanayi kuruluşlarının sayısının artması • İnsanların doğayı tahrip etmeleri • Ormanlık alanların azalması

Çevre Kimyası

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

CFC Sera Etkisi

N 2O

O3 H 2O



Yukarıda verilen gazlardan kaç tanesi sera etkisine neden olur? A) 6

B) 5

C) 4

D) 3

E) 2

I.

9.

II.

Ormanlık alanların yok olması

Canlıların yaşamlarını devam ettirdikleri, birbirleri ile etkileşim hâlinde bulundukları, fiziksel, kültürel, sosyal ve ekonomik ortama çevre denir. Çevre kirliliği, tüm canlıların yaşamlarını tehdit eden ciddi bir sorundur.

Tarihi eserlerin aşınması

III. Tatlı su kaynaklarının kirlenmesi



B) II ve III

D) Yalnız I

Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi çevre kirliliğine neden olan etmenler arasında yer almaz? A) Hızlı nüfus artışı B) Sanayi alanındaki gelişmeler

Yukarıda verilenlerden hangileri asit yağmurlarının olumsuz etkileri arasında yer alır? A) I, II ve III

KONUYU ÖĞRENELİM

ÖĞRETMENİN NOTU

C) Plansız kentleşme D) Geri dönüşüm

C) I ve II

E) Tarımda aşırı kimyasal gübre kullanımı

E) Yalnız II

10.

Ulaşım

8. ÖĞRETMENİN NOTU Atmosferin alt katmanlarında bulunan ozon hava kirletici gazlardan biriyken, atmosferin üst katmanlarında ozon (O3) gazının oluşturduğu tabaka Dünya'yı Güneş'ten gelen zararlı UV ışınlardan koruyan bir kalkan görevi üstlenir.

MİRAY YAYINLARI

II Çevre Kirliliği I

III

Endüstri



Tarım

Yukarıda verilen faaliyetlerden hangileri sonucu çevre kirliliğine neden olan kirleticiler açığa çıkabilir? B) Yalnız II

A) Yalnız I

C) I ve II

E) I, II ve III

D) I ve III



11. I.

UV Işınları

II.

Ozon Tabakası Sera gazları

Sera gazları

Orman yangınları

Toz fırtınaları

Buna göre, ozon tabakasının incelmesi; I. Cilt kanseri II. Bağışıklık sisteminin bozulması III. Kalp ve damar rahatsızlıkları



yukarıda verilen sağlık sorunlarından hangilerine yol açar? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Fabrika baca gazları



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Uyarı • SO2 gazının uzun süre solunması, astım, bronşit gibi solunum rahatsızlıklarına neden olur.

III.

Azot oksitler; • Solunum hastalıklarına, • Baş ağrılarına, • Akciğer fonksiyonlarının aksamasına, • Zehirlenmelere, • Öksürük ve hırıltılı nefes almaya, • İştahsızlığa neden olabilir. Karbondioksit (CO2) • Karbon dioksit, atmosferde doğal olarak bulunmaktadır. • Soluk alıp verdiğimizde karbondioksit açığa çıkar. • Atmosferdeki CO2 yoğunluğu düşükse CO2 kirletici değildir. Karbon dioksit yoğunluğu %5 – 10 arasında olan hava toksik özelliktedir ve kısa sürede ölümlere neden olur. • Taşıtların egzoz gazları, petrol ve doğalgaz gibi fosil yakıtların kullanımı gibi faktörler atmosferdeki CO2 miktarının çok yüksek değerlere ulaşmasına neden olur. • Karbon dioksit, sera etkisine neden olan gazların başında gelir. Küresel ısınma ve iklim değişikliklerine neden olur. Karbonmonoksit (CO) • Karbon içeren yakıtların tam yanmaması sonucu açığa çıkar. • Renksiz ve kokusuz bir gazdır. • Kandaki hücrelerin oksijen taşıma kapasitesini azaltır. • Zehirli bir gazdır. Kükürt oksitler (SO2, SO3) • Petrol, kömür gibi fosil yakıtların kullanımı, volkanik patlamalar gibi faaliyetler sonucunda kükürt dioksit (SO2) gazı açığa çıkmaktadır. • SO2, renksiz ve keskin kokulu bir gazdır. • SO2, NO2 ile tepkime vererek kükürt trioksidi (SO3) oluşturur. SO2(g) + NO2(g) $ SO3(g) + NO(g) • SO3 ise atmosferdeki su buharı (H2O) ile tepkimeye girerek H2SO4 ü (sülfürik asit) oluşturur. • SO3 gazı, asit yağmurlarının oluşumuna neden olur. SO3(g) + H2O(g) $ H2SO4(suda)

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

7.

Yukarıda verilenlerden hangileri hava kirliliğinin sebeplerindendir? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Asit yağmurlarının olumsuz etkileri; • İnsanlarda akciğer ve cilt hastalıklarına neden olur. • Suların asitlik derecesini artırarak, tatlı su kaynaklarının kirlenmesine neden olur. • Tarihi eserlerin aşınarak zarar görmesine neden olur. • Arabaların kaportalarına ve metal yüzeylerine zarar verir. • Bitki örtüsüne zarar verir. • Toprağın verimini düşürür. • Ormanlık alanların yok olmasına neden olur.

145

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

13

Öğretmen Notu Sera Etkisi CO2, atmosferde düşük oranda bulunan bir gazdır. Çeşitli sebepler ile atmosferdeki CO2 miktarı artabilir. CO2 gazı, atmosferin yüksek katmanlarında bir tabaka oluşturarak güneşten gelen ışınların atmosfer dışına çıkmasına engel olur. Bu olaya sera etkisi denir. Atmosferdeki CO2, sera örtüsü gibi Dünya’yı sarar. Sera etkisine neden olan gazlar; su buharı (H2O), karbon dioksit (CO2), metan (CH4), azot oksitler, ozon (O3) ve kloroflorokarbonlardır (CFC). Atmosferdeki sera gazlarının miktarı; • Fosil yakıtların aşırı kullanımı, • Taşıt sayısının artması, • Sanayi kuruluşlarının sayısının artması, • Ormanlık alanların çeşitli sebeplerle tahribi, • Sprey ve deodorantların kullanımı gibi faaliyetler sonucu artmaktadır. Sera etkisi, Dünya’nın aşırı derecede ısınmasına neden olur. Bu olay sonucunda canlılar küresel ısınma tehdidi ile yüz yüze gelirler.

Ozon Tabakasının İncelmesi Ozon (O3) gazı, atmosferde çok az miktarda bulunan gazlardan biridir. Atmosferin alt katmanlarında bulunan ozon hava kirleticilerden biriyken, atmosferin üst katmanlarında bulunan ozon gazının oluşturduğu tabaka (ozonosfer) Dünya’yı Güneş’ten gelen zararlı mor ötesi (UV) ışınlardan koruyan bir kalkandır. Kloroflorokarbonlar (CFC) ozon tabakasına zarar vererek, incelmesine neden olur. Ozon tabakasındaki incelme sonucu zararlı UV ışınları Dünya’ya ulaşır ve canlılara zarar verir. Ozon tabakasının incelmesi, insanlarda cilt kanserine, göz hastalıklarına ve canlılarda kalıtım (DNA) bozukluklarına neden olur. Ayrıca canlıların bağışıklık sistemlerinde de bozukluklara neden olabilir.

• Aerosollerdeki (parfüm, deodorant) itici gazlar,

4. Temizleme özeliği bulunan, toz, sıvı veya

I. Klima ve buzdolaplarındaki soğutucu gazlar

krem formlarında olabilen, sert sularda bile etkili bir şekilde temizleme işlevini sürdürebilen kimyasal maddelere deterjan denir.

II. Deodorantlardaki itici gazlar III. Sprey, böcek ilaçlarındaki itici gazlar.



Yukarıda verilenlerden hangileri ozon tabakasının incelmesine neden olan kimyasallardandır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

D) II ve III



Deterjanlar ile ilgili; I. Petrol ve türevlerinden sentetik olarak elde edilirler. II. Uzun süre su ve toprak kirliliğine neden olurlar.

2. Organik sıvılar ile ilgili;

III. Doğada mikroorganizmalar tarafından kolaylıkla parçalanırlar.

I. Yapılarında başta C olmak üzere, H, O, N, S ve halojenler bulunabilir.



II. Tümü suda çözünür.

IV. Suyu kirletirken, toprağı kirletmezler.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve IV

C) I, II ve III

E) I, II, III ve IV

D) I ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

III. Petrol, aseton, karbon tetraklorür, etil alkol örnek verilebilir.

Küresel ısınma; • İklim değişikliklerine, • Canlı türlerinin yok olmasına, • Buzulların erimesine, • Deniz seviyelerinde artışa neden olur.

• Klima sistemlerinde ve buzdolaplarında soğutucu gaz olarak kullanılan kloroflorokarbonlar (CFC),

146

1.

Çevre Kimyası

B) Yalnız II

D) II ve III MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

5.

C) I ve II

E) I, II ve III

ÖĞRETMENİN NOTU Plastikler, yapılarında genellikle karbon, hidrojen, oksijen, azot gibi elementleri bulunduran çok sayıda monomerin bir araya gelmesi ile oluşan polimerlerdir.

3. Çevre kirliliği; toprak, su ve hava kirliliği sonucu oluşan küresel bir sorundur.



I. Ham maddeleri petroldür.

I. Plastikler

II. Doğada bozunmaları yüzyıllar sürer.

II. Endüstriyel atıklar

III. Toprağın geçirgenliğini azaltırlar.

III. Ağır metaller

Yukarıda verilenlerden hangileri su kirleticileri arasında yer alır? A) II ve III

Buna göre, plastikler ile ilgili;

B) I, II ve III

D) Yalnız I

C) I ve II

E) Yalnız II

IV. Suya karıştıklarında suda yaşayan canlılara zarar vermezler.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve III

B) II ve IV

D) I, II ve III

C) I, II ve IV

E) I, II, III ve IV

I.

9.

II.

KONUYU ÖĞRENELİM

Cıva (Hg) I

Magnezyum (Mg) II

Kobalt (Co) V Organik sıvılar

Endüstriyel atıklar

Ağır Metaller

III.

IV

III

Kadmiyum (Cd)



Toksik ve kanserojen etkiye sahip olan ağır metaller, su ve toprak kirliliğine neden olurlar.



Buna göre, yukarıda verilenlerden hangisi ağır metal sınıfında yer almaz?

Piller



Yukarıda verilen maddelerden hangileri toprak kirliliğine neden olur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

E) I, II ve III

D) I ve III

7.

Kurşun (Pb)

I. Böcek öldürücü ilaçlar

III. Evsel atıklar IV. Petrol ve türevleri

Yukarıda verilenlerden hangileri hem su hem de toprak kirleticileri arasında yer alır? A) I ve IV

B) II ve III

D) I, II ve III

C) II, III ve IV

MİRAY YAYINLARI

II. Ağır metaller

10. Aşağıda verilenlerden hangisi çevre sorunlarını azaltmak için alınabilecek tedbirlerden değildir? A) Cam ve metal atıkların geri dönüşümünü sağlamak B) Tarımda doğal gübreleri kullanmak

E) I, II, III ve IV

C) Alternatif enerji kaynaklarını kullanmak D) Endüstri kuruluşlarını yerleşim alanlarının yakınına kurmak E) Motorlu taşıtların bakımını zamanında yaptırmak

8. Atık malzemelerin çeşitli yöntemler ile ham madde olarak tekrar üretim sürecine kazandırılmasına geri dönüşüm denir.

11. Sera etkisi ile ilgili;

I. Sera etkisine yol açan gazların başında CO2 gazı gelir.

Buna göre, geri dönüşüm ile ilgili; II. Sera gazları salınımı azalır.

II. İklim değişiklikleri nedeni ile bitki örtüsü değişir.

III. Atık maddeleri depolama sorunları azalır.

III. Canlı çeşitliliği azalır.

I. Enerji tasarrufu sağlanır.



verilenlerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

• Tarımda böcek ilacı olarak kullanılan metil bromid, • Yangın söndürücülerde kullanılan kimyasallar ozon tabakasına zarar veren maddeler arasındadır. Hava kirliliğini önlemek için alınabilecek tedbirlerden bazıları şunlardır: • Fabrika bacalarına filtre takılması, • Motorlu taşıtların bakımının zamanında yapılması, • Fosil yakıtlar yerine temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının tercih edilmesi, • Planlı kentleşme, • Endüstri kuruluşlarının şehir merkezlerinden uzak yerlere kurulması, • Ormanlık alanların artırılması. Çevre kirliliğine neden olan unsurlar; doğal ve insan faaliyetleri sonucunda oluşabilir. • Volkanik patlamalar, depremler, kum fırtınaları, sel baskınları, … çevre kirliliğine neden olan doğal unsurlardır. • Evsel ve endüstriyel atıkların çevreye bırakılması, fosil yakıtların aşırı kullanımı, egzoz gazları, tarımda aşırı kimyasal gübre ve böcek ilacı kullanılması gibi unsurlar ise çevre kirliliğine neden olan insan faaliyetleridir. Su ve Toprak Kirleticiler Dünya’daki hızlı nüfus artışı, çevre kirliliğini de beraberinde getirmektedir. Su ve toprak kirliliğine neden olan maddelerin başında plastikler, deterjanlar, petrol ve türevleri (organik sıvılar), piller, ağır metaller, evsel ve endüstriyel atıklar, böcek öldürücü ilaçlar gelmektedir. Plastikler • Plastiklerin ham maddesi petrol ve türevleridir. • Plastikler yapılarında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O), azot (N) gibi elementleri içeren polimerlerdir. • Hafif, esnek, kolay şekil verilebilir, dayanıklı, ısı ve elektrik yalıtkanlığına sahip olan malzemelerdir. • Poşet ve torbaların yapımı, plastik şişe yapımı, oyuncaklar, mutfak malzemeleri, tekstil ürünleri gibi pek çok kullanım alanına sahiptir. • Plastiklerin birçoğunun geri dönüşümü mümkündür. • Plastikler toprağın geçirgenliğini azaltır. Örneğin; tek kullanımlık plastik tabak ve bardaklar yaklaşık 500 yıl doğada bozunmadan kalabilmektedir. • Okyanus ve denizlere karışan plastikler suda yaşayan canlılara zarar verir ve yeraltı sularına zararlı kimyasalların karışmasına neden olur.

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

6.

147

ÜNİTE

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Öğretmen Notu

3

Deterjanlar

4

• Petrol ve türevlerinden elde edilir.

5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

13

1.

I.

II.

• Temizleyici özelliğe sahip olan yüzey aktif maddelerdir. • Toksik özelliğe sahip olan deterjanlar yapılarındaki fosfatlar nedeni ile su ve sudaki canlıların yaşamı üzerinde olumsuz etkiye sahiptir.

Egzoz gazları

III.

• Fosfatlar, sularda aşırı yosunlaşmaya neden olurlar. Bu durum oksijenin sudaki çözünürlüğünü azaltarak, sularda yaşayan canlıların yaşamını tehdit eder. • Deterjanların bazıları yapılarında benzen ( ) halkası içerir. Yapılarında benzen halkası bulunduran deterjanların doğada mikroorganizmalar tarafından parçalanması oldukça zordur. Bu nedenle su ve toprak kirliliğine neden olurlar.

Sprey ve deodorantlar

• Cildin nem dengesini sağlar.



• Stres ve gerginliği azaltarak uyku düzenini sağlar.



• Bağırsak faaliyetlerini düzenler.



• Suda yaşayan canlılar için doğal yaşam ortamı oluşturur.



• Topraktaki mineralleri çözerek bitkilere ulaşmasını sağlar.



Yukarıda verilenlerden kaç tanesi suyun canlılar için sağladığı faydalar arasındadır? A) 5

Deterjanlar



B) Yalnız II

D) II ve III

4.

C) I ve II

E) I, II ve III



• Karbon (C) yanında, hidrojen (H), oksijen (O), azot (N), kükürt (S) ve halojenler adı verilen elementler de bulunabilir. • Petrol, benzen, karbon tetraklorür, aseton, metil alkol, etil alkol, toluen organik sıvılara örnektir.

E) 1

I. Li+, Na+ ve K+ iyonları sularda sertliğe neden olur.

Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

D) I ve III

2.

• Organik sıvıların çoğu polar bir çözücü olan suda çözünmez.

5.

• Organik sıvılar, suya ya da toprağa karıştıklarında kirletici etki yapar.

Demlenen çay daha berrak olur.

I

Ağır Metaller • Ağır metaller, yer kabuğunda doğal olarak bulunan elementlerdir. II

Yumuşak sular

III

• Atom ağırlıkları ve yoğunlukları yüksektir.



• Isı ve elektriği iyi iletirler.

Sabun ve temizlik malzemesi sarfiyatı artar.

• Genel olarak zehirli olup, çevre üzerinde olumsuz etkileri vardır.

• Toprakta bulunan ağır metaller çözündüklerinde yeraltı sularına karışır ve bitkiler aracılığı ile canlılara zarar verir.

D) 2

III. Cam, metal, kağıt ve plastik atıklarının geri dönüşümü ile çevre kirliliği azalır.

• Organik maddelerin temel elementi karbondur (C).

• Özellikle maden işletmeleri, boya ve otomotiv endüstrisi, matbaacılık, tekstil işletmelerinin atık suları ağır metal kirliliği içermektedir.

C) 3

II. Sabunlar, su ve toprakta kalıcı kirliliğe yol açarlar.

Organik Sıvılar

• Organik sıvılar plastik, boya, ilaç, petrokimya gibi daha birçok endüstriyel alanda kullanılır.

B) 4

Yukarıda verilenlerden hangileri hava kirleticileri arasındadır? A) Yalnız I

• Demir (Fe), bakır (Cu), nikel (Ni), çinko (Zn), kadmiyum (Cd), kurşun (Pb) cıva (Hg), ...

148

3.

MİRAY YAYINLARI

2

Karma Test



A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

I. Ozon gazını (O3) parçalayarak ozon tabakasına zarar verir.

Giysilerimizin daha parlak görünmesini sağlayarak, yıpranmasını engeller.

Yukarıdaki kavram haritasında yumuşak suların özellikleri ile ilgili verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? C) I ve II

E) I ve III

Soğutma sistemlerinde kullanılan kloroflorokarbonlar (CFC) ile ilgili;

II. Sera etkisine yol açarlar. III. Atmosfere karıştıklarında uzun yıllar bozunmadan kalırlar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

9. Bitkilerin büyümesi ve gelişmesi için gerek-

I. Evsel ve endüstriyel atıkların arıtımı doğru bir şekilde yapılmalıdır.

li olan kimyasal elementleri sağlamak amacı ile toprağa ilave edilen maddelere gübre adı verilir.

II. Atık piller doğaya atılmamalıdır. III. Ormanlık alanlar tarım arazilerine dönüştürülmelidir.



Yukarıda verilenlerden hangileri çevre kirliliğini azaltmak için alınması gereken önlemler arasında yer alır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

• Piller, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürerek yapısında depolayan aygıtlardır.

• Kurşun, bakır, cıva, nikel, kadmiyum gibi ağır metalleri içerir.

C) I ve II

• Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, hesap makineleri, saatler gibi cihazlar pil ile çalışmaktadır.

E) I, II ve III Kimyasal gübreler ile ilgili; I. Tarımda verimi artırmak amacı ile kullanılırlar. II. Su kirliliğine neden olmazlar. III. Aşırı kullanımı topraktaki tuz derişimini artırarak toprağı kullanılamaz hâle getirebilir.

7.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

• Pillerin akü gövdesi paslandığında yapısındaki kimyasal maddeler toprağa, oradan da sulara karışır. • Piller kullanıldıktan sonra çöpe atılmamalıdır. Endüstriyel Atıklar Endüstriyel tesislerde bir işlem öncesi veya sonrasında açığa çıkan ve çeşitli fiziksel hâllerde olabilen atıklara endüstriyel atık denir.

II. İnsanlarda solunum yolu rahatsızlıklarına neden olur. III. Hava kirleticilerin kaynağı doğal unsurlar ya da insan faaliyetleri olabilir. verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

MİRAY YAYINLARI

Hava kirliliği ile ilgili; I. Azot oksitler, karbondioksit ve kükürt oksitleri hava kirletici gazlardandır.



Piller

• Pilin türüne göre kimyasal içeriği değişir.





KONUYU ÖĞRENELİM

10.

I. Tüm canlılar için hayati öneme sahiptir. II. Tüm canlıları Güneş'ten gelen zararlı UV ışınlarından korur. III. Uzaydan dünyaya gelen göktaşlarının yeryüzüne ulaşmadan parçalanmalarını sağlar.



E) I, II ve III

Yukarıda atmosfer ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

8.

E) I, II ve III

11.

I

• Çimento fabrikaları, • Tekstil fabrikaları, • Elektrik üretim santralleri gibi birçok tesiste endüstriyel atık açığa çıkar.

I

Plastikler, deterjanlar, ağır metaller ve organik sıvılar başlıca su ve toprak kirleticileridir.

II

III

Yeraltı suları

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

• Endüstriyel atıkların arıtımı doğru bir şekilde yapılmalı,

Tatlı su kaynakları

III

1

Su ve toprak kirliliğini önlemek için alınabilecek tedbirlerden bazıları şunlardır:

Havadaki nem

Su ve toprak kirliliği

Su kirleticileri, toprağı da kirletir.

• Otomobil fabrikaları,

Bu atıkların arıtımları doğru bir şekilde yapılmadığı takdirde çevre kirliliğine neden olurlar.

Kirleticiler, su ve toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını bozarlar.

II

C) I ve II

• Petrol rafinerileri,

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • DOĞA ve KİMYA

6.

Buz dağları

• Plastikler ve atık piller geri dönüşüm kutularına atılmalı, • Temizlikte deterjan yerine sabun gibi kolay parçalanabilir ürünler tercih edilmeli, • Tarımda doğal gübreler kullanılmalı,



Yukarıda su ve toprak kirliliği ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III



Yukarıda verilenlerden hangileri tatlı su kaynağıdır?

• Aşırı kimyasal gübre ve böcek ilacı kullanımı önlenmeli,

A) I, II ve III

• Atık yağlar lavabolara dökülmemeli,

B) II ve III

D) Yalnız II

C) I ve II

E) Yalnız I

• Nükleer enerji bilinçli kullanılmalıdır.

149

TEST • 6

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1. Doğal fotosentez, bitkiler ve diğer organizmalar tarafın-

2. Suda çözünen kalsiyum ve magnezyum gibi iyonların

dan, ışık enerjisini organizmaların faaliyetlerine enerji

oranı fazla ise bu tür sulara sert su denir. Suda çözün-

sağlamak üzere daha sonra serbest bırakılabilecek kim-

müş magnezyum ve kalsiyum miktarları arttıkça suyun sertliği artar. Suyun sertliğinin çok olması suyun lezzeti-

yasal enerjiye dönüştürmek için kullanılan bir işlemdir.

ni ve temizleme kapasitesini düşürür. Sert sularda sabun

Bilim insanları son yıllarda yaptıkları çalışmalar sonu-

köpürmez ve sabun sarfiyatı artar. Ca2+ ve Mg2+ iyon de-

cunda yapay yoldan fotosentezi gerçekleştirmeyi ba-

rişimi düşük olan lezzetli sulara ise yumuşak su denir.

şarmıştır. Yapay fotosentez, adından da anlaşılacağı



Aşağıda üç ayrı içme suyunun gösterge parametreleri verilmiştir.

üzere hem enerji üretir hem de karbondioksit gazı tüketir. Yarı iletkenlerden oluşan bu sistem, güneş ışığı yardımıyla suyun içindeki hidrojen ve oksijeni birbirin-

I

den ayırıp, CO2 gazı ile etkileştirerek organik yakıtlara

Renk = Uygun Koku = Uygun

dönüştürür.

pH = 7,5 II k=U ygun Koku = Uy mg /L gun Magnezyum = 4,8 pH = 7,2 Sod yum = 0, 6 Sülf 6 mg at = /L 0, 8 m M ag nezy g /L um = 2 ,6 m g /L III

MİRAY YAYINLARI

/L Sodyum = 3,1 mg /L mg 5 1,2 Sülfat =

Re n

Renk = Uygun



Koku = Uygun pH = 8,1

Buna göre;

Sodyum = 2,8 mg/L Sülfat = 1,8 mg/L

I. Sera gazı olarak bilinen CO2 gazının, atmosferdeki

Magnezyum = 6,4 mg/L

miktarını düşürerek iklim değişikliğinin önüne geçebilir. II. Gelecekte fosil yakıtlara alternatif bir enerji kaynağı olabilir.



III. Asit yağmurlarının belirli oranda azalmasına yardımcı olabilir.

Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Renk ve koku bakımından üç su örneği de içime uygundur.

yukarıdakilerden hangileri yapay fotosentezin çev-

B) OH- iyonu derişimi en fazla olanı III. su örneğidir.

re kirliliği ile mücadeleye sağlayacağı olumlu katkı-

C) Sabunla temizlik için en uygun olanı II. su örneğidir.

lar arasında yer alır? A) Yalnız I

150



B) Yalnız II

D) II ve III

D) Sağlık açısından I. su örneği diğerlerine göre daha C) I ve II E) I, II ve III

zararlıdır. E) En sert olan su III., en yumuşak olan su ise II.'sidir.

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

3.

5. İnsan vücudunun aşağı yukarı üçte ikisi sudur. İnsan besin almadan haftalarca yaşayabilirken susuz kaldığında ancak birkaç gün yaşamını



Susuzluğun derecesine göre organizmada istenmeyen çeşitli olaylar şekillenir.



Aşağıdaki tabloda su kaybının insan organizmasına etkileri verilmiştir.

sürdürebilir. Su, kanın vücut için gerekli olan maddeleri hücrelere

Su kaybı %1 – 3

Su kaybı %6 – 7

Su Kaybı %10 – 12

taşımasını sağlar. Uykuyu dü-

Susuzluk

Şiddetli baş ağrısı

Kramplar

zenler. Nefes alıp verme sıra-

İştahsızlık

sında boğazda kurumaları önler.

Deri kızarması

Beyin, su içerisinde görevini sür-

Kalp atımında artma

dürür. Beyinde suyun azalması, beyin fonksiyonlarının kaybol-



masına yol açar.



yukarıda verilen semptom ve durumlardan hangilerinin görülmesi beklenir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III



C) I ve II E) I, II ve III

Hatırlamada güçlük

Vücudunda 40 litre su bulunduran yetişkin bir bireyle ilgili;

III. 4 L su kaybettiğinde, gerekli tıbbi müdahale yapılmazsa hayatını kaybedebilir. MİRAY YAYINLARI



Ateş Yaşamın sonlanması

II. 2,5 L su kaybettiğinde, şiddetli baş ağrısının yanında konuşmada güçlük çekebilir.

I. Sersemlik, algılama yeteneğinde düşme, karar verme mekanizmasında bozulmalar baş gösterir.

III. Yutkunma güçlüğü çeker ve rahat nefes alamaz.

Konuşma zorluğu

I. 800 mL su kaybettiğinde, iştahsızlık ve deride kızarıklık gibi semptomlarla karşı karşıya kalabilir.

Buna göre, her gün kaybettiğinden çok daha az miktarda su içen bir kişide;

II. Hücrelere yeteri kadar besin ve oksijen gazı taşınamaz.

Soluk almada güçlük Yutkunma zorluğu



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

6. Asit yağmuru, asidik kimyasalların yağmur, sis, kar, çiğ ile birlikte yeryüzüne düşmesine verilen addır. Asit Yağmuru

4. Güneş’ten gelen ısı ve ışınların

lar

z %1 Diğer ga

atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulmasına sera etkisi

%7 N2O(g)

denir.



Asit yağmuru ile kuruyan ağaçlar

%15 CH4(g)

Sera etkisine neden olan gazların dağılımı; yandaki görselde verilmiştir.

%77 CO2(g)



I. Fabrika bacalarından çıkan NO2 ve SO3 gazları atmosfere karışarak hava kirliliğine neden olur.

Buna göre; I. CO2, CH4 ve N2O gazları sera gazlarıdır.

II. Havaya karışan NO2 ve SO3 gazları, atmosferdeki su buharı ile birleşerek sırasıyla, HNO3 ve H2SO4 asitlerini oluşturur.

II. %1’lik kısım içinde su buharı, CFC, O3 gibi gazlar bulunur. III. Fosil yakıtlarının sera etkisine herhangi bir katkısı yoktur.

Bu bilgiye sahip olan ve yukarıdaki görseli inceleyen bir öğrenci,

yargılarından hangileri doğru olur? A) I, II ve III

D) II ve III

B) I ve II

C) Yalnız III E) Yalnız I

III. Asit yağmurları su ve toprağa zarar verirken, yeraltı sularınında kirlenmesine neden olur.

sonuçlarından hangilerine ulaşabilir? A) I ve II

B) II ve III

D) Yalnız II

C) Yalnız I E) I, II ve III

151

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 Öğretmen Notu

2 3

KİMYANIN TEMEL YASALARI

4

a) Kütlenin Korunumu Kanunu (Lavoisier)

6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

13

1. Kütlenin korunumu kanununu arkadaşla-

4. 600 gram A maddesinin kütlece %20’si par-

rına açıklamak isteyen Ata’nın;

çalandığında, 30 gram B maddesi ve bir miktar C maddesi oluşuyor.

I. Bir kimyasal tepkimede madde yoktan var olmaz, var olan madde de yok olmaz.



II. Kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, ürünlerin kütleleri toplamına eşittir.



A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

ler sonucunda kimyasal tepkimelerde kütlenin korunduğunu ifade eden ve modern kimyanın kurucularından sayılan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir?

16 + X = 44 + 36 & X = 64 gram O2

Uyarı • Kütle - zaman grafiklerinde azalan eğriler tepkimeye giren maddeleri, artan eğriler ürünleri belirtir.

A) Lavoisier

A+B$C+D

Kütle

B) Proust

D) Avogadro

mgirenler = mürünler D A

C) Dalton

C) I ve II

E) I, II ve III

6. Sabit sıcaklıkta P2 ve F2 gazları arasında kapalı bir kapta,

P2(g) + 3F2(g) $ 2PF3(g)

tepkimesi gerçekleşmektedir.



Bu tepkime ile ilgili çizilen, Toplam atom sayısı

E) Robert Boyle

Toplam kütle

mA + m B = m C + m D

C B Zaman

I

Örnek

Buna göre, oluşan suyun kütlesi kaç gramdır?

tepkimeye girdiğinde 50 gram Z maddesi ve bir miktar T maddesi oluşurken, Y maddesinden 40 gram artmaktadır.

mgirenler = mürünler + 3H8



mO = mCO + mH 2

2O

2

8,8 + 32 = 26,4 + mH

mH

2O

2O

= 14,4 gram

II

3. 70 gram X maddesi ve 90 gram Y maddesi

Çözüm mC

Zaman

Zaman

Molekül sayısı

8,8 gram C3H8 gazı ile 32 gram O2 gazı artansız reaksiyona girdiğinde 26,4 gram CO2 gazı ve bir miktar su oluşuyor.

152

B) Yalnız II

D) II ve III

2. Hava ve kalay elementi ile yaptığı deney-

3 O 2 2(g)

Kütlenin korunumu kanununu ispatlamak isteyen bir öğrenci grubunun ağzı açık kapta, yukarıda verilen tepkimelerden hangilerini gerçekleştirmesi uygun olmaz? A) Yalnız I

16 gram CH4 ve bir miktar O2 gazı tepkimeye girmiş ve sonucunda 44 gram CO2 ve 36 gram H2O oluşmuştur.

44 gram 36 gram

E) 120

III. MgCO3(k) $ MgO(k) + CO2(g)

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)

16 gram X gram

D) 90

II. NaCIO3(k) $ NaCI(k) +

• Kapalı kapta gerçekleşen aşağıdaki tepkimede,



C) 60

5. I. Fe(k) + I2(k) $ FeI2(k)

ifadelerinden hangilerini dile getirmesi doğru olur?

Reaksiyona giren maddelerin kütleleri toplamı, ürünlerin kütleleri toplamına daima eşittir.

Buna göre tepkimeye giren oksijen gazının kütlesini hesaplayalım. CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)

B) 50

III. Bir kimyasal tepkimede tepkime öncesindeki toplam madde miktarı, tepkime sonrasındaki toplam madde miktarına eşittir.

Yapmış olduğu bu deneyler sonucunda fiziksel ve kimyasal olaylarda kütlenin korunduğunu belirtmiştir.



Buna göre, oluşan C maddesi kaç gramdır? A) 40

MİRAY YAYINLARI

5

Lavoisier, yaptığı deneyde bir miktar kalayı kapalı bir cam kaba koyarak tartmış ve ısıtmışAntoine Lavoisier tır. Isıtma işlemi (1743 - 1794) sonunda beyaz bir madde oluştuğunu görmüştür. Gerçekleşen tepkime sonucunda cam kabı tekrar tartmış ve başlangıçtaki kütle ile aynı olduğunu tespit etmiştir.

Kütlenin Korunumu Kanunu



Buna göre, oluşan T maddesinin kütlesi kaç gramdır? A) 30

B) 40

C) 50

D) 70

E) 160

III



Zaman

yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

giren Mg ve Ca metallerinin kütlelerinin zamanla değişimi grafikteki gibidir.

MgCO3(k) $ MgO(k) + CO2(g)

Kütle (g)

Buna göre; II. Katı kütlesi zamanla azalır. III. Sadece fiziksel bir dönüşüm gerçekleşmiştir.

Mg

yargılarından hangileri doğrudur? Ca

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III





I. Tepkime sonucunda katı kütlesi korunmuştur. II. 16 gram O2 oluşmuştur. III. Atomların türü ve sayısı korunmuştur.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

6

A) Yalnız I

8

Başlangıç: 60 g 80 g – – &

15 gram X arttığına göre; 60 – 15 = 45 gram X kullanılmıştır.

45 g 80 g 30 g mT

Tepkime:

Sonuç: 15 g artıyor. mT = 95 gram T oluşur.

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Örnek

MİRAY YAYINLARI

200 gram A maddesinin kütlece %40’ı tepkimeye girdiğinde 50 gram B maddesi ve bir miktar C maddesi oluşuyor.

Çözüm 200.

11. Kimya laboratuvarında kapalı bir kapta N2 ve H2 gazlarından,

girmektedir.



tepkimesine göre, NH3 gazı elde eden Tuna’nın bu tepkime süresince çizdiği; Gaz kütlesi

40 = 80 gram A maddesi tepkimeye 100

A $ B + C mA = mB + mC

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

C) Yalnız III

9 10 11 12

45 + 80 = 30 + mT

Buna göre, oluşan C maddesi kaç gramdır?



5

13

yargılarından hangileri doğrudur?

D) II ve III

Son durumda kaptaki katı kütlesi 24 gram olduğuna göre;

Buna göre, oluşan T maddesinin kütlesi kaç gramdır?

X+Y $ Z+T

III. Ca metalinin oluşturduğu bileşikte O elementinin kütlece yüzdesi, Mg’nin oluşturduğu bileşiktekinden daha fazladır.

Kap ısıtıldığında MgO katısı tamamen Mg katısı ve O2 gazına parçalanmaktadır.

M

4

Buna göre, II. Mg metalinin oluşturduğu bileşiğin kütlesi daha azdır.

8. Aşağıdaki kapta 40 gram MgO katısı vardır.

3

60 gram X maddesi ve 80 gram Y maddesi tepkimeye girdiğinde 30 gram Z maddesi ve bir miktar T maddesi oluşurken X maddesinden 15 gram artmaktadır.

Çözüm

E) I, II ve III

MgO(k)

2

7

I. Her iki tepkimede de toplam kütle korunur.



Örnek

Zaman

C) I ve III

ÜNİTE

1

tepkimesi gerçekleştiriliyor.

I. Toplam kütle değişmez.



KONUYU ÖĞRENELİM

10. Kapalı bir kapta aynı miktar O2 ile tepkimeye

80 = 50 + mC

mC = 30 gram C maddesi oluşur.

Molekül sayısı

Örnek

E) II ve III I

Zaman

II

Zaman

Toplam kütle

2NH3(g) $ N2(g) + 3H2(g)

Tepkimesine göre; 68 gram NH3 gazının yarısı ayrışarak 28 gram N2 gazı oluşmaktadır.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

7. Kapalı bir kapta,

Buna göre, oluşan H2 gazının kütlesi kaç gramdır?

9. SO3 bileşiğinin elde edilme tepkimesin-

de 48’er gram S ve O2 elementlerinden 16 gram S’nin arttığı, O2 nin ise tamamının harcandığı tespit ediliyor.



Buna göre, SO3 bileşiğinin kütlece yüzde kaçı S elementidir? A) 20

B) 25

C) 30

D) 40

E) 60

Çözüm III



Zaman

yukarıdaki grafiklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

1 = 34 gram NH3 tepkimeye girer. 2 mNH = mN + mH 68.

C) I ve II

E) I, II ve III

3



2

2

34 = 28 + mH

2

mH = 6 gram H2 oluşur. 2

153

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 Öğretmen Notu

2 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

13

H: 1 g/mol

O: 16 g/mol

Fe: 56 g/mol

Li: 7 g/mol

Bağıl atom kütleleri yardımıyla bileşiklerde bağıl molekül ya da formül kütleleri hesaplanabilir.

A)

3 4

B)

6 5

C)

3 4 5 D) E) 8 3 6

0

2. XY2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı f

mX 3 p ’dir. mY 8

A) 4

B) 8

C) 16

D) 24

mO = O atomunun kütlesi mH 2 1 = = Kütlece birleşme oranı (Sabit oran) mO 16 8

3. X3Y2 bileşiğinin kütlece %28’i Y elementi

mX $ Bileşikteki toplam X kütlesi

mX = Kütlece birleşme oranı (Belli bir bileşik için)



A) 24

(Sabit oran)

B) 20

C) 16

D) 8

Ca kütlesi (g)



Buna göre, CaBr2 bileşiğinde elementlem rin kütlece birleşme oranı f Ca p aşağımBr dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 4

B) 2

C) 1

D)

1 2

E)

1 4

6. 80 gram X 2Y5 bileşiğinde 36 gram X ele-

menti bulunduğuna göre, 240 gram X 2Y5 bileşiğinde kaç gram Y elementi vardır?

olduğuna göre X elementinin atom kütlesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (Y: 14)

a $ X’in katsayısı

4

CaBr2 bileşiğinin kütlesinin, bileşikteki Ca kütlesi ile ilişkisi yukarıdaki grafikte verilmiştir.

E) 32



2



X elementinin atom kütlesi 12 olduğuna göre, Y elementinin atom kütlesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

mH = H atomunun kütlesi



Bileşik kütlesi (g)

10

1 gram H + 8 gram O = 9 gram H2O

mY

Bileşiğin kütlesi değişse bile bileşiği oluşturan elementlerin kütlece birleşme oranı değişmez.

20

2.1 1.16

mX a . X = mY b . Y X $ X atomunun kütlesi

ÖĞRETMENİN NOTU



2 gram H + 16 gram O = 18 gram H2O

✶ XaYb bileşiği için &

5.

mM g

p aşağıdakilerden hangimP sinde doğru verilmiştir? (Mg: 24, P: 30)

leşme oranı f

• H2 O ./ . .

A) 72

B) 108 C) 132 D) 120 E) 216

E) 4

a = Katsayıların oranı b X = Atom kütleleri oranı daima sabittir. Y Bileşikten bileşiğe değişmez.

7.

Örnek X2O5 bileşiğinin kütlece birleşme oranı mX 7 = ’dir. mO 20 Buna göre, X’in atom kütlesi kaçtır? (O: 16)

Çözüm Kütlece birleşme oranı, atom sayısı ve atom kütlelerinin çarpımının oranına eşittir. Bu nedenle; mX 2.X = mO 5.O 7 2.X = & X = 14 g/mol 20 5.16

154

1. Mg3P2 bileşiğinde elementlerin kütlece bir-

b) Sabit Oranlar Yasası (Proust) Proust, aynı miktar bakırı sülfürik asit ve nitrik asitle çözüp soda ile karbonat şeklinde çöktürme işlemi yaptığında aynı miktar bileşik oluştuğunu gözlemlemiştir. Benzer deneyler sonucunda elementlerden bileşik oluşurken elementlerin belirli oranlara göre birleştiğini belirlemiştir. Bu orana sabit oran ya da kütlece birleşme oranı denir. Kütlece birleşme oranı bileşikler için sabittir, değişmez. Farklı elementlerin atomlarının kütleleri arasındaki oranı görmek için bağıl kütleleri kullanılır. Bazı elementlerin atom kütleleri şu şekildedir:

MİRAY YAYINLARI

3

Sabit Oranlar Kanunu

4. C5HX bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı

mC = 5 dir. mH

Buna göre, formüldeki X değeri aşağıdakilerden hangisine eşittir? (C: 12, H: 1) A) 3

B) 4

C) 8

D) 10

E) 12

ÖĞRETMENİN NOTU Herhangi bir bileşiğin oluşumu sırasında harcanan elementlerin kütleleri değişse de elementlerin kütlece birleşme oranı değişmez.



CaO bileşiğinde elementlerin kütlece birleşm 5 me oranı f Ca p dir. mO 2



Buna göre, CaO bileşiği oluşturmak için 20 gram kalsiyum ile en az kaç gram oksijen reaksiyona girmelidir? A) 4

B) 8

C) 10

D) 12

E) 16

8. H2O bileşiğinde kütlece birleşme oranı



ÜNİTE

1

ÖĞRETMENİN NOTU Sabit oranlar kanunu bileşikler için geçerlidir. Karışımlarda sabit oran aranmaz.

Buna göre, 108 gram H2O bileşiği elde etmek için kaç gram H ve kaç gram O elementleri kullanılmalıdır?

A)

KONUYU ÖĞRENELİM

11.

mH 1 = dir. mO 8

mH

mO

I. Hava

12

96

II. Metil alkol

B)

24

84

C)

6

102

D)

48

60

E)

36

72

Örnek C3H4 bileşiğinin kütlece yüzde kaçı C atomudur? (H: 1, C: 12)

mC mH

IV. Kolonya Yukarıda verilen maddelerden hangileri için sabit oranlar kanunu geçerlidir? B) I ve III

A) I ve II

D) I, II ve III

C) II ve III

E) II, III ve IV

4 6

3.C = 4.H

7 8

3.12 9 = = 4.1 1

9

9 + 1 = 10 gram bileşik

3 5

Çözüm

III. Yemek tuzu



2

10 gram bileşikte

9 gram C

10

100 ? ———————————————

11

? = 90 %90 C atomu içerir.

12 13

XaY3 bileşiğinin kütlece %36’sı X elementi olduğuna göre, a kaçtır?

9. X2Y3 bileşiğinin kütlece %30’u Y’dir.

Buna göre, X elementinin atom kütlesinin Y X elementinin atom kütlesine oranı c m aşaY ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 3 A) 7

7 B) 2

MİRAY YAYINLARI

(X: 27, Y: 32)

12. Sabit oranlar kanununun hangi maddelere uygulanabileceğini tartışan beş öğrenci konu ile ilgili örnekleri sınıf arkadaşları ile paylaşmıştır. Sofra tuzu (NaCI) oluşurken sodyum ve klor elementlerinin kütlece birleşme oranı sabittir.



7 3 2 C) D) E) 3 4 7

Çözüm Bileşiğin kütlesi 100 m gram alındığında %36'sı X ise

Berke

Şekerli su hazırlanırken şeker ve su molekülleri belirli bir kütlesel oran dahilinde bir araya gelir.



10. Bir bileşiğin en küçük tamsayılarla gösteri



X ve Y elementlerinden oluşan bir bileşikte m 1 kütlece birleşme oranı X = tür. mY 4



Buna göre, bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (X: 40, Y: 80)



A) XY D) XY2

B) X 2Y

C) XY3 E) XY4

a.X 3.Y

XY3 bileşiğinin kütlece birleşme oranı mX 2 = ’tür. mY 3 25 gram XY3 bileşiği oluşturmak için, kaçar gram X ve Y elementleri kullanılması gerekir?

Öykü

len formülüne basit (kaba) formül denir.

=

Örnek

Bora

Etil alkol (C2H5OH) bileşiği oluşurken C, H ve O elementleri belirli bir kütlesel oran dahilinde bir araya gelir.

64 mY

36 m a.27 = &a=2 64 m 3.32

Saf suda hidrojen ve oksijen elementlerinin kütlece birleşme oranı sabittir.



mX mY

Tuna



36 mX

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

Örnek

Çözüm Hava bir karışım olduğu için havadaki gazların bileşimi sabit oranlar kanunu ile açıklanamaz.

mbileşik = mX + mY mX 2 = & 2 + 3 = 5 gram bileşik mY 3

Hasan

Buna göre, Mehmet Öğretmen hangi öğrencinin açıklamasını düzeltmelidir? A) Tuna D) Öykü

B) Bora

C) Berke

E) Hasan

5 gram bileşikte

2 gram X

25 gram bileşikte ? ————————————————

? = 10 gram X kullanılır.

25 – 10 = 15 gram Y kullanılır.

155

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

Artan Madde Problemleri

4

Artan madde problemleri çözülürken kütlece birleşme oranı ile verilen maddelerin katlarına bakılır. Katı küçük olan madde biter yani sınırlayıcı bileşendir. İşlem sınırlayıcı bileşenin katına göre yapılır.

5 6 7 8 9 10 11 12 13

1.

Örnek

Yukarıdaki grafik X ve Y elementlerinin oluşturduğu XY4 bileşiğinin kütlesi ile Y elementinin kütlesi arasındaki değişimi göstermektedir.



Buna göre;

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

mX 3 = mY 4

+

x2

3k 4k

x2

7k x2 bileşik



C)

1 2

D) 3

E)

2 3

6 gram 8 gram +

B) Yalnız II



C) Yalnız III

E) II ve III

D) I ve II

14 gram bileşik oluşur.

mX 2 = dir. mY 7 Buna göre, 20 gram X ile 42 gram Y’nin tam verimli tepkimesi sonucu X3Y4 bileşiği oluşurken, hangi elementten kaç gram artar?

leşme oranı

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

A) 21 gram Y B) 12 gram X C) 8 gram X D) 12 gram Y

E) 10 gram X

b) 12 gram X vardı, 6 gramı kullanıldığında

12 –6 = 6 gram X artar.

c) Biten, sınırlayıcı bileşen Y’dir.

Örnek XY bileşiğinde X’in kütlesinin Y’nin kütle5 sine oranı dir. 35 gram XY bileşiği elde 2 edebilmek için eşit kütlede X ve Y kullanılarak tepkime tam verimle gerçekleştiriliyor. Buna göre, hangi elementten kaç gram artar?

2. XY2 bileşiğini oluşturmak için alınan X ve Y

elementlerinin kütlelerindeki değişim aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Çözüm 5 gram X ile



x 5 kat

?

25 gram X

2 gram Y



x 5 kat

?



7 gram bileşik oluşturur.

35 gram bileşik

10 gram Y

25 gram X ve 25 gram Y alınır. X maddesi biter.

25 - 10 = 15 gram Y artar.

Başlangıç kütlesi (g)

Artan Kütle (g)

X

8

2

Y

3

–

x 5 kat

Eşit kütlede dediği için elementlerin başlangıç miktarı büyük olanın kütlesine göre alınır.

156

B) 2

4. X3Y4 bileşiğinde, elementlerin kütlece bir-

III. Daha fazla XY4 bileşiği elde etmek için ortama X elementi eklenmelidir.

sınırlayıcı a)

A) 1

II. XY4 bileşiğinde elementlerin kütlece m a–b birleşme oranı, X = gramdır. mY c

Çözüm 12 gram 8 gram

Buna göre, X 2Y bileşiğinde elementlerin m kütlece birleşme oranı f X p kaçtır? mY

I. Harcanan X elementinin kütlesi a – b gramdır.

c) Sınırlayıcı bileşen hangi maddedir?

2k

Y kütlesi (g)

c



b) Hangi maddeden kaç gram artar?

mX 3 = mY 4

rimli tepkimesi sonucu 30 gram X 2Y bileşiği oluşmaktadır.

b

a) En fazla kaç gram X2Y3 bileşiği oluşur?

4k

3. 20 gram X ile 30 gram Y elementinin tam ve-

XY4 kütlesi (g)

a

X2Y3 bileşiğinin kütlece birleşme oranı mX 3 = ’tür. mY 4 12 gram X ile 8 gram Y’nin tepkimesi ile ilgili;

Sabit Oranlar Kanunu

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE



Buna göre, 12 gram XY2 oluşturmak için kaç gram X elementi gerekir? A) 8

B) 7

C) 6

D) 4

E) 2

5. X3Y2 bileşiği için, kütlece birleşme oranı mX 3 = ’dir. mY 8



Eşit kütlelerdeki X ve Y elementleri arasında, X3Y2 bileşiğini oluşturmak üzere tam verimli tepkime gerçekleştiriliyor.



Tepkime sonunda 66 gram X3Y2 bileşiği oluştuğuna göre, hangi elementten kaç gram artmıştır? A) 30 gram X

B) 18 gram Y

C) 15 gram X

D) 30 gram Y

E) 12 gram X

6. Eşit kütlelerde X ve Y elementleri alınarak



m 2 me oranı X = ’tür. mY 3

tam verimle 72 gram XY2 bileşiği oluşturulmak isteniyor. mX 2 = XY2 için kütlece birleşme oranı mY 7 olduğuna göre, tepkimeden önceki toplam kütle kaç gramdır? A) 56

KONUYU ÖĞRENELİM

9. XY2 bileşiğinde, elementlerin kütlece birleş-



1

XY2 bileşiğini oluşturmak için alınan X ve Y elementlerinin kütlelerinin zamanla değişimi, Kütle (g)

B) 112 C) 104 D) 118 E) 120

m

Eşit Kütle Soruları

3

Eşit kütlede soruları çözülürken ürün miktarından reaksiyona giren maddelerin miktarları bulunur. Eşit kütlede olarak reaksiyona girenlerden harcanan miktarı fazla olanın kütlesi alınır.

4

Y

B) 43

Zaman

C) 46

6 7

XY2 bileşiğinin kütlece birleşme oranı mX 3 = ’dir. Eşit kütlede X ve Y alınarak mY 8 44 gram XY2 bileşiği elde ediliyor.

grafikteki gibi olduğuna göre, “m” değeri kaçtır? A) 36

5

Örnek

24



2

Öğretmen Notu

X

30

0

ÜNİTE

D) 50

E) 56

Buna göre; a) Başlangıçta alınan maddelerin kütleleri kaçar gramdır? b) Hangi maddeden kaç gram artar?

8 9 10 11 12 13

a)

X Y2 Bileşik / 0 3k + 8k = 11k "Bileşik 44 gram x4

7. X3Y bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı

mX 3 = ’tür. mY 4

40’ar gram X ve Y elementlerinden en çok kaç gram X3Y bileşiği elde edilebilir? A) 50

B) 60

C) 64

D) 70

E) 72

MİRAY YAYINLARI

x4

ise k = 4 olur.

x4

Tep: 12 gram 32 gram 44 gram

10. C ve H elementlerinden oluşan C3H8 bile-

Baş: 32 gram 32 gram " Eşit kütle dediği için başlangıç kütleleri X Y tepkimede kullanılanın büyük olanına göre alınır.

şiğinin kütlesi arttırılırsa;

I. Bileşikteki C’nin kütlesi

b) 32 – 12 = 20 gram X artar.

II. C ve H arasındaki kütlece birleşme oranı III. H’nin kütlece yüzdesi

niceliklerinden hangileri değişmez? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

D) I ve II

Örnek Eşit kütlede H2 ve O2 gazları tam verimle tepkimeye girdiğinde 36 gram H2O oluşuyor. Buna göre, artan madde olmaması için hangi maddeden kaç gram eklenmelidir? (H: 1, O: 16)

Çözüm mH 2 . H 2 . 1 1 = = = mO 1 . O 16 8

8. Eşit kütlelerde AI ve S elementlerinin tam verimle gerçekleşen tepkimesinde 50 gram AI2S3 bileşiği oluştuğuna göre, hangi elementten kaç gram artar?

(AI: 27, S: 32) A) 7 gram AI

B) 8 gram S

C) 16 gram S

D) 14 gram AI

E) 14 gram S

11. X2Y3 bileşiğinde, elementlerin kütlece bir-

mX 4 = ’dur. mY 9 a gram X ile b gram Y’nin artansız tepkimesi sonucu X 2Y3 bileşiği oluştuğuna göre a ve b değerleri arasındaki bağıntı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? leşme oranı



A) a = b

B) 9a = 4b

D) 2a = 3b

C) 3a = 2b

E) 4a = 9b

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

Çözüm

H 2 O 1 / Sabit oran: 1 + 8 = 9 4 kat 4 kat

Harcanan:

4

32

4 kat

36

Başlangıç: 32 32 ————— 32 – 4 = 28 gram H2 artar. 1 gram H2 için

8 gram O2 gerekiyorsa

28 gram H2 için X ——————————————— X = 224 gram O2 eklenmelidir (artan olmaması için).

157

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1. Eşit kütlelerde Fe ve S elementleri alınarak

3

Formül Bulma

4

Bir bileşiğin formülü bulunurken bileşikte bulunan elementin toplam kütlesinin atom kütlesine bölümü en küçük tam sayı hâline getirildiğinde o elementin katsayısını verir.

5 6 7 8

Basit Formül: Bir bileşiğin en küçük tamsayılarla ifade edilmiş formülüne basit ya da kaba formül denir.

9

XaYb

10

mX : Toplam X kütlesi

11

X : Atom kütlesi

12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI



Buna göre, hangi elementten kaç gram artar? (S: 32, Fe: 56) A) 24 gram S

B) 21 gram S

C) 11 gram Fe

D) 16 gram S

4 1

8 16

1 4

1 2

1 ve 2 XY2

Buna göre, XY3 bileşiğindeki elementlem rin kütlece birleşme oranı f X p aşağıdamY kilerden hangisinde doğru verilmiştir? A)



2 1 B) 3 3

C)

4 1 9 D) E) 9 6 4

Buna göre, bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (X: 24, Y: 16) B) XY2

A) XY D) X 2Y

C) XY4 E) XY3

Çözüm

3 12



mının 50 gramı tam verimle tepkimeye girdiğinde 40 gram bileşik oluşurken X’in bir kısmı artıyor.

XaYb bileşiğinin kütlece birleşme oramX 3 nı = olduğuna göre, bileşiğin mY 8 basit formülü nedir? (X: 12, Y: 16)

Xa Yb

mX 8 = ’dur. mY 9

E) 22 gram Fe

m a= X X

I. Yol:

4. X2Y3 bileşiği için kütlece birleşme oranı

tepkime gerçekleştiğinde en fazla 77 gram FeS bileşiği oluşmaktadır.

2. 16 gram Y içeren, X ve Y elementleri karışı-

a : X’in katsayısı

Örnek

II. Yol: mX mY

a.X b.Y

=

a.12 3 = 8 b.16

3. İçinde bir miktar X elementi bulunan bir kaba Y gazı eklenerek tepkime gerçekleştiriliyor.

a 1 = 2 b XY2

Bu tepkimede kaba eklenen Y’ye karşılık, bileşiğin kütlesindeki değişim aşağıdaki grafikte verilmiştir.

5. Aynı elementlerden farklı formüllere sahip bileşikler oluşabilir. Elementlerin atom kütleleri üzerinden bu bileşikler ilişkilendirilir.

XY2 bileşiğinde 4 gram X ile 20 gram Y artansız birleşmiştir.



Buna göre, 12 gram X ile 40 gram Y’nin artansız birleştiği bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir?

Bileşik kütlesi (g)

A) X6Y8

50

B) X 2Y3

D) X4Y3

C) X3Y4

E) X8Y6

Örnek XaYb bileşiğinin kütlece %30’u Y’dir. Buna göre, bileşiğin basit formülünü bulunuz. (Y: 16, X: 56)

20



I. Yol X a Yb 0 0

16 /

70 7

30 3

7 56

3 16

1 8

3 16

2 ve 3 X2Y3

40

Kaba eklenen Y elementinin kütlesi (g)

Buna göre; I. Kapta başlangıçta 30 gram X elementi vardır.

Çözüm

158

Sabit Oranlar Kanunu

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

II. Bileşikteki elementlerin kütlece birleşm 3 me oranı X = dir. mY 2

II. Yol mX mY

=

a.X b.Y

III. Y’nin kütlece %50’si artmıştır.

a.56 70 = 30 b.16 a 2 = 3 b X2Y3

6. Eşit kütlelerde alınan X ve Y elementlerin-

IV. Artan Y’nin tepkimeye girmesi için 30 gram daha X elementi gerekir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) II, III ve IV

C) I, II ve III

E) I, II, III ve IV

den 30 gram XY3 bileşiği oluşurken, 6 gram Y elementi artmaktadır.

Buna göre, 52 gram XY2 bileşiği elde etmek için kaç gram X elementi kullanılmalıdır? A) 28

B) 36

C) 38

D) 40

E) 42



de edilen bileşiğin kütlesiyle Y elementinin kütlesindeki değişim aşağıdaki grafikte verilmiştir.

Buna göre, 12 gram Y elementi ile en çok kaç gram XY3 bileşiği elde edilebilir? A) 15

B) 16

C) 17

D) 18

E) 20



B) 40

C) 50

D) 60

20



yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I ve III

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

En fazla 38 gram bileşik elde ediliyorsa A’nın tamamı biter. 38 – 14 = 24 gram Y harcanır. AaYb için mA mY

=



Buna göre, bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (X: 12, Y: 1) A) X 2Y4 D) XY2

B) XY3

C) X 2Y3 E) X3Y4

12.



10. Bir bileşiğin molekül formülü ve bileşikteki ele

Denklemine göre gerçekleşen bir tepkimede N2 gazı bulunan kaba bir pompa yardımı ile azar azar H2 gazı ilave ediliyor. Kaptaki N2 ve oluşan NH3 gazının kütlelerindeki değişim tabloda verilmiştir. Oluşan NH3(g) kütlesi (gram)

menlerin kütlece birleşme oranları biliniyor.

0

56

0

Buna göre;

8

28

34

16

14

51

24

0

68

I. Bileşikteki elementlerin sayıca birleşme oranı II. Bileşikteki elementlerin atom kütleleri oranı III. Bileşikteki elementlerin atom kütleleri

Kaptaki N2(g) kütlesi (gram)

niceliklerinden hangileri bulunamaz? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II



Buna göre, NH3 bileşiğindeki elementlem rin kütlece birleşme oranı f N p aşağıdamH kilerden hangisinde doğru verilmiştir?

10 11 12

a.14 14 = 24 b.16 & A2Y3

Örnek

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

Zaman (s)

6

13

a.A b.Y

MİRAY YAYINLARI

mesinden en fazla 56 gram bileşik elde ediliyor.

5

9

Çözüm

a 2 = 3 b

9. 56 gram X ve 8 gram Y elementlerinin tepki-

4

8

III. 18 gram Y elementi harcanmıştır.

E) 90

3

7

Buna göre; II. 24 gram X ilave edilirse tepkime artansız gerçekleşir.

Buna göre, X 2Y3 bileşiğinin kütlece yüzde kaçı Y elementidir?

2

Y elementinin kütlesi (g)

I. Başlangıçta 40 gram madde alınmıştır.

8. X2Y bileşiğinin kütlece %25’i X’tir.

A) 10

Örnek

Buna göre, bu bileşiğin basit formülü nedir? (A: 14, Y: 16)

18

ÜNİTE

1 14 gram A ve 45 gram Y elementlerinin karışımından en fazla 38 gram bileşik elde edilebiliyor.

Bileşik kütlesi (g) 38



KONUYU ÖĞRENELİM

11. Eşit kütlede X ve Y elementleri alınarak el-

mX 9 = dir. mY 8

X2Y3 bileşiğinde kütlece birleşme oram 8 nı f X p ’dur. XaYb bileşiğinin kütlemY 9 ce %40’ı X’tir. a oranı kaçtır? Buna göre, b

Çözüm X2Y3

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

7. X3Y4 bileşiği için kütlece birleşme oranı

XaYb

40 a . X = 8 2X 60 b . Y = 9 3Y 2 a.4 = X 4 3 b.3 = Y 3 a 1 = b 2

C) Yalnız III

E) II ve III

A)

3 1 3 B) C) 4 12 8

D)

14 28 E) 3 3

159

ÜNİTE

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

c) Katlı Oranlar Kanunu (Dalton)

4

Dalton Atom Teorisi üç kabule dayanır.

5

• Her bir element, çok küçük bölünemeyen taneciklerden yani atomlardan oluşmaktadır. Ayrıca atomlar kimyasal tepkimelerden oluşmazlar.

6 7 8 9 10 11 12 13

• Bir elementin bütün atomlarının kütleleri ve özellikleri aynıdır. Fakat başka bir elementin atomlarından farklıdır. • Bileşikler ise iki ya da daha çok sayıda elementin birleşmesi ile oluşur.

Katlı Oranlar Kanunu

1. H HNO 3 –

5.

NO 2



N2 O4 – NO

II. Sabit oranlar kanunu

C 4 H 8 – C 3 H4

C CI 4 – C H 4

III. Katlı oranlar kanunu

SO2 – SO3

B) 2

C) 3

D) 4

yukarıda verilen kanunlardan hangilerini açıklamak için kullanılabilir? (H: 1, C: 12) B) Yalnız II

A) Yalnız I

Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden kaç tanesi katlı oranlar yasasına uymaz? A) 1

tepkimesi, I. Kütlenin korunumu kanunu

2



3C(k) + 4H2(g) $ C3H8(g)

C) I ve II

E) I, II ve III

D) II ve III

E) 5

Buna göre; • Atomlar bölünemediğinden bir kimyasal tepkimeye giren atom sayısı tepkime sonunda değişmez.

• Elementin bütün atomları kütlece aynı ve bileşikte atomlar belirli sayısal oranlarda ise bileşiğin kütlece yüzde bileşimi sabittir. (Dalton’un sabit oranlar kanunu açıklaması.) • İki element aralarında birden fazla bileşik oluşturuyorsa bu elementlerden herhangi birinin sabit kütlesi ile birleşen diğer elementin değişen kütleleri arasındaki basit ve tam sayılarla ifade edilen orana katlı oranlar kanunu denir.

2. Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisin-

6. XY3 ve X2Ya bileşiklerinde Y elementleri ara-

de, birinci elementin eşit kütleleriyle birleşen ikinci elementler arasındaki katlı 3 dir? oran 2 A) CO – CO2

B) FeO – Fe3O4

C) C2H4 – C2H2

D) CH4 – C3H8

E) P2O5 – P2O3

sındaki 1. bileşiğin 2. bileşiğe katlı oranı 2’dir.



Buna göre, X 2Ya bileşiğindeki “a” değeri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 1

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

• Bu durumda kütle değişmez. (Dalton’un kütlenin korunumunu açıklaması.)

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Bileşik çiftlerinin katlı oranlar kanununa uyabilmesi için; • Bileşikler iki tür elementten oluşmalı. • Bileşikleri oluşturan elementler aynı tür olmalı. • Bileşiklerin basit formülleri farklı olmalıdır. Bileşik çifti

3. C5H12 ve C3H8 bileşiklerinde aynı miktar C ile birleşen birinci bileşikteki hidrojenin, ikinci bileşikteki hidrojene oranı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A)

9 9 B) 10 8

C)

3 5 3 D) E) 2 3 5

Katlı Oran

Fe2O3 ile & Fe2 O3 3 FeO Fe2 O2 &

7. 1. bileşik: XaY2

2. bileşik: XbY3



Aynı miktarda Y ile birleşen 1. bileşikteki X mik9 tarının, 2. bileşikteki X miktarına oranı dir. 8 a Buna göre, oranı aşağıdakilerden b hangisinde doğru verilmiştir?



A)

2

3 2

B)

3 4

C)

2 4 1 D) E) 3 5 2

NaCI ile & Katlı oranlar kanununa MgCI2 uymaz. Elementler farklıdır. HCIO3 ile & Katlı oranlar kanununa HCIO2 uymaz. İkiden fazla tür element vardır. NO2 ile N2O4

& Katlı oranlar kanununa uymaz. Basit formülleri aynıdır.

4. N2O4 ve N2O3 bileşiklerinde aynı miktarda oksijen ile birleşen azot atomları arasındaki oran aşağıdakilerden hangisindeki gibi olabilir? A)

160

3 1 B) 4 2

C)

3 1 3 D) E) 2 4 8

8. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinde karbon atomunun kütlece yüzdesi en azdır? A) C2H6 D) C3H8

B) C6H6

C) C3H4

E) C2H2

9. Aralarında katlı oran bulunan iki bileşikle ilgili;



KONUYU ÖĞRENELİM

12. Eşit kütlelerde Y elementi kullanılarak el-

ÜNİTE

de edilen,

I. Üç farklı tür atom içerebilirler.

I. X 2Y3

II. Aynı elementlerden oluşmuşlardır.

II. XY4

III. Basit formülleri aynı olabilir.

III. XY2

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II



C) I ve II

E) I, II ve III

D) II ve III

1 Örnek a. SO2 ile SO3

bileşiklerinin kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III

B) III > II > I

D) I > III > II

C) II > I > III

E) III > I > II

2 3

b. N2O ile NO2

c. C2H2 ile C6H6 d. NaBrO3 ile NaBrO4 e. C3H8 ile CH4

4

f. N2O5 ile NO

5

g. CaBr2 ile KBr

6

Yukarıda verilen bileşik çiftlerinin katlı oranlar kanununa uyup uymadığını belirtiniz ve uyuyorsa katlı oranı bulunuz.

7 8 9 10 11

Katlı Oran

10. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşik

13. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikten;

için elementlerin kütlece birleşme miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

birincisinde 9 gram X ve 21 gram Y elementi, ikincisinde 18 gram X ve 126 gram Y elementi bulunmaktadır.

Y’nin kütlesi (g)

I. bileşik

4

8

II. bileşik

6

m

I. bileşikteki Y elementinin II. bileşikteki Y elementine katlı oranı 4 olduğuna göre, “m” değeri kaçtır? B) 4

A) 3

11.

C) 5

D) 6

MİRAY YAYINLARI



X’in kütlesi (g)

Birinci bileşiğin formülü X 2Y olduğuna göre, ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) X 2Y3 D) X3Y4

C6H6 d.

NaBrO3 ile

Basit formülleri aynı olduğu için, katlı oran yoktur. Üç farklı tür atom olduğu için, katlı oran yoktur.

e. C3H8 ile CH4

2 3 ya da 3 2

N2O5 ile NO

2 5 ya da 5 2

4

X kütlesi (g)

B) XY2

C) X3Y4 E) X 2Y



XY2 ile X3Yn bileşikleri oluşturulurken

Y

eşit kütlede X alındığında, birinci bi-

1. bileşik

%40

%60

2. bileşik

%20

%80

leşikteki Y kütlesinin ikinci bileşikte3 ki Y kütlesine oranı olduğuna göre, 4 n sayısı kaçtır?

Buna göre, aynı miktar Y ile birleşen birinci bileşikteki X’in, ikinci bileşikteki X’e oranı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 2

Örnek

X

II. bileşik

Buna göre, I. bileşiğin formülü X 2Y3 ise II. bileşiğin basit formülü nedir?

D) X 2Y5

E) X3Y8

şiğin içerdiği kütlece X ve Y yüzdeleri tabloda verilmiştir.

X ve Y elementlerinden oluşan iki ayrı bileşikte, X ve Y kütleleri arasındaki ilişki yukarıdaki grafikte verilmiştir.

A) XY

C2H2 ile

g. CaBr2 ile KBr Farklı elementler olduğu için katlı oran yoktur.

6



c.

14. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bile-

9



b. N2O ile NO2

f.

I. bileşik

2

C) X4Y3

3 2 ya da 2 3 4 1 ya da 1 4

SO2 ile SO3

NaBrO4

E) 8

Y kütlesi (g)

0

B) X3Y2

a.

B)

1 2

C)

3 4 D) 4 3

E)

8 3

12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

Çözüm

Çözüm 3/XY2 X3Yn

$ X3Y6 $ X3Yn

6 3 = n 4 n=8

161

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6

Örnek

1.

X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikten birincisi kütlece %40 Y, ikincisi kütlece %30 X elementi içermektedir.

10 11

2. Bileşik

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

C) C5H12 ile C2H4

Y1 Y2

=

70 \ 2 " X'in kütlelerini

X ve Y elementlerinden oluşan iki ayrı bileşikte X ve Y kütleleri arasındaki ilişki yukarıdaki grafikte verilmiştir.



Buna göre; I. ve II. bileşiklerin formülleri,

60

140

eşitlemek için 2 ile çarpılır.

40 2 = 7 140

II. Yol: 1. bileşik: Xa Yb

Xa Yb

60 40

60 40

2. bileşik: Xn Ym

X n Ym

2 / 30 70

60 140

Y'lerin oranı



I. bileşik

II. bileşik

I.

XY

X3Y4

II.

X 2Y

X3Y2

III.

XY

X 2Y3

E) PS2 ile P2S4

4. X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşik için elementlerin kütlece birleşme oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

tabloda verilen çiftlerden hangileri olabilir? A) Yalnız I

40 2 = 7 140

D) N2O3 ile N2O5

Y kütlesi (gram)

16

Y _____ 40

30

B) SnO ile SnO2

24

Çözüm I. Yol:

A) CaO ile CaO2

II. bileşik

0

X _____ 1. Bileşik 60

B) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III



CH4

II.

C3H8

2.

III. C2H2

I. bileşik

3

4

II. bileşik

2

m

I. bileşikteki Y elementinin II. bileşikteki4 ne katlı oranı olduğuna göre “m” değeri 9 kaçtır?

Yukarıda verilen bileşiklerdeki H elementinin kütlece yüzdelerini kıyaslayınız.

I. bileşik

I.

CH4 / x6

C6H24

II.

C3H8 / x2

C6H16

III. C2H2 / x3

C6H6

IV. C2H6 / x3

C6H18

C) 6

D) 8

E) 9

II. bileşik

5

5. 0

H elementinin kütlece yüzdelerini kıyaslamak için C elementlerinin sayıları eşitlenir.

B) 3

X kütlesi (gram)

IV. C2H6

I > IV > II > III

Y kütlesi (gram)

A) 2

Örnek I.

X kütlesi (gram)

C) I ve III

X'in kütleleri aynı olması için 2 ile çarpılır.

Çözüm

162

katlı oranlar kanununa uymaz?

32

Eşit kütlede X elementi içeren bileşiklerdeki Y elementleri arasındaki katlı oranı bulunuz.

8

13

3. Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangileri

X kütlesi (gram) I. bileşik

7 9

Katlı Oranlar Kanunu

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE





2

4

Y kütlesi (gram)

X ve Y elementlerinden oluşan, iki farklı bileşiğin X ve Y kütlelerindeki değişim grafikte verilmiştir.



1. bileşik

2. bileşik

I.

XY2

X 2Y3

II.

X 2Y

X3Y4

III.

XY4

XY3

Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden hangilerin-

I. bileşiğin formülü XY ise ikinci bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?

de aynı miktar X elementi ile birleşen Y element4 lerinin kütleleri arasındaki katlı oran ’tür? 3

A) XY2

A) Yalnız I

D) XY4

B) X2Y

C) X 2Y3 E) X3Y2

D) I ve III

B) Yalnız II

C) II ve III

E) I, II ve III

6. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bile-

9.

şikteki X ve Y elementlerinin kütleleri tabloda verilmiştir.

I. bileşik II. bileşik



X kütlesi (gram)

Y kütlesi (gram)

4

3

8

I. bileşik

Örnek

II. bileşik

2

X’in kütlesi (g)

4

3

I. bileşik

0

2

Y kütlesi (gram)

4

II. bileşik

7

Buna göre, bu bileşik çifti;

II. XY3 – X 2Y3 III. XY4 – X3Y2



yukarıda verilenlerden hangileri olabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II

X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşiğe ait bileşik kütlesi –Y kütlesi ilişkisinin grafiği yukarıda verilmiştir. I. bileşiğin basit formülü X3Y2 olduğuna göre, II. bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) X 2Y3

E) I, II ve III

D) II ve III

ÜNİTE

1

5

I. X 2Y3 – XY2



KONUYU ÖĞRENELİM

Bileşik kütlesi (gram)

B) XY

D) XY4

C) X3Y8

16

20

Y’nin kütlesi (g)

Yukarıda X ve Y elementlerinin birleşmesi sonucu oluşan iki farklı bileşiğin kütlece birleşme oranı grafiği verilmiştir. Buna göre, bu iki bileşikte bulunan Y Y elementleri arasındaki katlı oran I YII kaçtır?

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

E) XY2

şiğin formülleri XnY3 ve X 2Y şeklindedir.

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

II. Bileşik:

7

20

&

I 16 4 = = 5 20 II

Örnek

Aynı miktarda X ile birleşen XnY3 bileşiğindeki Y miktarının, X 2Y bileşiğindeki Y 3 olduğuna göre, XnY3 miktarına oranı 2 bileşiğindeki “n” değeri kaçtır?

Y(g) _______ 16

X’ler aynı olduğu için, Y’ler oranlanır.

MİRAY YAYINLARI

7. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bile-

I. Bileşik:

X(g) _______ 7

A’nın kütlesi (g) II. bileşik

10.

Basit formülü aynı olan bileşiklerde katlı oran aranmaz.

E) 5 Y

I. bileşik

D 6

C2H4+H2 $ C2H6 tepkimesine göre katlı oranlar kanunu açıklanabilir. Y

D 1

D 3

Sabit oranlar kanunu elementler ve karışımlar için geçerli değildir. D

nin kütlece %80’i B’dir.

A)

1 2

B)

2 3

C)

3 3 4 D) E) 4 2 3

Y 4

A ve B elementlerinden oluşan A XBY bileşiğinin kütlece % 25’i A elementi olduX oranı kaçtır? ğuna göre, Y

Y

2

8. A ve B elementlerinden oluşan AB2 bileşiği

HNO3 ile HNO2 bileşikleri arasında katlı oran yoktur.



5

Yukarıdaki kavramları doğru (D) ve yanlış (Y) olarak uygun şekilde değerlendiren bir öğrenci kaç numaralı çıkışa ulaşır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

16

Y’nin kütlesi (g)

A ve Y elementlerinin oluşturduğu iki farklı bileşiğe ait grafik yukarıda verilmiştir. Buna göre, I. bileşiğin formülü A2Y4 ise II. bileşiğin basit formülünü bulunuz.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

Çözüm

Çözüm A(g) Y(g) _____ _____

Bileşik _______

I. bileşik:

m

16

A2Y4/a

II. bileşik:

m

6

AaYb / 2 A2aY4a A2aY2b

Y’lerin oranı; a 4 16 4a = II. bileşiğin = 3 b 6 2b formülü A4Y3

163

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Örnek

1.

3

A

Y

Bileşik

4

56

16

AY

5

56

m

A2Y3

6 7

AY ve A2Y3 bileşiklerinde A ve Y elementlerinin kütlelerinin değişimi yukarıdaki tabloda verilmiştir.

8

Buna göre, “m” değeri kaçtır?

9 Çözüm

12

A(g) ___

Y(g) ___

13

56

16

0

56

m

A2Y3



Buna göre; I. Bileşikteki sabit oran f

mX 3 p ’tür. mY 4



ile 16 gram Y artansız tepkimeye girer.



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Selin

Basit formülü CH3’tür.



II. bileşik:

A2Ym

Y’ler oranı 6 3 = m 2 m=4

2. X2Y5 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı f

AY3\ 2 $ A2Y6

E) II, III ve IV

Kütlece %20’si hidrojendir.

Gürhan

C2H 6

3 ’dir. 2

I. bileşik:

C) III ve IV

4.

A ve Y arasında oluşan iki bileşikten; I. bileşiğin formülü AY3 , II. bileşiğin formülü A2Ym’dir. Aynı miktar A ile birleşen I. bileşikteki Y kütlesinin II. bileşikteki Y

kaçtır?

Kimyasal tepkimelerde atomların türü ve sayısı korunur.

B) II ve III

D) I, II ve III

Örnek

Buna göre, II. bileşikteki “m” değeri

II

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

kütlesine oranı

I

Kütlenin Korunumu Kanunu

Tuna’nın kimya yazılısında kütlenin korunumu kanunu ile ilgili yazdığı yukarıdaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) I ve II

III. X elementinin atom ağırlığının, Y elementininkine oranı 6’dır.

16 2 = m 3 m = 24

Kimyasal tepkimelerde madde vardan yok, yoktan var olmaz.

Tepkime öncesindeki toplam madde miktarı, tepkime sonrasındaki toplam madde miktarına eşittir.

II. XY2 bileşiğinin oluşması için 48 gram X

A2 Y3

Çözüm

Ali

mX 4 p ’tir. mY 5

Kapalı bir kapta 5 m gram X ile 5 m gram Y’nin tam verimli tepkimesi sonucu X 2Y5 bileşiği oluştuğuna göre;

Karbon sayısının, hidrojen sayısına oranı 3’tür.

I. X’in %20’si artar. II. 9 m gram X 2Y5 oluşur. III. Tepkime sonunda kapta 10 m gram madde bulunur.



Elementlerin kütlece, birleşme oranı mC = 4 ’tür. mH

Özlem

Şemada verilen C2H6 bileşiği ile ilgili, hangi öğrencilerin yaptığı açıklamalar hatalıdır? (H: 1, C: 12)

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Özlem

B) Selin

A) Yalnız I

C) Gürhan–Özlem

D) Selin–Ali

B) Yalnız II

D) II ve III

164

III

XY2 kütlesi (g)

16

Yukarıdaki grafik, X ve Y elementlerinden oluşan XY2 bileşiğinin kütlesi ile X elementinin kütlesi arasındaki ilişkiyi göstermektedir.

Y’lerin kütle oranı = Y’lerin sayı oranı;

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

4



A2 Y2

Kimyasal tepkimelerdeki kütle değişimi ihmâl edilemeyecek ölçüdedir. IV

3

Bileşik __________ 2 AY

3.

X kütlesi (g)

12

10 11

Karma Test

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

C) I ve II

E) I, II ve III

E) Ali–Selin–Özlem

leşikteki X ve Y elementlerinin kütlece birleşimlerini gösteren grafik aşağıdaki gibidir.

I. Bileşiği oluşturan S ve O elementlerinin S atom kütleleri oranı c m kaçtır? O II. SO2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı kaçtır?

B) Yalnız II

D) II ve III

1

b



3

Buna göre, bu iki bileşik için;

B) II ve III

D) Yalnız III

B)

3 2

C)

4 1 D) 5 5

E) 5



CO ve CO2 bileşiklerinin oluşumu ile ilgili yukarıda yapılan açıklamalar, I. Kütlenin korunumu II. Sabit oranlar III. Katlı oranlar



kanunlarından hangileri ile ilişkilendirilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

I. bileşiğin formülü A2Y3 olduğuna göre, II. bileşiğin formülü nedir?

C) I ve II

A(g) ____

MİRAY YAYINLARI

9.



7 8 9 10 11 12

Çözüm

E) Yalnız II

Y(g) Bileşik ___ _______

I. bileşik:

6

3

A2Y3 \a

A2aY3a

II. bileşik: 2x

3

5

AaYb \2 A2aY2b

6

10

a 1 = 5 b

mentinden 28 gram CO bileşiği oluşurken 2 gram C elementi artmaktadır. 12 gram C elementi ile 32 gram O elementinin tepkimesinden 44 gram CO2 bileşiği oluşmaktadır.

A ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşikteki A ve Y kütlelerinin değişimini gösteren grafik yukarıda verilmiştir.

Y’lerin oranı; 3 3a = 10 2b

7. 14 gram C elementi ile 16 gram O ele-



A’nın kütlesi (g)

13

6. Eşit kütlelerde X ve Y elementleri tepkime-

A) 1

6

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

tuğuna göre, bileşikteki elementlerin m kütlece birleşme oranı f x p kaçtır? mY

6

X’in kütlesi (g)

c

II. Basit formülleri farklıdır.



5

3

I. 1. bileşikteki Y’nin kütlece yüzdesi, 2. bileşikteki Y’nin kütlece yüzdesinden fazladır.

E) I, II ve III

Tepkime sonucunda 6 gram bileşik oluş-

4 I. bileşik

III. 1. bileşiğin formülü XY4, 2. bileşiğin formülü X 2Y3 olabilir.



3

II. bileşik

2

0

C) I ve II

ye girdiğinde X elementinin tamamen harcandığı, Y elementinden 4 gram arttığı tespit ediliyor.

2

5

sorularından hangilerini cevaplayabilir? A) Yalnız I

Örnek Y’nin kütlesi (g)

a

ÜNİTE

1

Y’nin kütlesi (g)



III. 80 gram SO3 oluşturmak için kaç gram kükürt ve kaç gram oksijen elementi gerekir?

KONUYU ÖĞRENELİM

8. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bi-

I. Bileşikleri oluşturan elementler arasında belirli ve sabit bir oran vardır.

a. Dalton

II. Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerin toplam kütlesi, ürünlerin toplam kütlesine eşittir.

b. Proust

III. Farklı iki element arasında birden fazla bileşik oluştuğunda, elementlerden birinin sabit miktarına karşılık, diğerinin değişen miktarları arasında tam sayılarla ifade edilen bir oran vardır.

c. Lavosier

AY5

Örnek Aynı miktar oksijen ile birleşen demir 3 elementleri arasındaki katlı oranın 4 olması için, II. bileşiğin formülü FeO ise I. bileşiğin formülü ne olmalıdır?

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

mS 2 kütle oranının olmO 3 duğunu bilen bir öğrenci,

5. SO3 bileşiğinde

Yukarıda verilen açıklamalar ve bilim insanlarının eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A)

I. a

B)

I. b

C)

I. c

Çözüm

II. b

II. a

II. b

I. bileşik:

FeXOY /1 $ FeX OY

III. c

III. c

III. a

II. bileşik:

FeO /y

D)

I. c

E)

I. b

II. a

II. c

III. b

III. a

X 3 = 4 Y

$ FeY OY

olduğuna göre; X = 3, Y = 4

Bileşiğin formülü: Fe3O4 olur.

165

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6

Örnek

Karma Test

74 gram



Buna göre, 40 gram A ile 7,5 gram Y’nin tepkimesinden en fazla kaç gram AY3 bileşiği oluşur?

X gram

Y gram

X

Y

A)

110

72

8

B)

24

42

C)

28

46

D)

72

110

E)

46

28

Çözüm

10 11 12 13

A

+

14 gram

3Y

AY3

$

3 gram x 2,5 17gram kat

X 2Y bileşiğinde elementlerin sayıca %50’si X’tir.

Efe

Ahmet

3



mgiren = mürün mA + mY = mAY

3

35 + 7,5 = 42,5 gram bileşik oluşur.

Kütlece yüzde bileşimi verilen X 2Y bileşiği ile ilgili, hangi öğrencilerin yaptığı açıklama yanlıştır? A) Efe

B) Ege–Efe

C) Ahmet–Mehmet

D) Mehmet–Efe

E) Efe–Ege–Ahmet

2. X2Y3 bileşiğinde, X’in kütlesi Y’ninkinin 6 katıdır.

Buna göre, 32 gram XY3 bileşiği elde etmek için en az kaç gram X elementine ihtiyaç vardır? A) 4

B) 6

C) 12

D) 18

E) 24

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

Y’nin atom kütlesi, X’in atom kütlesinin iki katıdır.

35 gram 7,5 gram mAY

Sonuç: 5 gram A artar.

5.

Örnek 10 gram X ve 64 gram Y’nin tam verimli tepkimesi sonucunda oluşan X2Y bileşiğinde sınırlayıcı bileşen hangi maddedir? (X: 1, Y: 32)

3. X3Y4 bileşiği için, kütlece birleşme oranı

mX mY

=

2.X 2.1 1 (Kütlece & = 32 16 Y



mX 1 = mY 16



Eşit kütlelerdeki X ve Y arasında, X3Y4 bileşiği oluşturmak üzere tam verimli tepkime gerçekleştiriliyor.



Tepkime sonunda 52 gram X3Y4 bileşiği oluştuğuna göre, hangi elementten kaç gram artmıştır?

birleşme oranı)

10k 4k

10 gram X 64 gram Y Sınırlayıcı bileşen Y'dir.

A) 12 gram X

B) 24 gram X

C) 12 gram Y

D) 20 gram Y

E) 18 gram Y

Soru

Cevap

I. Sabit oranlar kanunu hangi tür maddeler için uygulanır?

Bileşikler

II. Tüm bileşikler arasında katlı oran kurulabilir mi?

Hayır

III. Sadece basit formülü bilinen bir bileşiğin elementlerinin kütlece birleşme oranı bulunabilir mi?

Hayır

IV. Kütlece birleşme oranı bilinen Bileşiği oluşbir bileşiğin basit formülünün turan elebulunabilmesi için hangi nicementlerin liklere ihtiyaç vardır? atom kütlelerine ihtiyaç vardır.

mX 9 = tür. mY 4

Çözüm

166

Mehmet

16 gram X ve 32 gram Y elementlerinden tam verimle X 2Y bileşiği elde edilirken Y elementinin kütlece %50’si artar.

——————————————————



Ege X 2Y bileşiğinin kütlece %50’si X elementidir.

Başlangıç: 40 gram 7,5 gram Tepkime:

Eşit kütlelerde X ve Y elementlerinden tam verimle X 2Y bileşiği oluşurken artan madde olmaz.

36 gram

Yukarıda verilen tepkimede HCI ve CaCI2 bileşiklerinin kütleleri (X ve Y) aşağıdakilerden hangisi olabilir?

7 9

4.

1. Ca(OH)2 + 2HCI $ CaCI2 + 2H2O

14 gram A maddesi ile yeterli miktarda Y maddesinin artansız tepkimesinden 17 gram AY3 bileşiği oluşmaktadır.

V. Sadece basit formülü bilinen bir bileşiğin elementlerinin sayıca birleşme oranı bulunabilir mi?



Hayır

Efe’nin kimyanın temel kanunları ile ilgili sorulara verdiği cevaplardan hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

KONUYU ÖĞRENELİM

9. Eşit kütlelerdeki X ve Y elementleri tam ve-

mX 8 birleşme oranı = olduğuna göre, mY 3 X3Y4 bileşiğinde elementlerin kütlece birm leşme oranı f X p kaçtır? mY 8 1 E) 9 A) 3 B) 4 C) D) 7 3

rimle tepkimeye girdiğinde X elementinin %40’ı artıyor.

Buna göre, oluşan bileşikte elementlerin m kütlece birleşme oranı f X p kaçtır? mY A)

5 3 B) 3 4

C)

2 3

D)

3 4 E) 5 3

ÜNİTE

1 Örnek

2

Eşit kütlede N2 ve O2 gazları alınarak 76 gram N2O3 bileşiği elde ediliyor. Buna göre; a) Başlangıçta alınan maddelerin kütleleri kaçar gramdır? b) Hangi maddeden kaç gram artar? c) Kaçar gram N2 ve O2 gazları kullanılır? (N: 14, O: 16)

8

Bileşik

X Bileşik kütlesi (g) kütlesi (g)

X3Y4

4

12

X 2Y

10

m

X ve Y elementlerinden oluşan iki ayrı bileşiğin kütlesi ve içerdikleri X kütleleri tablodaki gibidir.



Buna göre, tablodaki “m” değeri kaçtır? A) 20

B) 17,5 C) 35

D) 70

II. bileşik

0



E) 80

N 2 / 7k





6

18

X’in kütlesi (gram)

X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşikte X ve Y elementlerinin kütleleri arasındaki ilişkiyi gösteren grafik yukarıda verilmiştir.

I. Bileşik

II. Bileşik

A)

X3Y

X 2Y3

B)

X3Y4

X 2Y

C)

XY2

X3Y

D)

XY

XY4

E)

X3Y

X4Y3

x4

x4

48 gram 76 gram

Başlangıç: 48 gram

48 gram

a) 48 gram N2 , 48 gram O2 b) 20 gram N2 artar. c) 28 gram N2 ve 48 gram O2 kullanılır.

Örnek Eşit kütlede X ve Y alınarak tam verimle 42 gram XY3 bileşiği oluşurken, 18 gram X artıyor. Buna göre; a) Bileşikteki atomların kütlece birleşm me oranı X kaçtır? mY b) Başlangıçta kaçar gram X ve Y maddeleri alınmıştır?

Çözüm 8.



X Y Bileşik kütlesi (g) kütlesi (g) formülü 1. Bileşik

8

14

XY4

2. Bileşik

24

7

XmYn

Yukarıdaki tabloya göre, XmYn bileşiğinin basit formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) X 2Y D) X3Y2

B) X3Y

C) XY E) X3Y4



X

Başlangıç:

m

Tepkime: –(m –18) Sonuç:

18 gram

+

Y $ ürün m –m –

– +42 42 gram

X artar.

11. X2YZ4 bileşiğinde X, Y ve Z elementlerinin

m – 18 + m = 42 2m = 60 &



mX mX 12 m–18 2 a) = & & = mY m mY 5 30

kütlece birleşme oranları sırayla 1: 16: 32 dir.

Y elementinin atom kütlesi 32 gram olduğuna göre, bu bileşiğin mol kütlesi kaç gramdır? A) 24

B) 48

C) 49

D) 96

E) 98

8

13

Tepkime: 28 gram

Buna göre, I. ve II. bileşiklerin formülleri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

7

12

O2 1 12k 19k bileşik x4

4

MİRAY YAYINLARI

7.

6

11

mN 2.N 2.14 7 " 7k = & = mO 3.16 12 " 12k 3.O

I. bileşik

5

10

Bileşikteki kütle oranları Y’nin kütlesi (gram)

4

9

Çözüm 10.

3

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYANIN TEMEL YASALARI

6. X 2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece

m = 30

b) Başlangıçta 30 gram X, 30 gram Y alınmıştır.

167

TEST • 9

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1.

2. Fransız Kimyacı Proust tarafından ortaya konan sabit “Karbonmonoksit zehirlenmesi

oranlar yasasına göre; Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütleleri arasında sabit ve değişmeyen bir oran vardır. Elementler, ancak belirli kütle oranlarında birleşerek bileşik oluştururlar. Karışımların bileşenleri arasında ise sabit bir oran yoktur.

ile 3 can kaybı daha”



Yukarıda verilen metni öğrenciler, Musluk suyu karışım olduğu için bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur. Pınar

başlıklı haberi okuyan Levent, kimya öğretmenine;

Levent



Karbon monoksitin kanda oksijen yetersizliğine sebep olarak sinir sisteminin, beyin ve kalp gibi organların fonksiyonlarını engellediğini biliyorum. Fakat neden karbon yanarken bazen CO, bazen CO2 oluşuyor? Bunu kontrol etmek için ne yapılabilir?

diye sorar. Öğretmeni de; Ortamda yeterince O2 gazı varsa C elementi maksimum yükseltgenme basamağına ulaşana kadar yanar ve CO2 gazını oluşturur.

C(k) + O2(g) $ CO2(g)

Öğretmen



Fakat ortamda O2 gazı miktarı az ise, C elementi oksijen ile CO bileşiğini oluşturabilir. 1 C(k) + O2(g) $ CO(g) 2 CO oluşumunu önlemek yani tam yanmayı sağlamak için ortamın yeterince havalandırılması gereklidir.



cevabını verir.



Yukarıdaki açıklamaya göre, karbonun oksijen ile iki farklı bileşik oluşturduğu görülmektedir.



Bu durum aşağıdaki kimya yasalarından hangisi ile ilişkilendirilebilir? A) Kütlenin korunumu yasası

Mehmet Sabit oranlar kanunu bileşikleri karışımlardan ayıran önemli bir farkı belirtir.

MİRAY YAYINLARI



Bileşiğin miktarı değiştiğinde, bileşiği oluşturan elementlerin kütlece birleşme oranı da değişir.

Hasan Aynı bileşik farklı kimyasal yollarla elde edilse bile, bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranı sabittir. Tuna



şeklinde yorumlamaktadır.



Buna göre öğrencilerden hangisinin yorumu yanlıştır? A) Pınar

168

B) Mehmet

D) Tuna

C) Hasan E) Ata

3. Aşağıda verilen sayılar arasında belirli bir kural bulunmaktadır. 12 $ 1



9 2

$

6 3

$

X



Bu kurala uygun olarak bulunan X sayısı aşağıdaki bileşiklerden hangisinin ilk elementinin ikinci elementine kütlece sabit oranını verir?



(H: 1, N: 14, O: 16, Mg: 24)

B) Sabit oranlar yasası C) Katlı oranlar yasası

Ata

Demir ile kükürtün oluşturduğu bir karışım az miktarda demir, çok miktarda kükürt içerebileceği gibi, bunun tersi de olabilir.

D) Avogadro yasası

A) Mg3N2

E) Dalton’un kısmi basınçlar yasası



D) NH3

B) MgO2

C) H2O E) N2O3

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

4. Genel kimya laboratuvarında bir deney tüpü içine 2,46

6.

gram KCIO3 katısı koyan Mehmet, tüpü içindeki katı ile birlikte tartarak tartım sonucunu not etmiştir. Bir süre tüpü ağzı açık bir şekilde bek alevinde ısıtan Mehmet, tüpün soğumasını bekledikten sonra tekrar tartım yaparak tartım sonucunun 0,48 gram azaldığını tespit etmiştir.

Cevaplar

1. Aynı elementlerden oluşan iki farklı bileşik arasındaki ………… Katlı oran 1 olabilir.

✗

2. Kütlenin korunumu, sabit oranlar ve katlı oranlar kanunu, Dalton atom ku………… ramı ile açıklanabilir.

✓

3. Sabit oranlar kanunu fiziksel değişimler için geçerlidir.

✓

…………





Bir öğrenciden, yukarıda verilen soruları doğru ise “D”, yanlış ise “Y” olarak cevaplar bölümüne kodlaması is-

Buna göre,

tenmiştir. Öğrencinin vermiş olduğu cevapları değerlendiren öğretmen, öğrencinin doğru cevapları için “✓”,

I. KCIO3 katısı ısının etkisi ile,

3 KCIO3(k) $ KCI(k) + O2(g) 2 tepkimesine göre parçalanmış olabilir.

yanlış cevapları için “✗” işaretlemesi yapmıştır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

MİRAY YAYINLARI

III. Ortamdaki toplam kütle azalmıştır.

Buna göre, öğrencinin sorulara vermiş olduğu cevaplar hangi seçenekte doğru sıralanmıştır?

II. Ortamda, bazı atom türlerinde kayıplar olmuştur.



Değerlendirme Sonucu

Soru

A) Y

B) D

C) Y D) D E) D

D

D

Y

Y

D

Y

Y

Y

D

D

7. Bir tepkimede, tepkimeye giren maddelerden en az biri tamamen tükeniyorsa, bu tepkimeye “tam verimli tepkime” denir. Kütle (gram)

5. Aşağıda verilen bulmacada her kare içinde bazı sayı-

24

lar verilmiştir. Verilen sayıların komşu karedeki sayı ile pay ya da paydasından en az birisi eşittir. 11 4

11 3

1 3

7 4

✗

10 3

7 4

9 4

8

Y X



Zaman



24’er gram X ve Y elementleri ile başlatılarak XY bileşiğinin oluşumuna ait kütle – zaman değişim grafiği yukarıda verilmiştir.



Buna göre; I. XY bileşiği için elementlerin kütlece birleşme oranı mX 3 f p ’dir. mY 2

10 4

II. Tepkime tam verimle gerçekleşmiştir.

Buna göre, aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin sabit oranını ✗ yerine yazmak uygun olur?



(H: 1, C: 12, O: 16, N: 14, Fe: 56) A) CH4

B) FeO D) Fe2O3

III. Tepkime kabına 12 gram X elementi eklenirse artan madde olmaz.

C) H2O E) NO

yargılarından hangileri doğrudur? A) II ve III

B) I ve II

D) Yalnız I

C) I, II ve III E) Yalnız II

169

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

1. 0,4 mol C2H6 bileşiğinde kaç mol atom

3

MOL KAVRAMI VE TARİHÇESİ

vardır?

4

Atomlar çok küçük tanecikler olduklarından kütlelerinin mutlak olarak bulunması mümkün değildir. Bu nedenle atom ve molekül gibi küçük taneciklerin sayısını ve miktarını belirtmek için mol kavramı kullanılmaktadır.

A) 0,8

6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

13

Kimyacılar Dalton’dan itibaren bağıl sayıların önemini kavrayarak atom ve moleküllerin miktarını belirtmek için mol kavramını kullandılar. Bağıl atom kütlesi kadar gram elementi 1 mol olarak kabul ettiler.

C) 2,4 D) 3,2

atom sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (NA = Avogadro sayısı)

E) 4

A) 0,2

A) 0,7

B) 1,4

C) 2,1 D) 3,5

E) 5,3

7. 9.NA tane hidrojen atomu içeren NH3 kaç mol molekül içerir? (NA= Avogadro sayısı) A) 3

D ö teryum

,

13 6C

,

A) 6

B) 5

C) 4,5 D) 3,2

Elementlerin birden fazla olan izotopları olması nedeniyle doğadaki bolluk yüzdeleri ve atom kütlelerinden yararlanılarak ortalama atom kütleleri bulunur.

E) 12

4. 1,2 mol hidrojen atomu içeren C2H5OH bileşiği kaç mol karbon atomu içerir? A) 0,4

B) 0,6

C) 0,8 D) 1

E) 1,2

8. 18,06.1022 tane HNO3 molekülü ile ilgili; I. 0,3 mol moleküldür. II. 0,9 tane oksijen atomu içerir. III. Toplam 1,5.NA tane atom içerir.

yargılarından hangileri yanlıştır?



(NA = Avogadro sayısı = 6,02.1023) A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) I ve III

D) I ve II

14 6C

Ortalama Atom Kütlesi Elementlerin doğada birden fazla izotopu vardır. Bu izotopların doğada bulunma yüzdeleri farklıdır. Örneğin; 11 H (hidrojen)nin doğadaki bolluk yüzdesi 99,98 iken, 21 D (döteryum)nin 0,015’dir, 31 T (trityum) ise doğada çok az bulunur.

D) 9

E) 3

Trityum

Atomların kimyasal özellikleri proton ve elektron sayılarına bağlıdır. Fiziksel özellikleri proton, nötron ve elektron sayılarına bağlıdır. Atomların kimliklerini ise proton sayıları belirler.

C) 7

kaç moldür?

Karbon atomunun izotopları, 12 6C

B) 6

3. Toplam 9 mol atom içeren CO2 bileşiği

Hidrojen atomunun izotopları, 1 2 2 , 31H ^31Th 1H , 1H ^1Dh Hidrojen

E) NA

mu içerir?

Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği’nin (IUPAC) aldığı kararla C-12 izotopu referans olarak kabul edilip, atom kütlesi 12,000 alınarak diğer atomların atom kütleleri bağıl olarak hesaplanmıştır. İzotop Kavramı Atom numaraları aynı, kütle numaraları farklı olan atomlara izotop atomlar denir.

C) 0,2.NA

2. 0,7 mol AI2(SO4)3 bileşiği kaç mol S ato-

12 gram C-12 izotopunun atom sayısı 6,02.1023 tane karbon atomu demektir ve bu sayıya Avogadro Sayısı denir. NA ile gösterilir. Bir atomun, referans olarak seçilen başka bir atomun kütlesinden kaç kat fazla ya da az olduğunu ifade eden değere bağıl atom kütlesi denir.

B) 0,8

D) 0,8.NA

Uluslararası birim sistemine (SI) göre 12 gram karbon-12 (C-12) izotopunun içerdiği atom sayısı 1 mol dür.

Bu nedenle, izotop taneciklerin eğer elektron sayıları aynı ise kimyasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri farklıdır. Elektron sayıları farklı ise hem kimyasal hem de fiziksel özellikleri farklıdır.

170

B) 1,6

6. 0,2 mol CH4 bileşiğinin içerdiği hidrojen

MİRAY YAYINLARI

5

Mol Tanecik İlişkisi

5. Bir bileşikteki atomun mol sayısı bulunurken, bileşiğin mol sayısı ile formüldeki atom sayısı çarpılır. Örnek: x mol C3H8 molekülünde 3x mol C atomu

9. 0,2 mol N2O3 gazıyla ilgili, I. 2,408.1023 tane azot atomu içerir.

8x mol H atomu bulunur.

H2SO4 bileşiğindeki hidrojen ve oksijen atomlarının toplam mol sayısı 3,6 mol ise bileşikteki kükürt atomlarının mol sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 0,4

B) 0,6

C) 1,2 D) 2,4

E) 3,2

II. 36,12.1022 tane oksijen atomu içerir. III. NA tane atom içerir.

yargılarından hangileri doğrudur?



(Avogadro sayısı = NA = 6,02.1023) A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

10. Avogadro sayısı kadar atom içeren CH4 gazı kaç moldür?

E) 1,8

A) N2O4

B) H2O

D) CO2

11. 12,04.1021 tane CH3COOH molekülü kaç

15.

mol hidrojen atomu içerir? A) 0,2

B) 0,8

C) SO3 E) N2O5

I. SO2

III. N2O3

Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin 0,4 molünde bulunan atom sayısı Avogadro sayısının 2 katına eşittir? A) Yalnız I

C) Yalnız III

E) II ve III

Bileşik III

II NA tane atom içeren NH3 molekülü

0,5 mol C2 H 6 molekülü

MİRAY YAYINLARI

NA tane C2H2 molekülü 5 I



B) Yalnız II

D) I ve II

12.

D) III > II > I

A) 1,6.NA

B) 1,4.NA

D) 4

C) 4.NA

E) 1,5

A) NO D) CO2

B) C3H8 E) NH3

C) N2O3

Aynı (p aynı)

Farklı (e– farklı)

4 5

Farklı Farklı (n, e– farklı) (p, n, e– farklı) Aynı (p aynı)

İzotop atomlar

6 7

Farklı (p farklı)

Bu nedenle atomların ortalama atom kütleleri tam sayılardan değil kesirli sayılardan oluşur. Ortalama atom kütlesi

Karbon

12,011

Klor

35,4527

Oksijen

15,9949

Rubidyum

85,4677

Çözüm Ortalama atom = kütlesi

3

Farklı (p, e– farklı)

1. izotopun Bolluk 2. izotopun Bolluk kütlesi x yüzdesi + kütlesi x yüzdesi 100

10, 013 · 19, 8 + 11, 010 · 80, 2 = 100 = 10,812

8 9 10 11 12 13

Örnek

N2O4 gazları bulunmaktadır.

(NA = 6,02.1023)

Farklı (n farklı)

9 12 Mg 12

Buna göre, bor elementinin ortalama atom kütlesi kaçtır?

(NA = Avogadro sayısı)

17. Bir gaz karışımında n mol N2O3 ve k mol



Aynı (p, e– aynı)

2

21

+1



kaç tane oksijen atomu içerir?

E) II > I > III

molünde, 6,02.1023 tane atom vardır?

2

16. 2,8.NA tane atom içeren H2SO4 bileşiği

C) I > III > II

13. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin 0,2

11H0

Bor elementinin 10B ve 11B olmak üzere iki doğal izotopu vardır. 10B izotopunun atom kütlesi 10,013 ve doğada bulunma yüzdesi 19,8’dir. 11B izotopunun ise atom kütlesi 11,010 ve doğada bulunma yüzdesi 80,2’dir.

(NA = Avogadro sayısı) B) III > I > II

37

20 17 Cl 17

21

10 11 Na 11

Örnek

Yukarıdaki kavram haritasında verilen bileşiklerin içerdikleri hidrojen atomu sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) I > II > III

1

Ortalama 1. izotopun x Bolluk + 2. izotopun x Bolluk + ··· kütlesi yüzdesi kütlesi yüzdesi atom = kütlesi 100

II. CH4

C) 0,02 D) 0,08 E) 0,1

01H1

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

C) 0,8 D) 1

Buna göre, hangisinin mol sayısı en az olur?

Kimyasal Özellikler

B) 0,6



1 35

18 17 Cl 17

Fiziksel Özellikler

(Avogadro sayısı = 6,02.10 ) A) 0,2

ÜNİTE

yıları eşittir.

23

Kimlik



KONUYU ÖĞRENELİM

14. Aşağıda verilen bileşiklerin oksijen atom sa-



Buna göre karışımda bulunan toplam oksijen atomu sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(NA = Avogadro sayısı) A) 3n + 4k

B) (n + k).NA

C) 2(n + k).NA

D) (3n + 4k).NA

E) n + k

Potasyum elementinin ortalama atom kütlesi 39,09’dir. Doğada 39K ve 40K olmak üzere iki tane izotopu bulunan potasyum elementinin izotoplarının atom kütleleri sırasıyla 39 ve 40’dır. Buna göre, verilen izotoplardan hangisinin doğadaki bolluk yüzdesi daha fazladır?

Çözüm Potasyum elementinin ortalama atom kütlesi olan 39,09 değeri, 39K izotopunun atom kütlesine daha yakın olduğu için 39K izotopu doğada daha fazla bulunur.

171

ÜNİTE

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

MOL HESAPLAMALARI

4

Mol - Tanecik İlişkisi

5 6

nAI

2

N = Na = NA = 6,02.1023 b 6.1023 1 mol O atomu : 6,02.1023 tane O atomu

9

1 mol CO2 molekülü : 6,02.1023 tane CO2 molekülü

10

1 mol C3H8 molekülü : NA tane molekül & 6,02·1023 tane C3H8 molekülü

C) 3

D)

kaç tane molekül içerir?

aşağı-

Avogadro Sayısı:

5 3 B) 3 5

5. Toplam 3 mol atom içeren N2O3 molekülü

2S3

A)

8

13

şiklerinin mol sayıları oranı

nSO

dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

1 mol Fe atomu : 6,02.1023 tane Fe atomu

12

1. Atom sayıları eşit olan SO2 ve AI2S3 bile-

• 6,02.1023 tane atom veya moleküle 1 mol denir.

7

11

Mol Tanecik İlişkisi

A) 0,6

3 8 E) 8 3

D) 3.NA

& 11 mol atom içerir.

A)

Uyarı

5 1 3 B) C) 3 4 4

D)

miktarları ve içerdikleri atom sayıları verilmiştir.

& a.NA tane X atomu & (a + b) mol atom

Madde miktarı

3. 0,7 mol CH3COOH bileşiği kaç tane hidrojen atomu içerir? (NA = Avogadro sayısı)

Örnek

A) 0,7.NA

0,4 mol N2O5 molekülü kaç mol atom içerir?

B) 2,8.NA

D) 2,1.NA

C) 2,1

E) 0,7

Çözüm 7 mol atom içerir. ?

4.

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

6. Aşağıdaki tabloda, bazı bileşiklerin madde

& a mol X atomu

Atom sayısı

0,4 mol CH4 gazı

X

NA tane hidrojen gazı

Y

3,01.1023 tane helyum gazı

Z



Buna göre, maddelerin içerdikleri atom sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?



(NA = Avogadro sayısı = 6,02 x 1023)

Sülfürik asit H2SO4

A) Y > Z > X

Örnek

B) Z > Y > X C) X = Y > Z

D) X > Z > Y

E) X = Y = Z

0,5 mol C3H8 molekülü kaç tane hidrojen atomu içerir?

Çözüm 1 mol C3H8 0,5 mol C3H8

Hidrojen

8.NA tane H atomu ?

? = 4·N A tane H atomu içerir.



0,2 mol Fe2O3 bileşiği kaç tane atom içerir?

Çözüm 1 mol Fe2O3 0,2 mol Fe2O3

Oksijen

Kükürt

Avogadro sayısının 2 katı kadar oksijen atomu içeren sülfürik asit bileşiği ile ilgili; I. 0,5 mol moleküldür.

Örnek

5·NA tane atom ?

? = 1.NA tane atom içerir.

172

E) 0,8

2 3 E) 3 8

• 1 mol XaYb molekülü = NA tane molekül

? = 2,8 mol atom içerir.

C) 0,6.NA

CH4 moleküllerinin hidrojen atom sayıları arasındaki oran aşağıdakilerden hangisi olabilir?

& 3NA tane C atomu içerir.

1 mol N2O5 0,4 mol N2O5

B) 3

2. Karbon atom sayıları eşit olan C3H8 ile

& 3 mol C atomu içerir.

& (a + b)NA tane atom içerir.

(NA = Avogadro sayısı)

II. NA tane hidrojen atomu içerir. III. 3,01.1023 tane kükürt atomu içerir.

7. 12,04.1023 tane atom içeren A gazı 0,5 moldür.



yargılarından hangileri doğrudur?



(NA = Avogadro sayısı = 6,02.1023)

Buna göre A gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir? (NA = 6,02.1023)

A) Yalnız I

A) SO2

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III



D) N2O5

B) C2H2 E) H2

C) N2O3

8. Atom sayıları eşit olan CH4 ve NH3 gazla-

KONUYU ÖĞRENELİM

11.

rından oluşan bir karışımda 0,8 mol karbon atomu bulunmaktadır.

1

Avogadro sayısı kadar taneciğin bir araya gelmesi ile oluşan kümeye bir



Örnek

mol denir. Tanecik sayısı verilen bir

Mol sayısı =

NH3(g)

Tanecik sayısı Avogadro sayısı

A) 3,2

B) 3.NA

D) 8.NA



C) 6,2 E) 6,2.NA

Şenol Hoca özel bir kurumda matematik öğretmenliği yapmaktadır. Şenol Hoca aldığı her nefeste ortalama 3.1021 tane oksijen molekülü tüketmekte ve günde 2,4.104 kere nefes almaktadır.

3 4 5

Çözüm

formülü ile bulunur. Buna göre, karışımda bulunan hidrojen atomu sayısı kaçtır? (Avogadro sayısı = NA)

2

23

1,806.10 tane atom içeren H2O bileşiği kaç moldür? (NA: 6,02.10 23)

maddenin mol sayısı,

CH4(g)



ÜNİTE

3 x 6,02.1023 tane atom

1 mol H2O bileşiği

1,806.1023 tane atom

?

? = 0,1 mol H2O bileşiği

6 7 8 9 10



11 12

9. 0,5 mol PCI3 molekülünde bulunan toplam atom sayısı kadar molekül içeren H2S bileşiği ile ilgili; I. 12,04.1023 tane molekül içerir. II. 4 atom-gram hidrojen atomu içerir. III. Toplam 3 mol atom içerir.

MİRAY YAYINLARI

12,04.1023 tane C3H8 molekülü kaç mol atom içerir? (NA: 6,02.10 23)



Buna göre, Şenol Hoca her gün kaç mol oksijen gazı tüketmektedir? (NA = 6.1023) A) 85

B) 125 C) 120 D) 130 E) 140

Çözüm

1 mol C3H8

11 mol atom içeriyorsa

2 mol C3H8

23

(NA = 6,02 x 10 )

?

? = 22 mol atom içerir.

B) Yalnız III

D) II ve III

12,04.1023 tane C3H8 molekülü

?

? = 2 mol C3H8

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız I

6,02.1023 tane C3H8 molekülü

1 mol C3H8

C) I ve II

E) I, II ve III

Örnek

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

13

Örnek

3,01.1023 tane atom içeren CH4 molekülü kaç mol hidrojen atomu içerir? (NA: 6,02.10 23)

12. Çay tiryakisi olduğu bilinen Ümit Bey günde ortalama 30 bardak çay içmekte ve içtiği her bardağa yarım (0,5) kesme şeker kullanmaktadır.

10. 0,5 molekül – gram C3H4 molekülü ile ilgili; I. 1,5 tane karbon atomu içerir. II. 2 atom hidrojen içerir. III. Toplam

7 mol atom içerir. 2



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

Çözüm

1 tane kesme şekerde 2.1022 tane şeker molekülü bulunduğuna göre Ümit Bey içtiği çaylardan 1 mol şekeri kaç günde alır? (NA = 6.1023) A) 7

B) 6

C) 4

D) 3

5 x 6,02.1023 tane atom

1 mol CH4

E) 2

3,01.1023 tane atom

?

? = 0,1 mol CH4 1 mol CH4 0,1 mol CH4

4 mol H atomu içerirse ?

? = 0,4 mol H atomu içerir.

173

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

1. 3 mol CH4 gazı kaç gramdır? (H: 1, C: 12)

3

Mol-Kütle İlişkisi

4

1 mol atom ya da molekülün kütlesine mol kütlesi denir. Tanecik atom ise mol kütlesi için atom kütlesi, molekül ise mol kütlesi için molekül kütlesi kavramları kullanılır. Mol kütlesi MA ile gösterilir. Atom ve bileşikler için sabittir, değişmez. Farklı maddelerin mol kütleleri aynı olabilir. Bu yüzden mol kütlesi ayırt edici bir özellik değildir.

6 7 8 9

1 mol H atomu = 1 gram & MA: 1 g/mol

11

1 mol Ca atomu = 40 gram & MA: 40 g/mol

12 13

C: 12 g/mol,

N: 14 g/mol

Na: 23 g/mol,

P: 31 g/mol

S: 32 g/mol,

H: 1 g/mol

Atom kütlesi

Cl: 35,5 g/mol, O: 16 g/mol

2.

MA

CO2

C) 48

D) 64

bileşiği kaç mol dür? (C: 12)

E) 80



A) 32 gram CH4 gazı C) 30 gram H2 gazı

(H: 1, He: 4, C: 12, O: 16)

D) 90 gram NO gazı

B) I > III > II

D) III > II > I

E) 1,2

(H: 1, C: 12, N: 14, O: 16)

Yukarıda kütleleri verilen maddelerin mol sayılarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) I > II > III

= 1· C + 2 · O

C) 0,4 D) 0,7

içerdiği atom sayısı en fazladır?

III. 16 gram He gazı

B) 0,2

6. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin

I. 44 gram C3H8 gazı II. 54 gram H2O gazı

• CO2 bileşiği için; (C: 12, O: 16)

B) 32

A) 0,1

MA = MK Birimi gram/mol = g/mol dür.

10

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

A) 16

5. 4,8 gram karbon atomu içeren C2H5OH

B) 44 gram CO2 gazı

E) 38 gram N2O3 gazı

C) II > III > I

E) III > I > II

= 1· 12 + 2 · 16 = 44 g / mol Molekül kütlesi MA CO2 (1 molünün kütlesi) MİRAY YAYINLARI

5

Mol Kütle İlişkisi

• H2SO4 bileşiği için; (H: 1, O: 16, S: 32)

MA

H2SO4

MA

H2SO4

n=

= 2 · H + 1·S + 4·O = 2 · 1 + 1· 32 + 4 · 16

= 98 g / mol m = Kütle

m MA

I. 0,2 mol dür.

MA = Mol kütlesi n = Mol sayısı



• 1 mol N2O5 gazı kaç gramdır? (N: 14, O: 16) MA

=2·N+5·O



= 2 · 14 + 5 · 16

N2O5

3. 15,2 gram N2O3 gazıyla ilgili;



II. 6 gram karbon elementi içerir.

III. 0,6.NA tane oksijen atomu içerir.

III. 16 gram oksijen elementi içerir.

yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri doğrudur?

(N: 14, O: 16, NA = Avogadro sayısı)



(C: 12, O: 16)

B) Yalnız III

D) II ve III

Örnek

I. 22 gramdır.

II. 0,4 mol azot atomu içerir.

A) Yalnız I

= 108 g/mol



7. 0,5 mol CO2 bileşiğiyle ilgili;

A) Yalnız I

C) I ve II

B) Yalnız II

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

0,3 mol C2H4 molekülü kaç gramdır? (H: 1, C: 12)

Çözüm MA

C2H4

= 2·C + 4 ·H = 2· 12 + 4 · 1 & 28 g/mol

I. Yol 1 mol C2H4 0,3 mol

4. Kütlesi verilen bir maddenin mol sam yısı, n = formülüyle bulunur. MA

28 gram ?

? = 8,4 gram C2H4 II. Yol m m n= & 0, 3 = 28 MA m = 8,4 gram C2H4

174

m = kütle, MA = Mol kütlesi

40 gram SO3 gazı kaç mol dür? (O: 16, S: 32) A) 0,5

B) 0,75

C) 1 D) 1,25 E) 2

8. NA tane atom içeren SO3 gazı kaç gramdır?

(O: 16, S: 32, NA = Avogadro sayısı) A) 80

B) 60

C) 25

D) 20

E) 16

9. 51 gram NH3 bileşiği ile eşit sayıda atom içeren C2H4 bileşiği kaç gramdır?

lerinden oluşan bir karışımdaki hidrojen atomlarının mol sayısının, oksijen atomlarının mol sayısına oranı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

(H: 1, C: 12, N: 14) A) 56

B) 42

C) 38

D) 28

E) 14

(H: 1, C: 12, O: 16, Fe: 56) 1 A) 10

40 1 4 B) C) D) 3 5 3

E) 1

1 2

Uyarı 1 atom – gram " 1 mol atom " Na, Cu, Fe ... 1 molekül – gram " 1 mol molekül " NH3, H2O, H2, O2 ... 1 formül – gram " 1 mol bileşik (iyonik) " NaCl, KNO3, CaO ... 1 iyon – gram $ 1 mol iyon " Fe2+, NH4+, SO4-2, Cl- ...

14. Aşağıdaki kaplarda bulunan H2O ve SO3

10. Atom sayıları eşit olan SO2 ve CH4 bileşiklerinin kütleleri arasındaki oran

mCH

Mol molekül $ mol demektir. O2, H2SO4, CO2 , N2O5 , ...

moleküllerinin içerdikleri oksijen sayıları eşittir.

4

mSO

2

MİRAY YAYINLARI



SO3(g)

H2O(s)



(O: 16, S: 32)

I. Mol sayısı

Çözüm

II. Kütle

III. Toplam atom sayısı

MA = S + 3·O = 32 + 3·16 = 80 gram/mol

niceliklerinden hangisi SO3 bileşiğinde daha fazladır? (H: 1, O: 16, S: 32)

n=

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

=

m MA 32 = 0, 4 mol SO 3 80

E) I, II ve III

A) 1 molekül - gram oksijen B) 1 tane oksijen molekülü

Örnek

C) 1 tane oksijen atomu

24,08·1022 tane H2SO4 bileşiği kaç gramdır?

D) 1 atom - gram oksijen

15. İki izotopun ortalama atom kütlesi bulunurken: Ortalama Atom Kütlesi

=

I. izotopun Bolluk II. izotopun x + kütlesi yüzdesi kütlesi

x

Buna göre karışımda kaç gram C3H8 gazı vardır? (H: 1, C: 12) A) 88

B) 66

C) 44

D) 22

E) 11

8 9 10

Bolluk yüzdesi

100

Çözüm 1 mol



7

(H: 1, O: 16, S: 32, Avogadro sayısı: 6,02.1023)

formülü kullanılır.

rışımında toplam 4,8 mol hidrojen atomu bulunmaktadır.

6

32 gram SO3 gazı kaç moldür?

Buna göre;

şılaştırıldığında hangisinin kütlesi en büyüktür? (O: 16)

12. 3,2 gram CH4 ile bir miktar C3H8 gazları ka-

5

13

Örnek

3 20 2 3 B) C) D) E) 20 7 9 14

E) Normal koşullarda 24 gram oksijen gazı

4

12

miştir? (H: 1, C: 12, O: 16, S: 32)

11. Aşağıda verilen maddelerin kütleleri kar-

3

11

aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-

1 A) 4

ÜNİTE



Klor elementinin 35CI ve 37CI olmak üzere doğada iki farklı izotopu bulunmaktadır.



35



CI izotopunun doğada bolluk yüzdesi %75 olduğuna göre, klor elementinin ortalama atom kütlesi kaçtır?

(35CI ve 37CI izotoplarının atom kütleleri sırasıyla 35 ve 37 akb’dir.) A) 35,5 B) 35,6 C) 35,7 D) 36

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI



KONUYU ÖĞRENELİM

13. Eşit kütlede alınan CH4 ve Fe2O3 bileşik-

?

6,02·1023 tane H2SO4 24,08·1022 tane H2SO4

? = 0,4 mol H2SO4 MA = 2.1 + 32 + 4.16 = 98 g/mol 1 mol H2SO4 0,4 mol H2SO4

98 gram ise ?

? = 39,2 gram H2SO4

E) 36,7

175

1

Örnek

2

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

3

3,01·1023 tane atom içeren N2O3 bileşiği kaç gramdır? (N: 14, O: 16,

4

Avogadro sayısı: 6,02.1023)

5

Mol Kütle İlişkisi

1. 3,01.1022 tane SO3 molekülü kaç gram-

5.

dır? (O: 16, S: 32) A) 80

B) 40

C) 20

D) 10

1 atom X = 1 tane X

E) 4

1 atom – gram X = 1 mol X anlamına gelir.

Çözüm

7

3,01.1023 tane atom

?

8 9 10 11

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

A) 20

MA = 2·14 + 3·16 = 76 g/mol 1 mol N2O3

12 atom–gram hidrojen atomu içeren C3H4 bileşiği kaç gramdır? (H: 1, C: 12)

? = 0,1 mol N2O3

B) 40

C) 80

D) 120 E) 150

76 gram ise

0,1 mol N2O3

?

? = 7,6 gram N2O3

12 13



5 x 6,02.1023 tane atom

1 mol N2O3

6.

2. 12,04.1023 tane atom içeren Fe2O3 bileşi-

Örnek 0,2 mol X2O3 bileşiği 32 gram olduğuna göre, X’in atom kütlesi kaç gramdır? (O: 16)

II. C3H8

A) 16

III. N2O

B) 32

C) 64

D) 160 E) 320

Çözüm n= 0, 2 =

m MA 32 & MA = 160 g/mol X2O3 MA

2·X + 3.16 = 160 2X = 112 X = 56 g/mol

I. CO2

ği kaç gramdır? (O: 16, Fe: 56)

3. 0,4 mol XO2 bileşiği 22,4 gram olduğuna

göre, X’in atom kütlesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (O: 16) A) 12

B) 24

C) 32

D) 40



Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin 0,2 molü 8,8 gramdır?



(H: 1, C: 12, N: 14, O: 16) B) II ve III

A) I, II ve III

MİRAY YAYINLARI

6

D) I ve III

C) I ve II

E) Yalnız II

E) 14

Örnek 7. Aşağıdaki kapalı ve sabit hacimli kapta 4 mol

0,2 mol XY2 bileşiği 12,8 gram, 0,3 mol XY3 bileşiği ise 24 gramdır.

He gazı bulunmaktadır.

Buna göre, X ve Y elementlerinin atom kütlelerini bulunuz. M 4 mol He(g)

Çözüm n XY = 2

m MA

XY2

& MA

XY2

=

m n XY

2

12, 8 & X + 2Y = 64 (X + 2Y) = 0, 2 n XY = 3

(X + 3Y) =

m MA

XY3

& MA

XY3

bileşiğiyle ilgili;

m n XY

II. 0,5 mol SO2

II. 22,4 gram demir atomu içerir. III. 0,2 formül – gramdır.

yargılarından hangileri doğrudur?

+ -/X + 2Y = 64



(O: 16, Fe: 56) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

Bu kaba; I. 1 mol CH4

X + 3Y = 80

X + 2.16 = 64 X = 32 g/mol



I. 32 gramdır.

3

24 & X + 3Y = 80 0, 3

Y = 16 g/mol

176

=

4. Avogadro sayısı kadar atom içeren Fe2O3

C) I ve III

E) I, II ve III

III. 0,2 mol SO3

gazlarından hangileri ayrı ayrı gönderildiğinde, kaptaki gaz yoğunluğu iki katına çıkar? (H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, S: 32) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

8. Aşağıda verilen eşit kollu terazi dengede değildir.

2 mol Mg(k)



Bu örneklerden, hangilerinin kütlesi 34 gramdır?

(H: 1, C: 12, O: 16, NA: 6,02·1023)

5



(NH3: 17, NA= 6,02.1023 = Avogadro sayısı) A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) I ve III

6 7

C) I ve II

Çözüm

E) II ve III n=

I. 1. bölmeye 1 mol S katısı eklemek

(Mg: 24, S: 32, Fe2O3 : 160)

D) II ve III

11

n.12 + (2n + 2) .1 + 16 = 60

12 13

14n = 42 n=3

C) I ve II

E) I, II ve III

10

24 MA

n.C + (2n + 2) .H + 1.O = 60

MİRAY YAYINLARI

B) Yalnız III

9

M A = 60 g/mol

III. 1. bölmeye 16 gram Mg katısı eklerken, 2. bölmeden 0,1 mol Fe2O3 katısı çıkarmak



8

m MA

0, 4 =

II. 2. bölmeden 0,2 mol Fe2O3 katısı çıkarmak

işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanırsa, terazi dengeye gelebilir?

3 4

Buna göre;

A) Yalnız II

0,4 mol CnH2n+2O molekülü 24 gramdır. Buna göre, 3,01.1023 tane CnH2n+2O molekülü kaç mol atom içerir?

2. bölme



2

III. Avogadro sayısı kadar atom içeren NH3 molekülü

0,5 mol Fe2O3(k)



Örnek

11. 0,2 mol X2Y gazı 8,8 gram, 0,5 mol X2Y3 gazı ise 38 gramdır.



n değeri CnH2n+2O genel formülünde yerine yazılırsa, bileşiğin formülünün: C3H8O şeklinde olduğu görülür. 1 mol C3H8O

3,01.1023 tane ? = 0,5 mol C3H8O

?

Buna göre, X ve Y elementlerinin atom kütleleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X

Y

A)

28

32

B)

14

32

C)

28

16

D)

14

16

E)

44

76

6,02.1023 tane

1 mol C3H8O’da

12 mol atom

0,5 mol C3H8O

?

? = 6 mol atom içerir.

Örnek 4,8 mol atom içeren C3H7OH bileşiği kaç gram karbon atomu içerir?

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

1. bölme

ÜNİTE

1

I. 12,04.1022 tane NH3 molekülü II. 6.NA tane hidrojen atomu içeren NH3 molekülü



KONUYU ÖĞRENELİM

10. Aşağıda bazı NH3 gazı örnekleri verilmiştir.

(C: 12)

9. Bir bileşiğin 0,2 molü ile ilgili;

Çözüm

• 8,8 gramdır. • 2,2 mol atom içerir.

1 mol bileşik



bilgileri veriliyor.



Buna göre, bileşik aşağıdakilerden hangisi olabilir?

12. 0,3 mol CnH2nO2 molekülü 22,2 gramdır.



(H: 1, C: 12, N: 14, O: 16, S: 32)



A) CO2 D) C4H8

x

B) C3H8 E) SO2

C) N2O

Buna göre, bileşik formülündeki “n” değeri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12, O: 16) A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

12 mol atom 4,8 mol atom

x = 0,4 mol bileşik 1 mol bileşik

3.12 = 36 gram C içerirse

0,4 mol bileşik

x

x = 14,4 gr C içerir.

E) 5

177

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Öğretmen Notu

4. AI atomunun gerçek atom kütlesi 4,5.10 –23

1.

Gerçek Atom veya Molekül Kütlesi Bir tane atom veya molekülün kütlesine gerçek kütle denir. Tanecik atom ise gerçek atom kütlesi, tanecik molekül ise gerçek molekül kütlesi denir. Bir tane atom veya molekülün kütlesi, mol kütlesinin Avogadro sayısına bölümü ile bulunur. a) Gerçek atom kütlesi: 1 tane atomun gram cinsinden kütlesidir. Örnek: Kalsiyum atomunun gerçek atom kütlesi kaç gramdır? (Ca: 40, Avogadro sayısı = 6,02.1023)

Bir tane molekülün = kütlesi

Mol kütlesi Avogadro sayısı

Mol k ü tlesi 6, 02 . 1023 40





1 tane H2SO4 molekülü kaç gramdır?



(H: 1, O: 16, S: 32, NA = Avogadro sayısı) A) 98

(NA= 6.1023) A) 45

B) 49

C) 49 NA

D) 98.NA E)

Gerçek atom kütlesi =

gram olduğuna göre, mol kütlesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

gram

formülü ile hesaplanır.

I. Yol

12 13

Gerçek Atom ve Molekül Kütlesi – akb

B) 27

C) 24

D) 12

E) 7

98 NA

gram

40

= gram = 1 tane Ca 6, 02 . 1023 NA atomunun kütlesi

1 mol Ca: 6,02.1023 tane Ca atomu

40 gram Ca ise

1 tane Ca atomu

?

————————————————— 40 40 ?= gram = gram NA 6, 02 . 1023

b) Gerçek molekül kütlesi: 1 tane molekülün gram cinsinden kütlesidir. Örnek: SO2 molekülünün gerçek molekül kütlesi kaç gramdır?

5. 1 tane A atomunun kütlesi 2.10 –23 gram,

2. Aşağıda CO2 molekülü ile ilgili bazı bilgiler

1 tane B atomunun kütlesi ise

verilmiştir.



Verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?



(CO2 : 44, NA = Avogadro sayısı) A) 1 tane CO2 molekülü 44 akb’dir.

(O: 16, S: 32, Avogadro sayısı= 6,02.1023)

B) 1 tane CO2 molekülü

I. Yol

44 gramdır. NA

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

II. Yol

10–23 6

gram olduğuna göre, 2 mol A 2B4 bileşiği kaç gramdır? (NA = 6.1023) A) 9

B) 14

C) 28

D) 56

E) 84

C) 1 mol CO2 molekülü 44 gramdır.

Gerçek molekül = Mol k ü tlesi gram 6, 02 . 1023 kütlesi

D) 1 mol CO2 molekülü 44.NA akb’dir. E) 1 molekül – gram CO2

64 64 1 tane SO2 mole- = = N gram 6, 02 . 1023 külünün kütlesi A

44 gramdır. NA

II. Yol 1 mol SO2: 6,02.1023 tane SO2 molekülü

64 gram SO2 ise

1 tane SO molekülü

?

2 —————————————————

64 64 ?= gram = gram NA 6, 02 . 1023

Örnek 1 tane Mg atomu 4.10-23 gram ise Mg’nin atom kütlesi kaç gramdır? (Avogadro sayısı = 6.1023)

3.

I. 4 atom He 16 akb dir.

6. 0,8 mol X2Y bileşiği 14,4 gramdır.

II. 2 atom–gram Na 46.NA akb dir.



III. 3 molekül H2O

Çözüm



Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?



(NA= Avogadro sayısı, H: 1, He: 4, O: 16, Na: 23)

1 tane Mg atomunun kütlesi = gerçek atom kütlesi Gerçek atom kütlesi =

MA 6.10

178

23

MA 6.10 23

= 4.10 -23 & M A = 24 g/mol

54 gramdır. NA

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Buna göre X’in gerçek atom kütlesi gram cinsinden aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (NA= Avogadro sayısı, Y: 16) A)

1 B) 18 NA

C)

18 D) 1 NA

E) NA

7.

KONUYU ÖĞRENELİM

10. 1 tane Br atomunun kütlesi 80 akb dir. Bir atomik kütle birimi 1 gramın Avo-



gadro sayısına bölümüyle bulunur. 1 akb =

1 gram

A) 6,02.10

Avogadro sayısı (NA)

1

Buna göre, 4 gram Br2 molekülü kaç tane atom içerir? (NA = 6,02.1023) 23

22

B) 3,01.10

D) 12,04.1023

C) 1,04.10

21

Öğretmen Notu Atomik Kütle Birimi (akb) 1 1 tane C izotopunun kütlesinin si12 ne atomik kütle birimi denir. Başka bir 12

E) 18,06.1022

ÜNİTE

2 3 4



0,3 mol C3H4 bileşiği kaç akb dir?

deyişle 1 tane hidrojen atomu kütlesine

5



(H: 1, C: 12)

denir. Atomik kütle birimi akb ile göste-

6

rilir.

7

A) 12

B) 40

C) 12.NA

D) 40.NA E)

1 tane 12C izotopu için, M 12 1 & A gram & gram · 12 NA NA

12 NA

akb =

1 gram olur . NA

akb =

gram & gram = NA· akb NA

8 9 10 11 12 13

11.

8. Aşağıda miktarları belirtilen CH4 mole

(H: 1, C: 12, NA= Avogadro sayısı) A) 1 gram CH4 B) 48 akb CH4 C) 5 molekül CH4 D) 0,3 molekül – gram CH4

MİRAY YAYINLARI

küllerinden hangisinin kütlesi en azdır?

I. 16 tane He atomu

1 tane C2H6 bileşiği kaç akb’dir?

II. 48 akb karbon içeren CH4 molekülü

(H: 1, C: 12)

III.

64 gram SO2 molekülü NA

Yukarıda verilen madde örneklerinin kütleleri arasındaki ilişki, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, S: 32, NA= Avogadro sayısı) A) I = III > II

E) 0,2 mol CH4

B) II > I > III

D) I > II > III

Çözüm MA = 2.12 + 6.1 = 30 g/mol 1 tane C2H6 = 30 akb’dir.

C) III > I > II

E) I = II = III

Uyarı • Bağıl atom ve bağıl molekül kütleleri gram cinsinden bir molün kütlesini, akb cinsinden bir taneciğin kütlesini verir.

Örnek

9. Karbon elementiyle ilgili; 12 I. 1 atomunun kütlesi gram ya da NA

1

I. 1 tane 12C izotopunun kütlesinin si12 ne eşittir.

II. 1 molünün kütlesi 12 gram ya da 12.NA akb şeklinde ifade edilebilir.

II. 1 gramın Avogadro sayısına bölümüne eşittir.

III. 1 atomunun kütlesi ile 1 atom – gramının kütlesi eşittir.

III. 12 tane 1H izotopunun kütlesine eşittir.



yargılarından hangileri doğrudur?



yargılarından hangileri yanlıştır?



(C: 12, NA= Avogadro sayısı)



(NA= Avogadro sayısı)

D) I ve II

B) Yalnız III

C) I ve III

E) I, II ve III

0,2 mol N2O bileşiği kaç akb’dir?

12. Atomik kütle birimi (akb) ile ilgili;

12 akb şeklinde ifade edilebilir.

A) Yalnız I

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

Örnek

A) Yalnız III

Çözüm MA = 2.14 + 16 = 44 g/mol m = n · MA

B) I ve II

D) II ve III

(N: 14, O: 16, Avogadro sayısı: NA)

C) I ve III

E) I, II ve III

0,2.44 = 8,8 gram gram = NA . akb & = 8,8 . NA akb

179

ÜNİTE

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1. 0,3 mol He gazı NK’da kaç litre hacim

3

Mol-Hacim İlişkisi

kaplar?

4

Gazlar için genleşme katsayısı ayırt edici özellik değildir. Aynı koşullarda (aynı sıcaklık ve basınçta) mol sayıları eşit olan ideal gazların hacimleri de eşittir.

A) 2,24

5 6 7 8 9 10 11 12 13

Mol Hacim İlişkisi 5. NK’da 13,44 litre hacim kaplayan CH4 gazıyla ilgili;

B) 4,48

D) 44,8

I. 0,6 mol moleküldür.

C) 6,72

II. Toplam 3 mol atom içerir.

E) 67,2

III. Kütlesi 9,6 akb dir.

Normal koşullarda (NK) 1 mol ideal gaz, 22,4 L hacim kaplar.



yargılarından hangileri doğrudur?



(H: 1, C: 12) A) Yalnız I

Oda koşullarında (OK) 1 mol ideal gaz, 24,5 L hacim kaplar. Normal Koşul = NK = NŞA = 1 atm basınç, 0°C sıcaklık Oda Koşulu = Standart Koşul = OK

6. Aşağıda verilen balonlar aynı koşullarda

2. NK’da 8,96 litre hacim kaplayan CO2 gazı kaç gramdır? (C: 12, O: 16)

= 1 atm basınç, 25°C sıcaklık

A) 17,6 B) 22

Normal Basınç: 1 atm

E

C) 26,4 D) 30,8 E) 44

bulunduğuna göre, hangisinin hacmi en azdır? (He: 4, NA= Avogadro sayısı) A)

1 mol CH4(g) NK’da = 22,4 L

B) 8 gram He gazı

1 mol H2O(s) NK’da ≠ 22,4 L (sıvı olduğu için)

C) NA tane atom içeren NH3 gazı

NA tane SO2 gazı

1 mol Fe(k) NK’da ≠ 22,4 L (katı olduğu için)

Uyarı • H2O molekülleri, 1 atm basınç altında 0°C ile 100°C arasında sıvı hâldedir. (Tuzak sorulara dikkat!)

3. NA tane atom içeren NH3 gazı NK da kaç litre hacim kaplar? (NA= Avogadro sayısı)

Normal Koşullarda gazın mol sayısı

V n= 22, 4

n = Mol say › s › V = Hacim

Oda Koşullarında gazın mol sayısı

A) 22,4

B) 16,88

D) 8,96

C) 11,2

E) 5,6

D)

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

C) I ve III

E) I, II ve III

D) I ve II

1 mol O2(g) NK’da = 22,4 L

E) 10 tane molekül içeren CH4 gazı

2 mol H2 gazı

7. Aşağıda verilen sistemde pistonlu kaplar ortada bulunan içi tamamen boşaltılmış balona bağlanmıştır.

V n= 24, 5

Esnek balon

4.

a) Elementel olanlar:

am 2 gr e H (g)

12

,8 g SO ram

Kütlesi verilen bir maddenin mol sayısı,

Tek atomlular (soygazlar) " He, Ne, Ar...

Çok atomlular " O3 ...

CO, CO2, SO2, SO3, NH3, CH4, C2H6 ...



48 gram oksijen gazı NK’da kaç litre hacim kaplar? (O: 16) A) 67,2 D) 11,2

B) 33,6

C) 22,4 E) 5,6

)

III

)

Normal koşullarda hacmi verilen bir V gazın mol sayısı, n = formülüy22, 4 le bulunur.

b) Bileşik olanlar:

2(g

6 gram H2(g

m n= formülüyle bulunur. MA

Çift atomlular " H2, N2, F2, Cl2 ...

• Mol sayıları eşit olan saf maddelerin molekül sayıları eşittir. Mol sayıları eşit olan aynı koşullardaki gazların hacimleri eşittir.

I

IV

ram 32 g CH 4(g)

Uyarı • Normal koşullarda gaz hâlde olduğu bilinmesi gereken bazı maddeler:

180

B) Yalnız II

II



Hangi iki musluk açılıp içinde bulunan gazların tamamı esnek balonun içine doldurulduğunda, balonun NK’daki hacmi 56 litre olur?



(H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, S: 32) A) I ve II

B) I ve III

D) II ve III

C) II ve IV

E) I ve IV

8. NK’da 17,92 litre hacim kaplayan SO3

12. 6,02.1023 tane oksijen atomu içeren SO2





gazı kaç tane atom içerir?

B) 0,8.NA

D) 3,2

ÜNİTE

gazı, NK’da kaç litre hacim kaplar?

(NA = Avogadro sayısı) A) 0,8

KONUYU ÖĞRENELİM Örnek

A) 22,4 B) 11,2 C) 8,96 D) 4,48 E) 2,24

C) 3,2.NA

1

(NA= 6,02.1023)

E) 2,4.NA

2 3

0,4 mol CH4 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar?

4

Çözüm

5 6

I. yol 1 mol CH4 0,4 mol CH4

9. 7,2 gram H2O molekülü ile ilgili; 13. Aynı koşullarda hacimleri eşit olan iki

II. yol n=

III. 0,4 molekül – gramdır.

farklı gazın aşağıdaki niceliklerinden hangisi kesinlikle farklıdır?



yargılarından hangileri doğrudur?

A) Molekül formülü

B) Kütle



(H: 1, O: 16, NA= Avogadro sayısı)

C) Yoğunluk

D) Atom türleri

II. NK’da 8,96 litre hacim kaplar.

D) II ve III

10 11 12

Örnek

13

Normal koşullarda 11,2 L hacim kaplayan C3H8 gazı kaç moldür?

E) I, II ve III

I. 46 gramdır.

MİRAY YAYINLARI

Çözüm

(etil alkol) bileşiği ile ilgili;

n=

14. Aşağıdaki kutulara yerleştirilen maddelerin

0,25 mol CH4 gazı

III. 2NA tane karbon atomu içerir. yargılarından hangileri yanlıştır?



(H: 1, C: 12, O: 16, NA= Avogadro sayısı, C2H5OH bileşiğinin normal kaynama noktası 78°C’dir.) A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

NK’da 67,2 litre hacim kaplayan He gazı

Avogadro sayısı kadar Ag atomu

18,06x1023 tane C atomu

C) I ve II

V = 11, 2 = 0, 5 mol C H 3 8 22, 4 22, 4

Örnek

kütleleri belirli bir kurala göre yerleştirilmiştir.

II. 6 mol hidrojen atomu içerir.

8 9

V 22, 4 0, 4 = V & V = 8, 96 22, 4

E) Atom sayısı

C) I ve III

10. NK’da 22,4 litre hacim kaplayan C2H5OH

7

Normal koşullarda 6,72 L hacim kaplayan N2O5 gazı kaç tane atom içerir? (Avogadro sayısı = NA)

Çözüm n=

6, 72 = 0, 3 mol N 2 O 5 22, 4

1 mol N2O5

7.NA tane atom içeriyorsa

0,3 mol N2O5

E) I, II ve III

?

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

B) Yalnız II

22,4 L ?

? = 8,96 L hacim kaplar

I. 0,8.NA tane hidrojen atomu içerir.

A) Yalnız I

NK’da

? = 2,1·NA tane atom içerir.

X



hangisinin

11.

I. 3,2 gram CH4(g)



Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin NK’daki hacmi 4,48 litredir? (H: 1, C: 12, NA= Avogadro sayısı) A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

kurgulanan



(H: 1, He: 4, C: 12, S: 32, Mn: 54, Ag: 108,

0,6.NA tane oksijen atomu içeren SO3 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar? (Avogadro sayısı = NA)

NA: 6,02 x 1023)

III. 0,2 mol Fe(k)

yerleştirilmesi

örüntüye uygun olur?

II. 0,2 NA tane atom içeren O2(g)

Örnek

Kutuya X yerine aşağıdaki maddelerden

C) I ve III

E) I, II ve III

A) 4 mol Mn atomu B) 60 mol H2 gazı C) NK’da 134,4 litre C4H6 gazı D) 6,02 x 1024 tane S atomu E) 5.NA tane molekül içeren SO3 gazı

Çözüm 1 mol SO3 ?

3.NA tane oksijen atomu içeriyorsa 0,6.NA tane oksijen atomu içerir.

? = 0,2 mol SO3 1 mol SO3 gazı

NK’da 22,4 L

0,2 mol SO3 gazı ? = 4,48 L SO3

?

181

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

5

8

(H: 1, C: 12, O: 16, S: 32)

9

12 13

B) 33

C) 44

D) 52,8 E) 62

1 mol C2H4

A) 10

B) 25

C) 70

D) 50

E) 30

28 gram ise

0,3 mol C2H4

?

? = 8,4 gram C2H4 gazı n SO = 3

5, 6 22, 4

1 mol SO3

2.

80 gram

0,25 mol

5. H2O ve C3H8 bileşiklerinin oluşturduğu bir delerin kütlesi, mol kütlesi (MA) büyük olan maddenin kütlesi ile orantı-

Toplam karışım kütlesi = mC

+ mSO

2H4

lı düşünülür.

3

8,4 + 20 = 28,4 gram



Örnek



Eşit kütlelerde alınan C3H4 ve SO3 gazlarından oluşan bir karışımda 1,2 mol oksijen atomu vardır.



Buna göre karışımın içerdiği karbon atom sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(C3H4: 40, SO3: 80, NA = Avogadro sayısı)

C2H6 ve C3H4 gazlarından oluşan 0,5 mollük bir karışım 17 gramdır. Buna göre, karışımın molce yüzde kaçı C3H4 gazıdır? (H: 1, C: 12)

A) 0,8

MA

B) 0,8.NA



Buna göre, karışım toplam kaç gramdır?



(H: 1, C: 12, O: 16) A) 12,4 B) 11,2 C) 10,6 D) 9,8

E) 8,8

C) 2,4

0, 8 D) 2,4.NA E) NA

Çözüm n=

karışımda 7,2 gram karbon atomu ve 2 mol hidrojen atomu bulunmaktadır.

Eşit kütleli sorular çözülürken, mad-

?

? = 20 gram SO3 gazı

MA

m & m = n.M A MA

C2H6

C3H4

= 30 g/mol & X mol C 2 H 6 gaz› = 40 g/mol & (0, 5 - X) mol C 3 H 4 gaz›

Karışımın kütlesi = m C

2H6

+ mC

3H4

6. 0,2 mol N2O5 gazı ile NK’da 4,48 litre ha-

30.X + 40 (0,5 - X) = 17

cim kaplayan N2O gazından oluşan karışıma, aşağıda verilen maddelerden hangisi eklenirse, karışımdaki toplam oksijen atomu sayısı 2.NA tane olur?

X = 0,3 nC

H

= X = 0,3 mol

nC

H

= 0,5 - 0,3= 0,2 mol

2 6 3 4

0,5 mol karışımın 100

0,2 molü C3H4 ise ?

3. Atom sayıları eşit olan CO2 ve NH3 gazların-

? = 40 %40 C3H4 gazı içerir.





(NA = Avogadro sayısı)

dan oluşan karışım 1,4 moldür.

A) 2 mol CO2

B) 0,4 mol SO2

Buna göre, karışım kaç mol atom içerir?

C) 0,5 mol C2H5OH

D) 0,7 mol N2O3

A) 2,4

182

Buna göre, karışımın molce yüzde kaçı Ne gazıdır? (He: 4, Ne: 20)

Çözüm

= 0, 25 mol SO 3 gaz›

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI



karışımın kütlesi 44 gramdır.

(H: 1, C: 12, O: 16) A) 8,8

7

11



Örnek 0,3 mol C2H4 gazı ile normal koşullarda 5,6 litre hacim kaplayan SO3 gazları karışımı kaç gramdır?

10

4. Ne ve He gazlarından oluşan 5 mollük bir

oluşan karışım kaç gramdır?

4 6

1. 0,3 mol CO2 ile 0,7 mol C3H8 gazlarından

Mol – Karışım Problemleri

MİRAY YAYINLARI

3

Öğretmen Notu

Mol Karışım Problemleri

B) 4,8

C) 0,7 D) 4,2

E) 5,6

E) 0,6 mol NO

7. NO ve SO3 gazlarından oluşan 0,5 mollük bir karışım toplam 25 gramdır.



ÜNİTE

1

NK’da 13,44 litre hacim kaplamaktadır.

Buna göre, karışımda toplam kaç mol oksijen atomu vardır? (N: 14, O: 16, S: 32)



Bu karışım toplam 2.NA tane atom içerdiğine göre karışımın kütlesi kaç gramdır?

A) 0,4



(C: 12, N: 14, O: 16, NA= Avogadro sayısı)

B) 0,5

KONUYU ÖĞRENELİM

10. N2O3 ve CO2 gazlarından oluşan bir karışım

C) 0,8 D) 0,9

E) 1,3

A) 42,4

B) 39,2

D) 32,8

C) 36 E) 29,6

Örnek

2

Normal koşullarda 13,44 litre hacim kaplayan C3H8 ve C2H2 gazları karışımı 2,4 mol H atomu içermektedir. Buna göre, karışımda kaç gram C atomu bulunur? (H: 1, C: 12)

13, 44 = 0, 6 mol 22, 4

C3H8

C2H2

. X mol

. (0,6 - X) mol 2(0,6 - X) mol H

8X mol H

4 5 6 7

Çözüm nkarışım =

3

8X + 1,2 - 2X = 2,4 (karışımdaki hidrojen atomu molü) 6X = 1,2

8 9 10 11 12 13

11. C4H6, C4H8 ve C4H10 gazlarından oluşan

8. C3H4 ve N2O5 gazlarından oluşan bir karı-

1 mollük karışım 55,4 gramdır.



Buna göre, karışım NK’da kaç litre hacim kaplar? A) 22,4

B) 67,2

D) 112

C) 89,6 E) 134,4

MİRAY YAYINLARI

şım toplam 21 mol atom içermektedir.



B) 8,2

C) 8,8 D) 9,3

C2H2 = 0,4 mol ➝ 2.0,4 = 0,8 mol C atomu Toplam = 1,4 mol C atomu

Buna göre, karışımda kaç gram hidrojen atomu bulunur? (H: 1, C: 12) A) 7,4

C3H8 = 0,2 mol ➝ 3.0,2 = 0,6 mol C atomu

E) 9,8

m m & 1, 4 = 12 MA

nC =

m = 16, 8 gram C atomu içerir.

Örnek Eşit kütlede CH4 ve SO2 gazlarından oluşan bir karışımda oksijen atomları sayısının H atomları sayısına oranını bulunuz. (H: 1, C: 12, O: 16, S: 32)

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

X = 0,2

Çözüm MA

9. C2H6 ve C3H4 gazlarından oluşan 0,9 mollük bir karışımda 4,4 mol hidrojen atomu bulunmaktadır.



Buna göre karışım toplam kaç gramdır?



(H: 1, C: 12) A) 31

B) 32

12. FeO ve P2O5 bileşiklerinden oluşan karışım 0,4 moldür.



C) 35

D) 29

E) 28

Buna göre, karışımdaki oksijen atomu kütlesi aşağıdakilerden hangisi olabilir?

B) 6,4

C) 24

D) 32

E) 40

= 16

M A SO2 = 64

Her ikisinden de 64X gram alınırsa

n CH =

64·X = 4X mol CH 4 $ 16X mol H 16

n SO =

64·X = X mol SO 2 $ 2X mol O 64

4

2

nO

(O: 16) A) 3,2

CH4

nH

=

2·X 1 = 8 16·X

183

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

Formül Bulma Problemleri

1. X bileşiğiyle ilgili aşağıda bazı bilgiler veril-

3

FORMÜL BULMA

4

10

Bileşikler formüller ile gösterilir. Bir bileşiğin kimyasal formülü, o bileşiğin yapısını oluşturan elementlerin cins­lerini ve atomlarının bağıl sayılarını verir. Molekül yapılı bileşiklerin üç tür formülü bulunur. Bunlar; basit formül, molekül formülü (gerçek formül) ve yapı formülü (bağ yapılarını gösteren)dür. İyonik bileşiklerin molekül deni­len bağımsız birimleri yoktur. Bu nedenle bileşiğin yapı­sındaki iyonların en basit oranını gösteren “formül bi­rimi” incelenir.

11

1. Basit Formül (Kaba Formül, Ampirik Formül)



12

• 1 molekülü oluşturan atomların cinsini ve bağıl sayılarını, kısaca atomlarının sayıca birleşme oranlarını (mol sayılarının oranını) veren for­mül­dür.

(NA = 6,02.1023, H: 1, C: 12, N: 14, O: 16)

5 6 7 8 9

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

13

4. NK’da 4,48 litre hacim kaplayan CnH2n–2

genel formülüne sahip bileşik 8 gram olduğuna göre, bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12)

miştir. X Bileşiği NK’da 6,72 litresi 13,2 gramdır.

A) C2H2

C) C5H8

E) CH4

2,2 NA tane atom içeren bileşik 12,04.1022 tanedir.



Buna göre, X bileşiğinin formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) H2O

• Basit formülün bulunması için, bileşiği oluşturan elementlerin mol sayıları bulunur ve en küçük tam­sayılarına çevrilir.

B) N2O

D) C5H6

C) CO2 E) C3H8

Basit formülü bulmak için genellikle; • Bileşiği oluşturan elementlerin, kütlece birleşme oranı ve atom kütleleri (veya atom kütlelerinin oranı) veya

2. Öğretmen sınıfa “Bir bileşiğin sadece molekül formülünden hangi bilgilere ulaşabiliriz?” sorusunu soruyor. Soruyu cevaplamak isteyen Yusuf tahtaya kalkarak bildiği cevapları yazıyor.

• Bileşiğin kütlece yüzde bileşimi ve elementlerin atom kütleleri (veya atom kütleleri oranı) veya • Bileşiğin molce yüzde bileşimi veya • Bileşikteki atom veya mol atom sayılarının oranı özelliklerinden birisinin bilinmesi gerekir.

I. Bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranı

5. Bir hidrokarbonun kütlece %90’ı karbondur.

Buna göre, bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, C: 12) A) C3H4

B) CH2 D) CH3

C) C2H5 E) C3H7

II. Bileşiğin kaba formülü

2. Molekül Formülü • 1 molekülü oluşturan atomların cinsini ve ger­çek sayılarını veren formüldür.

III. Elementlerin molce birleşme oranları

• Molekül formülü; basit formülün tam katlarıdır. Molekül formülünü bulmak için çoğu durumda basit formülün bulunması gerekir. Sonra;

IV. Bileşiğin fiziksel hâli

(Basit formülün mol kütlesi) . n = Molekülün mol kütlesi

V. Bileşikteki elementlerin cinsi



(Basit formül)·n = Molekül formülü

Buna göre Yusuf’un verdiği cevaplardan hangileri yanlıştır? A) I ve IV

(n = 1, 2, 3, … gibi bir tamsayıdır.) işlemleri sonunda molekül formülü bulunabilir. n = 1 ise; basit formül ile molekül formülü aynıdır.

B) II ve III

C) I ve V

6. Bir bileşikle ilgili;

E) III ve V

D) II ve IV

• NK’da 8,96 litresi 2 mol atom içerir.

Madde: Su (H2O)

• 0,2 molü 9,6 gram oksijen atomu içerir.

Basit formülü: H2O Su molekülü, her O atomuna karşılık 2 H atomu içerir. O 1 c atom say›lar› oran› dir.m H 2

3. 0,5 mol NxO3 bileşiği 38 gram olduğuna

Molekül formülü: H2O Bir su molekülü, 2 tane H ve 1 tane O atomu içerir.



göre “x” sayısının değeri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

B) 2



bilgileri veriliyor.



Buna göre, bileşiğin molekül formülü aşağıda verilenlerden hangisi olabilir?



(O: 16) A) AI2O3(k)

(N: 14, O: 16) A) 1

184

B) C4H6

D) C3H4

İki farklı tür atom içerir.

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

C) 3

D) 4

E) 5

B) SO3(g)

D) CH3OH(s)

C) CO2(g)

E) N2O3(g)

mu ve 1,6 mol hidrojen atomu içermektedir.



Buna göre, bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir? (C: 12) A) C5H10

B) C4H8

D) C3H8

KONUYU ÖĞRENELİM

10.

C) C5H8

E) C5H12

Basit formülden, molekül formülü bulunurken,

Madde: Etan (C2H6)

n.(Basit formül) = Molekül formülü

Basit formülü: CH3

eşitliğinden faydalanılır.

Etan molekülü, her C atomuna karşılık 3 H atomu içerir.



Basit formülü CH2 olan bir bileşiğin 0,3 molü 16,8 gramdır.



Buna göre, bileşiğin molekül formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12) A) C2H4

B) C3H6

D) C5H10

C) C4H8

E) C6H12

Molekül formülü: C2H6 Bir etan molekülü, 2 tane C atomu ve 6 tane H atomu içerir. Molekül formülünü bulmak için genellikle; • Bileşiği oluşturan elementlerin, kütlece birleşme oranı ve atom kütleleri ile bileşiğin mol kütlesi veya • Bileşiğin kütlece yüzde bileşimi ve mol kütlesi ile bileşiği oluşturan elementlerin atom kütleleri veya • Bileşiğin molce yüzde bileşimi ve mol kütlesi ile bileşiği oluşturan elementlerin atom kütleleri veya • Bileşikteki atom sayılarının oranı ve bileşiği oluşturan elementler ile bileşiğin mol kütlesi veya

11. Normal koşullarda yoğunluğu bilinen

8. A ve B elementlerinden oluşan 11 gram-



(A: 14, B: 16) A) AB2

B) A 2B5

D) AB

C) A 2B3

E) A 2B

gaz hâlindeki bir hidrokarbonun; MİRAY YAYINLARI

lık bir bileşiğin 7 gramı A elementi olduğuna göre, bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

I. Mol kütlesi II. Basit formülü

niceliklerinden hangileri bulunabilir?



(H: 1, C: 12) B) Yalnız III

D) II ve III

• Bileşiğin basit formülü, 1 molündeki veya 1 molekülündeki toplam atom sayısı özelliklerinden birisinin bilinmesi gereklidir.

3. Yapı Formülü

III. Molekül formülü

A) Yalnız I

• Bileşik gaz hâlinde ise, NK daki özkütlesi, basit formülü ve elementlerin atom kütleleri veya

C) I ve II

Bileşiği oluşturan atomların arasındaki bağları göste­ren formüldür. Bileşik hakkındaki en ayrıntılı bilgiyi verir. Örneğin, C2H2 bileşiğinin yapı formülü H—C

C — H şeklindedir.

E) I, II ve III

Örnek XaYb bileşiğinde elementlerin kütlece m 7 birleşme oranı X = dır. mY 20

den oluşan bir bileşikle ilgili aşağıda bazı bilgiler verilmiştir. H mol oranı 3’tür. • C 2 O kütle oranı tür. • 3 C Buna göre, bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(H: 1, C: 12, O: 16) A) CH3OH

B) C2H6O

D) C3H8O2

C) C2H4O

E) C3H7OH

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Buna göre,bileşiğin basit formülünü bulunuz. (X: 14, Y: 16)

9. Karbon, hidrojen ve oksijen elementlerin-



ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

7. CxHy bileşiğinin 0,2 molü 12 gram karbon ato-

Çözüm X a Yb

12. 0,3 molünde 0,6 mol azot ve 1,2 mol oksijen atomu içeren bileşiğin molekül formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) NO2 D) N2O4

B) NO

C) N2O3 E) N2O5

7 a= 14 4

1 2 2

20 =b 16 5 4 5 & X 2 Y5

Bileşiğin basit formülü: X2Y5

185

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Örnek

1. Aşağıda bazı maddelerin nicelikleri verilmiştir.

3

C2H4 bileşiği ile ilgili;



Hangi maddenin mol sayısı en azdır?

4



(H: 1, C: 12, O: 16, NA= 6,02.1023)

6

I. 1 molekülü 28 akb dir. 28 gramdır. II. 1 molekülü NA N III. 1 gramı A tane molekül içerir. 28

7

yargılarından hangileri doğrudur?

8

(H: 1, C: 12, NA = Avogadro sayısı)

9

A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız II

10

mu içeren CH4 molekülü

A)

Ayşe

32 gram CH4 molekülü Deniz

E) Yalnız III

Rüzgar 6 milyon 20 bin tane (6,02.106) saç teline sahiptir.

NK’da 4,48 litre hacim kaplayan CH4 gazı

B)

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

12.NA tane hidrojen ato-

C) I ve III

11 13

2.

Çözüm

Melike

NA tane C2H4 molekülü

28 gram ise

1 tane C2H4 molekülü ? ————————————————— 28 ?= gram = 28 akb NA ( I. ve II. öncül doğrudur.) 28 gramı

Kutay piknikte mangal yaparken 120 gram kömür (karbon) kullanmıştır.



Yukarıdaki öğrencilerin belirttiği CH4 molekülü miktarlarının büyükten küçüğe doğru sıralanışı, aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(H: 1, C: 12, NA= Avogadro sayısı)

C)

A) Ayşe, Deniz, Melike

NA tane molekül

1 gramı ? —————————————— NA ?= tane molekül içerir. 28 (III. öncül doğrudur.) Cevap: A

Hande’nin elindeki balonun içinde NK da 2,24 litre hacim kaplayan He gazı vardır.

B) Deniz, Ayşe, Melike

MİRAY YAYINLARI

5

Karma Test

C) Melike, Ayşe, Deniz D) Ayşe, Melike, Deniz E) Deniz, Melike, Ayşe

D)

Örnek 1 tane X atomu 4,5.10-23 gram, 1 tane Y atomu 2.10-23 gram ise, 0,2 mol X4Y3 bileşiği kaç gramdır? (NA = 6.1023)

3. Sirke asidi olarak bilinen CH3COOH bileşiği sofralarımızda salata sosu olarak kullanılan karışımın bileşenlerindendir.

Gülin yaptığı pastada 600 gram şeker (C6H12O6) kullanmıştır.

Çözüm MA

X

6.10 23 MA

Y

6.10 23 MA

X4Y3

1 mol

= 4, 5.10 -23 & M A = 27 g/mol X

= 2.10 -23 & M A = 12 g/mol Y

= 4.27 + 3.12 = 144 g/mol X4Y3

0,2 mol

E)

144 gram ise

İrem’in kullandığı şişe 720 gram su (H2O) almaktadır.



0,6 mol karbon atomu içeren sirke asidi kaç gram oksijen atomu içerir? (O: 16)

?

? = 28,8 gram X4Y3

A) 35,6 D) 24

186

B) 12,8

C) 16 E) 9,6

12

C izotopunun kütlesinin

KONUYU ÖĞRENELİM

• 0,4 mol CH4 gazı

1

• 0,1 mol SO2 gazı

II. İçerdikleri toplam atom sayıları

1 gramdır. NA

III. Kütleleri

Aşağıdaki tabloda atomun temel tanecikleri olan proton, nötron ve elektronun bağıl kütleleri verilmiştir. Tanecik

Proton Nötron

Bağıl kütle (akb)



1

1



niceliklerinden hangileri CH4 gazında, SO2 gazına göre daha büyüktür?



(H: 1, C: 12, O: 16, S: 32) A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

Elektron

C) I ve III

A) 24.10



B) 4.10

D) 4.10 –23

C) 6.10

arasında yaygın olarak karınca asidi olarak adlandırılır. Karıncalar insanı ısırdığında bu asidi salgıladıkları için insan cildi tahriş olur ve kızarır.

9 22,4 L

m n= MA



n.C + (2n – 2) . H = MA



n.12 + (2n – 2).1 = 40 14n = 42 & n = 3

7. Aşağıdaki öğrencilerin belirttiği maddelerden hangisinin yapısında bulunan atomların toplam mol sayısı en fazladır? (H: 1, C: 12, N: 14, NA= Avogadro sayısı) A) NK’da 112 litre hacim kaplayan He gazı

Örnek

Yiğit

B) 48 gram CH4 gazı

11 12 13



Formik asit CH2O2

10

120 & M A = 40 g/mol MA

3=



5

8

Normal koşullarda:

–23

5. HCOOH formülüyle gösterilen bileşik, halk

4

7

67,2 L ? —————————————— ? = 3 mol CnH2n – 2

E) 24.1023

3

6

1 mol gaz

(Yaklaşık sıfır)

23

Normal koşullarda 67,2 litre hacim kaplayan CnH2n–2 gazı 120 gram olduğuna göre, “n” nin sayısal değeri kaçtır? (H: 1, C: 12)

E) I, II ve III

Buna göre, kütle numarası 52 ve nötron sayısı 28 olan X atomunun bir tanesinin içerdiği protonların toplam kütlesi kaç gramdır? (NA = 6.1023) –23

2

Çözüm

≈0

MİRAY YAYINLARI



Örnek

Yukarıda mol sayıları verilen gazların I. NK’daki hacmi

1 akb =

ÜNİTE

0,3 mol C3Hn bileşiği 13,2 gram olduğuna göre, “n” nin sayısal değeri kaçtır? (H: 1, C: 12)

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • MOL KAVRAMI

6.

1 sine 12 “atomik kütle birimi” denir. Atomik kütle birimi, akb ile gösterilir.

4. 1 tane

Nazlı Hidrojen

Oksijen

Karbon

C)



0,5mol karınca asidi ile ilgili;

Bahar

I. 23.NA akb’dir.

III.



NA tane atom içeren SO3 gazı

23 gramdır. NA Oğuz

yargılarından hangileri yanlıştır? (H: 1, C: 12, O: 16, NA= Avogadro sayısı) A) Yalnız I D) I ve III

n=

D)

II. 23 gramdır.



Çözüm

0,8 mol C6H12O6 katısı

B) Yalnız III

13, 2 MA

M A = 44 g/mol 3.C + n.H = MA

E)



34.NA akb NH3 gazı

C) I ve II

E) II ve III

0, 3 =

m MA

3.12 + n.1 = 44



n=8

Mehmet

187

TEST • 10 1.

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR 3.

• Birim hacmin kütlesine özkütle (yoğunluk) denir. Yoğunluk: m Kütle (g) d= V Hacim (mL)

• Asitten gelen H+ iyonu mol sayısı, bazdan gelen OHiyonu mol sayısına eşit ise tam nötralleşme olur. • H+ veya OH- iyonlarından biri artıyorsa kısmi nötralleşme olur.

formülü ile hesaplanır.

Yoğunluk

• Asit ve bazların sulu ortamdaki tepkimelerine “nötralleşme tepkimeleri” denir.

• Bir mol maddenin kütlesine mol kütlesi denir. Mol kütlesi MA ile gösterilir. Kütlesi verilen maddenin mol sayısı: m Kütle (g) n= MA Mol kütlesi formülü ile bulunur.



Aşağıdaki görselde 0,1 mol H3PO4 içeren sulu çözelti üzerine aynı sıcaklıktaki ayrı ayrı ilave edilecek sulu çözeltiler gösterilmiştir.

(g/mol)

mol

0,3 mol KOH

Buna göre, iki saniyede 1 mL su akıtan bozuk bir musluk günde kaç mol su israfına yol açar?



(H2O: 18 g/mol, dsu: 1 g/mL) B) 1200

D) 2400

C) 1980

E) 3100

2. Normal koşullarda (0°C ve 1 atm) 1 mol ideal gaz 22,4 L hacim kaplar. Oda koşullarında (25°C ve 1 atm) ise 1 mol ideal gaz 24,5 L hacim kaplar.

22

80 gram Fe2O3(k)



8 gram CH4(g)



Buna göre, NK’da 11,2 L hacim kaplayan maddelerin yaprakları kalacak şekilde diğerleri koparılırsa, çiçeğin son durumdaki görünümü aşağıdakilerden hangisindeki gibi olur? (NA= Avogadro sayısı = 6,02.1023, H: 1, C: 12, O: 16, Fe: 56) B)

B

B)

C)

D)

C) E)

D)

188

E)

0,15 mol Ca(OH)2

Karıştırma işlemleri sonucunda, sadece tam nötralleşme olan maddelerin bulunduğu bulutların renkleri kullanılarak, aşağıdaki görsellerden hangisi oluşturulabilir? A)

Şekildeki çiçeğin yapraklarında bazı maddeler ile ilgili bilgiler verilmiştir.

A)

0,3 mol NaOH





C

0,1 mol H3PO4



12,04.10 tane He(g)

1 mol O atomu içeren 1 gram H CO2(g) atomu içeren H2(g)

MİRAY YAYINLARI

A) 600

0,1 mol NH3

0,3 mol HNO3

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

4. Amiral battı oyunu en az iki oyuncuyla oynanır. Oyun-

5. Bir atomun referans olarak seçilen bir başka atomdan

cular kağıtlarına iki büyük kare çizer. Bunları enine ve

kaç kere daha ağır olduğunu gösteren sayıya bağıl

boyuna 10’ar çizgiyle 100 kareye bölerler. Kareleri ta-

atom kütlesi denir.

nımlamak amacıyla karelerin üst tarafına harfler, sol ta-

Başlangıçta bağıl atom kütlesi için referans olarak sırasıyla hidrojen ve oksijen atomları alınmışken, daha

kendi kağıdına gemilerini yerleştirir.

sonra referans olarak 12C izotopu alınmıştır.



Bir adet amiral: ✗ ✗ ✗ ✗



İki adet Kruvazör : ✗ ✗ ✗



Üç adet muharip: ✗ ✗



Dört adet denizaltı: ✗

ile gösterilir.





raflarına da 1’den 10’a kadar sayılar yazılır. Her oyuncu

Karbon

Oyuncular sırasıyla bir sayı ve bir harf söyleyerek (örneğin 8B) rakibinin gemilerini bulmaya çalışır. Rakibinden önce rakibinin gemilerinin tamamını bulan oyunu kazanır.





Yusuf ile Oğuz oyuna renk katabilmek için harfleri bazı



elementlerin sembolleri ile sayıları da bazı nicelikleri ve-

Bağıl atom kütlesini öğrenciler,

rirler. Yusuf’un oyun tablosu aşağıda verilmiştir. H

B

1

C

N

✗

✗

O

F

2

P

S

✗

3

✗

4

✗

5

✗

6

✗

K

✗

Ali

Çok küçük olduklarından kütleleri tek tek saptanamayan atomların kütleleri, seçilen referans bir atomun kütlesiyle karşılaştırılarak bulunmuştur.

Özlem

Bir element atomunun 12C atomunun kaç katı ağırlıkta olduğunu belirten sayı, element atomunun bağıl atom kütlesi olarak tanımlanabilir.

✗ ✗

✗

✗

✗

1 'si12 ne, 1 atomik kütle birimi (akb) denir.

1 tane 12C atomunun kütlesinin

7

✗

8 9

Ca

MİRAY YAYINLARI

rilen maddelerin mol sayıları ile ifade etmeye karar ve-

Selin

✗ ✗

✗

✗

✗

✗

Bir elementin bağıl atom kütlesi, diğer elementlerin bağıl atom kütlelerinden farklıdır.

10

Taha

Buna göre Oğuz’un aşağıda verilen atışlarından hangisi isabetli bir atış değildir?



(NA = Avogadro sayısı, H: 1, N: 14)

Bağıl atom kütlesinin birimi gramdır.

A) Oksijen, 8 gram hidrojen gazı



B) Fosfor, NK’da 44,8 litre hacim kaplayan He gazı



şeklinde yorumlarlar.

C) Potasyum, 18.NA tane karbon atomu içeren C2H6 gazı



Buna göre, öğrencilerden hangisinin yorumu yanlıştır?

D) Bor, 56 gram azot gazı E) Kükürt, 6.NA tane atom içeren Ne gazı

Mehmet

A) Ali

B) Özlem D) Taha

C) Selin E) Mehmet

189

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1.

3

KİMYASAL TEPKİMELER

4

Maddenin kimyasal yapısının değişerek, özellikleri farklı yeni maddeler oluşturmasına kimyasal değişim, bu değişimi gösteren denkleme ise kimyasal tepkime denklemi denir.

5 6 7

10

Kimyasal tepkimelerde, kimyasal bağların kırılması ve yeni kimyasal bağların oluşması söz konusudur. Bir tepkimede başlangıçtaki maddelere girenler veya reaktifler, tepkime sonucunda oluşan maddelere çıkanlar veya ürünler denir.

11

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) 1442443 14243

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

13

Girenler, Harcananlar Reaktifler

Ürünler Oluşanlar

I

(s) " Sıvı

(suda)

Tepkimeye giren maddeler reaktif olarak adlandırılır.

III

II. AI2O3 bileşiği tepkimede katalizör olarak kullanılmaktadır.

Isı alarak ya da ısı vererek gerçekleşir.

III. Tepkimede suda çözünmüş bir madde yer almamaktadır.

Yukarıdaki kavram haritasında kimyasal tepkimeler için verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? B) II

C) III

D) IV



A) Yalnız I

E) V

tepkimesi için aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

Enerji değişimine göre

Homojen Tepkime

Endotermik Tepkime

B) Homojendir.

Heterojen Tepkime

Ekzotermik Tepkime

C) Molekül sayısı azalmıştır.

A) NH3 ve O2 reaktiftir.

N2(g) + O2(g) $ 2NO(g)

1 H 2 2(g)

5.

E) Yeni kimyasal bağlar oluşmuştur.

H2(g) + F2(g) $ 2HF(g) + ısı

tepkimesi ile ilgili; II. Homojendir. III. Kimyasal bir değişim gerçekleşmiştir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

3.

Bütün fiziksel ve kimyasal olaylar ısı alış verişi ile gerçekleşir. Isı alarak gerçekleşen tepkimelere endotermik, ısı vererek gerçekleşen tepkimelere ise ekzotermik tepkime denir. Tepkime denklemlerinde ısı, “Q” ya da “Enerji” şeklinde ifade edilebilir. 3 O + ısı $ N2O3(g) 2 2(g) Endotermik ve homojen bir tepkime 3 O KClO3(k) + Enerji $ KCl(k) + 2 2(g) Endotermik ve heterojen bir tepkime



C3H8(g) +5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(g) + ısı

6.

Buna göre; I. 6CO2(g) + 6H2O(s) + Enerji $ C6H12O6(k) + 6O2(g)



E) I, II ve III

NaCIO3(k) + ısı $ NaCI(k) +

I. Madde sayısı ve çeşidi değişebilir. II. Isı alarak gerçekleşebilir.

III. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) + Enerji

III. Toplam enerji miktarı değişir.

yukarıda verilen tepkimelerden hangileri ekzotermik bir tepkimedir?

IV. Gaz çıkışı olabilir.

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I ve III

3 O 2 2(g)

Yukarıdaki kimyasal tepkime üzerinde çalışan bir öğrencinin; kimyasal tepkimelerle ilgili;

II. CO2(g) + CaO(k) $ CaCO3(k) + Enerji

V. Maddelerin fiziksel hâli değişebilir.

Ekzotermik ve homojen bir tepkime Ca(k) + H2SO4(suda) $ CaSO4(suda) + H2(g) + Q

C) I ve II

ÖĞRETMENİN NOTU

Isı alarak gerçekleşen tepkimelere endotermik tepkime, ısı vererek gerçekleşen tepkimelere ekzotermik tepkime denir.

N2(g) +

Ekzotermik ve heterojen bir tepkime

E) I, II ve III

I. Endotermiktir.

D) Atomların türü ve sayısı korunmuştur.

Bir kimyasal tepkimede girenler ve çıkanların tümünün fiziksel hâlleri aynı ise homojen, en az bir maddenin fiziksel hâli farklı ise heterojen tepkimedir.

C) I ve II

4NH3(g) + 5O2(g) $ 4NO(g) + 6H2O(g)

Tepkimedeki maddelerin fiziksel hâllerine göre

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g)

B) Yalnız II

D) II ve III



CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)

190

Bu bilgilerden hangileri tepkime için doğrudur?

(g) " Gaz

Kimyasal Tepkimeler

Na(k) + HCl(suda) $ NaCl(suda) +

I. Tepkime 300°C sıcaklıkta gerçekleşmiştir.

IV

2.

3S(k) + 2H2O(g)

II

Tepkimeye giren atomların çekirdek yapısı değişebilir.

A) I

300 ° C, AI2O3

2H2S(g) + SO2(g)

Kimyasal Tepkimeler



Suda çözünmüş

(aq)

renci arkadaşlarıyla tepkime ile ilgili bilgiler paylaşmıştır.

V

Tepkime denkleminde yer alan maddelerin fiziksel hâlleri, sembol ya da formüllerin sağ alt tarafında parantez içinde belirtilir. (k) " Katı

4. Aşağıdaki tepkime üzerinde çalışan bir öğ-

Homojen ya da heterojen olabilir.

Molekül sayısı değişebilir.

Heterojen tepkimeler

9

Homojen tepkimeler

8

Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE



yaptığı açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

10.

Isı alarak gerçekleşen bir tepkimedir.

D

Y

Madde sayısı ve çeşidi değişmiştir.

D

D

Fiziksel bir değişimi göstermektedir.

Y

Atomların türü ve sayısı korunmuştur.

D

3. çıkış

Oluşumu sırasında güçlü etkileşimler kırılmıştır.

D

Y

4. çıkış

5. çıkış

2. çıkış



C) 3

D) 4

5 6

denkleştirilmiş tepkimesi ile ilgili;

IV. Toplam enerji azalmıştır.

B) II ve III

D) II, III ve IV

Atom türü ve sayısı Toplam kütle

Kimyasal tepkimelerde atomların türleri ve sayıları korunur.



Buna göre;



Na2O + H3PO4 $ Na3PO4 + H2O



tepkimesi en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde H2O’nun katsayısı kaç olur? A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

MİRAY YAYINLARI

ÖĞRETMENİN NOTU

C) I, II ve III

menin kimyasal olduğunu hangi değişimler ile belirleyebileceklerini soruyor. Öğrenciler;

III. Gaz çıkışı IV. Isı değişimi

cevaplarını veriyor.



Buna göre, öğrencilerin yukarıda verdikleri cevaplardan hangileri doğru kabul edilebilir? B) I ve III

D) II, III ve IV

6 7

Molekül sayısı

Çekirdek yapısı

8

Fiziksel hâl Tanecik sayısı

• En kalabalık grubun katsayısı genellikle 1 alınır. • Tepkimedeki atom sayıları denkleştirilirken ilk önce metaller, daha sonra ametaller ve en son hidrojen ve oksijen eşitlenir.

9

C) II ve III

E) I, II, III ve IV

10 11 12 13

MAHO Ametal

Hidrojen

Oksijen

• Bileşiklerin ve atomik elementlerin kat sayıları kesirli olamaz. • Moleküler elementlerin (O3, H2, Cl2 ...) başına atom sayısını tam sayı yapacak şekilde kesirli kat sayılar getirilebilir. 1 3 O, H) 3 3 2 2

• Formüllerin önündeki katsayılar değişebilir fakat bir formülü oluşturan elementler farklı katsayılarla genişletilemez.

II. Çökelti oluşumu

A) I ve II

5

Renk, koku, tat, iletkenlik

Toplam elektriksel yük

(

I. Renk değişimi

E) 6

4

Tanecik çapı

Taneciklerin elektron sayısı değişebilir, fakat toplam elektron sayısı korunur.

E) I, II, III ve IV

12. Bir kimya öğretmeni, öğrencilerine bir tepki-



3

Toplam hacim, toplam basınç

Toplam proton, nötron sayısı

Metal

8.

2

Mol sayısı

• Toplam atom türü ve sayısı korunur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

E) 5

1

Tepkime Denklemlerinin Denkleştirilmesi

III. Toplam elektron sayısı korunmuştur.

ÜNİTE

Kimyasal Tepkimelerde Kimyasal Tepkimelerde Korunan Özellikler Değişebilen Özellikler

Toplam enerji

II. X’in formülü CuI2’dir.

tepkimesi için yukarıda verilen bilgileri doğru (D) ve yanlış (Y) olarak değerlendiren bir öğrenci kaç numaralı çıkışa ulaşır? B) 2

E)

I. Mol sayısı korunmuştur.

2

A) 1

3 2 6 5 B) C) D) 5 5 5 3

11. Cu(NO3)2(suda)+ 2NaI(suda) " X(k) + 2NaNO3(suda)

KCI(s) + enerji $ K(k) + 1 CI2(g)

tepkimesi denkleştirildiğinde O2’nin katsayısının, H2O’nun katsayısına oranı kaç olur? A)

Y

Toplam elektron sayısı korunmuştur.

Y

1. çıkış



KONUYU ÖĞRENELİM

PH3 + O2 $ PO + H2O

• Bileşikte parantez dışında alt indis olarak yazılan sayılar parantez içindeki tüm atomlara aittir. Aşağıda denkleştirilmiş tepkime denklemi örnekleri verilmiştir. Al4C3 + 12H2O $ 4Al(OH)3 + 3CH4 C2H6 +

7 O $ 2CO2 + 3H2O 2 2

2Al + 3H2SO4 $ Al2(SO4)3 + 3H2

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

7.

Örnek 9. Kapalı bir kapta,

Cu(k) + 2HNO3(suda) " CuNO3(suda)+ X(g) + H2O(s)



tepkimesi gerçekleşmektedir.



Buna göre;

13. Fe(NO3)3(suda) + 3NaOH(suda) " X + 3NaNO3(suda)

I. Tepkimede toplam kütle korunmuştur.

I. Moleküler yapıda bir bileşiktir.

II. X’in formülü NO2’dir.

II. Sistematik adı demir hidroksittir.

III. Kimyasal bir değişim geçekleşmiştir.

yargılarından hangileri doğrudur?



(Tepkime denklemi denktir.) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

denkleştirilmiş tepkimesinde yer alan X maddesi ile ilgili;

III. Yapısında üç tür atom bulunur.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

Aşağıdaki tepkime denklemlerini en küçük tam sayılarla denkleştiriniz. a) C4H10 + O2 $ CO2 + H2O b) Mg3N2 + H2O $ Mg(OH)2 + NH3 c) HCl + Ca(OH)2 $ CaCl2 + H2O d) Fe3O4 + Al $ Fe + Al2O3

Çözüm a) 2C4H10 + 13O2

$ 8CO2 + 10H2O

b) Mg3N2 + 6H2O

$ 3Mg(OH)2 + 2NH3

c) 2HCl + Ca(OH)2 d) 3Fe3O4 + 8Al

$ CaCl2 + 2H2O $ 9Fe + 4Al2O3

191

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 Öğretmen Notu

2 4 5 6 7 8

KİMYASAL TEPKİME TÜRLERİ A) Yanma Tepkimeleri Bir maddenin oksijenle gerçekleştirdiği tepkimeye yanma tepkimesi denir. Oksitlenme olarak da bilinir. Genellikle ekzotermiktir (Azotun (N2) yanması hariç). Yanma tepkimeleri sonucunda elementlerin oksitleri oluşur.

11 12 13

Hızlı Yanma (Alevli)

Yavaş Yanma (Alevsiz)

• Odunun yanması

• Demirin paslanması

• Kağıdın yanması

• Gümüşün oksitlenmesi

• Benzinin yanması

• Bakırın oksitlenmesi

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ





Buna göre, aşağıda verilen tepkimelerden hangisi yanma tepkimesidir?

B) NaCIO3(k) $ NaCI(k) +

1 O $ H2O(g) + ısı 2 2(g)

H2(g) +

Cu(k) +

3 O $ Fe2O3(k) + ısı 2 2(g) 1 O $ CuO(k) + ısı 2 2(g)

2Ag(k) +

1 O $ Ag2O(k) + ısı 2 2(g)



Yanma olayı için belirli bir tutuşma sıcaklığına ihtiyaç vardır.

II

III

Yukarıdaki kavram haritasında yanma tepkimesi için verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? B) II

Bileşikte 6C atomu alabileceği maksimum değerliği (+4) aldığı için bileşik yanmaz.

+6

SO 3

D) IV

E) V

1 O $ Ag2O(k) 2 2(g)

• CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g)

Yukarıda verilen tepkimelerle ilgili; I. Ekzotermik olma

Bileşikte 7N atomu alabileceği +5 maksimum değerliği (+5) aldığı N2O5 için bileşik yanmaz. Bileşikte 16S atomu alabileceği maksimum değerliği (+6) aldığı için bileşik yanmaz.

B) Pınar

II. Homojen olma

5. Isıca yalıtılmış sabit hacimli bir kapta; C(k) + O2(g) $ CO2(g) + ısı

tepkimesi gerçekleşiyor.



Tepkime süresince; I. Katı kütlesi azalır. II. Kaptaki O2 gazı yüzdesi azalır. III. Kaptaki taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar.



değişimlerinden hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I

B) I ve II

özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

6. Isıca yalıtılmış kaplarda gerçekleşen aşağıdaki tepkimelerin hangisinde tepkimenin gerçekleştiği kap soğur? 1 A) SO2(g) + O2(g) $ SO3(g) 2 B) C(k) + O2(g) $ CO2(g)

III. Hızlı gerçekleşme

C) Zeynep

E) Mehmet

D) II ve III

3. • 2Ag(k) + CO 2

C) III

4A 5A 6A 7A 8A

Alabileceği +4 +5 +6 +7 – maksimum değer

+4

Yanıcı ve yakıcı maddeye ihtiyaç vardır.

Hızlı ya da yavaş gerçekleşebilir.

A) I

yukarıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği bilgi yanlıştır?

Genellikle ekzotermiktir.

IV

Bir bileşik formülündeki merkez atom alabileceği maksimum yükseltgenme basamağına sahipse yanmaz. Bu maddelere yanmaya karşı asaldır denir.

C2H6 ve O2 maddeleri kimlik özelliklerini kaybetmiştir.

D) Fikret

Yanma Tepkimesi



Mehmet

A) Semiha

V

Azotun yanması endotermiktir.

Grup

Fikret

I

Demirin nemli havada paslanması yanma tepkimesi değildir.

N2(g) + O2(g) + ısı " 2NO(g)

O2 yanıcı, C2H6 yakıcı maddedir.

Zeynep

3 E) Fe2O3(k) $ 2Fe(k) + O2(g) 2

Yavaş yanma Alevsiz yanma

Uyarı

Pınar Atom sayısı ve cinsi korunmuştur.

D) S(k) + O2(g) $ SO2(g)

2.

Isı veren bir tepkimedir.

Semiha

3 O 2 2(g)

C) 2H2O(s) $ 2H2(g) + O2(g)

Hızlı yanma Alevli yanma

2Fe(k) +

7 O $ 2CO2(g) + 3H2O(s) 2 2(g) tepkimesi ile ilgili; C2H6(g) +

Yanma tepkimesidir.

A) P2(g) + 3H2(g) $ 2PH3(g)

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g) + ısı C(k) + O2(g) $ CO2(g) + ısı

192

4.

ni ile birleşip yeni maddeler oluşturmasıdır.

Yanma Olayı

9 10

1. Yanma, yanıcı bir maddenin havanın oksije-

MİRAY YAYINLARI

3

Yanma Tepkimeleri

C) N2(g) + O2(g) $ 2NO(g) 1 O $ H2O(s) 2 2(g) 1 E) CO(g) + O2(g) $ CO2(g) 2 D) H2(g) +

Yanma tepkimesidir.

I

KONUYU ÖĞRENELİM

10.

H2 yanıcı, O2 yakıcı maddedir.

Alevli ya da alevsiz gerçekleşebilir.

II I

2H2(g) + O2(g) $ 2H2O(g) + ısı

IV

IV

III

III Maddelerin yanması için belirli bir sıcaklığa ulaşması gerekir.

Hidrojen gazı (H2) yakıt olarak kullanılabilir.

Yakılan H2 miktarı arttıkça açığa çıkan ısı miktarı artar.



Yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) I ve II

II

Yanma

tepkimesi ile ilgili



Oksijensiz ortamda gerçekleşebilir.

B) II ve III

D) II, III ve IV

C) I, II ve III

Yukarıdaki kavram haritasında yanma olayı ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) I ve IV

B) II ve III

D) I, II ve III

E) I, II, III ve IV

Tüm maddeler uygun koşullarda yanabilir.

C) I ve II

E) II, III ve IV

• Yapısında C, H veya C, H, O elementleri içeren bileşiklere organik bileşikler denir. Organik bileşikler yandığında yapılarındaki C atomu sayısı kadar CO2 ve yapılarındaki H atomu sayısının yarısı kadar H2O oluştururlar. C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(g) + ısı C2H5OH(g) + 3O2(g) $ 2CO2(g) + 3H2O(g) + ısı

• SO3, CO2 ve N2O5 bileşikleri gibi, soygazlar (He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn) ve altın da (Au) yanmaya karşı asaldır, yani yanma tepkimesi vermezler.

yukarıdaki tepkimeler veriliyor.



Buna göre; I. B, SO2 ise A, SO3’tür. II. A havadan ağır ise yangın söndürücü olarak kullanılabilir. III. D maddesinin molekül formülü C2H4’tür.



A) Yalnız II

B) I ve II

Yanmaya karşı asal olan ya da yanma tepkimesi endotermik olan maddeler yakıt olarak kullanılamaz.

D) Yalnız III



Buna göre;



I. Ne(g)

II. Au(k)



IV. N2(g)

V. CO2(g)



yukarıda verilen maddelerden hangileri yakıt olarak kullanılamaz? A) I ve II

E) I, II ve III

• İyi bir yangın söndürücü; 1. Yanmamalı, 2. Havadan ağır (yoğun) olmalı, 3. Yanan yüzeyin hava ile temasını kesmeli.

B) II ve III

D) I, II, IV ve V

Örnek

III. CH4(g)

C5Hx(g) + 7O2(g) $ yCO2(g) + 4H2O(g)

C) I, II ve III

E) I, II, III, IV ve V

Yukarıda verilen denkleştirilmiş tepkime denklemi ile ilgili; I.

Homojen tepkimedir.

II.

x > y’dir.

III. Ekzotermiktir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

9. Metallerin, zamanla havanın oksijeni ile birleşerek metal oksitlerine dönüşmesine yavaş yanma denir. Yavaş yanma tepkimelerinde alev ve ışık gözlenmez.

12. CH3NH2 bileşiği yandığında, II. CO2

3 O $ Fe2O3(k) 2 2(g) II. 2Cu(k) + O2(g) $ 2CuO(k)

III. H2O IV. CH4

III. C(k) + O2(g) $ CO2(g)

A) Yalnız I

B) I ve II

V. H2

D) Yalnız III

C) I ve III

E) I, II ve III

7 8 9

12 13

C) I ve III

E) I, II ve III

Yapısında C ve H atomu bulunduran bileşikler organik bileşiklerdir. Organik bileşikler yandığında yapılarındaki C atomu sayısı kadar CO2 (y = 5) ve H atomu sayısının yarısı kadar da H2O oluştururlar (x = 8). Buna göre x > y dir.

I. N2

Buna göre;

yukarıda verilen tepkimelerden hangileri yavaş yanma tepkimelerine örnek verilebilir?

6

Çözüm

I. 2Fe(k) +



5

11

He + O2 $ Tepkime gerçekleşmez.

4. Zehirli olmamalı.

C) I ve III

4

10

3. Tutuşma sıcaklığı gereklidir.

ÖĞRETMENİN NOTU

yargılarından hangileri doğrudur?

3

2. Yakıcı madde,

11.

MİRAY YAYINLARI



2

SO3 + O2 $ Tepkime gerçekleşmez.

1. Yanıcı madde,

• A + O2 $ tepkime yok 1 • B + O2 $ A 2 • D + 6O2 $ 4CO2 + 4H2O

1

CO2 + O2 $ Tepkime gerçekleşmez. • Yanma tepkimesinin gerçekleşebilmesi için;

8. A, B ve D maddelerinin O2 ile etkileşimi hakkında;

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

7.



yukarıda verilen maddelerden hangilerinin oluşması beklenmez? A) I ve III

B) I ve V

D) I, II ve III

C) I ve IV

E) IV ve V

Tepkime denkleminde tüm maddeler gaz fazında bulunduğu için tepkime homojendir. Oksijenle verilen tepkimeler yanma tepkimesidir ve azotun yanması hariç diğer yanma tepkimeleri ekzotermiktir. Cevap: E

193

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

3

B) Sentez (Oluşum) Tepkimeleri

4 6

Birden fazla kimyasal türün tepkimeye girerek yeni madde veya maddeler oluşturduğu tepkimelere sentez (oluşum) tepkimeleri denir. Genellikle ekzotermik tepkimelerdir.

7

4Fe(k) + 3O2(g) $ 2Fe2O3(k) + ısı

8

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) + ısı

9

2SO2(g) + O2(g) $ 2SO3(g) + ısı

5

10 11 12 13

Sentez ve Analiz Tepkimeleri

1. Karmaşık yapıdaki bir maddenin daha basit

4.

yapılı maddelere ayrıştığı tepkimelere analiz (ayrışma) tepkimesi denir.

2. X(k) + H2O(s) $ Fe(OH)2(k)

Kapalı sabit hacimli bir kapta; 1 O 2 2(g)

CO2(g) + ısı $ CO(g) +

tepkimesi gerçekleşmektedir.



Buna göre, tepkime ile ilgili;

II. X’in formülü, FeO’dur. III. 2. tepkime sentez tepkimesidir.

II. Yanma tepkimesidir.



A) Yalnız I

B) Yalnız II

5.

2NaHCO3(k) + ısı $ Na2CO3(k) + CO2(g) + H2O(g)

Aşağıdaki tepkimelerden hangisi hem sentez hem de endotermik bir tepkimedir?

tepkimesi gerçekleşmektedir.

A) 2NH3(g) $ N2(g) + 3H2(g)

Buna göre, aşağıda verilen ifadelerin doğru veya yanlış olduğunu (D) ve (Y) şeklinde belirtiniz.

1 B) SO2(g) + O2(g) $ SO3(g) 2 5 C) N2(g) + O2(g) $ N2O5(g) 2

1. Sentez tepkimesidir.

(

)

2. Analiz tepkimesidir.

(

)

3. Yanma tepkimesidir.

(

)

4. Zamanla toplam kütle azalır. (

)

5. Zamanla katı kütlesi azalır.

(

)

6. Heterojen bir tepkimedir.

(

)

7. Ekzotermik bir tepkimedir.

(

)

III. Tepkime en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde, H2’nin katsayısı 2 olur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

D) II ve III



denklemine göre Y ve Z maddelerine dönüşüyor.



Bu tepkime ve tepkimede yer alan maddeler ile ilgili; Tepkime endotermiktir.

SO3 gazının elementlerine ayrışması V

Ahmet

Suyun elektrolizi I

III

Fakat kimyasal tepkimelerde toplam kütle her zaman korunur. Buna göre: 1. (Y)

2. (D)

3. (Y)

5. (D)

6. (D)

7. (Y)

4. (Y)

II

Kireç taşının (CaCO3) yüksek sıcaklıkta CaO ve CO2 maddelerine parçalanması

A) I, III ve V

B) II, III ve IV C) I, II ve III

D) III, IV ve V

Mehmet

Hasan

E) I, II, III, IV ve V



Analiz tepkimesidir. Hüseyin

Demir metalinin oksitlenmesi

Kavram haritasındaki değişimlerden hangileri, analiz tepkimelerine örnek olarak verilebilir?

X bir bileşiktir.

Y ve Z birer elementtir.

Analiz Tepkimesi



E) I, II ve III

E) 2Ca(k) + O2(g) $ 2CaO(k)

Çözüm

Oluşan ürünün bir kısmı gaz olduğu için katı kütlesi azalmaktadır.

C) I ve II

6. Saf X maddesi; X(k) + ısı $ Y(k) + Z(g)

3.

Tepkimede NaHCO3(k) ısı enerjisi ile parçalanarak Na2CO3(k), CO2(g) ve H2O(g) maddelerine dönüşüyor. Tepkime analiz tepkimesidir.

B) Yalnız II

D) S(k) + O2(g) $ SO2(g)

Havadan sıvı azot eldesi IV

194

Yukarıda verilen denkleştirilmemiş tepkime denklemi ile ilgili; II. Homojen tepkimedir.

mesiyle yeni bileşiklerin oluştuğu tepkimelere sentez tepkimeleri denir.

C3H4(g) + H2(g) $ C3H8(g)

I. Sentez tepkimesidir.

2. İki veya daha çok maddenin tepkimeye gir-

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

2H2(g) + O2(g)

Kapalı sabit hacimli bir kapta;

E) I, II ve III

C) I ve II

E) III ve IV

D) II ve III

Örnek

C) I ve II

yargılarından hangileri yanlıştır?

2KClO3(k) + ısı $ 2KCl(k) + 3O2(g) Elektroliz

B) Yalnız II

D) I ve III

IV. Homojen bir tepkimedir.

MgCO3(k) + ısı $ MgO(k) + CO2(g)

2H2O(s)

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

III. Endotermik bir tepkimedir.

Bir molekülün ısı veya elektrik enerjisi ile daha küçük kimyasal türlere ayrışmasına analiz (ayrışma) tepkimesi denir. Genellikle endotermik tepkimelerdir.

Yukarıda verilen tepkimeler ve X maddesi ile ilgili; I. 1. tepkime analiz tepkimesidir ve endotermiktir.

I. Analiz tepkimesidir.

C) Analiz (Ayrışma) Tepkimeleri

1. FeCO3(k) $ X(k) + CO2(g)

Farklı kimyasal özelliklerdeki yeni maddelerin oluştuğu bir tepkimedir.

Emin

yukarıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği bilginin kesinliği yoktur? A) Ahmet

B) Mehmet

D) Hüseyin

C) Hasan

E) Emin

10.

ÖĞRETMENİN NOTU

Sentez tepkimelerinde elementler birleşerek bileşik oluşturabileceği gibi, daha basit ve küçük moleküllü bileşikler birleşerek daha büyük bileşikler oluşturabilir.

Buna göre;

Örnek

2

II. Magnezyum metalinin oksitlenmesi III. CO2 gazının elementlerine ayrışması

I. H2(g) + Br2(s) $ 2HBr(s)

II. Endotermiktir.

Yukarıda verilen olaylardan hangileri analiz tepkimelerine örnek verilebilir?

II. NH3(g) + HCI(g) $ NH4CI(k)

III. Sonucunda yeni bileşikler oluşur.

A) Yalnız I

I. Analiz tepkimesidir.

III. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

Buna göre, saf MgCI2 sıvısının elektrolizi ile ilgili;



yukarıdaki tepkimelerden hangileri sentez tepkimelerine örnek olarak verilebilir? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız II

B) I ve II

C) I ve III

I. NaCl(s)

C) I ve II



E) Yalnız III

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm

E) I, II ve III

D) II ve III

B) Yalnız III

D) II ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Elektroliz

Analiz tepkimesi

1 Na(k) + Cl ..... 2 2(g)

1 O $ MgO(k) ...... 2 2(g) Sentez tepkimesi

II. Mg(k) +

11. Demir nemli havada pas denilen korozyona

8. SO3(g) + H2O(g) $ H2SO4(s) + ısı I. Küçük moleküllerin birleşmesi ile büyük bir molekül oluşmuştur. II. Geri yöndeki tepkime analiz tepkimesidir. III. Isıca yalıtılmış bir kapta gerçekleşirse kabın sıcaklığı artar.



tepkimesi ile ilgili;

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

MİRAY YAYINLARI





uğrar. Demirin paslanma tepkimesi; 3 2Fe(k) + O2(g) $ Fe2O3(k) 2 şeklinde gerçekleşir. Buna göre, demirin paslanma tepkimesi ile ilgili;

C) N2(g) + O2(g) $ 2NO(g)

E) I, II ve III

E) I, II ve III

CaCO3(k) + ısı $ CaO(k) + CO2(g)



(Sönmemiş kireç)

I. Kireç taşından sönmemiş kireç oluşumu endotermik olup analiz tepkimesidir.



II. Sönmemiş kireçten sönmüş kireç eldesi ekzotermik olup sentez tepkimesidir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

D) Na2O2(k) $ Na2O(k) +

1 O 2 2(g)

1 O 2 2

Denklemi;

I. C(k) + O2(g) $ CO2(g)

tepkimesi analiz tepkimesidir.

Cevap: D

Örnek

I. Tepkimeye giren glikoz (C6H12O6) miktarı arttıkça, açığa çıkan enerji miktarı da artar.

IV. CaO(k) + O2(g) $ 2CaO2(k) ..............

A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız III

C) I ve II

E) Yalnız II

6 7 8 9 10 11 12

II. CaO(k) + CO2(g) $ CaCO3(k.............. III. 2BaO2(k) $ 2BaO(k) + O2(g)..............

yargılarından hangileri doğrudur?

5

..............

şeklinde olan oksijenli solunum ile ilgili;

III. Ekzotermiktir.

Na2O2 $ Na2O +

Aşağıda verilen tepkimelerin, tepkime türlerini karşılarına yazınız.

II. Tersi sentez tepkimesidir.

III. Her iki tepkimede de reaktiflerin kimlik özellikleri değişmiştir.

1 O $ CO2(g) 2 2(g)

vücuda alınan glikoz (C6H12O6) hücre içerisinde parçalanır. Bazı canlılar glikozu oksijen kullanarak parçalar. Bu olaya oksijenli solunum denir.

C6H12O6 + 6O2 $ 6CO2 + 6H2O + enerji

Buna göre;

A) N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

Çözüm

kirecin elde edilme tepkimesi şöyledir:

(sönmüş kireç)

hangisi

E) CaO(k) + CO2(g) $ CaCO3(k)

9. İnşaat işlerinin temel maddelerinden olan



Örnek

A) Yalnız I

C) I ve II

4

Cevap: C

B) CO(g) +

C) I ve II

CaO(k) + H2O(s) $ Ca(OH)2(k) + ısı

Analiz tepkimesi

yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III



(Kireç taşı)



3

13

III. CO2(g) $ C(k) + O2(g) ......

Aşağıdaki tepkimelerden sentez tepkimesi değildir?

12. Solunumda,





I. Sentez tepkimesidir. II. Yanma tepkimesidir. III. Isı açığa çıkan bir tepkimedir. B) Yalnız II

ÜNİTE

1 I. Sıvı NaCl nin elektrolizi



KONUYU ÖĞRENELİM

ÖĞRETMENİN NOTU Elektroliz, elektrik enerjisi yardımıyla bileşiklerin elementlerine ayrıştırılması işlemidir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

7.

Çözüm I. Yanma ve sentez tepkimesidir. Heterojen ve ekzotermiktir. II. Sentez tepkimesidir. Heterojen ve ekzotermiktir. III. Analiz tepkimesidir. Heterojen ve endotermiktir. IV. Yanma ve sentez tepkimesidir. Heterojen ve ekzotermiktir.

195

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

Çözünme – Çökelme Tepkimeleri

1. Bir maddenin farklı bir madde içerisinde

4. İyonik yapılı maddeler içeren çözeltiler ka-

3

D) Çözünme - Çökelme Tepkimeleri

gözle görülemeyecek şekilde homojen ola-

4

İki ya da daha fazla maddenin birbiri içinde homojen olarak dağılmasına çözünme, oluşan homojen karışıma ise çözelti denir. Çözeltide genellikle miktarı az olan madde çözünen, miktarı çok olan madde ise çözücüdür.

rak dağılmasına çözünme denir.

rıştırıldığında, farklı çözeltiler içinde bulunan belirli katyon ve anyonların birleşerek suda az çözünen iyonik katılar oluşturmasına çökelme tepkimesi denir.

5 6 7 8 9 10 11 12 13

Farklı tür çözeltilerin karıştırılmasıyla bir araya gelen anyon ve katyonların birleşerek suda az çözünen iyonik bir katı oluşturmasına çökelme, oluşan katıya çökelek, bu tür tepkimelere de çözünme-çökelme tepkimesi denir.





Buna göre; I. C6H12O6(k) $ C6H12O6(suda)



Buna göre;

II. CH3OH(s) $ CH3OH(suda)



KF(suda)+ AgNO3(suda) $ AgF(k)+ KNO3(suda)

III. I2(k) $ I2(g)



tepkimesi ile ilgili; I. Sulu çözeltiler arasında gerçekleşen fiziksel bir tepkimedir.

yukarıda verilen tepkimelerden hangileri çözünme olayını gösterir? A) Yalnız I

Pb(NO3)2(suda) + 2Kl(suda) $ PbI2(k) + 2KNO3(suda)

B) Yalnız II

D) II ve III

+ + Pb2+ (suda) 2NO3(suda) 2K (suda) 2I (suda) çökelek 2K (suda) 2NO3(suda)

II. Ag+ iyonu ile F- iyonu birleşerek AgF katısını oluşturmuştur. III. K+ ve NO-3 iyonları sulu çözeltide kalmıştır.

C) I ve II

E) I, II ve III

Çözeltiler karıştırıldığında çökelme tepkimesine giren iyonlar ve oluşan çökeleğe göre net iyon tepkimesi yazılır. (Ürünlerde oluşan katıya bakılarak yazılır.)

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Çökelme tepkimesine girmeyen ve suda çözünmüş hâlde bulunan iyonlara da seyirci iyonlar denir. (Ürünlerde suda çözünen maddeye bakılarak belirlenir) K+(suda)

ve

sadece moleküllerine ayrışan maddeler mo-

Pamukkale travertenleri, mağaralardaki sarkıt ve dikitlerin oluşumu çözünme-çökelme tepkimelerine örnektir.

leküler çözünür.

Aşağıda iki farklı tepkimenin net iyon tepkimeleri ve seyirci iyonları gösterilmiştir.



.



Çöken katı

.

Seyirci iyonlar

Buna göre; I. Şeker (C6H12O6) II. Sofra tuzu (NaCI)

1. Tepkime AgNO3(suda) + KCl(suda) $ AgCl(k) + KNO3(suda)

5. Çözünme – çökelme tepkimelerinde çökel-

2. Suda çözündüklerinde iyon oluşturmayan

NO-3(suda)

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

Net iyon tepkimesi = Pb2+ (suda) + 2I (suda) $ PbI2(k)

me tepkimesine katılmayan iyonlara seyirci iyonlar denir.

Buna göre;



LiI(suda) + CuNO3(suda) $ CuI(k) + LiNO3(suda)



tepkimesindeki seyirci iyonlar ile ilgili; I. Li+ ve NO-3 iyonlarıdır. II. Tepkime sonrasında karışımın elektrik akımını iletmesini sağlarlar. III. Sulu çözelti içerisinde bulunurlar.

III. Etil alkol (C2H5OH)

yukarıda verilen maddelerden hangileri suda moleküler çözünür?

Net iyon = Ag+ (suda) + Cl (suda) $ AgCl(k) tepkimesi

A) Yalnız I

Seyirci iyonlar = K+(suda), NO3(suda)

B) Yalnız II

D) I ve III



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

C) I ve II

B) Yalnız II

D) II ve III

E) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

2. Tepkime K2S(suda) + Ca(OH)2(suda) $ CaS(k) + 2KOH(suda) Net iyon = Ca2+ 2(suda) + S (suda) $ CaS(k) tepkimesi

Seyirci iyonlar = K+(suda), OH-(suda)

Uyarı Suda iyi çözünen bileşikler; • Alkali metallerin tuzları (Li, Na, K ...) • Amonyum iyonu tuzları (NH4+)

• Nitrat iyonu tuzları (NO-3) • Asetat iyonu tuzları (CH3COO-) • Bazı halojen iyonu tuzları (Cl-, Br-, I-) Bu bilgiler müfredatta olmamasına rağmen soru çözümlerinde yardımcı olacağı düşünüldüğü için verilmiştir.

196

3. Asit, baz ve tuzlar suda çözünürken iyonları

na ayrışır.

6.

CuNO3(suda) + NaOH(suda) $ CuOH(k) + NaNO3(suda)

Buna göre;



Yukarıda verilen tepkime ile ilgili;



I. O2

III. KNO3



II. CH3COOH

IV. Ca(OH)2



I. Çözünme–çökelme tepkimesidir. II. Heterojen bir tepkimedir. III. Reaktiflerin kimlik özellikleri değişmemiştir.

yukarıda verilen maddelerden hangileri suda çözünürken iyonlarına ayrışır? A) I ve III

B) II ve III

D) I, II ve III

C) II ve IV

E) II, III ve IV



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

7. Çözünme – çökelme tepkimelerinde sade-



Buna göre;



2KI(suda)+ Sn(NO3)2(suda) " SnI2(k) + 2KNO3(suda)



tepkimesindeki net iyon denklemi ile ilgili;

Cu(NO3)2(suda)

+

K2CO3(suda)

1



I. Sn2+ (suda) + 2I (suda) $ SnI2(k) şeklindedir.



$

2

Buna göre, 3 nolu sistemle ilgili; I. X ile gösterilen katı, CuCO3’tür.

yargılarından hangileri doğrudur?

III. Sistem elektrolittir.

B) Yalnız II

D) II ve III

X(k)

Yukarıdaki şekillerde 1 ve 2 numaralı kaplarda belirtilen çözeltiler karıştırıldığında 3 numaralı kaptaki sistem elde ediliyor.

II. K+ ve NO-3 seyirci iyonlardır.

C) I ve III

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

8. 1 numaralı çözeltiyi

1

2

II. Sarı renkli katı PbI2 bileşiğidir. III. Kimyasal bir değişim gerçekleşmiştir. yukarıda yaptığı açıklamalardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

11.

2NaOH(suda)+ Pb(NO3)2(suda) " Pb(OH)2(k)+ 2NaNO3(suda)



Yukarıda verilen tepkime denklemine göre, I. Çözünme–çökelme tepkimesi gerçekleşmiştir.

Pb(NO3)2(suda)

I. İyonlar arası yer değiştirme tepkimesi gerçekleşmiştir.



2 NO-3

Alkali metal tuzları ve iyonu tuzları suda iyi çözünen bileşiklerdir. I.

Na2CO3(suda) + Fe(NO3)2(suda) $

II.

KF(suda) + Cu(NO3)2(suda) $

Buna göre, yukarıda verilen reaktiflerin karıştırılmasıyla oluşabilecek çökeleklerin formülleri aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? I



II

II. Net iyon tepkimesi; – Pb2+ (suda) + 2OH (suda) $ Pb(OH)2(k)

şeklindedir. III. Moleküller arası bir yer değiştirme tepkimesi gerçekleşmiştir.

5 6 7 8

KNO3

9

B) NaNO3

CuF2

C) FeCO3

KNO3

10

D) FeCO3

CuF2

E) Fe(OH)2

Cu(OH)2

11 12

B) Yalnız II

A) Yalnız III

C) I ve II

Çözüm I. tepkimede suda iyi çözünen alkali metal iyonu olan Na+ ve NO3- iyonlarını çıkartırsak geriye kalan Fe2+ ve CO32- iyonlarının oluşturacağı tuz çöker (FeCO3). II. tepkimede suda iyi çözünen alkali metal iyonu olan K+ ve NO3- iyonlarını çıkartırsak geriye kalan Cu2+ ve F– iyonlarının oluşturacağı tuz çöker (CuF2). Cevap: D

yargılarından hangileri yanlıştır?

D) I ve II

C) Yalnız I

E) II ve III

Örnek

E) I, II ve III

9. Mehmet Öğretmen laboratuvarda AgNO3 çözeltisi hazırlayıp çözeltinin iletkenliğini ölçüyor. Daha sonra hazırladığı çözeltiye aynı sıcaklıkta bir miktar CaCI2 katısı ekleyip çözüyor. Bir süre bekledikten sonra çözeltinin iletkenliğini ölçüyor ve iletkenliğin azaldığını tespit ediyor.



4

A) NaNO3

Çözünme-çökelme tepkimeleri için;



3

13

NaI(suda)

MİRAY YAYINLARI

2 numaralı çözeltiye eklediğinde bir süre sonra 2 numaralı kabın dibinde parlak sarı renkte bir katı oluştuğunu gözlemleyen Ömer’in bu değişim ile ilgili;

Örnek



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

E) I, II ve III

1

NO–3

3

II. Analiz tepkimesine örnek olarak verilebilir. III. Kimyasal bir değişimi gösterir. A) Yalnız I

K+

ÜNİTE

12.

IV III

E) Katısı ile dengede doygun çözelti oluşmuştur.

Mağaralarda oluşan sarkıt ve dikitler örnek verilebilir.

III. Sulu ortamda gerçekleşir. yargılarından hangileri doğrudur?

I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

II

Çözüm

A) Çökelme tepkimesi gerçekleşmiştir.

D) Eklenen CaCI2 katısı iyonlaşarak çözünmüştür.

Çözünme–çökelme tepkimeleri

Katısı ile dengede aşırı doygun bir çözelti oluşur.

(AgCI tuzunun suda çözünürlüğü ihmal edilecek.)

C) Çözeltide bulunan iyon derişimi artmıştır.

İyonların yer değiştirmesi ile gerçekleşir.

Çöken madde iyonik bileşiktir.

II.

A) Yalnız I

Buna göre, Mehmet Öğretmen’nin yaptığı deney sonucunda seçeneklerde verilen yargılardan hangisi çıkarılamaz?

B) Bir miktar AgCI katısı oluşmuştur.

Çaydanlıkların dibinde kireç oluşması örnek olarak verilebilir.

I.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ



KONUYU ÖĞRENELİM

10.

ce çöken maddeyi oluşturan iyonların ve oluşan katı maddenin gösterildiği tepkime denklemine net iyon denklemi denir.



Tepkime sonunda ortamda önceden bulunmayan yeni bir bileşik oluşur.

Yukarıdaki kavram haritasında çözünme– çökelme tepkimeleri ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve IV

C) I, II ve III

E) II, III ve IV

Çözünme-çökelme tepkimelerinde sulu çözeltilerden gelen maddelerden birinin katyonu ile diğerinin anyonu birleşerek suda çözünmeyen iyonik bir bileşik oluşturur ve bu bileşik çöker. Sarkıt ve dikitlerin yanı sıra Pamukkale travertenleri ve demliklerin dibindeki kireç tortuları da bu olaylara örnektir. Cevap: E

197

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

3

E) Asit-Baz Tepkimeleri

5 6

Asitler su ortamında hidronyum (H3O ) iyonları oluşturan bileşiklerdir. Tatları ekşidir ve aşındırıcı özellik gösterirler. HBr(suda) + H2O(s) $ H3O+(suda) + Br-(suda)

8

HF, HCl, HBr, HNO3, H2SO4, CH3COOH,

9

Bazlar suya hidroksit iyonu (OH-) veren ya da su ile tepkimesinden hidroksit iyonu oluşturan bileşiklerdir. Tatları acıdır, sulu çözeltileri ele kayganlık hissi verir.

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

13



HCOOH

H2SO4 bileşiğinin sulu çözeltisine aşağıdakilerden hangisi eklenirse, asit–baz tepkimesi gerçekleşir?



A) Zn metali

B) Ca(OH)2(suda) + H2SO4(suda) " CaSO4(suda) + 2H2O(s)

C) CH3OH’ın sulu çözeltisi

C) NH3(g) + HF(g) " NH4F(k)

D) Ba(OH)2’nin sulu çözeltisi

D) KOH(suda) + HNO3(suda) " KNO3(suda) + H2O(s)

E) C2H5OH’ın sulu çözeltisi

Ba(OH)2(k) $ Ba2+ (suda) + 2OH (suda)

Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi nötralleşme tepkimesi değildir? A) HCI(suda) + NH3(suda) " NH4CI(suda)

B) CH3COOH’ın sulu çözeltisi

LiOH(k) $ Li +(suda) + OH-(suda)

ÖĞRETMENİN NOTU

Sulu çözeltideki asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH - iyonunun tepkimeye girerek su oluşturmasına nötralleşme tepkimesi denir.

HNO3(suda) + H2O(s) $ H3O+(suda) + NO-3(suda)

Bazı asitlerin formülleri:

11

Asit ve baz sulu çözeltilerinin birbirleriyle tepkimesine asit – baz tepkimesi denir.

+

7

10

4.

ÖĞRETMENİN NOTU

E) HCI(suda) + LiOH(suda) " LiCI(suda) + H2O(s)

Bazı bazların formülleri: NaOH, KOH, LiOH, Mg(OH)2, Ca(OH)2, NH3

Asit ve bazlar birbirleriyle tepkimeye girerek genellikle tuz ve su oluştururlar. Bu tepkimelerde asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH- iyonu birleşerek suyu oluşturur. Asit-baz tepkimeleri ekzotermik tepkimelerdir. Bu tepkimelere sulu ortamda gerçekleştiğinde nötralleşme tepkimeleri de denir.

2. NaOH(suda)

Asit + Baz $ Tuz + Su

1. kap

HCl(suda) + NaOH(suda) $ NaCl(suda) + H2O(s) H2SO4(suda)+ 2KOH(suda)$ K2SO4(suda)+ 2H2O(s)



2HNO3(suda) + Ba(OH)2(suda) $ Ba(NO3)2(suda) + 2H2O(s)

• Her asit baz tepkimesi nötralleşme tepkimesi değildir. Örneğin amonyak (NH3) ile hidroklorik asidin (HCl) tepkimesi sulu ortamda gerçekleşmediği için nötralleşme tepkimesi değil, sadece asit-baz tepkimesidir.

Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltiler ile ilgili;

Asit

5. 2H3PO4(suda)+ 3Ca(OH)2(suda) "X(suda) + 6H2O(s)



tepkimesi ile ilgili;



Asit–baz tepkimesidir.

II. Her iki çözelti de elektrolittir. III. Çözeltiler karıştırıldığında, NaNO3 tuzu ile birlikte H2O molekülü oluşur.

NH3(g) + HCl(g) $ NH4Cl(k) Baz

2. kap

I. 1. kaptaki baz, 2. kaptaki asit çözeltisidir.

Uyarı



HNO3(suda)

MİRAY YAYINLARI

4

1.

Asit – Baz Tepkimeleri

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Tuz

B) Yalnız II

D) II ve III

• Fakat bu tepkime sulu ortamda gerçekleşirse nötralleşme tepkimesi olur.

Elif



C) I ve II

E) I, II ve III

Nötralleşme tepkimesidir. Eylül



X ile gösterilen maddenin formülü, Ca3P2 dir.

NH3(suda) + HCl(suda) $ NH4Cl(suda)

• Asit-baz tepkimelerinde oluşan tuz, asitten gelen anyon ile bazdan gelen katyonun birleşmesi sonucu oluşur. NaOH(suda)

+

Na+(suda) OH-(suda) Tuz NaCl(suda)

3. Sönmüş kirecin sulu çözeltisine sirke eklendi-

H+(suda) Cl-(suda)

Su H2O(s)

Tuz NaCl(suda)

• Kuvvetli asit–bazlarda nötralleşme tepkimelerinin net iyon tepkimesi asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH- iyonu arasında gerçekleşir. Nötralleşme tepkimelerinin net iyon denklemi:

H+(suda) + OH-(suda) $ H2O(s) şeklindedir.

Net iyon denklemi H+(suda) + OH–(suda) " H2O(s) şeklindedir.



ği zaman bir kimyasal reaksiyon gerçekleşir.

HCl(suda) $ NaCl(suda) + H2O(s)

Uyarı

198

Ceren



Aşağıda verilen reaksiyonlardan hangisi yukarıda örnek olarak verilen reaksiyon ile aynı türdendir?

Pınar



A) Gümüşün kararması B) Suyun elektrolizi

Toplam kütle korunur. Beril

C) Metan gazının yanması

Yukarıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği bilgi hatalıdır?

D) Sabunlu su ile tuz ruhunun etkileşimi

A) Elif

E) Demir çivinin paslanması



D) Pınar

B) Eylül

C) Ceren

E) Beril

6. X asidi ile Y bazının tepkimesinden MgCO3

9. Yeliz Öğretmen öğrencilerine X ve Y mad-

ve H2O bileşikleri oluşmaktadır.

deleri ile ilgili aşağıdaki bilgileri veriyor.

Buna göre, X asidi ile Y bazı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

• X’in sulu çözeltisi kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirmektedir. • Y suda çözündüğünde H3O+ iyonu sayısını artırmaktadır.

X

Y

A)

H2CO3

MgC2

B)

H2CO3

Mg(OH)2

C)

Mg(OH)2

H2CO3

D)

MgO

CH4

E)

MgH2

H2CO3



Buna göre; X ile Y’nin sulu çözeltilerinin tepkimesinden tuz oluşur.

Bora



1 Örnek

2

2KOH(suda)+ H2SO4(suda)$ K2SO4(suda) + 2H2O(s)

tepkimesi ile ilgili; II. Nötralleşme tepkimesidir.

5

III. Oluşan çözelti elektrolittir.

6

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III X ve Y’nin sulu çözeltileri elektriği iletir.

Tamamı nötralleşme tepkimesidir.

Sonucunda mutlaka tuz oluşur.

X suda çözündüğünde OH– iyonu sayısını artırır. Oğuz

Asit–baz tepkimeleri

C) I ve II

E) I, II ve III

II Sonucunda mutlaka su oluşur.



Yukarıdaki kavram haritasında asit – baz tepkimeleri ile ilgili verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve IV



X, NaOH, Y, HNO3 olabilir. Kaan



X ve Y maddeleri ile ilgili hangi öğrencinin verdiği bilgi yanlıştır? A) Bora

C) Yalnız III

B) Tuna

C) Oğuz

E) Kaan

D) Ata

E) II, III ve IV

NH3(suda)

CH3COOH(suda)

KOH bir baz, H2SO4 ise asittir. Asit baz tepkimeleri sulu ortamda gerçekleşiyorsa bu tepkimelere nötralleşme tepkimeleri de denir. Tepkime sonunda oluşan K2SO4 bir tuzdur. Tuzların sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Cevap: E

Örnek LiOH bileşiğinin sulu çözeltisine aşağıdakilerden hangisi eklenirse asitbaz tepkimesi gerçekleşir? A) Mg metali B) Al metali C) Amonyağın sulu çözeltisi D) Nitrik asidin sulu çözeltisi E) Kalsiyum hidroksitin sulu çözeltisi

CH3OH(suda)

10. 2KOH(suda)+ X(suda) $ K 2CO3(suda)+ 2H2O(suda)

8 10

Çözüm

Çözüm

8.

7 9

Ata

III Ekzotermiktir.

Y’nin sulu çözeltisi OH– iyonu içermez.

I

MİRAY YAYINLARI

IV

3 4

I. KOH bazdır.

Tuna

7.

ÜNİTE

LiOH bir bazdır. LiOH’ın sulu çözeltisine asit eklersek asit-baz tepkimesi gerçekleşir. Seçeneklerden uygun olan nitrik asitin sulu çözeltisidir. (HNO3(suda))

11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ



KONUYU ÖĞRENELİM

Cevap: D

denkleştirilmiş tepkimesi için; I. Nötralleşme tepkimesidir.

HCI(suda)

Ca(OH)2(suda)

I

II

HNO3(suda)



Yukarıdaki kaplara üzerlerindeki maddeler ekleniyor.



Buna göre, hangi kaplarda tuz oluşur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

II. X maddesinin oda koşullarındaki sulu çözeltisinde pH değeri 7’den küçüktür.

III

C) I ve II

E) I, II ve III

III. X’in bir molekülü 6 atomludur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Uyarı • Çözünme-çökelme ve nötralleşme tepkimeleri iyon değişimi ile gerçekleşir. Bu tepkimelere yer değiştirme tepkimeleri de denebilir. • İki farklı madde etkileştiğinde; renk değişimi, çökelek oluşumu, gaz çıkışı gözleniyor ise olay kimyasaldır denilebilir.

199

3 4 5 6

Örnek Aşağıda verilen düzeneğin 1. kabında HCl, 2. kabında ise NaOH sulu çözeltileri bulunmaktadır. K(g) L(g) M(g)

A

8 9 10 11

1. Aşağıda X2 ve Y elementlerinin tepkimesin-

HCl(suda)

NaOH(suda)

1. Kap

2. Kap

Düzeneğin A ucundan K, L ve M gazları gönderiliyor. K gazının asidik, M gazının bazik, L gazının ise nötr özellik gösterdiği biliniyor. Buna göre;

12

I. 2. kapta çözünme-çökelme tepkimesi gerçekleşir.

13

II. 1. kapta M gazı tepkimeye girer.

A) Y

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

B) Yalnız II

C)

Z Zaman

0

B) X 2Y

A) XY D) XY3

Yanma

3 O 2 2(g)

Analiz Sentez

P2(g) + 3H2(g) " 2PH3(g)

D) SO3(g) + H2O(s) " H2SO4(suda)

Buna göre, Z’nin, X ve Y cinsinden formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

E)

Çökelme

H2SO4(suda) + 2NH3(suda) " Nötralleşme (NH4)2SO4(suda)

C) X3Y E) XY2

C) I ve III

2. kapta NaOH bazı ile K asidi arasında asit-baz tepkimesi gerçekleşir. (I. öncül yanlış)



denkleşmiş tepkimesinde X ile gösterilen tanecik aşağıdakilerden hangisidir? A) I2O-3

1. kapta HCl asidi ve M bazı tepkime verir. (2. öncül doğru)

5. C6H12 molekülünün O2 gazıyla verdiği tep-

6I2 + 6H2O $ 2X + 10I- + 12H+

C) IO32-

B) IO3-

D) HIO

E) HIO4

B ucunda asit ya da bazlarla tepkime vermediği için sadece nötr L gazı çıkar. (3. öncül doğru)

kime ile ilgili;

I. Birleşme tepkimesidir. II. Sonucunda CO2 ve H2O oluşur. III. En küçük tamsayılarla denkleştirildiğinde O2’nin katsayısı 9 olur.

3.

Örnek



2Na(k) +

II. Kl çözeltisi ile Pb(NO3)2 çözeltisi karıştırıldığında sarı renkli çökelek oluşması

Gürhan

E) I, II ve III

6.

1. 2KOH(suda) + H2SO4(suda) " X(suda) + 2H2O(s) 2. Pt(NO3)2(suda) + 2NaOH(suda) "

Sentez tepkimesidir.

İzzet





Taha

II. Her iki tepkime de iyonların yer değiştirmesi ile gerçekleşmiştir.

Gerçekleştiği ortamın sıcaklığı azalır.

III. 2. tepkimenin net iyon denklemi Pt2+ (suda) + 2OH (suda) $ Pt(OH)2(k)

yukarıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği bilgi yanlıştır? A) Ali D) Havva

B) Gürhan

Yukarıda verilen tepkimeler ile ilgili; I. X, K 2SO4 tür.

Havva

Çözüm

Cevap: C

C) I ve II

Pt(OH)2(k) + 2NaNO3(suda)

E) I, II ve III

III. Süblimleşme bir hâl değişimidir ve fiziksel bir olaydır.

Katı kütlesinin arttığı bir tepkimedir.

Heterojen tepkimedir.

C) I ve II

II. Çökelek oluşumu kimyasal tepkime göstergesidir.

D) II ve III

1 O $ Na2O(k) 2 2(g)

Na katısı yanıcı, O2 gazı yakıcı maddedir.

Ali

Yukarıda verilen olaylardan hangilerinde kimyasal değişim gerçekleşmiştir?

I. Gaz çıkışı kimyasal tepkime göstergesidir.

B) Yalnız II

tepkimesi ile ilgili;

I. Sodyum metali üzerine su eklendiğinde H2 gazının oluşumu

B) Yalnız III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Cevap: A

III. Naftalin katısının ısı alarak süblimleşmesi

200

B) LiCIO3(k) " LiCI(k) +

X2

2

2.

D) I ve III

3 O " N2O4(g) 2 2(g)

E) I, II ve III

Çözüm

A) Yalnız I

N2O(g) +

3



Tepkime Türü

Tepkime

5

yargılarından hangileri yanlıştır? D) II ve III

kime türü karşısında yanlış verilmiştir?

Mol sayısı

III. B ucundan sadece L gazı çıkar. A) Yalnız I

4. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinin tep-

den Z bileşiğinin oluşumuna ait mol sayısı– zaman grafiği verilmiştir.

B

7

Karma Test

MİRAY YAYINLARI

1 2

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

C) İzzet

E) Taha

şeklindedir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

10.

leri oluştuğuna göre X maddesi ile ilgili; I. Hidrokarbondur.

II. Yapısında C, H ve O elementleri bulunduran organik bir bileşiktir.

IV

III. Grafit (C(k)) olabilir.



hangisi kesinlikle yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV



E) V

I II

Pamukkale travertenlerinin oluşumu örnek olarak verilebilir.

Katı faz oluşur.

V. Etil alkol (C2H5OH) bileşiğidir.

Toplam çözelti kütlesi artar.

Çökelme tepkimesi

III

IV. Karbon ve hidrojen elementleri içeren bir karışımdır.

KONUYU ÖĞRENELİM

Karıştırılan çözeltilerdeki anyon ve katyonlar yer değiştirir.

Çökelme tepkimeleri ile ilgili yukarıdaki açıklamalardan hangileri doğrudur? A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve III

C) III ve IV

E) II, III ve IV

1

Örnek

2

CS2 bileşiği yandığında; I. N2O3

II. CO2

III. SO2

IV. H2O

bileşiklerinden hangilerinin oluşması beklenmez? A) I ve III

B) II ve IV

D) III ve IV

C) I ve IV

E) II ve III

Bir madde yandığında yapısındaki elementlerin oksitleri oluşur bu nedenle CS2 yandığında; CO, CO2, SO2, oluşabilir ama bileşik N ya da H atomu içermediği için, N2O3 ve H2O oluşmaz.

Cevap: C

tepkimesi denkleştirildiğinde reaktiflerin katsayıları toplamının ürünlerin katsayıları toplamına oranı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 5 3 1 2 4 A) B) C) D) E) 4 2 3 3 5

9.

I

II

II. Sentez tepkimesidir. III. Homojen tepkimedir.

ile (genellikle demir oksit) verdiği tepkimeye “termit reaksiyonu” denir. Bu maddelerin oluşturduğu karışıma termit denir. Yaklaşık 2370°C sıcaklıkta gerçekleşen tepkime sonucu alüminyum oksit bileşiği ve diğer metalin serbest hâli açığa çıkar. Tepkime sırasında açığa çıkan ısı da oldukça fazladır. Olaya ait denklem aşağıda verilmiştir. Fe2O3 + 2AI $ AI2O3 + 2Fe

Atomların türü ve sayısı korunur.

Ekzotermiktir.

I. Yanma tepkimesidir.

11. Alüminyum metalinin, başka bir metal oksidi



Bu tepkime, kaynak işlemlerinde ısı üretiminde kullanılmaktadır.

A) I

B) II

B) I ve II

D) II ve III

C) II ve IV

E) I ve IV

Çözüm Kükürt katısı oksijen ile tepkimeye girerek yeni bir madde oluşturmuştur. Tepkime hem yanma hem de sentez tepkimesidir. Yanma tepkimeleri N2’nin yanması hariç ekzotermik olduğu için ortamın sıcaklığı artar. Fakat katı ve gaz olmak üzere farklı fiziksel hâller olduğu için tepkime heterojendir.

D) IV

E) V

11 13

D) I ve III

yargılarından hangisi yanlıştır?

B) I ve II

B) Yalnız III

D) I ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

III. Sentez tepkimesidir. A) Yalnız II

III. Yanma tepkimesidir.

C) III

10

II. Nötralleşme tepkimesidir.

Buna göre, termit olayı ile ilgili; II. Ekzotermiktir.

Yukarıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

9

I. Asit-baz tepkimesidir.

I. Yer değiştirme tepkimesidir.

Molekül sayısı korunur.

13 olur.

8

tepkimesi ile ilgili;



IV

6

NH3(g) + HCl(g) $ NH4Cl(k)



V

5

Örnek

III Hızlı yanmadır.



ifadelerinden hangileri yanlıştır?

Cevap: A

Bütan (C4H10) gazının yanma tepkimesi ile ilgili

Tepkime en küçük tam sayılarla denkleştirildiğinde O2’nin katsayısı

IV. Yalıtılmış kapta gerçekleşirse kabın sıcaklığı artar. A) Yalnız III

4

12

S(k) + O2(g) $ SO2(g) Yukarıda verilen denkleştirilmiş tepkime denklemi ile ilgili;

MİRAY YAYINLARI



3

7

Çözüm

Örnek 8. ZnO + H3PO4 $ Zn3(PO4)2 + H2O

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • TEPKİME TÜRLERİ

7. X maddesi yandığında CO2 ve H2O madde-

C) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) II ve III

Çözüm H2O oluşturmayan asit-baz tepkimeleri sulu ortamda gerçekleşmiyorsa nötralleşme tepkimesi değildir.

Cevap: A

201

TEST • 7

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR 2.

1. Bir veya daha fazla maddenin yeni maddelere dönüşmesine kimyasal tepkime denir. Kimyasal tepkimeler kimyasal denklemlerle ifade edilir.

Aşağıda kimyasal tepkime türlerini gösteren bir kavram haritası verilmiştir. Sentez Tepkimeleri

CI2

Na Na ve CI2 karışımı 2Na

CI2

Yanma Tepkimeleri

NaCI

Bir miktar demir (II) sülfat kristalini kuru ve temiz bir deney tüpüne koyalım.

•

Demir (II) sülfatın başlangıç rengini not defterimize kaydedelim.

•

Deney tüpünü ağzı boşluğa bakacak şekilde maşa ile tutarak bek alevinde yavaşça ısıtalım.

•

Tüm gözlemlerimizi not alalım.

2H2O

2H2+ O2

Su Güç kaynağı

Anot (+) Katot (–)

Çözünme – çökelme Tepkimeleri

Analiz Tepkimeleri

Hidroklorik asit HCI

Sodyum hidroksit NaOH

Sodyum klorür NaCI

Asit

Baz

Tuz

Su H2O

Su

Asit – Baz Tepkimeleri

Buna göre, aşağıda kimyasal tepkime türleriyle ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

•

Isıtma işlemi sırasında renk yavaş yavaş kızıl kahveye dönüşmüştür.

•

Deney tüpünden yavaş yavaş bir gaz çıkışı olmuştur.

•

Çıkan gazın kendine özgü bir kokusu vardır.

•

Deney sonrasında tüpte kalan katı kütlesi başlangıçtakinden daha azdır.

Buna göre, Ali’nin yaptığı deneyde gerçekleşen olaylar ile ilgili;

yeşil

kızılkahve

şeklinde olabilir. II. Katı hâldeki saf bir maddenin ısınması sonucunda gaz çıkışı ile birlikte başka bir katı oluşması, tepkimenin analiz tepkimesi olduğunu gösterir.

B) Suyun elektrik enerjisiyle (elektroliz) elementlerine

III. Tepkime endotermiktir.

ayrışması, analiz tepkimesine örnektir.

IV. Tepkimede gaz kütlesi azalmış, fakat toplam kütle korunmuştur.

C) Limon suyunun mermer tezgahta neden olduğu pürüz, asit – baz tepkimesi sonucu oluşmuştur.

V. Isıtma işlemi sırasında gerçekleşen renk değişimi ve farklı kokudaki bir gaz çıkışı, deney tüpünde kimyasal bir değişimin olduğunu kanıtlar.

D) İki farklı elementin belirli koşullarda tepkimeye girerek, bileşik oluşturması sentez tepkimesidir.

yukarıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? A) V

202

Demir (II) sülfatın başlangıç rengi yeşildir.

2FeSO4(k) " Fe2O3(k) + SO2(g) + SO3(g)

ma tepkimesidir.

E) Sofra tuzunun saf suda çözünmesi, çözünme–çökel-

•

I. Tepkime denklemi;

A) Doğal gazın, oksijen gazıyla verdiği tepkime yan-

me tepkimelerine örnektir.

Yukarıdaki deney yönergesini okuyan Ali, yönergeye uygun bir şekilde deneyi gerçekleştirmiş ve defterine şu notları yazmıştır:

MİRAY YAYINLARI

Kimyasal Tepkime Türleri



•

2NaCI





Laboratuvar güvenlik önlemlerinizi alarak, koruyucu kıyafetlerimizi giyip deneye başlayalım.

B) IV

C) III

D) II

E) I

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

3. Volkanik patlamalar sonucunda atmosfere karışan kü-

5. İki veya daha fazla kimyasal türün tepkimeye girerek

kürt dioksit (SO2) gazı, atmosferde çeşitli tepkimelerle sülfürik asiti (H2SO4) oluşturur.

bileşik oluşturmasına sentez tepkimesi, bir bileşiğin ısı veya elektrik enerjisiyle daha küçük kimyasal türlere ayrışmasına ise analiz tepkimesi denir.





Aşağıda bazı ev hanımlarının yaptığı işler verilmiştir.

I. Sütlaç tatlısı yapan Ayşe Hanım

II. Ceviz kıran Saliha Hanım

III. Pazardan aldığı bezelyeleri ayıklayan Mineş Hanım

IV. Mantı yapan Makbule Hanım

1. 2SO2(g) + O2(g) $ 2SO3(g) 2. SO3(g) + H2O(s) $ H2SO4(s)

SO2 gazının H2SO4’e dönüşmesi sırasında atmosferde gerçekleşen tepkimeler yukarıda verilmiştir.



Buna göre; I. H2SO4, sentetik yollarla oluşmuştur.

III. Her iki tepkime de sentez tepkimelerine örnek olarak verilebilir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

MİRAY YAYINLARI



II. 1. tepkime homojen, 2. tepkime heterojendir.

A) A S S S

4. Propan ızgarada hiç et hazırladınız mı? Izgara üzerine yerleştirilen et, propan (C3H8) gazı yakıldıktan sonra açığa çıkan ısı enerjisi ile pişirilir.

Ev hanımlarının yaptığı işler sentez tepkimesine benzetildiğinde “S”, analiz tepkimesine benzetildiğinde “A” harfi ile sembolize edilirse, aşağıdaki sıralamalardan hangisi oluşur? B) S A S A

C) A S S A

D) S S A A



E) S A A S

6. Yalıtılmış kapalı bir kaba bir miktar amonyak (NH3) gazı

ile hidrojen klorür (HCI) gazı konuyor. Artansız gerçekleşen tepkime sonucu kapta amonyum klorür (NH4CI) katısının oluştuğu ve kaptaki sıcaklığın arttığı gözleniyor.



Buna göre, kapta gerçekleşen olay ile ilgili; I. Tepkime denklemi,

NH3(g) + HCI(g) $ NH4CI(k) şeklindedir.

Buna göre, I. Propan (C3H8) gazı oksijen yardımıyla yandığında ısı enerjisi veren bir reaktiftir. II. Propanın yanma denklemi;

C3H8 + 5O2 $ 3CO2 + 4H2O + enerji



II. Ekzotermik bir tepkimedir.



III. Zamanla kaptaki katı kütlesinin değişimi grafiği,

Katı kütlesi (gram)



şeklindedir.

Zaman

III. Propan gazının yanma tepkimesi aynı zamanda bir analiz tepkimesidir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

şeklindedir.

IV. Sentez tepkimesidir.



V. Nötralleşme tepkimesidir.



yargılarından hangisi yanlıştır? A) V

B) IV

C) III

D) II

E) I

203

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

13

1. SO2 gazı, O2 gazı ile

Öğretmen Notu KİMYASAL TEPKİMELERDE HESAPLAMALAR A) Denklemli Miktar Geçiş Soruları



denklemine göre tepkime veriyor.



Oluşan SO3 gazı NK’da 67,2 litre hacim kapladığına göre, harcanan SO2 gazının mol sayısı ve harcanan O2 gazının kütlesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (O: 16)

Bu tür sorularda denkleşmiş denklemin katsayıları kullanılarak miktarı verilen maddeden, miktarı istenilen maddeye geçiş yapılır. Denklemde maddelerin önünde yazan katsayılar maddelerin mol sayıları ve gaz fazındaki maddelerin aynı koşullardaki hacimleri arasındaki oranı verir. Fakat maddelerin kütleleri arasındaki oranı vermez. Bu tür sorular çözülürken; 1. Kütlesi ya da belirli koşullarda hacmi verilen maddenin mol sayısı bulunur.

Harcanan SO2 gazının mol sayısı

Harcanan O2 gazının kütlesi

A)

1

16

B)

2

16

C)

3

48

D)

3

24

E)

2

48

Kaza yapan araçlarda insanların daha az zarar görmesi için hava yastıkları kullanılır. Kaza anında hava yastıklarının hızlı bir şekilde devreye girebilmesi için çok hızlı gerçekleşen ve gaz oluşturan bir tepkimeden faydalanılır.



şeklindedir.



Gaz hacmi normal koşullarda 13,44 litre olan bir hava yastığını aynı koşullarda tamamen şişirebilmek için kullanılması gereken NaN3 bileşiği kaç gramdır? (N: 14, Na: 23) A) 13

3. Molü bulunan maddenin soruda sorulan niceliği hesaplanır.

Aşağıdaki denklemlerde bazı miktar geçişleri verilmiştir: N2(g)

+

3H2(g)

$ 2NH3(g)

1 mol

+

3 mol

$

2 mol

Toplam mol sayısı korunmamış

V

+

3V

$

2V

Toplam gaz hacmi korunmamış

6 tane atom

$

8 tane atom

28 gram 6 gram + N2 H2

$

34 gram NH3

Toplam kütle korunmuş

2 tane 3 tane 1 tane $ + molekül molekül molekül

Toplam molekül sayısı korunmamış

2 tane atom

+

2. C3H8 gazının yanma denklemi aşağıda verilmiştir.

(H: 1, N: 14)

Toplam atom sayısı korunmuş

C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s)

Denklemindeki harcanan C3H8 gazı 22 gram olduğuna göre; I. Harcanan O2 gazının mol sayısı

niceliklerinden hangileri bulunabilir?



(H: 1, C: 12, NA = Avogadro sayısı)

+

Cl2(g)

$ 2HCl(g)

(H: 1, Cl: 35)

1 mol

+

1 mol

$

2 mol

Toplam mol sayısı korunmuş

V

+

V

$

2V

Toplam hacim korunmuş

2 tane atom

$

4 tane atom

Toplam atom sayısı korunmuş

2 gram 70 gram 72 gram $ + H2 Cl2 HCl

Toplam kütle korunmuş

2 tane 1 tane 1 tane $ + molekül molekül molekül

Toplam molekül sayısı korunmuş

B) I ve II

D) II ve III

C) 39

D) 52

E) 65

denklemleri verilmiştir. I. NaOH(suda) + HCI(suda) " NaCI(suda) + H2O(s)

II. CH4(g) + 2O2(g) " CO2(g) + 2H2O(s) III. C3H8(g) + 5O2(g) " 3CO2(g) + 4H2O(s)

III. Oluşan CO2 gazının içerdiği toplam atom sayısı

B) 26

5. Aşağıda ürünlerinde su oluşan bazı tepkime

II. Oluşan H2O(s)’nın NK’daki hacmi

A) Yalnız II H2(g)

Bu tepkime,

2NaN3(k) $ 2Na(k) + 3N2(g)

2. Denkleşmiş denklem kullanılarak istenilen maddenin mol sayısına geçilir.

2 tane + atom

Artansız gerçekleşen bu tepkimeler sonucunda oluşan H2O miktarları eşit olduğuna göre, harcanan toplam reaktif mol sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III

B) III > II > I

D) I = II = III

C) I ve III

C) II > I = III

E) I > II = III

E) I, II ve III

6. 12,8 gram CaC2 bileşiği yeterince H2O ile 3. AI4C3 katısı ile H2O sıvısı;

AI4C3(k) + 12H2O(s) " 4AI(OH)3(suda) + 3CH4(g)



denklemine göre tam verimle tepkimeye giriyor.



Tepkime sonunda oluşan CH4 gazı 30 mol atom içerdiğine göre, harcanan H2O sıvısı kaç moldür? A) 120 B) 60

204

4.

2SO2(g) + O2(g) $ 2SO3(g)

MİRAY YAYINLARI

3

Denklemli Miktar Geçiş Problemleri

C) 30

D) 24

E) 15



CaC2(k) + 2H2O(s) $ Ca(OH)2(suda) + C2H2(g)



denklemine göre artansız tepkime veriyor.



Oluşan C2H2 gazı NK’da kaç litre hacim kaplar? (CaC2: 64) A) 4,48 D) 16,8

B) 8,96

C) 11,2 E) 22,4

tisi ile KI sulu çözeltisi karıştırıldığında sarı renkli PbI2 katısıyla birlikte KNO3 sulu çözeltisi oluşmaktadır.

nik besin yapmasını sağlayan kimyasal olaya fotosentez denir. Güneş enerjisi Işık enerjisi

Tepkime denklemi;



Pb(NO3)2(suda) + 2KI(suda) $ PbI2(k) + 2KNO3(suda)



şeklindedir.



Tepkimeye göre; 92,2 gram PbI2 katısının oluşabilmesi için harcanan Pb(NO3)2 ve KI bileşiklerinin toplam mol sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

B) 0,4



E) 0,9

tepkimesine göre, ortamda bulunan elementel hâldeki maddelerin toplam kütlesi 11,6 gram arttığı anda kaç mol AI2O3 bileşiği oluşur? (AI: 27, Fe: 56) B) 0,6

A) 1

C) 0,4 D) 0,2

E) 0,1

A) 0,25

7

B) 0,5

C) 1

D) 1,4

E) 1,5

9

Çözüm

10

6CO2(g) + 6H2O(s) $ C6H12O6(k) + 6O2(g)

Denkleme göre;



tepkimesi gerçekleşir.



Bu tepkimeye göre; 0,5 mol C6H12O6 katısı oluştuğu an harcanan CO2 gazı kaç gramdır? (C: 12, O: 16)

1 mol C2H6 nın tepkimesinden 0,5 mol

C) 67,2 D) 22



3 mol H2O gazı elde edilir. ?

? = 1,5 mol H2O gazı oluşur.

Cevap: E

Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H2(g) denklemine göre; 14,4 gram HCl asidinin tamamı yeterince Mg katısı ile tepkime veriyor.

A) 0,2

B) 0,3

C) 0,4

D) 0,6 E) 0,8

11. Fosil yakıtlar grubundan hidrokarbon esaslı doğalgaz, yeraltında gözenekli kayaların boşluklarına sıkışmış olarak ya da petrol yataklarının üzerinde gaz hâlinde büyük hacimlerde bulunur.

hariç 2A grubu aktif metalleri sıcak suyla tepkimeye girerek baz ve H2 gazı oluştururlar. Sr metali

H2(g)

Çözüm Sr2+(suda)

su

OH–(suda)



•

HCl nin mol kütlesi 1 + 35 = 36 g/mol

•

1 mol HCl

36 gram ise

?

14,4 gram

Sr metalinin su ile tepkime denklemi



Sr(k) + 2H2O(s) $ Sr(OH)2(suda) + H2(g) şeklindedir. Bu tepkimeye göre, 72 gram su harcandığında oluşan H2 gazı normal koşullarda kaç litre hacim kaplar? (H: 1, O: 16) A) 11,2 D) 67,2

B) 22,4

C) 44,8 E) 89,6

Evlerimizde ve işyerlerimizde ısınma amaçlı kullandığımız doğal gazın ana bileşeni olan metan (CH4) gazının yanma denklemi;

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s) + ısı

şeklindedir.



Bu tepkime denklemine göre, 96 gram metan gazının artansız yanmasından oluşan su kaç gramdır? (H: 1, C: 12, O: 16) A) 36

B) 72

11 12 13

E) 11,2

Örnek

4Be

5 6

Tepkimeden elde edilen H2 gazı kaç moldür? (H: 1, Cl: 35)

9.

4

8

MİRAY YAYINLARI



Fe2O3 + 2AI $ AI2O3 + 2Fe

3

denklemine göre, kaç mol H2O gazı elde edilir?

Fotosentez olayı sırasında;

A) 132 B) 88

8.

7 O $ 2CO2(g) + 3H2O(g) 2 2(g)

Su

Işık

C) 0,5 D) 0,6

2



(Pb: 207, I: 127) A) 0,2

Mineral

Kök

Örnek

C2H6(g) +

Karbon dioksit

ÜNİTE

1 0,5 mol C2H6 gazının tamamının yeterli miktarda O2 gazı ile tepkimesinden,

Oksijen Glikoz





KONUYU ÖĞRENELİM

10. Yeşil yapraklı bitkilerin ışık enerjisi ile orga-



14, 4 ? = =0,4 mol HCl harcanmış 36

•

Denkleme göre

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

7. Pb(NO3)2 sulu çözel–

2 mol HCl nin tepkimesinde 1 mol H2 gazı 0,4 mol

oluşuyor ise ?

? = 0,2 mol H2 gazı oluşur.

Cevap: A

C) 162 D) 180 E) 216

205

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

13

1. 4 mol Zn katısı ile 6 mol HCI içeren sulu çö-

Bu tür sorularda tepkimeye giren maddeler birbirleri ile orantısız verilir. Madde miktarlarına bakıldığında hangi madde bitiyorsa soru bu madde dikkate alınarak çözülür. Yani problem, olması gerekenden daha az olan maddeye göre çözülür.



kaplayan O2 gazı;

Zn(k) + 2HCI(suda) $ ZnCI2(suda) + H2(g)



2H2S(g) + 3O2(g) $ 2SO2(g) + 2H2O(s)



denklemine göre tepkimeye sokuluyor.



denklemine göre tam verimle tepkime veriyor.



Hangi maddeden kaç mol artar?



Tepkimede artan madde olmaması için hangi maddeden kaç gram daha eklenmelidir? (H: 1, O: 16, S: 32)

A) 2 mol HCI(suda)

B) 1 mol Zn(k)

C) 1 mol HCI(suda)

D) 2 mol Zn(k)

E) 1,5 mol HCI(suda)

Değişim, biten maddenin miktarı ve denklem katsayıları dikkate alınarak yapılır.

A) 32 gram O2 gazı

B) 34 gram H2S gazı

C) 64 gram O2 gazı

D) 68 gram H2S gazı

E) 128 gram O2 gazı

Tepkimede ilk tükenerek tepkimenin durmasını sağlayan maddeye sınırlayıcı madde denir. Tam verimli tepkime, reaktiflerden en az birinin bittiği tepkimedir. Tam verimli tepkimelerde reaktiflerin tamamı da tükenebilir.

Örnek N2 ile H2 gazları uygun koşullarda tepkimeye girdiğinde sadece NH3 gazı oluşmaktadır.





2H2(g) + O2(g) $ 2H2O(s)

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)



tepkimesi gerçekleştirilmektedir.



Buna göre, tepkimede artan madde kaç gramdır? (H: 1, N: 14)

Aynı koşullarda tepkime sonunda ortamda 128 gram madde bulunduğuna göre, oluşan H2O kaç moldür? (H: 1, O: 16)

A) 1

A) 6

denklemine göre tam verimle tepkimeye sokuluyor.

B) 7

C) 10

D) 3

E) 2

Buna göre; I. Sınırlayıcı bileşen N2’dir. II. 0,4 mol NH3 gazı oluşmuştur.

3. Ev hanımları dibi kireç bağlamış çaydanlıkları temizlemek için sirke kullanırlar. Çaydanlığa bir miktar sirke koyduktan sonra ısıtıldığında çaydanlığın dibindeki kirecin çözünerek temizlendiği ve bir gaz çıkışı olduğu gözlemlenir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm



Tepkimenin denkleşmiş denklemini yazarsak;

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) dir.

• Tepkimeye göre, 1 mol N2 ile 3 mol H2 tepkimeye girer. Buna göre, 1 mol N2 ile

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g) Başlangıç = 0,6 mol

0,6 mol

Tepkime = –0,2 mol

–0,6 mol

Sonuç

= 0,4 mol

0

-



0,4 mol

Sınırlayıcı madde (biten madde) H2 dir.

-

0,4 mol NH3 gazı oluşur.

-

Oluşan NH3 gazının mol sayısı, artan N2 gazının mol sayısı eşittir. Cevap: B

C) 3

D) 2

E) 1

6. Hareketsiz olarak kalan metallerin havada serbest hâlde bulunan su ve oksijen molekülleriyle tepkimeye girmesi sonucu oluşan kahverengi, yeşil, kızılımsı renkteki tabakaya pas denir. Oluşan olaya ise paslanma denir.

Bu olay sırasında gerçekleşen tepkime denklemi; Sirke asidi

Kireç taşı

Ca(CH3COO)2(aq) + CO2(g) + H2O(s)



+0,4 mol

-

B) 4

2CH3COOH(aq) + CaCO3(k) $

3 mol H2 tepkime veriyorsa

Ancak elimizde bulunan H2 0,6 moldür. Gerekenden az olan madde (sınırlayıcı) H2’dir. Tepkime H2 bitecek şekilde düşünülmelidir.

verimle,

kaplayan H2 gazı,

0,6 şar mol N2 ve H2 gazları tam verimle tepkimeye giriyor.

III. Oluşan gazın mol sayısı, artan gazın mol sayısının 2 katıdır.

5. Eşit kütlede H2 ve O2 gazları alınarak tam

2. 14 gram N2 gazı ile NK’da 44,8 litre hacim



0,6 mol N2 ile ? ———————————————————— ? = 1,8 mol H2 gerekir

206

4. 6 mol H2S bileşiği ile NK’da 112 litre hacim

zelti tam verimle,

B) Artan Maddesi Olan Tepkimeler

MİRAY YAYINLARI

3

Öğretmen Notu

Artan Madde Problemleri





şeklindedir.



Demir metalinin paslanma denklemi;

Bu tepkimeye göre, 80 gram kireç taşı içeren bir çaydanlığa 3 mol sirke asidi içeren sulu çözelti eklenerek ısıtılıyor.



4Fe(k) + 3O2(g) $ 2Fe2O3(k)

Tam verimle gerçekleşen tepkimede hangi maddeden kaç mol artar? (CaCO3: 100) A) 0,2 mol kireç taşı

B) 1 mol sirke asidi

C) 0,6 mol kireç taşı

D) 1,4 mol sirke asidi

E) 1,6 mol sirke asidi



şeklindedir.



Bu denkleme göre, 8 mol Fe katısıyla, 10 mol O2 gazının tam verimli tepkimesi sonucunda, hangi reaktiften kaç mol tepkimeye girmeden kalır? A) 4 mol Fe katısı

B) 4 mol O2 gazı

C) 1 mol Fe katısı

D) 2 mol O2 gazı

E) 0,5 mol Fe katısı



C3H4(g) + 4O2(g) $ 3CO2(g) + 2H2O(s)



denklemine göre tam verimle tepkimeye giriyor.



Tepkime sonunda 1,8 mol C3H4 gazı arttığına göre, başlangıçta alınan C3H4 gazı kaç gramdır? (H: 1, C: 12) B) 40

A) 20

C) 80

D) 55

karışım tam verimle tepkimeye girdiğinde 0,8 mol N2O3 gazı oluşurken 28 gram madde artmaktadır.



E) 48

Buna göre, başlangıçta alınan karışımın molce yüzde kaçı O2 gazıdır? (N: 14, O: 16) A) 40

8. Mg(k) + 2H2O(s) $ Mg(OH)2(suda) + H2(g)

11.





tepkimesine göre, 120 gram Mg katısı ile 360 gram H2O sıvısından oluşan H2 gazı, normal koşullarda en fazla kaç litre hacim kaplar? (H: 1, O: 16, Mg: 24) B) 67,2

C) 112 E) 5,6

D) 8,96



MİRAY YAYINLARI

A) 44,8

KONUYU ÖĞRENELİM

10. N2 ve O2 gazlarından oluşan 3 mollük bir

B) 50

C) 55

D) 60

E) 75

X 2(g) + 2Y2(g) $ 2XY2(g)

Aynı şartlarda 10’ar litre X 2 ve Y2 gazları arasında yukarıda verilen denkleme göre tam verimle tepkime gerçekleşiyor.

ÜNİTE

1 Örnek

2

4 mol C3H8 gazı ile 10 mol O2 gazı, C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(g) denklemine göre tam verimle tepkimeye girmektedir.



nCO

8 9

Sınırlayıcı bileşen

2

C3H8

6

B)

O2

3

C)

C3H8

3

10

D)

O2

6

E)

C3H8

5

11

Çözüm

1 mol C3H8

C) 10 litre X2 gazı

D) 10 litre Y2 gazı

? 10 mol O2 —————————————————— ? = 2 mol C3H8 ile tepkime verir.

ile

5 mol O2 tepkime veriyor

Demek ki 10 mol O2 biterken 4 mol C3H8 den 2 molü harcanır, 2 molü artar. C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(g) Baş. = 4 mol

10 mol

-

-

Tep. = -2mol -10 mol +6 mol +8 mol —————————————————— Sonuç = 2 mol 0 6 mol 8 mol - Sınırlayıcı (biten) madde O2 dir. - Oluşan CO2 gazı ise 6 mol dür.

1

Cevap: D

C3H8 0,8 H2O 0,6



CO2

O2

0

12. Atom sayıları eşit olan Ca(OH)2 bazı ile H2SO4

asidi tam verimle tepkimeye sokulduğunda 0,4 mol madde tepkimeye girmeden artarken, CaSO4 ve H2O bileşikleri oluşuyor.

Zaman

Bu grafiğe göre; I. Tepkimenin en küçük tam sayılarla denkleştirilmiş hâli,



I. Son durumda ortam baziktir. II. Oluşan H2O, 2 moldür.

C3H8(g) + 5O2(g) " 3CO2(g) + 4H2O(s) dur.

III. Aynı koşullarda ortama 0,4 mol daha H2SO4 asidi eklenirse tepkime artansız gerçekleşir.

II. Tepkimede 0,8 mol madde artmıştır. III. Tepkime sonunda kapta 2,2 mol madde bulunur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

Buna göre;



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

12 13

B) 5 litre Y2 gazı

Mol sayısı

7

A)

A) 5 litre X2 gazı

C3H8 ve O2 gazlarıyla başlatılan tam verimli tepkimenin mol sayısı – zaman grafiği aşağıda verilmiştir.

5 6

Denkleme göre, reaktiflerden hangisinin biteceği kontrol edilir. O2 nin bittiği düşünülürse.

9. Kapalı sabit hacimli bir kapta, eşit mollerde

4

Buna göre, sınırlayıcı bileşen ve oluşan CO2 gazının mol sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Buna göre, artan gazı tüketmek için aynı koşullarda hangi gazdan kaç litre ilave edilmelidir?

E) 15 litre X2 gazı

3

Uyarı Eşit mol, eşit hacim ya da eşit kütleli sorularda oluşan ürünlerden yola çıkarak harcanan maddelerin mol sayıları ya da kütleleri bulunur.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

7. Bir miktar C3H4 gazı; 0,8 mol O2 gazı ile,

• Eşit mol veya hacim diyorsa reaktiflerden hangisinin mol sayısı ya da katsayısı daha fazla ise her iki reaktifin de o mol sayısına veya hacime sahip olduğu düşünülür. • Eşit kütlede diyorsa reaktiflerin harcanan kütleleri bulunur. Hangi reaktif kütlece daha fazla harcanıyorsa her iki reaktiften o kütle değerinde var olduğu düşünülür.

207

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 Öğretmen Notu

2

1. 68 gram NH3 gazı,

3

C) Yüzde Verim ve Safsızlık Problemleri

4

• Tepkimede en az bir reaktifin bitmesi tepkimede %100 verim olduğu anlamına gelir. Tepkimede hiçbir reaktif tam bitmiyorsa %100 verim yoktur ve tepkime verimini sınırlayıcı madde belirler.

6 7 8 9 10 11 12 13

Tepkime verimi =

Teorikte harcanması gereken sınırlayıcı madde

Tepkimeye giren madde miktarı

=

Başlangıçtaki madde miktarı



denklemine göre, %25 verimle N2 ve H2 gazlarına ayrışıyor.



Buna göre, oluşan N2 ve H2 gazlarının mol sayıları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, N: 14)

x 100

nN

nH

A)

1

3

B)

2

6

C)

0,5

1,5

D)

1,5

4,5

E)

0,5

1

2



CaF2(k) + H2SO4(suda) " CaSO4(suda) + 2HF(suda)



denklemine göre 20 gram HF bileşiği oluşturmaktadır.



Buna göre CaF2 filizinin saflık yüzdesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, F: 19, Ca: 40)

2

A) 39

B) 50

C) 62

D) 78

E) 83

x 100

Örnek C3H8 gazının yanma tepkimesi; C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s) şeklindedir. 5 mol C3H8 gazı yeterince O2 gazı ile yakıldığında NK’da 67,2 litre CO2 gazı oluşmaktadır.

2. Saf olmayan 200 gram Ca cevherinin tamamı yeteri kadar HCI içeren sulu çözeltiye atıldığında,

Buna göre; I. Tepkime verimi %20’dir.



Ca(k) + 2HCI(suda) $ CaCI2(suda) + H2(g)

II. 72 gram H2O oluşur.



denklemine göre, normal koşullarda en fazla 6,72 litre hacim kaplayan H2 gazı açığa çıkıyor.



Buna göre, cevherin kütlece yüzde kaçı Ca metalidir? (Ca: 40)

III. Tepkimede kullanılan O2 gazı 5 mol’dür. yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, O: 16) A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

A) 6

E) I, II ve III

B) 18

C) 21

D) 30

5. Bir miktar KCIO3 katısı %50 verimle; 3 O 2 2 denklemine göre ayrıştığında, normal koşullarda 67,2 litre hacim kaplayan O2 gazı oluşuyor.

KCIO3(k) + ısı $ KCI(k) +

Buna göre, başlangıçta alınan KCIO3 katısı kaç gramdır? (KCIO3: 122) A) 610 B) 488 C) 244 D) 122 E) 61

E) 35

Çözüm NK’da 67,2 litre gaz n=

67, 2 V &n= = 3 mol'dür. 22, 4 22, 4

tepkimede 3 mol CO2 oluştuğunu denklemde göstererek miktar geçişleri yapılır. C3H8(g) + 5 O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s) Baş. = 5 mol

X mol

-

-

Tep. = -1 mol -5 mol +3 mol +4 mol ———————————————————— Sonuç = 4 mol 0 3 mol 4 mol % verim =

Harcanan madde miktar› Bafllang›çtaki madde miktar›

x100

1 x100 = %20 dir. 5 4 mol su oluşur. m m &4= &m = 72 gram su oluşur. n= 18 MA



=

Tepkimede harcanan O2 gazı 5 mol’dür.

Cevap: E

208

tepkimeye girerek;

2NH3(g) $ N2(g) + 3H2(g)

• Saf olmayan maddelerin saflık yüzdesi kadarı tepkimeye girer ya da oluşan maddelerden tepkimeye giren madde miktarı bulunur. Tepkimeye giren madde miktarının, başlangıç miktarına oranının 100 ile çarpımı saflık yüzdesini verir. Saflık %si

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

Gerçekte harcanan sınırlayıcı madde

4. 50 gram CaF2 filizi, yeterince H2SO4 asiti ile

MİRAY YAYINLARI

5

Yüzde Verim ve Safsızlık Soruları

3. 200 gram CaCO3 katısının bir kısmı kapalı sabit hacimli bir kapta;

N2O4(g) $ 2NO2(g)

CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)

denklemine göre ayrışıyor.



Tepkime sonunda kaptaki bileşiklerin toplam mol sayısı 2,8 mol olduğuna göre, CaCO3 katısının kütlece yüzde kaçı ayrışmıştır? (CaCO3: 100) A) 40

B) 45

C) 58

D) 60

6. 50 litre N2O4 gazı %30 verimle,

E) 72



denklemine göre tepkimeye giriyor.



Tepkime sonunda aynı koşullarda bulunan gaz karışımının toplam hacmi kaç litredir? A) 30

B) 35

C) 65

D) 72

E) 100

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Mg metali sıcak suya atıldığında,

den biride, şekerin oksijensiz ortamda fermantasyonudur. Şeker oksijensiz ortamda fermente olduğunda;



Mg(k) + 2H2O(s) $ Mg(OH)2(suda) + H2(g)



denklemine göre tepkime gerçekleşmektedir.

C6H12O6(k) $ 2C2H5OH(s) + 2CO2(g)

50 g Mg cevheri

denklemine göre, etil alkol sıvısı ve karbondioksit gazına dönüşmektedir.



Denkleme göre %10 verimle 1 mol C2H5OH elde etmek için kaç gram C6H12O6 tepkimeye girmelidir? (C6H12O6: 180) A) 90



B) 360 C) 540 D) 900 E) 1800

Bu tepkime sonunda H2 gazı ile dolan balonun hacmi normal koşullarda 11,2 litre olduğuna göre, cevher kütlece yüzde kaç saf magnezyum metali içerir? (Mg: 24) A) 12

B) 44

3

Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H2(g)

4

A) %75

Şekildeki M musluğu açılarak Mg cevherinin tamamı su ile karıştırıldığında açığa çıkan H2 gazı içi tamamen boşaltılmış elâstik balonu şişirmektedir.

C) 55

D) 60

E) 24

B) %60

C) %50

D) %45

E) %25

Tepkime denklemine göre 2,5 mol H2 oluşması için 2,5 mol saf Mg metali harcanması gerekir. Harcanan metalin kütlesi, m MA

2, 5 =

m 24



denklemine göre, %40 verimle gerçekleşen tepkimesinden oluşan CO2 gazı kaç gramdır? (C: 12, O: 16) A) 132 B) 82,5 C) 74

D) 66

E) 52,8

MİRAY YAYINLARI

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g)

Tepkimeye Giren Madde Kütlesi Safl›k % si = x100 Bafllang›çtaki Madde Kütlesi

11. 5 mol X bileşiği;

=

2X $ Y + 3Z

tepkimesine göre %80 verimle Y ve Z gazlarına parçalanıyor.



Bu olayla ilgili aşağıda verilen mol sayısı – zaman grafiklerinden hangisi doğrudur?

C

A)

B)

Mol sayısı X

5 4

3

Z

3

2 Y

1 0

C)

6

Mol sayısı



D) 58,8

B) 100,8 E) 112

6

3 Y

2

X

1

Zaman

Mol sayısı

Buna göre, başlangıçta alınan Al örneği kaç gramdır? 1 i O2’dir.) 5

Z

X Zaman

12 13

1 3 mol havanın 3 · = 0,6 molü oksijen 5 gazıdır.

Denkleme göre, 0,6 mol O2, 0,8 mol Al ile tepkime verir. 0,8 mol Al = 27.0,8 = 21,6 gram

Z

Başlangıçtaki maddenin %20 si 21,6 gram ise %100

?

————————

5

0

8

Çözüm

6



3 O $ Al2O3(k) 2 2(g)

(Al: 27, havanın

Y

Mol sayısı

2

Cevap: A

Örnek

Zaman

0

8

C) 68,2

x100 & %75 olur.

A) 13,5 B) 27 C) 108 D) 67,5 E) 84

3

E)

tepkimesine göre %40 verimle kaç gram Fe elementi elde edilir? (AI: 27, Fe: 56) A) 28

D)

5 4

0

Y

0

5 4

1

2AI + Fe2O3 $ AI2O3 + 2Fe

Z

X

1

Zaman

2

9. 180 gram %75 saflıktaki AI filizinden;

Z

2

80 gram

Yukarıda verilen tepkime denklemine göre %20 saflıktaki Al metali 3 mol hava kullanılarak artansız yakılıyor.

Mol sayısı

5 4

60 gram

2Al(k) +

7

11

m 5 = = 2, 5 mol 2 MA

n=

6

10

5 gram H2 nin molü n=

5

9

Çözüm

m = 60 gram Mg tepkimeye girmifl

8. 3 mol CH4 ile 10 mol O2 gazının,

2

Saf olmayan 80 gram Mg cevherinin tamamı derişik HCl sulu çözeltisine atıldığında,

Tepkimede en fazla 5 gram H2 gazı oluştuğuna göre, Mg cevherinin saflık yüzdesi kaçtır? (H:1, Mg: 24)

H2O(s)



1

Örnek

tepkimesi gerçekleşiyor.

M

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

7. Etil alkol (C2H5OH) elde etme yöntemlerin-

X

Y

Zaman

? = 108 gramdır.

Cevap: C

209

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

13

1.

D) Karışım Problemleri Karışım sorularında karışımı oluşturan maddelerin tepkimeleri her zaman ayrı ayrı yazılmalıdır. İşlemler her madde için bağımsız gerçekleştirilmelidir. Bazen karışımdaki maddelerin tamamı değil bir kısmı tepkime verir. Soruda tepkime veren ya da vermeyen maddeler ayırt edilerek tepkime veren maddeler üzerinden istenilen sonuca ulaşılır. Bazı sorularda ise tepkime olmaz. Bu tür karışımlarda maddelerin atom sayılarını, mollerini, kütlelerini ya da hacimlerini kullanarak iki farklı denklem elde edilerek sonuca ulaşılır.





4. N2 ve H2 gazlarından oluşan 160 litrelik bir

2S(k) + 3O2(g) $ 2SO3(g)



Buna göre, başlangıç karışımının toplam kütlesi kaç gramdır? (O: 16, S: 32)



denklemine göre, NH3 gazına dönüşüyor.



Buna göre, aynı koşullarda oluşan NH3 gazı kaç litre hacim kaplar?

A) 8

B) 16

C) 32

D) 40

E) 80

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

A) 40

B) 60

C) 75

D) 80

E) 105

Örnek C3H8 ve C2H2 gazlarından oluşan bir karışım yakıldığında NK’da 26,88 litre CO2 gazı ve 19,8 gram H2O oluşmaktadır. Buna göre; • Karışımdaki C3H8 gazının mol sayısı kaçtır? • Karışımdaki C2H2 gazının kütlesi kaç gramdır? • Karışımı yakmak için kullanılan O2 gazının toplam mol sayısı kaçtır? • Karışımda bulunan toplam H atomu sayısı kaç tanedir? aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki sorulardan hiçbirinin cevabı değildir? (H: 1, C: 12, O: 16, NA: 6,02·1023)

terince oksijen gazıyla,

26, 88 V = = 1, 2 mol 22, 4 22, 4

nH

19, 8 m = = 1, 1mol 18 MA

2

2

O

=

karışım derişik NaOH sulu çözeltisine atılıyor. Metallerden sadece Zn metalinin tamamı,

• N2O + 2O2 $ N2O5 • 2NO2 +

1 O $ N 2O5 2 2



denklemlerine göre, ayrı ayrı tepkimeye girerek N2O5 gazına dönüşmektedir.



Tepkimelerde harcanan oksijen gazı toplam 0,9 mol olduğuna göre, başlangıçta alınan gazların toplam mol sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 0,8

Çözüm n CO =

5. Zn ve Au metallerinden oluşan 20 gramlık bir

2. Eşit mollerde alınan N2O ve NO2 gazları ye-

A) 7,8 B) 2,2·NA C) 0,2 D) 1,75 E) 6,1

B) 1

C) 1,4 D) 1,8



Zn(k) + 2NaOH(suda) $ Na2ZnO2(suda) + H2(g)



denklemine göre, tepkime vererek normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan H2 gazı oluşturmaktadır.



Buna göre, başlangıç karışımının kütlece yüzde kaçı Au metalidir? (Zn: 65) A) 24

B) 35

C) 45

D) 65

E) 80

E) 2

C3H8 a mol, C2H2 b mol alınarak maddelerin ayrı ayrı yanma tepkimeleri yazılır. C3H8 + 5O2 $ 3CO2 a mol

5a

C2H2 + b mol

3a mol

5 O $ 2CO2 2 2

5b/2

+

4H2O 4a mol + H2O

2b mol

b mol

Toplam CO2 nin mol sayısı ......3a + 2b = 1,2

6. CO ve N2O gazlarından oluşan bir karışım

Toplam H2O nun mol sayısı ...... -2/ 4a + b = 1,1

—————— –5a = –1 a = 0,2 mol & b = 0,3 mol Karışımdaki C3H8 0,2 mol’dür.

3. 2’şer mol CO2 , Ne ve CH4 gazları alınarak

bir karışım oluşturuluyor. Karışım yeterince O2 gazıyla tepkimeye sokularak tamamen yakılıyor.

Karışımdaki C2H2 0,3 mol & 0,3·26 = 7,8 gramdır.

Kullanılan O2 nin toplam mol sayısı: 5a +

5b & 1 + 0,75 = 1,75 mol 2

Karışımda bulunan toplam H atomu sayısı 0,2 mol C3H8 ve 0,3 mol C2H2 Toplam = 2,2.NA



210

karışım artansız tepkimeye girerek,

denklemine göre, S katısı ve O2 gazından oluşan bir mollük karışım artansız tepkimeye girerek SO3 gazına dönüşüyor.

MİRAY YAYINLARI

3

Öğretmen Notu

Karışım Problemleri

. 1,6·NA

. 0,6·NA

Cevap: E



Buna göre, harcanan O2 gazı toplam kaç moldür? (1H, 6C, 8O, 10Ne) A) 8

B) 7,2

C) 6

D) 5,5

E) 4

tamamen yakıldığında CO2 ve N2O5 gazları oluşmaktadır.



Karışımdaki gazları ayrı ayrı yakmak için kullanılan oksijen gazları eşit ve 4’er mol olduğuna göre, başlangıç karışımı kaç tane molekül içerir? (NA= Avogadro sayısı) A) 10

B) 8

N D) 8.NA E) A 10

C) 10.NA

7. C3H4 ve C3H8 gazlarından oluşan 2 mollük karışımın tamamı yakıldığında 7 mol H2O bileşiği oluşuyor.

rışım tam verimle tepkimeye girmektedir.



Buna göre, başlangıç karışımındaki gazların molce yüzdeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? C3H4 gazının molce yüzdesi

C3H8 gazının molce yüzdesi

A)

30

70

B)

75

25

C)

25

75

D)

70

30

E)

35

65

ÜNİTE



Tepkimede kütlesi 32 gram olan 2 mol madde arttığına göre, maddelerin başlangıç mol sayıları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12, O: 16) nCH

nO

A)

5

6

B)

10

1

C)

7

4

D)

6

5

E)

4

7

4

1 Örnek

2

2

A) 20

B) 37,5

C) 50

D) 80

N2 gazı yandığında NO, N2O3, N2O5 gibi gazlar oluşabilir fakat CO2 gazı oluşmaz. Oluşan CO2 nin tamamı C3H4 gazının yanması sonucu oluşur. Buradan karışımdaki C3H4 ün mol sayısına ulaşılabilir. 13, 2 m n CO = = = 0, 3 mol 44 MA



denklemlerine göre artansız yakılıyor.



Buna göre, oluşan CO2 gazının toplam mol sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 4

B) 8

C) 12

D) 20

MİRAY YAYINLARI

0,4 molü N2 ise

100

11. Eşit kütlelerde alınan C3H4 ve SO3 gazların-

? ? = %80 i N2’dir.



Cevap: D

dan oluşan karışım 6 mol oksijen atomu içermektedir.



Karışımdaki C3H4 gazının tamamı;

Örnek

C3H4(g) + 4O2(g) $ 3CO2(g) + 2H2O(s)

denklemine göre yakıldığında kaç mol oksijen gazı harcanır? (C3H4: 40, SO3: 80) B) 4

A) 2

C) 12

D) 14

E) 16

E) 24

CH4 ve C3H4 gazlarından oluşan 50 litrelik karışım, aynı koşullarda 170 litre O2 gazı ile artansız tepkime vermektedir. Buna göre, başlangıç karışımındaki CH4 gazı aynı koşullarda tek başına kaç litre hacim kaplar? A) 15

B) 25

C) 30

D) 35

E) 47

Çözüm

12.

9. SO2 ve C2H6 gazlarından oluşan 1 mollük

karışımın tamamı yakıldığında 40 gram SO3 gazı oluşmaktadır.



Buna göre, başlangıçta alınan karışım kaç gramdır? (H: 1, C: 12, O: 16, S: 32) A) 94

B) 47

C) 36,8 D) 33,6 E) 28,2



• Bir hidrokarbon yakıldığında yapısındaki karbon atomu sayısı kadar CO2 bileşiği ve yapısındaki hidrojen atomu sayısının yarısı kadar H2O bileşiği meydana gelir. Buna göre, aşağıda verilen hidrokarbonlardan hangisi tam yakıldığında eşit sayıda CO2 ve H2O bileşikleri içeren bir karışım elde edilir? A) C3H6 D) C4H6

B) CH4

C) C6H6 E) C2H2

9 10 11 12 13

0,3 mol

0,5 mollük karışımın

C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(s)

7 8

Karışımın 0,1 molü C3H4 ise 0,4 molü N2 gazıdır. Buna göre;

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)

6

Çözüm

0,1 mol



5

E) 91

C3H4 + 4O2 $ 3CO2 + 2H2O

karışım;

4

Buna göre, başlangıçta alınan karışımın molce yüzde kaçı N2 gazıdır? (CO2: 44)

2

8. 2'şer mol CH4 ve C3H8 gazlarından oluşan

3

0,5 mol N2 ve C3H4 gazları karışımının tamamı yakıldığında 13,2 gram CO2 gazı oluşuyor.

Aynı koşullarda gaz fazında gerçekleşen tepkimelerde tepkimede yer alan katsayılarla tepkimeye giren ve oluşan gazların hacimleri orantılıdır. Buna göre, CH4 ve C3H4 ün yanma tepkimelerini ayrı ayrı yazarsak;

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR



KONUYU ÖĞRENELİM

10. CH4 ve O2 gazlarından oluşan 11 mollük ka-

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g) X litre

2X litre

C3H4(g) + 4O2(g) $ 3CO2(g) + 2H2O(g) Y litre

4Y litre

-2 /X + Y = 50 2X + 4Y = 170 ————————— 2Y = 70 Y = 35 L $ X = 15 L& VCH = 15 L 4

Cevap: A

211

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5 6 7 8

Bu tür sorularda kütlesi ve mol kütlesi bilinen maddenin molü bulunur. Denklem yardımı ile mol kütlesi bilinmeyen fakat kütlesi bilinen maddenin mol sayısına geçilir ve gerekli hesaplamalar yapılarak n = m mol kütlesi (MA) bulunur. MA

9 10 11

1. 50 gram XCO3 bileşiği ısıtıldığında,

E) Tepkime İçerisinde Atom ve Molekül Kütlelerinin Hesaplanması

XCO3(k)

ğin 0,1 molünü tam yakabilmek için 0,3 mol oksijen gazı kullanılmaktadır.

XO(k) + CO2(g)

denklemine göre tamamen parçalanarak 22 gram CO2 gazı oluşuyor.



Buna göre, X elementinin atom ağırlığı kaç g/mol’dür? (C: 12, O: 16) A) 24

B) 40

C) 56

D) 39



Buna göre, bileşik formülündeki “n” sayısı kaçtır? A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

E) 12

Örnek 50 gram saf XCO3 katısının tamamı, XCO3(k) $ XO(k) + CO2(g)

12 13

Buna göre, X’in atom kütlesi kaç g/mol dür? (C: 12, O: 16)

2.

A) 19



MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

4. Genel formülü CnH2n olan bir organik bileşi-



denklemine göre ayrıştığında 28 gram XO katısı oluşmaktadır.

B) 24

C) 36

D) 40

E) 55

Çözüm Kütlenin korunumu yasasına göre 50 g XCO3 katısının 28 gramı, XO katısına dönüşüyorsa geriye kalan 22 gramı da CO2 gazına dönüşmüş olmalıdır. XCO3 $ XO +

CO2

n CO = 2

5. Bakırın oksitlenmesi sonucu yeşil renkli

2X + 2Y2O $ 2XOY + Y2



Buna göre X ve Y’nin atom kütleleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(O: 16) MA

MA

A)

1

23

X

m 22 = = 0, 5 mol 44 MA

CuO bileşiği oluşur. Tepkimenin denklemi;

Yukarıda verilen denkleme göre; 9,2 gram X ile 7,2 gram Y2O’nun artansız tepkimesinden 16 gram XOY bileşiği ve normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan Y2 gazı oluşuyor.

50 gram 28 gram 22 gram . . . 0,5 mol 0,5 mol 0,5 mol

Y

B)

23

39

XO için m 28 n= & M A = 56 g/mol & 0, 5 = MA MA

C)

23

1

D)

39

1

X + O = 56 & X + 16 = 56 & x = 40 g/mol

E)

46

2



2Cu(k) + O2(g) $ 2CuO(k)



şeklindedir.



Bu tepkimeye göre, eşit kütlede alınan Cu katısıyla, O2 gazının tam verimli tepkimesinden hangi maddenin kütlece yüzde kaçı artar? (Cu: 64, O: 16)

Cevap: D

A) O2'nin %75'i

B) Cu'nun %50'si

C) O2'nin %50'si

D) Cu'nun %75'i

E) O2'nin %25'i

Örnek X + 3NaOH(suda) $ Na3XO3(suda)+

3 H 2 2(g)

Denklemine göre, 5,4 gram X metali yeterince NaOH ile artansız tepkime verdiğinde NK’da 6,72 litre H2 gazı oluştuğuna göre, X metalinin mol kütlesi kaç gramdır? A) 81

B) 74

C) 56

D) 40

E) 27

Çözüm Oluşan H2

3.

6, 72 için n = = 0, 3 mol 22, 4



Denkleme göre 0,3 mol H2 oluşması için 0,2 mol X harcanır. X için; n =

m MA

MA = 27 g/mol

212

›s›

MİRAY YAYINLARI

3

Öğretmen Notu

Atom Kütlesi Bulma ve Karma Sorular

& 0, 2 =



5, 4 MA

Cevap: E

X(k) + 2HY(suda) $ XY2(suda) + H2(g)

Denklemine göre, 4,8 gram X ile 32,4 gram HY’nin artansız tepkimesi sonucunda 0,4 gram H2 gazı oluşmaktadır.

6. 16,8 gram X elementi ile 6,4 gram O2 ele-

Buna göre, Y elementinin atom kütlesi kaç g/mol’dür? (H: 1)



A) 12

B) 24

C) 40

D) 56

E) 80

menti artansız tepkimeye girerek X3O4 bileşiğini oluşturmaktadır. Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaç g/mol’dür? (O: 16) A) 56

B) 40

C) 24

D) 23

E) 7

yeterince HCI sulu çözeltisiyle; 3 AI(k) + 3HCI(suda) $ AlCI3(suda) + H2 2 denklemine göre tepkimeye girerek normal koşullarda 67, 2 litre hacim kaplayan H2 gazı oluşturuyor.



2NH3(g) + CO2(g) " (NH2)2CO(suda) + H2O(s)



denklemine göre tam verimle tepkimeye girmektedir.



Buna göre, başlangıçta alınan AI katısı kaç gramdır? (AI: 27) B) 54

A) 1

C) 5

D 4

KONUYU ÖĞRENELİM

10. 8,8 gram CO2 gazı yeterince NH3 gazıyla;

Buna göre, oluşan (NH2)2CO bileşiği kaç gramdır? ((NH2)2CO: 60, CO2: 44) B) 48

A) 60

C) 18

D) 12

E) 6

ÜNİTE

1

Örnek Oksijen gazının ozon gazına dönüşüm denklemi; 3O2(g) $ 2O3(g) şeklindedir. 12 mol oksijen gazı ile başlatılan tepkimede ortamda 10 mol gaz bulunduğu an O2 A) 10

6

B) 15

C) 20

D) 35

E) 50

7 8

3O2(g) $ 2O3(g) Başlan:

12 mol

–

–3x

+2x

9

12–3x

2x

10

Tepk: Sonuç:

Toplam 12–x = 10 mol & x = 2 mol

dan oluşan karışım tam verimle;

nın sulu çözeltileri;

Ca3(PO4)2(suda) + 6H2O(s)



denklemine göre tepkimeye giriyor.



denklemine göre tam verimle tepkimeye sokuluyor. Buna göre, oluşan H2O sıvısı kaç tane hidrojen atomu içerir?





(NA= Avogadro sayısı)

Tepkime sonunda oluşan SO2 gazı normal koşullarda 8,96 litre hacim kapladığına göre, başlangıçta alınan karışım toplam kaç mol madde içerir?

A) 6

B) 18 D) 18.NA

C) 6.NA E) 36.NA

MİRAY YAYINLARI



3x = 6 mol

12 mol O2 den

6 mol harcandı

12

?

13

100

Cevap: E

CS2(k) + 3O2(g) $ CO2(g) + 2SO2(g)

A) 0,6

B) 0,8

C) 1

D) 1,2

11

Harcanan O2

? = %50 si harcandı.

2H3PO4(suda)+ 3Ca(OH)2(suda) $

Örnek

E) 1,5

Yemek sodası ya da kabartma tozu olarak bilinen sodyum bikarbonat bileşiğinin formülü NaHCO3 tür. Kek hamuruna karıştırılan kabartma tozu fırında ısının etkisiyle, 2NaHCO3(k) " Na 2CO3(k) + CO2(g) + H2O(s) denklemine göre parçalanarak CO2 gazını açığa çıkarır ve kekin kabarmasını sağlar. Tepkime denklemine göre; I. NK’da 11,2 litre CO2 gazının oluşması için 1 mol NaHCO3 bileşiği tepikmeye girer. II. 54 gram H2O bileşiği oluştuğunda, 3 molde Na 2CO3 bileşiği oluşur. III. 5 mol Na 2CO3 bileşiğinin oluşabilmesi için 10 mol NaHCO3 bileşiği tepkimeye girer.

9. Elektroliz elektrik enerjisi ile bileşiklerin ele-

yargılarından hangileri doğrudur?

mentlerine ayrıştırılması (analiz) işlemidir.

(H: 1, O: 16) A) Yalnız I

Suyun Elektrolizi

Su Anot (+) Katot (–)



Güç kaynağı

2C2H5OH(s) Suyun elektroliz denklemi;

Etil

2H2O(s) $ 2H2(g) + O2(g)

şeklinde olduğuna göre, normal koşullarda toplam 13,44 litre hacim kaplayan gaz karışımı elde etmek için kaç gram H2O elektroliz edilmelidir? (H2O: 18) A) 3,6

B) 7,2

C) 9

D) 18

E) 54

alkol

140 ° C H2SO4

C4H10O(s) + H2O(s) Dietil eter



şeklindedir.



Bu tepkime denklemine göre, 230 gram etil alkol sıvısından %80 verimle elde edilen dietil eter bileşiği kaç mol'dür? (C2H5OH: 46) A) 1

B) 2

C) 5

D) 10

E) 113

B) Yalnız II

D) II ve III

12. Renksiz, çok uçucu, az kullanıldığında ayıltıcı çok kullanıldığında ise bayıltıcı etki yapan dietil eter bileşiğinin yaygın adı lokman ruhu olarak bilinir. Tıbbi anestezide asırlardır kullanılmış olan bu organik sıvının elde tepkimelerinden bir tanesi de;

4 5

Çözüm

11. Eşit mollerde alınan CS2 katısı ile O2 gazın-

3

gazının molce yüzde kaçı harcanmıştır?

E) 135

8. 12 mol H3PO4 asidi ile 9 mol Ca(OH)2 bazı-

2

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm • Denkleme göre; 2 mol NaHCO3'ten

1 mol CO2 oluşur.

1 mol

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

7. Kütlece %40 saflıktaki bir miktar AI katısı

?

? = 0,5 mol CO2 gazı oluşur ve NK'da 11,2 litre hacim kaplar

• Denkleme göre; 3 mol Na2CO3 oluştuğunda 3 mol de H2O oluşur. 3 mol H2O 3x18 = 54 gramdır. • Denkleme göre; 1 mol Na2CO3 oluşması için 5 mol

2 mol NaHCO3 tepkimeye girer ?

? = 10 mol NaHCO3 tepkime girer. Cevap: E

213

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

1. NA tane atom içeren CH4 gazı, yeteri kadar

3

7



9

Buna göre;

10

I. 0,8 mol O2 gazı artar.

11

II. Sınırlayıcı bileşen başlangıçta 1 moldür.

13



Bu tepkime ile ilgili; I. H2S gazı biter.

yargılarından hangileri doğrudur?



(O: 16, NA= Avogadro sayısı) A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

II. Tepkimeye giren NH3 moleküllerinin yarısı kadar H2S bileşiği harcanır. III. Tepkimeye giren NH3 moleküllerinin yarısı kadar (NH4)2S bileşiği oluşur.

C) I ve II

E) I, II ve III



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

yargılarından hangileri yanlıştır? B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

2.

5.

Formülü CH2S’dir.

Elementtir.

III

II Eşit mollü sorularda her iki maddenin de mol sayısı kat sayısı büyük olan madde kadar düşünülür. 2N2(g) + 5O2(g) $ 2N2O5(g) Baş:

5n

5n

Yapısında oksijen atomu vardır.



–

0

2n = 0,4 mol



n = 0,2 mol

Yapısında kükürt atomu vardır.

B) Yalnız II



Buna göre X ve Y elementlerinin atom kütleleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, O: 16)

C) II ve III

E) I, II ve III

D) III ve IV

2n



Yukarıda verilen tepkime denklemine göre; 84 gram XOH bileşiğiyle 49 gram H3YO4 bileşiğinin artansız tepkimesinden 106 gram X3YO4 bileşiği oluşuyor.

Yakılan bu madde ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I

Tepk: –2n –5n +2n _______________________________ Sonuç: 3n

I

3XOH + H3YO4 $ X3YO4 + 3H2O



IV

Saf olduğu bilinen bir madde yakıldığında CO2 ve SO3 gazları oluşmaktadır.

Çözüm

X

Y

A)

23

12

B)

39

31

C)

40

24

D)

39

12

E)

23

31

I. Artan O2 gazı yoktur. II. Sınırlayıcı bileşen biten maddedir yani O2 gazı başlangıçta 5n moldür.

3. Ca ve Na element atomlarından 4'er mol alınarak yeterli miktarda HCI çözeltisi ile;

5x0,2 = 1 mol dür.

III. Başlangıç karışımı



Ca(k) + 2HCI(suda) $ CaCI2(suda) + H2(g)



5n + 5n = 10n mol dür.



Na(k) + HCI(suda) $ NaCI(suda) +



10.0,2 = 2 mol eder.



denklemlerine göre tam verimle tepkimeye sokuluyor.



Buna göre, tepkimelerin sonucunda açığa çıkan hidrojen gazlarının toplam mol sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Cevap: C

A) 6

214

denklemine göre, eşit sayıda molekül içeren NH3 ve H2S gazlarının tam verimli tepkimesinden (NH4)2S bileşiği oluşmaktadır.

III. Oluşan su; 0,4.NA tane atom içerir.

2NH3 + H2S $ (NH4)2S



III. Başlangıç karışımı 3 moldür.

A) Yalnız I

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

II. 12,8 gram O2 gazı harcanmıştır.

2N2(g) + 5O2(g) $ 2N2O5(g) denklemine göre 0,4 mol N2O5 gazı oluşturuluyor.

12

I. Oluşan CO2 gazı NK’da 44,8 litre hacim kaplar.

Eşit mollerde N2 ve O2 gazları alınarak tam verimle,

8

Tepkime ile ilgili;

MİRAY YAYINLARI

6

4.

O2 gazı ile tam verimle tepkimeye giriyor.

Örnek

4 5

Karma Test

B) 5

C) 4

D) 2,5

1 H 2 2(g)

E) 2

6.

2NH3 + CO2 $ CO(NH2)2 + H2O



NH3 ile CO2 bileşiklerinin uygun koşullarda tepkimesinden CO(NH2)2 ve H2O bileşikleri oluşmaktadır.



Bu tepkimede 88 gram CO2 bileşiğinden 96 gram CO(NH2)2 bileşiği oluştuğuna göre, tepkimenin verimi yüzde kaçtır?



(CO2: 44, CO(NH2)2: 60) A) 20

B) 30

C) 60

D) 80

E) 70

7.

I

Karışımdaki toplam C atom sayısı kadar CO2 gazı oluşur.

II

Karışımdaki toplam H atom sayısının yarısı kadar H2O bileşiği oluşur.

3Fe(k) + 2O2(g) $ Fe3O4(k) tepkimesine göre oksitlenir.



400 gram Fe, su buharı içerisinde bir süre bekletildikten sonra, oluşan Fe3O4 ün kütlesi 116 gram olarak tartılıyor.

Yalıtılmış kapta tepkimeler gerçekleşirken sistem soğur.

Buna göre, Fe elementinin kütlece yüzde kaçı oksitlenmiştir? (Fe: 56, O: 16) A) 13



B) 21

C) 42

D) 84

E) 92

C2H6 ve C4H8 gaz karışımının yanması ile ilgili yukarıda verilen açıklamalardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

Eşit mollerde KOH ile H3PO4 içeren farklı iki sulu çözelti %60 verimle tepkimeye sokulduklarında, 3KOH(suda)+ H3PO4(suda)"K3PO4(suda) + 3H2O(s)

3 4 5

Buna göre;

6

I. Başlangıçta alınan KOH ve H3PO4 maddelerinin karışımı toplam 1 moldür. II. 0,2 mol H3PO4 tepkimeye girmeden kalır.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

7 8 9 10

(H: 1, O: 16)

E) I, II ve III

2

denklemine göre 5,4 gram H2O oluşuyor.

III. Tepkime tam verimle gerçekleşseydi 0,5 mol H2O bileşiği oluşurdu.

C) I ve III

ÜNİTE

1

Örnek



III

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Demir elementi su buharı içerisinde ısıtılırsa

C2H6 ve C4H8 gazlarından oluşan karışımın tamamı yakılıyor.

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm

11 12 13

3KOH + H3PO4 "K3PO4 + 3H2O 10n

—

—

8. 3Cu + 8HNO3 " 3Cu(NO3)2 + 2NO +4H2O

denklemine göre, 6 mol Cu elementinden %60 verimle kaç gram NO molekülü oluşur?



(N: 14, O: 16) A) 6

B) 12

C) 24

D) 48

MİRAY YAYINLARI

Tep: –6n –2n +2n +6n ——————————————————— Son: 4n 8n 2n m 5, 4 nsu = = = 0, 3 mol MA 18

6n

6n = 0,3 mol & n = 0,05 mol

11. CnH2n(OH)2 genel formülüne sahip bir or-



E) 72

I. Karışımın başlangıç mol sayısı

ganik bileşiğin 2 molünün artansız yanması için 55 mol hava gerekiyor.



Buna göre, bileşik formülündeki "n" de1 i O2 dir.) ğeri kaçtır? (Havanın 5



A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

10n + 10n = 20n = 20.(0,05)=1 mol

II. Tepkimeye girmeyen H3PO4 8n mol & 8.(0,05) = 0,4 mol

III. %60 verimle oluşan su

0,3 mol

__________________________ %100 verimle oluşan su ?

? = 0,5 mol su oluşurdu.

Cevap: B

Örnek CH4 ve C2H6 gazlarından oluşan bir karışımın kütlesi ve karışımdaki toplam atom sayısı bilinmektedir. Buna göre; I. Karışımdaki CH4 gazının mol sayısı II. Karışımdaki C2H6 gazının NK’daki hacmi III. Karışımın tamamı yakıldığında oluşan H2O’nun mol sayısı niceliklerinden hangileri bulunabilir? (H: 1, C: 12)

9. 400 litre N2O4 gazının hacimce %40’ı aynı koşullarda tepkimeye girerek,





N2O4(g) $ 2NO2(g)



denklemine göre NO2 gazına dönüşüyor.



Buna göre, tepkime sonunda toplam gaz hacmi kaç litre olur? A) 360 D) 600

B) 480

C) 560 E) 700

A) Yalnız III

12. Na2CO3 + 2HNO3 $ 2NaNO3 + CO2 + H2O



400 gram saf olmayan Na2CO3 katısı yeterli miktarda HNO3 ile yukarıdaki denkleme göre tam verimle tepkimeye girmektedir. Tepkime sonunda 36 gram H2O oluştuğuna göre, Na2CO3 katısının saflık yüzdesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (Na: 23, O: 16, C: 12, H: 1) A) 28

B) 40

C) 50

D) 53

E) 67

D) II ve III

B) I ve II

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

Baş: 10 n

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm • Karışımdaki CH4 a mol alınırsa CH4 ün kütlesi 16a gram olur. • Karışımdaki C2H6 b mol alınırsa C2H6 nın kütlesi 30b gram olur. • (5a + 8b) ve (16a + 30b) değerleri bilinirse iki bilinmeyenli iki denklem yardımıyla a ve b değerleri bulunur. • a ve b değerleri bilindikten sonra soruda geçen 3 niceliği de ayrı ayrı hesaplayabiliriz. Cevap: E

215

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 3 4

Örnek Eşit mollerde P4 ve H2 gazlarının tam verimle gerçekleşen tepkimesinin denklemi

5 6

I. 0,4 mol PH3 gazı oluşur.

7



SO2(g) +

Tepkimede 62 gram madde arttığına göre;

9

A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III





yargılarından hangileri doğrudur?



(K: 39, CI: 35, O: 16)

C) I ve III

A) Yalnız I

E) I, II ve III

B) Yanız II

D) II ve III

Çözüm

11



III. Katı kütlesi 192 gram azalır.

(H: 1, P: 31)

10

Yukarıda verilen analiz tepkimesinde 4 mol KCIO3 katısı harcandığına göre; II. 6 mol O2 gazı oluşur.

II. Sınırlayıcı madde H2’dir. III. 1,2 gram H2 gazı harcanır. yargılarından hangileri doğrudur?

13

3. Saf olmayan 50 gram SO2(g) numunesi

I. 296 gram KCI katısı oluşur.

8

12

1. 2KCIO3(k) + ısı $ 2KCI(k) + 3O2(g)

P4(g) + 6H2(g) $ 4PH3(g) şeklindedir.

Karma Test

1 O $ SO3(g) 2 2 denklemine göre, yeterli miktarda O2 gazı ile tepkimeye girdiğinde NK’da 11,2 litre hacim kaplayan SO3 gazı oluşmaktadır. Buna göre, SO2 numunesinin saflık yüzdesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (S: 32, O: 16) A) 32

C) I ve II

B) 64

C) 16

D) 48

E) 50

E) I, II ve III

Eşit mollü sorularda her iki maddenin molü de katsayısı büyük olan madde kadar alınır.

P4(g) + 6H2(g) " 4PH3(g)

Baş: 6 n

6n

—

Son: 5n nP = 4

0

4n

m 62 = = 0, 5 MA 124

4. Eşit mollerde alınan N2 ve H2 gazlarının etkileşimiyle,

5n = 0,5 mol & n = 0,1 mol I. Oluşan PH3 4n mol & 4.(0,1)=0,4 mol II. Sınırlayıcı madde biten maddedir. Yani H2 gazıdır. III. Harcanan H2 gazı 6n mol

6.(0,1)=0,6 mol & 0,6 mol H2 = 1,2 g

2. Tüm dünyayı olduğu gibi ülkemizi de etkileyen Corona Virüsü şüphesiz 2020 yılının en önemli olayıdır. Corona Virüsünden korunmak için insanlara genellikle dezenfektan veya hacimce %80 alkol içeren kolonya tavsiye edilmiştir.

Cevap: E

Örnek

2NH3(g) $ N2(g) + 3H2(g)

Elleri yıkamak

Buna göre, elde edilen H2 gazı kaç gramdır? (H: 1, N: 14) B) 18

C) 21

D) 30

E) 32



Çözüm

Yüze el temasından kaçınmak

Hastayken yolculuk yapmamak

Başkalarıyla temastan kaçınmak

Kolonya üretiminde kullanılan etil alkolün elde yöntemlerinden bir tanesi de asetik asidin (CH3COOH) iki basamak indirgenmesidir. Bu tepkimenin denklemi;

Denkleme göre, 2 mol NH3 ten



şeklindedir.



Buna göre, 230 gram etil alkol elde etmek için kullanılan asetik asit kaç mol hidrojen atomu içermektedir? (C2H5OH: 46)

6 mol NH3

?

? = 9 mol H2 oluşur.

9 mol H2 = 9.2 = 18 gram H2 oluşur.

Cevap: B

216

Sıcak yiyecekler yemek



—————————————



denkleminden; en fazla 68 gram NH3 gazı oluştuğuna göre, başlangıç karışımı kaç gramdır? (N: 14, H: 1) A) 62

B) 90

C) 96

D) 180 E) 192

Yüz maskesi takmak

51 = 102 gram NH 3 tepkimeye girer. 100 m 102 n= = = 6 mol NH 3 harcanıyor. 17 MA 200 ·

3 mol H2 oluşur.

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

COVİD - 19 ÖNLEMLER

200 gram NH3 gazı %51 verimle yukarıda verilen denkleme göre tepkimeye giriyor.

A) 9

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

Tep: –n –6n +4n ———————————————

5. Eşit mollerde N2 ve O2 gazlarının tepkimesinden,



CH3COOH(s) + 2H2(g) " C2H5OH(s) + H2O(s)

Asetik asit

A) 20

B) 18

5 O $ N2O5(g) 2 2(g) denklemine göre, NK’da 44,8 litre hacim kaplayan N2O5 gazı oluştuğuna göre,

N2(g) +

I. Başlangıç karışımı 10 moldür.

Etil alkol

II. Sınırlayıcı bileşen O2 gazıdır. III. N2 gazının molce %60’ı artmıştır.

C) 15

D) 10

E) 5



yargılarından hangileri doğru olur? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

6. 2Na(k) + 2H2O(s) $ 2NaOH(suda) + H2(g)

9. 12 mol N2 ve 24 mol H2 gazının,



N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

A) 3

B) 4

C) 6

D) 8



denklemine göre tam verimle gerçekleşen tepkimesi ile ilgili;

Örnek

2 4

III. Artan madde yoktur. yargılarından hangileri doğrudur?

Buna göre, "n" sayısı kaçtır?

6

II. Sınırlayıcı bileşen N2 gazıdır.

1 n 2Fe(k) + O2(g) $ Fe2On(k) 2 tepkimesine göre, 56 gram Fe katısının artansız tepkimesi sonucunda katı kütlesi 24 gram artmaktadır.

I. 16 mol NH3 oluşur.

E) 10

B) Yalnız II

A) Yalnız I

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

(O: 16, Fe: 56) 3 A) 1 B) C) 2 2

D)

5 2

E) 3

1 mol Fe nin tepkimesinden 24 gram katı kütlesi artar.

masına ait kavram haritası verilmiştir.

Tepkime ekzotermiktir

Eşit sayıda CO2 ve H2O molekülleri oluşur.

II

30 mol hava harcanmıştır.

NK’da 89,6 litre hacim kaplayan CO2 gazı oluşur.

Buna göre, yukarıdaki bilgilerden hangi1 i O2 gazıdır.) leri doğrudur? (Havanın 5 A) I ve II

B) II ve III

D) I, III ve IV

II

C3H8(g) + 5O2(g) "3CO2(g) + 4H2O(g)

2 mol C2H4 gazı artansız yanmaktadır.



III

I

III

88 gram C3H8 bileşiğini yakmak için 10 mol O2 gazı gerekir.

C) I, II ve III

IV

? = 48 gram katı kütlesi artar.



C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(g)



tepkimesi ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

E) I, II, III ve IV

(H: 1, C: 12, O: 16) A) I ve II

B) II ve III

D) I, II ve III

C) III ve IV

E) I, II, III ve IV

7 8

11 12 13

Katı kütlesinde artış = O2 gazı kütlesi & nO =

m 48 3 = = mol 32 2 MA

3 n = 2 2

& n=3

Cevap: E

I

Eşit kütlelerde C3H8 Eşit mollerde C3H8 ve O2 gazları tam ve- ve O2 gazlarının tam rimle tepkimeye girdi- verimle gerçekleşen ğinde sınırlayıcı bile- tepkimesinde bir mikşen C3H8 gazı olur. tar C3H8 gazı artar.



?

—————————————————

2

MİRAY YAYINLARI

IV

2 mol Fe den

CO2 gazından 12 mol oluşması için 176 gram C3H8 yanmalıdır.

5

10

56 gram Fe = 1 mol

10.

3

9

Çözüm

7. Aşağıda 2 mol C2H4 gazının artansız yan-

ÜNİTE

Örnek Eşit kütlede alınan CaO katısı ve CO2 gazının tam verimle gerçekleşen tepkime denklemi aşağıda verilmiştir. CaO(k) + CO2(g) $ CaCO3(k) Tepkimede katı kütlesi 66 gram arttığına göre, tepkime sonunda hangi reaktiften kaç gram artar? (C: 12, O: 16, Ca: 40) A) 18 gram CaO

B) 84 gram CaO

C) 44 gram CO2

D) 22 gram CaO

E) 18 gram CO2

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

Yukarıda verilen tepkime denklemine göre, 108 gram suyun yeterli miktarda Na metali ile tepkimesinden kaç gram H2 gazı oluşur? (H: 1, O: 16)

KONUYU ÖĞRENELİM

Çözüm CaO(k) 56 k

8. 108 gram AI metalinin tamamı oksijenle, 3 O $ AI2O3(k) 2 2(g) denklemine göre tepkimeye girdiğinde normal koşullarda kaç litre O2 gazı kullanılmıştır? (AI: 27)

2AI(k) +

A) 11,2 D) 44,8

B) 22,4

C) 33,6 E) 67,2

11.

2NH3(g) $ N2(g) + 3H2(g)

Yukarıdaki tepkimeye göre, 136 gram NH3 gazından %50 verimle NK’da kaç litre N2 gazı elde edilir? (N: 14, H: 1) A) 89,6 D) 22,4

B) 67,2

C) 44,8 E) 11,2

+

CO2(g) $

CaCO3(k)

56 k

—

-56 k - 44 k +100 k ————————————————— 0 12 k 100 k Artan katı kütlesi & 100 k - 56k = 66 gram = 44k = 66 gram k = 1,5 gram Artan madde & 12 k & & 12·1,5 = 18 gram CO2

Cevap: E

217

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

13

1.

F) Katı Kütlesinde Artmanın veya Azalmanın Olduğu Problemler • Bir soruda katı kütlesinde artma olması reaktiflerden gaz ya da sıvı fazında bulunan bazı maddelerin ürünlerde katıya dönüştüğünü gösterir. Örneğin; CaO(k) + CO2(g) $ CaCO3(k) 56 gram 44 gram 100 gram (C: 12, O: 16, Ca: 40)





tepkimesine göre 24 gram XOH ile 48,6 gram HY’nin artansız tepkimesinden 10,8 gram H2O ve bir miktar XY bileşiği oluşuyor.

122 gram

Y

A)

23

80

B)

24

80

C)

12

40

D)

18

24

E)

23

81

Örnek 20 gram MgO katısı yeterince SO3 gazı ile tamamen tepkimeye girerek MgSO4 katısına dönüşüyor. Buna göre, katı kütlesindeki artış kaç gramdır? (O:16, Mg: 24, S: 32) C) 40

D) 20

Bileşik Zaman



Yukarıda X ve Y2 gazlarının tepkimesine ait mol sayısının zamanla değişimini gösteren grafik verilmiştir.



Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? (NA: Avogadro sayısı) A) Tepkime denklemi 2X(g) + Y2(g) $ 2XY(g) şeklinde olabilir. B) Tepkime verimi %50’dir. C) Oluşan bileşiğin 1 molü toplam 2 tane atom içerir. D) X’in molce %50’si artmıştır. E) Oluşan bileşikte elementlerin molce birleşme oranı 1’dir.

48 gram

Başlangıçta 122 gram olan toplam katı kütlesi ürünlerde 74 grama düşmüştür. Katı kütlesindeki “122 - 74 = 48” gramlık azalış ürünlerde gaza dönüşen O2 gazından kaynaklanmaktadır.

B) 50

X 4 0

(O: 16, Cl: 35, K: 39)

A) 60

Y2 8

3 O 2 2(g)

+

74 gram

X

Mol sayısı 10

Buna göre X ve Y elementlerinin atom kütleleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, O: 16)

Başlangıçta 56 gram olan katı kütlesi tepkime sonunda 100 gram olmuştur. Katı kütlesinde meydana gelen “100 - 56 = 44” gramlık artış reaktiflerde bulunan 44 gram CO2 gazının harcanmasından kaynaklanır. Bir soruda katı kütlesinde azalma olması reaktiflerde katı hâlde bulunan bir maddenin tamamının ya da içinde bulunan bazı elementlerin gaz ya da sıvı hâle dönüştüğünü gösterir. Örneğin; KClO3(k) $ KCl(k)

4.

XOH + HY $ XY + H2O

2.

N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)



NH3(g) + HCI(g) $ NH4CI(k)

MİRAY YAYINLARI

3

Öğretmen Notu

Karma Test



Yukarıda verilen zincirleme tepkimeler 12 mol N2, 12 mol H2 ve yeterince HCI gazları ile gerçekleştirilmektedir.



Tepkime sonunda en fazla kaç mol NH4CI katısı oluşur?

E) 10

B) 4

A) 2

Çözüm

C) 6

D) 8

5.

X(k) + 2H2O(s) $ X(OH)2(suda) + H2(g)



Yukarıda verilen tepkime denklemine göre, 4,8 gram X katısı yeterince H2O ile artansız tepkime verdiğinde normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan H2 gazı oluşmaktadır.



Buna göre, X'in mol kütlesi kaç g/mol'dür? A) 12

B) 20

C) 24

D) 44

E) 63

E) 10

Tepkime denkleminde maddelerin kütlelerini yazalım; MgO(k) + SO3(g) $ MgSO4(k) 40 gram

80 gram

120 gram

1 mol MgO = 40 g/mol 1 mol SO3 = 80 g/mol 1 mol MgSO4 = 120 g/mol Tepkime denklemine göre, 40 gram MgO tepkime verdiğinde 120 gram MgSO4 katısı oluşuyor yani katı kütlesinde 80 gramlık artış oluyor. 40 gram MgO tepkimeye girdiğinde katı kütlesi artıyorsa.

80 gram

20 gram ? ———————————————————— 20·80 ?= = 40 gram katı kütlesi artar. 40

Cevap: C

218

3.

6. 0,1 mol XO2 bileşiğinin tamamı yeterli mik-

N2(g) + 2O2(g) $ N2O4(g)



tepkimesi %25 verimle gerçekleştiğinde NK’da 8,96 L N2O4 gazı oluşuyor.



Eğer tepkime tam verimle gerçekleşmiş olsaydı kaç mol O2 gazı harcanırdı? A) 0,4

B) 0,8

C) 1,6 D) 3,2

E) 6,4

tarda O2 gazı ile tepkimeye girdiğinde,

2XO2(g) + O2(g) $ 2XO3(g)

8 gram XO3 bileşiği oluşuyor.



Buna göre, X elementinin mol kütlesi kaç gramdır? (O: 16) A) 32

B) 24

C) 20

D) 16

E) 8



larının tam verimle tepkimesinden 88 gram CO2 gazı oluşuyor.

Bileşiğin 12 gramı, 4,8 gram C atomu içerir.



I



Molekül formülü C2H4O2 dir.

I. Başlangıç karışımı kaç moldür?

denklemine göre; 6,8 gram H2S’nin tamamının tepkimeye girmesi için kütlece %20 NaOH içeren sulu çözeltiden kaç gram gerekir? (H2S nin su ile tepkime vermediği düşünülecek. H: 1, O: 16, Na: 23, S: 32)

sorularından hangilerine cevap verebilir? (H: 1, C: 12, O: 16) A) Yalnız I

Basit formülü CH2O dur.

1

Örnek 2NaOH(suda)+ H2S(suda)" Na2S(suda)+ H2O(s)

III. Hangi maddeden kaç gram artmıştır?

II

ÜNİTE

Yukarıdaki bilgiye sahip bir öğrenci, II. Sınırlayıcı bileşen hangi maddedir?

12 gramı artansız yakıldığında 17,6 gram CO2 ve 0,4 mol H2O oluşturan bir bileşik ile ilgili, III

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Eşit sayıda molekül içeren CO ve O2 gaz-

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

A) 20

B) 40

C) 60

D) 80

E) 120

Buna göre, verilen yargılardan hangileri kesinlikle doğrudur? (H: 1, C: 12, O: 16) A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

2 NaOH(suda)

11

m m & 0, 4 = 40 MA

şımın 40 cm ünü yakmak için aynı koşullarda 5 cm3 O2 gazı kullanılmıştır.



Buna göre, karışımdaki SO3 gazının hacimce yüzde oranı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 8O, 16S) A) 25

B) 40

C) 50

D) 60

MİRAY YAYINLARI

m = 16 gram Tepkimeye giren NaOH elimizdeki toplam çözelti miktarının kütlece %20 sini oluşturuyor. Buna göre; Safl›k % si =

11. C2H4 ve C3H8 gazlarından oluşan bir karışımın 1 molü artansız yakıldığında 2,6 mol CO2 gazı oluşmaktadır.



E) 75

Buna göre, karışımdaki C2H4 gazının molce yüzdesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 10

B) 20

C) 40

D) 50

E) 60

7

12 13

-0,2 mol

0, 4 mol NaOH için n =

3

6

+ H2S(suda) $ .........

-0,4 mol

8. H2, SO2 ve SO3 gazlarından oluşan bir karı-

5

10

Denkleme göre 0,2 mol H2S, 0,4 mol NaOH ile tepkimeye girer.

E) I, II ve III

4

9

6,8 gram H2S 6, 8 m n= = = 0, 2 mol dür. 34 MA

C) I ve II

3

8

E) I, II ve III

Çözüm

2

Tepkimeye giren madde miktar› Bafllang›çtaki madde miktar›

x100

16 ·100 & X = 80 gram başlangıçta x olan karışım miktarıdır. 20 =

Cevap: D

Örnek 2S(k) + 3O2(g) $ 2SO3(g) Tepkimesi %40 verimle gerçekleştiğinde 0,2 mol SO3 gazı oluşuyor. Tepkime tam verimle gerçekleşmiş olsaydı kaç mol O2 gazı harcanırdı? A) 0,5 B) 0,75 C) 1 D) 1,5 E) 2,25

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYASAL HESAPLAMALAR

7. Aşağıda bir kavram haritası verilmiştir.

Çözüm %40 verimle

9. Eşit mol sayısında N2 ve H2 gazları içeren

bir karışımın 36 litresi tepkimeye sokulduğunda aynı koşullarda en çok kaç litre NH3 gazı oluşur?

A) 12

B) 18

C) 36

D) 6

E) 24

12. Eşit kütlelerde He, CH4 ve SO2 gazlarından oluşan karışım 4,2 moldür.



0,2 mol SO3 oluşuyorsa

%100 ? —————————————————— ? = 0,5 mol SO3 oluşurdu.

Buna göre, karışımdaki SO2 gazının NK’daki hacmi kaç litredir?

2 mol SO3 oluşması için

(H: 1, He: 4, C: 12, O: 16, S: 32)

0,5 mol SO3 oluşması için

A) 1,12 D) 4,48

B) 2,24

C) 6,72 E) 8,96

Denkleme göre 3 mol O2 harcanıyorsa ?

—————————————————— ? = 0,75 mol O2 harcanır.

Cevap: B

219

TEST • 9

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1. Yusuf öğretmen öğrencisi Oğuz ile kimya dersinde bir

2. Asetilen oda koşularında gaz hâlinde bulunan ve ko-

oyun oynamaktadır. Yusuf Öğretmen Oğuz’a çeşitli sorular soracaktır. Oyunun kuralları ise şöyledir;

lay tutuşabilen bir maddedir. Metallerin kesilmesinde ve kaynakçılık işlemlerinde kullanılır.

Hedef

Asetilen (C2H2) yaygın olarak karpitten (CaC2(k)) elde edilir. İlk önce kok kömürü (C) ve sönmemiş kireç (CaO) yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılarak karpit elde edilir. Daha sonra karpitin su ile tepkimesinden de asetilen gazı elde edilir.

CaO(k) + 3C(k) " CaC2(k) + CO(g) CaC2(k) + 2H2O(s) " C2H2(g) + Ca(OH)2(suda)





• Oğuz’un hedefe ulaşması için 10 birim kare ilerlemesi gerekmektedir. • Oğuz soruyu doğru bilmesi hâlinde, doğru cevap kadar birim kare ilerleyecektir.



Yusuf Öğretmen, Oğuz’dan;

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g)

2N2(g) + 3O2(g) $ 2N2O3(g)

Oğuz’un verdiği cevap

1. Eşit mollerde alınan CH4 ve O2 gazlarının tam verimli tepkimesinden 2 mol CO2 gazı oluştuğuna göre, başlangıçta alınan gazların toplam mol sayısı kaçtır?

8 mol

2. 4 mol N2 gazı ile 9 mol O2 gazının tam verimli tepkimesinden kaç mol N2O3 gazı oluşur?

6 mol

3. 16 gram CH4 gazı ile 60 gram O2 gazının artansız tepkimeye girmesi için hangi gazdan kaç gram daha eklenmelidir? (H: 1, C: 12, O: 16)

4 gram O2 gazı

4. NK’da 89,6 litre N2O3 gazı oluşması için kaç mol O2 gazı tepkimeye girmelidir?

6 mol

5. Toplam 12 mol H2O gazı oluştuğunda kaç mol CH4 gazı harcanır?

4 mol

B) 6

C) 9

D) 12

E) 15

B) 2

C) 3

D) 4

3. Magnezyum 482°C’ye kadar ısıtıldığında yanma tepkimesi başlar. Bu tepkime sonucunda magnezyum oksit bileşiği oluşur.

20 gram magnezyum oksit bileşiği elde etmek için 12 gram magnezyum ile 8 gram oksijen gazı tepkimeye girmelidir.



Buna göre, 6 gram magnezyum şeritin tamamı yandığında; I. 4 gram oksijen gazı tepkimeye girer.

II. 10 gram magnezyum oksit bileşiği oluşur. 1 O $ MgO(k) 2 2(g) tepkimesi gerçekleşir. III. Mg(k) +

Buna göre, Oğuz hangi sorunun sonunda hedefe ulaşır? A) 1

220

A) 3

denklemlerinden ihtiyacı olanı kullanarak aşağıdaki soruları sırasıyla cevaplamasını istemiştir. Yusuf Öğretmenin sorusu



Buna göre, NK’da 5,6 L hacim kaplayan asetilen (C2H2) gazı elde edilebilmek için en az kaç gram kok kömürü (C(k)) gerekir? (C: 12)

MİRAY YAYINLARI

• Oğuz soruyu yanlış cevapladığında ise doğru cevabın yarısı kadar birim kare geriye gidecektir.

Yukarıda asetilenin oluşumu ile ilgili tepkimeler verilmiştir.

E) 5



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

4.

6. Yerkabuğunun kütlece %50’si oksijen bileşiklerinden

Kimyasal tepkimelerde reaktiflerden biri biterken diğerinden artan olabilir.

oluşur. Suyun kütlece %89’u, havanın hacimce %20’si oksijendir. Canlılık faaliyetlerimizi sürdürebilmemiz için gerekli olan temel element oksijendir.

Biten madde sınırlayıcı bileşendir ve hesaplamalar buna göre yapılır. Tepkimede reaktiflerden en az bir tanesinin bitmesi tepkimenin tam verimli (%100 verim) olduğu anlamına gelir.





tepkimesi 16’şar gram N2 ve O2 gazları ile başlatılıp tam verimle gerçekleştirilmiştir.



Buna göre,

N2(g) + 5/2O2(g) $ N2O5(g)

I. Sınırlayıcı bileşen O2 gazıdır. II. 10,4 gram N2 gazı artar. III. 21,6 gram N2O5 gazı oluşur.

yargılarından hangileri doğrudur? (N: 14, O: 16) A) I ve II

D) Yalnız I

C) II ve III E) I, II ve III MİRAY YAYINLARI



B) I ve III

5.



Oksijen pek çok kimyasal tepkime sonucunda ya da havanın ayrımsal damıtılması ile elde edilebilir. Aynı zamanda yeşil bitkilerin fotosentez yapması sonucunda da oksijen üretilir.



Aşağıda oksijen gazının elde edildiği bazı tepkimeler verilmiştir.

Kimyasal tepkimelerde girenler ve ürünler

I. 2HgO(k) $ 2Hg(s) + O2(g)

arasında nicel değerlendirme yapabilmek için katsayılar arasındaki oranlar kullanılır.

II. H2O(s) $ H2(g) +

Tepkimede maddelerin başına yazılan kat-

III. 2O3(g) $ 3O2(g)

sayılar mol sayısı oranını, tanecik sayısı oranını ve gaz hâlindeki maddeler için aynı ko-



şullarda hacim oranını belirtir.

C2H4(g) + 3O2(g) $ 2CO2(g) +2H2O(s)



tepkimesinde katsayılar arasındaki ilişkilerden faydalanılarak; I. 20 litre C2H4 gazının tam yanması sonucunda oluşan CO2 gazının aynı koşullardaki hacmi II. Normal koşullarda, 11,2 L O2 gazının harcanması sonucunda oluşan suyun aynı koşullardaki hacmi

1 O 2 2(g)



Ayrı ayrı gerçekleştirilen tepkimelerden I. sinde 216 gram HgO, II. sinde 7,2 gram H2O, III. sünde ise normal koşullarda 8,96 L hacim kaplayan O3 tam olarak ayrışmıştır. Tam verimle gerçekleşen tepkimeler sonucunda oluşan O2 gazının tamamı havanın damıtılması ile elde edilmek istenirse normal koşullarda kaç L hava kullanılmalıdır? (HgO: 216 g/mol, H2O: 18 g/mol) A) 36,4

B) 72,8 D) 291,2

C) 145,6 E) 582,4

III. 11 gram CO2 gazı oluştuğunda, harcanan oksijen gazının atom sayısı

niceliklerinden hangilerine ulaşılabilir?



(C: 12, O: 16, NA: Avogadro sayısı) A) I ve III

B) I ve II

D) Yalnız II

C) II ve III E) I, II ve III

221

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Öğretmen Notu

2 3 4 5 6

1. Karışımlar ile ilgili aşağıda verilen ifade-

KARIŞIMLAR

lerden hangisi yanlıştır?

İki ya da daha fazla saf maddenin, kimyasal özelliklerini kaybetmeden rastgele miktarlarda bir araya gelerek oluşturdukları madde topluluğuna karışım denir. Karışımı oluşturan saf maddelere bileşen denir.

A) Farklı tür tanecikler içerirler.

7

Karışımların Genel Özellikleri

8

• Saf değildirler.

9 10 11

Karışımların Sınıflandırılması

gileri karıştırıldığında homojen bir karışım oluşması beklenir?

B) Sembolleri ya da formülleri yoktur. C) Bileşenleri kimyasal özelliklerini kaybetmez.

A) Naftalin – su

B) Sud kostik – su

C) Nişasta – su

D) Kum – su

E) Cıva – su

D) Bileşenleri belirli kütle oranları ile bir araya gelir.

• Homojen ya da heterojen olabilirler.

E) Fiziksel yollarla bileşenlerine ayrılırlar.

• Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur. • Farklı tür tanecikler (atom, iyon, molekül) içerirler.

2. X: Şekerli su

Y: Kan

12

• Bileşenlerine fiziksel yöntemlerle ayrıştırılırlar.



Z: Demir tozu - kükürt tozu

13

• Belirli bir sembol ya da formülleri yoktur.



Yukarıda verilen X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

5. Aşağıda verilen madde çiftlerinden han-

• Karışımların erime noktaları, kaynama noktaları ve yoğunlukları karışımı oluşturan maddelerin birleşme oranlarına göre değişir. Yani karışımların fiziksel özellikleri belirli ve sabit değildir.

II. Duman



IV. Lehim

V. Zeytinyağlı su



Yukarıda verilen maddelerden hangisi homojen bir karışımdır? A) I

B) II

III. Türk kahvesi

C) III

D) IV

E) V

B) X, çözeltidir. C) X’in belirli ayırt edici özellikleri vardır.

• Karışımı oluşturan maddeler kimyasal özelliklerini korurlar.

D) Y ve Z heterojen karışımdır. E) Y, kolloidtir.

• Karışımın kütlesi, bileşenlerinin kütleleri toplamına eşittir. • Karışımın hacmi her zaman bileşenlerinin hacimleri toplamına eşit olmayabilir. HOMOJEN KARIŞIMLAR (ÇÖZELTİLER) Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan karışımlara homojen karışımlar (çözeltiler) denir.

6. I. Çorba

A) Z, adi karışımdır.

3. Bir madde ile ilgili; • Her yerinde aynı özelliği gösterir. • Farklı kimyasal türler içerir.

• Tek fazlıdırlar. Yani tek madde gibi görünürler.



bilgileri veriliyor.

• Katı, sıvı ya da gaz hâlinde olabilir.



Buna göre, bu madde aşağıda verilenlerden hangisi olabilir?

• Çözücü ve çözünen olmak üzere iki kısımdan oluşur.

A) Hava

• Genellikle çözeltilerde miktarı çok olan çözücü, miktarı az olan çözünendir.

B) Süt

D) Kurşun

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

7. Kolloidler ile ilgili; I. Homojen karışımlardır. II. Dağılan taneciklerin boyutu 1 – 1000 nm arasındadır. III. Süt, kan, jöle örnek verilebilir.

yargılarından hangileri doğrudur?



(1 nm = 10 –9m) A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

C) Ayran

C) I ve III

E) I, II ve III

E) Buzlu su

• Sulu çözeltilerde miktara bakılmaksızın su her zaman çözücü olarak kabul edilir. • İki farklı gaz karıştırıldığında oluşan karışım her zaman homojendir.

4. Katı ya da sıvı hâldeki bir maddenin gaz ortamında dağılması sonucu oluşan heterojen karışımlara aerosol denir.

• Bekletildiğinde çökme olmaz. • Gaz ve sulu çözeltiler süzgeç kağıdından bileşenlerine ayrışmadan geçer. ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN

222

8. Aşağıdaki karışım türlerinden hangisi için karşısında verilen örnek yanlıştır?

ÖRNEK

Katı

Katı

Alaşımlar

Katı

Sıvı

Amalgam

Katı

Gaz

Sıvı

Katı

I. Bulut

Palladyum Hidrojen gazı Şeker - su

Sıvı

Sıvı

Alkol - su

Sıvı

Gaz

Gazlı içecekler

Gaz

Gaz

Hava



II. Deodorant

III. Sis

Yukarıda verilen maddelerden hangileri aerosoldür? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Karışım Türü

Örnek

A)

Çözelti

Sirke

B)

Emülsiyon

Süt

C) Süspansiyon

Ayran

D)

Aerosol

Sis

E)

Çözelti

Mayonez

12.

I. Türk kahvesi II. Kan serumu III. Çırpılmış yumurta

II. Fiziksel yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılabilme

IV. Krema

III. Farklı tür atom içerme

V. Duman

KONUYU ÖĞRENELİM

I. Homojen yapıda olma



Yukarıda verilen karışımlardan hangisinde dağılan parçacıkların boyutu 1000 nm’den büyüktür? A) I

B) II

C) III

D) IV

Yukarıda verilenlerden hangileri karışımlar ve saf maddeler için ortak özellik olabilir? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız I

E) V

C) I ve III

E) Yalnız II

1 HETEROJEN KARIŞIMLAR

4

a) Süspansiyon:

7

Süspansiyona kum-su, çorba, çamurlu su, naftalin-su örnek verilebilir. b) Emülsiyon:

13. Aşağıda dağılan ve dağıtıcı olan fazların fizik-

I. Homojen ya da heterojen özellik gösterebilirler.

sel hâlleri verilen heterojen karışım örneklerinden hangisinde yanlışlık yapılmıştır?

II. Dağıtıcı fazın gaz, dağılan fazın katı ya da sıvı olduğu karışımlara aerosol denir.



Yukarıda karışımlara ait verilen bazı bilgiler doğru (D) veya yanlış (Y) olarak belirlendiğinde aşağıdaki sıralamalardan hangisine ulaşılır? A) D, D, D

B) D, D, Y

D) Y, D, Y

11.

C) D, Y, D

E) Y, D, D

MİRAY YAYINLARI

III. Belirli koşullarda, belirli ve sabit ayırt edici özellikleri vardır.

……………………

Dağılan Faz

Örnek

c) Aerosol:

A)

Sıvı

Katı

Boya

B)

Gaz

Katı

Duman

C)

Sıvı

Sıvı

Mayonez

Katı ya da sıvının gaz ortamda dağılmasıyla oluşan heterojen karışımlara aerosol denir. Aerosollere sis, duman, deodorant, böcek ilaçları, tozlu hava örnek verilebilir.

D)

Gaz

Sıvı

Sis

E)

Katı

Sıvı

Kumlu su

Heterojen

14.

……………… I



………………

Emülsiyon

Duman

………………

………………

Süspansiyon

Yukarıda karışımlara ait verilen kavram haritasında boş bırakılan yerler aşağıdaki kelimelerle uygun şekilde doldurulduğunda hangisi açıkta kalır?

Homojen karışımlar II

Süt ve kan homojen karışımdır.

III

Üzerine ışık gönderildiğinde ışık saçılmaz.



Yukarıda homojen karışımlara ait kavram haritası verilmiştir.



A) Aerosol

B) Çamurlu su

Buna göre, kavram haritasındaki ifadelerden hangileri doğrudur? (1 nm = 10 –9m)

C) Adi karışım

D) Kolonya

A) Yalnız I

E) Homojen

d) Kolloid: Dağılan fazın, dağıtan fazın içinde gözle görülemeyecek kadar küçük tanecikler hâlinde heterojen olarak dağılması ile oluşan karışımlara kolloid denir. Homojen gibi görünürler fakat heterojendirler. Dağılan madde çıplak gözle görülmez mikroskopla görülebilir. Yeterince beklendiğinde fazlar ayrılır.

Dağılan taneciklerin boyutu 1 nm’den küçüktür. Kuruyemiş

Birbiri içinde çözünmeyen sıvı-sıvı karışımlara emülsiyon denir. Emülsiyonlarda hem dağılan hem de dağıtan faz sıvıdır. Emülsiyonlara zeytinyağı - su, benzin - su, mayonez, yağ - sirke örnek verilebilir.

Dağıtan Faz

Karışımlar

D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

2

Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olmayan karışımlara heterojen karışımlar denir. Heterojen karışımlar birden fazla faza sahiptir. Bu karışım türünde karışımı oluşturan maddelerden biri diğerinin içerisinde dağılıyorsa bu maddeye dağılan faz, diğer maddeye ise dağıtan faz denir. Birbiri içerisinde çözünmeyen katı - sıvı karışımlara süspansiyon denir. Süspansiyonlarda dağılan faz katı, dağıtan faz ise sıvıdır.

10.

ÜNİTE

Her kolloid karışım aynı zamanda süspansiyon, emülsiyon ya da aerosoldür. Kolloidlere kan, sis, süt, krema, renkli cam, jöle, köpük örnek verilebilir.

3 5 6 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

9.

Uyarı • Işık demeti homojen karışımlardan geçerken ışık saçılmaz ve görünmez, fakat heterojen karışımlardan (kolloid) geçerken ışık saçılır ve görülür. Buna Tyndall etkisi denir. Bir karışımın homojen ya da heterojen olduğu bu yöntemle de anlaşılabilir. Bir karışımda; • Dağılan parçacıkların boyutu 10-9 m’den (1 nanometre) küçükse karışım homojendir ve ışığı saçmaz. • Dağılan parçacıkların boyutu 10-9 m (1 nanometre) ile 10-6 m (1000 nanometre) arasında ise kolloiddir ve ışığı saçar. • Dağılan parçacıkların boyutu 10-6 m (1000 nanometre)den büyük ise süspansiyondur ve ışığı saçar.

e) Adi (Basit) Karışımlar: Genellikle katıların oluşturduğu heterojen karışımlara adi karışımlar denir. Adi karışımlara kuruyemiş karışımı, kum çakıl - odun talaşı karışımı örnek verilebilir.

223

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

ÇÖZÜNME SÜRECİ

4

Bir maddenin başka bir madde içinde dağılarak homojen karışım oluşturmasına çözünme denir. Oluşan karışıma ise çözelti denir.

5 6 7 8 9 10

1. Aşağıdaki maddelerden hangisinin su-

4. Aşağıda verilen madde çiftlerinden han-

da çözünme denkleminde yanlışlık yapılmıştır?

gisi karıştırıldığında çözünme olayı gerçekleşirken oluşan en etkin etkileşim türü hidrojen bağlarıdır?

B) NaNO3(k)

Na+(suda)

H2O

+

• Çözünen maddenin tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflar.

D) NH3(g) + H2O(s) m NH+4(suda) + OH-(suda)

• Çözücü ve çözünen tanecikler arasında yeni etkileşimler oluşur.

E) HF(s) + H2O(s) m H3O+(suda) + F-(suda)

1. basamak



NO-3(suda)

C) CH3COOH(s)

CH3CO+(suda)+

(1H, 6C, 8O, 15P, 17CI, 19K, 35Br) A) KCI ve H2O

OH-(suda)

B) HBr ve H2O C) CH4 ve CCI4 D) PH3 ve H2O E) C2H5OH ve H2O

2. basamak

Çözücü

Çözünen

3. basamak

2.

I.

Çözünen taneciklerin su molekülleri tarafından sarılmasına hidratasyon, çözünen taneciklerin su dışında başka bir çözücü molekülleri tarafından sarılmasına solvatasyon denir. Tuz, şeker gibi maddelerin suda çözünmesi hidratasyona, iyot (I2) katısının karbon tetraklorürde (CCI4) çözünmesi ise solvatasyona örnektir. Benzer benzeri çözer ilkesine göre, polar ve iyonik bağlı maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler ise apolar çözücülerde daha iyi çözünürler.



H

Çözelti

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

H2O

C12H22O11(suda)

• Çözücü maddenin tanecikleri birbirinden uzaklaşır.

13

H

II.

S H

B

H

H



III.

CI CI

5. Yandaki şekilde yağ - su

C CI



Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin suda iyi çözünmesi beklenir?



(1H, 5B, 6C, 16S, 17CI) A) Yalnız I

(1H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 15P, 16S, 17Cl) Apolar bileşikler

Polar bileşikler

BeH2

NH3

BH3

NF3

CH4

PH3

CCI4

H2S

CO2

H2O

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II



Bu görsele göre; I. Yağ - su karışımı emülsiyondur. II. Karışımda dağılan ve dağıtan faz sıvıdır. III. Suyun kendi molekülleri arasındaki çekim kuvveti, yağ ve su molekülleri arasındaki çekim kuvvetinden daha büyüktür.

E) I, II ve III



yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I

3. H H3C

B) Yalnız II

D) I ve III

O

C) I ve II

E) I, II ve III

H

O H



Yukarıdaki görselde metil alkolün (CH3OH) suda (H2O) çözünmesi olayında oluşan zayıf etkileşim gösterilmiştir.



Buna göre, bu olaya ilişkin aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

(1H, 6C, 8O)

Apolar moleküller

Polar bileşikler

H2

HCI

F2

HBr

O2

CO

B) Oluşan çözelti elektrolit değildir.

N2

NO

C) Hidrojen bağı oluşmuştur.

• Pratik Bilgi 3: Yapısında sadece C ve H bulunduran organik bileşikler apolar, C ve H’nin yanında üçüncü bir tür atom içeren organik bileşikler ise polardır.

karışımına ait bir görsel verilmiştir.

CI

• Pratik Bilgi 1: Molekülde en çok bağ yapan atoma merkez atom denir. Genellikle merkez atom 2A, 3A ve 4A gruplarında ise molekül apolar, 5A ve 6A gruplarında ise molekül polardır.

• Pratik Bilgi 2: İki atomlu moleküllerde atomların cinsi aynı ise molekül apolar atomların cinsi farklı ise molekül polardır.

224

H2O

A) C12H22O11(k)

Çözünme işlemi gerçekleşirken;

11 12

Çözünme Süreci

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

A) Hidratasyon olayı gerçekleşmiştir.

D) Metil alkol ve su, polar moleküllerdir. E) Kimyasal değişim gerçekleşmiştir.

6. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin su ile karıştırılması sürecinde oluşan etkin etkileşim iyon-dipol etkileşimidir? (1H, 6C, 7N, 17CI) A) CCI4 D) C4H10

B) NH4CI E) CI2

C) C5H12

10. Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangisinin birbiri içerisinde çözünmesi beklenmez? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 17CI, 19K, 53I)

ÖĞRETMENİN NOTU Apolar maddelerin apolar çözücülerde, polar ve iyonik yapılı maddelerin ise polar çözücülerde iyi çözünmesi beklenir.

A) CH3OH ve H2O

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Apolar organik bileşikler

Polar organik bileşikler

2

CH4

CH3OH

C2H6

C2H5OH

3

C3H8

CH3COOH

4

C6H6

CH3NH2

5

B) NH3 ve CCI4 C) I2 ve CCI4





Çözünen

Çözücü

I.

BH3

C6 H 6

II.

HF

H 2O

III.

C10H8

H 2O

D) KNO3 ve H2O

• Polar moleküllerin molekülleri arası etkin etkileşim türü dipol - dipol etkileşimleridir. Dipol-dipol etkileşimlerinin görüldüğü moleküllerde London etkileşimleri de görülür.

Buna göre, yukarıda verilen maddelerin hangilerinin karşısında belirtilen çözücü içerisinde iyi çözünmesi beklenir?

11.

(1H, 5B, 6C, 8O, 9F) A) Yalnız I

I. Tuzun suda çözünmesi II. İyodun etil alkolde çözünmesi

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

III. Yağlı boyanın tinerde çözünmesi

E) I, II ve III



Yukarıda verilen çözünme olaylarından hangileri solvatasyona örnektir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

8. Yoğun fazda kendi tanecikleri arasındaki etkin çekim kuvveti, dipol-dipol etkileşimi olan bir X maddesi ile ilgili; I. Polar çözücülerde iyi çözünür. II. Suda çözünürken, su molekülü ile hidrojen bağı oluşturur.

MİRAY YAYINLARI

D) I ve III

12.

D) I, II ve III

ÖĞRETMENİN NOTU

O2 gazı, apolar bir molekül olmasına rağmen polar bir çözücü olan H2O sıvısında çözünür. Bu sayede suda yaşayan canlılar yaşamlarını sürdürür.

yargılarından hangileri doğru olabilir? B) I ve III

E) II ve III

• Hidrojen bağı içeren polar moleküller (NH3, HF, CH3OH …) diğer polar moleküllere göre, suda daha iyi çözünürler. ……….…

NH3 123 Polar

Molekülleri arasında H bağı ve dipol-dipol etkileşimleri vardır ve birbiri içinde çözünürler.

IV. Sulu çözeltisi elektrolittir.

A) Yalnız I

C) I ve II

• H atomunun molekül içinde flor, oksijen, azot (F, O, N) atomlarıyla kovalent bağ yaptığı polar moleküllerin, molekülleri arasında görülen etkin etkileşim türü hidrojen bağlarıdır. H bağlarının görüldüğü moleküllerde dipol - dipol ve London etkileşimleri de görülür.

H2O 123 Polar

III. C2H5OH bileşiğidir.

• Apolar moleküllerin molekülleri arası etkileşim türü indüklenmiş dipol - indüklenmiş dipol (London) etkileşimleridir.

E) HF ve C2H5OH

C) II ve IV

HCI 123 Polar

……….…

H2S 123 Polar

Molekülleri arasında dipol-dipol etkileşimleri etkindir, birbiri içinde çözünürler.

O2 123 Apolar

……….…

CO2 123 Apolar

Molekülleri arasında indüklenmiş dipol - in-

E) I, II ve IV

ÜNİTE

düklenmiş dipol (London) etkileşimleri vardır

6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

7.

ve birbiri içinde çözünürler.

Örnek

9.

I. İyot (I2) – Karbon tetraklorür (CCI4)



II. Tuz ruhu (HCI) – Su (H2O)



III. Metil alkol (CH3OH) – Su (H2O) IV. Naftalin (C10H8) – Benzen (C6H6) V. İyot (I2) – Etil alkol (C2H5OH)

Yukarıda verilen madde çiftlerinden hangisi birbiri içinde iyonlarına ayrışarak çözünür? (1H, 6C, 8O, 17CI, 53I) A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

H2S bileşiği aşağıdaki bileşiklerden hangisi ile karıştırılırsa homojen bir karışım elde edilir? (1H, 6C, 8O, 17CI)

Çözünme sırasında O2 ve H2O molekülleri arasında oluşan etkin çekim kuvveti aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) London kuvvetleri B) Hidrojen bağı C) İndüklenmiş dipol - dipol etkileşimi D) Dipol - dipol etkileşimi E) İyon - dipol etkileşimi

B) C3H8

A) CH4

D) CH3OH

C) CO2 E) CCI4

Çözüm H2S molekülleri polardır ve polar çözücülerde daha iyi çözünür. Seçeneklerde verilen maddelerden sadece CH3OH polardır. Diğer moleküller ise apolardır. Cevap: D

225

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1. Belirli bir sıcaklıkta 170 gram saf suya 80

3

ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ

4

a) Kütlece Yüzde Derişim (% m/m)

5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

13

Kütlece % Derişim

100 gram çözeltide çözünen maddenin gram cinsinden kütlesine kütlece yüzde derişim denir. %C ile gösterilir.

5. 50 gram çamaşır sodası (Na2CO3) kaç

gram suda çözülürse kütlece %40’lık bir çözelti hazırlanmış olur?

gram şeker ilave edilerek tamamen çözünmesi sağlanıyor.

Kütlece % = Çözünen kütlesi x 100 Çözelti kütlesi derişim

Buna göre, oluşan şeker çözeltisinin kütlece yüzdesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 32

B) 35

C) 38

D) 40

A) 80

B) 75

C) 70

D) 60

E) 55

E) 42

• mçözelti = mçözücü + mçözünen • Doymamış çözeltiye aynı maddeden eklenip çözülmesi kütlece % derişimi arttırır. • Doymamış çözeltiden aynı sıcaklıkta bir miktar çözücü buharlaştırmak kütlece % derişimi arttırır.

6. Kütlece %25’lik 200 gram Ca(NO3)2 sulu çö-

2. Kütlece %36’lık 75 gram şekerli su çözel-

zeltisine aynı sıcaklıkta 50 gram daha saf su ilave ediliyor.

tisinde kaç gram su bulunur?

• Çözeltiye aynı sıcaklıkta saf su eklemek derişimi azaltır.

A) 27

B) 35

C) 48

D) 56

E) 64



Çözeltiye aynı sıcaklıkta saf su eklenerek çözelti seyreltilirse ya da aynı sıcaklıkta su buharlaştırılarak çözelti deriştirilirse aşağıdaki bağıntı kullanılır.

A) 24

m1 %1 = m2 %2 m1 = İlk kütle %1 = İlk durumdaki kütlece yüzde derişim m2 = Son kütle %2 = Son durumdaki kütlece yüzde derişim

Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verimiştir?

3. Kütlece %12’lik 250 gram KCI sulu çözeltisindeki çözünen ve çözücü maddelerin gram cinsinden kütleleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Aynı maddelerle hazırlanmış farklı derişimlerdeki çözeltiler karıştırılırsa aşağıdaki bağıntı kullanılır;

B) 20

C) 18

D) 15

E) 12

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

7. Kütlece %35’lik şekerli su çözeltisinin

Çözünen kütlesi

Çözücü kütlesi

A)

24

226

B)

12

238

kaç gramına aynı sıcaklıkta 25 gram daha şeker ilave edilip tamamen çözülürse, son durumda çözelti kütlece %40’lık olur?

C)

30

220

A) 150 B) 200 C) 250 D) 280 E) 300

%2 = İkinci çözeltinin kütlece yüzdesi

D)

48

202

mtoplam = Son durumdaki toplam kütle

E)

60

190

m1 %1 + m2 %2 + …… = mToplam %son m1 = Birinci çözelti kütlesi %1 = Birinci çözeltinin kütlece yüzdesi m2 = İkinci çözelti kütlesi

%son = Son durumdaki çözeltinin kütlece yüzdesi • Çözeltiye saf çözünen eklenirse (tuz, şeker…) kütlece derişimi %100 alınır. • Çözeltiye saf su eklenirse kütlece % derişimi sıfır alınır. • Çözeltinin özkütlesi, kütlece yüzde derişimi ve hacmi bilinirse çözünenin kütlesi hesaplanabilir. mçözünen = dçözelti . Vçözelti . mçözünen = mçözelti .

226

X 100

X 100

4. Kütlece %30’luk NaCI sulu çözeltisinde

8. Kütlece %16’lık 400 gram KNO3 sulu çö-

zeltisinden aynı sıcaklıkta çökme olmadan 80 gram su buharlaştırılıyor.

75 gram NaCI katısı çözünmüştür.

Buna göre, çözeltinin toplam kütlesi kaç gramdır? A) 150 B) 175 C) 200 D) 250 E) 300



Buna göre, son durumda çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 32

B) 30

C) 28

D) 25

E) 20

zeltisine aynı sıcaklıkta 80 gram KNO3 ve 120 gram su ilave ediliyor.



Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?



(Eklenen KNO3 katısının tamamı çözünmüştür.) A) 28

B) 32

C) 35

D) 40

tamamı suda çözülerek 400 gram sulu çözelti hazırlanıyor.



A) 22,5 B) 20

90 gram X katısı ilave edilip, yeterli süre bekleniyor. Son durumda şekildeki çözelti elde ediliyor.

%15’lik X çözeltisi

250 gram

200 gram

360 gram

I

II

III

Buna göre, çözeltilerde çözünen X miktarları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

D) III > I > II

C) II > I > III

E) II > III > I

2

800 gram kütlece %20’lik şeker-su çözeltisinin içerdiği şeker ve su kütleleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

B)

200

600

C)

650

150

D)

20

780

8

E)

220

580

9

mçözünen = mçözelti .

11

x 100

12

20



= 800 .



= 160 gram şeker içerir.



13

100

= 800 - 160 & 640 gram su içerir.

Örnek Kütlece %40’lık yemek tuzunun sulu çözeltisini hazırlamak için, 16 gram yemek tuzu kaç gram suda çözünmelidir?

A) 35

A) 16 B) 20 C) 24 D) 36 E) 48

D) 25

E) 20

%C =

mçözünen m çözelti

2

15. Kütlece %10’luk tuzlu su çözeltisinden aynı sıcaklıkta çökme olmadan bir miktar su buharlaştırılıyor.

kütlece %15’lik bir sulu çözelti hazırlanmıştır.

Buna göre, bu çözelti hazırlanırken kaç gram su kullanılmıştır? A) 350 B) 340 C) 320 D) 300 E) 270



7

10

Çözüm

Çözüm

11. 60 gram KOH katısı ve bir miktar su kullanılarak

6

640

Buna göre, oluşan çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? C) 28

5

160

20 gram X(k)

B) 30

4

A)

Cevap: A



3

Buna göre; mçözücü = mçözelti - mçözünen

X sulu çözeltisi

MİRAY YAYINLARI

%25’lik X çözeltisi

B) III > II > I

D) 12,5 E) 10

Örnek

14. Belirli bir sıcaklıkta 130 gram saf suya

da belirtilen miktarlarda kütlece % derişimleri bilinen X sulu çözeltileri bulunmaktadır.

A) I > III > II

C) 15

ÜNİTE

1

____________ ___________ Şeker kütesi (g) Su kütlesi (g)

10. Aşağıda verilen I, II ve III numaralı kaplar-



Buna göre, oluşan çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (CaBr2: 200 g/mol)

E) 50

%18’lik X çözeltisi

KONUYU ÖĞRENELİM

13. Belirli bir sıcaklıkta 0,25 mol CaBr2 katısının

40 =

5

16 16 + x

. 100

32 + 2x = 80 x = 24 gram

Son durumda kütlece %25’lik 200 gram tuzlu su çözeltisi elde edildiğine göre, çözeltiden kaç gram su buharlaştırılmıştır? A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 E) 300

. 100

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

9. Kütlece %20’lik 300 gram KNO3 sulu çö-

Cevap: C

Örnek 18 gram X tuzu 32 gram suda çözünerek dibinde katısı olmayan doygun çözelti hazırlanıyor. Buna göre, doygun çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisidir? A) 9 B) 13 C) 18 D) 22 E) 36

12. 96 gram su kullanılarak kütlece %25’lik NaOH sulu çözeltisi hazırlanmıştır.

Buna göre, çözeltide kaç mol NaOH katısı çözünmüştür? (NaOH: 40 g/mol) A) 0,2

B) 0,4

C) 0,6 D) 0,8

E) 0,9

Çözüm

16. Kütlece %30’luk 250 gram şekerli su çözeltisine aynı sıcaklıkta kaç gram şeker ilave edilip çözülürse; son durumda kütlece %50’lik şekerli su çözeltisi elde edilir? A) 150 B) 120 C) 100 D) 90

E) 75

%C =

=

mçözünen mçözelti 18 18 + 32

. 100

. 100 &

18 50

. 100 & %36

Cevap: E

227

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6

Örnek

1. Şekildeki kapta belirli bir sıcaklıkta kütlece %35’lik 300 gram tuzlu su çözeltisi bulunmaktadır. Bu çözeltiye aynı sıcaklıkta 165 gram su ve 35 gram tuz ilave edilip tamamen çözülüyor.

Özkütlesi 1,84 g/mL olan kütlece %63’lük 500 mL HNO3 sulu çözeltisinde bulunan çözünmüş HNO3 kaç moldür? (HNO3 : 63) A) 4,4 B) 5 C) 7,1 D) 9,2 E) 9,8

7 Çözüm

8



9

mçözünen = dçözelti . Vçözelti .

10



= 1,84 . 500 .

11



= 579,6 gram çözünen HNO3 vardır.

12

n=

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

13

m

579,6

&n=

MA

Kütlece % Derişim

63

x

63

Kütlece %35’lik

Kütlece

Kütlece

%50’lik

%25’lik

300 gram tuzlu su

I

II



Buna göre, son durumda çözeltinin kütlece % derişimi kaç olur? A) 35

100

4.

B) 40

C) 32

D) 25

100

= 9,2 mol HNO3

Cevap: D

Örnek Kütlece %30’luk 240 gram CuSO4 sulu çözeltisini aynı sıcaklıkta kütlece %40’lık yapmak için çözeltiye aynı sıcaklıkta kaç gram daha katı CuSO4 ilave edilmelidir?

2. Kütlece %37’lik şekerli su çözeltisi ile kütlece %23’lük şekerli su çözeltisi aynı sıcaklıkta, eşit kütlelerde alınarak karıştırılırsa son durumda oluşan çözelti kütlece % kaçlık olur?

A) 40 B) 47 C) 56 D) 63 E) 68

A) 25

B) 28

C) 30

D) 32

I. ve II. kaplardaki NaCI sulu çözeltilerinden kaçar gram alınarak karıştırılırsa son durumda kütlece %40’lık 500 gram NaCI sulu çözeltisi elde edilir?

E) 28

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

I

II

A)

300

200

B)

400

100

C)

100

400

D)

150

350

E)

200

300

5. 165 gram NaCI tuzunun tamamı kaç gram suda çözülürse oluşan çözelti kütlece %33’lük olur? A) 500 B) 425 C) 400 D) 375 E) 335

E) 35

Çözüm • İlk çözeltide çözünen CuSO4 kütlesi %C = 30 =

mçözünen mçözelti X 240

. 100

. 100

X = 72 gram • Bir miktar daha CuSO4 eklenmesi; hem çözünen kütlesini hem de çözelti kütlesini artırır. İkinci durum için; mçözünen



%C =



2 5 72 + x . 100 40 = 240 + x

mçözelti

. 100

3. 600 gram X sulu çözeltisinden aynı sıcaklık-

si ile kütlece %40’lık 200 gram şekerli su çözeltisi aynı sıcaklıkta karıştırılıyor.

ta çökme olmadan 60 gram su buharlaştırıldığında çözelti kütlece %50’lik oluyor.

480 + 2x = 360 + 5x 3x = 120 x = 40 gram daha katı CuSO4 eklenmelidir.

Cevap: A

228

6. Kütlece %20’lik 300 gram şekerli su çözelti-



Buna göre, başlangıçtaki çözeltinin kütlece % derişimi kaçtır? A) 45

B) 40

C) 35

D) 32

E) 28



Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin kütlece % derişimi kaçtır? A) 22

B) 24

C) 26

D) 28

E) 32

7. Kütlece %18’lik X gram KNO3 sulu çözeltisi

lıkta 150 gram daha tuz ilave edilip tamamen çözüldüğünde son durumda çözelti kütlece %50’lik olduğuna göre, başlangıçtaki çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

ile kütlece %23’lük Y gram KNO3 sulu çözeltisi aynı sıcaklıkta karıştırılıyor.

Son durumda oluşan çözelti kütlece %20’lik olduğuna göre, A)

2 1 B) 3 2

C) 2

X oranı kaçtır? Y

D)

3 2

KONUYU ÖĞRENELİM

10. 600 gram tuzlu su çözeltisine aynı sıcak-

A) 27,5 B) 30

E) 4

C) 35

D) 37,5 E) 40

ÜNİTE

1 Örnek

2

Kütlece %40’lık 400 gram tuzlu su çözeltisi ile aynı sıcaklıkta kütlece %10’luk 200 gram tuzlu su çözeltisi karşıtırılırsa son durumda çözeltinin kütlece yüzde derişimi kaç olur? A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 30

4 5 6 7

Çözüm

8

(m1 ·%1) + (m2 ·%2) = mtoplam . %son (400 . 40) + (200 . 10) = 600 . x x=

3

16000 + 2000 600

9 10

= 30

Cevap: E

11 12

tisine aynı sıcaklıkta 100 gram daha NaNO3 katısı ilave edilip tamamen çözülüyor.

Son durumda oluşan çözelti kütlece %49’luk olduğuna göre, başlangıçtaki çözelti kaç gramdır? A) 200 B) 250 C) 300 D) 320 E) 400

m formülü ile hesaplanabilir. V



m = Kütle, V = Hacim, d = Özkütle



Özkütlesi 1,2 g/mL olan kütlece %24’lük X sulu çözeltisinin 500 mL sinde kaç

MİRAY YAYINLARI



olup d =

gram X çözünmüştür? A) 156 B) 144 C) 96

D) 72

E) 60

Kütlece %5’lik 200 gram tuzlu su ile kütlece %20’lik 300 gram tuzlu su karıştırılıp üzerine aynı sıcaklıkta 450 gram saf su ve 50 gram saf tuz ekleniyor. Son durumda dipte katı bulunmadığına göre, çözeltinin kütlece yüzde derişimi kaçtır? A) 8 B) 12 C) 15 D) 18 E) 23

Çözüm (m1 ·%1) + (m2 ·%2) + (m3 ·%3) + (m4 ·%4) = mtoplam .%son (200 . 5) + (300 . 20) + (450 . 0) + (50 . 100) = 1000%son 123 123



Saf suyun Saf tuzun



kütlece

kütlece



yüzdesi

yüzdesi



sıfırdır.

100’dür.

1000 + 6000 + 0 + 5000 = 1000 . %son

9. Aşağıda verilen I ve II numaralı kaplardaki

12. Kütlece %28’lik 150 gram şekerli su çözeltisine;

şekerli su çözeltileri aynı sıcaklıkta karıştırılıp çökme olmadan karışımdan 100 gram su buharlaştırılıyor.

II. Çökme olmadan 30 gram su buharlaştırma III. Kütlece %42’lik 150 gram şekerli su çözeltisi ekleme

Kütlece %12’lik

200 gram Şekerli su I



300 gram Şekerli su II

Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin kütlece % derişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 20

B) 17

C) 15

D) 12

E) 10

12000 = 1000 . %son



%son = 12

Cevap: B

I. 28 gram şeker ve 22 gram su ekleme



Kütlece %22’lik



MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

8. Kütlece %32’lik bir miktar NaNO3 sulu çözel-

13

Örnek

11. Özkütle, birim hacimdeki madde miktarı



işlemleri aynı sıcaklıkta ayrı ayrı uygulanıyor.



Buna göre, hangi işlemler sonucunda kütlece %35’lik şekerli su çözeltisi elde edilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Örnek Kütlece %30 luk X tuzunun sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta 400 gram saf su eklendiğinde kütlece %18 lik oluyor. Buna göre, su eklenmeden önce çözelti kaç gramdır? A) 600 B) 500 C) 300 D) 200 E) 100

Çözüm m1 · %1 = m2 · %2 X · 30 = (X + 400) · 18 30X = 18X + 7200 & X = 600 gram

Cevap: A

229

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

3

b) Hacimce Yüzde Derişim (% v/v)

4

Sıvı - sıvı çözeltiler, hazırlanırken genellikle hacimce yüzde derişim kullanılır. Sıvı - sıvı çözeltileri hazırlanırken dikkat edilmesi gereken nokta çözeltinin toplam hacmi, çözücü ve çözünen hacimleri toplamından daha azdır. Fakat yapılan hesaplamalarda hacim düşüşü ihmâl edilir. Çözeltinin hacmi, çözücü ve çözünen hacimleri toplamına eşit kabul edilir.

5 6 7 8 9 10 11

1.



12

Vçözünen (mL) Vçözelti(mL)

Vçözünen = Vçözelti ·

13

400 gram Tuzlu su 1

100 gram Tuzlu su 2



I



Yukarıda verilen 1 ve 2 numaralı kaplardaki tuzlu su çözeltileri için;

B) Yalnız II

D) II ve III

x 800

C) 28

D) 30

E) 35

E) I, II ve III

4. Hacimce %60 glikol içeren glikol sulu çözel-

Çözüm

5=

B) 25

C) I ve III

A) 15 B) 30 C) 40 D) 60 E) 80

Vçözelti

Yukarıda verilen I. ve II. kaplardaki sıvılar aynı sıcaklıkta karıştırıldığında, oluşan alkollü su çözeltisinde alkolün hacimce yüzde derişimi kaç olur? (Hacim kaybı yoktur.) A) 20

800 mL sirke hazırlanırken kaç mL asetik asit (CH3COOH) kullanılmalıdır?

Vçözünen

II

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Sirke; asetik asitin (CH3COOH) su ile hazırlanan hacimce %5’lik çözeltisidir.

%v/v =

280 mL saf su

70 mL etil alkol

tisinin 160 mL’sinde kaç mL glikol vardır?

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

Kütlece %15’lik

III. 2. kaptaki çözeltiye aynı sıcaklıkta saf su eklenirse seyrelir.

Örnek

. 100

. 100 & x = 40 mL asetik asit gerekir.

A) 64

B) 72

C) 80

D) 96

E) 112

Cevap: C

Örnek Hacimce %40 alkol içeren 500 mL sulu çözeltinin kütlesi kaç gramdır? (dalkol = 0,8 g/mL, dsu = 1 g/mL) A) 580 B) 510 C) 460 D) 420 E) 390

2.

Çözüm Valkol = 500 .

40 100

III. 100 gram çözücüde çözünmüş maddenin gram cinsinden kütlesine kütlece yüzde derişim denir.

= 500 – 200 = 300 mL su alkol için su için ______________ ____________________ d= 0,8 =

m V m

200 m = 160 gram alkol

d= 1=

m V m 300

m = 300 gram su

mtoplam = 160 + 300 = 460 gram

I. Belirli bir miktar çözeltide çözünmüş hâlde bulunan madde miktarına konsantrasyon (derişim) denir. II. Bir çözelti için derişik ve seyreltik kavramları görecelidir.

= 200 mL alkol

Vsu = Vtoplam – Valkol

230

Kütlece %5’lik

II. 1. kaptaki çözeltide çözünmüş tuz miktarı daha azdır.

.100

X 100

3.

I. 2. kaptaki çözelti daha derişiktir.

Hacimce yüzde derişim aşağıdaki formülle hesaplanır: Hacimce % derişim =

Kütlece Yüzde Derişim / Hacimce Yüzde Derişim

Cevap: C



Yukarıdaki çözeltiler ile ilgili ifadeleri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak belirleyen bir öğrenci aşağıdaki sıralamalardan hangisine ulaşmalıdır? A) D, D, D

B) D, Y, D

D) Y, D, Y

C) Y, D, D

E) D, D, Y

5. Şekildeki kapta kütlece %20’lik 250 gram etil alkollü su çözeltisi bulunmaktadır.

Kütlece %20’lik

Buna göre, bu çözelti ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han-

250 gram çözelti

gisi yanlıştır? (Etil alkol = C2H5OH) A) Alkol çözünen, su çözücüdür. B) 50 gram alkol bulunur. C) Elektrolit değildir. D) Çözücü ve çözünen arasındaki etkin çekim kuvveti, dipol – dipol etkileşimidir. E) Aynı sıcaklıkta alkol eklenirse çözünen derişimi artar.

10. Hacimce %32’lik 400 mL etil alkol sulu çö-

çözeltisinden 250 mL alınarak üzerine aynı sıcaklıkta 70 mL saf su ilave ediliyor.

zeltisine aynı sıcaklıkta 52 mL etil alkol ve 48 mL saf su ilave ediliyor.



Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin hacimce gliserin yüzdesi kaçtır?



Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin hacimce etil alkol yüzdesi kaçtır?



(Hacim kaybı yoktur.)



(Hacim kaybı yoktur.)

A) 30

B) 28

C) 25

D) 20

E) 18

A) 45

B) 42

C) 40

D) 36

E) 32

KONUYU ÖĞRENELİM

1

Örnek Hacimce %80 alkol içeren 200 mL kolonya ile hacimce %60 alkol içeren 300 mL kolonya aynı koşullarda karıştırılıyor. Bu göre, son karışım hacimce % kaç alkol içerir? A) 62 B) 65 C) 68 D) 71 E) 74

(V1 · %1) + (V2 · %2) = Vtoplam · %son

11. Hacimce %25 gliserin içeren sulu çözeltiden 256 mL alınıyor.

zeltisinin 400 mL’sine aynı sıcaklıkta 20 mL metil alkol ve 80 mL saf su ilave ediliyor.



Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin hacimce metil alkol yüzdesi kaçtır? A) 28

B) 30

C) 32

D) 35

B) 76

C) 72

D) 68

E) 64

8. Hacimce %25’lik glikol sulu çözeltisinin kaç mL’sine aynı sıcaklıkta 100 mL glikol ilave edildiğinde, son durumda çözelti hacimce %35 glikol içerir?

A) 45

B) 42

C) 40

D) 36

Cevap: C

8

11

Öğretmen Notu

12

c) ppm (Milyonda birlik kısım)

mÇözünen (mg) mÇözelti (kg)

Sulu çözeltilerde 1 L çözeltide çözünen maddenin mg cinsinden kütlesi de denebilir. ppm =

mÇözünen (mg) Vsu (L)

E) 32

A) 650 B) 600 C) 500 D) 450 E) 400

6

10

ppm =

X sulu çözeltisi kütlece yüzde kaç X içerir? (dx = 0,8 g/mL)

5

%son = 68

ppm; 1 kg çözeltide çözünen maddenin miligram cinsinden kütlesidir.

12. Özkütlesi 0,9 g/mL olan hacimce %45’lik

4

9

Çözünen maddenin miktarı çok az olduğunda derişimi ppm birimi ile ifade edilir. ppm, çözeltinin milyonda bir çözünen miktarını ifade eder. ppm ingilizcede “parts per million” ifadesinin kısaltılmışıdır.

E) 40

3

(200 · 80) + (300 · 60) = 500 · %son

Buna göre, bu çözeltide kaç gram gliserin bulunur? (dgliserin= 1,25 g/mL) A) 80

(Hacim kaybı yoktur.)

MİRAY YAYINLARI





2

7

Çözüm

7. Hacimce %45’lik metil alkol (CH3OH) sulu çö-

ÜNİTE

ya da kütle birimleri aynı olmak koşulu ile ppm =

mÇözünen mÇözelti

. 106

eşitliği

de kullanılabilir.

13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

6. Hacimce %32 gliserin içeren gliserin sulu

Uyarı • Çözünen madde miktarı eser miktarda olduğu için çözelti kütlesi yerine çözücü kütlesi kullanılır.

9. Aşağıda verilen I ve II numaralı kaplardaki X sulu çözeltileri aynı sıcaklıkta karıştırılıyor.

1 kg = 103 g = 106 mg 1 g = 1000 mg 1 kg = 1000 g



Hacimce %28’lik 400 mL X çözeltisi I



Bazı çözeltilerin derişimleri:

Hacimce %40’lık

Çözelti

600 mL X çözeltisi II

Buna göre, son durumda oluşan çözeltinin hacimce X yüzdesi kaçtır? A) 32,5 B) 33

C) 35,2 D) 36

1 mL = 1 cm3 1 L = 1 dm3 1 L = 1000 mL 1 dm3 = 1000 cm3

E) 37,4

13. Hacimce %20 etil alkol içeren 200 mL etil alkol - su çözeltisine aynı sıcaklıkta kaç gram etil alkol eklenirse son durumda çözelti hacimce %36 etil alkol içerir?

(detil alkol = 0,8 g/mL) A) 25

B) 40

C) 50

D) 60

E) 75

Derişim

80° kolonyada hacimce %80 etil alkol ve Kolonya hacimce %20 su bulunur. Kolonyalarda derece hacimce yüzde çözüneni ifade eder. Serum

İzotonik sodyum klorür çözeltisi kütlece %0,9 NaCI içerir.

Havuz Suyu

Havuz suyunu dezenfekte etmek için kullanılan CI2 derişimi 0,9 – 2 ppm'dir.

Deniz Suyu

Kütlece %1,2 Ca2+ iyonu içerir.

231

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Öğretmen Notu

Koligatif Özellikler

1. Belirli bir miktardaki çözelti için;

4.

I. Uçak pistlerinin alkolle yıkanması

3

KOLİGATİF ÖZELLİKLER

I. Çözünenin formülü

II. Dondurmalara tuz ilave edilmesi

4

Bir çözeltide çözünenin derişimine bağlı olan özelliklerine koligatif özellikler denir. Bu özellikler çözeltinin birim hacimdeki toplam tanecik sayısına bağlı olarak değişir. Koligatif özellikler çözünenin cinsine bağlı değildir.

II. Çözünenin kütlesi

III. Arabaların radyatörlerine antifriz konması

6 7 8 9

Yukarıda verilen günlük hayatta karşılaştığımız olaylardan hangileri çözeltilerin koligatif özellikleri ile ilgilidir? A) Yalnız I

C) I ve II

B) Yalnız III

D) II ve III

E) I, II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

• Donma noktası alçalması • Buhar basıncı

11

a) Kaynama Noktası Yükselmesi:

12

Sıvının buhar basıncının, bulunduğu ortamın dış basıncına eşit olduğu an kaynama başlar ve bu sıcaklığa kaynama noktası denir. Kaynama noktası saf maddeler için ayırt edici özellik olup her saf madde için belirli ve sabittir (1 atm basınç altında suyun kaynama noktası 100°C, etil alkolün kaynama noktası 78°C’dir). Çözeltilerin kaynama noktası ise sabit değildir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

B) Yalnız II

D) I ve III

• Kaynama noktası yükselmesi

şeklindedir.

Bir sıvının kaynama noktası ne kadar yüksekse; • Tanecikler arası çekim gücü o kadar yüksek, • Eşit sıcaklıkta buhar basıncı o kadar düşük, • Uçuculuğu o kadar az olur. Saf bir sıvıda uçucu olmayan bir katı çözündüğünde oluşan çözeltinin aynı dış basınç altında kaynamaya başlama noktası, saf sıvının kaynama noktasından yüksek olur. Birim hacimde çözünen katı miktarı (derişim) arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı da artar. Saf sıvı ile çözeltinin kaynama noktası arasındaki farka kaynama noktası yükselmesi denir.

Sıcaklık (°C)

Y

100 + a

100

Saf su

Zaman

Z



II. Aynı ortamda donmaya başlama sıcaklığı



niceliklerinden hangileri artar? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız I

C) I ve III

E) Yalnız II

3. Aşağıdaki 1 ve 2 numaralı kaplarda bulunan çözeltiler aynı ortamdadır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve III

D) II ve III

6.

C) I ve II

E) I, II ve III

Sıcaklık (°C)

x Kütlece %20’lik

Kütlece %10’luk

C6H12O6(suda)

C6H12O6(suda)

1

2

Buna göre; I. 1. kaptaki çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı daha yüksektir.

Zaman

II. 2. kaptaki çözeltinin donmaya başlama sıcaklığı daha düşüktür.

Sıvı - katı çözelti grafiğinde X noktasında çözelti kaynamaya başlar, Y noktasında ise çözelti doygun hâle gelir. X – Y aralığı

II. Sıcaklığı 100°C’den düşüktür. III. Bir miktar şeker ilave edilip çözülürse kaynama olayı bir süreliğine durur.

III. Uçuculuk



Çözelti kaynar. Sıcaklık artar. Kinetik enerji artar. Potansiyel enerji artar. Buhar basıncı değişmez. Çözelti doymamıştır, çökme gözlenmez.

I. Yoğunluğu saf suyunkinden büyüktür.

İlk duruma göre; I. Aynı ortamda kaynamaya başlama sıcaklığı

X

Katı ile hazırlanan sulu çözelti

mamış şekerli su çözeltisi ile ilgili;

sofra tuzu eklenerek çözülüyor.

Sıcaklık (°C) 100 + b

5. 1 atm dış basınçta kaynamakta olan doy-

2. 250 mL saf suya aynı sıcaklıkta bir miktar

Aşağıda saf suya ve su ile hazırlanan sıvı - katı çözeltiye ait 1 atm basınçtaki sıcaklık - zaman grafikleri verilmiştir.

232

verilenlerden hangileri koligatif özelliklerini etkiler? A) Yalnız I

Bu özelliklerden bazıları;

10

13



III. Birim hacimdeki tanecik sayısı

MİRAY YAYINLARI

5



Yukarıdaki grafik 1 atm dış basınçta tuzlu suyun soğutulmasına ait sıcaklık – zaman değişimi grafiğidir.



Buna göre; I. x < 0’dır.

III. Aynı dış basınçta her iki kaptaki çözeltinin de kaynamaya başlama sıcaklığı saf suyunkinden yüksektir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Zaman

t

II. Çözelti t anında donmaya başlamıştır. III. Çözeltideki tuz derişimi artırılırsa x değeri kesinlikle değişmez.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

hacimlerde saf su bulunmaktadır.

Kütlece %25’lik 400 gram tuzlu su

Buna göre, ilk duruma göre çözeltinin; I. Aynı dış basınçta kaynamaya başlama sıcaklığı II. Aynı sıcaklıkta iletkenliği III. Kütlece yüzde derişimi



B) II ve III

D) Yalnız III

8.

D) III > I > II

B) 1 > 3 > 2

D) 1 > 2 > 3

11.

C) 3 > 2 > 1

E) 2 > 1 > 3

I. Derişimi 10 ppm olan tuzlu su

Çözelti kaynar. Sıcaklık değişmez. Kinetik enerji değişmez. Potansiyel enerji artar. Buhar basıncı değişmez. Çözelti doymuştur, çökme gözlenir.

Ocakta kaynayan çorbaya tuz eklendiğinde kaynamanın birden durmasının sebebi, eklenen tuzun kaynama noktasını yükseltmesidir. b) Donma Noktası Alçalması: Sıvının sabit basınç altında sıvı fazdan katı faza geçmesine donma denir. Saf sıvıların donma noktaları belirli ve sabitken, çözeltilerin donma noktaları sabit değildir. Saf suda bir madde çözündüğünde suyun donma noktası düşer. Çözeltinin donma noktası ile suyun donma noktası arasındaki farka donma noktası alçalması denir. Aşağıda saf suya ve uçucu olmayan bir katının sulu çözeltisine ait 1 atm basınç altındaki sıcaklık - zaman grafiği verilmiştir. Saf su Sıvı - katı çözelti

III. Kütlece %1’lik tuzlu su

Yukarıda aynı tuz kullanılarak hazırlanmış üç farklı çözelti verilmiştir.



Buna göre, çökme olmadan ısıtılan bu çözeltilerin aynı ortamdaki kaynamaya başlama sıcaklıklarının büyükten küçüğe sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) II, I, III

E) III > II > I

B) III, II, I

D) II, III, I

C) I, III, II

E) III, I, II

0

Zaman

–x

Uyarı • Bir maddenin; kaynama noktasındaki yükselmeden yararlanılarak mol kütlesinin hesaplanmasına ebüliyoskopi, donma noktasındaki düşüşten yararlanarak mol kütlesinin hesaplanmasına ise kriyoskopi denir. • Bir sıvı buharının sıvı yüzeyine yaptığı basınca buhar basıncı denir. Buhar basıncı sıvının; ◆ cinsine ◆ sıcaklığına ◆ safsızlığına bağlıdır.

9. Aşağıdaki kaplarda aynı ortamda bulunan tuzlu su çözeltileri verilmiştir.

12.

Kütlece %25’lik 320 gram tuzlu su

Kütlece %40’lık 200 gram tuzlu su



Buna göre, bu çözeltiler için aşağıda verilen niceliklerden hangisi eşittir?



(Isıtma ve soğutma işlemleri sırasında çökme gözlenmemektedir.)



A) Kaynamaya başlama sıcaklığı B) Donmaya başlama sıcaklığı C) Çözücü kütlesi D) İletkenlik E) Çözünen kütlesi



KCI(suda)

Saf su

1 litre, t°C

1 litre, t°C

1

2

Yukarıda 1 ve 2 numaralı kaplarda bulunan aynı ortamdaki maddeler için; I. Kütleleri II. İletkenlikleri III. Donmaya başlama sıcaklıkları IV. Kaynarken buhar basınçları niceliklerinden hangileri arasında 1 > 2 ilişkisi bulunur? A) I, II, III ve IV B) I, II ve IV C) I, II ve III D) III ve IV

E) I ve II

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Sıcaklık (°C)

II. 48 gram su ve 12 gram tuz ile hazırlanan çözelti

MİRAY YAYINLARI

C) II > III > I

3

A) 2 > 3 > 1

III. 25 gram şeker + 75 gram su

B) I > II > III

2

Bu çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklıkları sırası ile 101, 104 ve 103°C olduğuna göre, kaplarda çözünen tuz miktarları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

E) Yalnız I

I. 60 gram şeker + 140 gram su

A) II > I > III

1



C) I ve II

Yukarıda belirtilen miktarlar ile hazırlanan sulu çözeltilerin aynı dış basınçta donmaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (Soğutma işlemleri sırasında çökme gözlenmemektedir.)

V litre Saf su

Aynı ortamda ve aynı tuz kullanılarak üç farklı sulu çözelti hazırlanmıştır.

II. 105 gram şeker + 195 gram su

V litre Saf su



niceliklerinden hangilerinde artma gözlenir? A) I, II ve III

V litre Saf su

Y - Z aralığı

%25’lik, 400 gram tuzlu su çözeltisi bulunmaktadır. Aynı sıcaklıkta çökme olmadan çözeltiden 150 gram su buharlaştırılıyor.

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Aşağıdaki 1, 2 ve 3 numaralı kaplarda eşit

Tanecikler arası çekim gücü fazla olan sıvıların; aynı sıcaklıkta buhar basınçları düşük ve kaynama noktaları yüksek olur. Sıvıların kaynama noktasına kadar sıcaklıkları artırıldığında buhar basınçları da artar. Buhar basıncı kaynama anında maksimum değerini alır ve bulunduğu ortamın dış basıncına eşit olur. Sıvılarda çözünen uçucu olmayan katılar sıvının aynı sıcaklıktaki buhar basıncını düşürür. Çözünen katı derişimi ile buhar basıncı ters orantılıdır. Buhar basıncı da koligatif özelliklerdendir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

7. Şekildeki kapta kütlece

Uyarı Bir çözeltide uçucu olmayan katı derişimi arttıkça; • tanecikler arası çekim gücü artar. • çözeltinin kaynama noktası artar. • katı iyonlarına ayrışarak çözünüyorsa iletkenlik artar. • aynı sıcaklıkta buhar basıncı azalır. • çözeltinin donma noktası azalır. • uçuculuk azalır.

233

ÜNİTE

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1.

3

KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNİKLERİ

4

1. Mıknatıs İle Ayırma

5 6 7 8 9 10 11 12 13

Karışımları Ayırma Teknikleri

II

• Demir talaşı ile altın talaşı karışımından mıknatıs yardımı ile demir talaşı ayrıştırılabilir.

III

Eleme

• Demir - bakır alaşımı mıknatıs ile ayrıştırılamaz.

B) Yalnız III

D) II ve III

Ayırma Yöntemi

Kepekli un

Eleme

III.

Kan

Diyaliz

IV.

Tuzlu su

Basit damıtma

V.

Kum-talaş

Flotasyon

Yukarıdaki karışımlardan hangisi için karşısında verilen ayırma yöntemi uygun değildir? B) II

C) III

4.

E) I, II ve III

Ayırma hunisi

II.

A) I

C) I ve II

Katı–sıvı ve katı–gaz heterojen karışımları ayırmada kullanılır. Bu yöntem için süzgeç ya da filtre kullanılır. Kullanılan süzgeç ya da filtrenin gözenekleri boyut olarak ayrılacak katıdan küçük olmalıdır.

MİRAY YAYINLARI

I

Uyarı

II

hunisi ile ayrılmasına aittir.

• sıvıda çözme • süzme • buharlaştırma

X sıvısı

IV Ayrımsal Damıtma

Yukarıdaki şemada verilen karışım ayırma yöntemlerinden hangisi katı-sıvı karışımları bileşenlerine ayırmada kesinlikle kullanılamaz? A) I

Y sıvısı

III

Katı - Sıvı Karışımlar

Basit Damıtma

E) V

Santrifüjleme

V

2. Aşağıdaki görsel X – Y karışımının ayırma

İki katıdan oluşan bir karışımda katılardan birisi sıvıda çözünüyor, diğeri çözünmüyorsa karışıma sırası ile;

D) IV

Süzme Kristallendirme

Tebeşir tozu, naftalin, kükürt, kum, talaş gibi suda çözünmeyen maddelerin su ile oluşturdukları karışımlar süzme ile ayrılabilir.

• Tozlu hava, fabrika bacalarından çıkan duman süzme işlemi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir.



Süzme

Yukarıda verilen ayırma tekniklerinden hangilerinde tanecik boyutu farkından yararlanılır? A) Yalnız II

2. Tanecik Boyutu Farkı İle Ayırma

Karışım I. Ham petrol

I

Mıknatıs Fe, Ni ve Co metallerini çeker. Bir karışımda bu üç metalden birisinin toz ya da talaş hâli varsa mıknatıs yardımı ile ayrılabilir. Fakat bu üç metal alaşımlarından mıknatıs yardımı ile ayrıştırılamaz.

• Nikel talaşı ile kobalt talaşı karışımı mıknatıs ile ayrıştırılamaz. Çünkü mıknatıs iki metali de çeker.

3. Diyaliz

a. Süzme ile Ayırma

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

Karışımların Ayrılması

B) II

C) III

D) IV

E) V

5.

işlemleri uygulanarak iki katı birbirinden ayrılır. Tuz - kum karışımı

Toplama kabı

Kum

Tuzlu su

Saf su

Kum Suda çözme işlemi

Tuzlu su Süzme işlemi

Tuz Buharlaştırma işlemi



• Süzüntü, süzgeç kağıdından geçen sıvı kısma denir. Yukarıdaki şekilde tuzlu su süzüntüdür.

234



I. X su, Y etil alkol olabilir.

Çamaşır sodası (Na2CO3)-tebeşir tozu karışımı da bu yöntemle ayrıştırılabilir. Çamaşır sodası suda iyi çözünür.

Uyarı

Buna göre;

I. Flotasyon

II. X – Y karışımı emülsiyondur. III. X sıvısının yoğunluğu, Y sıvısınınkinden fazladır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız III

C) I ve II

E) Yalnız I

Şeker pancarından şeker eldesinde; II. Özütleme III. Kristallendirme



verilen ayırma yöntemlerinden hangileri kullanılır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

9. Aşağıda süzme yöntemi ile bileşenlerine ay-

bir karışımı bileşenlerine ayırırken;

rıştırılabilecek karışımlara örnekler verilmiştir.

I. Süzme



III. Kristallendirme V. Yüzdürme

I

yukarıda verilen yöntemlerden hangisi kullanılmaz? B) II

A) I

C) III

D) IV

IV Fabrika baca gazları

Buna göre, hangi örnek uygun değildir? B) II

C) III

D) IV

E) V

I. Söğüt ağacından salisilik asit eldesi

10. Aşağıda verilen katı - katı karışımlardan hangisi ayrımsal kristallendirme yöntemi ile bileşenlerine ayrılabilir?

III. Sülfürlü metal cevherlerinin ayrılması Yukarıda verilen ayırma işlemlerinden hangilerinde yoğunluk farkından yararlanılır? B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

8. Aşağıdaki görselde ayrımsal damıtma düzeneği verilmiştir.

A) Kum - talaş B) Demir tozu - kükürt tozu MİRAY YAYINLARI

A) Yalnız III

C) Naftalin - tuz

11. Aşağıda çözünürlük farkından yararlanılarak yapılan ayırma yöntemleri ile ilgili bir kavram haritası verilmiştir.

V

Çözünürlük farkından yararlanarak ayırma

I. Ham petrol II. Kolonya

II III

Şeker pancarından şeker eldesinde ekstraksiyon yöntemi kullanılır.

IV

III. Kan verilen karışımlardan hangileri ayrımsal damıtma yöntemi ile yüksek saflıkta bileşenlerine ayrılabilir? B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Kum-talaş karışımı çözünürlük farkı ile ayrıştırılabilir.



Buna göre, kavram haritasındaki hangi ifade yanlıştır? A) I

B) II

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8

• Buğday - un karışımı elekten geçirildiğinde un eleğin diğer tarafına geçerken, buğday taneleri geçemez ve karışım bileşenlerine ayrılır.

10

c. Diyaliz ile Ayırma

11

Katı - sıvı kolloid karışımları ayırmada kullanılır. Sıvıdan süzme işlemi ile ayrıştırılamayacak kadar küçük parçaların ayrılması işlemidir. Bu yöntemde küçük molekülleri geçirip, büyük molekülleri tutma özelliği gösteren yarı geçirgen zar kullanılır. Molekül ve iyonların yarı geçirgen zarın gözeneklerinden geçerek bulunduğu ortamdan ayrışmasına diyaliz denir.

12

3. Kaynama Noktası Farkı İle Ayırma a. Basit Damıtma (Destilasyon) Katı - sıvı homojen karışımlar için kaynama noktası farkından yararlanılarak yapılan ayırma yöntemidir. Tuzlu su karışımı ısıtıldığında su buharlaşır, tuz kalır. Buharlaşan su geri soğutucu yardımıyla soğutularak yoğunlaştırılır. Bunun için basit damıtma düzeneği kullanılır. Bu düzenekte ayrımsal damıtma düzeneğinden farklı olarak fraksiyon kolonu kullanılmaz.

9

13

b. Ayrımsal Damıtma

Deniz suyundan sofra tuzu eldesinde kristallendirme yöntemi kullanılır.

Buna göre;

A) Yalnız I

Ayrımsal kristallendirmede maddelerin çözünürlüklerinin sıcaklık ile değişimlerinin farkından yararlanılır.

Ekstraksiyon yöntemi, homojen veya heterojen karışımlara uygulanabilir.

I

• Kum - çakıl taşı karışımı elekten geçirildiğinde kum eleğin diğer tarafına geçerken çakıl taşları geçemez. Karışım bileşenlerine ayrılır.

• Pratik Bilgi: Sorularda kan, metabolik atık, yarı geçirgen zar, kolloidal karışım terimlerinden en az ikisi geçiyorsa diyalize odaklanınız.

E) Un - kepek



Tanecik boyutları farklı olan iki katı uygun bir elekten geçirilir ise tanecik boyutu küçük olan katı eleğin diğer tarafına geçerken tanecik boyutu büyük olan katı eleğin üzerinde kalır.

Kan, diyaliz yöntemi ile zararlı atıklardan temizlenir.

D) Tuz - şeker





III

Kum - su

II. Zeytinyağı – su karışımının ayrılması



- su Süzme

A) I



Tebeşir tozu

V

E) V



7.

II

Naftalin - su

IV. Suda çözme

b. Eleme ile Ayırma

Çamaşır sodası - su

II. Mıknatıslanma



KONUYU ÖĞRENELİM

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

6. Naftalin, şeker ve nikel tozundan oluşan

C) III

D) IV

E) V

Sıvı–sıvı homojen karışımlar, kaynama noktası farkına dayanan ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrıştırılırlar. Karışım ısıtıldığında kaynama noktası düşük olan bileşen daha önce kaynamaya başlar. Gaz fazına geçen sıvı geri soğutucuda yoğunlaşır ve toplama kabında birikir. Diğer bileşen ise ısıtma kabında kalır. Böylece karışım bileşenlerine ayrıştırılmış olur. • Ayrımsal damıtmada sıvıların kaynama noktaları arasındaki fark arttıkça bileşenler daha saf olarak ayrışır.

235

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6

Öğretmen Notu

8 9 10 11 12 13

1. X polar, Y ise apolar yapılı oda koşullarında

• Toplama kabında ilk toplanan sıvıya destilat denir.

• Sıvılar her sıcaklıkta buharlaştığından toplama kabında biriken ilk sıvı saf değildir.



• Yoğunluk farkı

Buna göre, X ve Y sıvılarından oluşan karışımı bileşenlerine ayırmada kullanılabilecek en uygun yöntem aşağıdakilerden hangisidir? (dy > dx)



• Tanecik boyutu farkı



• Çözünürlük farkı



• Mıknatıslanma



Yukarıda verilen özelliklerden kaç tanesi katı - katı karışımları bileşenlerine ayırmada kullanılabilir?

B) Ayrımsal damıtma

• Ayrımsal damıtma yöntemi ile sıvılar birbirinden %100 ayrıştırılamaz. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaştığı için az da olsa kaynama noktası yüksek olan sıvı buharlaşır ve toplama kabına geçer. Etil alkol–su karışımı ısıtıldığında karışımdan ilk olarak kaynama noktası düşük olan etil alkol ayrılır.

C) Süzme

100

A) 5

D) Ayırma hunisi



Yukarıda verilen maddeler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

C) X–T karışımı, süzme ile bileşenlerine ayrıştırılabilir.

Zaman

D) X–Y karışımı, süspansiyondur. E) X–Z karışımı, elektrolit değildir.

Petrol, ayrımsal damıtma yöntemi ile bileşenlerine ayrıştırılır. Petrol

Gaz yağı

Herhangi bir karışımdan uygun bir çözücü yardımıyla istenilen maddeyi çözerek ayırma işlemine özütleme (ekstraksiyon) denir. Bu yöntemde çözünürlük farkından faydalanılır.

Bileşen

Kaynama Noktası (°C)

Azot (N2)

–196

Oksijen (O2)

–183

Argon (Ar)

–186

• Çayın demlenmesi,

• Bitkilerden esans, parfüm eldesi, • Şeker pancarından şeker eldesi örnek verilebilir. • Ayrıca zeytinden daha verimli zeytinyağı elde etmek için hekzan veya CO2 gibi çözücülerle birlikte özütleme yapılabilir.

Uyarı • Özütleme, homojen veya heterojen karışımlara uygulanabilir.

236

Su



Yukarıdaki tabloya göre, havanın ayrımsal damıtma yöntemi ile bileşenlerine ayrılması işleminde bu üç bileşenin karışımdan ayrılma sıraları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde ilk ayrılandan son ayrılana doğru olacak şekilde verilmiştir?

II

MADDE

III

Nişasta

Şeker IV

Karbon tetraklorür sıvısı

Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin oluşturacağı karışım süzme ile bileşenlerine ayrılabilir? A) I ve II

sıvılaştırıldıktan sonra ayrımsal damıtma yöntemi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir.

a. Özütleme (Ekstraksiyon)

• Söğüt yapraklarından aspirin özü eldesi,

E) 1

V

3. Bir gaz karışımı olan hava, basınç etkisi ile

4. Çözünürlük Farkı ile Ayırma

• Tuzlu peynirin su ile tuzunun giderilmesi,

D) 2

Tuz I

B) Y–T karışımı, ayrımsal kristallendirme ile bileşenlerine ayrılabilir.

Mazot

C) 3

A) X–Z karışımı homojendir.

Etil alkol-su karışımının ısıtılması ile oluşan sıcaklık - zaman grafiği

Benzin

5.

2. X: Su Z: Şeker Y: Kum T: Talaş

Alkol

Fuel oil

B) 4

E) Ayrımsal kristallendirme

Su

78

4. • Erime noktası farkı

sıvı hâlde bulunan maddelerdir.

A) Yüzdürme

Uyarı

Sıcaklık (°C)

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR



• Fraksiyon (ayırma) kolonunun uzunluğu, ayırma işleminin hassasiyetini arttırır.

7

Karışımların Ayrılması

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

B) II ve V

D) II ve III

6.

C) I ve III

E) II ve IV

• Mıknatıslama • Yüzdürme • Ayrımsal kristallendirme • Süzme



Yukarıda bazı ayırma teknikleri verilmiştir.



Buna göre, aşağıdaki karışımlar yukarıdaki ayırma teknikleri ile eşleştirildiğinde hangi karışım açıkta kalır?

A) Argon, Azot, Oksijen

A) Tozlu hava

B) Oksijen, Argon, Azot

B) Tuz - şeker

C) Azot, Argon, Oksijen

C) Demir tozu - altın tozu

D) Oksijen, Azot, Argon

D) Kum - talaş

E) Azot, Oksijen, Argon

E) Zeytinyağı – su

10.

ait uygun ayırma yöntemleri verilmiştir.



Karışım

Ayırma Yöntemi

I.

X - su

Basit damıtma

II.

Y - su

Ayırma hunisi

III.

X-Z

Ayrımsal kristallendirme

II. Katı - sıvı homojen karışımların ayrılmasında kullanılan ayırma yöntemidir. III. Lehimi bileşenlerine ayırmak için kullanılır.

Buna göre X, Y ve Z maddeleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? X

Y

Z

A)

Naftalin

Benzin

Şeker

B)

Şeker

Zeytinyağı

Tuz

C)

Tuz

Eter

Kum

D)

Şeker

Alkol

Tuz

E)

Naftalin

Alkol

Talaş

I. Bitkilerden ilaçların ham maddelerinin eldesinde kullanılır.

Yukarıda tanımlanan ayırma yöntemleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A)

I

II

III

Ekstraksiyon

Süzme

Erime noktası farkı

Destilasyon

Mıknatıslanma

Destilasyon

Erime noktası farkı

Süzme

Mıknatıslanma

Ayrımsal damıtma

Erime noktası farkı

Ayrımsal

B) kristallendirme C)

Ekstraksiyon Ayrımsal

D) kristallendirme E)

Ekstraksiyon

8. Mehmet, kimya dersinde karışımları ayırma teknikleri konusunda özütleme yöntemi ile ilgili bazı bilgiler vermiştir.

11. Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden han-

Özütleme, karışımdaki herhangi bir bileşenin eklenen çözücü yardımı ile ortamdan uzaklaştırılmasıdır.

I

Özütlemede, karışımın ve özütlenecek maddenin özelliğine göre uygun çözücü tercih edilir.

II Çayın demlenmesi, özütleme olayına örnek verilebilir.

Mehmet

gisinde yoğunluk farkından yararlanılmaz? A) Sülfürlü bileşiklerin metal cevherlerinden ayrılması

MİRAY YAYINLARI



B) Zeytinyağı-su karışımının ayrılması C) Kum-talaş karışımının ayrılması D) Mazot-su karışımının ayrılması E) Tuz-şeker karışımının ayrılması

Buna göre, Mehmet’in söylediği bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

9.



I. Ayrımsal damıtma düzeneğinin basit damıtma düzeneğinden farkı, ayrımsal damıtmada fraksiyon kolonu (damıtma kolonu) kullanılmasıdır. II. Flotasyon, katı - katı veya katı - sıvı homojen karışımları bileşenlerine ayırmada kullanılan bir yöntemdir. III. Basit damıtma yönteminde toplama kabında toplanan sıvıya destilat denir. IV. Diyaliz, tanecik boyutu farkından yararlanılarak yapılan bir ayırma yöntemidir. V. Altın tozu - demir tozu karışımı mıknatıslanma ile bileşenlerine ayrılır.



rılması ve ayırma işleminde faydalanılan özellikler verilmiştir.

C) I ve II

E) I, II ve III

Yukarıda verilen bilgilerden hangisi hatalıdır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Bir maddenin çözünmüş durumdan kristal yapılı katı hâle geçmesine kristalleşme denir. Katı–sıvı homojen karışımda sıvının buharlaştırılarak ya da karışımın sıcaklığını değiştirerek çözünen katının çöktürülmesine kristallendirme denir. Örneğin, şekerli su çözeltisinde suyun buharlaştırılması sonucu şeker kristalleri oluşur.



Karışımların Ayrılması

Kullanılan Özellik

I. Kanın diyalizi

a. Çözünürlük farkı

II. Ham petrolün bileşenlerine ayrılması

b. Tanecik boyutu farkı

III. Söğüt ağacından salisilik asit eldesi

c. Kaynama noktası farkı

A)

İki katının sıvıda çözünmesiyle oluşan karışım soğutulduğunda, çözünürlüğü sıcaklık değişiminden fazla etkilenen katı önce çöker ve çöktükten sonra süzülerek karışımdan ayrılır. Daha sonra soğutmaya devam edilerek ya da suyun tamamı buharlaştırılarak diğer katının çökmesi sağlanır. Bu yöntemde katılardan biri endotermik, diğeri ekzotermik çözünüyor ise karışım daha kolay ayrıştırılır.

Sıvılar birbiri içinde çözünmüyorlarsa ve özkütleleri birbirinden farklı (emülsiyon) ise bu yöntem uygulanabilir. Ayırma hunisi kullanılır. Ayırma hunisinden önce özkütlesi büyük olan sıvı ayrılarak toplama kabında toplanır. Bu yöntemle benzin - su, yağ - su, petrol - su karışımlarını ayrıştırabiliriz.

III. a

III. c

III. b

c. Santrifüjleme ile Ayırma

D)

I. b

E)

C)

I. b

II. a

II. c

III. c

III. a

I. a

6 7

10 11 12 13

b. Yüzdürme (Flotasyon) İle Ayırma

II. c

I. a

5

9

II. b

B)

4

8

II. b

I. c

3

İki katıdan oluşan bir karışımda katıların her ikisinin de aynı sıvıda çözündüğü durumlarda, çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişimlerinin farklı olmasından yararlanarak yapılan ayırma işlemine “ayrımsal kristallendirme” denir.

Genellikle katı - katı heterojen karışımların ayrılmasında kullanılır. Bu yöntemde özkütle farkından yararlanılır. Katıların ikisinin de çözünmediği, özkütlesi katılardan birisinin özkütlesinden büyük, diğerinin özkütlesinden küçük olan bir sıvı karışıma eklenir. Özkütlesi küçük olan katı yüzeyde toplanır. Buna yüzdürme denir. Diğer katı ise sıvıda batarak dipte toplanır.

Buna göre, karışımların bileşenlerine ayrılması ve faydalanılan özellikler, aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

2

c. Ayrımsal Kristallendirme

a. Ayırma Hunisi

12. Aşağıda bazı karışımların bileşenlerine ay-

ÜNİTE

1 b. Kristallendirme

5. Yoğunluk Farkı ile Ayırma

III

KONUYU ÖĞRENELİM

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

7. Aşağıda bazı karışımlar ve bu karışımlara

Katı–sıvı karışımlarda katı süzgeç kağıdından geçecek kadar küçükse merkezkaç kuvvetinden yararlanılarak katının sıvıda çökmesi sağlanır. Çöken katı uygun yöntemle sıvıdan ayrılır.

237

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5 6 7 8 9 10

1.

I. II. III. IV.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

13

bulunmaktadır. Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar saf su eklendiğinde şekil-2’deki çözelti elde ediliyor.

Flotasyon Özütleme Ayırma hunisi Eleme



A) I ve II B) II ve III C) Yalnız IV

40 gram X(k)

D) III ve IV E) I, II ve IV

Çözüm Flotasyonda ve ayırma hunisinde yoğunluk farkı kullanılırken, elemede tanecik boyutu farkı kullanılarak ayrıştırma yapılır. Özütlemede ise çözünürlük farkından yararlanılır. Cevap: C

Şekil-1



Şekildeki tuzlu su çözeltisi deniz seviyesinde kaynamaktadır.



Bu işlem sırasında çözeltiye bir miktar tuz eklenip çözülürse;



4. Aşağıdaki kaplarda kütlece yüzde derişimleri eşit olan tuzlu su ve şekerli su çözeltileri bulunmaktadır.

yargılarından hangileri doğru olur? B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

Karışımları ayırma yöntemleri ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır?



Şekerli su

t°C

t°C

Buna göre, bu çözeltiler için; I. Çözünen kütlesi III. Çözücü hacmi



2.

I

verilen niceliklerden hangileri farklı olabilir? A) I ve II

Bir karışıma uygun bir çözücü eklenip istenilen maddeyi çözerek ayırma tekniğidir.

Çözünürlük farkından yararlanılan bir ayırma yöntemidir.

B) II ve III

D) Yalnız II

C) I, II ve III

E) Yalnız III

II Ekstraksiyon

D) Katı - sıvı homojen karışımlar ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrıştırılırlar.

V

III

Homojen veya heterojen karışımlara uygulanabilir.

E) Özütleme, çözünürlük farkına dayanan bir ayırma yöntemidir.

5.

Tuzlu peynirin tuzunun giderilmesi örnek verilebilir.

Sadece katı fazdaki karışımlar için uygundur.



Çözüm

Yukarıdaki ekstraksiyon yöntemine ait kavram haritasındaki bilgilerden hangisi hatalıdır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

ÖĞRETMENİN NOTU Asitler, bazlar ve tuzlar suda iyonlarına ayrışarak çözünürler.

IV

238

Tuzlu su

II. Çözelti kütlesi

C) Santrifüjleme yöntemi ile sıvı - katı kolloid karışımların katı kısmı ayrıştırılır.

Cevap: D

Buna göre, çözeltiye kaç gram saf su eklenmiştir? A) 160 B) 200 C) 220 D) 260 E) 300

III. İlk duruma göre, kaynamaya başlama sıcaklığı yükselir.

Örnek

Katı - sıvı karışımlar basit damıtma ile ayrıştırılırlar.

Şekil-2

I. Kaynama olayı bir süreliğine durur.

D) II ve III

B) Katı - sıvı heterojen karışımlar süzme ile ayrıştırılabilir.



II. Çözeltinin yoğunluğu artar.

A) Yalnız I

A) Sıvı - sıvı homojen karışımlar kaynama noktası farkından yararlanılarak ayrıştırılırlar.

Kütlece %25’lik X çözeltisi

Kütlece %30’luk X çözeltisi

yöntemlerinden hangilerinde tanecik boyutu farkı ile ayrıştırma yapılabilir?

11 12

3. Şekil-1’deki kapta 200 gram X sulu çözeltisi

Aşağıda bazı karışımları ayırma yöntemleri verilmiştir.

MİRAY YAYINLARI

3

Örnek

Karma Test

Buna göre, aşağıda verilen maddelerden hangisinin suda çözünme sürecinde iyon-dipol etkileşimi oluşmaz? A) Sud kostik

B) Tuz ruhu

C) Karbon tetraklorür

D) Yemek sodası

E) Amonyak

9.

dibindeki katının bir kısmını çözecek kadar aynı sıcaklıkta saf su ekleniyor.

KONUYU ÖĞRENELİM

I. Demir tozu - kükürt tozu

Örnek

III. Kum - alkol IV. Kan

Saf su



Yukarıda verilen karışımlardan hangileri tanecik boyutu farkından yararlanılarak bileşenlerine ayrıştırılabilir? A) I ve II

X(suda)

B) II ve IV

D) I, III ve IV

C) I, II ve III

E) II, III ve IV

X(k)



Buna göre;

10.

I. Çözelti seyrelir. II. Aynı dış basınçta kaynamaya başlama sıcaklığı değişmez.

III. Katı - katı çözeltiler, mıknatıslanma ile bileşenlerine ayrıştırılabilir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

I. Süspansiyonlar, süzme yöntemi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir. II. Sıvı - sıvı çözeltiler, ayırma hunisi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir.

III. X katısı suda iyonlaşarak çözünüyorsa iletkenlik artar.



C) I ve II

E) I, II ve III

Yukarıda karışımları ayırma yöntemleri ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

mak için 28 gram tuz kaç gram saf suda çözülmelidir? A) 70

B) 42

C) 56

D) 50

MİRAY YAYINLARI

A) Yalnız I

7. Kütlece %40’lık tuzlu su çözeltisi hazırla-

1

II. Un - kepek



D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) II ve III

2 Z

T

3

X

Çözünür

Çözünür

4

Y

Çözünmez

Çözünür

5

Sıvı

Katı

X ve Y arı katılarının, Z ve T arı sıvıları içerisinde çözünme durumları yukarıdaki tabloda verilmiştir.

6

Buna göre;

8

I. X, Y ve Z den oluşan bir karışımdan süzme yöntemi ile Y katısı elde edilir.

karışımları ayırmak için kullanılan ayırma tekniklerinden herhangi biri ile bileşenlerine ayrılamaz?

E) 64

A) Doğal gaz B) Lehim D) Boya

C) Kolonya

E) Naftalin

7 9

II. X, Y ve T den oluşan bir karışımdan, ayrımsal kristallendirme yöntemi ile X ve Y katıları elde edilebilir.

10

III. X – T karışımı süzme yöntemi ile bileşenlerine ayırılabilir.

12

değerlendirmelerinden hangileri doğru olur?

11 13

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

Çözüm I. Y katısı Z sıvısında çözünmediği için süzme ile ayrıştırılabilir. (I. doğru)

11. Aşağıda verilen maddelerden hangisi

ÜNİTE

II. T sıvısı, X ve Y katılarını çözdüğü için homojen bir karışım oluşur ve katılar ayrımsal kristallendirme ile elde edilir. (II. doğru) III. X, T’de çözündüğü için homojen karışım oluşur. Süzme ile ayrıştırılamaz. (III. yanlış) Cevap: B

Örnek • X – su karışımı, ayrımsal damıtma • Y – su karışımı, süzme

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

6. Şekildeki kapta bulunan X sulu çözeltisine

• Z – su karışımı, ayırma hunisi

8. Aşağıda bazı karışım örneklerinin sınıflandırılması ile ilgili eşleştirmeler verilmiştir.

I.

Karışım

Sınıflandırılması

Krema

Kolloid

II.

Ayran

Süspansiyon

III.

Bronz

Çözelti

IV. V.

12. X: C6H12O6(k)

Y: H2O(s)



X ve Y maddelerinden oluşan karışım ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 8O) A) Çözeltidir.

Karbon tetraklorür - su

Çözelti

B) Çözünme olayında görülen en etkin etkileşim dipol - dipol etkileşimidir.

Volkanik kirlilik

Aerosol

C) Destilasyon yöntemi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir. D) Yoğunluğu, Y maddesininkinden fazladır.



Buna göre, hangisinde yanlışlık yapılmıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

E) Donmaya başlama sıcaklığı, aynı dış basınçtaki saf Y’ninkinden düşüktür.

ile bileşenlerine ayrıştırıldığına göre, X, Y ve Z maddeleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? X –––––––––

Y –––––––––

Z –––––

A) Mazot

Alkol

Talaş

B) Alkol

Kum

Talaş

C) Mazot

Zeytinyağı

Talaş

D) Zeytinyağı

Alkol

Mazot

E) Alkol

Talaş

Mazot

Çözüm X sıvı-sıvı homojen karışım, Y sıvı-katı heterojen karışım, Z ise sıvı-sıvı heterojen karışım olmalıdır. Cevap: E

239

TEST • 10

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7

Örnek I. Doymamış şeker çözeltisinden bir miktar su buharlaştırılırsa donma noktası artar. II. Doymamış tuz çözeltisinde bir miktar tuz çözünürse, çözeltinin kaynama noktası artar. III. Bir çözeltiye çözücü eklenirse çözünenin kütlece yüzdesi artar.

8

yargılarından hangileri yanlıştır?

9

(Çözelti dondurmak için soğutulduğunda çökme olmamaktadır.)

10 11

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

1. Aşağıda verilenlerden hangisi homojen

4. Yaygın bir temizlik malzemesi olan çamaşır

karışımlar için her zaman doğru değildir?

suyu, sodyum hipokloritin (NaCIO) kütlece %5’lik sulu çözeltisidir.



(1nm = 10 –9 m) A) Dağılan taneciklerin boyutu 1 nm’den küçüktür. B) Her yerinde aynı özelliği gösterir. C) Elektrik akımını iyi iletir. D) Kütlesi, bileşenlerinin kütleleri toplamına eşittir. E) Farklı türde tanecikler içerir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

12 13

Çözüm

1 - 1000 nm (10 –9 – 10 –6 m) arasında olan karışımlara kolloid denir.

Süt I

• Çözücü eklenmesi çözünen derişimini azaltır. (III-Yanlış) Cevap: C

V

Kan II

KOLLOİD

5. III

Gazoz

Krema IV

Kütlece %20’lik 200 gram tuzlu su çözeltisine eşit sıcaklıkta;

B) 125 C) 350 D) 425 E) 475

2. İçerisinde dağılan parçacıkların boyutu

• Tuz çözünmesi derişimi arttırır, bu da kaynama noktasını arttırır. (II - Doğru)

Örnek

Buna göre, 500 gram çamaşır suyunda kaç gram su bulunur? A) 25

• Su buharlaştırılırsa derişim artar, bu da kaynama noktasını arttırırken donma noktasını azaltır. (I - Yanlış)

Jöle



I. Kütlece %40’lık 50 gram tuz çözeltisi

Yukarıdaki kavram haritasında verilen karışımlardan hangisi kolloid değildir? B) II

A) I

C) III

D) IV

I. Sahile vuran köpükler



II. Maden suyu

III. Mürekkep

Yukarıda verilen maddelerden hangileri heterojen karışımdır? A) Yalnız I

E) V

B) Yalnız II

D) II ve III

II. Kütlece %10’luk 500 gram tuz çözeltisi

C) I ve III

E) I, II ve III

III. Kütlece %30’luk 100 gram tuz çözeltisi çözeltileri ayrı ayrı ekleniyor. Buna göre, hangi çözeltiler eklendiğinde son karışımın başlangıca göre donma noktası artar?

3.

Çözünen madde miktarı çok az olan karışımlarda derişim birimi olarak kullanılır.

D) I ve III E) I, II ve III

III

1 L sulu çözeltide 1 miligram çözünen madde bulunuyorsa derişimi 1 ppm olur.

6.

III. NaCI(suda)

1 kilogram çözeltide 1 gram çözünen madde bulunuyorsa derişimi 1 ppm olur.



ppm kavramı ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

I. Amalgam II. Naftalin

II

Çözüm Bir çözeltinin aynı koşullarda donma noktasının artması için derişiminin azalması gerekir. Bunun için eklenen çözeltinin derişiminin daha az olması gerekir, eklenen çözeltinin kütlesinin önemi yoktur. Kütlece derişimi %20’nin altında olan sadece II. çözeltidir. Cevap: A

ppm

I

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

240

Karma Test

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

IV. Petrol V. H2SO4(s)

Yukarıda verilen madde örneklerinden hangileri karışımdır? A) I ve II

B) III ve V

D) II, III ve V

C) I, III ve IV

E) I, II, III ve IV

10. m gram saf su

KONUYU ÖĞRENELİM

ÖĞRETMENİN NOTU Kaynama olayı sırasında sıvının buhar basıncı, atmosfer basıncına eşit olur.

C6H12O6(suda) Sıcaklık (°C)

m gram





Şekildeki kapta bulunan m gram şekerli su çözeltisine aynı sıcaklıkta m gram saf su ilave ediliyor.

Aşağıda aynı ortamda üç ayrı kapta bulunan su ve çözünen tuz miktarları belirtilmiştir.

Buna göre;

III. Çözeltinin kütlece yüzde derişimi yarıya düşer.

yargılarından hangileri yanlış olur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

5



II. Çözelti kütlesi artar.

Zaman (dakika)

12



1 atm’de X sıvısının ısıtılmasına ait sıcaklık - zaman grafiği yukarıda verilmiştir.



Buna göre; II. 5. ve 12. dakikalar arasında buhar basıncı değişmez.

E) I ve III

III. Kaynama olayı 12. dakikada başlar.

8. Aşağıda verilen olayların hangisinde çözünme olayı gerçekleşmez?

MİRAY YAYINLARI



240 g su

100 g su

60 g tuz

100 g tuz

I

II

III

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I ve III

B) 14 ayar altın

E) Alaşımların eldesi

C) Doğal gaz

D) Glikoz

E) Petrol

7

10

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

11

D) II ve III E) I, II ve III

12

Çözüm

13

Çözeltilerin kütlece yüzde derişimleri ile kaynama noktası doğru, donma noktası ise ters orantılıdır. %C =

mçözünen mçözelti

. 100

mçözelti = msu + mtuz I. çözelti II. çözelti III. çözelti __________ ____________ ___________ 40 60 . 100 = . 100 100 300 = %20

=

100 . 100 200

= %50

Örnek

tek tür tanecik içerir? A) Deniz suyu

6

yargılarından hangileri doğrudur?

Cevap: E

D) Ojenin aseton ile çıkarılması

5

9

III. Kütleleri II > III > I’dir.

= %40

C) Benzine su katılması

4

8

=

11. Aşağıda verilen maddelerden hangisi

3

II. Donma noktaları II > I > III’dür.

A) Çaya şeker atılması B) Yağ lekelerinin karbon tetraklorür ile temizlenmesi

2

I. Kaynama noktaları III > I > II’dir.

I. X sıvısı, farklı tür tanecikler içerir.

C) I ve II

60 g su 40 g tuz

Buna göre, bu çözeltilerle ilgili;

100

I. Çözeltinin iletkenliği azalır.

1

Örnek

t°C

ÜNİTE

500 g su 200 g su

I

100 g su

II

III

Aynı ortamda bulunan yukarıdaki sulara NaCI katısı eklenerek çözelti hazırlanıyor.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

7.

Çözeltiler eşit sıcaklıkta kaynamaya başladığına göre, kaplarda çözünen tuz kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

9. X: NaCI(s)

A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > ı

12.

D) III > I > II



Y: C2H5OH(suda)



Yukarıda verilen X ve Y maddeleri için aşağıdakilerden hangisi ortak özelliktir?

Kütlece %42’lik

Kütlece %24’lük

A) Tek tür tanecik içerme

Şekil-1

Şekil-2

B) Homojen yapıda olma

D) Elektrik akımını iyi iletme

Şekil-1’deki kütlece %42’lik 400 gram şekerli su çözeltisine aynı sıcaklıkta kaç gram saf su eklenirse şekil-2’deki çözelti elde edilir?

E) Belirli bir formüle sahip olma

A) 150 B) 250 C) 300 D) 350 E) 400

C) Fiziksel yöntemlerle daha basit maddelere ayrışabilme



E) I > III > II

Çözüm Çözeltilerin kaynama noktaları eşitse birim hacimde çözünen NaCI miktarları (derişimleri) eşit olmalı. Çözücü miktarı ile çözünen orantılı olsun ki derişimleri eşit olabilsin. I. çözeltiye 2x gram tuz eklenirse II. çözeltiye 5x gram tuz III. çözeltiye x gram tuz eklenmeli ki derişimler eşit olsun. Cevap: B

241

ÜNİTE

TEST • 11

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7 8

Örnek

1. Lehim, kalay ve tuzlu su maddeleri için;

4. Kobalt tozu, tebeşir tozu ve çamaşır sodasından oluşan bir karışımı bileşenlerine ayırmak için;

Yandaki kapta bulunan karışıma ışık kaynağı tutulduğunda ışığın saçılmadığı görülüyor.

III. Homojen yapıda olma

Buna göre, karışımla ilgili;

IV. Fiziksel yollarla daha basit maddelere ayrıştırılabilme

III. Mıknatıslanma

verilenlerden hangileri ortaktır?

IV. Süzme

I. Tek tür tanecik içerme II. Elektrik akımını iletme

I. Bekletildiğinde çökme gözlenir. II. Homojendir. III. Kolloid olabilir.

9

yargılarından hangileri doğrudur?

10

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

11

Karma Test



A) I ve II

B) II ve III

D) II ve IV

I. Suda çözme II. Buharlaştırma



C) I, III ve IV

E) I, II ve III

işlemleri hangi sıra ile uygulanmalıdır? A) I, IV, II, III

B) III, I, IV, II

C) II, III, I, IV

D) I, III, IV, II

E) III, I, II, IV

D) II ve III E) I, II ve III

12 Çözüm Işığın saçılmaması karışımın homojen olduğunu gösterir. Homojen karışımlarda çökme olmaz. Cevap: B

Örnek

nin suda çözünme sürecinde iyon-dipol etkileşimi oluşmaz? (1H, 6C, 7N, 11Na, 17CI)

nan üç farklı KCI sulu çözeltisi bulunmaktadır.



50 gram KCI + 150 gram su

30 gram KCI + 120 gram su

15 gram KCI + 35 gram su

1

2

3

Buna göre; I. En seyreltik olan II. kaptaki çözeltidir.

Mayonez I

5. Aşağıda verilen maddelerden hangisi-

2. Aşağıdaki kaplarda aynı koşullarda hazırla-

II. 1. kaptaki çözeltiye aynı koşullarda bir miktar daha KCI tuzu eklenirse, çözelti kütlesi değişmez.

Portakal suyu II

A) NaCI D) NH4CI MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

13



Yukarıda verilen karışımlardan hangilerinde dağılan tanecikler gözle görülebilir?

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

3. Kütlece %28’lik NaCI sulu çözeltisinden 400 gram (I) ve 100 gram (II) lık iki farklı örnek alınıyor.

Çözüm Dağılan taneciklerin gözle görülebilmesi için boyutlarının 10-6 m’den büyük olması gerekir. Bu karışımlara süspansiyon denir. Kolloid ve homojen karışımlarda dağılan tanecikler gözle görülmez. Mayonez kolloid, portakal suyu süspansiyon ve tunç homojen karışımdır. Cevap: B

242

E) C6H6

Üre (CO(NH2)2) suda çözünen doğal bir azotlu bileşiktir. Üre molekülleri birbirine çok sağlam bağlı olduğu hâlde CO(NH2)2 - H2O çiftleri arasındaki etkileşimlerin gücü baskın gelir; sonuçta H2O molekülleri CO(NH2)2 moleküllerini kristalden koparır ve su içerisinde düzenli karışmalarını sağlar. Böylece ürenin sulu çözeltisi oluşur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

C) NH3

6.

III. 3. kaptaki çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı en yüksektir. Tunç III

B) HCI



I. Hidratasyon olayı gerçekleşir.

Buna göre, bu iki çözelti için;

II. Üre molekülünde karbon, hidrojen, azot ve oksijen atomları arasındaki kovalent bağlar kopar.

I. Aynı dış basınçta donmaya başlama sıcaklıkları II > I’dir.

III. Üre molekülleri ile su molekülleri arasında hidrojen bağları oluşur.

II. Yoğunlukları eşittir. III. Çözünen madde miktarları I > II’dir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Ürenin suda çözünme süreci ile ilgili;



yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

KONUYU ÖĞRENELİM

10. Dibinde katısı olmayan X sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta bir miktar saf su ilave ediliyor. I. Gazoz



II. Sirke

III. Türk Kahvesi

B) I ve II

D) II ve III

Zaman

I

C) I ve III

Zaman

II

Kaynama noktası

E) I, II ve III



B) Bileşenleri kendi kimyasal özelliklerini kaybeder.

Kütlece %10’luk Kütlece %25’lik ç _____________ ____________ özelti kütlesi (g) çözelti kütlesi (g)

6

450

50

7

B)

300

200

C)

250

250

8

D)

200

300

9

E)

150

350

10 12

B) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm

zırlamak için kaç gram alkol 210 mL suda çözülmelidir?

(dalkol = 0,8 g/mL, Hacim kaybı yoktur.) A) 74

B) 70

C) 56

D) 60

E) 68

13

(m1 ·%1) + (m2 ·%2) = mtoplam.%son ( X.10) + [(500 – X).25] = 500.16 10X + 12500 – 25x = 8000 15x = 4500



x = 300 & 500 – x = 200 . Buna göre, kütlece %10’luk çözelti 300 gram %25’lik çözelti 200 gramdır.

C) Üzerine ışık gönderilirse ışığı saçmaz.

Cevap: B

D) Gazoz ve sirke örnek verilebilir. E) Katı, sıvı veya gaz hâlde olabilirler.

9.

Karışım

Ayırma Tekniği

I. Un–kepek karışımı II. Şekerli su

IV. Maden cevheri V. Çamaşır sodası–su karışımı



Süzme

Ayırma hunisi

C) III

D) II

E) I

ÖĞRETMENİN NOTU “Benzer, benzeri çözer.” ilkesine göre, bir karışım oluşurken çözünme olayının gerçekleşebilmesi için çözücü ve çözünen maddelerin moleküler yapılarının benzer olması gerekir.

Şekildeki kapta X, Y ve Z sıvılarının oluşturduğu bir karışım bulunmaktadır.

Örnek Kütlece %25’lik 200 gram KBr sulu çözeltisi ile kütlece %10’luk 250 gram KBr sulu çözeltisi karıştırılıp aynı sıcaklıkta karışımdan 75 gram su buharlaştırılıyor. İşlemler sırasında çökme olmadığına göre, son durumda karışım kütlece yüzde kaç KBr tuzu içerir?

Y–Z

A) 12 B) 15 C) 20 D) 23 E) 25

X

Buna göre;

I. Y sıvısının yoğunluğu, X sıvısınınkinden büyük olabilir.

Destilasyon

Buna göre, hangi karışım karşısında verilen ayırma tekniği ile bileşenlerine ayrılamaz? B) IV



Flotasyon

Yukarıda bazı karışımlar ve karşılarında ayırma teknikleri verilmiştir.

A) V



Kristallendirme

III. Su–karbon tetraklorür karışımı



12.

5

A)

Son karışım 500 gramdır. Kütlece %10’luk çözelti kütlesine X gram dersek, kütlece %25’lik çözelti kütlesi (500 - X) gram olur.

MİRAY YAYINLARI

A) Çözünen bileşenleri çıplak gözle görülmez.

4

A) Yalnız I

11. Hacimce %25’lik alkollü su çözeltisi haBuna göre, bu tür karışımlar ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

3

Kütlece %10’luk ve %25’lik NaCI sulu çözeltilerinin kaçar gramları karıştırılırsa, 500 gram kütlece %16’lık NaCI çözeltisi elde edilir?

11

Tanecik boyutuna göre karışımlar sınıflandırılırken, dağılan parçacıkların boyutu 1 nm‘den (10–9m) küçük olanlar çözelti olarak adlandırılır.



2

grafiklerden hangileri doğru olabilir?

D) II ve III

ÖĞRETMENİN NOTU

Zaman

III



8.

Örnek

Donma noktası

Yukarıda verilen karışımlardan hangileri çözücüsü sıvı olan homojen karışımdır? A) Yalnız I

1

Buna göre, bu olaya ilişkin çizilen; Kütlece % Derişim

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KARIŞIMLAR

7.

II. Karışımdan ayırma hunisi yardımı ile X bileşeni ayrılır.

Çözüm (m1 . %1) + (m2 .%2) = mtoplam . %son

III. Y apolar, Z polar yapılı bir maddedir.

(200.25) + (250.10) = (200 + 250 – 75).%son

yargılarından hangileri doğrudur?

5000 + 2500 = 375 . %son

A) Yalnız I



B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

%son =

7500 375

= 20

Cevap: C

243

TEST • 12

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1.

2. Katısıyla dengede olan doygun bir çözeltiye, aynı sıcaklıkta dibindeki katının bir kısmını çözecek kadar saf su ilave edildiğinde, çözelti derişimi değişmez. Bu nedenle çözeltinin koligatif özellikleri de değişmez.

Çin Porselenlerindeki Korkunç

TEHDI

T! Saf su

Çin'den ithal edilen porselen mutfak eşyalarında izin verilen sınırın 40 katı kadar kurşun (Pb) ve kadmiyum (Cd) tespit edildi.



50°C II

50°C I

50°C’de katısı ile dengede olan tuzlu su çözeltisine aynı sıcaklıkta bir miktar saf su ilave edildiğinde şekil

Pb ve Cd metallerinin tabaklardaki gıdaya karışarak insan metabolizmasına geçtiği görüldü. Metabolizmaya karışan bu ağır metallerin sinir sistemi bozukluğundan, kansere kadar pek çok rahatsızlığa sebep olabileceği bilim insanları tarafından açıklandı.

MİRAY YAYINLARI

II’deki durum oluşmaktadır.

lem sonucunda; çözeltinin kaynamaya başlama sıcaklığı, buhar basıncı, iletkenliği, birim hacimde çözünen madde miktarı ve çözelti kütlesinin değişimi grafiklerle ifade edildiğinde aşağıdaki grafikE

lerden hangisi yanlış olur? A) Kaynamaya başlama

Ülkemizde sağlık yasal sınırına uygun olarak üretilen porselenlerde bu değer 2ppm'dir. Ülkemizdeki porselen üreticileri bu konuda halkı uyararak "ucuz ve markasız porselenleri satın alanlar sevdikleri ile birlikte yavaş yavaş ölüyor" dediler.

Yukarıda verilen bilgiden yola çıkarak, yapılan iş-

B) Buhar basıncı

sıcaklığı (°C)

(mmHg)

Zaman

Zaman

I

Yukarıdaki haberde yer alan bilgiler değerlendirildiğinde;

C)

II

D)

İletkenlik

Çözelti kütlesi (g)

I. Bir kilogram porselende en fazla 2 miligram Pb–Cd metalleri bulunursa sağlık açısında tehdit oluşturmaz. II. Çin porseleninde tespit edilen Pb–Cd oranı, 1 kilogramda 80 miligramdır.

Zaman

III. Porselendeki kurşun ve kadmiyum metallerinin varlığı ve miktarı, analitik kimyanın metotları kullanarak tespit edilir.

E)

IV

Birim hacimde çözünen madde miktarı (g/mL)

yargılarından hangileri doğru olur?

A) I ve II

244

Zaman

III

B) I ve III

D) I, II ve III

C) II ve III E) Yalnız III

Zaman



V

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

3. Defne Öğretmen

5. Özkütle, birim hacimdeki madde miktarıdır.

laboratuvarda iki farklı ayrımsal damıtma düzeneğini Toplama öğrenciler ile birlikkabı te hazırlar. Ayrıştırılacak karışımlardan birinde bileşenlerin kaynama noktaları arasındaki fark 5°C, diğerinde ise 30°C’dir.



d=

m formülü ile hesaplanır. V d : özkütle m : kütle V : hacim



Kullanılan birimler çoğunlukla; m " gram, kilogram V " mL, cm3, dm3, L

Cam balonlara sıvı karışımlarını koyup ısıtıcıyı açarak öğrencilerin gözlemlerini yazmasını ister.



şeklindedir.



Bir çözeltinin özkütlesi hesaplanırken çözünmüş madde ve çözücü kütlesi toplanarak çözelti hacmine bölünür.

Tüm öğrencilerin raporlarındaki gözlem sonuçları toplanarak genel bir rapor hazırlanır.

58 gram şeker

• A yrımsal damıtma, kaynama noktaları farklı olan sıvı - sıvı homojen karışımların bileşenlerine ayrıştırılması için uygun bir yöntemdir.

100 mL saf su

• A ynı ortamda kaynama noktası daha düşük olan sıvı toplama kabında önce toplanır. • S ıvıların kaynama noktaları arasındaki fark ne kadar fazlaysa sıvıların ayrıştırılması o kadar kolay olur. Yukarıda verilen deney sonuçlarından; I. X - Y II. Y - Z III. X - T

Madde

Normal Kaynama Noktası (°C)

X

40

Y

70

Z

68

T

100

MİRAY YAYINLARI







B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III E) I, II ve III



Buna göre; I

II

Buzlu su



14 ayar altın bilezik

yukarıda verilen maddelerden hangileri karışımdır?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I ve III

Pelin çözelti özkütlesini bulmak için sırasıyla; m , msu = 100 gram 100 m L

III. mçözelti = 58 + 100 = 158 gram IV. Vçözelti = 100 mL (Katı hacmi ihmal edilmiştir.) V. dçözelti =

mçözelti Vçözelti

d=

158 g = 1, 58 g / mL 100 mL

işlemlerini yaptığına göre, Pelin ilk hatayı hangi basamakta yapmıştır? (dsu = 1 g/mL) A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

6. 100 gram çözeltide çözünmüş hâlde bulunan maddenin gram cinsinden kütlesine “kütlece yüzde derişim” denir.

Bir çözeltinin kütlece yüzde derişimi, Kütlece %

III

Süt

Pelin 100mL saf suya 58 gram şeker ilave ederek karıştırır ve bir süre bekledikten sonra şekil II’deki durum oluşur.

II. mçözünen = 58 gram

4. En az iki farklı maddenin kimyasal özelliklerini kaybetmeden bir araya gelmesi sonucu oluşturdukları madde topluluğuna “karışım” denir. Karışımlar, homojen ya da heterojen yapıda olabilirler. Karışımların sembol, formül gibi belirli bir gösterim şekilleri yoktur.

20°C Şekil II

I. dsu = 1 g/mL =

sıvı – sıvı homojen karışımlarından hangilerinin bileşenlerine ayrılması için ayrımsal damıtma yönteminin uygun olduğu söylenemez?

A) Yalnız I

20°C Şekil I

18 gram şeker

Derişim

=

Çözünenin kütlesi (gram) Çözeltinin kütlesi (gram)

· 100



bağıntısı ile hesaplanabilir.



Buna göre, kütlece %12’lik 200 gram tuzlu su çözeltisine 8 gram tuz eklenip tamamı çözülüyor.



Aynı sıcaklıkta çökme olmadan kaç gram su buharlaştırılırsa son durumda çözelti kütlece %40’lık olur? A) 40

B) 60

C) 80

D) 100

E) 128

245

ÜNİTE

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ

4 5 6 7 8 9

1. Asit sözcüğü Latincede “ekşi” anlamına ge-

• Tatları ekşidir. +

+

• Suda çözündüklerinde H3O (H ) iyonu oluştururlar. • Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirirler.

• Karbonatlı bileşiklerle etkileştiklerinde CO2 gazı çıkışına neden olurlar.

I. Ciltte yanık ve tahrişe neden olurlar. II. Tatları ekşidir. III. 1A ve 2A grubu metallerinin karbonatlı bileşikleri ile etkileşerek aşağıda verilen denklemdeki gibi CO2 gazı açığa çıkarırlar.

Buna göre, aşağıdakilerden hangisinin ekşi tada sahip olması beklenir? A) Limonata

B) Diş macunu

Na2CO3(suda) + 2HCl(suda) $

C) Kabartma tozu

D) Çamaşır suyu



E) Sabunlu su

• Aşındırıcı özellik gösterirler.

11 13



• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

• Ciltte yanık ve tahrişe neden olurlar.

4. Asitler ile ilgili;

len “acidus” sözcüğünden türetilmiştir. Asitlerin tatları ekşidir ve bu durum asitleri tanımamıza yardımcı olur.

Asitlerin Genel Özellikleri

10 12

Asitler ve Bazların Özellikleri



2NaCl(suda) + CO2(g) + H2O(s) yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) II ve III

C) I ve II

E) Yalnız III

D) I ve III

CaCO3(k)+ 2HCl(suda)"CaCl2(suda)+ CO2(g)+ H2O(s)

• Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve yanında genellikle su oluştururlar. • Hidrojenden aktif olan metallerle (Ca, Mg, Al, Zn, Fe vs.) tepkimelerinden H2 gazı çıkarırlar. 3 Al(k) + 3HBr(suda) " AlBr3(suda) + H2(g) 2

I. Tatları acıdır.

I. Mavi turnusol kağıdına etki ederler.

II. Cilde kayganlık hissi verirler.

II. Aşındırıcı özellikleri vardır. III. Suda çözündüklerinde H3O+(hidronyum katyonu) iyonu derişimini arttırırlar.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) II ve III

C) I, II ve III

E) Yalnız I

D) I ve III

Hidroklorik asit, sülfürik asit, nitrik asit.

III. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletmez.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Bazların Genel Özellikleri • Tatları acıdır. • Suda çözündüklerinde OH- iyonu oluştururlar.

6. Çay doğal bir indikatördür. Asidik ortamda sarı, bazik ortamda kahverengi renk alır.

• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.



• Cilde kayganlık hissi verirler. • Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirirler. • Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve yanında genellikle su oluştururlar. • Kuvvetli bazların derişik çözeltileri amfoter metallerle (Zn, Al, Pb, Sn, Cr vs.) tepkimeye girebilirler ve bu tepkimelerden H2 gazı çıkar.

3. Bazlar ile ilgili; I. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

Zn(k) + 2NaOH(suda) " Na2ZnO2(suda) + H2(g)



Asit-baz tepkimelerinde tuz ve genellikle su oluşur.



Buna göre;

II. Asitlerle tepkimelerinden tuz oluşur.

I. Sabunlu su

III. Amfoter metaller (Be, Al, Sn, Pb, Zn, Cr) ile kuvvetli bazlar tepkime vererek H2 gazı oluşturur.

II. Amonyaklı su ( NH3(suda) )

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

246

5. Bazlar ile ilgili;

2. Asitlerin özellikleri ile ilgili;

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

NaOH(suda)+ HNO3(suda)" NaNO3(suda)+ H2O(s)

B) I ve III

D) Yalnız II

C) II ve III

E) I, II ve III

III. Çamaşır suyu ( NaOCl(suda) )

maddelerinden hangileri çaya damlatıldığında rengin kahverengi olması beklenir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

törlerini kullanarak limon suyu ve sodyum bikarbonat maddelerinin asitlik ve bazlığı ile ilgili deney yapıyor.

lamamıza yardımcı olan belirteçlere indikatör denir. Mavi renkli ortanca çiçeği asidik topraklarda, pembe renkli ortanca çiçeği ise nötr ve bazik topraklarda yetişir.



c



KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Örnek I. Suda çözündüğünde OH- iyonu derişimini arttırma

d Sodyum bikarbonat

Limon suyu

II. Ağızda acı bir tat oluşturma III. Cilde kayganlık hissi verme IV. Turnusol kağıdının rengini değiştirme Yukarıda verilen özelliklerden hangileri asitler ve bazlar için ortaktır?



Buna göre;



I. Ortanca çiçeği doğal bir indikatördür.

Kırmızı lahana suyu

Kuşburnu çayı

a

b

III. Pembe renkli ortanca çiçeğinin yetiştiği toprağın pH’ı 25 °C’de 7’den büyük olabilir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) I ve II



Bazla verdiği renk

Kırmızı lahana suyu

Kırmızı

Yeşil

Kuşburnu çayı

Kırmızı

Koyu Yeşil

MİRAY YAYINLARI

II. b kabındaki renk koyu yeşil olur. III. c ve d maddeleri asidik özelliktedir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) II ve III

C) I ve IV

E) I, II, III ve IV

B) Yalnız II

D) II ve III

- Bazlar suda OH- derişimini artırırlar ancak asitler artırmazlar.

ÖĞRETMENİN NOTU

- Asitler ve bazlar turnusol kağıdının rengini değiştirirler. Asitler mavi turnusolü kırmızıya, bazlar ise kırmızı turnusolü maviye çevirirler. Cevap: A

C) I ve II

E) I, II ve III

Asitleri ve bazları tanımanın yollarından birisi de indikatör kullanmaktır. Asidik ve bazik ortamda farklı renkler alan organik boyar maddelere indikatör denir.





En yaygın kullanılan indikatör, turnusol kağıdıdır. Mavi turnusol kağıdı asidik ortamda kırmızı, kırmızı turnusol kağıdı ise bazik ortamda mavi renk alır.

pH kavramını ilk tanımlayan bilim insanıdır. Oda koşullarında bulunan sulu çözeltilerin;



Buna göre;

A) I ve II

pH değeri 7 - 14 arasında ise madde baziktir.

II. Tuz ruhu

III. HCl

verilen maddelerden hangileri mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir? A) Yalnız III

A) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

5 6 7 8 9 10 12 13

B) I ve III

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

Çözüm

Buna göre, yukarıdaki maddeler ile hazırlanan oda koşullarındaki sulu çözeltilerin hangilerinde pH > 7’dir?

C) I ve III

III. Karbonatlı bileşiklerle tepkimesi, CO2 gazı çıkışına neden olur.

pH değeri 7 ise madde nötr,

I. Limon suyu

B) I ve II

II. Tatları acıdır.

pH değeri 0 - 7 arasında ise madde asidik,

I. NaOH



I. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri bir maddenin asit olduğunun anlaşılmasını tek başına sağlar?

II. Ca(OH)2

III. Çamaşır suyu

10. Danimarkalı bir biyokimyacı olan Soren Sorensen

4

- Asitlerin tadı ekşi, bazların tadı acıdır.

Örnek 8.

3

11

Çözüm

- Bazlar cilde kayganlık hissi verir, asitler vermez.

Buna göre; I. a kabındaki renk kırmızı olur.

E) I, II ve III

D) II ve III

A) Yalnız IV D) II ve IV

Asitle verdiği renk

II. Mavi renkli ortanca çiçeğinin yetiştiği toprağın pH’ı 25 °C’de 7’den küçüktür.

ÜNİTE

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

9. Zeynep, kırmızı lahana ve kuşburnu indika-

7. Bir maddenin asit mi baz mı olduğunu an-

B) II ve III

D) Yalnız I

C) I ve III

E) Yalnız II

Asit ve baz çözeltilerinin her ikisi de elektrik akımını iletir. I. öncül tek başına kullanılamaz. Asitlerin tadı ekşidir. II. öncül kullanılamaz. Karbonatlı bileşiklerden ise sadece asitler CO2 gazı çıkarırlar. Bu nedenle III. öncül tek başına kullanılabilir. Cevap: C

247

ÜNİTE

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

1.

Asitler ve Bazların Özellikleri 4.

I. Kabartma tozu

3

İndikatör (Belirteç)

II. Deniz suyu

4

Bir maddenin asit ya da baz olduğunun anlaşılmasını sağlayan, asidik veya bazik ortamlarda farklı renk alan maddelere indikatör (belirteç) maddeler denir.

III. Amonyak sulu çözeltisi

5 6 7 8 9 10 11 12

• Turnusol kağıdı bir indikatördür. Asidik ortamda kırımızı, bazik ortamda mavi renk alır.

V. Çamaşır suyu

• Mor lahana suyu, çay, üzüm suyu, alizarin doğal indikatörlerdir. Asidik veya bazik ortamlarda farklı renk alırlar.

CO2

SO3

sinin oda koşullarında pH değeri 7’den

Yukarıda verilen gazlardan kaç tanesi sulu çözeltisinde hidronyum (H3O+) katyonunu oluşturur?

küçüktür?

A) 1



Yukarıda verilen maddelerden hangi-

A) I

B) II

C) III

D) IV

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

E) V

• Fenol kırmızısı, metil turuncusu, timol mavisi, fenolftalein sentetik indikatörlere örnek olarak verilebilir.

5. Ametal atomlarının oksijence fakir olan oksitlerine (oksijen sayısı ≤ ametal sayısı ) nötr oksit denir. (Cl2O, Br2O hariç) Nötr oksitler asitlerle veya bazlarla tepkime vermezler, yanma tepkimesi vererek asidik oksitleri oluştururlar.

2. Arrhenius asit - baz tanımına göre sulu çözeltide H3O+ ( H+ ) iyonu oluşturan maddeler

Limon damlatılan çayın rengi sarıya döner.

asit, OH- iyonu oluşturan maddeler bazdır.

Aşağıdaki asitlerden hangisinin suda



Buna göre;

iyonlaşma denklemi yanlış verilmiştir?



CO

A) HCl(g) + H2O(s) " H3O+(suda) + Cl-(suda) B) H2SO4 (suda)+ H2O(s) " H3O+(suda) + HSO-4 (suda)

Örnek

C) HNO3 (suda) + H2O(s) "

I. Mor lahana doğranmış salataya sirke damlatıldığında lahanaların renginin kırmızıya dönmesi

D)

+

NO-3 (suda)

HCOOH(suda) + H2O(s) E H3O+(suda) + COOH-(suda)

E) H2CO3 (suda) +

II. Çaya limon damlatıldığında renginin sarıya dönmesi

H3O+(suda)

H2O(s) E H3O+(suda)

+

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

N 2O 5 N 2O 3

IV. Portakal suyu

13

yukarıda verilen bileşiklerden hangileri yanarak asit oksitleri oluşturabilir?



(6C, 7N, 8O) A) Yalnız D)

D) I ve II

C) II ve III



B) Yalnız

ve



 , 

ve

Suda çözünme tepkimesi

Madde

3. Bazı maddeler yapılarında H bulundurma-

I. MgO MgO(k) + H2O(s) $

sa da sulu çözeltileri asidik özellik gösterir.

Mg2+ (suda)

Ametallerin oksijence zengin bileşiklerine

Verilen örneklerin hepsinde doğal bir madde ortamdaki asitlik ve bazlık durumuna göre renk değişimine uğramaktadır. Bu sebeple hepsi doğal indikatördür. Cevap: E

E)

ve

asit ve bazların sulu çözeltileriyle ilgili aşağıdaki tabloyu doldurmasını istemiştir.

E) I, II ve III

Çözüm

C)

6. Büşra Öğretmen, öğrencisi Eymen’in bazı

Yukarıdaki durumlardan hangileri doğal bir maddenin indikatör olarak davranmasına örnek olarak verilebilir? B) I ve III

NO

HCO-3 (suda)

III. Toprağın pH değerine göre ortanca çiçeğinin farklı renklerde açması

A) Yalnız I

N2O



asidik oksit denir. Örneğin,

II.



N2O5(g) + H2O(s) $ 2HNO3 (suda)



HNO3(suda)+ H2O(s) $ H3O+(suda) + NO –3(suda)



NH3

hangisinin oda koşullarındaki sulu çözeltisinin pH değeri 7’den küçüktür? A) NaOH(k)

B) CO2 (g)

C) NH3 (g)

E) CaO(k)

+



Baz

+

+

Asit

H3O+(suda)

III. N2O5 N2O5(g) + 3H2O(s) $ 2H3O+(suda)

Asit / Baz

2OH -(s u da)

NH3(g) + H2O(s) m NH –2(suda)

Buna göre, aşağıda verilen maddelerden

D) KOH(k)

248

NO2

Baz

2NO-3 (suda)

Buna göre, Eymen’in tablodaki ifadelerinden hangileri hatalıdır? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III



I. CO2



II. NaOH

III. MgO

Bileşik

pH değeri

A)

NaCl

pH = 7

B)

H3PO4

pH < 7

C)

N2O5

pH < 7

D)

C6H12O6

pH = 7

E)

C2H5OH

pH > 7

B) Yalnız II

D) II ve III

E) I, II ve III



A)

K2O

N2O

Cl2O7

Bazik

Asidik

Asidik

MİRAY YAYINLARI

lu çözeltilerinin asidik, bazik, nötr olarak sınıflandırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (7N, 8O, 17CI, 19K)

Bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini anlamak için pH değerine bakılabilir. pH değeri çözeltideki H3O+ (H+) iyo-

4

12

I. OH  iyonu sayısı, H iyonu sayısından fazla olan çözeltiye

pH < 7 ise ortam asidiktir.

13

II. pOH değeri 9 olan bir çözeltiye

pH cetveli pH Yaygın Kullanılan Maddeler

yukarıda verilen maddelere metil kırmızısı indikatörü damlatılırsa çözeltilerin renkleri aşağıdakilerden hangisindeki gibi olur?

0

Derişik HCl

1

Mide özsuyu Limon Sirke Zeytinyağı Elma Domates Gazoz Muz

2

II

III

4

A)

Sarı

Kırmızı

Sarı

5

B)

Kırmızı

Sarı

Sarı

C)

Sarı

Kırmızı

Kırmızı

C)

Asidik

Nötr

Bazik

D)

Kırmızı

Sarı

Kırmızı

D)

Bazik

Nötr

Asidik

E)

Sarı

Sarı

Kırmızı

E)

Asidik

Bazik

Nötr

6 7 8 9 10 11 12 13 14

Süt Saf su İçme suyu Kan



I

Nötr

Yemek sodası Brokoli Amonyak Sabunlu su Lavabo açıcı Derişik NaOH

Nötr

12. Onur günlük hayatında kullandığı bazı maddeleri 25°C’de sulu çözetilerinde pH değerlerine göre sınıflandırmıştır.

pH değeri

A)

SO3

pH < 7

B)

H2SO4

pH > 7

C)

H2CO3

pH > 7

D)

MgO

pH < 7

E)

NO

pH < 7



9

pH = 7 ise ortam nötrdür.

+

Asidik

Madde

8

Buna göre, oda koşullarındaki;

Bazik

koşullarındaki sulu çözeltisinin pH değeri doğru verilmiştir? (6C, 7N, 8O, 12Mg, 16S)

7

11

B)

9. Aşağıdaki maddelerden hangisinin oda

6

pH > 7 ise ortam baziktir.

3



5

mızı, bazik ortamda sarı renklidir.

III. pH değeri 0 olan bir çözeltiye

8. K 2O , N2O ve Cl2O7 maddelerinin su-

3

10

–



pH Kavramı

25°C deki bir sulu çözelti için;

11. Metil kırmızısı indikatörü asidik ortamda kır-

C) I ve II

2

Öğretmen Notu

nu derişimine bakılarak hesaplanır. Logaritmik bir işlemle hesaplandığı için pH daki bir puanlık bir azalma; H3O+ derişiminin on katına çıkması demektir. Bu nedenle pH değeri azaldıkça asitlik artar, pH değeri arttıkça bazlık artar.

maddelerinin sulu çözeltilerinden hangilerine mavi turnusol kağıdı batırıldığında renk değişikliği olmaz? A) Yalnız I

1

pH Kağıdı

Onur’un yaptığı sınıflandırma aşağıdaki tabloda verilmiştir. pH < 7

pH > 7

Kahve

Diş macunu

Domates

Sabun

Amonyak

Yemek sodası

Yoğurt

Süt

Onur hangi ikilinin yerini değiştirirse doğru bir sınıflandırma yapmış olur? A) Domates-süt

B) Amonyak-süt

C) Kahve-diş macunu

D) Yoğurt-sabun

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

Buna göre;

oda koşullarındaki pH değeri ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

ÜNİTE

Asidik özellik artar



KONUYU ÖĞRENELİM

10. Aşağıdaki bileşiklerin sulu çözeltilerinin

ÖĞRETMENİN NOTU Metal oksitler genel olarak bazik karakterlidir. Sulu çözeltilerinde OH iyonu sayısını arttırırlar. Be, Al, Sn, Pb, Zn ve Cr elementleri ise amfoter metallerdir. Amfoter metallerin oksitleri asitlere karşı baz, bazlara karşı asit gibi davranırlar.

Bazik özellik artar

7.

• Bir çözeltiye batırılan pH kağıdının aldığı renge göre çözeltinin pH değeri yaklaşık olarak hesaplanabilir.

E) Domates-diş macunu

249

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2 4 5 6 7 8 9 10

1. Aşağıda bazların sulu çözeltileri ile ilgili bir

25°C deki pH değeri 1 olan bir sulu çözelti ile ilgili;

men sulu çözeltilerinde;



I. Aktif bir metalle tepkimeye girerek H2 gazı çıkışına neden olur.

III. Sabunlu su olabilir. Çözeltide H+ iyonu yoktur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) I ve III

Baz sulu çözeltileri

E) I, II ve III

Çözüm



25°C’deki pH değeri 1 olduğuna göre, asidik bir çözeltidir. Bu nedenle aktif bir metal ile tepkimesinden H2 gazı açığa çıkarır. pH değeri 5 olan çözelti asidiktir ve asit ile asit tepkimeye girmez. Sabunlu su baziktir. Oda koşullarındaki pH değeri 7 nin üzerindedir. Cevap: A

A

Elektrik akımını iletir.

B)

• C2H6

$ Nötr



olarak davranır.



Buna göre, aşağıda verilen maddelerden hangisi nötr özelliktedir? B) HCI

C) HCN

D) CH4

4.

C)

E) CH3COOH

I. CH3OH II. HCOOH III. NaOH

D)

E)



IV. CH3COOH V. C2H5OH

Yukarıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisi bazik karakterlidir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Örnek I. Limon II. Gazoz III. Sabunlu su

5.

IV. Zeytinyağı Yukarıda verilen maddelerden hangisinin oda koşullarındaki pH değeri 7 den büyüktür? A) I

B) II

Elektrik akımını iletir.

Tadı ekşidir.

V. Mide öz suyu

C) III

D) IV

2.

II. NO2 gazının sulu çözeltisi asidiktir.

E) V

Çözüm Oda koşullarındaki bazik maddelerin pH değeri 7 den büyüktür. Limon suyu, gazoz, zeytinyağı ve mide öz suyu asidiktir. Sabunlu su ise baziktir. Bu nedenle sabunlu suyun oda koşullarındaki pH değeri 7’den büyüktür. Cevap: C

I

II

I. Sabunlu su kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirir.

III. Bazların tatları ekşidir. IV. Portakal, domates ve greyfurt asidik özellik gösteren maddelerdir.

250

$ Baz

A) HCOOH

Görselde doğru ifadelerin bulunduğu kısımları maviye boyayan Kerim aşağıdaki görsellerden hangisini elde eder? A)

• NH3

• C6H12O6 $ Nötr

Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir.

C) Yalnız III

12 13



Tatları acıdır.

Ele kayganlık hissi verir.

II. 25°C deki pH değeri 5 olan bir çözelti ile karıştırılırsa nötürleşme tepkimesi gerçekleşir.

11

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

3. Yapısında H atomu bulundurmasına rağ-

kavram haritası verilmiştir.

MİRAY YAYINLARI

3

Örnek

Asitler ve Bazların Özellikleri



III

Sırasıyla yukarıda verilen ifadelerden doğru olanlar için “D”, yanlış olanlar için “Y” yazıldığında aşağıdakilerden hangisi elde edilir? (7N, 8O) A) Y, D, Y, D

B) D, D , Y, D

C) Y, D, D, Y

D) D, Y D, D

E) D, Y, Y, D

V

Kırmızı turnusol kağıdına etki etmez.

Oda koşullarında pH < 7'dir. IV

-

OH iyonu sayısı, H+ iyonu sayısından fazladır.



Yukarıda limonata ile ilgili verilen kavram haritasındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V



8. Aşağıda verilen maddelerin hangisi ba-

I. Tatları ekşidir. II. Elektrolittirler.

zik özellik gösterir?

III. H+ ve OH- iyonlarını bulundururlar.

A)

B) II ve III

A) Yalnız I

B)

Elma suyu

Acı biber

C)

D)

Arrhenius asit - baz tanımı • Sulu çözeltide H3O+ (H+) iyonu oluşturan maddelere asit, OH- iyonu oluşturan maddelere baz denir.

E) I, II ve III

D) I ve III

Zeytin yağı

Limon suyu

Önemli Bazı Asitler

E)

H2SO4(s)

H2O

SO2(g)

H2O

Kuvvetli

11

HI

Hidroiyodik asit

Kuvvetli

12

HF

Hidroflorik asit

Zayıf

13

I

HNO3

Nitrik asit

Kuvvetli

25 °C’de pH > 7’dir.

H2SO4

Sülfürik asit

Kuvvetli

H3PO4

Fosforik asit

Zayıf

HCN

Hidrosiyanik asit

Zayıf

HCOOH

Formik (metanoik) asit

Zayıf

CH3COOH

Asetik (etanoik) asit

Zayıf

H2CO3

Karbonik asit

Zayıf

I

şeklinde iyonlaşır.

II

IV

OH- iyon sayısı, H+ iyon sayısından fazladır.

Cilde kayganlık hissi verir.

V Elektrik akımını iletmez.

verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

III

B) II

C) III

D) IV

E) V

CaO(k)

10. NH3(g)

V

IV





Geleneksel Adı

Formülü

Asidik/ Bazik Karakteri

I

Karınca asidi

HCOOH

Asit

II

Sirke asidi

CH3COOH

Asit

III

Amonyak

NH3

Asit

Ca(OH)2

Baz

H2O

H2O

Buna göre, oluşan sulu çözeltilerin oda koşullarındaki pH değerleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (8O, 12Mg, 16S, 20Ca)

IV Sönmemiş kireç

pH < 7

pH > 7

A)

II, III, IV

I, V

B)

II, III

I, IV, V

C)

I, IV, V

II, III

D)

I, II, III

IV, V

E)

I, V

II, III, IV



Yukarıdaki tabloda asit veya baz olduğu bilinen maddelerin geleneksel adı, formülü, asit veya baz özelliği ile ilgili tablo hazırlayan Kübra hangi maddelerin özelliklerini yanlış doldurmuştur? A) I ve II D) I ve III

9

Hidrobromik asit

III

A) I

8 Kuvvetli /

HBr

I



7

Kuvvetli

NH3(g) + H2O(s)E NH+4(suda) + OH-(suda)

H2O

6

Hidroklorik asit

II

MİRAY YAYINLARI

MgO(k)

5

HCl





4

İsim

9. Amonyak bileşiğinin sulu çözeltisi ile ilgili,

7. Aşağıdaki su dolu kaplardan I. ve V. kapla-

3

Formül

Yemek tuzu

ra sırası ile MgO ve CaO katıları, II. kaba H2SO4 sıvısı ilave ediliyor. III. ve IV. kaplardaki gazların da ok yönünde basınç uygulanarak suda çözünmesi sağlanıyor.

2

Öğretmen Notu MOLEKÜLER DÜZEYDE ASİTLİK BAZLIK

C) I ve II

ÜNİTE

1



Yukarıda verilen özelliklerden hangileri asit ve bazların sulu çözeltileri için ortak özelliklerdir?

KONUYU ÖĞRENELİM

B) II ve III

C) III ve IV

E) II ve IV

Zayıf

Uyarı • Asitlerin kuvvetli ya da zayıf oluşu suda iyonlaşma miktarına göre belirlenir. Asitler polar yapılı oldukları için suda moleküler olarak iyi çözünürler. HCl, HNO3 gibi kuvvetli asitler suda %100 oranında iyonlaşırken; HF, HCN gibi zayıf asitler suda çok az iyonlaşırlar. Bu nedenle çözünmüş zayıf asitlerin büyük çoğunluğu suda moleküler hâlde bulunur.

10

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

6.

Asitlerin Suda İyonlaşması HCl(g) + H2O(s) " H3O+(suda) + Cl-(suda) H2SO4(s)+ H2O(s)" H3O+(suda)+ HSO-4(suda)

• H+ iyonları suda H3O+ şeklinde bulunur bu nedenle yukarıdaki gösterimleri kısaca aşağıda verildiği şekliyle de kullanabilirsiniz. HCl( g )

H2O

H2SO4 ( s )

H+( suda ) + Cl-( suda )

H2O

H+( suda ) + HSO4-( suda )

251

1 3 4 5 6

Uyarı • H2SO4 kuvvetli bir asittir. Birinci protonu (H+) suda yüzde yüz iyonlaşırken ikinci protonu (H+) suda kısmen iyonlaşır.

1. I

H2O

H+ + SO24-

7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

13

Öğretmen Notu



Asitlerin Özellikleri • Bazı maddeler yapısında H+ bulundurmasalar da suda H3O+ iyonu oluşturabilirler. Bu tür maddeler de asit özelliği gösterirler. Bu duruma en iyi örnek asidik ametal oksitleridir.

Sudaki iyonları

25°C’de pH değeri

Zaç yağı

H3O+ + NO-3

7’den küçük

II

Tuz ruhu

H3O+ + Cl-

III

Amonyak

NH+4 + OH-

7’den küçük 7’den büyük

3. XOH bileşiği ile ilgili; I. X, -CH3 ise madde nötrdür. II. X, “K” elementi ise bileşik suda

B) I ve II

K+(suda) + OH-(suda)

şeklinde iyonlaşır.

III. X, “Na” elementi ise bileşiğin sulu çözeltisi yağ asitleriyle nötrleşme tepkimesi verir.

Geleneksel isimleri verilen bileşiklerin suya verdikleri iyonlar ve oda koşullarındaki pH değerleri ile ilgili bir tablo hazırlayan Sevcan hangi bileşiklerin bilgilerini doğru yazmıştır? A) II ve III

H2O

KOH(k)

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I, II ve III

C) II ve III

E) Yalnız I

D) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III

D) Yalnız II

Ametal oksitler Oksijence zengin olanlar asidik özellik gösterir. (NO2, SO2, SO3, N2O5, CO2, P2O5 vs.) Oksijen Ametal > sayısı sayısı

2. Aşağıdaki sistemde X ve Y maddeleri aynı koşullarda 1. ve 2. kaplara sırası ile ilave ediliyor. 3. kaba basınç uygulanarak Z gazının suda çözünmesi sağlanıyor.

Oksijence zengin olmayanlar nötr özellik gösterir.



Y sıvısı X katısı

(NO, N2O, CO vs.) Oksijen ≤ Ametal sayısı sayısı N2O5(g) + H2O(s) " 2HNO3(suda)

Z gazı

HNO3(suda)+ H2O(s) " H3O+( suda)+ NO-3(suda)

H2O

CO2(g) + H2O(s) " H2CO3 ( suda) H2CO3(suda)+ H2O(s)? H3O+(suda)+ HCO-3(suda)

Örnek Aşağıdaki maddelerden hangisi suda çözündüğünde H3O+ derişimini artırmaz? (6C, 8O, 15P) A) HNO3

B) HCOOH D) P2O5

C) CO2

E) CO

Çözüm CO nötr bir oksit olduğu için sudaki H3O+ iyonu derişimini artırmaz. Diğer maddelerin hepsi asidik özellik gösterir. Cevap: E

252

Geleneksel isim

H2SO4 $ H+ + HSO4HSO-4

Asitler ve Bazların Özellikleri

1. kap

H2O

H2O

2. kap

3. kap

MİRAY YAYINLARI

2

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

İdeal piston



1. kapta X(k) + H2O(s) $ Li +(suda) + OH-(suda)



2. kapta Y(s) + H2O(s) $ H3O +(suda) + NO-3(suda)



3. kapta Z(g) + H2O(s) $ H3O +(suda) + HSO-4(suda)



iyonlaşma tepkimeleri gerçekleşiyor.



Buna göre X, Y ve Z sulu çözeltileri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

4.

X



7

Y

14

Yukarıda oda koşullarında hazırlanan pH cetvelinde X ve Y yerine aşağıdakilerden hangisinin gelmesi uygun değildir? X

Y

A) X, LiOH’dir.

A)

Gazoz

İçme suyu

B) X ve Y sulu çözeltileri karıştırılırsa nötrleşme tepkimesi gerçekleşir.

B)

Domates suyu

Kan

C)

Zeytinyağı

Yemek sodası

D)

Çamaşır suyu

Sirke

E)

Süt

Lavabo açıcı

C) Z çözeltisi sülfürik asit çözeltisidir. D) Z çözeltisi aşındırıcıdır. E) Y çözeltisinin aşındırıcı etkisi yoktur.

KONUYU ÖĞRENELİM

tisinin turnusol kağıdına etkisi CO2 sulu çözeltisi ile aynıdır?



1

B) Na2O

D) Ca(OH)2

Yukarıda görseli verilen üzüm sirkesi ile ilgili,

C) MgO

E) HCOOH

-

II. Sulu çözeltisinde H iyonu sayısı, OH iyonu sayısından daha fazladır.

Formül

İsim

Kuvvetli / Zayıf

NaOH

Sodyum hidroksit

Kuvvetli

KOH

Potasyum hidroksit

Kuvvetli



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

9. Fenol kırmızısı asit ve bazlar için belirteç

C) I ve II

olarak kullanılan indikatörlerdendir. Fenol kırmızısı KOH sulu çözeltisine damlatıldığında kırmızı, HCl sulu çözeltisine damlatıldığında sarı renk vermektedir.

E) I, II ve III



0

X

7

Y

14

25°C’de hazırlanan pH cetvelinde gösterilen X ve Y sulu çözeltileri ile ilgili; I. X, HCOOH çözeltisi olabilir. II. Y, Ca(OH)2 çözeltisi olabilir.

MİRAY YAYINLARI



6.

III. X ve Y çözeltileri karıştırılırsa asit baz tepkimesi gerçekleşir.

Buna göre, günlük yaşantımızda kullandığımız maddelerin sulu çözeltilerinin fenol kırmızısı indikatöründe verdiği renk aşağıdakilerden hangisinde yanlış verilmiştir? Madde

Fenol kırmızısı

A)

Süt

Sarı

B)

Diş macunu

Kırmızı

C)

Sabun

Sarı

D)

Lavabo açıcı

Kırmızı

E)

Sirke

Sarı

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) I ve II

D) II ve III

Lityum

LiOH

III. Tadı ekşidir.

C) I ve III

3

Önemli Bazı Bazlar

I. Seyreltik CH3COOH sulu çözeltisidir. +

2

Öğretmen Notu

(3Li, 6C, 8O, 11Na, 12Mg, 20Ca) A) Li2O

hidroksit

Kuvvetli

NaCI çözeltisi

I

II

III

mutfak tezgâhında zamanla aşınmaya, yüzeyinin pürüzlenmesine neden olur.

Buna göre, aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözeltisi mermer tezgah üzerinde limonun aşındırma etkisine benzer bir etkiye sebep olmaz? (7N, 8O, 16S) A) N2O5 D) N2O

B) N2O3

C) SO3

E) CH3COOH

CH3COOH çözeltisi

C2H5OH çözeltisi

IV

V

6 7 8 9

Kuvvetli

10

Ba(OH)2

Baryum hidroksit

Kuvvetli

11

Sr(OH)2

Stronsiyum hidroksit

Kuvvetli

12

Gümüş

AgOH

hidroksit

13 Zayıf

Fe(OH)2

Demir (II) hidroksit

Zayıf

NH3

Amonyak

Zayıf

Uyarı • Metal hidroksitleri suda iyonlaşarak çözündükleri için bazlık kuvvetlerini metalin aktifliğine göre değerlendirebiliriz. Çok aktif olan 1A ve Mg, Be hariç 2A metallerinin hidroksitleri kuvvetli bazdır. NH3 ise suda moleküler olarak iyi çözünse de çok az OH– iyonu oluşturur. Bu nedenle zayıf bir bazdır.

Bazların Suda İyonlaşması NaOH( k )

H2O

Ca ( OH ) 2 ( k )

7. Kesilmiş limon mermerden yapılmış olan

5

Kalsiyum hidroksit

10. NH3 çözeltisi

4

Ca(OH)2

E) I, II ve III

CO2 çözeltisi

ÜNİTE

Na+( suda ) + OH(-suda ) H2O

+ Ca2( suda + 2 OH(-suda ) )

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

8. Aşağıdakilerden hangisinin sulu çözel-

5.

• NH3 ün yapısında OH- iyonu bulunmasa da zayıf bir bazdır. NH3 sulu çözeltisinde OH- iyonu oluşturur. NH3(g) + H2O(s) ? NH+4(suda) + OH-(suda)



Yukarıda verilen sulu çözeltilerden hangilerinde OH– sayısı, H+ sayısından fazladır? (6C, 7N, 8O, 11Na, 17CI) A) I, IV ve V D) II ve V

B) Yalnız II

C) II ve IV

E) IV ve V

• Metal oksitler suda çözündüklerinde ortamda OH- iyonu oluştururlar. Bu nedenle bazik özellik gösterirler. CaO(k) + H2O(s) " Ca2+ (suda) + 2OH (suda)

Na2O(k) + H2O(s)" 2Na+(suda)+ 2OH-(suda)

253

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 2

Örnek

3

I. K2O

4

II. NH3

6 7 8 9 10

1. Asidik ve bazik özellikteki maddelerin birbi-



III. NaOH IV. Cl2O7 Yukarıda verilen maddelerden hangisinin oda koşullarındaki sulu çözeltisinin pH değeri 7 den küçüktür? B) IV

C) III

D) II

11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

13

K2O ve MgO metal oksit olduğu için sulu çözeltileri baziktir. NH3 zayıf, NaOH ise kuvvetli bir bazdır. Cl2O7 ise asidik bir oksittir. Bu nedenle oda koşullarındaki sulu çözeltisinin pH değeri 7 den küçüktür. Cevap: B

B) II ve III

C6H12O6 (Glikoz) " Nötürdür.



X(k)



X

Y

Z

AI tozu

NaOH

H2

II.

HCI gazı

Na2CO3

CO2

CH3OH (Metil alkol) " Nötr kabul edilir.

III.

N2O5 gazı

NaHCO3

CO2

C2H5OH (Etil alkol) " Nötr kabul edilir.

IV.

Ag tozu

HCI

H2

V.

Cu tozu

H2SO4

SO2

yukarıda verilenlerden hangisi X, Y ve Z maddeleri için uygun örnek olamaz? B) II

E) I, II ve III

Y asit sulu çözeltisi

I.

A) I

D) II ve III

C) I ve III

Y

• Yapısında -OH grubu bulunması bir maddenin baz olması için yeterli değildir.



B) I ve II

Z(g)

Buna göre;

C2H6 (Etan) " Nötürdür.

tepkimelerinin hangileri nötrleşme tepkimesine örnek verilebilir?

4. Aşağıdaki sistemde;

X maddesi

maddesi ve Y sulu çözeltisi verilmiştir. Z gazı, X maddesinin borudan ilave edilerek Y çözeltisi ile tepkimesinden oluşan gazdır.

NH3 (Amonyak) " Bazdır.

CH3COOH (Asetik asit) " Asittir.



C) III ve IV

E) I, II, III, IV ve V

2. Yandaki sistemde X

• Yapısında H atomu bulunması bir maddenin asit olması için yeterli değildir.

CH4 (Metan) " Nötürdür.

III. Na2CO3(k)+ HCl (suda) $

A) Yalnız I

D) II ve IV

Uyarı

II. HCl(suda)+ NH3 (suda) $

hangileri sayılabilir? A) I ve II

Buna göre; I. HCl(suda) + NaOH(suda) $

V. Yaban arısı sokması durumunda acının sirke asidi ile giderilmesi

HCOOH (Formik asit) " Asittir.

254



IV. Asitliği fazla olan topraklarda asitliği azaltmak için çiftçilerin toprağa sönmemiş kireç (CaO) atması



+ NH4  (suda) + OH(suda)

NH3 sulu ortamda asit ile tepkimeye girerse nötralleşme tepkimesi verir. NH3 susuz ortamda asit ile tepkimeye girerse bu tepkime nötralleşme tepkimesi olmaz.

III. Bal arısı sokmalarında bölgenin amonyaklı bez ile pansuman edilmesi

Çözüm

E

NH3 yapısında OH- iyonu olmamasına rağmen su ile etkileşerek OH- iyonu oluşturur.

Bu katkılar arasında;

II. Mide öz suyunda bulunan HCl asidi midede sindirimi kolaylaştırır. Aşırı asitli yiyecekler midede yanma hissi oluşturur. Yanma etkisini yok etmek için Mg(OH)2 bazını içeren ilaçların kullanılması

E) I



ÖĞRETMENİN NOTU NH3 (g) + H2O (s)

I. Yediğimiz ve içtiğimiz asidik özellikteki maddelerin zararından korunmak için dişlerin fırçalanması

V. MgO

A) V

3.

riyle etkileşerek kimlik özelliklerini değiştirmesi günlük yaşantımıza katkı sağlar.

MİRAY YAYINLARI

5

Asitler ve Bazların Tepkimeleri

C) III

D) IV

E) V

X(k) + Y(suda) " Tuz(suda) + CO2 (g) + H2O(s)



tepkimesi gerçekleşiyor.



Buna göre; I. X maddesi bazik karakterlidir. II. Nötrleşme tepkimesi gerçekleşmiştir. III. Tepkimede oluşan CO2 gazı nötr oksittir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

9. Yarı soy metaller, Cu, Hg ve Ag elementleri

I. HCl(suda) + NaOH(suda) $ II. NH3 (g) + HCl (s) $ III. K 2O(suda) + N2O5 (suda) $



Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinde su oluşmaz? (7N, 8O, 19K)



Ag + 2HNO3 deriflik AgNO3 + NO2(g) + H2O



3Ag + 4HNO3 seyreltik 3AgNO3 + NO(g) + 2H2O



Cu + 2H2SO4 deriflik CuSO4 + SO2(g)+ 2H2O



A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve III

C) I ve II

4

çözeltisi ile NO2 gazı, seyreltik HNO3 sulu çö-

Madde

pH değeri

5

A) MgO

pH > 7

6

B) CH3OH

pH > 7

7

C) C6H12O6

pH = 7

8

D) CO

pH = 7

E) NaOH

pH > 7

9



b. Y + HNO3 (suda) $ Tuz + H2(g) tepkimelerine göre, I. X maddesi yarı soy metaldir.

kökü ile

girerek tuz, su ve CO2 gazı açığa çıkarır. Bu

III. Y metali amfoter metaldir.

Buna göre;

B) II ve III

CO nötr oksit olduğu için pH değeri 7 dir. C6H12O6 ve CH3OH nötr bileşiklerdir. Bu nedenle pH değerleri 7 olmalıdır.

yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinde CO2 gazı açığa çıkar? C) II ve III

E) Yalnız III

D) I ve III

MİRAY YAYINLARI

III. H2CO3 + HCl $

B) I ve II

10.

• Hidrojenden aktif olan metallerin asitlerle tepkimesi sonucu H2 gazı açığa çıkar.

• Be hariç, 1A ve 2A grubu metalleri suyla tepkimeye girerek H2 gazı açığa çıkarır.

• Amfoter metaller (Be, Al, Sn, Pb, Zn ve Cr )

★ Su ile tepkime vermezler.



II. NH3,

III. HCl,

IV. CH4

Yukarıda verilen maddelerden hangileri NaOH’ın sulu çözeltisi ile nötrleşme tepkimesi verir? A) I ve III

B) II ve IV

D) III ve IV



E) I, II, III ve IV



Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z metallerinin tepkimeleri sonucu açığa çıkan gazlar verilmiştir. Asit

Su

Kuvvetli Baz

X

H2

H2

-

Y

H2

-

H2

Z

H2

-

-

suda

iyonlaşma

B) KOH(k)

H2O

K+(suda) + OH-(suda)

C) CO2(g) + 2H2O(s) ? H3O+(suda) + HCO-3(suda) D) CH3OH(s)

H2 O

CH+3(suda)+OH-(suda)

E) CaO(k)+ H2O(s) ? Ca2+ (suda)+ 2OH (suda)

Çözüm

II. Y, amfoter metaldir.

A) HCl(suda) + NaOH(suda) $

III. Z maddesi 1A ve 2A grubu dışında baş-

E) Na2CO3(suda) + HCl(suda) $

verilen

Buna göre;

leşme tepkimesi değildir?

D) CO2 (suda) + HBr (suda) $

Aşağıda

denklemlerinden hangisi yanlıştır?

I. X, 1A veya 2A grubu metalidir.

8. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi nötr-

C) K 2O(suda) + HNO3 (suda) $

Örnek

A) HF(g) + H2O(s) ? H3O+(suda) + F-(suda)

C) I, III ve IV

B) HCOOH(suda) + KOH(suda) $

Cevap: B



ÖĞRETMENİN NOTU

★ Hem asitler ile hem de kuvvetli bazlarla tepkime vererek H2 gazı açığa çıkarırlar.

7. I. H2SO4,

13

MgO ve NaOH çözeltileri bazik olduğu için pH değerleri 7 den büyüktür.

C) I ve III

E) I, II ve III

D) Yalnız I

II. Na2CO3 + H2SO4 $

A) I, II ve III

12

Çözüm

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) I ve II

I. CaCO3 + HCl $



11

rişiktir.

gibi davranır.

10

II. a tepkimesinde kullanılan nitrik asit de-

tepkimede karbonatlı bileşik asite karşı baz

3

tepkimelerinde olduğu gibi derişik HNO3 sulu

a. X + HNO3(suda) $ Tuz + NO2(g) + H2O

oluşturduğu bileşikler, asitlerle tepkimeye

2

Aşağıdaki maddelerin hangisinin sulu çözeltisinin oda koşullarındaki pH değeri için verilen bilgi yanlıştır?





6. 1A ve 2A grubu metallerinin

Örnek

tisi ile SO2 gazı oluştururlar.

CO2– 3

ÜNİTE

1

zeltisi ile NO gazı ve derişik H2SO4 sulu çözel-

E) II ve III

KONUYU ÖĞRENELİM

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

5.

ka bir metal olabilir.

yargılarından hangileri doğru olabilir? A) Yalnız I D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

CH3OH suda iyonlarına ayrışmaz moleküler olarak çözünür. Yapısında -OH bulunması baz olduğu anlamına gelmez. Cevap: D

E) I, II ve III

255

ÜNİTE

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

1 Öğretmen Notu

2

1.

3

ASİT VE BAZLARIN TEPKİMELERİ

4

• Asitler ve bazlar tepkimeye girerek tuz ve genellikle su oluştururlar.

5

HNO3 + NaOH $ NaNO3 + H2O

7 8

NO3–

+

Na+

9

• Asitten gelen anyon ve bazdan gelen katyon tuz oluşturur.

10

• Asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH- iyonunun tepkimesine nötrleşme denir. H+(suda) + OH-(suda) $ H2O(s)

11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

13

3. X, Y ve Z bileşikleri borulardan çözeltilere

H2O

gönderilince X gazı 1. kapta, Y gazı 2. kapta tepkimeye giriyor. Z gazı ise tepkime vermeden sistemi terkediyor.

Al

Cu

X(g)

Au

Z(g)

Y(g) Z(g)

Yukarıdaki tabloda metallerin HBr , H2SO4 , NaOH ve H2O ile tepkime verenleri ( ✓ ) işa-



reti, vermeyenleri (✗ ) işareti ile gösterildiği



zaman kaç tane ✓ ve ✗ işareti olur?

HCI(suda)

NaOH(suda)

1. Kap

2.kap

Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? (7N, 8O)

✓

✗

A)

7

9

B)

8

8

Asit - Baz Tepkimelerinin Dekleştirilmesi

C)

5

11

C) X gazı, HCl çözeltisi ile nötrleşme tepkimesi verir.

• Asit-baz tepkimelerinde tuz ve genellikle su oluşur.

D)

9

7

D) X’in sulu çözeltisi baziktir.

• Tepkime denklemi denkleştirilirken metal ve ametalleri önce denkleştirip en son H2O nun önüne uygun katsayıyı yazmak gerekir.

E)

10

6

E) Z gazı, N2O5 olabilir.

• Bu tepkime aynı zamanda asit-baz tepkimelerinin net iyon denklemidir.

A) X gazı, amonyak olabilir. B) Y gazının sulu çözeltisi asidiktir.

Örnek Aşağıdaki asitlerin ve bazların tepkimeleri sonucu oluşacak ürünleri belirleyip, tepkimeleri denkleştiriniz. a. . . . HCl + . . . KOH " . . . . . + . . . . .

4. Aşağıdaki kaplardan NaOH sulu çözeltisine Zn katısı, H2O sıvısına HCl sıvısı ve HNO3 sulu çözeltisine de KOH sulu çözeltisi ekleniyor. KOH(suda)

HCI(s)

b. . . . HBr + . . . Ca(OH)2 " . . . . . . . + . . . . . . . c. . . . H3PO4 + . . . NaOH " . . . . . . . + . . . . . . . d. . . . H2CO3 + . . . Ba(OH)2 " . . . . . . + . . . . . .

ler ilave edilmektedir.

Çözüm

AI

Na

Na

a. HCI + KOH " KCI + H2O



b. 2HBr + Ca(OH)2 " CaBr2 + 2H2O c. H3PO4 + 3NaOH " Na3PO4 + 3H2O d. H2CO3 + Ba(OH)2" BaCO3 + 2H2O e. 3H2SO4 + 2AI(OH)3" AI2(SO4)3 + 6H2O



• Bazı asit-baz tepkimelerinde su oluşmaz bu tür tepkimeler nötrleşme tepkimesi değildir. NH3(g) + HCl(g) " NH4Cl(k)

nötrleşme

KOH çözeltisi

KOH çözeltisi

H2O

1. kap

2. kap

3. kap

HNO3 çözeltisi

1. kap

2. kap

3. kap

Buna göre;

II. 2. kapta iyonlaşma tepkimesi,

III. Her üç kapta da son durumdaki çözeltiler elektrik akımını iletir. yargılarından hangileri doğru olur? B) I ve III

D) Yalnız II

C) II ve III

E) I, II ve III

şeklinde gerçekleşir.

III. 3. kaptaki nötrleşme tepkimesinin net iyon denklemi,

II. 3. kapta bazik bir çözelti oluşur.

A) I ve II

H2O(s)

I. 1. kapta, amfoter metal - baz tepkimesi sonucunda H2 gazı açığa çıkar.

2

tepkimesi gerçekleşir.



NaOH çözeltisi

HCl(s) + H2O(s) $ OH–(suda) + Cl+(suda)

Buna göre; I. 1.kapta:Al(k)+3KOH(suda) "K3AlO3(suda)+ 3 H2 (g)

nötrleşme değil • H2O oluşmayan asit-baz tepkimeleri sulu çözelti ortamında gerçekleşiyorsa nötrleşme tepkimesi kabul edilir. NH3(suda) + HCl(suda) " NH4Cl(suda)

Zn(k)

2. Aşağıdaki kaplara üzerinde gösterilen metal-

e. . . . H2SO4+ . . . Al(OH)3 " . . . . . . . . + . . . . . .

Uyarı

256

NaOH

Na

OH–

NaNO3

H2O

H2SO4

MİRAY YAYINLARI

6

H+

HBr

Asitler ve Bazların Tepkimeleri

H+(suda) + OH-(suda) $ H2O(s)

şeklindedir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

7.

ÖĞRETMENİN NOTU

Na2CO3(k)

NaHCO3(k)

CaCO3(k)

Tam soy metaller Au ve Pt elementleridir.

Yarı soy metallere (Cu, Hg, Ag) ise HNO3 ve H2SO4 gibi oksijen içeren kuvvetli asitler etki eder.

Amfoter metaller sadece asitler ve kuvvetli bazlarla tepkime vererek H2 gazı açığa çıkarırlar.



Sn

Mg



Zn

HCI çözeltisi

NaOH çözeltisi

HNO3 çözeltisi

I

II

III

Yukarıdaki kaplarda bulunan çözeltilere üzerlerinde bulunan katılar atıldığında hangilerinde CO2 gazı çıkışı gözlenir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

KOH

H2CO3

NH3

1. kap

2. kap

3. kap

Au

Cu

C2H5OH

HNO3

4. kap

5. kap

D) 2, 4 ve 5

C) 2 ve 4

E) 1, 2 ve 5

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm



Öğretmen Notu Asit - Baz Tepkimelerinin Nicel İncelemesi

Yukarıda verilen maddelerden hangileri nem çekici özelliğe sahiptir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

• Asit-baz tepkimelerinde asitten gelen H+ iyonunun mol sayısı ile bazdan gelen OH- iyonunun mol sayısı eşitse tam nötürleşme gerçekleşir.

nH+ = nOH-

E) I, II ve III

Kuvvetli asit ve bazların tepkimelerinde tam nötrleşme sonucunda 25°C deki pH değeri 7 olur. Tesir değerliği (z): 1 mol asidin suda oluşturabileceği H+ iyonu mol sayısı ya da 1 mol bazın suda oluşturabileceği OH- iyonu mol sayısıdır.

6. Ayşe, laboratuvarda yaptığı deneylerde,

9. Amfoter metaller asitlerler ve kuvvetli baz-

oda koşullarındaki pH değerleri verilen aşağıdaki sulu çözeltileri karıştırıyor.

larla tepkimeye girerek H2 gazı açığa çıkarırlar. Zayıf bazlarla ise tepkime vermezler.

D

Buna göre, Ayşe hangi çözeltilerin 25°C’de karıştırılması sonucu asit–baz tepkimesi oluştuğunu gözlemler? A) pH = 3

pH = 7

pH = 7

pH = 12

pH = 2

E)

pH = 9

CH3COOH çözeltisi I

pH = 8

pH = 10

HNO3 1

KOH çözeltisi

NH3 çözeltisi III

II

CH3COOH

1

NaOH

1



1

KOH

Yukarıdaki kaplara toz hâlde bulunan Al metali ilave ediliyor.





Buna göre, hangi kaplarda H2 gazı açığa çıkar?

• Tam nötrleşmenin gerçekleşebilmesi için,

D) I ve III

B) Yalnız II

C) I, II ve III

E) I ve II

6 7 8 10 11 12 13

Ca(OH)2 2



A) Yalnız I



1

H3PO4 3

pH = 3

D)

HCl

H2CO3 2

C)

Tesir değerliği

H2SO4 2

B) pH = 2

Önemli asit ve bazlar

5

9

I. tepkimede tuz ve su oluşur.

I. H2SO4 III. CH3COOH

MİRAY YAYINLARI

B) 1, 3 ve 4

A) 3 ve 4

Yukarıdaki tepkimelerden hangileri nötrleşme tepkimesidir? A) Yalnız I

3 4

III. CO2(g) + KOH(suda) "

III. tepkime sulu ortamda gerçekleşen bir asit-baz tepkimesi olduğu için nötrleşmedir. Cevap: C

II. H3PO4

Yukarıda verilen kaplardaki sulu çözeltilere belirtilen metaller atıldığında hangi kaplarda tepkime gerçekleşmez?

II. NH3(g) + H2SO4(s) "

II. tepkimede su oluşmaz. Nötrleşme değildir.

8.



2

I. CH3COOH(suda) + NaOH(suda) "

C) I ve II

E) I, II ve III

D) I ve III

ÜNİTE

1 Örnek

Cabir bin Hayyan kral suyu (1/3 oranında HNO3 ve HCl karışımı) ile bu metalleri ilk aşındıran simyacıdır.



KONUYU ÖĞRENELİM

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

5.

NH3 1

Mg(OH)2 2

nH+ = nOH- olmalıdır. nasit.zasit = nbaz.zbaz

257

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

1 Örnek

2 4

1. Aşağıdaki kaplarda bulunan sulu çözeltilere

2 mol potasyum hidroksitin (KOH) tamamı en az kaç gram hidroklorik asit (HCl) ile tam nötralleşir? (H: 1, Cl: 35,5)

5

Çözüm

6

I. Yol

7

KOH + HCl " KCl + H2O

8

-2 mol -2 mol +2 mol + 2mol



2 mol HCl gerekir.

10

MA(HCl): 36,5 mHCl = n.MA

11

mHCl = 2.36,5 & 73 gram II. Yol nasit.zasit = nbaz.zbaz

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

13

NaOH

HCI

1

2

3



II. Y metali 1. ve 3. kapta

tepkime veriyor.



Buna göre X, Y ve Z metalleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? X

Y

Z

Cu

Fe

Mg

mHCl = 2.36,5 & 73 gram

B)

Hg

Ca

K

C)

Ag

Mg

Fe

D)

Pt

K

Ca



E)

Cu

Fe

AI



Örnek 2 mol H3PO4 (fosforik asit) ile tam nötralleşen bazın mol sayısı 3 olduğuna göre bu baz aşağıdakilerden hangisi olabilir? B) NH3

D) Fe(OH)3

NaOH

0,2 mol

0,3 mol

Ca(OH)2

HF

0,1 mol

0,2 mol

Mg(OH)2

H3PO4

0,45 mol

0,3 mol

III.

C) Ca(OH)2 E) KOH

Çözüm 2. Aşağıdaki sistemde büretteki X çözeltisi, toz

H3PO4’ün tesir değerliği (z) : 3

HCI

II.

A)

yukarıda belirtilen sulu çözeltiler karıştırıldığında hangilerinde tam nötrleşme olur? A) II ve III

nH+ = 2.3 = 6 mol H+ iyonu var. tam nötrleşme için



D) Yalnız I

X çözeltisi

nOH– = 6 mol nOH- = nbaz.zbaz & 6 = 3.zbaz Tesir değerliği 2 olan baz Ca(OH)2 dir.

Toz Zn metali

Cevap: C

Örnek

Çözüm MA(HNO )= 1 + 14 + 48 = 63 g/mol zasit: 1 3

MA(Mg(OH) )= 24 + 2.(1 + 16) = 58 g/mol zbaz: 2 2

63

nH+ = nOH– olmalı

2.1 = nbaz.2 " nbaz = 1 mol 1 mol Mg(OH)2 = 58 gram

E) I, II ve III

4.

zbaz = 2

nasit.zasit = nbaz.zbaz

C) I ve III

Büret

nH+ = nOH– olmalı

nasit = 126 = 2 mol

B) I ve II

hâlinde bulunan Zn metalinin bulunduğu kaba yavaş yavaş aktarılıyor.

nH+ = nasit.zasit



Buna göre; I.

nasit = 2

126 gram nitrik asidin (HNO3) tamamının tepkimeye girmesi için harcanacak magnezyum hidroksit (Mg(OH)2) en az kaç gramdır? (H: 1, N: 14, O: 16, Mg: 24)

258

Derişik H2SO4

Bir sulu çözeltide tam nötrleşme gerçekleşmesi demek; n H+ = nOH - eşitliğinin sağlanması demektir. Yani asit ve bazın artansız tepkimeye girmesi demektir.

I. X metali yalnızca 1. kapta

nasit.1 = 2.1

A) NaOH

ÖĞRETMENİN NOTU

III. Z metali 1, 2 ve 3. kapta

9

12

3.

X, Y ve Z metalleri atılıyor.

MİRAY YAYINLARI

3

Asitler ve Bazların Tepkimeleri



Bu sırada yanıcı bir gaz açığa çıktığına göre, aşağıdakilerden hangisi doğru olur? (6C, 7N, 8O) X

Açığa çıkan gaz

A)

Asit

CO2

B)

Kuvvetli baz

H2

C)

Asit

O2

D)

Asit

NO2

E)

Kuvvetli baz

CO2

0,4 mol HCI

0,2 mol NaOH

1. kap

2. kap



Şekildeki kaplarda 0,4 mol HCI ve 0,2 mol NaOH içeren eşit hacimdeki sulu çözeltiler başka bir kapta karıştırılıyor.



Buna göre; I. Nötrleşme tepkimesi gerçekleşir. II. Son çözelti asidiktir. III. Bir miktar HCl artar.



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III





Erlenmayer

0,3 mol HCI

0,2 mol Ca(OH)2

1. kap

2. kap

Boş 2

3. kap

Tepkime tamamlandıktan sonra; I. Çözeltinin pH değeri 7’den büyüktür. II. Çözelti mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir.

I. Bir miktar NaOH artmıştır.



II. Son durumda çözeltinin oda koşullarında pH değeri 7’den küçüktür.

B) I ve III

C) II ve III

sonucu asidik tuzlar oluşur.



MİRAY YAYINLARI

E) I, II ve III

6. Kuvvetli asitlerle zayıf bazların tepkimeleri

8. Aşağıda verilen metal kaplara büretlerdeki belirtilen çözeltiler muslukları açılarak boşaltılıyor. C2H5OH(suda)

NaOH(suda)

• Asit-baz tepkimelerinde asitten ge-

13

HCI(suda)

nOH- > nH+ ise son çözelti baziktir. Oluşan tuz ve artan madde hesabı tepkime denklemi üzerinden yapılabilir.

Asidik tuz

Örnek 0,1 mol NH3

Pt

I

Beher

II NH3(suda)

0,1 mol HCI





Fe

Cu

III HNO3(suda)

6 mol H2SO4 ve 5 mol NaOH alınarak başlatılan nötrleşme tepkimesi tam verimle gerçekleştiğine göre; a) Oluşan tuzun mol sayısı kaçtır? b) Son durumda ortamın asitlik ve bazlık durumunu değerlendiriniz.

Yukarıdaki sistemde HCl sulu çözeltisi üzerine yavaş yavaş NH3 sulu çözeltisi ilave ediliyor.

Çözüm

Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış olur?

AI

A) Asit-baz tepkimesi gerçekleşir. B) Beherin sıcaklığı artar. C) Oluşan çözelti elektrolittir. D) Oluşan son çözeltinin oda koşullarında pH değeri 7’den büyüktür. E) NH3 ve HCI’nin tam verimli tepkimeleri sonucunda 0,1 mol NH4Cl tuzu oluşur.

7

12

HCl + NH3 $ NH4Cl

Kuvvetli Zayıf asit baz

6

Artanlı Nötrleşme Tepkimeleri

nH+ > nOH- ise son çözelti asidiktir.



5

11

Öğretmen Notu

len H+ iyonunun mol sayısı ile bazdan gelen OH- iyonunun mol sayısı eşit değilse kısmi nötrleşme gerçekleşir. Böyle durumlarda ortam asidik ya da bazik kalır. Ortamın son durumunu değerlendirmek için nH+ ve nOH- ilişkisine bakılır.

yargılarından hangileri doğru olur?

D) I ve III

4

9

C) II ve III

tepkimesi gerçekleşmiştir.

B) I ve II

3

10

E) I, II ve III

D) I ve II

2

8

yargılarından hangileri doğru olur? A) Yalnız I

III. Erlenmayerde, HBr(suda) + NaOH(suda) $ NaBr(suda) + H2O(s)



• Asit ve bazın kuvvetli ve zayıf olma durumuna göre oluşan tuz asidik veya bazik özellik gösterebilir. Bu nedenle bu tür nötrleşme tepkimelerinde tam nötürleşme gerçekleşse bile (nasit.zasit = nbaz.zbaz) ortamın 25°C deki pH değeri 7’den farklı olur. Tuzlar konusuna gelindiğinde bazı asidik ve bazik tuzlardan bahsedilecektir.

III. Çözeltideki OH- iyonu sayısı, H+ iyonu sayısından fazladır.

Buna göre,

A) Yalnız I

1

Uyarı

Büret

0,2 mol HBr(suda)



ÜNİTE

zeltiler oda koşullarında 3. kapta karıştırılıyor.

NaOH çözeltisi



KONUYU ÖĞRENELİM

7. Aşağıdaki 1. ve 2. kaplarda bulunan sulu çö-

HBr içeren sulu çözelti üzerine 0,3 mol NaOH içeren sulu çözelti damla damla ilave edilmiştir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

5. Aşağıdaki düzenekte erlenmayerde 0,2 mol

IV

Mg

V



H2SO4 + 2NaOH " Na2SO4 + 2H2O

Başlangıç:

6 mol

Reaksiyon: –2,5 mol Sonuç:



Buna göre, bir süre sonra hangi kaplarda aşınma gözlenmez? A) I, II, III ve IV

B) Yalnız V

C) II, III ve IV

D) II ve IV

3,5 mol

5 mol –5 mol –

–

–

+2,5 mol +5 mol 2,5 mol

5 mol

a) 2,5 mol Na2SO4 tuzu oluşur. b) Tam nötrleşme gerçekleşmedi. Ortamda 3,5 mol asit kaldı. Bu nedenle son çözelti asidiktir.

E) III ve IV

259

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

Asit ve Bazların Günlük Hayatta Karşılaşılan Önemli Tepkimeleri

4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

13

• Midedeki asitlik oranını düşürmek için bazik mide ilaçları kullanılır.

1. 0,3 mol NaOH içeren sulu çözeltiyi tam nötr-

4. Kütlece % 20’lik HCl sulu çözeltisi-

leştirmek için 21,6 gram HCl çözeltisi kullanılmaktadır.

ni tamamen nötrleştirmek için 0,5 mol NaOH katısı kullanıldığına göre, başlangıçta alınan HCl çözeltisinin kütlesi kaç gramdır? ( H : 1 , O : 16 , Na: 23 , Cl : 35 )



• Toprağın bazik karakterini artırmak için sönmemiş kireç (CaO) kullanılır.

Buna göre; HCI çözeltisi kütlece yüzde kaçlıktır? (H : 1 , O : 16, Na : 23 , Cl : 35 ) B) 20

A) 10

C) 30

D) 40

A) 18

E) 50

B) 40

C) 60

D) 80

E) 90

• Yemeklerin ağızda oluşturduğu asitliği gidermek için diş macunları bazik karakterli bir yapıya sahiptir. • Mutfaktaki yağlı kirleri temizlemek için yağ asitleri ile etkileşen bazik yağ çözücüler kullanılır. • Lavabolarda ya da ısıtıcılarda oluşan kireç lekeleri, asidik maddelerle kolayca temizlenebilir. • Tuvalette oluşan üre gibi bazik maddeler için asidik tuvalet temizleyicileri kullanılır. • Kabartma tozu bazik karekterlidir. Hamura katılan asidik maddelerle etkileşir ve CO2 gazı çıkışı gerçekleşir. • Şampuanın oluşturduğu bazik ortamı nötralize etmek için saç kremleri hafif asidik özellik gösterirler.

5. 0,2 mol NaOH bileşiğini tam nötrleştirmek

2. 0,6 mol H2XO4 içeren sulu çözeltiyi tama-

için 9,8 gram H2XO4 sıvısı içeren sulu çözelti kullanılmaktadır.

men nötrleştirmek için 0,6 mol baz içeren sulu çözelti kullanılmaktadır.



Buna göre, bu sulu çözelti aşağıdaki maddelerden hangisine ait olabilir? A) KOH

B) Ca(OH)2

D) H3PO4

Asit ve Bazların Metallerle Oluşturduğu Tepkimeler

C) NH3

E) K 2SO4

• Metaller tepkimeye girme eğilimlerine göre, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilirler.



H2XO4 bileşiğindeki X elementinin proton sayısı, nötron sayısına eşit olduğuna göre, X elementinin atom numarası kaçtır?



( H : 1 , O : 16 ) A) 32

B) 20

C) 16

D) 14

E) 12

Metaller Aktif metaller

Amfoter metaller

Soy Metaller

Tam soy metaller

Yarı soy metaller

Aktif Metaller: Asitlerle tepkimeye girerek H2 gazı çıkarabilen metallerdir. Li, Na, K, Mg, Ca, Ba, Sr, Al, Zn, Fe, Cr gibi metaller örnek verilebilir. • Li, Na, K, Ca, Ba, Sr gibi metaller ise çok aktif özellik gösterirler. Bu metaller su ile tepkimeye girerek H2 gazı oluşturabilirler. Mg(k) + 2HCl(suda) " MgCl2(suda) + H2(g) K(k) + HNO3(suda) " KNO3(suda)

+ 1 H2(g) 2

Na(k)+ H2O(suda) " NaOH(suda) + 1 H2(g) 2

260

Asitler ve Bazların Tepkimeleri

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

3. Eşit mol sayısında H2SO4 , KNO3 , NaOH

ve HCl içeren sulu çözeltiler karıştırıldığında oluşan çözeltide sayısı en fazla ve en az olan iyonlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? En fazla

En az

A)

H+

OH-

B)

H+

K+

C)

Cl-

SO42-

D)

OH-

H+

E)

NO-3

Na+

6. 0,2 mol H2SO4 içeren sulu çözeltiyi tam nötrleştirmek için; I. 0,4 mol NH3 II. 0,2 mol Ca(OH)2 III. 0,2 mol KOH

maddelerinden hangileri kullanılabilir? A) Yalnız I D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

10. 0,12 mol KOH içeren sulu çözelti ile X mol

lu çözeltiler tam verimle tepkimeye girdiğinde aşağıdakilerden hangisi söylenemez? ( NaOH : 40 , HCl : 36 )

H2SO4 içeren sulu çözelti karıştırılıp tepkime tam verimle tamamlandıktan sonra ortamda bulunan H+ iyonunun mol sayısının 0,12 olduğu belirlenmiştir.

A) Oluşan tuz nötrdür.



B) 0,2 mol NaOH harcanır. C) Tepkime denklemi;

Buna göre, başlangıçta alınan H2SO4 çözeltisindeki H2SO4 kaç moldür? A) 0,24

HCl(suda)+ NaOH(suda) " NaCl(suda)+ H2O(s)

B) 0,16

D) 0,12

şeklindedir.

C) 0,14 E) 0,10

15 gramını tamamen nötrleştirmek için 0,1 mol HCl içeren sulu çözelti kullanılmaktadır.



Buna göre, X’in atom ağırlığı kaç gram/mol’dür? ( H : 1, O : 16 ) A) 90

8. 0,3 mol Ca(OH)2 içeren sulu çözeltiyi tama-

B) 56

C) 74

D) 40

E) 24

A) H3X

B) H2X

D) HX

C) H2XO4 E) H2XO3

MİRAY YAYINLARI

men nötrleştirmek için 0,2 mol asit ilave edilmektedir.

II. 0,4 mol H3PO4 (suda) + 0,6 mol Ca (OH)2 $ III. 0,2 mol CH3COOH(suda) + 0,3 mol Mg (OH)2 $

9. 0,3 mol 22,2 gram X(OH)2’yi tamamen nötrleştirmek için 0,2 mol asit ile hazırlanmış sulu çözelti kullanılıyor.





aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? ( H : 1 , O : 16 ) ✶

▲

A)

40

3

B)

24

2

C)

74

3

D)

56

2

E)

40

1

Örnek: ZnO, Al2O3, Al(OH)3 Yarı Soy Metaller: Sadece H2SO4 ve HNO3 gibi kuvvetli oksijenli asitlerle tepkimeye girebilen metallerdir. Bu tepkimelerden H2 gazı açığa çıkmaz. SO2, NO ve NO2 gibi gazlar çıkar. Cu, Hg ve Ag yarı soy metallerdir. derişik

3Cu(k)+8HNO3(suda) seyreltik 3Cu(NO3)2(suda)+2NO(g)+4H2O(s)

• HNO3 çözeltisi derişik ise NO2 gazı, seyreltik ise NO gazı açığa çıkar. derişik

• H2SO4 çözeltisi derişik kullanıldığında tepkimeler gerçekleşir ve SO2 gazı çıkar.

E) II, I, III

D) I, III, II

Ag2SO4(suda)+SO2(g) + 2H2O(s) Hg(s) + 2H2SO4(suda) derişik HgSO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s)

• Yarı soy metaller oksijensiz asitlerle ve zayıf asitlerle tepkimeye girmezler. Cu(k) + HCl(suda) " Tepkime vermez

✶ : X’in atom ağırlığı (g/mol), ▲ : Kullanılan asitin formülündeki H atomu sayısı

• Amfoter metallerin oksitleri ve hidroksitleri de amfoter özellik gösterir.

A) I, II, III

Buna göre;



3 H 2 2(g)

2Ag(k) + 2H2SO4(suda)

C) III, II, I

Hg(s) + CH3COOH(suda)"Tepkime vermez Ag(k) + HBr(suda) " Tepkime vermez

13.

I. 0,2 mol NaOH + 0,4 mol HCl $ II. 0,1 mol H2SO4 + 0,2 mol NaOH $ III. 0,3 mol H3PO4 + 1 mol KOH $



Yukarıdaki asit ve bazların eşit hacimli sulu çözeltilerin karıştırılması sonucunda oluşan çözeltilerin oda koşullarındaki pH değerleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) III > II > I

B) I > II > III

D) III > I > II

C) II > III > I

E) II > I > III

5 7

Yukarıdaki tepkimeler sonucunda oluşan tuzların mol sayılarının büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? B) II, III, I

4 6

Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 2H2O(s)

I. 0,4 mol HF(suda) + 0,4 mol NaOH $

3

Zn(k) + 2NaOH(suda) " Na2ZnO2(suda) + H2(g)

Cu(k) + 4HNO3(suda)

12.

2

Zn(k) + 2HCl(suda) " ZnCl2(suda) + H2(g)

Uyarı 11. Kütlece % 30’luk X(OH)2 sulu çözeltisinin

Buna göre, bu asitin genel formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Al, Sn, Zn, Pb, Cr, Be, Ge gibi metaller amfoter özellik gösterirler.

Al(k)+ 3KOH(suda)" K3AlO3(suda)+

E) Oluşan çözelti elektrik akımını iletmez.

ÜNİTE

1 Amfoter Metaller: Asitlerle ve kuvvetli bazlarla tepkimeye girerek H2 gazı çıkarabilen metallerdir. Amfoter metaller aynı zamanda aktif metal özelliği de gösterirler.

2Al(k)+ 3H2SO4(suda)" Al2(SO4)3(suda)+ 3H2(g)

D) Tepkime sonunda karışımın oda koşullarındaki pH değeri 7’dir.



KONUYU ÖĞRENELİM

Tam Soy Metaller: Hiç bir asit ya da bazla tepkimeye girmeyen metallerdir. Au ve Pt tam soy özellik gösterirler.

8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

7. 8 gram NaOH ile 7,2 gram HCl içeren su-

Au(k) + HCl(suda) " Tepkime vermez Pt(k) + HNO3(suda) " Tepkime vermez Au(k) + NaOH(suda) " Tepkime vermez

Uyarı • Tam soy metaller sadece, Cabir bin Hayyan tarafından bulunmuş olan kral suyu (HNO3 + 3HCl karışımı) ile tepkimeye girebilirler.

261

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

HAYATIMIZDAKİ ASİTLER VE BAZLAR

4

Asit ve Bazların Fayda ve Zararları

5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

13

1.



• Midede sindirime yardımcı HCl (hidroklorik asit) bulunur.

III. Kayısı ve incir reçeli yapımında meyvenin dağılmasını önlemek için bazik özellikteki kireç kaymağı kullanılır.

Yukarıdakilerden hangileri asitlerin aşındırma özellikleri ile ilgilidir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III



E) I, II ve III

• Temizlik malzemeleri genellikle bazik yapılıdır.

2.

• Turunçgiller ve domates " Askorbik asit • Karınca salgısı " Formik asit • Kireç çözücüler " HCl ve HNO3 • Lavabo açıcılar ve yağ çözücüler " KOH ve NaOH

H2CO3 + H2O ? H3O+ + HCO-3



• Ş  eker kamışı suyu ve olgunlaşmamış üzümden elde edilen glikolik asit cilt bakım ürünlerinde kullanılır. I. Laktik asit

a.

II. Malik asit

b.

III. Glikolik asit

c.

• Süt ve çilek " Folik asit

Yukarıda günlük yaşantımızda karşılaştığımız bazı asit ve bazlar verilmiştir.



Buna göre, I. Lavabolardaki bazik karakterli kireç tabakası asit özellikteki kireç çözücüler ile temizlenir. II. Yeşil yapraklı bitkilerde, süt ve çilekte bulunan folik asit hücre üretiminde önemli fonksiyonlara sahiptir.

• Havada doğal olarak bulunan CO2 gazı havadaki nem ile birleşerek yağmur suyunun pH değerinin saf suyunkinden düşük olmasına neden olur.

CO2 + H2O " H2CO3

lik asit kozmetik sanayisinde kullanılır. Deri dokusu gençleştirme ve deriye parlaklık kazandırma amacıyla tonik ve nemlendirici kremlerin üretiminde kullanılır.

• Mide öz suyu " % 0,4 oranında HCl çözeltisi

• Asitler ve bazlar tahriş edici ve aşındırıcı özelliklerinden dolayı cilde zarar verirler.

Yağmur suyu için yaklaşık pH = 5,6 (25°C de)

E) I, II ve III

• Aspirin " Asetil salisilik asit

Zararlar

Saf su için pH = 7 (25°C de)

C) II ve III

4. • Laktik asit, malik asit, tartarik asit, gliko-

• Süt ürünleri " Laktik asit • Limon " Sitrik asit

• Endüstriyel faaliyetlerde asitler ve bazlar önemli yer tutar.

• Sanayi tesislerinden doğaya salınan SO2 ve SO3 gazları hem zehirli etkileriyle solunum rahatsızlıklarına neden olur hem de havadaki nem ile birleşerek asit yağmurlarına neden olur.

B) I ve II

D) I ve III

• Toprağın asitlik seviyesinin ayarlanması tarım için çok önemlidir. Bunun için asidik ya da bazik gübreler ve katkı maddeleri kullanılır.

• Asitlerin buharı solunmamalıdır. Aksi hâlde solunum yollarında tahrişe neden olurlar.

Yukarıdakilerden hangileri asit ve bazların faydaları arasında yer alır? A) Yalnız I

• Bağırsaklarda, bazik bir ortamda sindirim gerçekleşir. • Vücutta asitlik ve bazlık seviyeleri bir tampon sistemiyle kontrol edilir. Na+, K+, HCO–3 gibi iyonlar vücudun pH’ının belirli seviyelerde olmasını sağlar.

I. Karınca salgısında ve ısırgan otunda bulunan formik asit, küf ve mayalara etki ederek onları yok eder. II. Birçok bitkinin meyve ve yapraklarında bulunan benzoik asit, gıdalarda mikrobik bozunmayı önler.

III. Limon suyu, mermer yüzeyin pürüzlenmesine neden olur.

Asit Yağmurları

262

3.

I. Asitler, aktif metallerle tepkime vererek H2 gazı oluşturur. II. HF cama etki ettiği için cam süslemeciliğinde cama desen çizmek için kullanılır.

Faydalar • Meyve ve sebzelerde vücut için faydalı önemli organik asitler bulunur. Örneğin askorbik asit (C vitamini)

Hayatımızdaki Asit – Bazlar ve Tuzlar

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

III. Reflü yaşayanlarda mide öz suyunda bulunan asit nedeniyle yemek borusu, yutak hatta ses telleri tahriş olabilir.

yukarıdakilerden hangileri asit ve bazların faydaları arasında yer alır? A) I ve II

B) II ve III

D) Yalnız I

C) I ve III

E) I, II ve III



Yukarıda bazı gıda maddeleri ile bu maddelerin yapısında bulunan asitlerin eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I. c

B) I. c

C) I. b D) I. b

E) I. a

II. a

II. b

II. a

II. c

II. c

III. b

III. a

III. c

III. a

III. b

7.

diğinde X gazı sadece KOH sulu çözeltisi ile Y gazı sadece HCl sulu çözeltisi ile tepkime veriyor. Z gazı ise hiçbiri ile tepkime vermiyor.

Hayatımızda önemli yer tutan asit ve bazların zararları da vardır. Örneğin, asidik ve bazik maddelerin birlikte kullanılması sağlık açısından çok tehlikeli durumların oluşmasına sebep olabilir.

Z(g)



Y(g)

X(g)

Z(g)

Banyo temizliği sırasında NaClO ve HCl sulu çözeltileri karıştırılırsa açığa çıkan Cl2 gazı soluk alırken hava ile beraber akciğerlere gelir. Vücudumuzdaki su ile tepkime vererek yakıcı ve tahriş edici hidroklorik asite (HCl) dönüşerek ciddi sağlık sorunlarına hatta ölüme bile sebep olabilir.

Y(g) Z(g) KOH(suda)



HCI(suda)

Buna göre X, Y ve Z gazları aşağıda verilenlerden hangileri olabilir? X

Y

Z

A)

NH3

He

N2O

B)

N2O5

NH3

He

C)

NO2

NH3

N2O3

D)

N2O3

He

NO2

E)

N2O3

NH3

SO3



II. Lavaboları açmak için kullanılan lavabo açıcılar (KOH) tesisat borularını aşındırır. III. Bakır çaydanlıkta oluşan kirecin nitrik asit (HNO3) ile temizlenmesi bakırın aşınmasına neden olur.

MİRAY YAYINLARI



Sınıfı

HCl sulu çözeltisi ile tepkimesi sonucu açığa çıkan gaz

Derişik HNO3 sulu çözeltisi ile tepkimesi sonucu açığa çıkan gaz

I. Ca

Aktif Metal

H2

H2

II. Cu

Yarı Soy Metal

–

NO2

III. Na

Aktif Metal

H2

H2

IV. Au

Tam Soy Metal

–

NO2

V. Fe

Aktif Metal

H2

Metal Sembolü

A) I ve II

B) III ve IV

D) II ve III

C) IV ve V

E) I ve IV

B) II ve III

D) Yalnız I

C) I ve III

E) I, II ve III

1 3

N2 + 2O2 " 2NO2

4

Bu tepkime kendiliğinden gerçekleşmez. Güneş ışığı, yıldırım ve şimşek gibi doğa olayları nedeniyle gerçekleşir. Oluşan NO2 gazı havadaki nem ile birleşerek HNO3 ve HNO2 asitlerini oluşturur.

5

8

2NO2 + H2O $ HNO3 + HNO2

9

HNO3 + H2O $ H3O+ + NO-3

10

HNO2 + H2O m H3O+ + NO-2

11

• Yanardağ patlamalarından, orman yangınlarından, sanayi tesislerinden ve motorlu taşıtların egzozlarından çıkan CO2, SO2, SO3 ve NOx gazları da asit yağmurlarına neden olur.

12

SO2 +

1 O $ SO3 2 2

SO3 + H2O $ H2SO4 H2SO4 + H2O $ H3O+ + HSO4 SO2 + H2O $ H2SO3

Asit Yağmurlarının Zararları

8. Aşağıdaki maddelerden hangisi asit yağmurlarının oluşmasına neden olan maddeler arasında yer almaz? A) CO2 B) NO2 C) O2

D) SO2 E) SO3

• Nehir ve göl sularının asitlik seviyesinin artmasına neden olurlar. Bunun sonucu olarak; ✓ Ağır metaller suda bileşikleri hâlinde çözünür. ✓ Su canlılarının yok olmasına neden olur. • Toprakta bulunması gereken besin maddelerinin de bileşikleri hâlinde suda çözünmesine neden olur. Bunun sonucu olarak;

9.

I. Tıkanmış lavaboların bazik karakterli KOH ile açılması II. Çaydanlıkta oluşan kirecin sirke ile temizlenmesi III. Ağızdaki yiyeceklerden kaynaklanan asidik ortamın dişlerin fırçalanması ile giderilmesi



Yukarıdaki olaylardan hangileri asit-baz tepkimesidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

ÜNİTE

• Havada bulunan N2 gazı, O2 gazı ile birleşerek NO ve NO2 gibi gazlar oluşturur.

H2SO3 + H2O m H3O+ + HSO3-

NO

Buna göre, yukarıdakilerden hangileri hatalıdır?

yukarıda verilenlerden hangileri asit ve bazların zararlarındandır? A) I ve II

ile tepkimeleri sonucunda açığa çıkan gazlar tabloda verilmiştir.



Buna göre; I. Tuz ruhu ve çamaşır suyunun birlikte kullanılması sağlık sorunlarına neden olur.



6. Bazı metallerin HCl ve HNO3 sulu çözeltileri

KONUYU ÖĞRENELİM

ÖĞRETMENİN NOTU

✓ Bitkiler gerekli besini topraktan alamazlar. ✓ Toprak çoraklaşır.

2

6 7

13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

5. Aşağıdaki sisteme X, Y ve Z gazları gönderil-

• Bitkilerin yapraklarına zarar verir ve gelişimlerini yavaşlatır. • Solunum rahatsızlıklarına neden olur. • Beton yapıların yıpranmasına neden olur. • Mermeri aşındırdığı için tarihi eserlere zarar verir. • Açık metal malzemelerdeki paslanma ve aşınmayı artırır.

E) I, II ve III

263

ÜNİTE

TEST • 10

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7

Öğretmen Notu

1.

Hayatımızdaki Asit – Bazlar ve Tuzlar

I. Mide ………………… bir ortamdır.

3. • Yanardağı patlamaları

Asit ve Bazlarla Çalışırken Alınması Gereken Güvenlik ve Sağlık Önlemleri

II. Asitler ve bazlar ………… ………… özelliğe sahiptir.



• Sanayi tesisleri



• Yıldırım ve şimşek

• Tuz ruhu (HCl) ve çamaşır suyu (NaClO) çözeltisi kesinlikle birbirine karıştırılma-

III. SO2 gazı …………… …………… neden olur.



• Motorlu taşıtlar



• O  rman yangınları sonucu havaya CO2 , SO2 , NOX gazlarının salınması



Yukarıdaki etkiler sonucu havadaki su buharı ile tepkime veren bu gazlar toprağın pH’ını düşürür.

malıdır.

IV. …………, kireç çözücü olarak kullanılır.

NaClO + H2O ? HClO + Na+ + OH-

V. NO2 gazının su ile tepkimesi sonucu …………… …………… oluşur.

Çamaşır suyu bileşimi

8 9

HClO + HCl " Cl2 + H2O



Yukarıdaki boşluklara,

10

tepkimede açığa çıkan Cl2 (klor) gazı gözlere ve solunum yollarına ciddi zarar verir. Uzun süre klor gazına maruz kalmak ölümcül olabilir.



• Asit yağmurlarına



• Amonyak



• Nitrik asit



• HCI



• Asidik



• Tahriş edici



verilen kelimelerden uygun olanlar yerleştirildiğinde hangisi açıkta kalır?

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

13

• Çamaşır suyu evde bulunabilen hiçbir asidik madde ile karıştırılmamalıdır. (sirke, limon, kezzap gibi) • Asit veya bazların ambalajlarında bazı güvenlik işaretleri bulunmalıdır.

A) Asit yağmurları

B) Amonyak

C) Asidik

D) Tahriş edici E) Nitrik asit

Tahriş edici

Zehirli

Aşındırıcı

III.

IV.



Yukarıdaki görsellerde verilen olaylardan hangileri toprağın pH değerinin düşmesine neden olabilir? A) I ve II

B) II ve IV C) I, III, IV ve V

D) III ve V

E) I, III ve V

Çevreye zararlı

• NaOH lavabo açıcı olarak kullanılır, ancak cilde temasından kaçınılmalıdır. • Kireç ve pas sökücü olarak H2SO4 veya H3PO4 çözeltileri kullanılır. Ancak

2.

bu maddelerin cilde temasından kaçınmak gerekir. Aşırı kullanımları tesisata zarar verebilir.

Tahriş edici I

Çevreye zararlı II

Aşındırıcı

Zehirli

III

IV

4. Aşağıda çamaşır sodası ile ilgili verilen

• Mutfak gereçlerindeki kireci temizlemek için kuvvetli anorganik asitler yerine sirke kullanılması daha uygundur.

kullanım alanlarından hangisi yanlıştır?

• Asit ve bazlarla çalışırken mutlaka eldiven takılmalıdır. • Kuvvetli asit ve bazlar kullanılmadan önce daha güvenli temizlik çözümleri denenmiş olmalıdır.



Radyoaktif

Patlayıcı

Yanıcı

V

VI

VII

A) Beyaz çamaşırların ve tüllerin ağartılmasında kullanılan deterjanların üretiminde kullanılır.

Yukarıda verilen güvenlik işaretlerinden hangilerinin çamaşır suyunun ambalajı üzerinde bulunması uygun değildir?

B) Suya sertlik veren iyonları çöktürmek için kullanılır.

A) I, II ve III

B) I, II, III ve IV

C) V, VI ve VII

D) II, III ve V

D) Gıda endüstrisinde asit düzenleyici olarak kullanılır.

E) IV, V ve VI

264

II.

V.

MİRAY YAYINLARI

11

I.

C) Cam üretiminde kullanılır.

E) Tarımda pH değeri yüksek olan toprakların pH değerini azaltmak için kullanılır.

5.



I.

III.



8. Sofra tuzu birçok kimyasal tepkimenin baş-

II.

langıç maddesidir. Yaşamsal faaliyetlerimizi sürdürmemizde önemli bir yeri vardır. Midede salgılanan mide öz suyundaki hidroklorik asidin oluşması için gereken klorür iyonları sofra tuzundan gelir, içerdiği sodyum katyonu ise sinir ve kas hücrelerinin işlevlerini sürdürebilmesi ve vücuttaki su dengesinin korunabilmesi için kullanılan ana katyonlardan biridir.

IV.



V.

KONUYU ÖĞRENELİM TUZLAR

1

Tuzların Genel Özellikleri

2

• İyonik yapılı bileşiklerdir. • Katı kristal yapısında bulunurlar, molekül yapısında bulunmazlar. • Oda koşullarında tamamı katı halde bulunur. • Molekül değillerdir. İyon örgülü kristallerdir. • En küçük yapı birim hücredir. • Erime ve kaynama noktaları yüksektir. • Sulu çözeltileri nötr, asidik ya da bazik özellik gösterebilir. • Katı hâlde elektriği iletmezler.



• Sulu çözeltileri ve erimiş hâlleri elektriği kimyasal yollarla iletir.

Yukarıdaki görsellerden hangisi asit yağmurlarının sebep olacağı durumlar arasında yer almaz? A) I

B) II

D) IV

C) III



Sofra tuzu ile ilgili;

• Suda iyonlarına ayrışarak çözünürler.

I. Sistematik adı, sodyum klorürdür.

E) V

ÜNİTE

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

II. Suda çok iyi çözünür. yargılarından hangileri doğrudur? B) II ve III

A) I ve II

I. Orman yangınları önlenmeli ve yeşil alanlar artırılmalı. II. Evlerde ve sanayi kuruluşlarında güneş enerjisi ve jeotermal enerji gibi çevreci enerji kaynakları tercih edilmeli. III. Sanayi tesislerinde ve enerji üreten tesislerde bacalar filtresiz kullanılmalı.

D) Yalnız I

MİRAY YAYINLARI

6. Asit yağmurlarından korunmak için,

B) I ve II

D) I ve III

E) I, II ve III

NaCl (Sodyum klorür)

9. Çaydanlıkta oluşan kirecin giderilmesi için asidik karakterli HCl çözeltisi (tuz ruhu) kullanılabilir. Fakat tuz ruhu çaydanlığın yapıldığı metali aşındırabilir.

C) II ve III

Özellikleri:



E) I, II ve III

İyonik bileşikler kristal örgü yapısındadır. Önemli Bazı Tuzların Özellikleri ve Kullanım Alanları

tedbirlerinden hangileri alınmalıdır? A) Yalnız I

C) I ve III

• Yemek tuzudur. • Beyaz kristal yapılı bir bileşiktir. • Kokusuzdur. • Herkesçe bilinen bir tada sahiptir. • Suda iyi çözünür.

7. Tuzlar asit ve bazların tepkimeleri sonucunda elde edilebileceği gibi metal – asit tepkimeleri sonucunda da elde edilir.

• Nötr özellik gösterir.



Tuzların özellikleri ile ilgili; I. Oda koşullarında katı hâlde bulunurlar.

I. Limon tuzu

II. Sulu çözeltileri ve eriyikleri elektrik akımını iletir.

V. Erime ve kaynama noktaları yüksektir.

yukarıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

Kullanım Alanları: • Vücudun su ve elektrolit dengesinin sağlanmasında rol alır. • Kasların çalışmasında ve sinir iletiminde rol alır. • Mide asidi üretiminde klor sağlayıcıdır.

II. Sirke

III. Elektron alışverişi ile oluşurlar. IV. Moleküler yapılı bileşiklerdir.

Kimyasal madde içeren temizlik malzemelerini kullanmayı tercih etmeyen Berrak Hanımın çaydanlıktaki kireci sökmek için tuz ruhu yerine;

III. Derişik sülfürik asit çözeltisi

• Gıdalarda tat ve aroma arttırıcı olarak kullanılır.

maddelerinden hangilerini kullanması uygun olur?

• Gıdaların uzun süre bozulmadan saklanmasında kullanılır.

B) Yalnız II

• Buzlanmayı önlemek için kış aylarında yollara serpilir.

A) Yalnız I

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

III. Sulu çözeltisi nötrdür.

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

• Tıpta ve eczacılıkta kullanılır. • Endüstride ham madde olarak kullanılır.

265

ÜNİTE

TEST • 11

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3

Öğretmen Notu

Hayatımızdaki Asit – Bazlar ve Tuzlar

1.

3. Na2CO3 ve NaHCO3 tuzları ile ilgili;

Na2CO3 (Sodyum karbonat)

I. Yapısında sodyum elementi bulundurma

4

II. Sert suları yumuşatma

5

III. Bazik tuz olma

6

Sodyum bikarbonatın kullanım alanları ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

9

Özellikleri:

10

• Çamaşır sodasıdır.

11

• Beyaz kristal yapılı bir bileşiktir.

A) Ayakkabılıklarda kötü kokuyu gidermek için kullanılır.

• Kokusuzdur.

B) Sert suları yumuşatmak için kullanılır.

• Bazik özellik gösterir.

C) Dişleri temizlemek için kullanılan tozlarda belli oranda bulunur.

• Suda iyi çözünür.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

• Nem çekici özelliğe sahiptir.

• Camın ana bileşenlerinden biridir. • Sert suların yumuşatılmasında kullanılır. • Kağıt üretiminde kullanılır. • İlaç endüstrisinde kullanılır. • Kağıt yapımında ve fotoğrafçılıkta kullanılır.

2. HCl



Nötr tuz

2NaOH + H2CO3 $ Na2CO3 + 2H2O Kuvvetli baz

Zayıf asit

Bazik tuz



Yukarıda yemek tuzu ve çamaşır sodasının oluşma tepkimeleri gösterilmiştir.



Buna göre bu iki tuz için aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

• Suda iyi çözünür. • Bazik özellik gösterir.

 

Asit ve bazların tepkimeleri sonucu oluşan tuz, asit ve bazın ikisi de kuvvetli ise nötr, biri kuvvetli diğeri zayıf ise kuvvetli olanın asit veya bazlığına göre özellik gösterir.

• Yemek sodasıdır. • Kokusuzdur.

NaOH $ NaCl + H2O Kuvvetli baz

Özellikleri: • Beyaz toz şeklinde bir katıdır.

+

Kuvvetli asit

NaOH ve H2CO3’ün tepkimesi ile elde edilir.

V IV

YEMEK SODASI

Halk arasında kabartma tozu olarak bilinir.

Bazik tuzdur.



I

Formülü NaHCO3’tür.

II

III

Yukarıda yemek sodası ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) V

B) IV

D) II

C) III

E) I

5.

I. Kuru pillerde elektrolit olarak II. Kozmetik ürünlerde ve şampuanlarda kıvam arttırıcı olarak III. Gübre imalatında

Kullanım alanları:

A) NaCl’nin sistematik adı, sodyum klorürdür.

IV. Kalay kaplamada ve lehimlemede

2NaHCO3 + ısı " Na2CO3 + H2O + CO2

B) NaCl nötr tuz, Na2CO3 asidik tuzdur.

• Çıkan CO2 gazı hamurun kabarmasını sağlar.

C) NaCl halk arasında yemek tuzu olarak bilinir.

V. İlaç sanayisinde soğuk algınlığı ve öksürük ilaçlarının üretiminde

• Kabartma tozu olarak kullanılır.

• Kağıt üretiminde kullanılır. • Yangın söndürücülerde kullanılır. • Midedeki asitlik seviyesinin düşürülmesi için kullanılır. • Sert suların yumuşatılmasında kullanılır.

266

E) I, II ve III

Tuğla üretiminde kullanılır.

E) Halk arasında yemek tuzu olarak bilinen NaHCO3 tuzu yemeklerde tatlandırıcı olarak kullanılır.

• Sabun ve deterjan üretiminde kullanılır.

C) II ve III

4.

D) Midedeki asitlik seviyesini düşürmek için kullanılabilir.

Kullanım alanları:

NaHCO3 (Sodyum bikarbonat)

D) I ve III

MİRAY YAYINLARI

8

13

B) I ve II

A) Yalnız I

7

12

özelliklerinden hangileri ortaktır?

D) Her ikisinin yapısında sodyum elementi bulunur. E) Na2CO3’ün geleneksel adı, çamaşır sodasıdır.



NH4Cl bileşiğinin kullanım alanları ile ilgili verilenlerden hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) III ve IV

D) III, IV ve V

C) II, III ve V

E) I, II, III, IV ve V

9.

lerde topraktaki asitlik oranını düşürmek için (pH’ı artırmak) aşağıdaki tuzlardan hangisinin kullanılması uygun olur? A) CaCO3

B) NH4Cl

D) (NH4 )2 SO4

Y

CaCO3 (Kalsiyum karbonat) D

Asit yağmurları tarihi eserlere zarar verir.

E) Na2SO4

7. Aşağıda verilen kavram haritası NH4Cl katısının özelliklerini içermektedir.

Y

D

Kuvvetli bazlar amfoter metallerle H2 gazı açığa çıkarır.

Aktif metaller asitlerle H2 gazı açığa çıkarır.

Amonyum klorür olarak adlandırılır.

Halk arasında “Nişadır” olarak bilinir. II

B) II

C) III

D) IV

D

Y

I

II

III

IV

V

VI

• Cilde ve göze temasından kaçınılmalıdır.

Yukarıda verilen ifadeler doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yönünde ilerleyen Tuğçe hangi çıkışa ulaşır? B) II

A) I

D) V

C) III

E) VI

E) V

10.

I. Dinamit yapımında kullanılan kuvvetli bir asit II. Halk arasında akü asidi olarak bilinen bir asit III. Arap sabunu yapımında kullanılan bir baz

8. Aşağıda bazı tuzların geleneksel adları ve

D) HNO3

CaCO3

II.

Yemek sodası

b.

Na2CO3

11.

III.

Kireç taşı

c.

NaHCO3



d.

NH4Cl

IV. Çamaşır sodası

• İlaç endüstrisinde kullanılır. NH4Cl (Amonyum klorür)

C) Ca(OH)2

E) HCl

Özellikleri: • Yaygın adı nişadırdır.

• Asidik özellik gösterir.

Aşağıdakilerden hangisinde bileşik adları ve formülleri doğru eşleştirilmiştir?

II. b

• Cam ve seramik üretiminde kullanılır.

• Suda iyi çözünür. a.

II. c

• Fabrika bacalarında kükürt gazlarının tutulmasında kullanılır.

• Beyaz, kokusuz bir kristaldir.

Nişadır

B) I. d

B) H2SO4

Formül

I.

A) I. d

• İnşaat endüstrisinde birçok alanda kullanımı yaygındır. Çimento, kireç, boya, dolgu macunu ve kaplama malzemesi üretiminde kullanılır.

Yukarıda verilen tanımlar aşağıdaki asit ve bazlarla eşleştirildiğinde, hangi seçenekteki madde açıkta kalır? A) KOH

formülleri verilmiştir.



Kullanım alanları:

• Toprağın pH’ının düzenlenmesinde kullanılır.



Geleneksel Ad

9

Y

IV. Sönmüş kireç olarak bilinen bir baz



8

• Suda az çözünür.

• Tebeşir üretiminde kullanılır.

Buna göre, verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I

7

• Doğada mermer ve tebeşir olarak da bulunur.

D

III

25°C’de sulu çözeltisinin pH’ı 7’den büyüktür.

Asidik tuzdur.

6

• Kireç taşıdır.

Y

NH3 ve HCl’nin tepkimesi ile elde edilir. NH4Cl

Özellikleri:

D



IV

MİRAY YAYINLARI

I

5

• Vücuda zararlı bir bileşiktir. Ağız yoluyla alınmamalı, tozu solunmamalıdır.

V



4

Asit ve bazların tepkimesinden tuz elde edilir.

Kireç çözücüler asidik karakterlidir.

C) I. b D) I. c II. a

II. d

E) I. d II. b

III. a

III. a

III. c

III. a

III. c

  IV. b

  IV. c

  IV. d

  IV. b

  IV. a



Ca(OH)2 + H2CO3 $ X + 2H2O

tepkimesinde elde edilen X maddesi ile ilgili,

Kullanım alanları: • Gübre üretiminde kullanılır. • Metal işlerinde metalin yüzeyinin temizlenmesinde kullanılır.

II. Sulu çözeltisinde Ca2+ ve CO32– iyonları bulunur.

• Deterjan ve kişisel temizlik malzemelerinin üretiminde kullanılır.

III. İnşaat malzemesi olarak kullanılır.

• Gıda endüstrisinde kullanılır.

yargılarından hangileri doğrudur?

D) I ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

10 11 12 13

• Kuru pil imalatında kullanılır.

I. Yaygın adı, kireç taşıdır.

A) Yalnız I

2 3

D

Yağ çözücüler bazik karakterlidir.

ÜNİTE

1

C) NaCl

Y



KONUYU ÖĞRENELİM

Asitler metal kaplarda saklanmalıdır.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

6. Asit yağmurlarına çok maruz kalan bölge-

• Bazı ilaçların üretiminde kullanılır. • Cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılır. • Balgam söktürücü özelliği vardır.

E) I, II ve III

267

ÜNİTE

TEST • 12

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6

Örnek

Karma Test

1. Asit ve bazlar ile çalışırken alınması ge-

Tuzlar ile ilgili; I. Asidik ya da bazik özellik gösterebilirler.

A) Çalışılan ortam havalandırılmalıdır.

II. Hepsi suda iyi çözünür.

B) Etiketlenmiş şişelerden gereken madde yeterince kullanılmalıdır.

III. Gıda maddesi olarak kullanılamazlar.

7

yargılarından hangileri doğrudur?

C) Çeker ocaklı ortamda çalışması uygundur.

8

A) Yalnız I

D) Cam malzemeler çalışmaya başlamadan önce saf su ile yıkanmalıdır.

9

B) I ve II

D) I, II ve III

4.

reken önlemlerle ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

C) I ve III

E) II ve III

Y

7

Z

11

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) X sulu çözeltisindeki H+ iyonu sayısı, OH- iyonu sayısından azdır. B) Sadece Z çözeltisi kırmızı turnusol kağıdına etki eder. C) X, Y ve Z çözeltileri sırasıyla HCl, NaBr ve KOH sulu çözeltileri olabilir.

Çözüm Tuzlar asidik, nötr ya da bazik yapılı olabilirler. Bazı tuzlar suda az çözünür. NaCl gıda maddesidir. Cevap: A

2.

E) Z çözeltisi baziktir.

II. Ağzıyla pipetten 10 mL H2SO4 çözeltisi çekip içinde saf su bulunan behere yavaş yavaş ilave eder. III. Beherdeki çözeltiyi cam bagetle karıştırır. IV. Hazırladığı çözeltiyi H2SO4 ile tepkime vermeyen bir kaba koyduktan sonra ağzını kapatıp deneyinde kullanmak için metal rafa yerleştirir. V. Tezgahı ve kullandığı cam malzemeleri temizleyip laboratuvardan çıkar.

Örnek Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

D) X ve Y çözeltileri karıştırıldığında tepkime olmaz.

I. Çalışacağı tezgahı ve kullanacağı cam malzemeleri temizledikten sonra derişimi belli olan asit çözeltisini alır. Boş bir behere önce 50 mL saf su ilave eder.



A) H3PO4 iyi bir nem tutucu maddedir.

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

3



12

5. Şekilde erlenmayerdeki Y çözeltisi üzerine, büretteki X çözeltisi oda koşullarında yavaş yavaş ilave ediliyor.

Büret X çözeltisi

Şule, derişik H2SO4 çözeltisini seyreltirken yukarıdaki işlemlerden hangilerinde hata yapmıştır?

Erlenmayer Y çözeltisi

B) Au ve Pt kral suyunda aşınabilir.

A) I ve II

C) Camı aşındırabilen tek asit HCl dir.

B) II ve III

D) II ve IV

D) HNO3 ün hem derişik hem de seyreltik çözeltisi güçlü bir aşındırıcıdır.

C) III ve IV

E) I ve IV

E) Asitler suda ekzotermik çözünürler.

Zamana karşı erlenmayerdeki pH değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Zaman (dk) pH değeri

3. Asitler ve bazların depolanması ile ilgili; I. Asitler bazlardan uzak tutulmalıdır.

Çözüm Camı aşındıran asit HF dir. Cevap: C





2

4

6

8

13 12,2 10,7 7,0

10

12

6,7

5,2

Buna göre, yapılan deneyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

II. Muhafaza edildikleri kap sıkıca kapatılmış olmalı ve etiketinde maddeyle ilgili bilgiler olmalıdır.

B) Büretteki X çözeltisi asidiktir.

III. Metal raflara cam şişelerde yerleştirilmelidir.

C) Y, HCI sulu çözeltisi, X ise NaOH sulu çözeltisi olabilir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

D) 8. dakikada erlenmayerdeki çözelti ortamının pH’ı 7’dir.

A) I ve II

B) II ve III

D) Yalnız I

268

X

X, Y ve Z maddelerinin eşit derişimli sulu çözeltilerinin 25°C’de pH değerleri tabloda verilmiştir.

11 13

pH Değeri



E) Asitler seyreltilirken saf su baget yardımıyla asitin üzerine dökülmelidir.

10

Çözelti

C) I ve III

E) Yalnız II

A) Y çözeltisi baziktir.

E) 12. dakikada erlenmayerdeki çözelti asidiktir.

8. Çözünmüş hâlde 0,4 mol NaOH içeren sulu

temizlik malzemesidir. Geleneksel olarak eskiden köylüler sabunlarını yağ ile kül suyunun belirli bir sıcaklıkta karşıtırılması ile elde ederlerdi. Odun külünde sodyum karbonat, kalsiyum oksit, silisyum ve potasyum karbonat bulunur. Kül suyunun oda koşullarındaki pH değeri 12 – 13 arasında değişir. Yani pH değeri oldukça yüksektir.

Örnek

II. 0,4 mol III. 0,6 mol

HCl sıvıları ilave ediliyor.



Buna göre oluşan çözeltilerin 25 °C’de ölçülen pH değerleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

Buna göre, odun külü ile hazırlanmış kül suyu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (11Na, 13AI, 19K, 20Ca)

I

II

III

A)

pH < 7

pH = 7

pH > 7

B)

pH > 7

pH = 7

pH < 7

C)

pH = 7

pH > 7

pH < 7

D)

pH = 7

pH < 7

pH < 7

E)

pH > 7

pH = 7

pH = 7

A) Dokunduğumuzda kaygan hissetmemizin sebebi, cilt üzerindeki yağ asitlerinin bazik özellikteki kül suyu ile birleşerek ince bir sabun tabakası oluşturmasıdır.

E) Bazik özelliği külün yapısında bulunan Na2CO3 ve CaO gibi inorganik bileşiklerden kaynaklanır.

Büret

musluğu açılarak K

K çözeltisi

ki L sulu çözeltisine

1

Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?



Örnek I. Çevre için zararlıdır. II. Tahriş eder.



III. Koroziftir.

R

A

Y

Madde

D) I ve II

I. Erlenmayerdeki çözelti asidiktir.

B) Y sulu çözeltisinden 10 mL ilave edildiğinde tam nötrleşme meydana gelmiştir.

II. “A” noktasında tam nötrleşme meydana gelmiştir.

C) Başlangıçta Y sulu çözeltisinin pH değeri 7’den büyüktür.

III. “Y” noktasında çözelti kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir.

E) X çözeltisi HCl, Y çözeltisi NaOH sulu çözeltisi olabilir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Yukarıdaki özelliklerden hangileri asit veya bazlar için güvenlik tedbiri alınması gerektiğini gösterir? A) I, II ve III

Buna göre;

A) X sulu çözeltisi baziktir.

D) Son çözeltide OH- iyonu sayısı, sulu H+ iyonu sayısından büyüktür.

H2SO4 asittir (asidik kalır).

L çözeltisi

İ

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5 6 7

10

0,5 mol H3PO4; 0,5.3 = 1,5 mol H+ iyonu verir. Çözeltinin asidik kalması için karıştırılan çözeltiden gelen OH– sayısı daha az olmalıdır.

Oda koşullarında ger-

M

4

9

Çözüm

Erlenmayer

5 4 3

3

8

ğıdaki grafik elde ediliyor.

7



VI. C2H5OH

çekleşen olayda aşa-

13

Eklenen Y çözeltisi (mL)

V. H2SO4

yavaş erlenmayerde-

pH değeri

20

IV. MgO

C2H5OH (etil alkol) nötrdür (asidik kalır).

sulu çözeltisi yavaş

8 7

10

III. NH3

OH– verir (bazik olur).

9. Şekildeki büretin

pH

0

II. Ca(OH)2

1 mol MgO (suda Mg(OH)2 oluşur) 2 mol

lu çözeltisi yavaş yavaş ilave edildiğinde kaptaki pH değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.

I. NaOH

1 mol NH3, 1 mol OH– verir (asidik kalır).

ilave ediliyor.

7. X sulu çözeltisi üzerine oda koşullarında Y su-

0,5 mol H3PO4, aşağıdaki maddelerden hangilerinin 1’er mollerinin sulu çözeltileri ile karıştırıldığında ortam asidik kalır?

1 mol Ca(OH)2, 2 mol OH– verir (bazik olur).

MİRAY YAYINLARI

D) Alkali ve toprak alkali metallerinin iyonlarını içerir.

2

1 mol NaOH, 1 mol OH– verir (asidik kalır).

B) Çıplak elle temas edildiğinde cildi tahriş edebilir. C) Hazırlanması ve saklanması için alüminyum (AI) kaplar tercih edilebilir.

ÜNİTE

1

I. 0,1 mol



KONUYU ÖĞRENELİM

çözeltiye sırasıyla;

B) I ve III

11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • ASİTLER – BAZLAR VE TUZLAR

6. Odunun yanması ile oluşan kül, önemli bir

C) II ve III

E) Yalnız II

Çözüm Asitler çevreye zarar verir, elimizi tahriş eder ve koroziftir. Bu yüzden asitlerle çalışırken eldiven ve önlük giyilmelidir. Cevap: A

269

TEST • 13

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

1. Ata, bir miktar KOH sulu çözeltisine kırmızı turnusol

2. ♦ Li, Na, K, Mg, Ca, AI gibi pek çok metal kolay tepki-

belirteci ekliyor ve çözeltinin rengi mavi oluyor. Daha sonra bu çözeltinin üzerine rengi kayboluncaya kadar damlalıkla yavaş yavaş görseldeki gibi X sulu çözeltisini ilave ettiğinde çözeltinin mavi rengi kayboluyor.

meye girdiği için aktif metal sınıfındadır. Aktif metaller asitlerle tepkimeye girerek tuz ve H2 gazı oluştururlar. Aktif metal + Asit "Tuz + H2(g)

X sulu çözeltisi

♦ Cu, Hg ve Ag gibi metallerin tepkimeye girme eğiMavi renkli KOH sulu çözeltisi



limleri az olduğu için sadece oksijen içeren kuvvetli asitlerle (HNO3 – H2SO4) tepkime vererek duruma göre NO, NO2 ya da SO2 gazı oluştururlar. Bu metallere yarı soy metaller denir.

Renksiz çözelti

Ata, oluşan renksiz çözeltiyi ısıtarak buharlaştırdığında beyaz renkli katı bir madde elde ediyor.

Yarı soy Oksijenli "Tuz + Gaz + H2O metal + asit

Su buharı

♦ AI, Sn, Zn, Pb, Cr ve Be metalleri amfoter metallerdir. Bu metaller asit ya da kuvvetli bazlarla tepkimeye girerek H2 gazı oluştururlar.

Beyaz renkli katı madde

Renksiz çözelti

Amfoter Asit ya da metal + kuvvetli baz "Tuz + H2(g)



Ata, bu deneydeki gözlemlerine göre aşağıdakilerden hangisini söyleyemez?

E

Buna göre, aşağıda verilen kaplara üzerlerinde belirtilen metaller eklendiğinde hangisinde gaz çıkışı olması beklenmez? A)

A) X sulu çözeltisinin oda koşullarındaki pH değeri 7’den küçüktür. B) X ile KOH sulu çözeltileri arasında nötralleşme tepkimesi gerçekleşmiştir.

Cu(k)

B)

HNO3(suda)

C) Elde edilen beyaz katı madde tuzdur.

E) X, H2SO4’ün sulu çözeltisi ise beyaz renkli katı maddenin formülü K 2SO4’tür.

C)

HCI(suda) Na(k)

D)

D) Oluşan renksiz çözeltinin oda koşullarındaki pH değeri, KOH çözeltisinin pH değerinden büyüktür.

Mg(k)

NaOH(suda) Zn(k)

E)

H2SO4(suda)



AI(k)

NH3(suda)

3. Hasan Tuna, oda koşullarındaki pH değerleri verilen eşit miktardaki iki farklı sulu çözelti içerisine X metali ve cam parçasını ayrı ayrı atıyor. Daha sonra çözeltiler ve çözeltilere atılan maddelerdeki değişimleri gözlemleyerek tabloya kaydediyor. Çözeltinin X metali atılan pH değeri çözeltilerde gözlenenler

X metalinde gözlenenler

1

Kabarcıklar oluştu

Bir kısmı çözündü.

13

Kabarcıklar oluştu

Bir kısmı çözündü.

Çözeltinin Cam parçası atılan pH değeri çözeltide gözlenenler 1

270

Kabarcık oluşmadı.

Cam parçasında gözlenenler Aşınma olmadı.



Bu gözlemlere göre; I. pH değeri 1 olan sulu çözelti, HF’nin sulu çözeltisi olabilir. II. HCI ve NaOH maddelerinin sulu çözeltileri X metalinden yapılmış kapta saklanamaz. III. X metali, çinko (Zn) olabilir.



yargılarından hangileri doğru olur?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

4.

5. Bir X belirtecinin oda koşullarında çeşitli pH aralıklarında aldığı renkler aşağıda verilmiştir.

Kükürt trioksit suyla tepkimeye soku-

0 – 6,9

larak sülfürik asit elde edilir. Sülfürik



asit suda her oranda çözünebilir. Pil ve akü üretiminde kullanılır. Sulu çözeltisi elektriği iletir, sulu çözelti-

7

7,1 – 14

Üç ayrı kapta belirtilen miktarlarda asit ve bazların sulu çözeltilerinin tepkimelerinin sonunda yeterince bekledikten sonra oda sıcaklığına ulaşan üç kaba da X belirteci ekleniyor.

si hazırlanırken ısıya dayanıklı kap kullanılmalı ve kabı tutarken yanığa sebep olmaması için eldiven giyilme-

2 mol NaOH(suda)

2 mol H2SO4(suda)

2 mol H2SO4(suda)

2 mol HCI(suda)

2 mol KOH(suda)

5 mol LiOH(suda)

I

II

III

lidir.

C

X belirtecinin kaplarda aldığı renkler oluşan su moleküllerinin mol sayılarıyla orantılı bir şekilde verildiğinde, aşağıdaki dairesel grafiklerden hangisinin oluşması beklenir? A)

B) III I 120° 120°

III

120° II

Verilen metinden yola çıkarak,

SO3 bileşiğinin suyla tepkimesi sonucunda asit oluşturması, SO3'ün asit oksit olduğunu gösterir.

MİRAY YAYINLARI

I





Emel

Buket

Sulu çözeltisinin hazırlanması sırasında ısıya karşı önlem alınması, H2SO4'ün suda çözünmesinin ekzotermik olduğunu gösterir.

yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yaptıkları yorumlar doğrudur?

C) Emel ve Buket D) Yalnız Buket E) Emrah, Emel ve Buket

III

I

I

II III

II

II III

HF, aktif metaller ve cam ile etkileşime girebilen zayıf bir asittir. HCI, aktif metallerle tepkime veren soy metaller ile tepkime vermeyen bir asittir. H2SO4 hem aktif metaller ile hem de yarı soy metaller ile tepkime verebilen bir asittir. HF dışındaki asitler cam ile tepkime vermez. Asitler genellikle plastik ile tepkime vermez.

Laboratuvar malzemelerini yerleştirmeye çalışan Özgür, HF, HCI ve H2SO4 asitlerinin kaplarının zarar gördüğünü ve bir an önce değiştirmesi gerektiğini fark eder. Fakat boş asit şişesi olmadığı için geçici olarak bulduğu kapları kullanmak zorunda kalır. Kaplardan biri cam, biri gümüş, biri çinko, diğeri ise plastik malzemeden yapılmıştır.



Buna göre Özgür hangi asit için hangi kabı seçerse uygun bir seçim yapmış olur? HF

HCI

H2SO4

A)

Plastik

Gümüş

Cam

B)

Plastik

Cam

Gümüş

C)

Cam

Çinko

Plastik

D)

Çinko

Plastik

Gümüş

E)

Çinko

Gümüş

Plastik

A) Emrah ve Emel B) Emrah ve Buket

E)

D) I

6.

Emrah Pil ve akü üretiminde kullanılan elektrolit çözelti oluşturması, H2SO4'ün suda çözünmesi sırasında ortamda iyon - dipol etkileşimlerinin oluştuğunu gösterir.

C)

II

271

ÜNİTE

TEST • 1

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Öğretmen Notu

1. Sabun; doğada bulunan hayvansal

• İnsanoğlu tarih boyunca kirlerinden arınmak için çeşitli temizlik maddeleri kullanmıştır. Sabunun keşfedilmesi kişisel bakım ve temizlik konusunda çok önemli bir yer tutar. Sabun bitkisel veya hayvansal yağların bitki külleri ile birleştirilmesi yoluyla uzun yıllar boyunca üretilmiş ve kullanılmıştır.

ve bitkisel yağların sodyum hidrok-

Sabunlar ve Deterjanlar • Günümüzde kullanılan en yaygın temizlik malzemeleri sabunlar ve deterjanlardır. • Sabunlar, bitkisel veya hayvansal yağların NaOH (sodyum hidroksit) veya KOH (potasyum hidroksit) gibi kuvvetli bazlarla tepkimesi sonucu elde edilir. • NaOH ile katı sabun, KOH ile sıvı sabun (yumuşak sabun, arap sabunu) elde edilir.

sit ve potasyum hidroksit ile tepkimeye girmesi sonucu oluşur. Bu tepkime-

asit, palmitik asit gibi karboksilli asitlerin denir. Sabunun polar kısmı suyu seven

Petrol türevi organik bileşiklerden elde edilirler.

Doğada kolayca zararsız türlere parçalanırlar.

Doğada uzun yıllar parçalanmadan kalırlar.

İnsan vücuduna zarar vermezler.

İnsan vücuduna zarar verirler.

Kalıcı su ve toprak kirliliğine yol açmazlar.

Su ve toprak kirliliğine yol açarlar.

Tekstil ürünlerini fazla yıpratmazlar.

Tekstil ürünlerini yıpratırlar.

Sert sularda iyi temizleme yapamazlar.

Sert sularda iyi temizleme yapabilirler.

III. Yüzey gerilimini düşürerek kirin daha kolay temizlenmesini sağlar ve köpük oluşumunu artırırlar.

anlamında ……………………, su ile etkileşmeyen apolar kısma da suyu sevmeyen anlamında ………………… denir.



A) hidrofil

B) arap sabunu

C) sabunlaşma

D) hidrofob

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I, II ve III

Yukarıdaki metinde boş bırakılan yerlere aşağıdaki kelimeler getirildiğinde hangisi açıkta kalır?

B) I ve II

D) Yalnız I

4.

E) sabun

Deterjan Sabun ve Deterjanların Genel Özellikleri Bitkisel ya da hayvansal yağlardan elde edilirler.

II. Suyu seven (hidrofil) ve suyu iten (hidrofob) kısımlardan oluşurlar.

alkali metal tuzlarına ……………………



Yüzey aktif maddeler ile ilgili; I. Bulunduğu ortamın yüzey gerilimini düşürürler.

yısı (C12 – C18) olan oleik asit, stearik

SO3–Na+

Deterjan



ye …………………… denir. Karbon sa-

Katı sabun • Deterjanlar petrol türevi organik bileşiklerden elde edilir. Toz, sıvı, jel ya da tablet formunda olabilirler.

Sabun

tif maddeler, sertlik gidericiler, kirin geri döşümünü engelleyiciler, ağartıcılar ve dolgu maddeleridir.

MİRAY YAYINLARI

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

3. Deterjanların temel bileşenleri; yüzey ak-

TEMİZLİK MADDELERİ

COO –Na+

C) II ve III

E) I ve III

• Bitkisel ve hayvansal yağların bazik ortamda tepkimesi sonucu deterjanlar oluşur. • Kirler genel olarak apolar yapılıdır. • Yumuşak sabunlar, sert sabunlara göre suda daha çok çözünürler. • Arap sabunu, traş köpüğü ve sıvı el sabunu yapımında kullanılır.



2. Sabun ve deterjanların yağlı kiri temizleme aşamaları aşağıda görülmektedir.

Yukarıdaki ifadeler doğru ise (D) yanlış ise (Y) ile gösterildiğinde sıralama aşağıdakilerden hangisi gibi olur? A) Y, Y, D, D



B) Y, D, D, D C) Y, D, Y, D

D) D, Y, D, Y

Hidrofob uç

E) D, D, Y, Y

Hidrofil uç Kir

a



• Deterjanlar ise sert sularda çökelek oluşturmazlar. Bu nedenle temizleme özelliklerini her türlü suda korurlar.

b

c

5.

Buna göre;

II. Temizleme işlemi sırasında sabun ve deterjanın polar kısmı kire etki eder. III. b’de zeminden kısmen ayrılan yağ molekülleri c’de tamamen yüzeyi terkeder.

ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve III

B) II ve III

D) I, II ve III

C) Yalnız II

E) Yalnız III

ÖĞRETMENİN NOTU

Yağ asitlerinin sodyum veya potasyum tuzlarına sabun denir. Yağ asidinin sodyum tuzuna katı (beyaz) sabun, potasyum tuzuna ise sıvı (arap) sabunu denir.

I. Suda çözünmüş sabun veya deterjan moleküllerinin hidrofob uçları kir ile etkileşir.

Uyarı • Sert sularda fazla miktarda Ca2+ ve Mg2+ iyonları bulunduğu için sabunlar bu iyonlarla çökelek oluşturarak temizleme özelliklerini kaybederler. Bu nedenle sert sularda aynı temizlik etkisi için daha fazla sabun harcamak gerekir.

272

Temizlik Malzemeleri



Aşağıdaki maddelerden hangisi sabundur? A) C12H25OSO3Na

B) Na2CO3

C) C17H35COONa

D) NaCIO

E) C2H5OH

cuklarda katı sabunla ilgili bilgiler verilmiştir.

●

Doğada kolaylıkla parçalanır.

III. Sert sularda iyi köpürür.

II



III

Sert sularda çökelek oluşturur.

yukarıdaki yargılar doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendirildiğinde doğru sıralama hangi seçenekteki gibi olur? A) D, Y, D

B) Y, D, D

B) I ve III

9. b

E) Yalnız I

MİRAY YAYINLARI

D) II ve III

a



Te mi ko Uzu sa zlem lay n ö bu ko mü Çe na e pr lay rl vr be ens bo üdür nz ne e kir i z , un er bi de lili . m n o ğin az lur e . .

ik izl m te ür. a t ud ük k s üş ğu vi d o S işle c

tr r. da Pe vidi ar ul ür. re s ü t r t r ü Se köp

A) a ve d

B) b ve e

C) Yalnız e

E) c ve f

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

Kuyruk



CH2

CH2

CH2

SO3–Na



II. Çamaşır sodası da sabun, deterjan ve çamaşır suyu gibi temizlik amacıyla kullanılan maddelerden biridir.

B) Uzun zinciri, mikroorganizmalar tarafından parçalanır.

D) Yüzey aktif maddedir. E) Sadece sıcak sularda temizleme işlevi görür.

Temizlik malzemeleri ile ilgili; I. Sabun çözeltisi kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir.

A) Yapısında benzen bulunduğu için mikroorganizmalar tarafından doğada uzun yıllar parçalanamaz.

C) Kuyruk kısmı apolar, baş kısmı ise polar yapıya sahiptir.

B) Su ve toprak kirliliğine yol açma

2 3 4

C) Sert sularda iyi temizleyebilme

5

D) İnsan vücuduna zarar vermeme

6

E) Katı veya sıvı formda olabilme

7

Çözüm

8

Hem sabunlar hem de deterjanlar katı ya da sıvı formda bulunabilir.

Cevap: E

9 10 11 12 13

Öğretmen Notu Sabun ve Deterjanın Temizleme Özelliği • Sabun ve deterjan taneciklerinin ortak özelliği baş ve kuyruk olmak üzere iki kısımdan oluşmalarıdır.

Kuyruk

Baş

Baş: Suyu seven (hidrofil) kısımdır. Polar yapılı olduğu için su ile etkileşir. Kuyruk: Suyu sevmeyen (hidrofob) kısımdır. Apolar yapılı olduğu için kir ile etkileşir.

• Sabun ve deterjanların etkisi yağlı kirler üzerinde gözlemlenir.

Baş

Bu bileşik ile ilgili, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Bitkisel yağlardan üretilme

• Kir, vücutta veya herhangi bir yüzeyde oluşan görüntü veya sağlık açısından sorunlar oluşturabilecek istenmeyen maddelere denir. Kirler su ile kolayca uzaklaşabilen toz, toprak, çamur gibi anorganik yapıda olabileceği gibi, suda çözünmeyen yağ benzeri organik maddelerden de oluşabilir.

10.

yani deterjanın etken maddesinin formülü verilmiştir. CH3

Aşağıdakilerden hangisi hem sabunların hem de deterjanların özelliğidir?

e

Yukarıdaki görselde deterjanlar ile ilgili verilen bilgilerden hangileri yanlıştır?

D) Yalnız a

7. Aşağıda dodesil benzen sülfonat bileşiğinin

ol

ÜNİTE

1

Örnek

A ve D seçeneği sadece sabunların, B ve C seçenekleri ise sadece deterjanların özellikleri olduğu için ortak özellik değildir.

f

d

C) I, II ve III

C) D, Y, Y

E) D, D, D

D) D, D, Y

Buna göre bu ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

formülü verilen bileşik ile ilgili; II. ★ ile gösterilen kısım hidrofil, ● ile gösterilen kısım ise hidrofobdur.

SABUN



★

I. Yumuşak sabundur.

I

Kimyasal formülü C17H35COONa şeklindedir.

KONUYU ÖĞRENELİM

CH3 – (CH2)16 – COO –K+

8.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

6. Aşağıda kavram haritasında bulunan kutu-

III. Çamaşır suyunun oda koşullarında pH değeri 7’den büyüktür.

verilen bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) Yalnız I

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Sabun ve Deterjanların Kirlere Etkisi • Suda çözünmüş deterjan molekülleri hidrofob uçları ile kire tutunurlar. • Deterjan molekülleri kirin etrafını sararlar. • Deterjan molekülleri hidrofob uçları ile kiri hapsederken hidrofil uçları ile de suya tutunurlar. Bu şekilde kir yüzeyden uzaklaştırılır.

273

1

Örnek

2

6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13

274

Y

I. Temizlik maddesi olarak kullanılırlar. Z

II. Organik bileşiklerdir.

Yukarıda X, Y ve Z maddeleri şekilde verildiği doğrultuda birbirleriyle etkileşmektedir. X maddesi yağlı bir kir olduğuna göre; I. Y maddesi sabundur. II. Z maddesi su olabilir. III. Y maddesinin apolar kısmı ile X maddesi etkileşir.

III. Yapılarında polar ve apolar kısım bulunur. Polar kısım hidrofil, apolar kısım ise hidrofobdur.

B) I ve II

D) II ve III

özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız III

B) Yalnız I

D) I ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

4.



C) I, II ve III

E) II ve III

A) Hidrofil kısmı (–COOK) şeklinde olan bileşiklerine yumuşak sabun denir.

C) I ve III

E) I, II ve III

B) Hidrofob kısmındaki karbon sayısı arttıkça suda çözünmesi zorlaşır.

Çözüm Y maddesi sabun değil deterjandır. Z maddesi deterjanın polar kısmıyla etkileştiği için su olabilir. Kirle etkileşen kısım apolar kısımdır. Cevap: D

C) Karbon sayısı 12’nin altında olan bileşiklerinde apolar özelliği azaldığı için kirleri çözme konusunda yetersiz kalır.

2.

D) Dezenfektan özelliği yoktur. E) Bitkilerden elde edilen yağ asitlerinin oluşturduğu sabunlar suya karşı dayanıksızdır.

Öğretmen Notu KIŞISEL TEMIZLIK MALZEMELERININ FAYDA VE ZARARLARI • Temizlik insan ve çevre sağlığı için çok önemlidir. Yetersiz temizlik birçok hastalığa neden olur. • Kişisel temizlik; el, yüz, diş ve vücut temizliği olarak sınıflandırılabilir. Kişisel temizlikte en çok kullanılan temizlik malzemeleri şunlardır; Katı Sabun • Yağ asitlerinin sodyum tuzudur. • El ve vücut temizliği için kullanılmasının yanında narin çamaşırların temizlenmesinde de kullanılabilir. • Kalıp veya toz hâlinde ticari formları bulunur. Faydaları • Kirlerin suyla uzaklaştırılmasını sağlar. • Elde edilmesi kolay olduğu için ucuz ve ulaşılabilir bir malzemedir. • Doğaldır. Cildi deterjan türü maddelere göre daha az tahriş eder. • Doğada kolayca parçalanıp zararsız türlere dönüşebilir. Bu nedenle çevreye olumsuz bir etkisi yoktur. Zararları • Cilt kuruluğuna veya alerjik reaksiyonlara neden olabilir. • Tek kullanımlık olmadığından farklı kullanıcılar arasında mikroorganizmaların yayılmasına neden olabilir. Bu nedenle herkese açık yerlerde kullanımı uygun değildir. • Köpüklü veya ıslak bırakıldıklarında yüzeyinde bakteri veya mantar üreyebilir.

Sabunlar ve kimyasal formülleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?



Şampuanların saça etkileriyle ilgili; I. Saçın parlak görünmesine yardımcı olurlar. II. Kirin temizlenmesini sağlarlar. III. Aşırı kullanımı, saçların doğal koruyucuları olan yararlı bakterilerin yok olmasına ve hastalıklara neden olabilir.



verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) I ve II

B) I, II ve III

D) Yalnız II

MİRAY YAYINLARI

5

SO3– X

Temizlik Malzemeleri

1. Sabun ve deterjanlar ile ilgili;

3 4

TEST • 2

KONUYU ÖĞRENELİM

ÜNİTE

5.

Bilgi

C) II ve III

E) I ve III

Sabunlar bazik tuzlardır. Deterjanlar gösterir.

asidik

OSO3–Na+ Y

özellik

✔

✔

Deterjanlar bitkisel ve hayvansal yağ asiti içerir.

X

Sabun ve deterjanlar, yüzey aktif maddelerdir.

Yukarıda verilen bileşik için,

Y

✔

Sabunlar genellikle 1A grubu metallerini içerir.

3.



D

✔

✔

I. X kısmı hidrofil uçtur. II. Y kısmı hidrofob uçtur.



Yukarıda sabun ve deterjanlar ile ilgili bazı bilgiler verilmiş, yanlarına doğru/yanlış oldukları işaretlenmiştir.



Buna göre, işaretlemelerden kaç tanesi doğrudur?

III. Sabundur.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) I ve II

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) I, II ve III

A) 1

B) 2

C) 3

D) 4

E) 5

Çamaşır suyu; • NaCIO katısının seyreltik sulu çözeltisidir. • Yapısında apolar uç bulundurur.

• Bazik karakterlidir.

I. Hidrofil ve hidrofob kısım içerirler.

• Etken maddesi sodyum hipoklorittir.

II. Ca2+ ve Mg2+ iyonları ile çökelek oluştururlar.

Yukarıda çamaşır suyu ile ilgili verilen bilgiler sırasıyla doğru ise (D), yanlış ise (Y) ile işaretlendiğinde aşağıdaki sıralamalardan hangisi elde edilir? A) D, D, D, D

B) D, Y, Y, D

D) D, Y, D, D

Sabun ve deterjanlar ile ilgili;

III. Mikroorganizmalar tarafından kolay parçalanır.

C) Y, Y, D, D

E) Y, D, D, D

ifadelerinden hangileri sabunlar için doğru deterjanlar için yanlıştır? A) I ve II

B) II ve III

E) Yalnız II

MİRAY YAYINLARI

D) Yalnız III

C) I ve III

7. Belgin, okulda ders çalışırken bir yandan

9.

Meyve ve sebzeleri mikroorganizmalardan temizlemek için

tost yemektedir. Tostundaki ketçap turuncu formasına damlayınca çok üzülür. Eve gidince deterjan ile formasını yıkar, ketçap lekesinin çıkmadığını görünce Sibel Öğretmen’in kimya her yerde konusunda çamaşır suyu ile ilgili;

I KİREÇ KAYMAĞI

II

I. Kimyasal formülü NaOCI’dir. II. Renkli kıyafetlerde kullanılması uygundur.

Reçel yapımında meyvelerin dağılmasını önlemek için

III. Sistematik adı, sodyum hipoklorittir.

diye bilgi verdiğini hatırlar. Formasını çamaşır suyu ile yıkar.



Belgin, sonuçla karşılaşınca hatırladıklarından hangilerinde konuyu dikkatli dinlemediğini fark eder? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

III



Hijyen sağlamak için

Kireç kaymağının kullanım alanları ile ilgili yukarıda verilen kavram haritasındaki bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Sıvı Sabun • Yağ asitlerinin potasyum tuzudur. • El ve vücut temizliği için kullanılabildiği gibi ev temizliğinde de kullanılabilir. Faydaları • Kirlerin suyla uzaklaştırılmasını sağlar. • Cildi katı sabunlara göre daha az kurutur ve tahriş eder. • pH değeri katı sabunlara göre cilt için daha uygundur. • Herkese açık yerlerde kullanım için daha uygundur. İhtiyaç duyulan kadar alınabilen basmalı sabun kutuları (dispanser) sayesinde farklı kullanıcılar arasında mikrop geçişine neden olmaz. Zararları • Kalıp hâlinde bulunamadığı için ek bir ambalaj içinde saklanır. Bu tür ambalajlar plastik türü malzemeler olduğu için çevre sorunlarına neden olabilir. Plastik ambalaj kullanımı ayrıca ülke ekonomisine de zarar verir. • Durulanma süresi katı sabunlara göre daha uzundur bu nedenle su sarfiyatını artırabilir. Şampuanlar • Saçlardaki yağ, toz ve kirlerin temizlenmesi için kullanılan temizlik malzemelerine şampuan denir. Ancak günümüzde vücut temizliği için de şampuanlar üretilmektedir. Faydaları • Farklı saç tipleri için geliştirilmiş formları bulunur. Bu nedenle kullanıcılar ihtiyaçlarını daha rahat karşılar. • Kozmetik anlamda daha canlı, parlak ve kolay taranan saçlar elde edilmesini sağlar. • Farklı saç sorunlarına yönelik çözümler sunabilir. Kepek giderme, saç dökülmesini önleme, yağlanmayı önleme, hızlı uzama gibi faydalar sağlayabilir. Zararları • Saç derisinde doğal olarak bulunması gereken cildin ürettiği yağı da temizlediği için saçların daha güçsüz olmasına neden olur. • Saç dökülmesine neden olabilir. • Deterjan türevi olduğu için petrolden elde edilir. Bu nedenle ülke ekonomisine zarar verir. • İçerisinde birçok kimyasal madde bulunduğu için alerjik reaksiyonlara ve çeşitli saç derisi rahatsızlıklarına yol açabilir. • Doğal bir ürün olmadığı için doğada parçalanması zordur. Bu nedenle fazla kullanımı çevre sorunlarına yol açabilir. • Plastik ambalajlarda saklandığı için aşırı plastik kullanımına bağlı sorunların artmasına neden olur.

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE



KONUYU ÖĞRENELİM

8.

6.

275

1 2 3

Örnek

III. Alkali metal içerme

5

8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13

A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

3.

lerden çamaşır suyu ve kireç kaymağı için ortak olmayan özellikler sonbahar sonunda dökülecektir.

II. Ciltte kuruluğa neden olma Verilen özelliklerden hangileri hem katı hem de sıvı sabunların özelliğidir?

7

Temizlik Malzemeleri

1. Görseldeki çiçeğin yaprağında verilen bilgi-

I. Yağlardan elde edilme

4 6

TEST • 3

KONUYU ÖĞRENELİM

C) I ve III

E) I, II ve III

Kimyasal formüllerinde klor ve oksijen bulunur.

Çözüm Sabunların tümü yağlardan elde edilir. Ciltte kuruluk yaparlar. Na ve K gibi alkali metaller bulundururlar. Cevap: E

Sulu çözeltileri baziktir.

Suya verdikleri katyonlar aynıdır.

Temizlik malzemeleridir.

• Şampuanlarda saç telini güçlendiren, saçın dökülmesini engelleyen, saçı kalınlaştırıp düzleştiren kimyasallar kullanılmaktadır. Bu kimyasallar saç derisinden geçerek alerjik reaksiyonlara neden olabilir.

Öğretmen Notu Diş macunu • Dişlerin temizliği için kullanılan bazik bir temizlik malzemesidir. Faydaları • Yemekler genellikle ağızda asidik bir ortam oluşmasına neden olduğu için diş macunları mekanik temizliğin yanında bazik yapısı sayesinde ağız içinin nötrleşmesini sağlar. • Yapısında bulunan florür dişleri güçlendirir ve çürümeleri azaltır. • Genellikle yapısında bulunan mentol ve benzeri aromalar nefesi ferahlatır ve ağız kokusunu azaltır. Zararları • Fazla kullanımı diş minesinin aşınmasına neden olduğu için, diş hassasiyetine veya diş kayıplarına neden olabilir. • Yapısında bulunan florürün fazla kullanımı dişte renk değişikliğine neden olabilir. • Doğal bir ürün değildir. Bu nedenle çevre kirliliğine neden olur.

C

• Florürlü diş macunları diş çürümesini engellemesine rağmen fazla kullanılması diş minesinin aşınmasına neden olur.

Buna göre; sonbahar sonunda çiçeğin görüntüsü aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir?

A)

B)

D)

C) MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

E)



Buna göre; I. Kişisel temizlikte kullanılan maddelerin hiç birinin sağlığa zararı yoktur. II. Bazı temizlik maddelerinin fazla kullanılması sağlık sorunlarına yol açabilir. III. Temizlik maddelerinin içinde bulunan kimyasallar sağlığımızı tehdit edebilir.



ifadelerinden hangileri doğrudur? A) II ve III

B) I ve II

D) Yalnız I

C) I, II ve III

E) Yalnız II

Örnek Kişisel temizlik maddeleri ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Şampuanlar saç dökülmesine neden olabilir. B) Diş macunu bazik yapılı bir maddedir. C) Katı sabunlar ıslak bırakıldıklarında üzerlerinde bakteri üreyebilir. D) Şampuanlar doğal maddelerdir. E) Diş macunu diş minesini aşındırabilir.

Çözüm Şampuanlar petrolden elde edilen deterjanlar içerir. Bu nedenle doğal değildirler. Cevap: D

276

2.

I. Kireç kaymağı, sönmüş kireç süspansiyonundan klor gazı geçirilmesi ile elde edilir.

4.

II. Saç derisini inceltmesi

II. Ca(OCI)2 formülü ile gösterilir.

III. Saç tiplerine göre çeşitlilik göstermesi

III. Havuz suyunda yosun oluşumunu önlemede kullanılır.

Yukarıda kireç kaymağı ile ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

I. Saç dökülmesini engellemesi

IV. Saçı yumuşatması ve parlak göstermesi V. Saçı taranır hâle getirmesi

Yukarıda verilen etkilerden hangisi şampuanın faydaları arasında yer almaz? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

5.

KONUYU ÖĞRENELİM

7.

ÜNİTE

1 •

Öğretmen Notu

Çevre hijyeni

HIJYEN AMAÇLI KULLANILAN TEMIZLIK MALZEMELERI

Sıvı sabun

•

•

El temizliği

Çamaşır suyu ile ilgili; I. Etken maddenin formülü NaOCI’dir. II. Etken maddesinin formülü sodyum klorit olarak adlandırılır.

Şampuan

III. Yükseltgenme yoluyla çamaşırları ağartır. IV. Dezenfektan olarak kullanılır. V. Cilde temas ettirilmeden kullanılmalıdır.

•

•

Saç temizliği



verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) V

B) IV

C) III

D) II

E) I

Yukarıda verilen temizlik maddelerinin uygun kullanım alanları ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

D)

B)





C)

E)

10

• Yükseltgen özelliğe sahip olduğu için mikroorganizmaları öldürür. • Cilde temasından kaçınılmalıdır. Deri hücrelerine zarar verip ciltte tahrişe yol açar.

• Yükseltgen özelliğinden dolayı mikroorganizmaları öldürür.



• Halk arasında hijyen dışında reçellerde veya tatlılarda bazı meyvelerin dağılmasını önlemek için meyveyi sertleştirmek amacıyla da kullanılmaktadır.

Örnek

III. Diş çürümelerini engellemek

V. Diş direncini azaltmak

C) III

ifadelerinden hangileri doğrudur? B) I ve II

D) IV

E) V

C) II ve III

E) I, II ve III

11 12 13

III. Petrol türevi maddelerden elde edilirler. yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin değildir? A) Yalnız I

A) Yalnız III

D) Yalnız II

Yukarıda verilen özelliklerin hangisi diş macununun faydalı özelliklerinden birisi değildir? B) II

II. Yükseltgenme yoluyla temizlik ve hijyen

çıkan CI2 gazı zehirlidir.

IV. Yiyeceklerin asidik özelliklerini nötralize etmek

A) I

I. Plastik ambalaj atığı oluştururlar. II. Kalıcı toprak ve su kirliliğine yol açarlar.

III. Tuz ruhu çözeltisi ile karıştırılınca açığa

II. Dişlerimizin temiz görünmesini sağlamak

Kişisel temizlikte kullanılan maddeler ile ilgili;

I. Çamaşır suyudur. sağlayan bir maddedir.

I. Ağız ve diş hijyenini sağlamak



Seyreltik sodyum hipoklorit çözeltisi ile ilgili;

7

• Ağartıcı özelliğe sahiptir.

• Sönmüş kireç- su karışımından klor gazı geçirilerek elde edilir.

NaOCI çözeltisi

6

9

• Kalsiyum hipoklorittir. (Ca(ClO)2)

Seyreltik

5

8

Kireç Kaymağı

8.

4

• Sodyum hipokloritin (NaClO) seyreltik bir çözeltisidir.

• Tablet ya da toz formlarda bulunabilir.

6.

3

Çamaşır Suyu

• Beyaz çamaşırların temizliği için kullanılabilir. Ancak renkli çamaşırların rengini ağartır ve bozar.

MİRAY YAYINLARI

A)

• Sağlığa zarar verebilecek durumlardan kaçınmaya ve bu tür durumlardan korunmak için alınan temizlik önlemlerine hijyen denir. Hijyen amaçlı olarak kullanılan temizlik malzemeleri şunlardır:

• Her türlü ev, iş yeri, alışveriş merkezi, okul, hastane gibi halka açık ya da kişisel alanda hijyen amaçlı kullanımı uygundur.

Kireç kaymağı



2

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

•

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm Katı sabunlar plastik atık oluşturmaz. Sabunlar toprak ve su kirliliğine neden olmaz. Sabunlar doğal yağlardan elde edilirler. Cevap: E

277

TEST • 4

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

POLİMERLER

4

Polimerleşme Olayı

5 6

• Polimer kelime olarak poli (çok), mer (parça) kelimelerinin bileşiminden türemiştir ve çok parça demektir.

8

• Küçük bir veya birkaç molekülün uç uca eklenmesiyle binlerce tekrarlayan birimlerden oluşan çok büyük moleküllerdir.

9

• Polimer içinde tekrarlayan en küçük birimlerine mer denir.

7

10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13

1. İki monomerin birleşmesiyle oluşan mole-

3.

küle I üç monomerin birleşmesiyle oluşan moleküle II , dört monomerin birleşmesiyle oluşan moleküle ise III denir.

B) I. trimer

C) I. dimer

II. tetramer

II. dimer

II. trimer

III. trimer

III. mer

III. tetramer

A) I. dimer

• Kendisini oluşturan küçük başlangıç molekülüne monomer denir.

I. Nişasta II. Pamuk III. Polietilen teraftalat



Yukarıdaki boşluklara sırası ile aşağıdaki ifadelerden hangisi yazılmalıdır?

Yukarıda verilen polimer çeşitlerinden hangileri doğal polimere örnek verilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) I ve II

C) Yalnız III

E) II ve III

D) I. monomer E) I. dimer

• İki monomerden oluşan yapıya dimer denir. • 3, 4,…. monomerden oluşan yapılar, trimer, tetramer vs. şeklinde devam eder.

II. dimer

II. trimer

III. trimer

III. monomer

4.

• Binlerce monomerin bir araya gelmesiyle oluşan çok büyük moleküllere polimer denir.

Bir polimerin moleküler yapısından bir kesit

• Polimerler doğal olarak doğada oluşabileceği gibi günümüzde yapay olarak da elde edilirler.

2.

PVC Profil I



Çelik Tencere Teflon Tava II III

Yukarıdaki maddelerden hangileri polimerleşme ürünü değildir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Nişasta ve pamuk doğal polimerlere örnektir.

Örnek Polimerler ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi kesinlikle yanlıştır?

H

A) Polimerleşme doğada kendiliğinden gerçekleşebilen bir olaydır. B) Polimerlerin tekrarlayan en küçük birimine trimer denir. C) Polimeri oluşturan küçük moleküllere monomer denir.



Polimerin tekrarlayan en küçük birimine mer denir. Cevap: B

$

C

H

5. Doğal kauçuk, kauçuk ağacından elde edilen beyaz bir sıvıdır. Doğal kauçuk ihtiyacı karşılayamadığı için yapay (sentetik) kauçuk elde edilmektedir. Yapay kauçuğun birçok kullanım alanı mevcuttur.

—C—C—

CI

H

(a)

CI

(b)

I. Otomobil lastiği

I. a bileşiği monomerdir.

II. Silgi

II. b molekülü polimerdir.

E) Polimer kelime anlamı olarak çok parça demektir.

Çözüm

H



H

H

n C

D) Selüloz doğal bir polimerdir.

278

Polimerler ve Geri Dönüşüm

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE



III. Ayakkabı tabanları

III. b bileşiği kimyasal olaylara ve dış etkilere karşı oldukça dayanıklıdır.

IV. Ameliyat eldivenleri

Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

V. Gemi halatı

A) I ve II

B) II ve III

D) Yalnız II

C) I ve III

E) I, II ve III



Kauçuğun kullanım alanları ile ilgili yukarıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

9.

Polimer

sında; I. İşlenmelerinin kolay olması II. Genellikle esnek ve hafif olmaları

a. Polietilen

I. Gemi halatı

b. Kevlar

II. Cam çerçeve profili

III. Üretim maliyetlerinin düşük olması

hangileri sayılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

III. Otomobil lastiği

C) II ve III

c. Politetraflor eten

E) I, II ve III

D) I ve III

IV. Plastik oyuncak d. Polivinilklorür V. Yapışmaz tava e. Yapay kauçuk

7.



KONUYU ÖĞRENELİM

Kullanım Alanı

1

B) II

Yaygın Polimerlerin Kullanım Alanları Kauçuk • Doğal kauçuk, kauçuk ağacından elde edilen beyaz bir sıvıdan üretilir. • Günümüzde petrol türevi ürünlerden yapay kauçuk da elde edilebilmektedir. • Kauçuğun çok geniş kullanım alanları vardır. Bunlardan bazıları otomobil lastiği, silgi, yer döşemesi, ayakkabı tabanları, temizlik ve ameliyat eldivenleri, oyuncak toplar, kablo yalıtımı, ambalaj poşetleridir.

C) IV

D) V

Teflon ile ilgili; I. Isıya ve kimyasal maddelere karşı dayanıklıdır. II. Çok sayıda tetrafloretilen monomerinin bir araya gelmesi ile oluşur.

E) VI

yukarıda verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

Kauçuğun bazı kullanım alanları

A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız II

E) Yalnız I





Kullanım Alanı

I.

Kevlar

a.

Kurşun geçirmez yelekler, miğfer, uçak kanadı

Il.

Teflon

b.

Ameliyat eldiveni, ayakkabı tabanı

Kauçuk

c.

Yanmaz yapışmaz mutfak gereçleri

II. Selüloz

Yukarıda bazı polimerler ve kullanım alanlarının eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

III. Protein

A) I. a

B) I. c

IV. Doğal kauçuk

II. b

II. a

II. c

V. Kevlar

III. c

III. b

III. b

Yukarıda verilen polimer maddelerden hangisi doğal polimer değildir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

D) I. b

C) I. a

E) I. b

II. c

II. a

III. a

III. c

7 8 9

13

C

H

C—C H

H

H

n

Polietilen Polimer

• Polimerlerin formülü müfredatta olmamasına rağmen monomer ve polimeri ayırmak için bir örnekle belirtilmiştir.

C) I ve II

I. Nişasta

C

H

Uyarı

lll.

8.

H

Etilen Monomer

Polimer

6

Polietilen (PE)

H

10.

5

12

n

III. Oluşumu kimyasaldır.

4

11

MİRAY YAYINLARI



Teflon, çok geniş kullanım alanı olmakla beraber son yıllarda leke tutmaz kumaşların eldesinde de kullanılan bir polimerdir.

3

10

VI. Kağıt

H

2

Öğretmen Notu

Yukarıdaki polimerler ile kullanım alanları eşleştirildiğinde hangisi açıkta kalır? A) I

ÜNİTE

• Etilenin polimerleşmesi sonucu elde edilir. • Sentetik bir polimerdir. • Kullanım amaçlarına göre düşük yoğunluklu ya da yüksek yoğunluklu olarak farklı türlerde üretilir. • En yaygın kullanılan polimer türlerinden biridir. Başlıca kullanım alanları, market poşetleri, oyuncaklar, gıda saklama kutuları, boya kutuları, sepet, leğen, mutfak gereçleri, çanta şeklinde sıralanabilir.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

6. Polimerlerin tercih edilme sebepleri ara-

Polietilen Tereftalat (PET) • Glikol ve tereftalik asidin önce birleşip sonra polimerleşmesi sonucu oluşan bir polimerdir. • PET günlük hayatımızda çok fazla yer bulan bir polimer çeşididir. En çok su, meşrubat, sıvı yağ ve deterjan kutularında kullanılır. Kevlar • Amin ve asit klorür türü organik bileşiklerin önce birleşip sonra polimerleşmesi sonucu elde edilen özel bir polimer türüdür. • Dayanıklı bir malzeme olduğu için başlıca kullanım alanları, kurşun geçirmez yelekler, ısıya dayanıklı kıyafetler, miğferler, uçak kanadı, gemi halatı, araç zırhı, tırmanma ipleri şeklinde sıralanabilir.

279

TEST • 5

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4

Öğretmen Notu

1.

Polivinil klorür (PVC)

6

• Polyester aşırı terleme sonucu vücut ısıl dengesini bozar.

7

• Polimerlerde yumuşaklığı artıran ftalatlar karaciğer, böbrek ve üreme organlarına zarar verebilir.

8 9

PVC borular

10

• Vinil klorür bileşiğinin polimerleşmesi

12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13



Yukarıda polimer maddelerin sağlığımıza verebileceği bazı zararlar ifade edilmiştir.



Buna göre;

sonucu elde edilir. • Dış ortam şartlarına dayanıklı bir malzeme olduğu için daha çok kapı pen-

I. Atıkları görüntü kirliliğine neden olur. II. Hazır gıdaların ambalajlarında kullanılan polimerler güneş ışığına maruz kaldığında kendini oluşturan monomere dönüşerek ambalajdan gıdaya toksik madde geçişine neden olabilir. III. Kolay şekillenebilir.

Zararları

Polimer



cere doğraması olarak kullanılır. Ayrıca kirli su, temiz su ve gider boruları,

I.

Polyester

çatı ve yer kaplamalarında kullanılır.

Il.

Ftalat

lll.

Bisfenol

Politetraflor Eten (Teflon) (PTFE) • Tetraflor etenin polimerleşmesi sonu-



cu oluşur. • Başlıca kullanım alanları, yanmaz ya-

Aşırı terleme Böbrek ve karaciğer rahatsızlığı

B) Yalnız III

D) II ve III

kaplarıdır. Teflon kaygan bir malzeme

Yukarıdakilerden hangileri polimerlerin olumsuz özelikleri arasında sayılabilir? A) Yalnız I

B) I ve II

D) I ve III

C) II ve III

E) I, II ve III

Kanserojen etki

tabloda polimer ve zararlarından hangileri yukarıdaki ifadeler arasında yer almamaktadır? A) Yalnız II

pışmaz mutfak gereçleri ve endüstri

C) I ve II

E) I, II ve III

olduğu için, sürtünmenin az olması gereken araç parçalarında ve rulmanların (bilye) iç yüzeylerinde kullanılır.

4. 2.

Geri dönüşüme uygun olanları bulunur. I

Polistiren (PS) • Stiren (vinil benzen, fenil etilen) monomerinin polimerleşmesi sonucunda

Kolay işlenebilir.

elde edilir.

III Polimerlerin Olumlu Özellikleri

bina dış cephelerinde mantolama işlemlerinde kullanılır. Ayrıca elektronik malzeme kutularının içinde koru-

IV Hafif oldukları için kullanıldıkları alanlarda taşıma kolaylığı sağlarlar.

yucu olarak, tek kullanımlık çatal, kaşık, bıçak, bardak, tabaklarda, yumurta, meyve, sebze, tavuk ve et ürünlerinin ambalajlanmasında kullanılabilir. • Halk arasında strafor olarak bilinir.

Kolay şekillendirilebilir.

II

• Genellikle yalıtım malzemesi olarak



V İmhâ edilmeleri zor olup, yakmak atmosfere zararlı gaz salınımına neden olur.

Yukarıdaki kavram haritasında verilen özelliklerden hangisi polimerlerin olumlu özelliklerinden değildir? A) I

280

3.

• PVC içerisinde kullanılan kimyasallar çocuklarda endokrin sisteminde sorunlara yol açabilir. • Elyaf tekstilde kullanılır, solunum yollarında ve gözlerde tahrişe neden olabilir.

5

11

Polimerler ve Geri Dönüşüm

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

B) II

C) III

D) IV

E) V



Geri dönüşümler de daha kalitesiz ürün oluşabilir. I Doğada parçalanmayan polimerPetrolden üretiller nedeniyle okdikleri için ülke yanuslardaki canekonomisine zalı yaşamı olumsuz rarı vardır. etkilenmektedir. II III Polimerlerin Olumsuz Özellikleri IV V Isı ve elektriği iletDoğada parçalanmemesi nedeniyle ması uzun zaman yeni kullanım alanalır. ları sunar.

Yukarıdaki kavram haritasında verilen özelliklerden hangileri polimerlerin olumsuz özelliklerinden değildir? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

7.

H

ması çevre kirliliğini de beraberinde getirmiştir. Plastik maddeler polimer madde olarak bilinen ve ısıl işlemle eritilerek basınçla şekillendirilebilen maddelerdir.

n C

$

C

H

Buna göre, plastiklerin geri dönüşümü ile ilgili,

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

5

• İşlenmeleri kolaydır.

6

A) a. mer

• Dayanıklı ve uzun ömürlüdürler.



b. polimer

b. mer

c. monomer

c. polimer

D) a. monomer

c. monomer

c. mer

• Zamanla birçok yerde ahşabın yerini aldıkları için ormanların korunmasına destek olurlar.

12

• Hafif olmaları sayesinde kullanıldıkları alanlarda taşıma kolaylığı ve araçlarda yakıt tasarrufu gibi avantajlar sağlarlar.

• Tıpta ve diş hekimliğinde protezlerde ve elektronik cihazlarda kullanılırlar.

• Isıya ve kimyasal maddelere dayanıklıdır. • Sürtünme katsayısı küçüktür.

• Geri dönüşüme uygun olanları bulunur. Olumsuz Özellikleri

• Elektrik yalıtkanıdır.

• Atıkları görüntü kirliliğine neden olur.

• Monomeri tetrafloretilen’dir.

• Doğada zararsız türlere parçalanmaları çok uzun zaman alır.

Yukarıda özellikleri verilen polimer maddeye aşağıdakilerden hangisi örnek verilebilir?

C)

• Bazı polimerlerin parçalanma ürünleri toprak ve su kirliliğine neden olur. • Güneş ışınına maruz kalmış polimerler kendini oluşturan monomere dönüşüp, ambalajdan gıdaya toksik madde geçmesine neden olabilir.

B)

Pet şişe

Polietilen plastik oyuncak

• Petrol türevi maddelerden üretildiği için ülke ekonomisi için olumsuz etkiler yaratır.

13

• İmha edilmeleri zordur, yakmak atmosfere zararlı gaz salınmasına neden olur.

D)

• Geri dönüşümleri mümkün olsa da toplama, taşıma, depolama, temizleme gibi maliyetler nedeniyle yenisini üretmekten daha pahalı olabilir.

I. Kimyasal olaylara karşı oldukça dayanıklıdır.

Teflon tava

II. Atıkları ciddi çevre kirliliğine neden olur.

Kevlar paraşüt halatı

E)

III. Geri dönüşümü yapılabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur?

• Geri dönüşümleri sonucu daha kalitesiz bir ürün oluşabilir. İlk kullanımlarından kaynaklanan kirlilikler yeni ürüne geçebilir. • Günümüzde parçalanmayan polimer malzemeler nedeniyle okyanuslardaki canlı yaşamı olumsuz etkilenmektedir.

C) I ve III

E) I, II ve III

10 11

Bu polimer ile ilgili;

D) Yalnız III

9

• Kolay şekillenirler.

• Bir çoğu ısı ve elektriği iletmemesi nedeniyle yeni kullanım alanları sunar.

• En çok su, meşrubat, sıvı yağ ve deterjan kutularında kullanılır.

8

• Üretim maliyetleri düşüktür.

c. polimer

• Polietilen teraftalat (PET), glikol ve teraftalik asitin önce birleşip sonra polimerleşmesi sonucunda oluşur.

B) II ve III

• Kimyasallarla fazla etkileşmezler bu nedenle saklama kabı olarak kullanılabilirler.

7

b. polimer

A)

A) I ve II

• Genellikle esnek ve hafiftirler.

b. mer

b. monomer





B) a. monomer

E) a. mer

8.

3

Olumlu Özellikleri

C) a. polimer

MİRAY YAYINLARI

A) Yalnız I

2

Yukarıdaki tepkimede a, b ve c ile gösterilen yapıların genel adları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

III. Geri dönüşüm toplama, taşıma, depolama, temizleme gibi maliyetler nedeniyle yeniden üretmekten daha pahalı olabilir. verilen ifadelerden hangileri geri dönüşümün olumlu özelliklerindendir?

Öğretmen Notu

4

c

II. Plastikler genellikle petrol türevleri olduklarından geri dönüşümleri ülke ekonomisine katkı sağlar.



n

Polimerlerin Olumlu ve Olumsuz Özellikleri

I. Çevre kirliliğini kısmen önlemektedir.

6.

CI

ÜNİTE

1

b

a



KONUYU ÖĞRENELİM

H

—C—C—

CI

H





H

H

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

5. Plastik malzemelerin bir defa kullanılıp atıl-



Kauçuk lastik çizme

281

TEST • 6

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13

Öğretmen Notu

1.

Oyuncak ve Tekstil Ürünlerinde Kullanılan Polimerlerin Zararları

POLİMER

Yapay kauçuk Lastik eldiven, diş fırçası, tarak

• Ciltte tahriş ve alerjik reaksiyonlar • Solunum rahatsızlıkları

Kevlar

Kurşun geçirmez yelek, gemileri bağlamak için kullanılan halat, itfaiyecilerin üniformalarının imalatı

Polistiren

Plastik oyuncak, taşımacılıkta kullanılan köpük malzeme üretimi

• Depresyon • Üreme sorunları • Bağışıklık sistemi sorunları • Polimerlerin çabuk bozulmasını önlemek ya da kullanım alanına uygun olarak yeni özellikler kazandırmak için bazı katkı maddeleri de kullanılabilir. Bunların faydalarının yanında insan sağlığı için olumsuz etkileri de olabilir.

3.

KULLANIM ALANI

Buna kauçuğu Otomobil lastiği

• Polimerler güneş, ısı veya mekanik etkiler sonucunda zamanla kendisini oluşturan monomerlerin serbest radikallerine dönüşebilir. Bu maddeler aşağıdaki gibi sağlık sorunlarına yol açabilir.

• Kanserojen etki

Polimerler ve Geri Dönüşüm



Yukarıda bazı polimer malzemelerin kullanım alanları verilmiştir.



Buna göre, aşağıdaki maddelerden hangisi polimer kökenli bir madde değildir? A)





Günümüzde tüketim toplumunda çok fazla polimer, kağıt, cam ve metal malzemeleri çöpe atılmakta ve atık madde miktarı her geçen gün artmaktadır.



Aşağıdakilerden hangisi geri dönüşümün ülke ekonomisine olan katkılarından değildir?

B)

A) Enerji tüketimini arttırır. B) Atık malzemenin yeni bir ürün olarak kullanılmasını sağlar.

• Plastik ürünlerde yumuşaklığı artıran ftalatlar, böbrek, karaciğer ve üreme organlarına zarar verebilirler.

Diş fırçası

C)

• PET şişelerde oluşabilecek etilen glikol gözlerde ve solunum yollarında tahrişe neden olur, kanserojen etkiye neden olabilir. • PVC içerisindeki kimyasallar çocuklarda endokrin sistem sorunlarına neden olurlar.



D) Ham madde ihtiyacını azaltır.

D)

Lastik

Seramik

E)

• Elyaf tekstil ürünlerinde kullanılır, gözlerde ve solunum yollarında tahrişe ve ciltte alerjik reaksiyonlara neden olur. • Tekstil ürünlerinde kullanılan halojenli alev geciktirici maddeler, bağışıklık ve üreme sistemini olumsuz etkileyebilirler.

C) Doğal dengenin bozulmasını önler.

Kurşun geçirmez yelek

E) Yeni istihdam imkânları oluşturur.

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

Plastik oyuncak

• Polyester içeren tekstil ürünleri aşırı terlemeye neden olup vücudun ısıl dengesini bozarlar. İç çamaşırlarda kullanımı üreme sorunlarına kadar uzanan sağlık sorunlarına neden olabilir.

4.

• Bisfenol, poli karbonat olarak bilinen şeffaf plastik malzeme üretiminde ve oyuncaklarda kullanılır, kanserojen etkisi vardır. • Plastik oyuncaklarda kullanılan kadmiyum ve kurşun gibi ağır metaller sinir sistemi, böbrekler ve beyin gelişiminde sorunlara neden olabilirler.

2. Polimerlerin olumlu etkileri arasında; II. Dayanıklıdırlar.



I.

Kağıt

Ormanların korunmasını sağlar.

II.

Polimer

Petrol türevi olduğundan dışa bağımlılığı azaltır.

III.

Metaller

Doğal kaynaklarımızın daha verimli kullanılmasını sağlar.

özelliklerinden hangileri sayılabilir?

Yukarıdaki tabloda geri dönüştürülebilir maddeler ve geri dönüşümün faydaları ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I

A) Yalnız II

III. Genellikle yalıtkandırlar.

282

Geri Dönüşümün Faydaları

I. İşlenmeleri kolaydır.

Geri Dönüştürülebilir Malzeme Kullanımının Ülke Ekonomisine Katkısı

Geri dönüşümü temsil eden farklı semboller kullanılabilir.

Geri Dönüştürülebilir Madde

D) I ve III

B) I ve II

C) II ve III

E) I, II ve III

B) Yalnız III

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

hangisi doğal polimer olabilir?

monomer ve radikallere dönüşür. Bu maddeler depresyon, kanserojen etki, üreme sorunları gibi sağlık problemlerine yol açar.

Polimerlerin Geri Dönüşümü;

A) Polistiren (PS)

• Petrol türevi oldukları için ülkemizin dışa bağımlılığını azaltır.

B) Polietilen teraftalat (PET)

Bunlara;

C) Kauçuk

I. Plastik oyuncaklarda kullanılan kadmiyum ve kurşun gibi ağır metaller sinir sistemi, böbrek ve beyin gelişiminde soruna neden olabilir.

• Çevreye olumsuz etkileri azaltır. Bu da dolaylı olarak arıtma, temizleme gibi maliyetleri düşürür.

D) Polivinil klorür (PVC) E) Polietilen (PE)

II. Bisfenol, polikarbonat olarak bilinen şeffaf plastik malzeme üretiminde ve oyuncaklarda kullanılır, kanserojen etkisi vardır.

Kağıdın Geri Dönüşümü;

8.

A) Yalnız I

B) II ve III

D) I ve III

C) I ve II

I. Polimer

E) I, II ve III

8

• Enerji tasarrufu sağlar, çünkü camın eritilmesi için gereken enerji, sıfırdan üretilmesi için gerekenden daha azdır.

10

MİRAY YAYINLARI

• Madencilik faaliyetleri sonucu oluşacak çevre sorunlarını azaltır.

yukarıdakilerden hangileri örnek verilebilir? B) I ve III

D) Yalnız II

• Sera gazı salınımını azaltır. Polietilen tereftalat gösterir. Kolayca geri dönüşebilen plastik ürünleri ifade eder.

C) II ve III

E) Yalnız I

Yüksek yoğunlukta polietileni gösterir. Pek çok geri DİĞER uydönüşüm programına gunluğu ifade eder. Çok yönlü bir plastiktir, birçok maddeye geri dönüştürülebilir anlamına gelir.

9. Polimer maddelerin faydaları yanında zararları da vardır.

6. Polimerler farklı monomerlerden oluşabilece-

Polivinil klorürü gösterir. DİĞER Geri dönüşümü kabul edilir plastik malzemeyi ifade eder.

ği gibi tek tür monomerden de oluşabilir. Etilen glikol ile teraftalik asitten elde edilen, polietilen teraftalat farklı monomerlerden oluşmuş bir polimerdir.





Buna göre polimerler ile ilgili verilen; I. Hafif esnek ve dayanıklıdırlar.

Y$ –A–B–A–B–

DİĞER

II. Uzun yıllar doğada bozunmadan kaldıkları için çevre kirliliğine neden olurlar.

Buna göre; I. X, polistiren olabilir. III. X ve Y polimerlerinin kimyasal özellikleri aynıdır.

IV. Tek kullanımlık olanları çevreyi büyük oranda kirletir.

yargılarından hangileri doğrudur?

özelliklerinden hangileri zararlı özellikleri arasında sayılabilir?

A) Yalnız I

A) I ve III

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III



9 11 12 13

B) II ve IV

D) I, II ve III

C) I ve II

E) II,III ve IV

Polipropileni gösterir. Geri dönüşümü kabul edilebilir plastik malzemeyi ifaDİĞER de eder. Polistireni gösterir. Çoğu zaman geri dönüşümü yapılamaz plastik malzemeyi ifade eder. Geri dönüşümüDİĞER zordur. Bazı geri dönüşüm programlarınca geri dönüştürülebilir.

III. Üretim maliyetleri düşüktür.

II. Y, polietilen teraftalat (PET) olabilir.



Düşük yoğunluklu polietileni gösterir. Genellikle DİĞER geri dönüşüme uygun olmayan plastik malzemeyi ifade eder.

Aşağıda X ve Y polimer maddelerinin sembolik gösterimi verilmiştir.

X $ – A – A – A – A –

5

Camın Geri Döşümü;

• Doğal kaynaklarımızın daha verimli kullanılmasını sağlar.

III. Cam

A) I, II ve III

4

• Saflaştırma maliyetlerini azaltır.

II. Kağıt

3

7

Metalin Geri Dönüşümü;

Geri dönüştürülebilir maddelere;

2

6

• Soda tüketimini azaltır.



1

• Su ve enerji tasarrufu sağlar.

• Sera gazı salınımını azaltır.

yukarıda verilen ifadelerden hangileri örnek verilebilir?

ÜNİTE

• Ormanların korunmasını sağlar. • Sera gazı salınımını azaltır.

III. Plastik ürünlerde yumuşaklığı arttıran ftalatlar böbrek, karaciğer ve üreme organlarına zarar verebilir.

KONUYU ÖĞRENELİM

7. Aşağıda verilen polimer malzemelerden

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

5. Polimerler güneş ışığında kendini oluşturan

DİĞER

Diğer polimerleri ifade eder. Geri dönüşümlü değildir.

283

TEST • 7

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13

284

Öğretmen Notu KOZMETİKLER Kozmetik • İnsan vücudunun temizlenmesi, dış görünüşünün daha güzel hâle getirilmesi, bakımı, korunması ve daha güzel kokması için kullanılan ürünlerin genel adına kozmetik denir. Kozmetik ürünlerde bulunabilecek katkı maddeleri • Emülgatörler (Yağlı ve sulu kısımların karışmasını sağlarlar) • Renklendiriciler ( Renk verirler) • Antioksidanlar (Oksitlenmeyi önlerler) • Ultraviyole ışık emiciler (Güneş ışığından korurlar) • Nemlendiriciler (Cildin nemlenmesini sağlarlar) • Koruyucular (Mikroorganizma oluşumunu önlerler) • Parfümler (Koku verirler) • Stabilizatörler (Dağılmayı önlerler) • Çözücüler (Bileşenlerin dağıldığı ortamı oluştururlar) Kozmetik maddelerin oluşturabilecekleri zararlar • Renklendiricilerde bulunan ağır metaller (Hg, Pb, Cd, Cu vs.) böbreklerde ve sinir sisteminde sorunlara yol açar. Kanserojen etki gösterebilir. • Koruyucu maddelerden parabenler ve formaldehit ciltte alerjik reaksiyonlara neden olabilir. • Parfümler, solunum rahatsızlıklarına ve ciltte alerjik reaksiyonlara neden olabilir. • Kozmetik maddedeki bazı kimyasallar güneş ışığının etkisiyle ciltte yanıklara neden olabilirler. • Bazı emülgatörler cildi daha geçirgen ve korumasız bir hâle getirebilirler. • Plastiklerde ve kozmetiklerde yumuşaklık verici bir madde olarak kullanılan ftalatlar cilt tarafından kolayca emilirler ve dolaşıma geçerek böbrek, karaciğer ve üreme organlarına zarar verebilirler. Kişisel Bakım ve Estetik Amacıyla Kullanılan Bazı Kozmetik Ürünler Parfümler • Güzel kokmak amacıyla kullanılırlar. • Ana bileşeni alkoldür. • Doğal esanslardan elde edilebileceği gibi sentetik olarak da üretilebilirler. • Yapısında genellikle aldehit veya keton türü aromatik bileşikler bulunur. • Yapısında bulunan maddeler yüksek toksik değere sahip olmasa da bulantı, kusma, baş dönmesi, mide bulantısı, baş ağrısı, karın ağrısı, alerji, düşük tansiyon, ciltte ve gözlerde tahriş gibi sorunlar oluşturabilirler.

Kozmetik Ürünler

1. Saç boyası saçın rengini değiştirmek için

3. Kozmetik ürünlerde bulunan bazı katkı maddeleri, aşağıda verilmiştir.

kullanılan kozmetik bir üründür.

• Renklendirici (Renk verir) • Koruyucular (Mikroorganizma oluşumunu önlerler) • Parfümler (Koku vericiler)



Saç rengini değiştirmek isteyen Sema Hanım, kuaföre gidip beğendiği saç renginin uygulanmasını ister.



Değişiklikleri seven ve saç boyama işlemini çok tekrarlayan Sema Hanımın bu durumun sonucu olarak,



II. Kullanılan kimyasallardan dolayı saç derisinde kızarıklık, kaşıntı oluşması

II. Koruyucu maddelerden parabenler ve formaldehit cilde alerjik etki yapabilir.

III. Saçın tellerinin yıpranması

III. Parfümler solunum rahatsızlığına neden olabilir.

gibi durumlardan hangileriyle karşılaşması beklenmez? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

Bu maddelerin oluşturabileceği zararlarla ilgili; I. Renklendiricilerde bulunan ağır metaller (Hg, Cu, Cd, Pb) böbreklerde ve sinir sisteminde sorunlara yol açar.

I. Saç tellerinin sayısında artma

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE



yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve III

E) I, II ve III

4. İnsan vücudunun temizlenmesi, dış görünüşünün daha güzel hâle getirilmesi, bakımı, korunması ve daha güzel kokması için kullanılan ürünlerin genel adına kozmetik denir.

2. Parfümler ile ilgili;



I. Yapılarındaki esanslar doğal veya sentetik olabilir.

II. Temel maddesi alkoldür.

I. Merhem ve nemlendirici kozmetik üründür.

III. Kullanımında bulantı, baş ağrısı, ciltte tahrişe neden olabilir.

II. Ruj ve jöle en sık kullanılanlara örnek verilebilir.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve II

D) II ve III

Kozmetik malzemelerle ilgili;

C) I ve III

E) I, II ve III

III. Zararsız kimyasallardır.

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

7.

metik ürün değildir? A)

Kozmetik ürün

Kullanım amacı

I.

B)

a. Saça şekil vermek Jöle

Fondoten

C)

II.

Oje

b. Saç rengini değiştirmek

D) Saç boyası

III. Güneş yağı

Hoş ve güzel koku vermek

Zeytin yağı

E)

Parfümler



Yukarıda verilen kozmetik ürün ve kullanım amaçlarının eşleştirilmesinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

Nemlendirici



c.

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III

MİRAY YAYINLARI

D) II ve III

8. Saç jöleleri, tek başına saç dökülmesine yol açmasa da saçın dökülmesinde kolaylaştırıcı rol oynar. Saç derisinde biriken kir ve yağlar saç jölesi ile birlikte saç köklerinde birikerek kan dolaşımını ve saçın beslenmesini engeller.

6.

Kozmetik ürün

Yan etkileri

I.

Saç boyası

Ağartıcı olarak kullanılan H2O2 saç dökülmesine neden olabilir.

Il.

Jöle

Saç diplerinde tahrişe neden olabilir.

lll.

Kalıcı dövme

Dövmenin uygulanmasında kullanılan iğne bazı hastalıkların bulaşmasına neden olabilir.



Yukarıdaki kozmetik ürünler ve karşılarındaki yan etkilerinden hangileri doğru verilmiştir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

Saç Boyası • Saçların rengini değiştirmek için kullanılan kozmetik maddedir. • Yapısında ağartıcı, renklendirici ve koruyucu maddeler bulunur. • Saç boyalarında ağartıcı olarak H2O2 (hidrojen peroksit) kullanılır ve saç dökülmesine neden olabilir. • Saç boyalarındaki renklendirici veya koruyucu olarak kullanılan kimyasalların çoğu deri tarafından emilip dolaşıma geçebilir. Bunun sonucu olarak da yanma, kızarıklık, kaşıntı ve saç dökülmesinin yanında sistemik sorunlar da oluşabilir. Kalıcı Dövme Boyası • Cilt üzerine yaptırılan dövmeler için kullanılan boyalardır. • Kullanılan boyanın türü değişiklik gösterebilir. Amin türü azo boyalar kanserojendir. • Renkli dövme boyalarında ağır metaller bulunur bunlar da deri altından dolaşıma geçebilir. • Dövmenin uygulamasında kullanılan iğne bazı hastalıkların bulaşmasına neden olabilir. Jöle • Saça şekil vermek amacıyla kullanılan kozmetik maddedir. • Yapısında polimerler, renklendiriciler, koruyucular ve çözücüler bulunabilir. • Koruyucu olarak formaldehit kullanılırsa saç diplerinde tahrişe neden olur. • Saç diplerinde birikerek tortu oluşturabilir. • Saç dökülmesine neden olabilir. • Kanserojen etki gösterebilir.

Örnek Kozmetik ürünlerdeki katkı maddeleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?



Buna göre, saç jölesi ile ilgili; I. Saçın şekillendirilmesi için uygulanan kozmetik üründür. II. Sağlık sorunlarına neden olmaz. III. Tahrişe neden olabilir.



KONUYU ÖĞRENELİM

IV. Saç diplerinde birikerek saçın beslenmesini engeller.

yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II, III ve IV

C) I ve II

E) I, III ve IV

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

5. Aşağıda verilen ürünlerden hangisi koz-

A) Renklendiricilerde bulunan ağır metaller sinir sistemi sorunlarına yol açabilir. B) Koruyucu olarak kullanılan formaldehit alerjen etki gösterilir. C) UV önleyici maddeler cildi soğuktan korumak için katılır. D) Koruyucular mikroorganizmaların çoğalmasını önler. E) Oksitlenmeyi önlemek için antioksidan maddeler katılabilir.

Çözüm UV önleyiciler güneş ışınlarından korumak için katılır. Cevap: C

285

TEST • 8

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13

Öğretmen Notu

1.

4.

İLAÇLAR İlaç • Bir hastalığın tanı ve tedavisi için ya da hastalıkların önlenmesi için değişik yöntemlerle vücuda alınan ya da uygulanan kimyasal maddelere ilaç denir. İlaçlar vücuda değişik şekillerde ve farklı formlarda uygulanır. İlaçların Farklı Formlarda Olmasının Nedenleri • Hastanın doğru dozu almasını sağlamak. • Etken maddenin emilim ve dağılım sürecini ayarlamak. • İlaçtan alınacak yanıt miktarını ve yanıt süresini ayarlamak. • Etken madde için uygun çözücü ya da taşıyıcı ortamı sağlamak. • İlacın kötü tadı ya da kokusunu maskelemek. • Hasta için uygulama kolaylığı sağlamak. • Etken maddenin raf ömrünü uzatmak • Etken maddenin midedeki asidik ortamdan etkilenmesini önlemek. • Mideyi ilacın etkilerinden korumak. • İlacın olası yan etkilerini azaltmak. Yukarıdaki ve benzeri nedenlerle ilaçlar katı, sıvı ve yarı katı formlarda bulunabilir.



İlaçların asıl etki gösteren etken maddesi bir taşıyıcı ortam içerisinde bulunur ve vücuda bu şekilde alınır. Bu nedenle ilaçlar farklı formlarda üretilebilir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi ilaçların farklı formlarda üretilmesinin nedenlerinden biri değildir? A) Doktorun doz ayarlaması yapabilmesi B) İlacın emilim, dağılım gibi özelliklerinin ayarlanması C) İlacın yan etkilerinin azaltılması D) İlacın kimyasal özelliklerinin değiştirilmesi E) Hasta için kullanım kolaylığı sağlanması

Etken madde taşıyıcı ortamda kimyasal özelliklerini korur. Cevap: D





• Sıvı formdadır.

III. Vücuda olan olumsuz etkilerini en aza indirgemek, rahatsızlıkları baskılamak

• Çoğunlukla kas ve damar içine uygulanır.

verilenlerden hangileri yer alır?

• Etken maddesi kana en yavaş karışan ilaç formudur.

B) I ve II

• Steril ampul ve flakon içinde bulunur.

C) II ve III



E) I, II ve III

D) I ve III

ifadeleri için sırasıyla doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazıldığında aşağıdaki sonuçlardan hangisi elde edilir? A) D, Y, D, D

B) D, D, Y, D

C) D, Y, Y, Y

D) D, D, D, Y

E) D, D, Y, Y

2. İlaç formları arasında; I. Hap II. Şurup III. İğne IV. Merhem

İlaç formlarından iğne ile ilgili;

II. Hastalığın teşhis ve tedavi edilmesi

A) Yalnız I

yukarıdakilerden hangileri sayılabilir? A) I, II ve III D) I ve III

B) II ve III

C) III ve IV

E) I, II, III ve IV

5. 8 yaşındaki Ecrin’i soğuk algınlığından dolayı doktora götüren annesi doktor hanıma hap yutmakta zorlandığını ifade eder. O zaman kızımıza daha kolay alabileceği bir ilaç verelim.

3.

Anne



İlaçlar ağız, solunum ve damar yolu, kas altı dokusu gibi değişik yollardan vücuda verilebilir.



İlaç formlarından tablet ile ilgili; I. Sıvı formda bulunur.

İlaç Formları Hap • Katı formda bulunur. • Yutulan, çiğnenen, dil altında eritilen, suda çözünen türleri vardır. • Tablet, kapsül ya da draje şeklinde olabilir. • Tablet formunda, etken madde bir dolgu maddesiyle birlikte sıkıştırılmıştır.

İlaçların kullanım amaçları arasında, I. Hastalıklardan korunmak

Örnek

Çözüm

286

İlaçlar

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

ifadelerinden hangileri yanlıştır?

Bunun üzerine yukarıda geçen diyaloğa göre, doktor hanım ilaç formlarından hangisini reçetesine yazmış olabilir?

A) Yalnız I

A) İğne

III. Kapsül ve draje şeklinde olabilir.

Doktor

Anneciğim şekerli sıvı olan bir ilaç verebilir değil mi?



II. Kana en hızlı geçen ilaç formudur.

Ecrin

D) II ve III

B) Yalnız II

C) I ve II

E) I, II ve III



D) Tablet

B) Hap

C) Şurup E) Merhem

8. K, L ve M ilaç formlarıyla ilgili özellikler aşa-

talıkların önlenmesi için değişik yöntemlerle vücuda alınan ya da uygulanan kimyasal maddelere ilaç denir. İlaçlar vücuda değişik şekillerde ve farklı formlarda uygulanır.

ğıda verilmiştir. K: D eri altına kaslara veya damara enjekte edilen sıvı ilaç formudur.







İlaçlar ile ilgili; I. Haplar yutularak kullanılır.



II. Merhem katı ilaç formdur.



III. İlaçların etken maddesi bir taşıyıcı ortam içerisinde bulunur ve vücuda bu şekilde alınır.

M: Tablet yutamayan çocuklar için hazırlanan, yüksek oranda şeker içeren sıvı ilaç formudur. Buna göre, bu ilaç formları ile ilgili; II. L; merhem veya pomattır. III. M; şurup veya ampuldür.



C) I ve III

yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II

E) I, II ve III

B) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

D) Yalnız II MİRAY YAYINLARI

D) I ve II

B) Yalnız III

L: Cilde sürülerek deri yoluyla vücuda alınan etken maddenin yarı katı yağlar ile karıştırılması suretiyle hazırlanan sıvı ilaç formudur.

I. K; enjeksiyondur. (İğne)

yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II

9. 7.

Yarı katı yağlar içeren sıvı formdaki bir ilaç türüdür.

Su oranı fazla olanlara krem denir. I

II III

Yağ oranı V fazla olanlara merhem denir.

I. Hap

IV

Yağlı ve koyu kıvamlı olanlara pomat denir.

Deri üstüne sürülerek uygulanır.

II. Şurup III. İğne

Yukarıda verilen ilaç formlarından hangileri sıvı olan ilaç formlarındandır?

Yukarıda verilen kavram haritasında ilaç formlarından merhem ile ilgili verilen bilgilerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız II

A) I, II ve III

D) II ve III



B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

KONUYU ÖĞRENELİM

B) II, III ve IV C) I, III ve V

D) II, IV ve V

E) I, II, III, IV ve V

• Kapsül formunda, etken madde midede ya da ince bağırsakta eriyen bir kapsülün içindedir. • Draje formunda, hapın acı tadını gizlemek ya da midede çözünmesini önlemek için hap dışı şekerli bir kaplamayla kaplanır. • Haplar yeterince suyla birlikte yutulmalıdır. Şurup • Sıvı formda bulunur. • Ağız yoluyla alınır. • Şeker oranı yüksektir. Bu nedenle şuruplarda mikroorganizma üreyemez. • Tablet yutmakta zorlanan hastalar ve küçük çocuklar için kullanımı uygundur. • Emülsiyon ve süspansiyon tarzı sıvı formda ilaçlar da bulunur. Bunlar kullanılmadan önce çalkalanmalıdır. İğne • Sıvı formda bulunur. • Bir enjektör yardımıyla vücuda uygulanır. • Sterildir. • İlaç, ampul denilen cam bir tüpte saklanır. • Kas içine, deri altına ya da damar içine uygulanabilir. • Sistemik dolaşıma en hızlı geçen ilaç formudur. • Hasta kendisi uygulayabildiği gibi, bir sağlık çalışanı tarafından uygulanması da gerekebilir. Merhem • Yarı katı formda bulunur. • Deri üstüne sürülerek uygulanır. • Su oranı fazla olanlara krem, yağ oranı fazla olanlara merhem, yağlı ve koyu kıvamlı olanlarına ise pomat denir. Yanlış ve Gereksiz İlaç Kullanımının Zararları • İlaçlar uygun hastalığın tedavisi için doğru ve yeterli dozda doktor tarafından belirli bir süre kullanım için hastalara reçete edilir. • İlaçların bilinçsiz kullanımı insan ve çevre sağlığı için sorunlara yol açmanın yanı sıra ülke ekonomisinin de zarar görmesine neden olur. İnsan Sağlığına Zararları • Yanlış ilaç veya yanlış doz nedeniyle hastalık iyileşmez ya da daha başka sorunlar ortaya çıkar. • Karaciğer ve böbrek gibi organlar gereksiz yere yorulur. • Yanlış yöntemle uygulanan ilaçlar yeni sağlık sorunlarına yol açar. • Gereksiz antibiyotik kullanımı sonucu mikroorganizmalarda direnç gelişebilir. Çevre Sağlığına Etkileri • Bilinçsizce çöpe atılan ilaçlar toprak ve su kirliliğine yol açarlar. Ülke Ekonomisine Etkileri • Ülkemizdeki ilaç harcamalarının büyük bir kısmı sosyal güvenlik kurumu üzerinden gerçekleştiği için gereksiz kullanılan ya da çöpe atılan her ilaç ülke ekonomisine zarar verir.

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

6. Bir hastalığın tanı ve tedavisi için ya da has-

287

ÜNİTE

TEST • 9

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

GIDALAR

4

Doğal Gıda

5 6

• Üretiminde hiçbir kimyasal katkı maddesi kullanılmayan ve herhangi bir işlem uygulanmadan tüketilen gıdalara doğal gıda denir.

7

Hazır Gıda

8

• Raf ömrünü uzatmak, tadını, kokusunu, rengini, kıvamını ve benzeri bazı özelliklerini değiştirmek için katkı maddeleri ilave edilmiş gıdalara hazır gıda denir.

9 10

1.

Hazır Gıdalar

• Hazır gıdaların kalori değeri çok yüksek, besin değeri düşüktür.

3. Doğal tatlandırıcılar; glikoz, fruktoz, sakka-

• Hazır gıdaları doğal gıdalardan ayıran en önemli fark, hazır gıdaların içerdiği katkı maddeleridir. Katkı maddelerinden emülgatörler polar ve apolar uçlarıyla sulu ve yağlı kısımların birbirine karışmasını sağlarlar.



roz gibi karbonhidratlardır. • Sakkarin



gibi türler diyet gıdalarında kullanılmaktadır. Doğal gıdalardan yüzlerce kat daha tatlı olmalarına rağmen kalori değerleri çok düşüktür.



Şeker hastası olan Muzaffer Bey’in, çayında tatlandırıcı olarak aşağıdakilerden hangisini kullanması uygundur?

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

B) Glikoz şurubu

C) Mısır şurubu

D) Fruktoz şurubu

Örnek Aşağıdakilerden hangisi hazır gıda değildir? A) Çikolata

B) Mısır cipsi

Aşağıdaki maddelerin hangisinin yapısında emülgatör bulunur?

C) Tarla domatesi

D) Sakız

A) Badem



E) Konserve ton balığı

C) Tarla domatesi

Çözüm

D) Homojenize yoğurt

Tarla domatesi doğal bir gıdadır. Diğer gıdalar katkı maddesi içeren işlenmiş ürünlerdir. Cevap: C

Hazır Gıdalarda Bulunan Katkı Maddeleri Koruyucular • Hazır gıdada mikroorganizmaların çoğalmasını önlemek amacıyla kullanılırlar. • Raf ömrünü uzatırlar. • Alerjik reaksiyonlardan kanserojen etkiye kadar geniş bir zararlı etki dağılımı gösterebilirler.

Emülgatörler • Polar ve apolar uçları sayesinde yağlı kısımlar ile sulu kısımların birbirine karışmasını sağlarlar. • Hazır gıdanın homojen bir görünüme sahip olmasını sağlarlar. • Hazır gıdanın kıvamının ayarlanmasını sağlarlar. • Alerjik reaksiyonlara neden olabilirler.

4. İzmir’in denizi, martısı, çiğdemi ve gevreği meşhur olduğu kadar sokaklarında sıkça rastlanan lokmacılar ve uzayan kuyruklar meşhurdur, isteyen kişilerin lokma tatlısı üzerine glikoz şurubu gezdirilir.

B) Ceviz

E) Üzüm

2. Pastörizasyon süt ve süt ürünlerine 72°C’de 15 saniye veya 63°C de 30 dakika olarak iki şekilde uygulanabilir. I

G iç ıda zar erisind a org rlı m e büy anizm ikroük b alar yok ir kısm ın işle eden ını md ir.

PASTÖRİZASYON

n anı Gıd ğal do a en ısın i yap z etk ir. a n efle hed

Renklendiriciler • Hazır gıdanın dış görünüşünü güzelleştirmek için kullanılırlar. • Doğal ve yapay türleri bulunur. • Alerjik reaksiyonlardan kanserojen etkiye kadar geniş bir zararlı etki dağılımı gösterebilirler.

288

A) Sakkaroz

E) Sakkarin

MİRAY YAYINLARI

13

• Aspartam • Asesülfam-K



11 12

Yapay tatlandırıcılardan

Yüksek sıcaklıkta kısa süre uygulanır. III



İzmir’de yaşayan Arda sağlıklı beslenmeye dikkat eden bir öğrencidir. Öğretmeni Ali Bey’in “Mısır nişastasından kimyasal yollarla elde edilen mısır şurubu (Glikoz – Fruktoz şurubu) hazır gıdalarda da kullanılır. Vücudun şeker metabolizmasında sorunlara yol açabilir.” dediğini hatırlar.



Arda’nın bunun üzerine; I. Çevresindeki kişileri bilinçlendirmek için çalışmalara başlar.

Raf ömrünü uzatır.

II. İleride gıda ürünlerini, en sağlıklı bir şekilde üretmek ve geliştirmek için uzmanlaşmaya karar verir.

IV

B) II, III ve IV C) I ve II

D) I, III ve IV



II

Yukarıdaki kelebeğin kanatlarına yazılan pastörizasyon işlemine ait özelliklerden hangileri doğrudur? A) I, II ve III



E) I, II, III ve IV

III. Mısır şurubunun tadını sevdiği için hazır gıdalarda tüketmeye devam eder.

yukarıdakilerden hangisini yapması beklenmez? A) I ve II

B) Yalnız II

D) II ve III

C) Yalnız III

E) I, II ve III

İşlenmiş ürünlerdir.

I

II

HAZIR GIDA

III

IV

Raf ömrünü uzatmak için katkı maddeleri kullanılır.



KONUYU ÖĞRENELİM

8.

Ambalajında üretim ve son tüketim tarihi bulunmalıdır.

Sağlığa hiç bir zararı yoktur.



I. Üretim ve son tüketim tarihi II. İçindeki maddeler

Yukarıda hazır gıdalar ile ilgili verilen ifadelerden hangileri yanlıştır? A) Yalnız IV

B) III ve IV

D) I, II ve IV

Hazır gıda ambalajlarında;

III. Tüketici şikayet numarası

C) I ve II

E) Yalnız III

yukarıdaki bilgilerden hangileri bulunmalıdır? A) I ve II

B) II ve III

D) Yalnız I

C) Yalnız II

E) I, II ve III

I. Hava ile temas etmesi sonucu oksitlenmesi II. Yapısında bulunan yağ ve su gibi maddelerin fazlarına ayrılması

MİRAY YAYINLARI

6.

9. Sağlıklı büyüme, gelişme ve özellikle zeka gelişimi için yeterli ve dengeli beslenme şarttır.

Yeterli ve dengeli beslenme; vücudumuzun gereksinimi kadar enerji, karbonhidrat, protein, yağ, vitamin ve mineralleri sağlayacak miktarda besin maddesi alınmasıdır. Bunun için doğal gıdalar tüketmek gerekmektedir.



Aşağıdakilerden hangisi doğal gıdadır?

III. Mikroorganizmaların etkisiyle çürüme ve kokuşma

Yukarıda verilen ifadelerden hangileri gıdaların bozunmasına sebep olabilir? A) Yalnız II

B) Yalnız III

C) I ve II

A)

B)

E) I, II ve III

D) II ve III

Paket süt

7. C)



D)

Hazır gıdalar satın alınırken; I. Ambalaj sağlamlığı

Salam

II. Saklama koşullarına uyup uyulmadığı

Ceviz

E)

III. Üretim ve son tüketim tarihleri

Margarin

yukarıda verilenlerden hangilerine dikkat edilmelidir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III



Ketçap

Tatlandırıcılar • Hazır gıdanın tadını, kokusunu ve aromasını değiştirmek için kullanılırlar. • Doğal tatlandırıcılar glikoz, fruktoz ve sakkaroz gibi karbonhidratlardır. • Yapay tatlandırıcılardan sakkarin, siklamat, aspartam, asesülfam-K gibi türler diyet gıdalarda bulunurlar. Sakkarozdan yüzlerce kat tatlı olabilirler ancak kalori değerleri çok düşüktür. • Yapay tatlandırıcıların fazla tüketimi laksatif (ishal yapıcı) etki yapabilir. • Mısır şurubu (glikoz – fruktoz şurubu) mısır nişastasından kimyasal yöntemlerle elde edilir. Sakkarozdan daha ucuz olduğu için hazır gıdalarda yaygın olarak kullanılır. Vücudun şeker metabolizmasında sorunlara yol açabilir. Pastörizasyon • Gıda içerisindeki zararlı mikroorganizmaların büyük bir kısımını yok eden ısıl bir işlemdir. • 72°C de 15 saniye (yüksek sıcaklık kısa süre; HTST) veya 63°C de 30 dakika (Düşük sıcaklık uzun süre; LTLT) şeklinde uygulanır. • Ürünün raf ömrünü uzatırken doğal yapıya en az etki edilmesi amaçlanır. UHT (Ultra High Temperature) işlemi • Çok yüksek sıcaklık anlamına gelir. • Özellikle süt için uygulanan bir yöntemdir. • Zararlı mikroorganizmaların tamamını yok etmek için yapılır. • 135 °C – 150 °C gibi sıcaklıklarda 1 – 2 saniye gibi sürelerde uygulanır ve hızlıca soğutulur. • Raf ömrünü pastörizasyon işlemine göre çok daha fazla uzatır. Hazır Gıdaları Seçerken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar • Hazır gıdanın etiketli olması gerekir, üretici bilgileri, üretim tarihi, son tüketim tarihi, besin değerleri, içindekiler bilgileri, uygun saklama ve tüketim koşulları etikette yazmalıdır. • Açıkta satılan, üreticisi belli olmayan ürünler satın alınmamalıdır. • Ambalajı yırtılmış ürünler satın alınmamalıdır. • Saklama koşullarına uygun saklanmayan ürünler satın alınmamalıdır. Örneğin, oda sıcaklığında satılan süt ürünleri satın alınmamalıdır. • Son kullanma tarihinin geçmemiş olduğuna dikkat edilmelidir. • Donmuş ürünler alışverişin sonunda alınmalı ve eve gider gitmez buzluğa konulmalıdır. • Kutusu, kapağı şişmiş konserve ürünleri satın alınmamalıdır.

ÜNİTE

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

5.

289

TEST • 10

KONUYU ÖĞRENELİM

1 2

Öğretmen Notu

3

YENİLEBİLİR YAĞ TÜRLERİ

4

Katı Yağlar

5 6 7 8 9 10 11 12

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

13

3. Yağlar, üretimlerinde uygulanan işlemlere gö-

I.

re; sızma, rafine, riviera ve vinterize şeklinde sınıflandırılabilirler. Fiziksel hâllerine göre katı ve sıvı yağlar şeklinde sınıflandırılabilirler.

• Tereyağı ve margarinler başlıca kullandığımız katı yağlardır.

Margarin • Genellikle bitkisel yağlardan elde edilir. • Doymamış sıvı yağların hidrojenle doyurulup katı hâle getirilmesinden sonra süt, A vitamini ve bazı katkı maddeleriyle karıştırılmasıyla elde edilir. • Doyurma işlemi sırasında trans yağlar oluşabilir. Trans yağlar sağlığa oldukça zararlıdır. Sıvı Yağlar



Tereyağı

Tereyağı • Hayvansal kaynaklıdır. • Oda sıcaklığında katı hâldedir. • Sütten elde edilir. • 28°C – 40°C arasında erir. • Yemeklerde ve kahvaltıda kullanılır. • Lezzetlidir, herhangi ısıl bir işleme tabi tutulmadan tüketilebilir. • Kızartmalar için uygun değildir. Fazla ısıtıldığında yapısındaki protein ve karbonhidratlar yanar.

II.

Margarin • Katı yağdır.

III.

• Kaynağı süttür. • Yemek ve kahvaltılarda kullanılır. • Süt yağının olgunlaştırılması ile elde edilen doğal yağdır. Zeytin yağı





Yukarıdaki maddelerden hangileri katı yağlara örnek verilebilir? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

E) I, II ve III

Zeytin Yağı • Zeytin preslendikten sonra yağı ve posasının ayrılması ile elde edilir. • Rafine edilmeden kullanılabilir. • İçerisinde bol miktarda doymuş ve doymamış yağ asitleri, trigliseritler ve vitaminler bulunur. • Yağ asidi miktarına göre, yemeklik, salatalık ya da sabunluk olarak kullanılabilir. Ayçiçeği Yağı • Ayçiçeği bitkisinin tohumlarının preslenmesiyle elde edilen ham yağın rafinasyonu sonucu elde edilen açık sarı renkli bir sıvı yağ çeşididir. • Bitkisel yağlar içerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır. • Yemeklerde, kızartmalarda ve salatalarda kullanılır. • Margarin üretimi için kullanılır. • Kalori değeri yüksektir. • Vitamin ve mineral içeriği düşüktür.

Yukarıda verilen bilgiler yenilebilir yağ türlerinden hangisine aittir? A) Margarin

B) Zeytinyağı C) Tereyağı

D) Fındık yağı

C) I ve II

• Zeytin yağı, ayçiçeği yağı, mısır özü yağı ve fındık yağı başlıca kullandığımız sıvı yağ çeşitleridir.

Mısır Özü Yağı • Mısır temelde yağ üretimi için ekilmese de mısırın yaş veya kuru öğütülmesi sonucunda mısırın ham yağı da elde edilir. • Ham yağ rafine edilerek mısır özü yağı elde edilir. • Tutuşma sıcaklığı yüksek olduğu için en çok kızartmalarda kullanılır.

290

1.

Yenilebilir Yağlar

MİRAY YAYINLARI

ÜNİTE

E) Kanola yağı

4. SIVI YAĞLAR ince yağ asitler Doymamış . er rl di I zengin Ayçiçek yağı II margarin yapımında kullanılır.

III

Fındık yağı bitkisel yağ dır. Margari n çoğunlu hayvans kla al yağ k aynaklıd ır. IV

2. Yenilebilir yağlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Riviera yağların, tadı ve kokusu sızma yağlara göre daha hafiftir.

ne Vinterize yağlarda, rafi ıklık lan bu nra so en nd işlemi V giderme (vinterizasyon) işlemi rraklık ile bitkisel yağlara be . ılır dır an kaz

B) Rafine yağı, ham yağın kimyasal yapısı değiştirilmeden rengi, kokusu, asitlik miktarı gibi özelliklerinin ayarlandığı yağdır. C) Sızma yağ, hiçbir kimyasal işleme tabi tutulmadan sadece mekanik ve fiziksel işlemler sonucu elde edilen doğal yağdır. D) Margarin, katkı maddesi kullanılmadan sadece doymamış yağ asitlerinin tamamen hidrojenlenmesi ile elde edilir. E) Tereyağının kaynağı süttür.



Yukarıdaki kavram haritasında sıvı yağlar ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir.



Buna göre bu bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I

B) II

C) III

D) IV

E) V

8.

rekt tüketilebilir. Diğer sıvı yağlar genellikle rafinasyon işlemi uygulanarak tüketilmelidir.

Buna göre; I. Ayçiçek yağı

• Rafinasyonun son aşamasında bulanıklığı gidermek için yapılan işleme …………………… denir.

Fındık Yağı • Taze fındıktan presleme ve ekstraksiyon yöntemleri ile elde edilir. • Rafine edilmeden kullanılabilir. • Doymamış yağ oranı yüksektir. • Mineral içeriği zengindir. • Kızartma ve yemeklerde kullanılır.

• …………………… tipi yağlar, antioksidan ve mineraller yönünden fakirdir.

III. Mısır özü yağı yukarıda verilen sıvı yağ örneklerinden hangileri rafine edilerek kullanılmalıdır? A) Yalnız I

KONUYU ÖĞRENELİM

• Sütten elde edilen katı yağa ………..… denir.

II. Zeytin yağı



• Çeşitli bitkisel yağların kısmi hidrojenlenmesi ile …………………… elde edilir.

B) Yalnız II

D) II ve III



C) I ve III

E) I, II ve III

Yukarıdaki ifadelerde bulunan boşluklara aşağıdaki kelimeler getirildiğinde hangisi açıkta kalır?

IV

III

Kalori değeri yüksektir.

Margarin üretiminde kullanılır.

Sıvı yağlar ile ilgili;

C) Sızma yağ

D) Tereyağı

I. Doymamış yağ asidi bakımından zengindir. II. Yağlı tohumlardan presleme sonucunda elde edildikleri şekilde kullanılabilir. III. Margarine göre daha sağlıklıdırlar.

Vitamin ve mineral içeriği zeytin yağına göre düşüktür.

▲ Sızma yağ ile rafine yağın belirli oranlarda karıştırılması sonucu elde edilen yağdır.

B) II

Buna göre ★, ● ve ▲ ile gösterilen yağ türleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

I Rafine edilmeden kullanılabilir.

Yukarıda ayçiçeği yağı ile ilgili verilen kavram haritasındaki bilgilerden hangisi hatalıdır? A) I

★ Yıkama, sızdırma, santrifüj ve filtrasyon işlemleri ile mekanik ve fiziksel işlemler sonucu elde edilen yağdır.

C) III

D) IV

★

●

▲

A)

Rafine

Sızma

Vinterize

B)

Sızma

Vinterize

Riviera

C)

Rafine

Riviera

Vinterize

D)

Sızma

Vinterize

Rafine

E)

Vinterize

Sızma

Riviera

E) V

10. Yağlar enerji değeri yüksek besinlerdir. Fazla alındığı taktirde deri altında ve iç organlar çevresinde birikir.

7. Ayçiçek yağı ve zeytin yağı ile ilgili; I. Hayvansal yağlardır. II. Salata ve yemeklerde kullanılır.



I. Obezite

III. Sıvı yağdır.

II. Kalp damar hastalıkları

yukarıda verilen özelliklerden hangileri ortaktır? A) Yalnız I

Yağ tüketiminin fazla olması durumunda;

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II

E) I, II ve III

III. Yüksek kollesterol

rahatsızlıklarından hangileri oluşabilir? A) Yalnız II D) I ve III

B) Yalnız III

C) I ve II

E) I, II ve III

yargılarından hangileri tüm sıvı yağ çeşitleri için doğrudur? A) Yalnız I

1 2 3 4 5 6 7 8

B) Vinterizasyon

● Rafinasyon işleminin son basamağında bulanıklık gidermek için işleme tabi tutulan yağdır. MİRAY YAYINLARI

II Ülkemizde bitkisel yağlar içerisinde en çok kullanılandır.

V



9.

Örnek

A) Margarin

E) Riviera

6.

• Fındığın pahalı olması nedeniyle diğer yağlara göre daha pahalıdır.

ÜNİTE

B) Yalnız III

D) II ve III

9 10 11 12 13

C) I ve III

E) I, II ve III

Çözüm Sıvı yağlar doymamış yağ asidi içerirler. Ayçiçeği yağı ve mısır özü yağı rafine edilmeden kullanılmaz. Sıvı yağlar margarinlerden sağlıklıdırlar. Cevap: C Yağ Endüstrisinde Kullanılan Kavramlar • Yağlar, üretimlerinde uygulanan işlemlere göre; sızma, rafine, riviera ve vinterize şeklinde sınıflandırılabilirler. Sızma Yağ • Hiçbir kimyasal işleme tabi tutulmadan sadece mekanik ve fiziksel işlemler sonucu elde edilen doğal yağdır. • Yağ asidi oranı oldukça yüksektir. • Tadı ve aroması güçlüdür. Rafine Yağ • Ham yağın kimyasal yapısı değiştirilmeden rengi, kokusu, asitlik miktarı gibi özelliklerinin ayarlanmış hâlidir. • Rengi daha açık, kendine has kokulu ve asitliği düşüktür.

MİRAY TYT KİMYA SORU BANKASI • KİMYA HER YERDE

5. Ham zeytin yağı uygun özellik taşıyorsa di-

Riviera Yağ • Sızma yağ ile rafine yağın belirli oranlarda karıştırılması ile elde edilir. • Tadı ve kokusu sızma yağlara göre daha hafiftir. • Rafinasyon sonucu tadı ve aroması kaybolmuş bazı yağları sızma yağ ile zenginleştirmek için uygulanır. Vinterize Yağ • Bulanıklık veren maddelerden arınmış berrak görünümlü yağdır. • Donma noktası yüksek olan yağ asitlerinin yağdan uzaklaştırılması ile elde edilirler.

291

TEST • 11

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR 2. Salih Öğretmen, kimya dersinde “Kimya Her Yerde”

1.

ünitesini işlerken dersini eğlenceli hale getirebilmek ve öğrencilerinin dikkatini daha fazla çekebilmek amacı ile “Bul Bakalım” oyununu tasarlar.

Kireç kaymağının hijyen için kullanımı çok eskiye dayanmaktadır. Kireç kaymağı, kalsiyum hipoklorit ve kalsiyum klorü-



rün karışımıdır (Ca(CIO)2 + CaCI2).

Tahtaya aşağıdaki soruları yazar ve cevaplarını bir çengel bulmacanın içine saklar. 1. B itkisel ve hayvansal yağların, kuvvetli bazlar ile tepkimesi sonucu elde edilen temizlik malzemesinin adı nedir? Sıvı hâlde bulunan ve sistemik dolaşıma 2. en hızlı geçen ilaç formu hangisidir? Polar ve apolar uçları sayesinde yağlı kı3. sımlar ile sulu kısımların birbirine karışmasını sağlayan gıda katkı maddesinin adı

Kireç kaymağı suya ilave edildiği zaman;

nedir?

Ca2+, OH-, CI-, CIO- iyonları oluşur. Bu iyonlardan etkili olan hipoklorittir (CIO ). Hipoklorit çeşitli reaksiyonlar sonucu CI2 gazını oluşturarak dezenfeksiyonu sağlar. CI2 gazı çok zehirli ve yükseltgen bir gazdır.

Doymamış sıvı yağların hidrojenle doyuru4.

MİRAY YAYINLARI

-

lup katı hâle getirilmesinden sonra süt, A vitamini ve çeşitli katkı maddeleri ilavesi ile elde edilen yağ türünün adı nedir?

Kireç kaymağı halk arasında hijyen dışında reçellerde veya tatlılarda bazı

2

meyvelerin dağılmasını önlemek için meyveyi sertleştirmek amacıyla da kul-

4

lanılır.



1 3

Buna göre, kireç kaymağı – su karışımıyla ilgili; I. Oda koşullarındaki pH değeri 7’den büyüktür. II. Kireç çözücü olarak kullanılabilir. III. Çözeltide bulunan Ca2+ iyonu, mikroplara etki ederek mikropları öldürür. IV. Gıda sektöründe kullanılabilir.



yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) I ve IV

D) II ve III

C) I, II ve IV E) I, II, III ve IV



Buna göre, öğrenciler soruları doğru cevaplayarak bulmacayı çözdüklerinde aşağıda verilen sözcüklerden hangisi açıkta kalır? A) İğne

292

B) Emülgatör D) Margarin

C) Sabun

E) Tereyağı

BECERİ TEMELLİ YENİ NESİL SORULAR

3.

5. Sıvı formdaki ilaç-

Herhangi bir işlem görmemiş ve hiçbir kimyasal katkı maddesi içermeyen gıdalara “doğal gıda” denir.

lardan şurupların

“Hiçbir koruyucu madde içermez.”

bazıları süspansiyon, bazıları da



Seren bir gün markette babası ile alışveriş yaparken, bir gıda maddesinin ambalajında hiçbir koruyucu madde içermez yazısını görmüştür. Babasına bu gıdanın doğal olup olmadığını sormuştur. Babası Seren’e hazır gıdalarda koruyucu maddeler dışında daha bir çok katkı maddesi bulunabileceği cevabını vermiştir.



Buna göre, aşağıda verilenlerden hangisi hazır gıdalarda bulunabilecek katkı maddelerinden biri değildir?

çözelti hâlinde bulunur. Çözelti hâlinde bulunan kütlece %2’lik bir şurubun 1 ölçeği (5 mL) 100 mg etken madde içermektedir. Çetin tedavisi için sabah akşam 2’şer ölçek şurup içmektedir. Buna göre Çetin’in bir günde içtiği şurubun kütlesi (g) ve yoğunluğu (g/mL) aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Günlük içilen şurubun kütlesi (g)

Şurubun yoğunluğu (g/mL)

A)

10

2

B)

10

1

C)

20

2

D)

20

1

E)

30

2

A) Tatlandırıcılar

B) Emülgatörler

C) Nemlendiriciler

D) Renklendiriciler

E) Koruyucular

MİRAY YAYINLARI



6. Zeytinyağı, zeytin ağacının meyvesinin preslenerek yağ ve posasının ayrılması ile elde edilen yeşilimsi sarımtrak renge sahip yenilebilir bir yağ türüdür. Zeytinyağının bağırsak hareketlerini düzenleyici ve safra söktürücü özelliği vardır.

4. İlaç, bir kimyasaldır. Yanlış ilaç kullanımı zehir etkisi yaratabilir. Ülkemizde uygunsuz ilaç kullanımının en fazla olduğu ilaç grubu antibiyotiktir. Antibiyotikler sadece bakterileri öldürür. Virüslere etki etmez. Ayrıca bilinçsiz antibiyotik kullanımı bakterilerin direnç kazanmasına da neden olur. Antibiyotiklerin çoğu karaciğer ve böbrek yoluyla vücuttan atılır.



Metne göre, antibiyotik kullanımıyla ilgili; I. Grip, nezle gibi hastalıklar viral kökenli olduğu için bu hastalıkların tedavisinde antibiyotik kullanımı gereksizdir.



II. Bilinçsiz antibiyotik kullanımıyla veya antibiyotiklere karşı dirençli bakterilerin oluşması hastalıkların tedavisini zorlaştırmaktadır. III. Aşırı antibiyotik kullanımı karaciğer ve böbreklerde kalıcı hasarlara yol açabilir.

yukarıda verilen ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I

B) Yalnız II

D) II ve III

C) I ve II E) I, II ve III

Buna göre, zeytinyağı ile ilgili; I. Rafine edilmeden tüketilebilir. II. Oda sıcaklığında sıvı hâlde bulunur. III. Bitkisel bir yağ olup, sabun yapımında kullanılabilir.



yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III

B) II ve III

D) Yalnız III

C) I ve II E) Yalnız II

293

CEVAP ANAHTARI CEVAP ANAHTARI KİMYA BİLİMİ

PERİYODİK SİSTEM

TEST-1 Simyadan Kimyaya 1. D

2. E

3. B

4. E

TEST-1 Periyodik Sistemin Tarihçesi ve Özellikleri 5. A

6. B

7. D

8. D

9. C

10. D 11. E

5. D

6. A

7. D

8. B

9. D

10. A 11. A

7. C

8. E

9. E

10. B 11. E 12. D

6. B

7. B

8. C

6. B

7. D

8. B

7. C

8. E

1. E

TEST-2 Simyadan Kimyaya 1. E

2. A

3. C

4. A

2. E

3. E

4. D

1. C

5. E

6. B

2. C

3. C

4. A

1. C

5. D

2. E

3. E

4. E

1. C

5. C

2. C

3. E

4. D

10. A 11. E 12. A

1. D

5. A

6. D

2. A

3. B

4. A

2. E

3. D

4. D

1. C

5. D

6. E

7. C

8. B

9. E

10. C 11. C

6. B

7. C

8. E

9. A

10. A

6. D

7. B

8. C

9. A

10. C

6. E

7. E

8. C

9. D

6. B

7. E

8. A

9. B

7. A

8. D

9. E

1. D

5. C

2. E

3. D

4. B

1. C

2. D

3. E

4. A

2. B

2. D

2. D

2. A

2. B

2. E

2. D

1. A

5. A

2. C

1. C

3. C

4. E

5. D

TEST-12 Kimyasal Maddelerin Yararları / Zararları 1. C

2. A

3. A

4. D

5. B

6. C

TEST-13 Kimya Laboratuvar Malzemeleri 1. B

2. B

3. E

4. E

5. C

6. E

7. B

8. C

9. C

4. A

5. E

6. E

7. D

8. A

9. E

TEST-14 Karma Test 1. E

2. B

3. D

10. B

TEST-15 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 1. D

2. E

3. B

4. C

5. C

3. B

4. C

5. E

6. C

7. E

8. C

9. C 10. D 11. C 12. B 13. B

1. E 2. C 3. A 4. C 5. D 6. C 7. A 8. D 9. E 10. C 11. B 12. C 13. C 14. E 15. B TEST-3 Temel Tanecikler 2. E

3. D

4. E

5. B

6. A

7. D

8. C

9. E 10. D 11. C 12. D 13. C 14. A

6. B

7. A

8. D

9. C 10. B 11. C 12. E 13. D

TEST-4 Temel Tanecikler 1. C

2. C

3. B

4. E

5. C

TEST-5 Temel Tanecikler 1. D

2. D

3. A

4. C

5. A

6. B

7. A

8. D

9. D 10. E 11. B 12. E 13. B

TEST-6 Atom Türleri 1. C

2. E

3. D

4. D

5. C

6. D

7. C

8. A

9. B

10. B 11. D

4. C

5. D

6. C

7. E

8. B

9. D

10. E 11. B 12. B

4. B

5. E

6. B

7. D

8. C

9. B

10. D 11. B

TEST-7 Atom Türleri 1. B

2. B

3. E

TEST-8 Karma Test 1. C

2. D

3. B

TEST-9 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 1. A

294

2. A

3. B

4. B

5. E

6. C

1. B

7. A

8. D

9. D

10. A 11. D 12. C

3. A

4. E

5. E

6. B

7. A

8. E

9. B

10. A 11. B

3. D

4. A

9. E

10. B 11. A

5. A

6. D

7. E

8. C

3. B

4. A

5. D

6. E

7. A

8. D

3. A

4. E

5. B

6. C

7. D

8. A

9. E

10. C

3. C

4. D

5. E

6. D

7. C

8. A

9. A

10. E 11. C 12. D

4. A

5. B

6. B

7. D

8. B

9. C

4. C

5. B

6. D

7. B

8. A

9. A

3. B

3. A

2. D

3. C

4. D

5. D

6. C

2. D

3. C

4. E

5. D

6. E

7. B

8. A

9. D

10. D 11. C 12. D

TEST-2 Kimyasal Türler Arası Etkileşimler ve Lewis Yapısı 1. E

2. A

3. D

4. C

5. B

6. A

7. C

8. C

9. B

10. B 11. D 12. C

4. C

5. C

6. E

7. C

8. C

9. E

10. D 11. B 12. C

4. E

5. C

6. D

7. E

8. E

9. B

10. A 11. D 12. D

4. E

5. B

6. E

7. C

8. C

4. E

5. C

6. A

7. D

8. C

9. C

10. C 11. A

4. C

5. D

6. C

7. B

8. B

9. E

10. A 11. B 12. A

TEST-3 İyonik Bağ 1. D

2. A

3. B

TEST-4 İyonik Bağ

1. D

TEST-2 Temel Tanecikler

1. C

6. B

2. E

3. B

TEST-5 Kovalent Bağ

TEST-1 Atom Modelleri 2. B

5. B

TEST-1 Kimyasal Türler Arası Etkileşimler (Kimyasal Türler)

1. C

6. D

ATOM VE YAPISI 1. A

4. D

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

10. E

MİRAY YAYINLARI

2. D

3. D

TEST-10 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular

TEST-11 Laboratuvar Güvenliği 1. B

10. D

TEST-9 Karma Test

5. C

TEST-10 Laboratuvar Güvenliği 1. E

9. D

TEST-8 Karma Test

TEST-9 Laboratuvar Güvenliği 1. D

8. E

TEST-7 Karma Test

TEST-8 Kimyanın Sembolik Dili 1. B

7. B

TEST-6 Elektron İlgisi ve Elektronegatiflik 9. C 10. A 11. B 12. C 13. D 14. E

TEST-7 Kimyanın Sembolik Dili 1. D

6. C

TEST-5 İyonlaşma Enerjisi 9. C

TEST-6 Kimyanın Sembolik Dili 1. C

5. C

TEST-4 Periyodik Özellikler / Atom Çapı

TEST-5 Kimyanın Sembolik Dili 1. C

4. A

TEST-3 Elementlerin Sınıflandırılması

TEST-4 Kimya Nedir ve Ne İşe Yarar? 1. E

3. A

TEST-2 Periyodik Sistemde Yer Bulma

TEST-3 Kimya Nedir ve Ne İşe Yarar? 1. A

2. D

2. C

3. C

TEST-6 Kovalent Bağ 1. E

2. D

3. E

TEST-7 Metalik Bağ 1. D

2. D

3. A

TEST-8 İyonik Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması 1. E

2. B

3. A

4. C

5. C

6. D

7. E

8. C

9. E 10. D 11. B 12. D 13. A 14. C

TEST-9 Kovalent Bağlı Bileşiklerin Sistematik Adlandırılması 1. D

2. D

3. C

4. D

5. A

6. D

7. B

8. C

9. C

10. D 11. E 12. E

5. B

6. D

7. D

8. D

9. A

10. C

5. E

6. A

7. A

8. B

9. B

10. E 11. C

TEST-10 Zayıf Etkileşimler 1. E

2. C

3. E

4. C

TEST-11 Zayıf Etkileşimler 1. A

2. A

3. D

4. A

TEST-12 Fiziksel ve Kimyasal Değişimler 1. A

2. C

3. D

4. D

5. E

6. D

7. B

8. A

9. E

10. E

4. A

5. D

6. E

7. D

8. E

9. E

10. D 11. E 12. E

4. C

5. E

6. E

7. E

8. C

9. B

10. C 11. C 12. C

TEST-13 Karma Test 1. C

2. B

3. D

TEST-14 Karma Test 1. C

2. D

3. C

CEVAP ANAHTARI KİMYANIN TEMEL YASALARI

TEST-15 Karma Test 1. A

2. E

3. E

4. C

5. E

6. D

7. C

8. D

9. B

10. A 11. D 12. C

TEST-1 Kütlenin Korunumu Kanunu 1. E

TEST-16 Karma Test 1. A

2. A

3. D

4. E

5. D

6. C

7. D

8. C

9. E

10. B

2. A

3. B

4. C

1. B

5. E

1. B

3. E

1. B

4. C

5. D

6. A

7. C

8. C

9. E

4. D

5. B

6. E

7. D

8. E

9. E

2. D

3. E

4. B

5. C

6. D

7. B

8. C

4. B

5. D

6. A

7. D

8. C

9. C

10. A

4. B

5. E

6. E

7. A

8. D

9. E

10. E 11. B 12. B

1. C

10. A 11. B

2. A

3. E

1. B

2. E

3. A

1. D

2. C

3. D

1. D

2. A

3. D

2. C

3. A

4. E

5. E

2. A

3. B

4. C

5. A

2. A

3. E

4. C

5. C

2. D

3. A

4. A

5. C

6. C

2. A

3. E

2. E

3. A

4. C

5. C

6. A

7. D

8. C

4. E

5. D

6. E

7. A

8. B

4. E

5. D

6. C

7. C

8. E

9. E

1. C

10. D 11. A

3. B

1. D 9. E

2. E

3. B

4. A

5. E

6. C

7. A

8. B

9. B

10. C

TEST-10 Karma Test 1. D

2. B

3. B

4. E

5. E

6. D

7. B

8. A

9. C

10. E

TEST-11 Karma Test 1. C

2. B

3. D

4. E

5. B

6. D

7. C

8. A

9. D

10. C 11. A

2. E

3. D

4. D

4. D

5. D

5. E

6. E

6. E

7. A

7. E

4. E

5. A

6. E

7. C

8. D

4. E

5. A

4. E

5. C

6. D

7. B

8. A

1. A

2. E

3. D

2. B

3. B

2. C

4. A

5. E

6. A

7. B

8. D

9. D

10. C 11. E

4. A

3. E

2. D

5. D

4. A

3. B

6. B

10. C

5. B

2. B

3. D

4. B

5. E

6. E

7. C

8. B

9. E

4. E

5. C

4. A

2. D

3. B

2. B

3. A

8. B

9. E

10. A 11. D 12. D

6. C

7. B

8. E

9. B

10. B 11. C 12. E

1. E

2. C

3. B

4. E

5. D

6. A

2. E

2. A

3. E

3. E

4. B

4. B

5. D

9. B

10. A 11. D 12. C

8. B

9. D

10. B 11. E 12. A

5. D

6. E

7. C

7. E

8. C

2. D

3. B

4. E

5. A

6. B

7. D

8. B

9. B

10. E 11. A 12. C

4. C

2. A

3. B

8. E

9. B

10. C 11. A 12. D

4. D

5. A

6. E

7. C

9. C 10. E 11. A 12. B 13. A 14. C

2. A

3. E

4. D

5. B

6. B

7. C

TEST-10 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 2. C

3. B

4. D

5. E

TEPKİME TÜRLERİ

5. E

6. A

7. A

8. C

9. D

10. E 11. E

4. C

5. D

6. E

7. E

8. E

9. B

10. D 11. E

4. B

5. E

6. C

7. E

8. E

9. D

10. E 11. A

1. D

2. C

3. D

4. E

5. D

6. C

7. A

8. B

9. E

10. E 11. C 12. E 13. D

TEST-2 Yanma Tepkimeleri 1. D

2. E

3. A

4. D

5. E

6. C

7. E

8. B

9. B

10. A 11. D 12. E

7. A

8. E

9. E

10. B 11. E 12. A

7. C

8. E

9. C

10. E 11. A 12. D

TEST-3 Sentez ve Analiz Tepkimeleri 1. B

2. C

3. A

4. E

5. E

6. C

TEST-4 Çözünme – Çökelme Tepkimeleri

1. E

1. C

3. E

8. E

6. A

TEST-6 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 2. D

7. C

TEST-1 Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler

TEST-5 Karma Test 1. C

7. A

5. B 6. C 7. E 8. D 9. A 10. B 11. A 12. D 13. B 14. B 15. A

10. D 11. C

TEST-4 Çevre Kimyası 1. E

6. D

TEST-4 Mol Kütle İlişkisi

1. D

TEST-3 Çevre Kimyası 1. E

7. C

TEST-3 Mol Kütle İlişkisi 1. C 2. D 3. E

1. A 9. A

TEST-2 Su ve Hayat 3. C

10. D

TEST-9 Karma Test

TEST-1 Su ve Hayat

2. E

9. B 10. A 11. E 12. D 13. A 14. E

TEST-2 Mol Tanecik İlişkisi

1. C

9. E

DOĞA VE KİMYA

1. E

8. A

9. E

1. E

3. E

7. B

8. A

TEST-8 Formül Bulma Problemleri

2. A

10. C 11. B 12. D

7. E

1. B

1. D

9. D

6. E

TEST-15 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 3. E

8. E

TEST-7 Mol Karışım Problemleri

TEST-14 Karma Test

2. D

7. D

5. E

8. D

3. D

6. B

4. A

1. C

2. A

10. E 11. B

9. C

TEST-6 Mol Hacim İlişkisi

1. A

9. C

8. B

1. C

3. E

8. D

7. D

TEST-13 Karma Test 2. C

7. D

6. B

1. C

3. A

6. B

5. D

8. B

2. E

10. D 11. C 12. D

TEST-5 Gerçek Atom ve Molekül Kütlesi – akb

TEST-12 Karma Test 1. C

9. B

13. C 14. E 15. E 16. A 17. D

10. E

TEST-9 Karma Test 1. C

8. A

MOL KAVRAMI

MİRAY YAYINLARI

2. E

7. B

TEST-1 Mol Tanecik İlişkisi

TEST-8 Plazma 1. C

6. C

4. C

TEST-7 Hâl Değişimleri 1. E

10. C 11. E

TEST-9 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular

TEST-6 Gazlar 1. A

9. D

TEST-8 Karma Test

TEST-5 Gazlar 1. E

8. A

TEST-7 Karma Test

TEST-4 Sıvılar 1. B

7. B

TEST-6 Katlı Oranlar Kanunu

TEST-3 Sıvılar 1. C

6. C

TEST-5 Katlı Oranlar Kanunu

TEST-2 Katılar 1. C

5. D

TEST-4 Sabit Oranlar Kanunu

TEST-1 Maddenin Hâlleri 2. B

4. D

TEST-3 Sabit Oranlar Kanunu

MADDENİN HÂLLERİ 1. D

3. D

TEST-2 Sabit Oranlar Kanunu

TEST-17 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 1. A

2. A

4. B

5. E

6. E

2. D

3. E

4. D

5. E

6. C

295

CEVAP ANAHTARI ASİTLER–BAZLAR VE TUZLAR

TEST-5 Asit – Baz Tepkimeleri 1. D

2. E

3. D

4. C

5. C

6. B

7. D

8. C

9. D

10. E

TEST-1 Asitler ve Bazların Özellikleri

4. D

5. D

6. E

7. C

8. A

9. D

10. E 11. B

TEST-2 Asitler ve Bazların Özellikleri

1. A

TEST-6 Karma Test 1. A

2. B

3. E

1. D

TEST-7 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 1. E

2. B

3. D

4. C

5. E

6. A

1. A

3. D

4. B

5. E

6. A

7. D

8. D

9. C

10. A 11. E

6. B

7. C

8. C

9. E

10. A 11. D 12. E

TEST-3 Yüzde Verim ve Safsızlık Soruları 2. A 3. A 4. D 5. B 6. C 7. D 1. C

8. E

9. E

10. E 11. C

TEST-4 Karışım Problemleri 2. A 3. E 4. D 5. B 1. C

7. C

8. B

9. B

10. A 11. E 12. A

TEST-5 Atom Kütlesi Bulma ve Karma Sorular 2. C 3. E 4. B 5. A 6. A 7. E 1. B

8. E

9. B

10. D 11. D 12. B

1. A

6. C

1. E

3. A

1. A

1. E

2. A

3. B

5. B

6. D

7. D

8. E

9. C

5. E

6. C

7. E

8. E

9. A

2. D

3. D

1. B 4. C

5. C

6. A

7. C

8. E

9. A

1. E

3. E

4. E

5. A

6. C

KARIŞIMLAR TEST-1 Karışımların Sınıflandırılması 1. D

2. C

3. A

4. E

5. B

6. D

7. D

8. E

9. A 10. B 11. D 12. C 13. E 14. D

TEST-2 Çözünme Süreci 1. C

2. B

3. E

4. E

5. E

6. B

7. C

8. E

9. B

10. B 11. E 12. C

2. C

3. C

4. D

5. B

6. B

7. E

8. E

9. A

10. B 11. B 12. D

3. A

4. A

2. B

3. D

4. C

5. D

6. B

2. E

3. B

4. D

5. E

6. E

2. D

3. E

4. B

5. B

6. B

2. E

3. E

4. C

5. A

6. D

2. B

3. A

4. E

5. D

6. D

2. B

3. A

4. E

5. C

6. C

2. A

3. E

4. A

5. B

2. C

3. C

4. E

5. E

6. B

2. B

3. E

5. E

6. D

7. D

8. C

9. A

10. D 11. B 12. E

5. D

6. C

7. E

8. A

9. C 10. D 11. A 12. C 13. B

3. C

4. E

5. B

6. C

7. A

8. D

9. E

10. A 11. D 12. E

6. E

7. D

8. C

9. B

10. D 11. D

2. B

3. A

4. D

5. D

2. B

3. C

4. A

5. B

6. E

7. B

8. E

9. B

10. C 11. E 12. E

4. C

5. C

6. B

7. B

8. D

9. E

10. A 11. E 12. B

2. D

3. A

4. E

5. C

6. C

7. A

8. C

9. B

10. B 11. D 12. C

2. E

3. C

4. B

5. E

6. B

7. B

8. B

9. E

10. E 11. C 12. C

2. D

3. D

10. E

7. D

8. E

9. E

7. B

8. A

8. A

9. A 10. D 11. B 12. A 13. A

7. E

8. C

9. E

7. D

8. E

9. C

9. C

2. D

3. A

4. A

5. C

6. C

7. A

8. B

9. E

10. E 11. E

TEST-13 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 1. D

2. E

3. D

4. E

5. C

6. A

KİMYA HER YERDE TEST-1 Temizlik Malzemeleri 2. A

3. A

4. B

5. C

6. C

7. E

8. D

9. D

6. D

7. B

8. B

9. E

6. E

7. D

8. E

7. A

8. E

7. B

8. C

10. E

TEST-2 Temizlik Malzemeleri 2. B

3. D

4. D

5. E

1. C

2. E

3. A

4. B

5. E

2. E

3. D

4. B

5. E

6. E

1. B

2. E

3. B

4. D

5. C

6. E

1. D

2. E

3. A

4. E

5. E

6. C

7. C

8. A

1. A

2. E

9. E

10. C

9. B

3. E

4. B

5. D

6. E

7. E

8. B

1. E

2. E

3. C

4. D

5. C

6. C

7. D

8. A

9. E

1. D

2. E

5. A

6. E

7. E

8. E

9. D

5. C

6. A

7. D

8. C

9. B

3. E

4. C

1. C

2. D

3. C

4. D

TEST-11 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 1. B

296

9. A

8. A

1. D

3. B

8. D

7. C

TEST-12 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 2. E

7. A

TEST-10 Yenilebilir Yağlar

TEST-11 Karma Test 1. B

10. B

TEST-9 Hazır Gıdalar

TEST-10 Karma Test 1. C

9. C

TEST-8 İlaçlar

TEST-9 Karma Test 1. E

8. E

TEST-7 Kozmetik Ürünler

TEST-8 Karışımların Ayrılması 1. D

7. D

TEST-6 Polimerler ve Geri Dönüşüm

TEST-7 Karışımların Ayrılması 1. E

10. C

TEST-5 Polimerler ve Geri Dönüşüm

TEST-6 Koligatif Özellikler 2. D

9. E

6. A

1. C

1. E

8. B

5. E

TEST-4 Polimerler ve Geri Dönüşüm

4. D

7. B

4. A

1. C

3. A

10. E 11. C 12. B

7. E

6. C

TEST-5 Kütlece Yüzde Derişim / Hacimce Yüzde Derişim 2. E

9. A

TEST-3 Temizlik Malzemeleri

TEST-4 Kütlece % Derişim 2. C

1. E

1. C

13. D 14. A 15. E 16. C

1. E

8. D

TEST-12 Karma Test

1. B

TEST-3 Kütlece % Derişim 1. A

MİRAY YAYINLARI

2. C

7. D

TEST-11 Hayatımızdaki Asit – Bazlar ve Tuzlar

10. E 11. C 12. D

TEST-9 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular 1. C

10. A

TEST-10 Hayatımızdaki Asit – Bazlar ve Tuzlar

10. D 11. C

TEST-8 Karma Test 1. A

9. C

TEST-9 Hayatımızdaki Asit – Bazlar ve Tuzlar

10. B 11. C 12. D

1. E 4. D

6. D

8. B

TEST-8 Asitler ve Bazların Tepkimeleri

TEST-7 Karma Test 1. E

5. E

7. E

TEST-7 Asitler ve Bazların Tepkimeleri

1. E 4. D

4. E

6. E

TEST-6 Asitler ve Bazların Tepkimeleri

TEST-6 Karma Test 2. A

3. B

5. B

TEST-5 Asitler ve Bazların Tepkimeleri

TEST-2 Artan Madde Problemleri 1. B 2. A 3. D 4. E 5. B

1. A

2. D

4. A

TEST-4 Asitler ve Bazların Özellikleri

TEST-1 Denklemli Miktar Geçiş Problemleri 2. C

3. E

TEST-3 Asitler ve Bazların Özellikleri

KİMYASAL HESAPLAMALAR 1. C

2. C

4. D

5. B

6. E

2. E

3. D

4. E

5. C

6. A

10. E